Mare, jaargang 35, nr. 23

de voorstelling met wisselende bezet-ting, langs vrijwel alle grote univer-siteitssteden. Regie is in handen van regisseur en Kamerlid John Leerdam (PvdA). Maandag wordt het stuk op-gevoerd in het Leidse LAKtheater.

Opmerkelijk is dat Al-Zuhairy ac-tief is op het terrein van biotechno-logie en recycling. Niet meteen poli-tiek geladen onderwerpen, lijkt het. ‘Dat zou je denken. Maar sinds 2003 zijn er in Irak 1500 wetenschappers omgekomen. Soms als willekeurig slachtoffer op straat, soms omdat we opvallen. We zijn weerloos, we heb-ben geen wapens.’

Andere wetenschappers kunnen dan weer niet vrijuit publiceren. Een Iraniër, nu werkzaam in Leiden op het gebied van Midden-Oostenstudies, verliet zijn land na de verkiezingen van 2009. Toen werd de ultraconser-vatieve Mahmoud Ahmadinejad her-verkozen waarop protesten volgden. Universiteiten, en met name sociale - en geesteswetenschappers, werden gezien als belangrijke critici van het regime. De Iranese wetenschapper wil meewerken aan een interview maar verkiest anoniem te blijven. De reden: hij wil zijn familie in het thuisland geen problemen bezorgen.

‘De maatschappelijke invloed en grootte van geesteswetenschappen in Iran is aanzienlijk. Onvergelijk-baar met die van andere landen in die regio – Turkije daargelaten. In Saoe-di-Arabië bestaat het nauwelijks. De Iraanse overheid beschouwde departementen als het mijne als een belangrijke aanjager van de politieke crisis. In de collectieve processen na de opstand kwam dat duidelijk naar voren. En ik kan het daar niet volle-dig oneens mee zijn (glimlacht). Hoe wij daar wetenschap bedrijven, is niet naar de zin van de autoriteiten. Wie de verlichtingsfilosofie aanhangt en dus vertrekt in belangrijke mate van menselijke autonomie, rationaliteit, twijfel enzovoorts – daar heeft het regime het heel moeilijk mee.’

> lees verder op pagina 6

‘Wetenschappers zijn weerloos’ Gevluchte academici staan centraal in De verboden wetenschapsmonologen

gezin te zorgen. Mijn vrouw en twee kinderen gingen in Syrië wonen waar het toen veiliger was.’ Aan het woord is dr. Salah Al-Zuhairy, een micro-bioloog. Nadat Saddam Hoessein was afgezet dacht Al-Zuhairy even dat het veiliger zou worden in Irak. Die hoop kon hij niet lang koesteren.

De onzekere en gevaarlijke situatie zorgde ervoor dat de koffers altijd klaar stonden. Zijn gezin onderbren-gen in Syrië bleek geen goede lange-

termijnoplossing. Toen hij een prijs had gewonnen en dus in de aandacht kwam, werd hem aangeraden niet te veel op te vallen. Na een aanslag op hem persoonlijk, schreef de bioloog Amerikaanse en Europese stichtin-gen aan om zijn werk in rustiger oorden te kunnen verder zetten.

Met behulp van Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF kon hij bij de TU Delft terecht. UAF heeft in het kader van het internationale

Scholars at Risk-netwerk (SAR) het initiatief genomen voor de bescher-ming van vervolgde wetenschappers in Nederland. De samenwerking biedt wetenschappers de mogelijk-heid om (tijdelijk) in Nederland hun werk voort te zetten.

De verhalen van deze wetenschap-pers vormen de basis van een mu-ziektoneelvoorstelling, getiteld De verboden wetenschapsmonologen. Tussen 22 maart en 3 april 2012 trekt

Wat als je als wetenschapper ver-volgd wordt om je werk en mening? Mare sprak met twee academische bannelingen. ‘Het systeem van inti-midatie is effectief.’ Door Thomas BlonDeau ‘Ik vond mijn vrouw terug onder de glasscherven. In mijn straat waren drie autobom-men afgegaan. Het was genoeg ge-weest. Mijn eerste taak is voor mijn

Kunst met de poten in het water

Blote lullen in de foyer‘een klassieke studenten-grap’ dixit de preses

Van oort wist dat hij een van de grootste sterren-kundigen van zijn tijd was

De deeltijders wordenbedreigd. ‘nu zou ik niet meer gaan studeren’

Pagina 3 Pagina 7 Pagina 8

Pagina 11

Pagina 5

‘Houding bestuur is ronduit stuitend’De universiteitsraad is kritisch over de manier waarop het faculteitsbestuur van geesteswetenschappen de brede bachelor wil invoeren.

Gesnapt bij tanden-borstelcontroleVan de onderzochte ‘risicostuden-ten’ bleek vier op de tien onterecht uitwonende-stufi te ontvangen, blijkt uit de eerste resultaten van een pilot.

College hield informatie achterHet college van bestuur heeft een be-sluit over de verhuizing van de bachelor bestuurskunde naar Den Haag achterge-houden voor de universiteitsraad.

Buitenlanders gaan eerder in hechtenis Verdachten met een niet-Nederlands uiterlijk lopen het risico strenger bestraft te worden door politierechters, zeker als ze de Nederlandse taal niet machtig zijn.

Pagina 4 Pagina 5Pagina 3 Bandirah Pagina 12

22 maart 201235ste Jaargang • nr. 23

Jonge Iraniërs laten eind 2009 hun onvrede blijken over de herverkiezing van de Ahmadinejad, de zittende president. De protesten vinden vaak plaats in en rond universiteiten. De alfa- en gammafaculteiten worden gezien als verzetshaarden en worden daarom gekort door de overheid. Met migrerende wetenschappers tot gevolg. Foto HH/Polaris

In Mare van vorige week vertelt de vicevoorzitter van de Landelijke Studentenvakbond, in het kader van een stuk over studentendemonstraties, dat we in Nederland ‘een prima democratisch systeem’ hebben. Ik ben net terug van een conferentie over Post-crash policing in York, waar ik me toch een beetje zorgen ben gaan maken over de stand van de democratie in Europa.

Verschillende wetenschappers deden uit de doeken hoe hardhandig en ondemocratisch EU-landen met diverse vormen van protest omgaan. Tijdens demonstraties in België, Engeland, Spanje en Griekenland lijkt de politie systematisch gebruik te maken van buitensporig geweld. In België worden mogelijke actievoerders via sociale netwerken in de gaten gehouden en voorafgaand aan demonstraties ‘preventief gearresteerd’.

Op basis van vermoedens wordt zo het democra-tisch recht om je tegen overheidsmaatregelen uit te spreken ontnomen. In Engeland hebben demonstran-ten die één fles of één protestbord richting de politie gooiden gevangenisstraffen van meer dan een jaar gekregen. Eén van de rechters verklaarde de hoogte van deze straffen door te verwijzen naar de preven-tieve, afschrikkende werking die ze zouden hebben.

Het moedigt allemaal niet echt aan om deel te nemen aan demonstraties, en dat ontmoedigende effect is ook de bedoeling. Niet zo perfect democra-tisch allemaal, maar wie weet zullen de Nederlandse politie en rechtspraak zich, in tegenstelling tot in onze buurlanden, voorbeeldig gedragen. Het feit dat de politie hier zelf met coulanceacties protesteert tegen de bezuinigingen geeft enige hoop.

Verder was het enige hoopgevende dat ik uit de conferentie kon opmaken de opkomst van sousveil-lance, een soort omgekeerde surveillance waarbij gewone burgers met mobiele telefoons, videocame-ra’s, enzovoorts de autoriteiten in de gaten houden. Via YouTube, videoblogs en andere websites worden

opnames van bijvoorbeeld politiegeweld publiek gemaakt. Waar de politie in verschillende steden gebruik is gaan maken van drones (onbemande vliegtuigjes met camera’s), zijn burgers ook in staat om citizen drones de lucht in te sturen. Voor driehon-derd dollar koop je er eentje op Amazon.

De lachende derde in deze sous/surveillance wapenwedloop is de veiligheidsindustrie, die een wereldwijde boom doormaakt. De kassa blijft rinke-len terwijl angstige overheden, bedrijven en burgers in toenemende mate allerlei hightech producten inko-pen, van ‘slimme’ bewakingscamera’s met biometri-sche herkenningssystemen tot de DNA-spray waar heel Amsterdam preventief mee wordt beveiligd.

Een vrolijke noot in dit kader is het werk van kun-stenaar Jill Magid. Nadat haar idee om een kunstpro-ject te ontwikkelen werd afgeslagen door de Neder-landse politie, deed ze een nieuw voorstel, maar nu meldde ze zich als hoofd van het verzonnen commer-ciële bedrijf System Azure Security Ornamentation. Als security ornamentation professional sleepte ze een officiële opdracht binnen om de beveiligingsca-mera’s van de Amsterdamse politie met glitters en Strass-steentjes te versieren. Ze hangen er nog.

Ook Leiden doet een beetje mee. Met de invoe-ring van de LU-card is niet alleen het gemak van de student en de medewerker gediend, het is ook een stap naar verdere securitization van de universiteit. Na een aantal vervelende diefstallen op FSW zijn er stemmen opgegaan om (meer) beveilingscamera’s te installeren.

Mocht dit plaatsvinden wil ik graag voorstellen dat het professioneel geornamenteerde glamcams worden, want zoals één van Magid’s slogans verkon-digt: ‘Why be a silent witness? When you can be a glamourous ornament?’

Rivke JaffeUniversitair docent antropologie

Politiegeweld en glittercamera’s

Redactie-adres Pieterskerkhof 6 2311 SR LeidenTelefoon 071–527 7272 Fax 071–527 7288

Website mareonline.nl E-mail [email protected] De redactie is op vrijdag gesloten. Oplage circa 15.000

Hoofdredactie

Frank Provoost [email protected]

Redactie

Thomas Blondeau [email protected]

Vincent Bongers [email protected]

Bart Braun [email protected]

Judith Laanen [email protected]

Marleen van Wesel [email protected]

Constanteyn Roelofs (stagiair)

Medewerkers

Rivke Jaffe • Petra Meijer • Benjamin Sprecher • Anne van de WijdevenSecretariaat Judith LaanenFotografie Taco van der Eb • Marc de Haan

Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nlBasisontwerp Roeland Segaar, Zabriski CommunicatieArt direction en vormgeving Marijke Hoogendoorn • richgirl-design.comDrukwerk Dijkman Offset Amsterdam

Advertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45 Fax 023 - 571 76 80

Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • I. Bronstring • A. Brouwer • prof. dr. A.J.W. van der Does • B. van der Donk • J. Egberts • drs. B. Funnekotter • dr. H. Heestermans • prof. dr. J.J.M. van Holsteyn • Prof. dr. F. Israel • mr. F.E. Jensma • D. van der Klugt • A. Liemburg • R. Nieuwenkamp • mw C. Regoor • prof. dr. N.J. Schrijver

Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op bankrekening 1032.57.950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200900100) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar [email protected]. Studenten betalen €25. Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden.

Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel. Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272. Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

ISSN 0166-3690

Colofon

PiratenDOOR BART BRAUN Je zou denken dat anno 2012 de uitgevers van wetenschap-pelijke bladen noodlijdende zielepoten zijn. Platenmaatschappijen heb-ben het loodzwaar nu mensen hun mp3’tjes kunnen downloaden en Hol-lywood schreeuwt moord en brand over piraterij. Wetenschappers zaten al op internet voordat de rest van de wereld überhaupt wist dat het me-dium bestond. Sterker nog: internet bestaat in zijn huidige vorm omdat wetenschappers efficiënter ruwe data wilden delen.

Waarom tekenden dan duizenden wetenschappers de anti-Elsevier-petitie op TheCostofKnowledge.com, in plaats van het bedrijf schouder-ophalend in de sterfhuishoek te plaatsen, naast de platenwinkel? Hoe kan het dat uitgever Reed Elsevier in 2011 recordwinsten maakte, terwijl universiteiten moesten bezuinigen? Waarom lukt het onderzoekers niet om ook hun publicaties te delen met elkaar én het publiek dat voor hun onderzoek betaalde?

Een hint: de bèta’s doen dat al. Het heet ArXiv. Spreek uit: ‘Archive’, op zijn Engels: die X stelt de Griekse letter chi voor. Kritiek op je onderzoek (peer review) komt er vanzelf via een soort commentfunctie. Maar ArXiv is geen Piratebay voor wetenschappelijke uitgevers. Dat komt, ironisch genoeg, door de wetenschappers.

Stel, je bent promovendus en je hebt zojuist iets knallend gaafs ont-dekt. Dan zou je wel gek zijn als je het alleen op ArXiv zet, en nog steeds behoorlijk dom als je het opstuurt naar een open access-tijdschrift als Plos. Straks ben je gepromoveerd, en de wetenschappers bij wie je gaat solliciteren, slaan een publicatie in The Lancet of Cell toch echt hoger aan.

De Nederlandse subsidieverstrekker NWO roept al tijden dat onder-zoek dat met hun geld betaald is in open access-bladen moet, en dat siert ze. Maar de wetenschappers die voor NWO bekijken of jij subsidiewaar-dig bent, kijken allereerst naar je publicatielijst. Wetenschappers zijn nog jouw soort mensen, die zien het goud hééél misschien ook nog wel glim-men als het niet op een Elsevier-presenteerblaadje ligt. Maar doen de ambtenaren op ministeries en bestuursbureaus dat ook? Het is zelfs voor je vakgenoten bijna onmogelijk om door de eindeloze rivier van drek op ArXiv te waden. Blijkbaar leveren de uitgevers wel degelijk een nuttige en belangrijke dienst: een kwaliteitsstempel.

Daarom zijn die negenduizend wetenschappers zo onmachtig met hun slacktivism. Ze willen een kwaliteitsstempel, ze kunnen dat niet zelf ver-zorgen, en ze willen er ook niet voor betalen. Zo werkt het niet, mensen. Die petitie tekenen is net zoiets als roepen dat je naar België gaat migre-ren als de verkeerde partij de verkiezingen wint. Bijna niemand meent het echt. En de mensen die toch gaan, bevinden zich zonder vrienden op onbekend terrein.

2 Mare · 22 maart 2012

Column

Geen commentaar

De politierechterdiscrimineert

Minervanen staan voor lul

Niet-Nederlands uiterlijk verhoogt kans op zware straf

DOOR JUDITH LAANEN ‘Een klassieke stu-dentengrap’, zegt Minerva-preses Guido van Rooy. Hij heeft het over de leden van gezelschap India Orientalis die bij een ‘bezoek’ aan het deftige Haagse Ho-tel Des Indes vorige week de draaideur vernielden en de portier verwondden, wiens bril ook nog sneuvelde. Eenmaal binnen lieten ze voor de aanwezige gas-ten en personeel hun broek zakken.

‘Ik vind het zelf ook wel een sappig verhaal’, lacht hun verenigingsvoorzitter, die deze uitspraak onmiddellijk nuan-ceert. ‘Maar wel een grap die uit de hand is gelopen.’ Die grap is dat het gezelschap na het jaarlijkse diner bij het Haagse res-taurant Garoeda nog even probeert bin-nen te komen bij Des Indes, waar het voorheen hun diner hield, en dan weer afdruipt. Dat gebeurde woensdagavond 14 maart dus niet. Volgens geruchten zouden vier ME-busjes zijn uitgerukt om de kwajongens van het gezelschap in de boeien te slaan. Dat wil een woord-voerder van de Politie Haaglanden niet bevestigen. Volgens hun persbericht zijn er ‘38 raddraaiers’ opgepakt voor ‘vernie-lingen en onbeschoft gedrag.’

De woordvoerder: ‘Je begrijpt dat als we zoveel man moeten oppakken, we niet met twee agenten komen.’ Dat de studenten niet netjes behandeld zou-den zijn – met z’n allen in één cel bij-voorbeeld – ontkent hij. Ondertussen houden de daders zich angstvallig stil.

071 -527 …

Verdachten met een niet-Neder-lands uiterlijk lopen het risico strenger bestraft te worden door politierechters, zeker als ze de Nederlandse taal niet machtig zijn. Dat blijkt uit een onderzoek van drie Leidse criminologen.

DOOR MARLEEN VAN WESEL De onderzoe-kers het Instituut voor Strafrecht en Criminologie bestudeerden de be-slissing om al dan niet een onvoor-waardelijke gevangenisstraf op te leggen bij 365 veroor-deelden. ‘Oftewel: wat is de

kans op de zwaarste straf die in Nederland kan worden opgelegd. Een onvoorwaar-delijke gevan-genisstraf

heeft een grote impact op iemands leven’, zegt Hilde Wermink, promo-vendus aan het instituut. Ze deed het onderzoek met universitair do-

centen Jan de Keijser en Paulien Schuyt.

Zij hebben in het voorjaar van 2010 politierechterzittingen in tien verschillende rechtbanken geobser-veerd. 22 Procent van de verdachten kreeg een onvoorwaardelijke straf opgelegd, 78 procent een andere straf, zoals een geldboete, een taak-straf, een voorwaardelijke gevange-

nisstraf of een schuldverklaring zonder straf.

‘De kans op een onvoorwaar-delijke gevangenisstraf ten opzichte van een andere straf is voor daders met een niet-Nederlands uiterlijk ruim vijf keer zo hoog als voor daders met een Nederlands uiter-lijk’, legt Wermink uit. ‘Dat betekent niet precies het-zelfde als dat de kans om ver-

oordeeld te worden voor een onvoorwaardelijke gevangenis-

straf vijf keer zo hoog is’, nuanceert ze. ‘Het gaat hier om de odds, de kansverhouding.’ Wanneer ze geen Nederlands spreken is de kans zelfs twintig keer zo hoog. Dat laatste kan deels verklaard worden, doordat het onpraktisch is om mensen die het Nederlands niet beheersen bijvoor-beeld een taakstraf op te leggen.

‘De categorie verdachten die geen Nederlands spreekt, maar wel een Nederlands uiterlijk heeft, hebben we niet in het onderzoek opgeno-

Waarom dit boek?‘Mijn vorige boek, In het begin was er niemand (2010), ging over de vraag waar in oorsprongsverhalen de eerste mensen vandaan komen. Terwijl ik het materiaal voor dat boek verzamelde, kwam ik – naast ontelbare andere verhalen – Adam en Eva vaak tegen. Het meeste joodse, christelijke en islamitische materiaal bleef toen echter onbenut.’

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen de verschillende verhalen?‘In zowel de Bijbel als de Koran maakt één scheppende God de eerste mens, Adam, uit stof en eten Adam en zijn vrouw van een verboden vrucht.

‘In de Bijbel heet zijn vrouw Eva, in de Koran is ze naamloos. In de Bijbel is de slang de verleider, in de Koran is Satan dat. Verder maakt Adams overtreding in de Koran niet automatisch alle mensen tot overtreders, terwijl volgens het chris-tendom wel alle mensen hun zondige en sterfelijke aard van Adam en Eva erfden.’

Wat is het meest afwijkende verhaal dat u bent tegengekomen?‘Tja, hoe meet je zoiets? Een opvallende zondeval komt in elk geval uit Congo: op suggestie van Satan bevredigde Eva zichzelf, zodat “haar vruchtbaarheid op de grond viel. Ze zag het met haar eigen ogen.” Dat veranderde haar relatie met Adam voorgoed.’

Hoe zit het met het hiërarchisch on-derscheid tussen man en vrouw in de scheppingsverhalen?‘Er zijn twee bijbelverhalen over de schepping. In het eerste worden Adam en Eva samen geschapen, “als even-beeld van God”.

‘In het tweede wordt Adam het eerst geschapen en Eva later uit een van zijn ribben. Opvallend vaak hebben verha-lenvertellers en godgeleerden in de drie religies gekozen voor het verhaal van de rib, waarmee de hiërarchie werd be-vestigd: Adam was er eerder en zou dus meer “Gods evenbeeld” zijn dan de rib uit zijn lijf.’

Wat komt de lezer van uw boek nog te weten?‘De verhalen geven bijvoorbeeld fascine-rende antwoorden op de vraag waar het paradijs lag: in Amerika, Saoedi-Arabië of in de hemel.

‘Concilies discussieerden erover of Adam en Eva een navel hadden. Ande-ren vroegen zich af Adam een baard had en al dan niet besneden was. Adam is voor moslims namelijk de eerste profeet, en een onbesneden profeet was proble-matisch. Een van de oplossingen was dat zijn voorhuid kort na de schepping van zijn lijf dwarrelde, net als de navelstreng bij baby’s. Alleen op christelijke schilde-rijen staat Adam er onbesneden bij. Sans gêne.’ MVW

Mineke Schipper, Overal Adam en Eva – De eerste mensen in jodendom, christendom en islam, Bert Bakker, 351 pgs., € 19,95

Slang of SatanIn Overal Adam en Eva legt Mineke Schipper, emeritus hoogleraar inter-culturele literatuurwetenschap, scheppingsverhalen uit joden-, christendom en de islam naast elkaar.

men, omdat we daarvan te weinig cases hadden. Maar het is interessant voor vervolgonderzoek om te kij-ken of de negatieve stereotypering vaker geldt voor sprekers van een niet-westerse taal dan bijvoorbeeld Engelssprekende verdachten.’

Het onderzoeksartikel werd af-gelopen week gepubliceerd in het Nederlands Juristenblad. Wermink hoopt dat er meer onderzoek naar straftoemeting volgt. ‘Op basis van alleen dit artikel kan nog niet gezegd worden wat er zou kunnen gebeuren om de verschillen in straftoemeting te verhelpen. Daarover moet nu discussie ontstaan. Behalve onder-zoekers, moeten ook mensen in de praktijk daarbij een rol spelen.’

Uit het onderzoek bleek verder dat mannen relatief vaker een on-voorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd krijgen dan vrouwen. De zogeheten focal concerns-theorie kan hiervoor een verklaring bieden: volgens die theorie schatten rechters vrouwen als minder gevaarlijk in.

Het betuigen van spijt heeft geen invloed op de kans op een onvoor-waardelijke gevangenisstraf. Dat was tegen de verwachting van de onderzoekers, maar een mogelijke verklaring hiervoor is dat politie-rechterzittingen minder ernstige delicten behandelen. Wellicht heeft spijt betuigen bij ernstigere zaken, zoals moord, wel effect. Bij het on-derzoek is rekening gehouden met ondermeer het soort delict en de criminele voorgeschiedenis van de verdachte.

Het opgeschrikte Hotel des Indes in Den Haag Foto Wikimedia/Pauline van Till

Aanvankelijk zou de club zelf tekst en uit-leg willen geven aan Mare. Maar al snel werd dat door hen ‘onverstandig’ geacht. Ook de preses wil niet ingaan op details. Het incident, dat landelijk dagbladen als De Telegraaf haalde, is volgens hem ‘in de media’ gigantisch overdreven. Hij denkt dat de Leidse politie dit heel an-ders zou hebben aangepakt. ‘Die heeft meer begrip voor een studentengrap dan de grootstedelijke politie in Den Haag.’

Is Minerva niet verantwoordelijk voor het gedrag van haar leden? ‘Natuurlijk niet. De KNVB is ook niet blij met wat Ajax-supporters uithalen maar verant-woordelijk zijn ze niet.’ Dat betekent niet dat Minerva het hierbij laat. ‘Onze goede naam is in het geding. Ik wil laten uit-zoeken hoe het zit. Uiteraard betaalt In-dia Orientalis de schade.’ Hoe groot die schade is blijft onbekend, want ook het hotel wil niets zeggen. De portier maakt het overigens goed.

Het college van rechtspraak, dat scher-mutselingen binnen Minerva afhandelt, doet onderzoek. En de represailles? ‘Moeilijk te zeggen’, aldus de preses. ‘We zullen ze wel stevig laten boeten en in sommige gevallen laten schrikken.’ De politiewoordvoerder zegt over het ver-loop van de broekzaklol dat het nu aan de rechter is om te bepalen wat er verder gebeurt. Een laatste tip van Van Rooy: ‘Als je iets fout doet, doe het dan binnen in de tent.’

lands uiterlijk lopen het risico strenger bestraft te worden door politierechters, zeker als ze de Nederlandse taal niet machtig zijn. Dat blijkt uit een onderzoek van drie Leidse criminologen.

kers het Instituut voor Strafrecht en Criminologie bestudeerden de be-slissing om al dan niet een onvoor-waardelijke gevangenisstraf op te leggen bij 365 veroor-deelden. ‘Oftewel: wat is de

kans op de zwaarste straf die in Nederland kan worden opgelegd. Een onvoorwaar-delijke gevan-genisstraf

heeft een grote impact op iemands leven’, zegt Hilde Wermink, promo-vendus aan het instituut. Ze deed het onderzoek met universitair do-

centen Jan de Keijser en Paulien Schuyt.

Zij hebben in het voorjaar van 2010 politierechterzittingen in tien verschillende rechtbanken geobser-veerd. 22 Procent van de verdachten kreeg een onvoorwaardelijke straf opgelegd, 78 procent een andere straf, zoals een geldboete, een taak-straf, een voorwaardelijke gevange-

nisstraf of een schuldverklaring zonder straf.

‘De kans op een onvoorwaar-delijke gevangenisstraf ten opzichte van een andere straf is voor daders met een niet-Nederlands uiterlijk ruim vijf keer zo hoog als voor daders met een Nederlands uiter-lijk’, legt Wermink uit. ‘Dat betekent niet precies het-zelfde als dat de kans om ver-

oordeeld te worden voor een onvoorwaardelijke gevangenis-

straf vijf keer zo hoog is’, nuanceert ze. ‘Het gaat hier om de kansverhouding.’ Wanneer ze geen Nederlands spreken is de kans zelfs twintig keer zo hoog. Dat laatste kan deels verklaard worden, doordat het onpraktisch is om mensen die het Nederlands niet beheersen bijvoor-beeld een taakstraf op te leggen.

‘De categorie verdachten die geen Nederlands spreekt, maar wel een Nederlands uiterlijk heeft, hebben we niet in het onderzoek opgeno-

22 maart 2012 · Mare 3

Mensen

Frutti di Mare

Vrouwe Justitia blijkt niet altijd

een blinddoek te dragen.

In de nieuwe Times Higher Edu-cation Reputation-ranglijst staat de Universiteit Leiden op een 87ste plaats in de top 100.

De score moet niet verward wor-den met de ‘gewone’ THES-ranking, waarin onder meer gekeken wordt naar wetenschappelijke citaties. De reputatielijst is het resultaat van een enquête onder 13.000 academici van over de hele wereld. Zij werden ge-vraagd om universiteiten te beoor-delen op onderzoeks- en onderwijs-gebied, waarbij de eerste twee keer zo zwaar woog. Het goede nieuws voor Nederland is dat universiteiten het goed doen, met vijf universiteiten in de top 100. Alleen de VS en Enge-land hebben er meer; grotere landen als Duitsland en Japan komen ook op vijf noteringen uit. Het slechte nieuws is dat de bovenkant van de lijst erg ver staat van de onderkant. Als de universiteit met de beste re-putatie (Harvard) een reputatiescore van 100 procent haalt, dan scoort de hoogste Nederlandse universiteit (Delft, 49) slechts 6 procent. BB

De partij weigert zich neer te leg-gen bij het verdwijnen van ‘een theater dat door de voltallige ge-meenteraad en de Leidse bevol-king gewenst is, waar in principe geld voor is en een gebouw’, zo is te lezen in de open brief.

Ook schrijft GroenLinks dat ‘het omvormen van het LAK tot collegezaal een aanslag is op het Leidse culturele leven en een dolksteek voor alle Leidse theaterliefhebbers’.

Ruim zevenhonderd politici, theatermakers, artiesten en ande-re sympathisanten hebben de brief al ondertekend.

Eerder deze maand werd bekend dat het LAKtheater na dit seizoen de deuren sluit. Onderhandelin-gen over een fusie met Stadspo-dia (de Leidse Schouwburg en de Stadsgehoorzaal) liepen vast op de overname van het personeel. mvw

‘Dolksteek voor alle theaterliefhebbers’Met een brandbrief aan de univer-siteit doet GroenLinks Leiden nog een laatste poging om de sluiting van het LAKtheater te voorkomen.

De universiteitsraad is kritisch over de plannen van de faculteit gees-teswetenschappen om een brede bachelor in te voeren en de oplei-ding Frans daarin te laten opgaan. Daarnaast laakt de raad het gebrek aan communicatie.

Door vincent Bongers De universi-teitsraad kan de plannen van het fa-culteitsbestuur geesteswetenschap-pen om een brede bachelor in te voeren, waarin de opleiding Frans opgaat met Duits en Italiaans, nog niet beoordelen. Er ligt – tot hun er-gernis - namelijk nog geen concreet voorstel.

Ondertussen kwalificeert de raad de houding van het faculteitsbestuur jegens haar eigen medezeggenschap-orgaan en opleidingen als ‘buitenge-woon stuitend’. Ook is er kritiek op het uitblijven van een inhoudelijk onderbouwing van de plannen. Dat bleek tijdens de universiteitsraad van maandag.

‘We wachten de plannen van het faculteitsbestuur af ’, zei Fenne Bod-rij van de BeP-LVS-studentenfractie. Ook wil de raad graag weten waar de faculteit zich op baseert. Waarom is een brede bachelor nu beter? De leden willen de feiten en cijfers zien waarop het faculteitsbestuur zich baseert. ‘We willen in ieder geval een stuk ontvangen waarin staat op grond van welke argumenten het be-stuur hier voor kiest.’

Volgens de directeur van academi-sche zaken, Hans van Dommele, is er ‘groen licht van de faculteitsraad om verder te gaan met het ontwik-kelen van de plannen. Ik ga er van uit dat het faculteitsbestuur een goed onderbouwd stuk naar het college stuurt.’

Tijdens de faculteitsraadsverga-dering vorige week woensdag waren

verschillende universiteitsraadleden aanwezig. ‘Die hebben toen een an-der beeld gekregen’, aldus Bodrij. ‘Zij hebben een zeer kritische raad gezien.’

Maarten Jansen van promovendi-partij PhDoc was het daar mee eens. ‘Mijn indruk is dat er geen sprake is van groen licht. Dat kan ook niet omdat de faculteitsraad, net als wij, zit te wachten op concrete plannen.’

Jansen zei verder niet ‘vrolijk te worden van dit dossier. Inhoudelijk niet, maar ook het proces verloopt niet goed. De faculteitsraad stelt vragen aan het bestuur, maar krijgt geen informatie. Het bestuur heeft helemaal geen positieve houding.

Zij gaan niet in op inhoudelijke ar-gumenten van de raad. Het college moet scherp opletten of er wel naar de medezeggenschap wordt geluis-terd, anders moeten wij op de rem trappen.’

Ook vindt Jansen dat het college nu al moet reageren op de plannen. ‘Dit past in een landelijke discussie over de profilering van universitei-ten. De staatssecretaris wil dat niet alle universiteiten hetzelfde doen. In dat kader zou het opheffen van Frans tegen die specialisering ingaan. Het college moet hier zijn mening over geven.’

Tim Fleur van de studentenfractie SGL-CSL was zeer kritisch over de

manier van doen van het faculteits-bestuur. ‘De communicatie van het faculteitsbestuur naar haar raad is buitengewoon stuitend. Het bestuur geeft geen inhoudelijk weerwoord.’

Fleur vertelde verder dat hij zich ‘fris geschoren en capuchontrui dra-gend’ als potentiële eerstejaars Frans had voorgedaan op een open dag van de universiteit. ‘Ik hoorde daar een prachtig verhaal waarom ik in Lei-den Frans moest gaan studeren. Er werd gezegd dat er juist hier geen brede bachelor is en dat er vanaf dag één Frans wordt gesproken. Onder-tussen krijg ik in mijn mailbox stuk-ken dat er juist een brede bachelor komt. Dat stuit me gigantisch tegen


Nieuws

geen aangifte tegen KinnegingRutger Castricum van PowNews heeft, in tegenstelling tot wat hij eerder aan-kondigde, geen aangifte gedaan tegen Andreas Kinneging, hoogleraar rechtsfi-losofie in Leiden. Dat beweert Kinneging althans zelf. Volgens een productieme-dewerker van PowNed zou Castricum wel degelijk aangifte gedaan hebben. Zelf overweegt de hoogleraar in elk geval nog wel juridische stappen te on-dernemen tegen Castricum. De reporter beweerde eind februari dat Kinneging hem naar de keel greep nadat hij verhaal kwam halen over een column van Kinnegings partner Naema Tahir. Zij pleitte er in haar column in Buitenhof voor dat het mogelijk moest worden om onbeschofte journalisten van het Bin-nenhof te weren.

gedragscodeUniversiteitskoepel VSNU scherpt haar gedragscode voor wetenschappers aan. Dat is een geheel van wenselijk gedrag dat wetenschapsbeoefenaars zouden moeten tonen. Die regels zijn abstract: zorgvuldig omgaan met je proefpersonen, geen data onder het tapijt vegen, en deels concreet: ruwe data moet minstens vijf jaar bewaard blijven, en bij onderzoek in opdracht moet die opdrachtgever vermeld worden. De voornaamste aanvulling op de gedragscode is dat wetenschappers geacht worden om de naleving ervan in hun academische omgeving te bevor-deren en te handhaven. Ook spreken de universiteiten af aandacht aan de code te besteden in hun opleidingen.

rekenhulp voor studentenDUO lanceerde deze week een online rekenhulp voor studenten die na alle maatregelen door de bomen het bos niet meer zien. Met de rekenhulp kun-nen studenten berekenen hoe ze er volgend studiejaar financieel voorstaan.Vanaf september krijgen studenten effectief te maken met de langstudeer-dersboete en waarschijnlijk ook met an-dere maatregelen, zoals de afschaffing van de basisbeurs voor masteropleidin-gen en de inkorting van het ov-reisrecht. Door gegevens in te voeren over hun situatie, kunnen studenten zien met welke maatregelen ze te maken zullen krijgen. Gebruikers van de rekenhulp kunnen aan de resultaten geen rechten ontlenen, volgens DUO. Het wetsvoorstel waarin de afschaffing van de basisbeurs en het ov-reisrecht vermeld staan, moet nog door de Tweede en Eerste Kamer.

nieuwe decaan FswHanna Swaab volgt per 1 januari 2013 Philip Spinhoven op als decaan van de Faculteit Sociale Wetenschappen. Sinds 2004 werkt Swaab als hoogleraar neuro-pedagogiek en ontwikkelingsstoornissen bij de Universiteit Leiden. Daarnaast is ze voorzitter van de afdeling orthopeda-gogiek en van de groep neuropedago-giek en ontwikkelingsstoornissen bij het Instituut Pedagogische Wetenschappen. Spinhoven was decaan sinds 1 januari 2008.

next geen discoDe bekende studentendisco aan de Langebrug is geen disco. Het probleem is de vergunning. De Next heeft een horeca-4 vergunning, waarmee een bar of café mag worden geëxploiteerd. Voor “dansen in combinatie met het schen-ken van alcohol”, in ambtelijke termen, is een horeca-5 vergunning nodig. De Next heeft nu twee opties, of doorgaan als café, of de tent sluiten. De eigenaar van het pand, Ron de Jong en exploitant Rein Dongelmans zijn stomverbaasd over de klachten van de gemeente. Vol-gens burgemeester Lenferink is dat niet terecht. ‘Op de ingediende tekeningen is aangegeven dat indertijd bestaande dansvloer plaats zou maken voor een barruimte.’

Universiteitsraad ervaart houding bestuur als ‘buitengewoon stuitend’

Felle kritiek op Geesteswetenschappen

De universiteitsraad, assessoren, studieverenigingen en de Plaatse-lijke Kamer van Verenigingen zijn akkoord gegaan met de nieuwe regeling bestuursbeurzen. Belang-rijkste aanpassing is dat studenten pas in aanmerking komen voor een beurs als zij hun propedeuse hebben.

In het oorspronkelijke voorstel, dat onder leiding van oud-universiteit-raadsvoorzitter Arno Geleijnse tot stand kwam, was er ook ruimte voor studenten die nog wat punten te kort kwamen. Deze kwestie was echter een halszaak voor het college. ‘We vinden dat de studie op orde moet zijn, voordat er wordt bestuurd’, zei vicerector magnificus Simone Bui-tendijk in december.

‘We beschermen studenten zo ook tegen zichzelf.’ Volgens het college halen studenten die eenmaal op een achterstand staan, dit zelden nog in.

Ook het idee dat studenten hun vergoeding ook later - na het beha-len van de P - konden krijgen, stuitte op weerstand van het college. Stu-denten krijgen nu een vergoeding per maand of op het einde van het jaar.

‘De verschillende partijen accep-teren de aanpassingen van het col-lege’, zegt universiteitsraadvoorzit-ter Jasmijn Mioch. ‘Omdat het van groot belang is dat er spoedig een heldere regeling komt.’

Voltijdbestuurders krijgen per 1 september 2012 een bedrag van 250 euro per maand als ze uitwonend zijn. Thuiswonenden krijgen 90 euro per maand. Wie twaalf maan-den in een studiejaar bestuurt, krijgt ook het wettelijk collegegeld terug.

Het is nog niet zeker of de rege-ling er daadwerkelijk gaat komen want er wordt in Den Haag nog een politieke discussie gevoerd over het collegegeldvrij besturen. vB

Pas bestuursbeurs na propedeuse

Leidse reputatie in top 100

Nieuws


College hield info achterRaad niet ingelicht over verhuizing bestuurskundeHet college van bestuur heeft een besluit over de verhuizing van de bachelor bestuurskunde naar Den Haag per september 2013 achterge-houden voor de universiteitsraad.Door Vincent Bongers De raad vroeg bij de vergadering van 13 februari naar de plannen van het instituut bestuurskunde om na de master ook de bachelor naar Den Haag over te hevelen.

Rector Paul van der Heijden zei toen dat er bij zo’n verhuizing een ‘hele boel komt kijken’ en dat dat al-lemaal ‘even op een rijtje moest wor-den gezet. Maar we zijn in principe niet tegen.’

Hij zei ook dat een nieuw cohort bachelorstudenten ‘bijvoorbeeld’ in september volgend jaar zou kunnen beginnen.

Uit de besluitenlijst van het col-lege, gedateerd op 7 februari, blijkt echter dat het college al instemt met

de ‘voorgenomen verplaatsing’ van de bachelor bestuurskunde.

‘Daar hebben ze tijdens de verga-dering toen niets over gezegd’, zei Fenne Bodrij van de BeP-LVS-stu-dentenfractie in de raad.

Hendrik Kaptein van de Abvakabo FNV-fractie noemde ‘het van majeur belang’ om de notulen ‘te arresteren’ en uit te zoeken wat het college nu precies gezegd heeft. ‘Want wellicht zijn we verkeerd geïnformeerd. En dat is niet de eerste keer.’ VB

in het zadel! Studentenkoepels LSVb en ISO protesteerden deze week tegen de voor-genomen onderwijsmaatregelen, zoals de langstudeerboete. Woensdag trokken zo’n vijftig studenten op de fiets van Amsterdam naar Den Haag. Ze vroegen daarmee aandacht voor het feit dat ze minder lang recht heb-ben op een OV-kaart. Foto StudioVU/Riechelle van der Valk

Op basis van het advies van ge-dragsdeskundigen bepalen rech-ters onder andere in welke mate een verdachte toerekeningsvatbaar was op het moment van de mis-daad. Er gaat echter veel mis bij deze beoordelingen door psycho-logen en psychiaters.

Dat concludeert docente Moot Court Corrie van Esch in haar proefschrift Gedragsdeskundigen in strafzaken. De inzet van gedragsdeskundigen is wijdverbreid: vorig jaar werd er bij 8500 zaken een beroep gedaan op de experts. Het Pieter Baancentrum, maar ook onafhankelijke experts verenigd in het NIFP, het Nederlands Instituut voor Forensische Psycholo-gie en Psychiatrie dragen bij aan de rechtsgang.

De rechters mogen een onderzoek aanvragen, evenals de aangeklaag-den en hun vertegenwoordiging, hoewel het laatste zeldzaam is. De NIFP koppelt de experts aan de za-ken door middel van een vooron-derzoek, hoewel dit niet wettelijk is vastgelegd.

De vraag die zij stelt, is hoe goed de forensisch psychiaters en psycho-logen voldoen aan hun doelstelling om gedegen advies te geven, volgens de laatste richtlijnen en protocollen in de psychiatrie en de psychologie.

In de praktijk blijkt dus veel mis te gaan. In de voorselectie door de NIFP wordt vaak overhaast op basis van dossiers een vervolgtraject vast-gesteld, hoewel de organisatie zelf een persoonlijk gesprek van min-stens een uur als richtlijn hanteert. Men besteedt vervolgens vaak te weinig tijd aan een onderzoek. Ele-mentaire zaken als het proces-ver-baal en eerdere verklaringen in het proces worden niet meegenomen.

Methodologisch schieten de des-kundigen vaak tekort, door een on-volledig programma af te werken van te onderzoeken factoren. Zaken als de invloed van drugsgebruik worden vaak overgeslagen en sommige on-derzoekers werken met methoden die inmiddels verouderd zijn.

Daarnaast is het taalgebruik van de psychologen en psychiaters vaak zeer vaag. De argumentatiestructuur

schiet tekort, zodat de diagnose niet overtuigend ondersteund wordt door de klinische waarnemingen.

Een ander probleem is dat de ge-dragsdeskundigen hun doel voor-bijschieten door wel een rapport van de geestelijke gesteldheid geven, maar dit vervolgens niet in verband brengen met de misdaad waarvoor de verdachte terechtstaat. Al met al factoren die een eerlijk oordeel in de weg staan.

Voor het vervolgbehandeling van de veroordeelde is het advies cruci-aal; op basis van het vonnis worden zaken als behandeling in tbs of het juiste reclasseringstraject bepaald. Een verkeerde diagnose kan gemak-kelijk leiden tot verkeerde zorg, met recidive en extra belasting voor de samenleving en de verdachte tot gevolg. Het proefschrift wordt afge-sloten met een waslijst aan aanbeve-lingen voor de rechterlijke macht en de NIFP.

Overigens werkt het veelbespro-ken Pieter Baancentrum volgens de gegevens goed naar de vastgestelde richtlijnen en protocollen. cr

Onlangs brak promovendipartij Young Researchers in tweeën. Uni-versiteitsraadlid Maarten Jansen startte een nieuwe partij PhDoc en nam zijn zetel mee. Eric van Hoof ging als eenmansfractie verder. Nu is dat de breuk weer gelijmd.

Aan de universitaire verkiezingen in mei gaan de twee partijen samen op een lijst staan. Young Researchers wordt omgedoopt tot Universitas en vormt samen met PhDoc een blok. De hernieuwde samenwerking kwam tot stand na ‘even afstand ne-men van de situatie en dan nog een keer goed kijken’, zegt Van Hoof, bui-tenpromovendus en werkzaam bij de universiteit.

Van Hoof: ‘Onze uitgangspunten liggen niet ver uiteen. Maarten wilde er zijn voor promovendi en dat ook uitstralen. Ik wilde me juist meer richten op de jonge medewerker. Hoe konden we zorgen dat we beide groepen, maar ook anderen, effectief bereiken?’ Ook vingen Van Hoof en Jansen geluiden op dat de splitsing maar verwarrend was. We zijn toen een gesprek aangegaan.’

‘Dat gesprek was ingewikkeld, maar met het resultaat dat we nu met een sterke gezamenlijke lijst de ver-kiezingen ingaan’, mailt Jansen, pro-movendus bij Grieks en Latijn. ‘Er zijn harde afspraken gemaakt om toekomstig gedoe te voorkomen.’ Verder zijn kleine partijtjes in de raad niet effectief. Van Hoof: ‘Je moet gaan samenwerken met andere clubs om gewoon te zorgen dat je een machtsblok vormt in de raad.’

Jansen: ‘Er is ruimte voor maxi-maal drie zetels voor PhDoc en Uni-versitas gezamenlijk; als je dan alle-bei apart gaat, loop je het risico dat je allebei net niet een tweede zetel haalt. De komende maanden gaan Eric en ik wel verder als aparte frac-ties in de universiteitsraad. Na de verkiezingen komt er een gezamen-lijke fractie.’ Eerder liet Van Hoof in Mare weten dat Young Researcher ten onder driegde te gaan door een gebrek aan kandidaten voor de uni-versiteitsraad. Dat onheil is afge-wend. PhDoc/Universitas heeft een lijst met tien kandidaten. Jansen is lijsttrekker, Van Hoof staat derde op de lijst. VB

Promovendi toch weer samen

Het wetenschappelijke uitgevers-concern Elsevier trok begin deze maand haar steun aan de Ame-rikaanse Research Works Act in. Dat wetsvoorstel zou het moeilij-ker maken voor wetenschappers om hun data in gratis Open-Access bladen te publiceren, en om hun data te delen.

Het lobbywerk van Elsevier was reden voor Fields Medal-winnaar Timothy Gowers om een petitie te starten op TheCostOfKnowledge.com. De wet lijkt voorlopig van de baan: ook de indieners ervan doen niet meer mee. Maar de petitie loopt gewoon door; bij het ter perse gaan van deze Mare stond de teller op bijna negenduizend ondertekenen-de wetenschappers. Zij zeggen niet meer te publiceren in, of peer review te doen voor, uitgaven van het Brits-Nederlandse concern. Daaronder veel wiskundigen, maar ook geestes-wetenschappers als de Leidse hoog-leraar Mark Deuze staan erbij.

De overige kritiek hebben weten-schappers al jaren op hun uitgevers: ze zijn te duur (Elsevier boekte in 2011 een recordwinst van bijna 900 miljoen euro), ze verkopen hun titels in onhandige bundels, ze pompen de citatiescores van hun bladen op en ze zijn ongezond bevriend met de farmaceutische industrie.

De opstellers geven toe dat dit evengoed geldt voor andere uitge-vers, maar die zitten minder in de wiskunde-hoek. Elsevier gaf in een reactie in de Volkskrant aan de com-municatie te gaan verbeteren. BB

De eerst resultaten van de pilot met de zogenaamde tandenborstelcon-trole zijn bekend: van de onder-zochte ‘risicostudenten’ bleek vier op de tien onterecht uitwonende-stufi te ontvangen.

De sociale recherche valt onver-wachts in op basis van risicopro-fielen. Informatie over de criteria is schaars en wordt niet vrijgegeven door de instanties. Maar in de resul-tatenpresentatie zegt staatssecretaris Zijlstra wel dat objectieve criteria meespelen, zoals registratie bij de gemeentelijke basisadministratie en de leeftijd van de student.

Dat de aanpak doeltreffend is, blijkt uit de cijfers. Van de 2000 risicostudenten bleek 41 procent

heimelijk in het ouderlijk huis te hokken. Bij de eerste keer moet de student het teveel ontvangen be-drag terugbetalen, plus een boete die kan oplopen tot de helft van het teveel ontvangen bedrag. Wie voor de tweede keer tegen de lamp loopt, moet wederom het verschil terugbe-talen waarbij de boete kan oplopen tot het volledig ontvangen bedrag. Onverbeterlijke fraudeurs kunnen na een tweede keer vervolgd worden door het openbaar ministerie. Vol-gens DUO is dit nog maar het topje van de ijsberg: de gehele risicogroep wordt geschat op 75.000 studenten. DUO wil de controles opschalen naar 4000 acties in 2014. Een volle-dige dekking is volgens staatssecre-taris Zijlstra niet haalbaar. cr

Tandenborstelcontroles doeltreffend

Elsevier bindt in

Twee geschiedenisstudenten zijn in actie gekomen tegen de plannen van hun opleiding om studenten sneller af te laten studeren.

De beleidsnotitie Studiesucces van de faculteit Geesteswetenschappen pleit voor onderwijs in korte blokken en de mogelijkheid om onvoldoendes te compenseren. Studenten Bjørn Gal-lée en Berend Sommer vrezen dat de onderwijskwaliteit daardoor flink zal dalen.

Ze ventileerden hun ongenoegen in een opiniestuk in de Volkskrant, waarin ze protesteren tegen de ‘vier-tjescultuur’ die zo zal ontstaan. En nu? Gallée: ‘We krijgen heel veel positieve reacties van studenten en docenten. Wat we verder gaan doen hangt af van de reactie van het fa-culteitsbestuur, maar er komt sowie-so een vervolg. Als studenten in de kroeg zeggen dat de regels zo slecht zijn, maar vervolgens overgaan op de orde van de dag, verandert er niets.’

Sommer: ‘We hopen dat dit het begin is van een beweging tegen de onderwijsvernieuwing. De faculteit moet met minder geld meer kwali-teit gaan bieden, en ik snap dat dat bijna niet te doen is. Maar het kan wel beter dan op deze manier.’ Gallée: ‘Niemand weet wat de gevolgen zijn voor het studiesucces als het bindend studieadvies stijgt naar 50 punten en Zijlstra’s langstudeerboete wordt in-gevoerd. Maar nu al wordt de con-clusie getrokken dat die maatregelen niet genoeg zijn.’ BB

Verzet tegen viertjescultuur

Veel mis met beoordelingen gedragsdeskundigen

De prijs voor een Maretje bedraagt €8,– per 30 woorden, opgegeven via [email protected] uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangeboden voor com-merciële doeleinden worden niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangebo-den die de waarde van 4.500 euro te boven gaan.

Doe iets met je kennis. Help een leerling op streek in 1 uur per week. Vijf leerlingen uit groep 7 zoeken dringend hulp bij taal, rekenen en studievaardigheden. Marokkaans meisje, wiskunde, Engels, kopklas; Marokkaans meisje, taal, rekenen, kopklas; Af-ghaans meisje, Nederlands, NT2, Marokkaanse jongen, wiskunde, 2-VMBO. Een leerling Speciaal Onderwijs heeft bijles nodig; 34 leerlingen Ba.O. groep 3 t/m 6 zoeken hulp bij taal en/of/reke-nen, van wie zes met vergoe-ding. Bijles in Onderwijswinkel, buurthuis Vogelvlucht, of bij leer-ling. Ook zoeken wij vrijwilligers

voor bijles/huiswerkhulp op twee basisscholen en op het woonwa-gencentrum Trekvaartplein Lei-den. Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma-, wo en do. 15-17u. Tel: 5214256.

Doorbraak organiseert op 31 maart een bijeenkomst. Daar vertellen twee Franse werklozen-activisten over hun strijd. Inloop vanaf 19:30, de avond begint 20:00 op Middelstegracht 38. Meer info op www.doorbraak.eu.

Gezocht: Niet-rokende huis-houdelijke hulp. Ben je handig met strijken en schoonmaken en wil je 3 uur per week (‘s-middags) dit werk doen, bel dan: 071-5419512

Beginnerscursus Bridge. Vanaf 23 maart zal er op 6 opeenvolgen-de vrijdagen om 20.00h in de Pe-libar een beginnerscursus Bridge worden gegeven. Meer informa-tie: www.pelikaanhofallstars.nl

> Vervolg van de voorpagina

Zoals veel van zijn collega’s maakte hij op een academisch niveau deel uit van de protestcampagnes na de verkiezingen. ‘Ik was niet politiek maar theoretisch ac-tief. Ik hield me bezig met het ontwikke-len van argumenten waarom er behoefte was aan verandering. Let wel, binnen het systeem, niet eens tegen het systeem. Pas na de verkiezingen werden deze her-vormingen als vijandig gezien door het regime. Zo kwamen wij in een moeilijk parket terecht. We wilden geen revolutie. De vaders van de laatste grote revolutie in Iran zijn nu vermoord, in de gevange-nis of houden zich verre van de politiek. Wij, de generaties daarna, weten nu dat revoluties een snelle maar geen blijvende manier zijn om dingen te veranderen. Maar we willen de politiek, de democra-tie in Iran wel wijzigen. We hebben nog altijd hoop dat de twee gezichten van het regime - islamitisch en republikeins – met elkaar te verzoenen zijn. Maar de minimum voorwaarden daarvoor nemen voortdurend af.’

Na de verkiezingen besloot de rege-ringen de kritische onderdelen van de universiteiten te bevriezen door het cur-riculum en aantal studenten in te perken. ‘Ja, er zijn onderzoekers nog steeds werk-zaam in deze gebieden in Iran. Maar zeer low profile. Ze moeten zorgen dat ze niet te veel opvallen, dat ze niet te uitdagend zijn. Want dan kunnen ze heel makkelijk hun baan verliezen. Ik voelde me dan ook heel beperkt in wat ik kon publiceren.’ En net zoals bij eerdere grote omwentelin-gen in zijn land kwam er een emigratie-

golf op gang, de grootste in acht jaar. Hij was er onderdeel van.

Heeft hij nog contact met zijn collega’s daar? ‘Ja, maar niet regelmatig. Het in-ternet daar wordt gecontroleerd en is zeer beperkt, vaak met behulp van Chi-nese, Russische of Europese bedrijven. Er wordt veel gefilterd, mailaccounts wor-den gehackt. Maar er is altijd wel een ma-nier om met elkaar in contact te komen.’

Kan hij nog terug? ‘Daar is geen mak-kelijk antwoord op te geven. Het intimi-

datiesysteem daar is zo effectief omdat er geen logica te bekennen is. Je kunt niet vertrouwen op eerdere ervaringen. Som-mige collega’s die zware beschuldigingen op hun naam hadden staan, zijn terug-gekeerd naar Iran. Ze zijn geen strobreed in de weg gelegd. Maar dan na een paar maanden, worden ze opnieuw beschul-digd. “Je was in het buitenland, je hebt contact gehad met westerse vijanden, nu ben je hier bezig met een netwerk aan het uitbouwen…” Netwerken aanleggen, dat is waar ze je op pakken. Maar aan de an-dere kant zijn er mensen die nauwelijks risico liepen, op het vliegveld al opge-pakt. Je kunt niet voorspellen wat er gaat gebeuren. Daarom is het zo bedreigend.’

Met het electorale succes van de PVV heeft Nederland veel van zijn vroegere status als gastland verloren. Merkt hij een verschil? ‘Op een persoonlijk niveau ervaar ik geen nadelen. Maar als weten-schapper maak ik me zorgen over deze ontwikkelingen die je ook ziet in Frank-rijk, Duitsland, Oostenrijk.

‘In eerste instantie raakt dit beleid al-leen immigranten. Maar op den duur zal het heel de samenleving schaden want het ondergraaft de eigen waarden. Dit Europese fenomeen wordt door regimes als dat van Iran gebruikt om propagan-daredenen: “Dit is nu Europa, dit is waar democratie toe leidt, is dit wat jullie wil-den?”. Het is beschadigend voor de de-mocratie wereldwijd.’

De verboden wetenschapsmonologen Muzikale theatertour, regie John LeerdamLAKtheater, ma 26 maart, 20.30u, € 10-15Voor meer informatie, zie www.uaf.nl/monologen

MaretjesAchtergrond

Opinie


Prof.dr. A. M. J. M. van den Maagdenberg zal op vrijdag 23 maart met het uitspreken van de oratie benoemd worden tot hoogleraar bij de faculteit der Geneeskunde om werkzaam te zijn op het gebied van de Mo-leculaire en Functionele Neuro-genetica.S.A. Joosse zal op dinsdag 27 maart om 11.15 uur promove-ren tot doctor in de Geneeskun-de. De titel van het proefschrift is ‘Prediction of “BRCAness” in breast cancer by array compa-rative genomic hybridization’. Promotor is Prof.dr. P. Devilee.L. Henstra zal op dinsdag 27 maart om 16.15 uur promove-ren tot doctor in de Geesteswe-tenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Het teken van het beest. IJje Wijkstra en de geschiedenis van de viervou-dige politiemoord, 18 januari 1929’. Promotor is Prof.dr. H. te Velde.

F. van de Voort zal op woens-dag 28 maart om 16.15 uur promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurweten-schappen. De titel van het proefschrift is ‘The growth of galaxies and their gaseous haloes’. Promotor is Prof.dr. J. Schaye.G.J. van der Heden zal op donderdag 29 maart om 15.00 uur promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwe-tenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Synthetic Me-thodology for the Preparation of Nucleic Acid Containing Pep-tides’. Promotor is Prof.dr. G.A. van der Marel.J.J.C. de Vries zal op donderdag 29 maart om 16.15 uur promove-ren tot doctor in de Geneeskun-de. De titel van het proefschrift is ‘Congenital cytomegalovirus infection: disease burden and screening tools’. Promotor is Prof.dr. A.C.M. Kroes.

Academische Agenda

ADVERTENTIE

WWW.OKTOBERFESTREIZEN.NL

OKTOBERFEST MÜNCHEN

22 sep - 7 okt 20123 Volle dagen Oktoberfest Reis + Verblijf + Biertafels + Afterparty + Fun!

De uit Irak gevluchte microbioloog dr. Salah Al-Zuhairy. ‘Ik moet voor mijn gezin zorgen.’ Foto Linelle Deunk

‘De onvoorspelbaarheid maakt het zo bedreigend’

De maatregelen van staatssecretaris Zijl-stra leiden tot minder en slechter hoger onderwijs. De kenniseconomie raakt daardoor uit zicht, menen Tweede Kamer-lid Jasper van Dijk (SP) en LSVb-voorzitter Pascal ten Have.

Staatssecretaris Zijlstra laat er geen gras over groeien. In rap tempo komt hij met ingrijpende maatregelen voor het hoger onderwijs. De langstudeerboete van 3000 euro, selectie aan de poort, collegegeld-differentiatie en straks het zogenaamde leenstelsel voor de masteropleiding. Universiteiten worden opgezadeld met dwingende prestatiecontracten waarin rendement belangrijker is dan kwaliteit.

Dat is de agenda van Zijlstra: minder budget en meer rendement. Het wordt gebracht in mooie nota’s met namen als ‘Kwaliteit in verscheidenheid’ en ‘Stude-ren is investeren’. Maar de gevolgen zijn ernstig. Studeren wordt duurder en de kwaliteit van de opleidingen neemt af.

Eerst de toegankelijkheid. Studeren wordt fors duurder met deze regering. Studenten die meer dan één jaar uitlo-pen op hun studie, betalen 3000 euro ex-tra collegegeld. Met name bètastudenten lijden daaronder, omdat zij gemiddeld 7,5 jaar over hun vijfjarige studie doen. Deeltijdstudies zullen verdwijnen, omdat die vanwege hun langere duur per defi-nitie tot een studieboete zullen leiden. Ambitieuze studenten die een tweede

studie willen volgen moeten flink gaan sparen of over rijke ouders beschikken. Niet zelden kost een tweede studie meer dan 10.000 euro collegegeld per jaar.

Komend jaar komt daar het ‘sociaal leenstelsel’ voor de masteropleiding bo-venop. De basisbeurs wordt afgeschaft waardoor de kosten met 3200 euro per jaar toenemen. Ook hier zijn vooral bè-tastudenten de pineut, aangezien zij een tweejarige master volgen. Voor studen-ten geneeskunde duurt de master maar liefst drie jaar. Zijlstra probeert de pijn te verzachten en komt met een zogenaamd sociaal leenstelsel. Maar dat is een mooie term om de hoge schulden mee te verhul-len. Studenten lenen gemiddeld al zo’n 15.000 euro, dat gaat alleen maar oplo-pen tot hogere bedragen, die vervolgens jarenlang – met rente – moeten worden terugbetaald. Juist de jongeren uit gezin-nen met lagere inkomens zullen afzien van een hogere opleiding.

Dan over de kwaliteit, waar afgelopen jaar veel om te doen is geweest. Denk aan de diplomafraude bij Hogeschool Inhol-land. Door schaalvergroting en perverse financiële prikkels werd het hoger onder-wijs gereduceerd tot diplomafabriek.

Om deze problemen te verhelpen komt Zijlstra met prestatiecontracten die met universiteiten en hogescholen worden afgesloten. In deze contracten komen gedetailleerde afspraken te staan over zaken als het studierendement, de uitval, het opleidingsniveau van docenten en de zogenaamde studenttevredenheid. Als

een instelling de afspraken niet nakomt, wordt het budget gekort.

Zijlstra hoopt hierdoor meer nadruk te leggen op kwaliteit, maar het risico is groot dat het tegenovergestelde wordt be-reikt. Want ook dit systeem leidt tot per-verse prikkels. Als je een hogeschool gaat afrekenen op ‘studierendement’, zal het management er alles aan doen om stu-denten snel door de opleiding te jassen. Helaas zien we daar nu al voorbeelden van. Zo willen sommige universiteiten dat studenten in het eerste jaar alle stu-diepunten halen. Enige uitloop is er niet meer bij. Ook de recente maatregel dat een 5 voor het ene vak gecompenseerd mag worden met een hoger cijfer voor een ander vak, is een pijnlijk voorbeeld.

Omdat wij opkomen voor het hoger onderwijs, roepen wij studenten en do-centen op om in actie te komen tegen dit beleid. In plaats van hoge drempels en uitgeholde opleidingen, pleiten wij voor intensief onderwijs met uitstekende be-geleiding. Extra investeringen zijn no-dig om kwaliteit en toegankelijkheid te waarborgen. Dat is de beste manier om uit een crisis te komen. Deze week voe-ren studenten acties met als afsluiting een landelijke Manifestatie in Amsterdam op 23 maart (zie www.lsvb.nl). Sluit je aan en teken de petitie op www.betaalbaar-studeren.nl.

Pascal ten Have, voorzitter LSVbJasper van Dijk, woordvoerder hoger on-derwijs SP

Onmisbaar: rijke ouders

Maretje extra

Maretjes-extra zijn bedoeld voor semi-commerciële instanties. De prijs voor een Maretje-extra is €23,– incl. BTW voor elke vijf-endertig woorden. U kunt deze advertenties uiterlijk op de vrijdag vóór het verschijnen van Mare opgeven bij Bureau van Vliet B.V., postbus 20, 2040 AA Zandvoort, telefoon 023-571 47 45. E-mail: [email protected]

Afgestudeerde docente Spaans (native-speaker) geeft bijles en conversatielessen op alle niveau’s. Groep- en privélessen. Leiden centrum. Bel voor infor-matie naar 06-2839 4530 of kijk op www.micuba.nl.

Gezocht: Student(e) Frans voor vertaalwerk cosmetica bran-che; Student(e) Informatica voor wisselende werkzaamheden op kantoor Oegstgeest; Student(e) administratieve werkzaam-heden op kantoor Oegstgeest. Voor contact: Mw. F. Luiten op nr. 0614928150.

Scholten. Degelijk juridisch on-derwijs en tentamentraining in kleine groepen door een er-varen en professionele docent. Cursus/tentamentraining ‘inlei-ding burgerlijk recht’ vanaf 16 april 2012. Voor meer informatie: 071-5126714 of [email protected]

De grote eik van de sterrenkunde De Leidse sterrenkundige Jan Hendrik Oort was een van de groot-ste astronomen van de afgelopen eeuw. Hij heeft heel wat meer gedaan dan uitrekenen dat de naar hem vernoemde wolk moet bestaan.

Door Bart Braun ‘Als je zo oud mag worden als ik, krijg je veel tijd om veel te doen. Als je ijverig bent, ten-minste, en je kunt niet zeggen dat ik heb stilgezeten.’ Aldus Jan Hendrik Oort (1900-1992). Een buitenstaan-der zou zelfs kunnen zeggen dat de hoogleraar sterrenkunde bijzonder veel stempels op de wereld heeft achtergelaten.

Dat begon al in zijn Groningse studententijd. Als stuur bij roeiver-eniging Aegir won hij De Oude Vier van de Varsity in 1918, met maar liefst zes bootlengten verschil.

Na zijn afstuderen trok hij naar Amerika, maar vanaf 1924 tot ver na zijn pensioen zou hij bij de Leidse Sterrewacht blijven. Zijn verdere triomfen vonden plaats op sterren-kundig gebied.

Om het maar meteen uit de weg te hebben: de Oortwolk. Zelf ver-tikte de hoogleraar het overigens om hem zo te noemen. Hij had het liever over ‘die grote wolk’. Het is een verzameling van miljarden vieze sneeuwballen op het randje van wat nog ons zonnestelsel mag heten. De Oortwolk ligt tienduizenden keren verder van de zon dan de aarde, en dat zorgt ervoor dat hij nog nooit direct is gezien. De wolk is ontstaan

doordat kleine hemellichaampjes door de zwaartekracht van Jupiter steeds verder naar buiten werden geslingerd. Zitten ze eenmaal in de Oortwolk, dan zijn ze vatbaar voor de zwaartekracht van andere ster-ren dan de zon, en kan het gebeuren dat ze hun baan zich weer verlegt richting de binnenkant van het stel-sel. Vanaf de aarde zien we ze dan als kometen. Oort had de banen van kometen bestudeerd, en kwam daar-door tot de conclusie dat ze uit een veraf gelegen wolk moesten komen.

Nogmaals: Oort zelf beschouwde zijn wolk als een bijzaak: bij zijn af-scheidsrede in 1970 kwamen kome-ten niet eens aan bod. Jan van Evert, auteur van de deze maand versche-nen Oort-biografie, lijkt er vergelijk-baar over te denken. De ondertitel is ‘Melkwegonderzoeker en grondleg-ger van de radioastronomie.’

Het beeld van de Melkweg zoals we dat nu nog steeds hebben, dan-ken we mede aan Oort. In 1927 be-paalde hij de afstand van de zon tot het midden van de Melkweg, en de richting waar dit midden lag. De ar-tikelen betekenden zijn doorbraak in de sterrenkunde. Vijftig jaar la-ter, in 1977, publiceerde hij over de vraag wat er dan precies in dat mid-den zit. Rond het centrum draait een enorme schijf van waterstof, en uit de draaisnelheid kun je afleiden hoe zwaar dat centrum moet zijn. Vijf miljoen maal de massa van de zon, schatte Oort. Wat zit daar dan? ‘Iets buitengewoons’, stelde de sterren-kundige voorzichtig. Tegenwoordig nemen astronomen aan dat er een reusachtig zwart gat moet zitten.

Oort was ook de eerste die vaststelde dat er een hoop onzichtbare, ‘don-kere’ materie in de Melkweg moest zitten.

Als directeur van de Leidse Ster-rewacht legde hij de basis voor de Nederlandse radiosterrenkunde: de telescopen in Westerbork en Dwingeloo staan er dankzij hem. Hij stond ook aan de wieg van de European Southern Observatory, de beheerders van de Very Large Tele-scope, op dit moment de grootste telescoop ter wereld.

Samen met de sinoloog Jan Duy-vendak – tijdens de oorlog waren hij en Oort samen naar de Veluwe gevlucht toen de Leidse universiteit moest sluiten – stelde hij vast dat Chinese sterrenkundigen in 1054 een supernova moeten hebben ge-

Maar Jan Hendrik Oort was licht genoeg om de Varsity te winnen PlotsdovenAls je op latere leeftijd doof wordt, kan dat voor emotionele problemen als de-pressiviteit en angstigheid zorgen. Nog lastiger is dat het zoeken naar geschikte hulp. Wie doof is geboren, beheerst in elk geval nog gebarentaal. De hulp aan doofgewordenen zou dan ook anders in elkaar moeten zitten dan de hulp aan doofgeborenen.

De Leidse psychologen Vivian Kraaij en Nadia Garnefski ontwikkelden daarom een zelfhulpprogramma voor doof geworden mensen met emotionele problemen.

In het Journal of Deaf Studies and Deaf Education beschrijven ze een onderzoekje naar de werkzaamheid. 55 Plotsdoven met emotionele problemen deden mee: 28 werden behandeld en 27 kwamen op een wachtlijst. Ondanks de kleine groepsgrootte en relatief veel uitval vonden de onderzoekers toch nog significante effecten op depressiviteit en angstgevoelens. De therapie lijkt te helpen voor de mensen die hem blijven volgen. Stofje (2)Vorige week schreven we op deze plek over het stofje Tetrachlorido[N2,N2,N4,N4,N6,N6-hexakis((pydirine-2-yl)methyl)-1,3,5-triazine-2,4,6-triamine]dikoper(II)bis(acetonitril), dat opviel omdat de naam van het onderzoeksobject zoveel langer was dan de auteurslijst van het artikel erover. De onderzoekers in kwestie toonden zich opgetogen met de aandacht, en meldden vol trots dat ze eerder dit jaar in Acta Crystallografica Section E publiceerden over een nog indrukwekkender naam.

Komt ‘ie: Bis{μ-2-[(4,6-bis{2-hydroxy-5-methylphenyl)[(pyridin-2-yl)methyl]amino}-1,3,4-triazine-2-yl)[(pyridin-2-yl-κN)methyl]amino-κN]-4-methylphenolato-1:2κ2O:O}bis-[(nitrato-κ2O,O’)zink]-acetonitriel-water (2/4/1).

Het tijdschrift is vooral bedoeld om de precieze kristalstructuur van moleculen te laten zien, maar in theorie is dit stofje ook geschikt op DNA-moleculen te knippen.

GaslichtAls je door een gewone telescoop naar een sterrenstelsel kijkt, dan zie je vooral de sterren: die geven namelijk lekker veel licht. Om die sterren heen zit echter een enorme bups aan gas en donkere materie die zich minder makkelijk laat waarnemen: de halo. Uit die halo vormen zich uiteindelijk sterren in het sterrenstelsel, maar ze vangen ook gas in uit de ruimte omdat ze zo zwaar zijn.

In het proefschrift waarop ze woens-dag hoopt te promoveren, beschrijft as-tronome Freeke van de Voort het gedrag van het gas in die halo’s aan de hand van computersimulaties. Zo levert het kleine beetje licht dat de halo’s uitstralen informatie op over hoe heet het gas is, en welke chemische stoffen zich in de wolk bevinden. Van de Voort berekende onder meer wat voor licht en röntgen-straling sterrenkundigen in de toekomst op zouden moeten kunnen vangen met de sterkere telescopen die ze nu aan het bouwen zijn.

rectificatieBij het verhaal over de Celzoomer van Naturalis vorige week is per ongeluk een verkeerde afbeelding geplaatst. De onderste, meest ingezoomde foto is niet van een bloedvat, maar van een kliertje.

zien. De restanten daarvan zien we nu als de Krabnevel. Oort en zijn col-lega Walraven brachten het licht en andere vormen van straling van de Krabnevel in kaart; de eerste sprak daarbij van ‘waarschijnlijk het meest merkwaardige object aan de hemel.’

In 1992 overleed Jan Hendrik Oort op 92-jarige leeftijd aan de complicaties van een heupbreuk in een verzorgingstehuis in Wassenaar. Nobelprijswinnaar Subrahmanyan Chandrasekhar zei in een reactie: ‘De grote eik van de sterrenkunde is geveld; en zonder zijn schaduw zijn we verloren.’

Na de biografie over Willem de Sitter uit 2009 lag het voor de hand dat er ook eentje over Oort zou ko-men. Die is er nu, maar een onver-deeld succes is het niet. Dat Oorts sterrenkunde weinig toegankelijk wordt gemaakt voor leken is niet zo’n ramp: een leek die meer over sterrenkunde zal weten, zal niet bij dit boek beginnen. Dat de schrijver het boek heeft volgegooid met zelf-gemaakte foto’s van gebouwen waar de grote sterrenkundige ooit ver-bleef – tot een éénmaal bezocht con-grescentrum aan toe – komt echter over als een cynische poging de prijs van het boek omhoog te drijven. Wat meer gesprekken met mensen die Oort gekend hebben, zouden een completer beeld van de man hebben opgeleverd, en een levendiger boek.

Wetenschappelijke biografie: Oort – Melkweg-onderzoeker en grondlegger van de radioastronomie, Jan van Evert Veen Magazines 160 blz. € 34,50

‘Oort was een gigant van zijn tijd’Hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke werd indertijd door oort naar Leiden gehaald, en promoveerde bij hem.

‘Zijn biografie noemt hem bescheiden, zegt u? Dat was hij helemaal niet. Hij was wel een gentleman. Tegenwoordig zijn we gewend aan mensen die zichzelf naar voren schuiven en hoog van de to-ren blazen, en Oort was meer in zichzelf gekeerd. Maar hij was er tot in zijn ve-zels van doordrongen dat hij een van de belangrijkrijkste sterrenkundigen van zijn tijd was. Het zou ook onterecht zijn om zijn waarde te laag voor te stellen.

Oort was echt een gigant van zijn tijd, maar hij bevond zich op een kantelpunt in de sterrenkunde, waarop alles steeds sneller ging. De bedachtzaamheid waar-mee hij te werk ging, kunnen wij ons nu niet meer veroorloven.

Persoonlijk heb ik vaak met hem over-hoop gelegen. Ook bij mijn promotie zat hij hoofdschuddend achter de tafel. Uit-eindelijk is het overigens nog wel goed gekomen. Na zijn pensioen (Oort bleef toen drie dagen per week op de Sterre-wacht werken, red.) kwam ik elke week bij hem langs om de vakliteratuur te be-spreken. Ik sprak hem daarbij altijd aan met professor. Een keer zei hij “Laat dat professor maar zitten”. Vanaf toen mocht ik Jan zeggen.’


Wetenschap

Weergave van de Oortwolk (buitenste schil) en de Kuipergordel (die donut in het midden). Hij is niet helemaal op schaal: als de zon (midden) zo groot is als hier afgedrukt, zou de Oortgordel nog altijd aan-zienlijk meer dan een kilometer in doorsnee zijn. Afbeelding: NASA/JPL

Jan Hendrik Oort. Foto Sterrewacht

De laatsten der deeltijders

Marieke Dekkers (1978)Deeltijdstudie: educatieve masterWerk: docent Engels

Een carrièreswitch wordt op deze manier onmogelijk gemaakt,’ denkt Marieke Dekkers. In 1996 begon ze aan de studie En-gelse taal en letterkunde, om daarna in deeltijd te studeren aan de pabo en uiteindelijk docent te worden op een vmbo-school. ‘In 2006 veranderden de regels, waardoor ik met mijn pabo-opleiding niet meer bevoegd was als vmbo-docent. Om mijn bevoegdheid te behouden moest ik opnieuw gaan studeren. Ik had ook voor een tweedegraadsbevoegdheid kunnen gaan, maar als ik er toch tijd en energie in moest steken, ging ik liever voor een eerstegraadsbevoegdheid.’

Ze startte in september 2011 met een deeltijdlerarenopleiding aan het Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onder-wijsontwikkeling en Nascholing (ICLON) en hoopt in de zomer van 2013 klaar te zijn. Naast die colleges en een 32-urige werk-week als docent, loopt Dekkers om haar bevoegdheid te halen ook nog stage op een havo-vwo-school. ‘Het is behoorlijk pittig, maar tot zover is het wel te doen. Het scheelt wel dat ik geen

gezin heb om rekening mee te houden.’

De nieuwe maatregelen zor-gen voor extra druk. ‘Het is behoorlijk tegenstrijdig: aan de ene kant wil het kabinet dat docenten professionaliseren,

bijvoorbeeld door weer plaats te nemen in de collegebanken. Aan de andere kant is er nauwelijks flexibiliteit in de moge-lijkheden die ze daarvoor krijgen.’ Toch heeft ze de kosten niet laten meespelen bij haar keuze voor het ICLON. ‘Ik zat tussen twee vuren, maar ik kon niet anders. Zonder een extra opleiding zou ik mijn bevoegdheid kwijtraken. Vooralsnog neemt mijn werkgever de kosten op zich. Met een werkgever die je steunt is een deeltijdstudie straks nog wel mogelijk. Maar anders wordt het je wel heel lastig gemaakt. En dat is jammer. Ik vind dat het op latere leeftijd ook mogelijk moet zijn om nieuwe keuzes te maken, zodat je werk kunt doen dat je zelf wil.’ MVW

‘Nu zou ik niet meer aan deze studie beginnen’

Na kantooruren je syllabi induiken om jezelf te verrijken of een betere baan te krijgen; de deeltijdstudenten heeft geen gebrek aan motivatie. Maar de langstudeerboete, hoge kosten voor een tweede studie en de verdubbeling van het bsa eisen hun tol. Drie verhalen van een verdwijnende soort.

Kim van Iterson-de Jonge (1981)Deeltijdstudie: Master civiel rechtWerk: docent Frans

‘Juist deeltijdstudenten hebben vrijheid en flexibiliteit nodig. Als ik op mijn werk een drukke periode heb, is het belangrijk om te kunnen schuiven in mijn studieprogramma’, vindt Kim van Iterson-de Jonge. Ze studeerde van 1999 tot 2004 Franse taal en cultuur in Leiden. In die tijd roeide ze bij Asopos, was ze actief bij de opleidingscommissie van Frans en zat ze in het opleidingsbestuur. Ook was ze buddy voor een gehandicapte jongen en had ze allerlei bijbaantjes. Naast een 32-urige werk-week als docent Frans voltooide ze in 2011 in deeltijd een ba-chelor rechtsgeleerdheid. Momenteel werkt ze nog 24 uur per week, in de hoop deze zomer haar masteropleiding civiel recht af te ronden. ‘Voor mijn echtgenoot en mijn sociale leven is het soms afzien.’

Ze vindt het vreemd dat de maatregelen deeltijdstudenten hard treffen. ‘Aangezien deze groep vaak meerdere ballen in de lucht moeten houden, is het juist voor hen belangrijk wat vrij-heid te hebben bij het plannen van de studie.’

Aanvankelijk begon ze haar tweede studie als een uitdaging en een hobby. ‘Voor mijn carrière had ik het niet nodig, maar ik vind dat je ook moet kunnen studeren om jezelf te ontwik-kelen. Na de wetenschappelijke benadering bij de studie Frans had ik behoefte aan een mentale uitdaging op maatschappelijk gebied. Volgens mij maakt die combinatie deeltijdstudenten interessant: door een eerdere studie of hun baan kunnen ze hun deeltijdstudie in een ander perspectief plaatsen. Inmiddels groeit de wens trouwens wel om een juridische baan te zoeken.’

Ook zonder de dreiging van oplopende kosten en een stren-gere bsa-eis vergt een deeltijdstudie discipline en offers. ‘Dat is deze studie me wel waard. Maar vijfduizend euro per jaar voor een bachelor en het driedubbele voor een masteropleiding is haast niet te betalen. Dit jaar zijn er al minder deeltijdstudenten begonnen aan deze opleiding. Wat betreft de langstudeerders-boete ontspring ik de dans, omdat ik deze zomer hoop af te studeren. Maar onder de huidige omstandigheden zou ik niet aan deze studie begonnen zijn.’ MVW

Henriette Egter van Wissekerke (1969)Deeltijdstudie: GeschiedenisWerk: senior juridisch medewerker bij de rechtbank van Den Haag

‘Helaas is er in het huidige tijdsbestek weinig waardering voor universele ontwikkeling. Vroeger waren veel gerespecteerde wetenschappers juist op meerdere gebieden actief.’

Henriette Egter van Wissekerke studeert geschiedenis, naast haar baan als senior juridisch medewerker bij de rechtbank van Den Haag. Gelukkig kan ze onder alle omstandigheden goed studeren – waar ze tijdens haar eerste studententijd nog haar aandacht verdeelde tussen de studie rechten, Quintus en vrijwil-ligerswerk bij Amnesty heeft ze nu andere afleiding. ‘Ik zit vaak met een studieboek op de bank terwijl mijn zoons van zes en acht om mij heen luidruchtig met de Lego spelen. Voor hen is er geen verschil of mamma de krant leest of studeert.’

Egter van Wissekerke vindt de maatregelen moeilijk te rijmen met het streven van het kabinet naar een flexibele kenniseco-nomie. ‘Het kabinet ziet kenniseconomie vooral in financiële termen. Opleidingen moeten direct geld opleveren, iets wat bij deeltijdstudies niet altijd het geval is. Breed opgeleide werkne-mers zijn echter van grote waar-de, al was het maar om de tun-nelvisie tegen te gaan. Die dreigt nu steeds meer te ontstaan door de verregaande specialisatie in het hoger onderwijs.’

Er is ook een link met de ver-grijzing: ‘Omdat we allemaal langer zullen moeten doorwerken – wat ik niet gek vind, we worden immers ook steeds ouder – kan een tweede studie nog tot op latere leeftijd bijdragen aan je baan, of zelfs leiden tot een succesvolle carrièreswitch.’

Bezegelen de nieuwe maatregelen het lot van de deeltijder? ‘Dat denk ik wel, en dat is jammer. Eigenlijk zou het volgen van een tweede studie juist gratis moeten zijn, indien je al een studie (met succes) hebt afgerond. Het betekent alleen maar een ver-rijking van je kennis en ontwikkeling, dat is niet altijd in geld uit te drukken. Als ik een jaar later was begonnen zou de studie me 5000 euro kosten, in plaats van 1600, een groot struikelblok.’ CR


Achtergrond

‘Ik zit met een studieboek op de bank als mijn zoons luidruchtig met Lego spelen’

De hoofdpersonages uit The Pursuit of Happynes. De alleenstaande vader probeert in deze film zowel baan, stage als opvoeding op zich te nemen. Deze ietwat sentimentele rolprent is gebaseerd op het levensverhaal

van Chris Gardner, een Amerikaanse ondernemer die dakloosheid ontsteeg door hard werk.

Op de meest barbaarsche wijze!Een roemruchte moordzaak uit de vorige eeuw blijkt minder het verhaal van een onmens dan van een vrijbuiter die zich geen raad wist. Een geschiedenispromotie toont hoe de mythevorming ontstond rond de moord op vier veldwachters.

DOOR VINCENT BONGERS De sneeuw rond het huisje van de Groningse bouwvakker, klompenmaker en muzikant Lutje IJje Wijkstra (1895-1941) kleurde rood op de vroege vrijdagochtend 18 januari 1929. Verspreid op het terrein rond de woning in het Groningse gehucht Doezum, lagen vier lichamen van veldwachters. Ze waren dodelijk ge-troffen door het Mauser-karabijn en pistool van Wijkstra. Hij had voor de zekerheid de kelen van de slachtof-fers doorgesneden. Daarna stak hij zijn huis in brand.

Toen de meerdere malen geraakte en hevig bloedende dader nog de-zelfde dag in hechtenis werd geno-men in de stad Groningen, gaf hij als motivatie voor het afslachten van de plaatselijke hermandad: ‘Ze hebben me getart.’

Om de explosie van geweld te duiden, trokken de media alle hy-perbolen uit de kast. ‘Zij allen zijn afgeslacht op de meest barbaarsche wijze door een individu, waaruit wel ieder sprankje van menselijk gevoel verdwenen moet zijn geweest. Zoo’n moordlust, zoo’n bloeddorst ver-wacht men zelfs niet van de wreed-ste onder de verscheurende dieren,’ schreef het Leeuwarder Nieuwsblad over het slagveld in Doezum. De Telegraaf typeerde Wijkstra als het ‘primitieve beestmensch,’ weer anderen omschreven hem als een ‘woeste gorilla.’

In het boek Het teken van het beest ontzenuwt oud-streekgenoot Libbe Henstra (41), die werkt bij justitie in Leeuwarden en geschie-denis studeerde in Groningen, vele mythen rond Wijkstra en schetst hij een beeld van het platteland waar de schutter opgroeide. ‘Ik wilde hem in zijn omgeving terugplaatsen. Tonen wat er achter de legende schuilging. Zo vreemd was hij eigenlijk niet. Wel een wat stuurloos type, een wannabe vrijbuiter die de druk de gemeen-schap oplegde, niet meer aankon.’ Henstra hoopt dinsdag in Leiden op zijn onderzoek te promoveren.

Toen Henstra opgroeide, werd er alleen binnenskamers over de zaak gesproken. ‘In het openbaar was het taboe. Familieleden van Lutje hebben nog jaren last gehad van de kwestie als zij bijvoorbeeld gingen solliciteren.’ De laatste twintig jaar is dat wel veranderd. ‘Toen er in de jaren tachtig een radioploeg langs kwam, kreeg die geen voet aan de grond. Nu is er een lespakket voor de basisschool en een wandelroute.’

Waar kwam die druk op Wijkstra eigenlijk vandaan? Het draaide zoals wel vaker in de geschiedenis om een vrouw. De vier gedode veldwachters hadden een simpele opdracht. Ze

waren op zoek naar Aaltje Wobbes, die was als ‘huishoudster’ ingetrok-ken bij Wijkstra. Haar man zat in de bak en haar zes kinderen had ze thuis achtergelaten. De gemeente zou ze wel in het armenhuis stop-pen, dat was beter voor ze. Deze na-latigheid was strafbaar en de politie had opdracht gekregen om Wobbes te arresteren. De veldwacht had dat al eerder geprobeerd haar zo ver te krijgen mee te gaan naar Groningen om daar verantwoording af te leggen voor haar daad, maar kreeg toen nul op het rekest - tot groot chagrijn van justitie in Groningen.

Het gehele politieapparaat van Grootegast werd vervolgens naar het huis van Wijkstra gestuurd. ‘Toch was er geen enkele aanleiding om te verwachten dat dit op gewelddadige wijze uit de hand ging lopen’, aldus Henstra. ‘Al is dat er later wel van ge-maakt.’ De zaak kenmerkt zich door een stortvloed aan onbetrouwbare getuigenissen. Een van de veldwach-ters zou uitgebreid afscheid hebben genomen van zijn vrouw omdat hem een levensgevaarlijke missie stond te wachten. Wijkstra sprak driegende taal, volgens getuigen. Als de politie langskwam, zouden zij ‘in het zand

bijten.’ Ook deed het sterke verhaal de ronde dat Wijkstra de Willem Tell van Groningen was en ooit een dub-beltje van het hoofd van jeugdvriend Karel Friso had geschoten.

Wat er precies is gebeurd, is niet duidelijk. Maar toen Wijkstra uit zijn bedstee sprong en Aaltje weiger-de mee te gaan met de veldwachters, of niet mee mocht van IJje, ging het helemaal mis. Een van de veldwach-ters probeerde de deur te forceren, Wijkstra schoot door het hout heen de agent door het hoofd. ‘Toen kon hij niet meer terug.’

In een korte luwte in de daaropvol-gende schietpartij wilde IJje samen met Aaltje de aftocht blazen. Maar hij werd prompt door een van de veldwachters, die gewond in de sloot was beland, beschoten.

De moordenaar was een groot deel van zijn leven vrijgezel. Hij verdien-de de kost als voeger en klompenma-ker. Daarnaast kluste hij bij als har-monicaspeler en mollenvanger. Het vel van deze dieren was veel waard. Hij had overigens geld genoeg en maakte zelfs korte tijd de blits met een motor.

De wereld die Henstra schetst, is er een van het Wilde Westen in het hoge noorden. Door eindeloos pluiswerk in gerechtelijke vonnissen en brieven knoopt hij de levens van de mensen in Doezum aan elkaar en komt de ruwe gemeenschap tot leven.

Wijkstra trok op met losbandige

vrienden met tot de ver-beelding sprekende namen als Durk Tabak en Cornelis ‘Lombok’ Dalmolen, die niet vies waren van messentrekke-rij en vechtpartijen.

De vrienden hadden vuur-wapens in huis, hielden zich in hun vrije tijd bezig met musiceren en het schieten op blikken en flessen. Maar ook het paranormale en occulte interesseerde hen. ‘Spokerij en dat soort zaken. Dat was niet ongewoon in die tijd. Al dacht Wijkstra door de invloed van zijn al wat oudere vader wat negentien-eeuwser dan ge-middeld. Hij las ook veel. De avond voor de schietpartij ver-diepte hij zich in een boek over de relatie tussen het christen-dom en het boeddhisme.

Ook trok het anarchisme

hem. Maar het lukte hem niet die ideeën in de praktijk te brengen. Zijn alom bekritiseerde verhouding met Aaltje viel hem zwaar. De twee wer-den met de nek aangekeken en in de regio waren volksgerichten nog ge-meengoed. Wijkstra vreesde dat het woedende volk zou langskomen om hen op hardhandige wijze op hun zondige leven te wijzen. De wapens lagen dan ook klaar.

‘De ultieme anarchist trekt zich niets aan van de omgeving en is im-muun voor wat mensen er wel niet van zullen zeggen. Dat kon Wijkstra niet. Hij voelde zich in een hoek ge-drukt en wilde niet afgaan als een gieter. Een fatale samenloop van factoren.’

Krankzinnig was hij waarschijn-lijk niet. ‘Zeker niet toen hij vrij

was.’ Later in de cel, hij werd in ho-ger beroep veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf na een hoop gedoe over toerekeningsvatbaarheid, kreeg hij wel vreemde gedachten. ‘Hij be-greep zelf niet waarom hij tot zijn daad was gekomen en begon toen maar een mythologie te verzinnen. Hij ging aan de slag met numerolo-gie en bedacht dat hij de antichrist was die werd verleid door Aaltje, de “scharlaken hoer van Babylon.” De schotwond in zijn hand zag hij als ‘teken van het beest.’

Aaltje belandde overigens bij het Leger des Heils in Amsterdam, had nog maar sporadisch contact net haar zes kinderen, trouwde nog twee

Proefschrift zoekt mens achter het beest

‘Zoo’n moordlust, zoo’n bloeddorst verwacht men zelfs niet van de wreedste onder de verscheurende dieren’

keer en overleed in 1985.In de gevangenis ging het snel

slechter met Wijkstra. Hij kreeg tu-berculose en werd steeds somber-der. Hij besloot zelfmoord te plegen. Hij sneed met een aardappelmesje zijn buik open maar overleefde dit. Vlak voor de poging schreef hij aan een vriend: ‘Ik ga hardop achteruit vanwege het zedelijk lijden en de zenuwen “vreten” mij op.’ Hij stierf uiteindelijk in quarantaine op 6 juni in 1941 aan longtering in een psy-chiatrische inrichting in Eindhoven.

Libbe Henstra, Het teken van het beest, Bert Bakker. 384 pgs., € 19,95


Achtergrond

If the riot police charge: just start lashing out!

This week, some students will be protesting against the cutbacks so Mare has consulted some experienced campaigners, some of whom were among the very first students to march. “There’s no security in the world that can stop 50 thousand people, and that applies to the Lower Chamber too.”

Cátia Antunes (1976), a history lec-turer, has this advice: “The students should take a different line – do what the State doesn’t want: disrupt the social order. That won’t happen if everyone’s sitting cosily together. It looks good, of course, but it’s better to tell them ‘Piss off; we’re heading for Parliament!’

‘The Dutch are very obedient, it’s in their culture. I mean, look at the teachers’ protest – they all went to the Arena stadium. In Southern Eu-ropean countries, they would have stormed Parliament. There’s no se-curity in the world that can stop 50 thousand people. It’s easy to get in, and that applies to the Lower Cham-ber too, and the faculties in Leiden.

.There’s hardly any security and you can just occupy them – but that won’t happen, especially not in Leiden.”

Author Nelleke Noordervliet (1945), was at Leiden during the turbulent sixties: “Traditionally, Lei-den is quite a boring community, not really involved. Provo (a rebellious, anti-authoritarian movement that emerged mainly in Amsterdam, ed.) hardly touched the Leiden students. When things really started to erupt in Paris in 1968 and when the the Uni-versity of Amsterdam was occupied a year later, things slowly started to dawn on them.

“I went to see the riots in France, a revolution tourist as it were. The riot police were armed and on every street corner, but in Leiden we were merely bystanders of our own revo-lution. Once we went and stood on the steps of the Academy Building, all silent and threatening. I can’t remember why, but the formal pro-cession needed to pass and we stood aside and let them.”

Jelmer de Ronde, the Vice President of the National Student Union says: “You have to let them know you don’t

like it. The parliamentarians need to see that their citizens are not happy, which is why we’re organising pro-tests this month. No, not in Leiden: we don’t have a local office there and it’s proved difficult to set anything up there. But any Leiden students who want to express their dissatis-faction should come to Dam Square in Amsterdam on Friday 23 March. We’re still expecting a few thousand people to turn up. Do I think that will be too few, considering the go-vernment’s drastic measures? I don’t know. The Student Union considers this to be our task. ‘Higher education is an investment.’ The bill they have at present is more drastic than what was decided in coalition agreement. The people currently in charge must be made to see that enough’s enough.”

Huib Drion (1917-2004), hero of the resistance and Professor of Law, (speaking in the Mare issue of 8 May 2003): “It was mainly a coincidence and the relations between the sexes that I became the Chairman of the department of the Comité van Waak-zaamheid (that warned against natio-nal-socialism on the eve of the Second World War, ed.). That committee was

a national organisation and my fa-ther was on the Board of thedivision in The Hague. At a certain moment, there was a special student conference to setup committees at student level. Hundreds of students came from Amsterdam to be there,but only three from Leiden – Leiden students are not very engaged in politics: two young la-dies and myself. I was the only man and without any discussion it was decided that I would be the Leiden chairman. Very typical of the time.”

Lena Scheen (1974), lecturer of Chi-nese: “I can’t understand this current generation of students: there is now more reason than ever to protest and they hardly do anything at all. When I was at secondary school, I was ac-tive in leftwing circles in The Hague. At the time, going on demonstrations was almost a hobby. When I went to study in China for a year, a friend and I went to lay some flowers on Tiananmen Square, which was very naive of course, because we were im-mediately arrested by the police. But this incident made me aware that we mustn’t underestimate our right to de-monstrate. As long as students have a voice, they should use it.”

Antunes adds: “The State does not always do what is best for everyone, or fair. If the riot police are charging at you and they’re prepared to use force, just start lashing out. If you are closed in and attacked, you’re al-lowed to punch them.”

Noordervliet says: “I’m not saying that some students shouldn’t put a little more effort into their courses, but I’m saddened by the fact that the current changes are based exclusi-vely on financial reasons and busi-ness motives. However, the protests in 1968 had such an impact because the authorities did not know how to deal with them. Now they do. They supervise it all, repressing and steering it all in the right direction. That’s why they don’t have so much impact anymore.”

Antunes continues: “I was at Lisbon University where there were quite a few rightwing professors. When they opposed the legalisation of abortion in 1994, the fat hit the fire. At first we did silly, mean childish things: letting the air out of tyres, writing on win-dows with lipstick and nail varnish. Things started to turn nasty when the University Board decided that students who had abortions would be dismissed from university, if the bill was passed. We went on marches to occupy Lisbon, and we partially succeeded. The riot police were sent to deal with us – in Portugal, they are tough men who have fought in the colonies in Africa, not exactly what you’d call choir boys - intent on bea-ting us up. When they had got us sur-rounded, we picked up stones from the ground and threw them; we hit them with dustbins and bit them in the parts where they wore little pro-tective clothing. I was thrown into a van, where I was beaten up more than anyone else, because nobody could see it happening. I spent two weeks in hospital.”

De Ronde: “Demonstrations should stay within the law. There is never a 100-per cent guarantee that nothing will go wrong. But that’s because de-monstrations always attract people who just want to riot. We have an excellent democratic system that we should respect. Do I think that civil disobedience might be necessary so-metimes? I’m not a lawyer; I don’t know exactly what that means.”

Antunes recalls: “After that, any ex-cuse would do for me to take them on. I joined the protests when they introduced tuition fees and demon-strations to allow people without any identification to retain the right to medical care. Important issues, of course, but I thought: ‘Now it’s my turn.’ I was prepared, I took a baseball bat. I was taken to hospital again, but so was the lad I beat up. My mother didn’t like it when I went abroad to study, but after the next protest march, she rang me up: ‘I’m so glad you’re abroad. I won’t have to go loo-king for you.’”

A national rally will be held on Dam Square in Amsterdam on 23 March

Protests according to the veterans

10 Mare · 22 maart 2012

English page

Riots in The Hague during a student protest in january 2011.Photo Taco van der Eb

Het boek en de tentoonstelling Zoet & Zout schetsen de verweven-heid van Nederland en het water. ‘Het zijn de anti-monumentale momenten die Nederlandse kun-stenaars zo boeiend maken.’

Door Frank Provoost Daar liep ze dan, in de donkere depots van het Scheep-vaartmuseum, met een zaklamp op zoek naar kunst. ‘Dat is het mooiste onderdeel van mijn werk’, zegt ze. ‘Want het geeft een ongeëvenaard gevoel van historische sensatie.’

En daar dobberde ze dan, in het drijvende atelier van beeldend kun-stenaar Jan Andriesse, uitkijkend over de Amstel. Want behalve in stoffige kelders hoor je als conserva-tor fotografie van de sectie bijzon-dere collecties in de Leidse univer-siteitsbibliotheek ook langs te gaan bij levende kunstenaars. ‘Dat is je bloody plicht.’

Samen met NRC-journaliste Tracy Metz stelde Maartje van den Heuvel (44) het boek Zoet & Zout samen. Aan de hand van vijf thema’s - strijd, verbond, gewin, plezier, mythe – schetst het duo de onlosmakelijke band van de Nederlanders met wa-ter. De taakverdeling: als Metz ver-slag doet vanaf een hightech-dijk met ingebouwde stevigheidsenso-ren (bedacht door de firma Hansje Brinker BV), verzamelt Van den Heuvel de schilderijen en iconische foto’s uit vijf eeuwen watersnood, van Jheronimus Bosch’ Redding uit de zondvloed (1514) tot Ed van Wijks Evacuatie tijdens de watersnoodramp (1953). Het boek is inmiddels toe aan een tweede druk.

De bijhorende tentoonstelling - ‘een voorwaarde voor de samenwer-king’, aldus de curator - werd vorige maand in de Rotterdamse Kunsthal geopend door Neerlands bekend-ste watermanager: prins Willem-Alexander. En daar blijft het niet bij. Aanstaande maandag buigen boeren, dijkgraven, landschapsar-chitecten en kunstenaars zich tij-dens een symposium over Zoet & Zout; op 20 april kunnen bezoekers ’s avonds drinken en swingen bij een vj-optreden van Danielle Kwaaitaal; en in samenwerking met het Neder-lands Bureau voor Toerisme worden er fietstochten gehouden waarbij waterfanaten de belangrijkste loca-ties in het echt kunnen ontdekken.

Het enige wat er nog aan ont-breekt, is een wereldtournee. ‘Ie-dereen vraagt of de tentoonstelling

straks ook op reis gaat’, beaamt Van den Heuvel. Maar helaas: voor veel werken gelden tijdelijke bruiklenen. ‘Neem bijvoorbeeld de 17e-eeuwse zeegezichten zoals die van Hendrick Vroom. Daar kun je niet omheen: die belichamen alles wat de VOC was. We konden dat - en andere stukken - krijgen van het Rijksmuseum, dat door de langdurige verbouwing nog steeds grotendeels is gesloten. Daar hebben we ongelooflijk geluk mee gehad, want deze zomer gaat daar een bruikleenstop in: dan wordt de nieuwe vaste tentoonstelling weer ingericht voor de opening in 2013.’

Uiteindelijk haalde ze een groot deel van haar verlanglijstje binnen. ‘Het zijn niet de minsten die er han-gen: Rubens, Toorop, Gabriël Metsu, Theo van Doesburg.’ De oude mees-ters worden zoveel mogelijk gecom-bineerd met moderne tegenhangers. En van de nieuwelingen zal een ge-deelte in de collectie van de UB be-landen. ‘Met sommigen ben ik nog in onderhandeling, maar ik heb in-middels al wat werken kunnen ver-werven. Daar hangt nu een bordje “Universiteit Leiden” bij.’

De combinatie van oud en nieuw is essentieel, vindt Van den Heuvel. ‘In collecties zitten de tradities op-gesloten, bij levende kunstenaars zoek je naar de vernieuwing. Welke tradities leven er bij hen voort en wat voegen ze daaraan toe?’ En dus belandde er naast een storm op zee van Hendrik Willem Mesdag een even spookachtige spiegelbeeld van landschapsfotograaf Wout Berger. ‘Mesdag kon rustig in zijn studio componeren, terwijl Berger alert op de juiste omstandigheden moest blijven wachten. Het zal niet de eer-ste keer zijn dat ik met een fotograaf praat die opeens alles uit zijn handen laat vallen en wegsnelt omdat “de wolken goed zijn”. Maar ze hebben dezelfde fascinatie voor de dreiging

en de macht van water.’ Dreigend is ook de naargeestige video-loop van de Limburgse tweelingzussen L.A. Raeven die zich in de Ankeveense plassen vastklampen aan een paal. Alleen lijkt niet het water, maar de onderlinge rivaliteit hun grootste gevaar te zijn.

De ‘absolute topper’ uit haar eigen Leidse UB-collectie is Camperduin (1950-52), van Emmy Andriesse. ‘Dat geldt in Nederland als dé klas-sieke baadster. Het is een heerlijk frisse, ongedwongen scène op het strand met een prachtige vrouw, die duidelijk op haar gemak is. Het bloot heeft hier niets uitdagends of pro-vocerend. Iedereen kent meteen dat gevoel van vrijheid. Maar het is ook een anatomische studie, een monu-mentaal, sculpturaal naakt. Het werk bevindt zich in de nuchtere traditie van het realisme. Die rode draad in de Nederlandse kunstgeschiedenis zie je voor het eerst bij De Zwemmer

(1654-56) van Gabriël Metsu. Voor-heen werden baadsters vooral sym-bolisch afgebeeld, zoals bij Het bad van Diana (1635-40) van Rubens. Maar hier zie je gewoon een bader, zonder enige neiging tot pretentie. Geen enscenering, geen opsmuk.’

Dat geldt ook voor Hendrikje Stof-fels (1654) van Rembrandt (wel in het boek, niet op de tentoonstelling). ‘Zij staat niet te poseren. Het is wat het is. Het gaat juist om de kale mens.’ Zappend naar het heden: ‘Ook foto-grafe Rieneke Dijkstra is daar op uit. Zij zoekt mensen die loskomen van hun pose. Wij hebben haar foto’s van onzekere pubers op het strand. Maar op dezelfde manier portretteerde ze clubbers uit het Londense nachtle-ven, toreadors die net klaar zijn hun stierengevecht, of vrouwen die net zijn bevallen.’

Die doe-maar-normaal-traditie geldt ook in de landschapsschilder-kunst, en wordt al aangekondigd in een tekening van Hendrik Avercamp - ook uit de Leidse UB - uit de vroege 17e eeuw. ‘Stedelingen staan op een bootje, een soort veerdienst, en kij-ken naar vissers, waarvan er één zijn vangst omhoog houdt. Het is een heel terloops, intiem momentje. Dat is het keurmerk van de Nederlandse kunst geworden.’

En dat vond ook het buitenland. ‘Die landschapsschilderkunst was een Nederlandse vinding en groeide echt uit tot internationale sensatie. Er zijn enorm veel schilderijen naar het buitenland geëxporteerd. Dat verspreidde niet alleen het nieuwe genre, maar ook meteen de beeld-vorming van het Nederlandse land met het overvloedige water. Men vond het fantastisch.’

Van den Heuvel wijst naar een prent van Esias van den Velde. ‘Bij een stadspoort staat een mannetje over het water uit te kijken. Het is al-lemaal heel vredig, er gebeuren geen grote dingen – zoals in veel histori-sche schilderkunst. Bij het zien van zo’n alledaags moment – in between gebeurtenissen – vereenzelvig je je-zelf heel snel met dat mannetje. Het zijn zulke anti-monumentale mo-menten die de Nederlandse kunste-naars zo boeiend maken.’

tracy Metz & Maartje van den Heuvel, Zoet&Zout, Water en de Nederlanders Kunsthal, Rotterdam, t/m 10 juniSymposium met o.a. landschapsarchitect Adriaan Geuze is maandag 26 maart, zie www.kunsthal.nl

F I L MtrIanonthe Hunger Games dagelijks 18.15+21.30, za. zo.+wo. 14.00the artist dagelijks 19.00the Descendantsdo. vrij. za. 21.30Extremely Loud & Incredibly Closedagelijks 18.30 + 21.30the Iron Lady za. zo. + wo. 14.30the Helpzo. ma. di. wo. 21.30HEt kIJkHUIsthe Best Exotic Marigold Hoteldagelijks 18.30 + 21.00Intouchablesdagelijks 19.00 + 21.30LIDo stUDIoDe Muppets nL versieza. zo. 13.00 + wo. 14.15Project Xdagelijks 21.30Quizdagelijks 19.00 + 21.30Wanderlust vrij. za. zo. 15.30 zo. ma. di. wo. 19.00this Means Wardo. vrij. za. 19.00the Woman in Blackdo. vrij. za. 21.30the Greyzo. ma. di. wo. 21.30Chronicledagelijks 19.00 + 21.30

M U Z I E kLvCDanny vera + support Captain Black CrowDo 22 mrt 20u €10,-triplex Festival IXVrij 23 mrt 20.30 u €10,-Champion sound vs. kaputtZa 24 mrt 23u €11,-Flamenco: Compañía La serrana presents Ida y vueltaZo 25 mrt 15.30u €15,- + €25,-DE BUrCHtBurcht Literair: tom LanoyeDo 22 mrt 20.15u €10,- studenten €7,-QBUsCanadese bluesgitarist Matt andersenZo 25 mrt 21u vvk Plato/Velvet €10,-

t H E at E rLaktHEatEr “Ik hou van jou!”, Jan rotDo 22 mrt 20.30u €17,- €14,50Gevallen van alledaagse waanzinVrij 23 Za 24 mrt 20.30u €17,- €14,50De verboden WetenschapsmonologenMa 26 mrt 20.30u €15,- studenten €10Dans met Japanse wortels van shintaro oueWoe 28 mrt 20.30u €14,- €11,50LEIDsE sCHoUWBUrGkamps & kamps IIZa 24 mrt 20.15u €22,- €19,50 €17,-nico Dijkshoorn & Leon verdonschotDi 27 mrt 20.15u €22,50 €20,- €17,50the Gentleman Entertainer, tijl BeckandWoe 28 mrt 20.15u €22,50 €20,- €17,50 €11,25staDsGEHoorZaaLnew Zealand string QuartetZo 25 mrt 11.30u €27,50 €25,- €22,50IMPErIUMtHEatErontzettend nodig, theatersportZa 24 mrt 20.30u €7,50

D I v E r s E nUnIvErsItEItsBIBLIotHEEktopstukken uit de verzameling nederlandse topografie’ t/m 29 apr 2012 arCHItECtUUrCEntrUM raP103 interventies voor de stad t/m 25 mrt 2012rIJksMUsEUM van oUDHEDEnnieuws uit het Midden-oostent/m 31 aug 2012MUsEUM BoErHaavEnederlanders op zoek naar energiet/m mrt 2012DE LakEnHaLkoekplanken en suikerwerkvorment/m 26 mei 2012natUraLIsnaturalia, van circusdier tot wetenschap-pelijk objectt/m 19 aug 2012MUsEUM voLkEnkUnDEDe verborgen tuin – Juwelen uit Indiat/m 8 apr 2012

Uiterwaarden bij Graaf (2005) Foto Han Singels

Wij & het waterHoe doe-maar-normaal een internationale sensatie werd

Cultuur

22 maart 2012 · Mare 11

Agenda

Evacuatie tijdens de watersnoodramp (1953)Foto Ed van Wijk

Camperduin (1950-52)Foto Emmy Andriesse

‘De tamponman zit in ons vuil’Lonneke Groeneweg, Lisa van Weert, Levy Paulussen en Iris de Graaff

Huis: Casa BaileyssimaAdres: Hogewoerd 121Grootte: 20 m2

Huur: ongeveer 350 euro

Wie zijn de Baileyssima-bewoners?Iris: ‘We zijn een meisjeshuis met negen inwoners, een paar van Augustinus, eentje van Njord en een paar zonder vereniging. We hebben een intensieve band met de oud-huisgenoten, elke maand eten we met elkaar.'Levy: ‘Geen huisdieren, helaas, dat mag niet van de verhuurder: geen cavia voor ons!’

Waar komt de naam vandaan?Iris: ‘Hier zat eerst een Minerva-huis, maar acht jaar geleden zijn alle meiden

onder mysterieuze omstandigheden tegelijk vertrokken. Er zijn toen nieuwe meisjes komen wonen, allemaal groot fan van het drankje. Toen werd de naam Baileyssima.’Lonneke: ‘De huidige generatie is meer van de rode wijn, maar als je je schoon-maaktaak niet doet, moet je het huis op een fles Baileys trakteren.’

In welke kroeg zijn jullie te vinden?Lonneke: ‘In welke kroeg niet? We gaan vaak met elkaar naar feestjes en festivals. Zo hebben we vorige maand nog gezamenlijk het zuiden onveilig gemaakt met carnaval.'Iris: ‘Het ene jaar hebben we het huis-thuisweekend. Dan sluiten we ons op in het huis en gaan we gezellig klussen.

Het andere jaar hebben we het huisuit-weekend, dan gaan we met z’n allen plus de oud-huisgenoten op reis. We hebben het nog over de legendarische trip naar Berlijn van vorig jaar.’

Hoe zijn de buren?Iris: ‘Hiernaast zit een ambachtelijke fiet-senmaker, die altijd voor zijn zaak in de weer was. Altijd in voor een kopje koffie, een praatje en eerste hulp bij kapotte fietsen. Helaas is hij net gestopt. Nu moet ik zelf weer mijn banden plakken.'Lisa: ‘Boven op de gang ruikt het altijd verdacht. We denken dat er ergens in de buurt een wietplantage op zolder is gevestigd.’

Wat was de spannendste wat jullie

hier hebben meegemaakt?Lisa: ‘Vorig jaar stond een hele berg vuilnis voor de deur in brand, de vlam-men kwamen tot aan het dak. Gelukkig waren we er snel bij en heeft de brand-weer het geblust. Toen ze weer weg wa-ren, kwamen we er achter dat we een iemand vergeten waren te wekken…’Iris: ‘We zijn ook een tijdje geplaagd door de tamponman. Dat is een creep die vuilniszakken bij meisjeshuizen plundert op zoek naar “vrouwelijk afval”. Dan kwam ik ’s ochtends de deur uit om naar college te gaan en dan zat hij daar doodgemoedereerd de vuilniszakken te doorzoeken. Met de buit keurig op de stoep uitgestald.’

Door ConstAnteyn roelofs

Wachten op de bliepDe provinciaaltjes herken je meteen. Hun felgekleurde buideltasjes (met kleingeld uit de huishoudpot, koel-kastmobieltje en zonnebrand) steken te fel af tegen de grijze gevels van de stad. Misschien is het de opwinding (‘Wat is de V&D hier groot!'), misschien zijn het de bergschoenen waarmee ze de kinderkopjes te lijf gaan, als waren het de Alpen. Ze lopen met een boog om de meeuwen, wachten voor het rode stoplicht, maar steken vervol-gens zonder te kijken een fietspad over. Gewapend met leesbril en stads-kaart vormen ze een levensgevaarlijke bedreiging voor de gehaaste fietser.

Zo wil ik me ook verwonderen over leiden. In plaats daarvan scheur ik elke ochtend naar het station. Als ik terugkom van mijn stage heeft het donker de stad al opgeslokt.

Ik ben dan ook blij als ik voor een artikeltje naar Brabant mag. Vanuit de trein kijk ik naar de koeien aan de horizon terwijl de ‘g’ steeds zachter wordt. Mobieltjes maken plaats voor boeken, ongegeneerde telefoonge-sprekken voor gemoedelijk gebabbel. In tilburg neem ik een bus, en verbaas me over de sprookjesachtige gebou-wen met lieflijke torentjes. Het blijkt de efteling. na zesentwintig haltes ben ik nog niet waar ik zijn moet.

‘nog even blijven zitten’, zegt de jongen achter me. ‘Je moet straks met de buurtbus.’ Ik bestudeer mezelf in de ruiten. Geen buideltasje, leesbril of stadskaart. toch weet hij: zij is niet van hier. Ineens is het alsof het platte-land me uitspuwt. Is het de routeplan-ner, de manier waarop ik gedachteloos aan mijn flesje water lurk, mijn ogen dichtknijp tegen de zon?

Hij wijst me de halte. De buurtbus komt eens per uur. Ik opper te lopen, maar volgens de jongen is het zeven kilometer tot het einde van de weg. Wat moet ik daar eigenlijk? Ik begin het me ook af te vragen.

‘spring maar achterop bij mij, dan breng ik je tot halverwege.’ In leiden is dit een liedje, geen onderdeel van een gesprek met een vreemde. Ik stel me voor hoe hij met mij achterop vier kilometer door een heuvelachtig land-schap zwoegt.

‘De buurtbus komt zo’, zeg ik, en ik schenk hem een glimlach, want de afwijzing voelt ongepast. De jongen zwaait en de buurtbus verschijnt. Het is een rode auto met negen stoe-len. Ik zoek de scanner voor mijn ov-jaarkaart. ‘Hier’, zegt de chauffeur, en hij wijst naar een lege plek in zijn dashboard. Ik houd mijn kaart ervoor, wacht op de bliep. ‘Het is goed zo’, zegt de man. De bus is vol lachende gezichten. Haltes ontbreken, ik word voor de deur afgezet.

Ik vraag of ik mijn ov-kaart nog uit moet checken, terwijl ik naar het dashboard kijk. ‘Dat was een grapje,’ zegt de chauffeur. Ineens begrijp ik dat ik de opgewekte stemming in de bus verkeerd geïnterpreteerd heb. ook de chauffeur schenk ik een glimlach, maar ik schaam me dood. stadsmeisje op pad. ‘Dag’, roep ik nog. Ik zeg het met een zachte ‘g’, maar het klinkt alsof ik me verslik.

PetrA MeIJer

12 Mare · 22 maart 2012

Bandirah

00:23 PMKamervragen

Lonneke Groeneweg (23) media en entertainment management, Lisa van Weert (22) biofarmaceutische wetenschappen, Levy Paulussen (22), criminologie en Iris de Graaff (23) internationale betrekkingen (vlnr). Foto Taco van der Eb

Mare, jaargang 35, nr. 23

Documents

Transcript of Mare, jaargang 35, nr. 23