Jeugd, Cultuur & Wetenschap

JCWeetje nr.1, 2011 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging

P509221

BELGIE/BELGIQUE

P.B. GENT X

BC10247

Afgiftekantoor 9099 GENT X

eetje

De windjagers > 3Zap(je) terug met Prof. Dr. S. Top > 8-9Alle ogen gericht op Mercurius > 10-11Interview met Frank De Winne > 19-21Wist-je-datjes > 22Breinbrekers > 30

2

InhouDRedactioneel 2Jesse W. stelt voor 3WetenschapsEXPOsciences 4Historische JCWeetjes 5-7Zap-je-terug 8-9Ruimtekids 10-11Flashback 12-13Interview 14-15Activiteitenkalender 16-18Techniek, technologie en wetenschap 19-21Wist je datjes 22Extra: 23Cultuurkriebels: Driekoningentraditie in Europa 24-26Ledenblad 27Boekentips 28Winadoe 29Breinbrekers 30-31In de kijker 32

ColoFonVerantwoordelijke uitgeverWim Van Petegem

RedactieAnnelies MeeusAnnick Van den EyndeBart BynensKatrien CoenenLode Melis Nina Antonissen Petra NooyensRoeland HeeremaStefaan TopSven VervloetTine SimoensVeerle BreugelmansWim Van Petegem

Coördinatie publicatiesBart Bynens

lay-outGraylab.be

CoverfotoSpacecamp Escape from Jupiter, Meerle, 1-10 augustus 2010

Wanneer jullie dit JCWeetje in de bus vinden, zijn de nieuwjaarsrecepties al lang achter de rug. We hebben mekaar weer het allerbeste toegewenst voor een fonkelend, spetterend, briljant, super jaar 2011! Het is jullie van harte gegund.

Intussen weten we ook wie als ‘Allerslimste Mens’ door het leven mag gaan, althans voor dit jaar, misschien zelfs langer. Wat is dat nu, de ‘allerslimste’? Hij of zij die het meest weet? Of die het meest kent, die het meest durft, die het scherpst ziet, die het best kan, die het snelst denkt, of die...? Ver-moedelijk moet je over een combinatie van meerdere van deze kwaliteiten beschikken, en dan nog een flinke dosis zen en zelfrelativering erbovenop hebben. Het is maar weinigen gegeven, vermoed ik – ik kom niet in aanmerking, en jullie?

Dat neemt niet weg dat we dit nieuwe jaar alvast goed kunnen beginnen met wat extra wijsheid – goed begonnen, is half gewonnen. We wanen ons echte windjagers, op zoek naar winden overal ter wereld met vreemde, maar sympathieke namen. We kijken met andere ogen naar de schilde-rijen van Jeroen Bosch. We luisteren naar boeiende verhalen uit een niet eens zo ver verleden, of vertoeven (in gedachten) heel ver weg in de onmetelijke ruimte. We zingen samen met de drieko-ningen (en krijgen cadeautjes van een oude heks, of toch een lieve fee?). We hebben ook weer een nieuw Woord van het Jaar 2010 (weet je het nog?). En zij die iets creatiever voor de dag willen komen, vernemen alles over WetenschapsEXPOsciences, ons jaarlijks weerkerend groot doe- en weetevenement. Benieuwd of die ‘Allerslimste’ dit ook allemaal weet?! Zouden we geen JCWeetje opsturen?

Tot een volgende keer,Wim

Beste JCW’ers

3

Jesse W. stelt voor ...

nIeuWe WoRkShoP: De WInDJAgeRSChocolatero, Elephanta, Pampero, Vandaval, Fremantle Doctor … Doen deze woorden bij jou een belletje rinkelen? Dan was jij waarschijnlijk aanwezig op onze Dolle Dagen in Vilvoorde waar de nieuwe workshop van JCW “De Windjagers” voor het eerst werd getest. Deze gekke woorden zijn de namen van enkele van de vele winden van de wereld die we ontdekken tijdens deze workshop. Als echte windjagers ga je de verschillende winden van de wereld achterna. Hiervoor verplaats je je over de wereldkaart en breng je bij elke wind die je tegenkomt een opdracht tot een goed einde. Op het einde maak je zelf een windwijzer die je mee naar huis neemt.

“De Windjagers” werd ontwikkeld in samenwerking met studenten van de Katholieke Hogeschool Leuven. Vanaf de zomervakantie kan hij worden geboekt aan een voordeelprijs van € 110,00.

In 2011 kan je bij JCW nog kiezen uit de volgende workshops:

• Schuim je te pletter: We gaan op zoek naar schuim in al zijn gedaantes. Op het einde gaat iedereen naar huis met zelfgemaakte tandpasta.

• k’nextergek: Leer de werking van krachten kennen met het K’nex speelgoed.• Bouw je eigen raket: We ondergaan eerst een astronautentraining vooraleer

we onze eigen raket knutselen en in de lucht schieten.• Picwasco & Van eik: De deelnemers gaan op zoek naar de gestolen panelen

van het Lam Gods en maken zelf wasco’s en verf.• Je lichaam binnenstebuiten: Wat zit er in ons lichaam en waarvoor dient het?

Hier ontdek je het op speelse wijze!• kraak de code: In groepjes kraak je allerlei geheimschriften, die je een stukje

dichter bij de schat brengen.• graven om te weten 1: We onderzoeken de vondsten die ontdekt werden bij

de opgraving van een oud gebouw en achterhalen de geheimen van de archeologie.

• graven om te weten 2: De archeologen roepen de specialisten samen en proberen zoveel mogelijk te weten te komen over een graf en de personen die er in liggen.

Meer informatie over de workshops vind je op onze website. Wil je een workshop reserveren, dan kan je terecht bij Veerle op het nummer 02 252 58 08 of mail naar veerle@jcweb.be.

4

WetenschapseXPosciences is een jaarlijks nationaal evenement waarbij jongeren uit het lager, het secundair en het hoger onderwijs hun eigen wetenschappelijk experiment komen voorstellen aan het grote publiek en een wetenschappelijke jury.

In april is het zover, dan kan je de projecten van de deelnemers aan de wetenschapsEXPO komen bewonderen. Ben je benieuwd naar het werk van onze jonge onderzoekers? Kom dan zeker een kijkje ne-men. JCW-leden kunnen gratis binnen op vertoon van hun lidkaart.

WIn gRATIS ToegAngSTICkeTS!Wil jij kans maken op gratis toegangstickets voor jezelf, je familie en vrienden, dan kan dit door een mailtje te sturen naar veerle@jcweb.be en kort te vertellen wat jij fascinerend vindt aan wetenschap. Vergeet zeker niet je naam en adres te vermelden en wie weet ontvang jij de tickets in je brievenbus.

WAT STAAT eR oP heT PRogRAMMA?Naast de projecten van onze jongeren, is er heel wat randanimatie dankzij de stands van onze partners. Op vrijdag 29 april hebben we bovendien twee bijzondere activiteiten in petto!

Boottocht: een maritieme haven in volle groeiLa Fonderie neemt je tijdens deze boottocht mee langs het Bécodok, de Voorhaven en we eindigen bij de Budabrug, een indrukwekkende industriële hefbrug. Dit vindt plaats van 13.30 tot 15.30 uur. De prijs bedraagt € 3,00 per persoon (inclusief toegang wetenschapsEX-POsciences) en reserveren is verplicht.

Chemieshow van Prof. A.ToomDe wetenschapsEXPO wordt om 11.00 uur spectaculair geopend met een chemieshow van de KULeuven. Indrukwekkende experimenten worden afgewisseld met de uitleg van een aantal basisbegrippen. Om 14.00 uur wordt de show herhaald. De show is gratis (je betaalt enkel de toegang van de EXPO zelf) en reserveren is niet nodig.

JuRyleDen geZoChT!We zijn steeds op zoek naar enthousiaste mensen met een wetenschappelijke achtergrond die zich op vrijdag 29 en/of zaterdag 30 april willen vrijmaken om de projecten van onze jongeren te beoordelen. We starten telkens rond 9.30 uur ‘s ochtends en eindigen ten laatste om 17.00 uur. Je vervoersonkosten worden terugbetaald en je krijgt van ons ontbijt en lunch aangeboden. Na afloop ontvang je een cadeautje ter bedanking.

WetenschapsEXPOsciences

Waar: Tour & Taxis, Havenlaan 86c, BrusselWanneer: Vrijdag 29 en zaterdag 30 april 2011 van 10u tot 17uToegangsprijs: € 2,00 / JCW-leden gratis toegang € 3,00 inclusief rondvaart op het kanaal (vrijdag)Deelnemersprijs: € 2,50 per deelnemerContact: veerle@jcweb.be of 02 252 58 08

door Lode Melis

Jeroen Bosch (1450? - 1516) heeft een hek-senketel bij elkaar gepenseeld waar je kip-penvel van krijgt. Je ziet een boommens, zijn lichaam is een ei met daarin een kroeg. Boven op zijn hoed staat een reusachtige doedelzak waarrond bizarre figuurtjes lo-pen. Dan zie je zijn gezicht. Is het de schil-der zelf? Hij kijkt naar ons met een raadsel-achtige glimlach. Welkom in de wondere wereld van Jeroen Bosch!

Wij snappen die schilderijen niet omdat Jeroen Bosch een middeleeuwer is en een beeldentaal gebruikt die wij niet meer ken-nen. Toch eens een poging wagen …

DE HEL

Bosch heeft geen vrolijk wereldbeeld. Hij is op zijn best wanneer hij helletaferelen schildert.Op het rechterluik van de “Tuin der lusten” duiken we de hel in. Een varken met een

De WonDeRe WeRelD VAn JeRoen

Historische JCWeetjes

5

nonnenkap zit iemand te knuffelen. Een overspelige non met een priester? Ja hoor, de middeleeuwse clerus nam het vaak niet zo nauw met het celibaat. Maar nu in de hel moet de priester zijn vonnis tekenen en het varken geeft hem de pen aan. Een dui-veltje met een harnas komt met de inktpot en een pennenkoker aandragen. Zonde komt uit de “koker” van de duivel en over-spelige geestelijken gedragen zich als var-kens. Zulke dingen vond Bosch heerlijk!

HET FOUTE PARADIJS

Maar het schilderij heet niet voor niets de “Tuin der Lusten”. Op het middenpaneel toont Jeroen Bosch allemaal mensen in hun blootje. In hun “paradijselijke staat” zo-als de middeleeuwers dat noemden. Maar Bosch heeft geen paradijs geschilderd maar een combinatie van Luilekkerland en de omgekeerde (verkeerde!) wereld.

Bosch lacht ons uit! We doen alles fout en tegen de wet van de natuur (of van God).We rijden op fantastische dieren rond een vijver maar eigenlijk zijn het de dieren die

6

Historische JCWeetjes

met ons rondrijden. De veel te grote vruch-ten waar sommigen mee rondzeulen zijn synoniem voor gulzigheid. We zijn de pe-dalen kwijt, kijk maar naar die grote die-ren en planten. Ze gaan ons opslokken en de natuur zal alles overwoekeren! Tja, dat komt ervan als je de schepping verwaar-loost.

In de vijver spelen zeemeerminnen, sym-bool van verleiding en erotiek. Mensen uit de vijftiende eeuw moeten de vijver dade-lijk herkend hebben als de “fontein van de eeuwige jeugd”. Je springt er als oudje in en komt er jong weer uit! Een populair mid-deleeuws verhaal dat Jeroen Bosch hier gebruikt om de dwaasheid van de men-sen voor te stellen. Iedereen wil jong blijven maar dat kan natuurlijk niet.

Het blijft moeilijk om die middeleeuwse beeldentaal te begrijpen. Dat heb je ook met teksten. In het Mechelse Stadsarchief dook een tekst uit de veertiende eeuw op, waarin je kon lezen over een ijsbeer die de mis leest voor het hondje van de koster. Een aarden kruik maakt zich daar kwaad over en reist naar Bergen-op-Zoom op een lad-

der die stuk is. Daar krijgt ze soldij van een bonte kraai ... ja hallo!

VERONICA EN JEZUS

Jeroen Bosch kan stekelig uit de hoek ko-men. Op “De Kruisdraging” spelen de beulen van Jezus de hoofdrol. De verwron-gen gezichten met piercings hebben niets menselijks meer. Zelfs heiligen zijn niet vei-lig voor het sarcasme van Bosch! Veronica grijnst en kijkt de andere kant op. Ze heeft haar trofee binnen, een afbeelding van Christus. Voor haar is het beeld belangrij-ker dan de mens (of God). Middenin die bende trekt Jezus onverstoorbaar verder. De enige die rust uitstraalt.

De heilige Veronica (links onderaan) zag Jezus voorbijkomen toen die zijn kruis droeg en kreeg medelijden. Het weinige dat ze kon doen was zijn gezicht afwissen en ver-frissen met een doek. Later zag ze dat het gezicht van Jezus op het doek stond.

DE KEISNIJDING

Bosch spot graag met de wereld die be-drogen wil worden. Volgens het middel-eeuwse volksgeloof werd waanzinnigheid veroorzaakt door een insect. Dat kroop, tijdens je slaap, via je neus je hoofd binnen. Daar veranderde het in een kei.

Op kermissen en markten werden goedge-lovige mensen “genezen” door een keisnij-ding. De “dokter” maakte een sneetje op het hoofd en toverde vlug een steentje te voorschijn. Daar mocht je dan mooi geld voor betalen.

Jeroen Bosch had die afzetterij door en dat schilderde hij ook op “De Keisnijding”. De chirurgijn draagt een trechter op zijn hoofd wat betekent dat hij een kwakzalver is. Een pater en een non kijken toe. De pa-tiënt heet Lubbert Das. Dat kan je boven en onderaan lezen: “Meester snyt die keye ras, myne name is Lubbert Das”. Lubbert is Oudnederlands voor sufferd (lobbes) en das - of daes - betekent dwaas of zot (ie-mand die daast).

Historische JCWeetjes

7

Maar in de plaats van keien haalt de kwak-zalver bloemen uit het hoofd van Lubbert! Wat daar de betekenis van is, heeft nog niemand kunnen achterhalen …

Wat is jouw verklaring hiervoor? Of heb je misschien nog andere theorieën over het werk van Jeroen Bosch? Je mag het alles-zins aan onze redactie laten weten: jcweetje@jcweb.be …

De wondere wereld van Jeroen Bosch kan je ontdekken in het Jheronimus Bosch Art Center in ’s-Hertogenbosch: www.jheronimusbosch-artcenter.nl

8

Door Prof. Dr. Stefaan Top

In het dagelijks taalgebruik is nogal eens sprake van ‘een levende legende’ of ie-mand of iets dat ‘legendarisch’ is. Met het eerste wordt bedoeld dat die persoon met naam en faam tot op heden tot de verbeelding spreekt. Zo is de in 1963 ver-moorde Amerikaanse president John F. kennedy (°1917) tot vandaag de dag een levende legende, en zijn de sportpresta-ties van eddy Merckx legendarisch, dat wil zeggen onvergetelijk, ongelooflijk, onvoorstelbaar, uitzonderlijk.

In deze bijdrage wil ik het echter hebben over de legende als een aparte verhaal-categorie naast sage, sprookje, mythe, fabel, anekdote, mop, enz. De term le-gende is ontleend aan het Latijn legenda, dit is ‘wat gelezen moet worden’. Het is een woord dat in de middeleeuwen een heel specifieke betekenis had. Legende verwijst namelijk naar het gebruik om op bepaalde feestdagen van heiligen in de kerken en kapellen of tijdens maaltijden in kloosters teksten voor te lezen, die aan daden en het leven van de desbetreffen-de heilige herinneren. Legenden zijn dus religieuze verhalen, die refereren aan het heilige/sacrale en innerlijke/godsdien-stige verheffing en/of navolging van een heilige beogen.

Als genre benadert de legende het meest de sage, een verhaal dat in tijd en ruimte te situeren is en verteld wordt als geloofwaardig. Het grote verschil met de sage is dat het in de legende niet gaat

om profane, maar om religieuze figuren of zaken. Zo onderscheidt men legenden over Christus, Onze-Lieve-Vrouw, heiligen en allerlei gewijde voorwerpen. Vandaar dat het begrip legende vaak omschre-ven wordt als ‘echt christelijke sage’1 en hagiografische sage.2

Omwille van de inhoud is de legende een genre dat op één of andere wijze promotie maakt voor religieuze, al dan niet goddelijke figuren, wat vooral in de middeleeuwen en later gebeurde. Het is daarom geen toeval dat de dominicaan Jacobus de Voragine (1226-1298) in 1276 zijn Legenda aurea3 heeft gepubliceerd, een werk dat razend populair is geweest en een trendsetter werd. De propaganda voor alles wat religie was, gebeurde niet alleen door middel van legenden, maar ook door diverse vormen van visualisering zoals bedevaartvaantjes4, devotiepren-ten, retabels5, mirakel- en votief schilde-rijen, processies6 en ommegangen.

Vaste thema’s die tot de legendeca-

1 A. De Cock en I. Teirlinck, Brabantsch sagenboek. Tweede deel: Legenden of Echt Christelijke Sagen. Gent, 1911.

2 H. Stalpaert, ‘De studie van de legende in het Vlaamse land’, Ons Heem 25 (1971): 2, p. 49. In het Frans heeft men het over ‘légende hagiographique’ of ‘légende religieuse’; in het Engels wordt dat: ‘saint’s legend’ of ‘religious legend’. Het Duits kent maar één term, nl. ‘Legende’, die perfect correspondeert met de Nederlandse benaming. Vaak wordt de term verkeerd gebruikt en verwijst hij naar allerlei soorten verhalen. Voorbeelden daarvan zijn o.m. M. Van Eeckhoutte, Waereghemsche legenden. Waregem, 1984 [herdruk van de uitgave 1901]; O. Van Dorpe, Dit zijn legenden. Oostakker, z.j., 3 vol.

3 In deze ‘gouden legende’ komen onder meer Sinterklaas, Valentijn en Sint-Maarten aan bod.

4 Als bewijs dat men op bedevaart was geweest, kocht men ter plekke een soort papieren wimpel meestal in de vorm van een rechthoekige driehoek. Daarop waren taferelen afgebeeld van de wonderen die dank zij de heilige waren gebeurd.

5 Als voorbeeld zie L. Van Eeckhoudt, Het Drie-Maagdenretabel [van Hakendover]. Sint-Joris-Winge, 1995.

6 Tot op vandaag de dag beelden heel wat processies nog steeds het leven en de wonderdaden van Maria en andere heiligen uit, zoals in Gistel (Godelieve), Hasselt (Virga Jesse), Mechelen (O.-L.-Vr. van Hanswijk), enz.

Zap(je) terug

De ene legenDe IS De AnDeRe nIeT

9

non behoren zijn onder meer Christus als bouwheer (bv. Hakendover), miraculeus kruis (bv. Galmaarden), bloedende hos-ties (bv. Brussel), straffende O.-L.-Vr./hei-lige, onverwoestbare beelden, een schip dat niet verder wil/kan varen (Mechelen).

Zijn legenden steeds ernstige verhalen, er bestaat ook zoiets als legendesprook-jes. Dit zijn grappige vertelsels met in de hoofdrol Onze-Lieve-Heer en/of Sint-Pie-ter die in de wereld rondtrekken en er al-lerlei verwarde toestanden meemaken.1

Als uitsmijter een beklijvend voorbeeld. Een voerman op weg naar Atrecht (Arras) geraakt met zijn paarden vast. Ten einde raad roept de voerman God om hulp. Totaal onverwacht verschijnt een oude man, die hoopt in Jezus’ naam ‘dat wy zullen t’saem/ uyt den poel geraken’. Als dank nodigt de voerman de vreemdeling uit mee te gaan naar een nabij gelegen herberg, om er op zijn kosten te eten en te slapen. Maar de ouderling wijst het aan-bod af, omdat men hem (‘een luyzaert’) daar wegens zijn armoe en vuile klederen net buiten gegooid heeft. Maar de voer-man blijft aandringen en kan de waardin ervan overtuigen dat de vreemdeling in zijn bed zal slapen en dat hij alle kosten zal betalen. Na de maaltijd blijven de twee mannen nog wat praten. De voer-man doet zijn beklag dat hij een zoon van de legerdienst heeft afgekocht, maar nu moet zijn tweede zoon wegens de oorlog naar het leger. Was het maar vrede, zucht hij. Daarop voorspelt de vreemdeling dat de oorlog over vier maanden voorbij zal zijn. De voerman gelooft hem niet. De grijsaard beweert daar zo zeker van te zijn als dat de waardin met haar kind tijdens de nacht zal sterven. ‘s Morgens vroeg hoort men ‘jammerlyk geklag’ en meldt de baas dat zijn vrouw ‘subit’ gestorven

1 Veelal is Sint-Pieter de gedupeerde, die onder meer slaag krijgt zoals ‘St. Pieter krijgt van den bezemstok’ in Brabantsch sagenboek, zie noot 1, p. 48-49. Een ander leuk vertelsel dat in Vlaanderen zeer populair was, is ‘Van het Meisje dat O.LVrouw om een man bad’. Zie A. De Cock, Studiën en essays over oude volksvertelsels. Antwerpen - Deventer - Gent, [1919], p. 272-294. In de internationale sprookjesliteratuur (H.-J. Uther, The Types of the International Folktales. A Classification and Bibliography. Helsinki, 2004) vindt men de ‘religious tales’ vanaf nr. 750 tot 849.

is. De voerman vertelt over de voorspel-ling. Als hij terug naar zijn kamer gaat, vindt hij ‘eenen gouden Jesus,/ met zyne armen open aen een kruys’ op het bed liggen. Als moraal van het verhaal roept de baas: “Goeden Jesus zoet./ Nooyt zul-len wy voortaen/ D’arme liê versmaên,/ Maer eerlyk logieren.”

De inhoud van dit legendelied speelt zich vermoedelijk af tijdens de Franse tijd (1810?). Edmond de Coussemaker (1805-1876) heeft het opgetekend2 en stelt dat het zeer verspreid en zeer populair was ‘dans toute la Flandre’, bedoeld is Frans-Vlaanderen, meer bepaald de arrondis-sementen van Duinkerke en Hazebroek.3 Het lied beantwoordt perfect aan de teneur van de legende, een stichtend verhaal dat in de slotverzen oproept tot ‘bermhertigheyd’ en deugd, zodat ‘het kwaed word’ verfoeyd, / En ‘t waer ge-loof aengroeyt!’

2 E. de Coussemaker, Chants populaires des Flamands de France. Gent, 1856, p. 221-227.

3 Idem, p. 227.

Zap(je) terug

Prof. dr. Stefaan Top studeerde Germaanse fi-lologie aan de K.U. Leuven en promoveerde er in 1974 tot doctor in de Letteren en Wi j sbegeer te. Hij is een auto-riteit in binnen- en buitenland die zich inzet voor de popularisering van volkskunde, is erevoorzitter van het International Committee for Folkpoetry en voorzitter van Volkskunde Vlaande-ren vzw.

10

Ruimtekids

Door Tine Simoens

“We zijn er bijna, we zijn er bijna, maar nog niet helemaal…” Wellicht zijn de onderzoekers die meewerken aan de planeetverkenner Messenger nu met zijn allen dit liedje aan het zingen. In 2004 vertrok Messenger voor een reis van zo’n 6,5 jaar naar Mercurius. Dat is wel een heel lange reis, als je weet dat andere verkenners bijvoorbeeld maar een half jaar nodig hebben om in een baan rond de zon te komen. Dat komt omdat het niet zo makkelijk is om in een baan rond de planeet Mercurius te komen als je van op de Aarde vertrekt.

Messengers reis ging als volgt: lancering in 2004, een jaartje later terug langs de aarde scheren, daarna 2 keer langs Venus in oktober 2006 en juni 2007, om dan al 3 keer zijn neus te laten zien aan

Alle ogen geRIChT oP MeRCuRIuSMercurius (flyby in januari en oktober 2008 en september 2009), waar hij tenslotte pas op 18 maart 2011 in een baan rond de planeet zal komen. Dat werd tijd! Tijdens zijn reis van bijna 8 miljard kilometer naar Mercurius bracht Messenger wel al bijna de hele planeet in kleur in kaart.

Waarom zo’n moeilijke reis met al dat langs scheren? Dat komt omdat Messenger bij zijn lancering een grote snelheid nodig had om van de Aarde weg te geraken. Alleen is die grote snelheid een probleem als je veilig in een baan rond Mercurius wil komen. Een handige manier om onderweg snelheid kwijt te raken is zo’n flyby, ook wel een kosmische slinger genoemd. Daarmee gebruikt de verkenner de zwaartekracht van een planeet door er eventjes dicht langs te passeren, maar net niet dicht genoeg om er op neer te storten. De planeet moet de verkenner terug laten gaan,

11

Ruimtekids

maar veranderde ondertussen wel diens snelheid en richting. Zo’n manoeuvre moet je wel op voorhand goed mikken en berekenen, anders eindig je helemaal niet waar je wil.

Messenger zal door de oppervlakte en de korst grondig te onderzoeken proberen om ons te vertellen welke theorie de juiste is.

Waarom is het nu zo interessant om naar Mercurius te reizen? Van alle rotsplaneten in ons zonnestelsel is hij telkens de meest extreme: de kleinste, grootste dichtheid, oudste oppervlak, grootste verschil in temperatuur tussen dag en nacht. Wat we leren op Mercurius kunnen we dus gebruiken om de andere planeten beter te begrijpen. Meer dan de helft van Mercurius bestaat bijvoorbeeld uit een kern die rijk is aan metalen. Er zijn verschillende theorieën die verklaren waarom dat zo is. Elke theorie voorspelt een andere samenstelling van de oppervlakte en korst van de planeet. Messenger zal door de oppervlakte en de korst grondig te onderzoeken proberen om ons te vertellen welke theorie de juiste is. Ook zal hij onderzoeken welke geschiedenis de gesteenten op Mercurius meemaakten. Zo willen wetenschappers graag weten of er lang geleden bijvoorbeeld werkende vulkanen waren.

Mercurius heeft ook een magnetisch veld. Dat gedraagt zich alsof er een gigantische staafmagneet in de kern van de planeet zit en reageert ook op zonnewind en andere zonne-activiteit. Maar let op: zonnewind is geen wind zoals op aarde: het is een stroom geladen deeltjes die door de zon wordt uitgestoten. Die geladen deeltjes beïnvloeden het magnetisch veld. Mercurius’ magnetisch veld zou wel eens een mini-versie van het aardse magnetisch veld kunnen

zijn. Opnieuw een taak voor Messenger om uit te zoeken, een taak die alvast 4 Mercuriusjaren of 4x88 aardse dagen tijd zal kosten om gegevens te verzamelen.

De laatste reden voor de lange reis naar Mercurius is de simpelste: omdat hij in het verleden nog te weinig onderzocht werd.

Als we radargolven op Mercurius afsturen, zien we dat er stukjes land op de polen van de planeet zijn die veel meer golven terugkaatsen dan het gebied

daarrond. Een fenomeen dat we ook al waargenomen hebben op Mars en op enkele maantjes van Jupiter en waar de verklaring een ijslaag of ijskap was. Messenger bekijkt het allemaal voor ons vanaf maart 2011!

Tenslotte heeft Mercurius ook een dampkring, maar eentje die flinterdun is. Messenger wil ook daarop een antwoord vinden. Door die dunne dampkring slaan alle meteorieten genadeloos in op haar oppervlak en daardoor zijn heel veel kraters te zien. We weten dat de dampkring uit verschillende chemische elementen bestaat. Messenger ontdekte al dat magnesium bijvoorbeeld ook erbij hoort. Alleen is nog

niet duidelijk hoe die elementen ín de dampkring geraakt zijn.

De laatste reden voor de lange reis naar Mercurius is de simpelste: omdat hij in het verleden nog te weinig onderzocht werd. Venus en Mars kregen al heel wat bezoek van verkenners. Mercurius’ laatste bezoekje dateerde al van 1975! Als er dus interessante informatie komt van Messenger, dan lees je het hier zeker in een later artikel. Of volg alles zelf op http://messenger.jhuapl.edu/.

Flashback

12

Dag van de Wetenschap

Zap-je-terug, het mijnmysterie

Week van de Smaak

13

Meer foto’s vind je in het

online fotoalbum op www.jcweb.be!

Ikanda

Activiteiten bij kIDS linkeroever

14

Hoe is deze wedstrtijd ‘Woord van het jaar’ ontstaan?

De verkiezing van het Woord van het jaar van de Nederlandse taal werd voor het eerst in 2003 georganiseerd door het ver-taalbureau The Language Lab in Amster-dam. De organisatie haalde de mosterd in Amerika waar gelijkaardige wedstrij-den als Word of the Year van de Ameri-can Dialect Society en Merriam-Web-ster’s Words of the Year werden opgezet.

De oorspronkelijke bedoeling was om aan de hand van de genomineerde woorden een beeld te geven van de ge-beurtenissen die hun stempel drukten op het voorbije jaar. Zowel nieuwe als oude woorden die opnieuw populair waren, konden verkozen worden. Bezoekers kon-den hun favoriete woord nomineren en hun stem uitbrengen. Een vaak terugko-mende kritiek was dat de stemmen niet representatief waren. Een kleine groep mensen oefende een te eenzijdige in-vloed uit op de stemresultaten.

En wanneer kwam Van Dale dan in beeld?

In 2007 nam Van Dale in samenwer-king met dagblad

De Pers en het Genootschap Onze Taal de fakkel over met een vergelijkbare verkiezing. Om de vervorming van de stemresultaten tegen te gaan, werd er een voorselectie gemaakt van genomi-

neerde woorden waaruit de bezoekers een favoriet konden kiezen. De volgen-de woorden werden in de opeenvol-gende jaren verkozen:• Bokitoproof (2007): woord dat ver-

wees naar een incident in Diergaar-de Blijdorp, waar op 18 mei 2007 de gorilla Bokito ontsnapte uit het apen-verblijf en vervolgens een bezoek-ster zwaar verwondde. Het apenver-blijf was kennelijk niet ‘bokitoproof’.

• Swaffelen (2008): met het manne-lijk geslachtsdeel tegen een object aantikken, om aldus opgewonden te raken.

• ontvrienden (2009): het dumpen van virtuele vrienden door ze te schrappen uit vriendenlijstjes op so-ciale websites zoals Facebook.

Welk woord heeft het gehaald in 2010 als Woord van het Jaar?

De Woord van het Jaarverkiezing 2010 werd in België georganiseerd door Van Dale Uitgevers en de VRT. Zij nomineer-den de volgende 10 woorden die stre-den voor de titel:

• Afspiegelingsregering• Snuffelronde• Artnapping• Ontdopen• Pedopriester• Preformateur• Streelmeisje• Tentsletje• Tsunamiverkiezing• Verduidelijker

Interviewelke Vlaming kon van 16 november tot 10 december een stem uitbrengen op zijn favoriete woord van het jaar 2010. op internetsites, weblogs, Twitter, Facebook en in radio- en tv-programma’s werd veel gediscussieerd over de genomineerde woor-den en werden er oproepen tot stemmen geplaatst. ongeveer 20.000 mensen lieten hun stem achter en bepaalden daarmee welke nieuwe woorden met de eer gaan strijken. JCW was nieuwsgierig naar het hoe en waarom van deze verkiezing en vertelt jullie graag hoe de vork precies in de steel zit.

15

De politieke crisis en de pedofilieschan-dalen in de Kerk hebben duidelijk hun impact niet gemist. Desondanks is de winnaar van 2010 ‘tentsletje’, een niet zo flatterende benaming voor een meisje dat bijvoorbeeld op een festival-weide met verschillende mannen sek-suele betrekkingen heeft in haar tentje.In Nederland organiseerde Van Dale een gelijkaardige wedstrijd. Bij onze Noorderburen behaalde ‘gedoogre-gering’ de overwinning: een minder-heidsregering die voor besluitvorming op bepaalde beleidsterreinen ge-steund wordt door een gedoogpartij, dit wil zeggen een partij die niet tot de regering behoort, maar een gedoog-akkoord met de coalitiepartijen heeft gesloten.

Naast het Woord van het Jaar zijn er dit jaar ook nog vijf andere cate-gorieën toegevoegd. Vooral de cate-gorie jongerentaal interesseert ons …

Nieuw dit jaar waren inderdaad de vijf categorieën: jongerentaal, lifestyle, sport/amusement, economie en po-litiek. Binnen elke categorie kon het Vlaamse publiek stemmen op vijf ge-nomineerde nieuwe woorden van 2010 die zo de titel van publieksnominatie binnen hun categorie in de wacht sleepten.

JCW ging zelf eens op zoek naar de betekenis van de genomineerde woor-den in de categorie jongerentaal. We staken ons licht op bij de deelnemers van de Dolle Kerstdagen in Vilvoorde. Hoe moeten we volgens deze 8- tot 12-jarigen de onderstaande woorden interpreteren?• gemaan: een persoon die hoort

tot het volk de ‘Gemanen’, altijd het laatste woord hebben, veran-deren in een maan, helemaal, ge-meen

Interview

• kakaboulet: kaboutertoilet, een kakaijsje, een scheldwoord

• Muug: het moe/beu zijn, een mug die een chocolade “u” eet, een soort vlieg

• Ruttentutten: een concert, rode tutjes, toeteren, je lippen tegen het raam drukken

Is dit een kakaboulet?

Meer informatie nodig?Ben je benieuwd naar de werkelijke betekenis van alle woorden die ver-meld worden in dit artikel? Neem dan een kijkje op de website www.vandale.be/woordvanhetjaar

In 2011 zal Van Dale voor het derde jaar op rij de mooie beeldwoorden-boeken cadeau geven aan de deel-nemers van wetenschapsEXPOscien-ces die met hun project de prijs voor het Beste Tweetalige Project in de wacht slepen.

16

ACTI

VITE

ITEN

KALE

NDE

ROnze kampbrochure 2011 gemist? Je kunt hem nog op onze website raadplegen, als PDF-document of bij het activiteitenaanbod alles rustig bekijken … en inschrijven! Hierbij alvast een beknopt overzicht van ons aanbod:

kRokuSkAMP

13-17 jaar // Vondstverwerkingskamp: archeologen achter de scherven (Oostduinkerke)> van 6 tot 9 maart 2011

ZoMeRkAMPen

8-12 jaar // Boerderijkamp: Goed geboerd! (Brakel)> van 14 tot 20 augustus 2011

8-12 jaar // Themakamp: Kelten en Romeinen (Rochefort)> van 16 tot 21 juli 2011

8-12 jaar // Wetenschapskamp: Lucht- en ruimtevaartdagen (i.s.m. VUB en Jeugdwerkgroep Ruimtevaart) (Brussel, Linkebeek)> van 15 tot 20 augustus 2011

9-12 jaar // Wetenschapskamp: Op stap met wetenschap (i.s.m. K.U.Leuven) (Leuven, Wijgmaal)> van 7 tot 13 augustus 2011

9-13 jaar // Space Camp: Help ... mijn broer is een alien (i.s.m. Jeugdwerkgroep Ruimtevaart) (Veldegem)> van 2 tot 9 augustus 2011

13-15 jaar // Archeologiekamp: Grave gasten (nog geen concrete informatie geweten)

13-15 jaar // Wetenschapskamp: Science proof (i.s.m. K.U.Leuven) (Leuven, Wijgmaal)> van 7 tot 13 augustus 2011

13-15 jaar // Uitvinderskamp: Work in progress (Ieper)> van 14 tot 21 juli 2011

16+ // Archeologiekamp: Can you dig it? > nog geen concrete informatie

KAmPEN

Vrijdag 29 en zaterdag 30 april 2011

Je eigen wetenschappelijk project voorstellen kan op de wetenschaps-EXPOsciences van 29 en 30 april 2011. Deze vindt opnieuw plaats in Tour & Taxis te Brussel. Meer info op bladzijde 4 van dit JCWeetje.

WETENsCHAPsEXPOsCIENCEs

17

Zaterdag 26 en zondag 27 februari 2011Vormingstweedaagse Destelheide

Hou het laatste weekend van februari alvast vrij, want dan gaan we weer op vormingst-weedaagse naar Destelheide in Dworp. Inschrijven voor dit gratis weekend doe je via onze website. Niet twijfelen!

Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? We zijn steeds op zoek naar nieuwe men-sen! Of wil je eerst gewoon wat meer informatie? Stuur dan snel een mail naar sven@jcweb.be.

VRIJWILLIgERsNIEuWs

Voor meer info en inschrijvingen: kijk op www.jcweb.be, bel 02-252 58 08, mail naar info@jcweb.be.

12-25 jaar // Internationaal kamp: Wetenschappelijke ontdekkingsreis door Parijs (i.s.m. JSB) (Parijs)> van 1 tot 3 juli 2011

17+ // Internationaal kamp: Care and act (uitwisseling in Tallinn, Estland)> van 18 tot 25 juli 2011

16+ // Internationaal kamp: Let’s discover mysteries (uitwisseling in Kosice, Slovakije)> van 1 tot 7 augustus 2011

INTERNATIONALE KAmPEN

Maandag 11 en dinsdag 12 april 2011Dolle PAASDAgenMeer info over de dolle paasdagen vind je op de achterzijde van dit JCWeetje.

Maandag 22 tot en met vrijdag 26 augustus 2011Dolle ZoMeRDAgen

Samen met de Portaelsschool plannen we opnieuw een week lang dolle zomeractiviteiten. Wat we juist gaan doen, verklappen we je nog niet, maar je mag er zeker van zijn dat het allemaal weer tof, creatief, cool, kunstzinnig, leuk, cultureel, graaf, wetenschappelijk en bangelijk gaat zijn! Meer info hierover in het volgende JCWeetje.

Leeftijd: 6-12 jaar (geboren in 2005 t/m 1999)Wanneer: maandag 22 t/m vrijdag 26 augustus 2011 telkens van 9u tot 17u (voor- en naopvang van 8u tot 18u)Plaats: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, VilvoordeKostprijs: € 8,00 per dag (leden) / € 10,00 per dag (niet-leden)

DOLLE DAgEN

18

ACTI

VITE

ITEN

KALE

NDE

RWoensdag 9 maart 2011Rare spinsels en gekke apparaten

Ben je bang voor spinnen of net gefascineerd? Waarvoor gebruiken spinnen hun draden en hoe maakt ze een wielweb? Hoe evolueerden de webben in de loop der tijden? En er is ook de levende collectie. Niet alleen inheemse spinnen, maar ook vogelspinnen.

Experimenteer je graag met allerlei huisraad? Wil je ook wel eens weten wat een keukenrobot echt allemaal kan? Of ben je gewoon benieuwd welke gekke toestellen er in de jaren 50 en 60 in de keukenkast stonden?

leeftijd: 8-12 jaar (geboren in 2003 t/m 1999)Wanneer: woensdag 9 maart 2011 (9.00u tot 16.30u)Plaats: Gent - Wereld van Kina - Huis van AlijnPrijs: € 9,00 (leden) / € 11,00 (niet-leden)

Donderdag 10 maart 2011Bestemming MARS & Planetarium

Mars is een planeet die de mens al eeuwenlang fascineert en is de jongste jaren het onderwerp van intens onderzoek geweest. Men heeft ontdekt dat er in het verleden op de bodem water aanwezig was, wat de ontwikkeling van levende organismen zou kunnen mogelijk maken. Zouden die trouwens nog steeds leven in de ondergrond van Mars?

Na het bezoek aan de tentoonstelling worden we gegidst achter de schermen van het museum (voorlopig nog onder voorbehoud), en in de namiddag trekken we naar het Planetarium in Brussel. leeftijd: 9-13 jaar (geboren in 2002 t/m 1998)Wanneer: donderdag 10 maart 2011Plaats: Museum voor Natuurwetenschappen - BrusselPrijs: € 10,00 (leden) / € 12,00 (niet-leden)

Woensdag 13 april 2011Slimme energie en waterige kwesties

Tijdens het spel “Slim met energie” ontdekken we vanwaar energie komt, welke effecten het verbruik veroorzaakt en hoe we er bewuster mee kunnen omspringen. Verder onderzoeken we hoe zonlicht wordt omgezet in warmte en elektriciteit.

In de namiddag houden we het minder droog: Een huis vol water, voor ons een evidentie, maar voor veel mensen in het Zuiden een natte (of beter een droge?) droom. Hoe kunnen we zelf minder water verbruiken en minder vervuilen. En wie de wereld wil redden, begint bij zichzelf. Ja, toch? leeftijd: 9-12 jaar (geboren in 2002 t/m 1999)Wanneer: woensdag 13 april 2011 (10.00u tot 16.00u) Plaats: Pime, LierPrijs: € 9,00 (leden) / € 11,00 (niet-leden)

DAguITsTAPPEN

19

Techniek, Technologie en Wetenschap

Dat heeft vooral een inspirerende fac-tor. Hierbij komt natuurlijk veel techno-logie kijken en zo zijn de ontwikkelingen een stimulans voor technologie en voor éénmaking. Denk maar aan het grote Europese ruimtevaartprogramma.

Een samenleving die niet meer explo-reert, in de brede zin van het woord, is een samenleving die stilstaat en niet vooruit gaat. Dus als we als Europa wil-len vooruitgaan, moeten we in de lucht en ruimte exploreren.

© ESA-Star City

De vooruitgang bepaalt natuurlijk ook het verdere verloop van die ‘explo-ratie’. hoe ziet u de toekomst van de ruimtevaart?

Enerzijds zijn er de utilitaire program-ma’s, die zeker zullen blijven bestaan, en anderzijds is er in de nabije toekomst de bemande ruimte-exploratie die ge-centreerd zal blijven rond het interna-

InTeRVIeW MeT FRAnk De WInneDoor Roeland Heerema

Frank de Winne, die dit jaar 50 wordt, be-gon zijn carrière aan de Militaire School in Brussel, waar hij als polytechnisch ingenieur afstudeerde en vervolgens piloot werd. hij heeft onder andere ge-vlogen in Tornado’s, Mirages en F-16’s. In 2002 maakte hij, als tweede Belg, een ruimtereis van ruim 8 dagen naar het internationaal ruimtestation (ISS), waar-voor hij later tot de Belgische adelstand werd verheven. In 2009 ging hij voor de tweede keer de ruimte in, ditmaal voor een half jaar. Tijdens deze missie was hij de eerste boordcommandant van bui-ten de VS of Rusland. Sinds 1 december 2009 staat hij weer met beide benen op de grond, en een jaartje later legde hij met ons dit interview af.

onze lezers van vandaag zijn, wie weet, wel de innovators van morgen. De indu-strie ontwikkelt constant. Wat is volgens u de waarde van de huidige ontwikkelin-gen in de luchtvaart en de ruimtevaart?

Er is de luchtvaartindustrie die ervoor zorgt dat mensen globaal meer en meer in verbinding komen te staan met elkaar. Dat moeten we op een meer ecologische manier doen in de toekomst. In de ruimtevaart zijn er ener-zijds de utilitaire componenten zoals Gallileo, GPS, weersatellieten … de dagdagelijkse dingen die ons enorm veel brengen. Een dag zonder satel-lieten zou betekenen dat we niet naar de wedstrijden van het WK voetbal zouden kunnen kijken, bijvoorbeeld. Anderzijds is er het gedeelte ruimte-exploratie, wat veel meer een sociaal gegeven is waarin je als maatschappij kiest om nieuwe dingen te ontdekken.

20

tionaal ruimtestation. De komende 10 à 15 jaar wordt het zeer belangrijk om dat ruimtestation te gebruiken voor wetenschap maar ook om nieuwe technologieën te gebruiken en te tes-ten om later eventueel verder te gaan. Daarnaast is er de robotexploratie die ongetwijfeld verder geconcentreerd zal zijn rond Mars. Bij ESA draaien veel programma’s erom te zoeken naar in-dicaties van leven op Mars, wat een grote drijfveer is.

In de verdere toekomst voor bemande ruimtevaart moeten we kijken, samen met de internationale partners - die nu deel uitmaken van het ISS maar ook de anderen zoals China, India, Zuid-Korea … die allemaal ruimtevaartam-bities hebben - hoe we gezamenlijk een internationaal ruimteverkennings-programma kunnen opzetten dat mis-schien als doel de exploitatie van de maan heeft, misschien naar een aste-roïde gaat, misschien naar Mars …

Ik denk niet dat het vandaag het be-langrijkste is een bestemming te kiezen, het belangrijkste is dat we als wereld-gemeenschap een akkoord sluiten en dat we gezamenlijk een groot project gaan opzetten waarin iedereen kan bijdragen naargelang zijn nationale mogelijkheden, behoeftes en politiek.

Als we die toekomst even concreet bekijken, denkt u dan dat er binnen redelijke termijn terug op de maan en voor het eerst op Mars gewandeld gaat worden?

Dat van de maan zullen jullie nog wel meemaken, Mars weet ik niet, dat hangt af van heel veel factoren. Bin-nen 20-30 jaar is dat misschien wel mo-gelijk, maar gaan we dat ook realise-ren? Daar ben ik niet helemaal zeker van. Er is ook geen haast bij natuurlijk,

het slechtste wat we zouden kunnen doen is te vlug naar Mars gaan, en dan zeggen: ‘Tja, wat doen we nu?’Als we dus aan ruimte-exploratie doen, moeten we zorgen dat we dat op een onderhoudbare manier doen en daar heb je onder andere nieuwe technolo-gieën voor nodig. Dit zijn zaken die we de komende 10-15 jaar kunnen uittes-ten in het internationaal ruimtestation.

kijken we dan weer wat meer naar vandaag, dan realiseren we ons dat de ruimtevaart een heel dure industrie is, zeker ten tijde van economische crisis. Mag er bezuinigd worden op ruimte-vaart?

Eerst en vooral moet je nagaan wat kostbaar is. Ik weet niet hoeveel mil-jard er aan overheidsgeld vergaan is ten koste van de crisis met de banken en met Griekenland bijvoorbeeld. Dat is absoluut nodig, maar als je die kost-prijs vergelijkt met de prijs van wat we vandaag doen met bemande ruimte-vaart in Europa, zo’n 400 à 500 miljoen euro per jaar, komt dat neer op één euro per Europeaan. Dan weet ik niet of het inderdaad wel zo kostbaar is. Het merendeel van die budgetten gaat allemaal naar het betalen van hoog-gekwalificeerde jobs, naar innovatie. Het is juist van dat vooruitstrevende dat de toekomst zal moeten komen, dus ik denk niet dat besparen op ruimtevaart een oplossing biedt voor de economi-sche crisis.

Tot slot, wij hebben ongetwijfeld lezers die stiekem heel erg graag ook de ruimte in zouden willen gaan. Wat moet een jong en ambitieus persoon doen om astronaut te worden?

We hebben mensen nodig met een goed opleidingsniveau, dat zijn inge-nieurs, wetenschappers, dokters, en

21

daarnaast hebben we ook mensen no-dig met een goede operationele vaar-digheid. Wie bijvoorbeeld afstudeert als ingenieur en daarna gaat werken als manager, is niet direct iemand die we nodig hebben. Wij zoeken mensen die ervaring hebben met research, ont-wikkeling. Ook wetenschappers die in laboratoria gewerkt hebben of testpi-loten, die ook een heel grote operati-onele ervaring hebben.

Daarnaast heb je mensen nodig die in een goede fysische en medische conditie zijn, dus niet roken en niet te veel alcohol drinken. Tenslotte heb je natuurlijk ook een heel goed psycho-logisch profiel nodig, je moet internati-onaal ingesteld zijn, je moet met men-sen overweg kunnen, je moet flexibel en open van geest zijn. Verder wordt kennis wel bijgebracht, het gaat om je kwaliteiten als persoon.

Frank De winne tijdens zijn bezoek aan onze wetenschapsEXPO in 2010.

WistjedatjesWist je dat onze huidige das zijn oorsprong vindt in het oude Rome? Zij droegen zogenaamde fascalia om hun stembanden warm te houden. Een politiek betoog voe-ren zonder stemversterkende instrumenten in de grote senaatszaal was erg belastend voor de stembanden.

Omdat de senaatsleden deze fascalia droegen, werd het gezien als een status van symbool en macht. De Ro-meinse generaals wilden niet achterblijven in machts-vertoon en hebben daarom de fascalia opgenomen als onderdeel van hun uniform. En zo begon het gebruik van een das zich te verspreiden in het Romeinse rijk: huurlin-gen in het huidige Kroatië namen dit kledingstuk over.

Op een gegeven moment werd het in Kroatië gebruikelijk dat een vrouw, die afscheid moest nemen van haar geliefde, hem haar sjaal meegaf als hij ten strijde vertrok, en de huurling strikte deze sjaal rond zijn nek. En zo volgden nadien vele anderen dit voorbeeld.

Men schrijft de naam “cravatte” (Krawatte in het Duits, Cravate in Frankrijk) wel eens toe aan de Kroatische huursoldaten die in dienst waren van koning Lodewijk XIII van Frankrijk, maar dit woord werd ook voordien al gebruikt.

De das of cravate was oorspronkelijk een rechte reep stof die op een aantal manieren geknoopt kon worden. Vier van de meest bekende knopen zijn de four-in-hand, de shelbyknoop, de enkele en de dubbele windsor. De four-in-hand is de gemakkelijkste knoop en wordt daarom ook het meest toegepast; de dubbele windsor is een stuk moeilijker, maar levert als enige van deze vier een symmetrische knoop op.

Omdat wurging mogelijk is door hard aan beide uiteinden van de das te trek-ken, is bij veel openbare functies - politie, personeel in de burgerluchtvaart, bewakingsagenten - de das met behulp van een drukknoopje bevestigd. Dit soort das wordt wel een clipdas genoemd.

En tot slot nog dit leuke weetje: in Europa lopen de schuine strepen op dassen meestal van de linkerschouder naar de rechterheup; in de Verenigde Staten andersom.

Bronnen: http://nl.wikipedia.org/

http://www.de-stropdas.nl/

23

Extra

RoboCup Junior (RCJ) is een robotwed-strijd voor het basis- en voortgezet on-derwijs. gestart als een initiatief vanuit Australië wordt het in meer dan 27 landen over de gehele wereld gespeeld. Sinds 2009 hebben al een 100-tal teams uit Bel-gië deelgenomen.

Ben je tussen 8 en 18 jaar oud en durf jij de uitdaging aan? Maak dan met je klas-genoten of vriendjes een team en schrijf je in via www.robocupjunior.be. De finale van de derde editie vindt plaats op zater-dag 19 maart 2011.

Wat is RoboCup?RoboCup is een internationaal initiatief om robotica en kunstmatige intelligentie te promoten en werd opgericht in 1993. Het heeft als doelstelling om in 2050 een team voetballende robots klaar te heb-ben dat kan winnen tegen de dan heer-sende wereldkampioen. Om zo’n goeie voetballende robots te ontwikkelen zijn er heel wat technologieën nodig en vooral heel creatieve jonge mensen die deze technologie bedenken en maken.

Wat is RoboCup Junior?RoboCup Junior is een competitie met robots voor het basis- en voortgezet on-derwijs. Het stimuleert het probleemop-

InTeRVIeW MeT PRoF. DR. IR. BRAM VAnDeRBoRghT - VRIJe unIVeRSITeIT BRuSSel

lossend vermogen van jongeren en leert hen ook in team samenwerken waarbij uitwisseling van kennis en communicatie cruciaal zijn.Jongeren bouwen en programmeren ro-bots om te spelen tegen andere teams in één van de drie robot uitdagingen: ‘Dan-sen’, ‘Redden’ en ‘Redden voor gevor-derden’.

Welke robots mogen meedoen?Er mag gebruik gemaakt worden van alle types robots, zolang ze binnen de speci-ficaties van de spelregels vallen. LEGO Mindstorms blijkt het populairst te zijn.

hebben de deelnemers en begeleiders ervaring nodig?Nee, wij ondersteunen alle teams maxi-maal. Daarvoor heb ik een robotboek en NXT Lego handleiding geschreven. Wij hebben ook een website met didactische informatie, de spelregels, voorbeeldpro-gramma’s, video’s van de finales en foto-reeksen die een goed beeld geven wat je kan verwachten.

hoeveel kost deelname?Deelnemen is gratis. De aankoop van een robotbouwdoos zoals de LEGO Mindstorms NXT kit aan ongeveer € 300,00 is waarschijnlijk de grootste kost. Gelukkig is dit éénmalig en kan je de kit blijven ge-bruiken.

Waar organiseren jullie de RCJ finale in 2011?Die finale organiseren wij voor de derde keer op rij in Technopolis, en vindt plaats op zaterdag 19 maart 2011. Wij verwach-ten er ongeveer 50 teams. En iedereen mag er komen supporteren!

www.robocupjunior.be

24

Door Katrien Coenen Er kwamen drie koningen met ene ster Zij kwamen van bij en zij kwamen van ver Zij kwamen de hoge berg opgegaan Zij vonden de sterre daar stille staan Wel sterre, gij moet er zo stille niet staan Gij moet met ons naar Bethlehem gaan Naar Bethlehem binnen die schone stad Waar Maria met haar kindetje zat Zij gaven dat kindetje menigvoud Van wierook en mirre en rode fijn goud

Dit driekoningenlied vat het Bijbels ver-haal van Driekoningen samen. Volgens de evangelist Matteüs zagen enkele wijze mannen uit het oosten een ster aan de hemel staan. Ze volgden deze tot aan de stal in Bethlehem, waar ze de pasgeboren koning van de Joden op 6 januari drie geschenken aanbo-den: mirre (een parfum waarmee do-den werden ingewreven), om aan te geven dat Jezus zou lijden en sterven; goud, om te kennen te geven dat Hij de Koning der Koningen zou zijn; en wierook, ten teken dat het Kerstkind zou worden geëerd. Pas in de derde-eeuw-

se kerstverhalen verdwijnen de wijzen naar de achtergrond en spreekt men over drie koningen, omdat de wijzen drie geschenken aanbieden en omdat in het Oud Testament voorspeld werd dat koningen, die per kameel reisden, de Zoon van God zouden bezoeken.

Op 6 januari gaan talloze verklede kinderen in groepjes van drie van deur tot deur om een driekonin-genlied te zingen.

Sinds de achtste eeuw kregen de ko-ningen een naam: Caspar, Melchior en Balthasar. Ze waren 20, 40 en 60 jaar oud. Deze getallen staan voor de drie verschillende generaties: de jon-geren, de middelbare leeftijd en de senioren. Omstreeks deze tijd kreeg Caspar een zwarte huidskleur. Door het introduceren van hun uiteenlo-pende leeftijd en verschillende huids-kleur wou men duidelijk maken dat de hele mensheid hulde brengt aan Jezus. Het afsluiten van de kersttijd gebeurt met een nog springlevend volksgebruik in bepaalde delen van Nederland en van Vlaanderen en in Duitsland: het Driekoningenzingen. Op 6 januari gaan talloze verklede kinderen in groepjes van drie van deur tot deur om een drie-koningenlied te zingen. Als beloning krij-gen ze geld en/of snoep. De verklede kinderen hebben altijd een kroon op het hoofd en houden een ster of een lampion vast. Eén van hen heeft ook een zwart gemaakt gezicht. De lam-pionnen zijn trouwens een overblijfsel van de oude heidense gewoonte om fakkels te dragen om boze geesten te verjagen. Het uitdelen van snoepgoed stamt zelfs af van heidense offermalen. Binnenshuis viert men deze dag met het bakken en eten van een bonenkoek of een koningentaart, waarin één bruine

De VeRhAAl- en FeeSTTRADITIe VAn DRIekonIngen In euRoPA

Cultuurkriebels

25

Cultuurkriebels

boon verstopt is. Wie het stuk met de bruine boon heeft, mag die dag koning(in) zijn en is dan ook voor één dag de baas in huis! Het gegeven van de boon gaat ook te-rug op een heidens gebruik. De Germa-nen mochten in de twaalf nachten van de nieuwjaarsfeesten geen peulvruchten (hun hoofdvoedsel) eten. Op het einde van de vasten at men een ‘heilige boon’.

’s Avonds wordt de opgerolde brief met een strik er rond op tafel ge-legd, naast een pot koffie en gebakjes voor de drie ko-ningen en suiker-klontjes voor de kamelen.

In Spanje wordt het kinderfeest Drieko-ningen of “Los Reyes Magos” uitvoerig ge-vierd. Begin december schrijven de kin-deren een brief naar de drie koningen waarin ze verhalen vertellen over zich-zelf en hun vriendjes en ze zeggen ook wat ze graag willen hebben. ’s Avonds wordt de opgerolde brief met een strik er rond op tafel gelegd, naast een pot koffie en gebakjes voor de drie konin-gen en suikerklontjes voor de kamelen. Als de koningen alle brieven verza-meld hebben, keren ze terug naar het Oosten om alle cadeautjes te kopen. Op 5 januari trekken de drie konin-gen met hun gevolg van dienaren, prinsen, prinsessen, paarden en ka-melen door de stad terwijl ze van op hun praalwagens snoepgoed rond-strooien. Die avond zetten de kinderen

voor de kamelen walnoten en water klaar, en voor de koningen cognac en mandarijnen. De volgende ochtend vinden de lieve kinderen cadeau-tjes onder de boom en de stoute kin-deren een zakje houtskool van suiker.

26

Cultuurkriebels

In elke kous ligt wat as, omdat iedereen af en toe ondeugend is.

In Italië deelt de met roet bedekte La Befana in de nacht van 5 op 6 janu-ari van op haar bezemsteel cadeau-tjes, snoepjes en chocolade uit aan de zoete kinderen, en as en kolen aan wie stout was. Voordat deze le-lijke, kleine, oude, maar vriendelijke heks door de schoorsteen weggaat, veegt ze de vloer met haar bezem. Ze eet ook het maal op dat de kinderen voor haar achtergelaten hebben, na-melijk een mandarijn, een appelsien en een glas wijn. Maar wie speciaal opblijft om de heks die een Romein-se hoed opheeft en kapotte schoe-nen aan haar voeten heeft te zien, krijgt een klap met haar bezemsteel.

‘s Morgens vinden de kinderen hun cadeautjes in de sokken die aan de schoorsteenmantel hangen. In elke kous ligt wat as, omdat iedereen af en toe ondeugend is. Ook La Befana’s hand-afdruk staat in as op het bord, waarop de mandarijn en de appelsien lagen. Wat heeft deze figuur uit de Italiaanse folklore te maken met de drie konin-gen? Volgens één legende wou La Be-fana de koningen niet vergezellen op hun tocht naar het kindje Jezus omdat ze het te druk had met het huishouden. Als straf is ze nu eeuwig op zoek naar het kindje en laat ze in elk huis een ca-deau achter voor het geval Jezus daar zou zijn.

27

Ledenblad

PARTneRS In 2011 VooR onZe JCW-leDenSinds 2007 is JCW een open ledenvereniging. Iedereen is welkom om aan onze activi-teiten deel te nemen, maar wie JCW-lid is, krijgt iets extra.

Ten eerste zijn er de kortingen op onze eigen activiteiten: € 2,00 korting bij een daguit-stap, 5 % bij een activiteit met overnachting.

Daarnaast worden af en toe prijzen verdeeld onder onze leden (winnaars verschijnen in onze zeswekelijkse nieuwsbrief).

En het derde voordeel wordt geschonken door derden. JCW heeft een aantal part-ners die kortingen en voordelen bieden aan onze leden. De lijst van deze instellingen en organisaties, met vermelding van het voordeel dat zij bieden, vindt u op onze web-site, maar hieronder vindt u al een lijst ervan, aan de hand van hun logo!

nog geen lid?Schrijf je in via onze website (www.jcweb.be) of via tel. 02 252 58 08.Het lidgeld bedraagt € 10,00 per kalenderjaar (van 1 januari tot 31 december).

Boekentipskid kat en het geheim van de ratrace - kid kat Kid Kat is geheim agent in dierenland Noensia. Dankzij zijn uitstekende vermommingen heeft hij al heel wat duistere zaakjes opgelost. Wanneer tijdens de hete zomer de visprijzen de pan uitrijzen moet Kid Kat uitzoeken hoe dat komt. Een mysterieuze brief brengt hem op het spoor van de gemene hond en maffiabaas Tony Teckeloni. Om de zaak op te lossen moet Kid kat infiltreren in de hondenmaffia en deelnemen aan de gevaarlijke ratrace.

Vanaf 10 jaar, 142 p., € 16,50

In naam van de vrijheid - Bert kouwenberg & An van ’t oosten

Spanje, eind zestiende eeuw. Na een verblijf van twee jaar in De Nieuwe Wereld keren de Spaanse jongens Rafael en Mateo met het galjoen La Felicitat terug naar hun geboorteland. Ze verheugen zich op het weerzien met hun vrienden. Maar voor iedereen is er de afgelopen twee jaar heel wat veranderd. Een historisch avontuur vol spanning en mysterie.

Vanaf 10 jaar, 316 p., € 18,95

Iedereen is gek! Alles over ons bizarre brein - Jan Paul Schutten

Waar komen onze gedachten vandaan? Hoe zien ze eruit? Waarom zijn sommige mensen geniaal en anderen niet? Hoe werkt ons brein? Iedereen is gek staat vol met leuke weetjes, testjes en proefjes over het brein. Jan Paul Schutten legt uit hoe we onze hersenen kunnen trainen om nog slimmer en gelukkiger te worden.

Vanaf 10 jaar, 64 p., € 17,50

De boom in! groen doeboek voor ravotters, speurneuzen en knutselaars - eliza Romeijn-Peeters en hilde De Weirdt

Een bos saai? Vergeet het maar! Seizoen in, seizoen uit valt er tussen de bomen heel wat te beleven. In dit boek vind je leuke activiteiten en originele doetips om met het hele gezin, je vriendjes of je klas het bos beter te leren kennen. Ideaal voor, na en tijdens een boswandeling.

Vanaf 8 jaar, 124 p., € 17,50

Max in het museum - ellen Cornelis

Max is gek op tekenen, knutselen en kunst. Deze keer trekt hij erop uit en hopt hij van museum naar museum. Hij ontdekt er alles over wetenschappen, geschiedenis en kunst. Na alles wat hij gezien heeft, is hij niet meer te stoppen: hij knutselt en experimenteert erop los. Een boek boordevol originele ideeën voor je eigen knutselprojecten.

Vanaf 8 jaar, 146 p., € 19,95

28

Dit is een proefje met een gekookt en een ongekookt ei. Je hebt dus een gekookt en een rauw ei nodig, maar je mag niet weten welk ei het gekookte ei is.Laat de beide eitjes rondtollen op de tafel. Leg ze hierbij plat op hun zij. Je zal zien dat één ei heel gemakkelijk ronddraait en dat het andere maar wat aanmoddert, het lijkt wel een zat ei.

Je voelde de vraag al aankomen. Welk ei is gekookt en welk niet? Denk hierbij eens goed na. Hoe ziet een gekookt ei er vanbinnen uit? En een rauw ei?

Als je een rauw ei laat draaien, laat je eigenlijk enkel de schaal draaien, want de inhoud van het ei (eiwit en dooier) is niet vast verbonden aan de schaal. Wat de inhoud van het ei betreft, is de dooier het zwaarst. De dooier is in rust en heeft een zekere traagheid. Wanneer je de schaal laat draaien, wil de dooier in rust blijven. Hij werkt dus de beweging tegen.

een lichaam dat in rust is, wil in rust blijven.

Het gekookte ei is hard vanbinnen. De inhoud vormt één geheel met de schaal. Wanneer je de schaal laat draaien, draait het hele ei mee.

Probeer ook eens de draaiende eieren te laten stoppen door er even-tjes je vinger bovenop te leggen. Het gekookte ei stopt bij de eerste aanraking. Het rauwe ei tolt nog even lustig verder, want je liet enkel de schaal stoppen. De dooier is door zijn traagheid nog volop in beweging.

een lichaam dat in beweging is, wil in beweging blijven.

Bron: “De proefjeskoffer”, Winadoe vzw - http://users.telenet.be/Winadoe/

Winadoe

Breinbrekers

30

BReInBRekeR 2

Joris begint aan een hoop van 44 aardappelen te schillen aan een tempo van 3 aardappelen per mi-nuut. Na 4 minuten komt Ward hem helpen, en hij kan 5 aardappelen per minuut schillen. Wanneer ze klaar zijn, is nu de vraag wie hoeveel aardap-pelen geschild heeft?

BReInBRekeR 3

Dit is een Sombrero-puzzel: plaats getallen in de witte vakjes, zodat de som van een rij overeenkomt met het getal in het zwarte vakje dat erbij hoort.En deze regels zijn van toepassing:- enkel getallen van één tot en met 9 kunnen inge-vuld worden.- Je mag in één som niet twee keer hetzelfde getal gebruiken.

BReInBRekeR 1

Roodkapje heeft koekjes gebakken en gaat nu naar grootmoeder toe. Om de boze wolf te vermijden, wandelt ze niet door het sprookjesbos, maar neemt ze de weg met de zeven bruggen. Onder elke brug leeft een trol die haar enkel laat passeren als ze tol betaalt. Ze moet elke trol de helft van haar koekjes afgeven. Omdat het vriendelijke trollen zijn, geeft elke trol nadien één koekje terug. Met hoeveel koek-jes moet Roodkapje vertrekken om er nog twee over te houden als ze bij oma aankomt?

3131

Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek kid kat en het geheim van de rat race!

Stuur ons het antwoord op:

per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcweb.be

Naam + voornaam

Adres

Telefoonnummer

Email

Geboortedatum

Antwoord 1

Antwoord 2

Antwoord 3

Antwoorden van JCWeetje 2010, nr. 4:

1. Draai de zandlopers allebei gelijktijdig om. Als het zand in de zandloper van 2 minuten volledig doorgelopen is, doe je je eitje in het water. De zandloper van 5 minuten doet er dan namelijk nog precies 3 minuten over.

2. Het korte stuk weegt het meest. Dit heeft met het hefboomprincipe te maken. (Daarom bijvoorbeeld ook dat een zwaarder kind meer naar voor moet gaan zitten op een wip)

3. Bovenste rij: 8 - 2 - 3 / in het midden: 9 / onderste rij: 5 - 8 - 7 of tweede mogelijk-heid 7 - 3 - 2 / in het midden: 9 / onderste rij: 6 - 7 - 8

In de kijker

Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzwVlaanderenstraat 101, 1800 VilvoordeTel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14info@jcweb.be - www.jcweb.be

Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcweb.be

v.u.

: W

im V

an P

eteg

em, V

laan

der

enst

raat

101

, 180

0 V

ilvoo

rde

Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.

Dolle PaasdagenOm de paasvakantie in schoonheid te starten, organiseert JCW twee Dolle Paasdagen. Deze vinden plaats op maandag 11 en dinsdag 12 april 2011. Wat er precies op het pro-gramma staat, kunnen we nog niet verklappen. Wat wel al met zekerheid vaststaat, is dat het allemaal weer tof, creatief, cool, kunstzinnig, leuk, cultureel, graaf, wetenschappelijk & bangelijk gaat zijn.

Pak je agenda en noteer alvast onze dolle JCW paasdagen. Inschrijven voor deze twee dagen doe je zoals gewoonlijk via onze website www.jcweb.be of via 02 252 58 08.

Wanneer: Maandag 11 en dinsdag 12 april 2011 telkens van 10u tot 17u Plaats: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde kostprijs: Per dag € 10,00 (niet-leden) / € 8,00 (leden) leeftijd: 8-12 jaar (geboren in 2003 t/m 1999)