Jeugd, Cultuur & Wetenschap

JCWeetje nr.1, 2010 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging

P509221

BELGIE/BELGIQUE

P.B. GENT X

BC10247

Afgiftekantoor 9099 GENT X

eetje

Schuim je te pletter > 3Zap(je) terug met Prof. Dr. S. Top > 8-9Interview met Ruud Hendrickx > 14-15Bewise met Jeanne Baret > 26Boekentips > 28Doe mee en win > 29

2

InHouDRedactioneel 2Jesse W. stelt voor 3Op komst 4Historische JCWeetjes 5-7Zap-je-terug 8-9Ruimte 10-11Flashback 12-13Interview 14-15Activiteitenkalender 16-17Techniek, technologie en wetenschap 18-19Graven om te weten 20-21Wist je datjes 22Extra: Atomium 23Extra: Planetarium Brussel 24-25Bewise 26Ledenblad 27Boekentips 28Winadoe 29Breinbrekers 30-31In de kijker 32

ColofonVerantwoordelijke uitgeverWim Van Petegem

RedactieAnne-Lize KochuytAnnelies MeeusAnnick Van den EyndeBart BynensHendrik HameeuwHuguette Reynaerts Lode Melis Nathalie Balcaen Nina Antonissen Petra NooyensRuud HendrickxStefaan TopSven VervloetTijl DesmetTine SimoensVeerle BreugelmansWim Van Petegem

Coördinatie publicatiesBart Bynens

lay-outGraylab.be

CoverfotoBoerderijkamp “Kip-lekker op de boerder-ei” (Brakel), 10-15 augustus 2009

Bij het eerste nummer van het nieuwe jaar passen uiteraard beste wensen. En die zou ik als volgt wil-len formuleren: “Het voorbije jaar hebben we afgesloten onder een zacht wit kerstdeken. Dat was lang geleden. En bij het begin van 2010 werden we wakker met een warme gouden zonnelach. Tenminste, daar dromen we van en dat mag!”

Toch is de overgang van oud naar nieuw niet meteen iets geweest om vrolijk van te worden. De klimaattop in Kopenhagen kondigde zich veelbelovend aan, en dat is het ook gebleven - de echte doorbraak zal voor een volgende keer zijn. Maar, dat neemt niet weg dat we, ook met JCW, intus-sen dapper ons best moeten doen om ons wereldje te redden voor de toekomst. Misschien vallen er wel wat ideeën te rapen op de volgende WetenschapsEXPOSciences (meer daarover op blz. 4). Zoniet zal Frank De Winne, als hij nog een derde keer de ruimte in gaat, moeite hebben om onze blauwe planeet nog terug te vinden. Of moet het digitaal planetarium dan enig soelaas bieden?

Ondertussen is ons landje wel heel erg opgeschrikt door vreselijk nieuws over moorden en andere erge dingen. Voor iedereen die met jongeren omgaat en hen wat levensvreugde en levenswijsheid wil bijbrengen, is dat een ongelooflijk verhaal. Het raakt ons, ook JCW, diep - woorden schieten ons te kort. Soms helpt het dan om even terug te zappen in het verleden en te beseffen dat deze verhalen van alle tijden zijn. Misschien hebben we nog niet veel geleerd. En toch, we moeten en zullen blijven geloven dat we hier beter en sterker zullen uit komen. Dit is geen droom, maar ik wens het ons allemaal van harte toe!

Veel leesplezier,Wim

Beste JCW’ers

3

Jesse W. stelt voor ...

De nIeuWe WoRkSHoP: SCHuIm Je Te PleTTeR!In 2010 gaat het bruisen bij JCW. We stellen namelijk onze gloednieuwe workshop “Schuim je te pletter” voor. Tijdens deze workshop gaan we op zoek naar schuim in al zijn gedaantes aan de hand van allerlei proefjes en spelletjes. op het einde gaat iedereen naar huis met zelfgemaakte tandpasta! We testten de workshop alvast op de Dolle kerstdagen in Vilvoorde waar hij door een groep enthousiaste kids werd onthaald. Vanaf de zomervakantie zal de workshop worden opgenomen in ons aanbod en kan hij gereserveerd worden aan een voordeelprijs van € 110,00.

Naast Schuim je te pletter, hebben we nog een aantal andere workshops waaruit je kan kiezen. JCW biedt je steeds een leuke activiteit van ongeveer 2,5 uur. Zelf voorzie je een locatie die makkelijk te bereiken is met het openbaar vervoer en 1 begeleider. Wij komen naar jou met een begeleider en het materiaal. Iedereen kan een workshop reserveren voor minimum 4 en maximum 20 kinderen tussen 8 en 12 jaar. De kostprijs varieert van € 110,00 tot € 150,00 (vervoerskosten niet inbegrepen). Hieronder vind je een overzicht van onze workshops voor 2010:

Picwasco en Van eik: We gaan op zoek naar de gestolen panelen van het Lam Gods. Hierbij leren we verschillende kunstenaarsvaardigheden. Zo creëren we onze eigen wasco’s en maken we verf met een eitje.

Bouw je eigen raket: We ondergaan eerst een opleiding tot astronaut vooraleer we onze eigen raket knutselen en in de lucht schieten!

Je lichaam binnenstebuiten: Wat zit er in ons lichaam en waarvoor dient het? Hier ontdek je het op speelse wijze.

kraak de code: In groepjes kraak je allerlei geheimschriften die je een stukje dichter bij de schat brengen.

Proefvlucht: Help vogel Vero over de wereld te vliegen. Met veel ontdekkingen en proefjes kom je heel wat te weten over vogels en de wereld rondom hen.

Graven om te weten: We reizen naar het Nabije Oosten en spitten er de grond uit op zoek naar leuke artefacten, waarbij we verschillende wetenschappelijke methodes leren kennen. Wie weet wat we allemaal zullen ontdekken … (meer info hierover op blz. 20-21 in dit JCWeetje).

Meer informatie vind je op onze website. Zit je nog met vragen of wil je een workshop reserveren, dan kan je terecht bij Veerle op het nummer 02 252 58 08 of mail naar veerle@jcweb.be.

4

WeTenSCHaPSeXPoSCIenCeS 2010DeelnemersNog twee maanden hebben onze deelnemers de tijd om zich voor te bereiden op de wetenschapsEXPO. Heb je ook nog zin om deel te nemen met een project? Bezorg ons nog vóór 28 februari je inschrij-vingsformulier en verzeker je plaatsje op de EXPO. Alle documenten die je nodig hebt, vind je op onze site. Ook dit jaar organiseren we verschillende wedstrijden waarbij mooie prijzen te winnen zijn:• WetenschapsEXPOwedstrijd: voor projecten die goed onderbouwd zijn in één van

de vele wetenschappelijke disciplines• Publieksprijs: voor projecten die de meeste stemmen krijgen van onze bezoekers• Prijs voor het beste tweetalige project: voor deelnemers die zich extra hebben

ingezet om hun project tweetalig voor te stellen• Biodiversiteitsprijs: voor projecten die handelen over dit thema• Techniekprijs: goede constructies, maquettes en ontwerpen worden beloond met

deze prijs• Innovatieprijs: originele, vernieuwende ideeën verdienen een beloning • Tom Feijtelprijs: een prijs voor projecten die op een creatieve en originele manier

bijdragen tot een beter milieu

BezoekersVoor onze bezoekers hebben we heel wat in petto:• Gericht bezoek aan de hand van de vragenrally• Rondvaart op het kanaal (enkel op vrijdag). Reserveren is verplicht!• Begeleide rondleidingen op het domein van Tour & Taxis (enkel op zaterdag)• Tentoonstelling over de “IBISCA Expeditie” in het tropisch woud van Panama• Tentoonstelling “From Earth to the Universe”• Wetenschapsmobiel WIBO van de Duitse organisatie LJBW

JuryWe zijn op zoek naar juryleden die zich op 23 en/of 24 april 2010 kunnen vrijmaken om de projecten van onze jongeren te beoordelen en de prijzen toe te kennen. Weten-schappers uit het werkveld, docenten en leerkrachten die hierin geïnteresseerd zijn kunnen hiervoor contact met ons opnemen.

VrijwilligersWil je graag een handje toesteken op onze EXPO? Laat dan zeker van je horen. We zijn steeds op zoek naar vrijwilligers om te helpen met de animaties en andere organisatorische taken.

Op komst

Waar? Tour & Taxis, havenlaan 86c, BrusselWanneer? Vrijdag 23 en zaterdag 24 april van 10u tot 17uToegangsprijs? € 2,50 / JCW-leden gratis toegang, € 3,50 inclusief rondvaart op het kanaal (vrijdag) / begeleid bezoek (zaterdag)Deelnemersprijs? € 2,50Contact? veerle@jcweb.be of 02 252 58 08

door Lode Melis

GelIJken HISToRISCHe PeRSonen oP Hun PoRTReTTen?

Hoe zag mozart (1756-1791) er eigenlijk uit? Hij leek zeker niet op deze reclame voor pralines (Afbeel-ding 1)! En nog minder op dit hyperactieve kereltje uit de film “Amadeus” (Afbeelding 2). Afbeelding 3 is het meest gelijkende portret van Mozart. Dat we-ten we van zijn vrouw Constance Weber. Het is een onafgewerkt schilderij van Mozarts schoonbroer Jo-seph Lange. Mozart was een eerder kleine, mollige, man.

Dit is keizer karel (1500-1558) zoals je hem gewoonlijk afgebeeld ziet (afbeelding 4). De man had echter “prognatisme”. Dat wil zeggen dat zijn onderkaak te ver naar voor stak zodat zijn onderste tanden vóór zijn bovenste stonden. Dat maakte het voor Karel moeilijk om normaal te eten en te spreken. Natuurlijk kon de keizer zo niet afgebeeld worden! Tenzij in lan-den waar hij niet zo geliefd was … De Duitse schilder Lucas Cranach toont ons een realistisch portret van Karel (Afbeelding 5).

HISToRISCHe JCWeeTJeS

Historische JCWeetjes

5

Mozart, van boven naar beneden Af-beelding 1, 2, 3

Keizer Karel, Afbeelding 4 en 5

6

Historische JCWeetjes

Volgens tijdgenoten was Casanova (1725-1798) een grote man met een opvallend bruine huid (één van zijn liefjes noemt hem “bruintje”) (afbeelding 6). Dat zou je op dit portret niet zeggen. Maar in die tijd was het de mode om je gezicht te poederen. Op latere leeftijd liet Casanova dat achterwege (Afbeelding 7).

Boven: Casanova, van links naar rechts Afbeelding 6 en 7Onder: Da Vinci, van links naar rechts Afbeelding 8 en 9

De “Aanbidding der Wijzen” van leonardo Da Vinci (1452-1519) bleef onafgewerkt, zoals vele van zijn schilderijen (afbeelding 8). Gelukkig is het bewaard want er staat een schets op van de jonge Da Vinci. Mensen die hem kenden beschreven hem als een trendy kerel. Een beetje een ijdeltuit maar een mooie jongen. Helemaal anders dan het klassieke portret van de oude man met de lange baard (afbeelding 9).

Hoe Jeanne d’arc (1412-1431) er uit zag weten we niet. Er bestaat wel een schetsje uit 1429, dat ie-mand in de rand van een document tekende. Laat ons hopen voor Jeanne dat de man slecht kon te-kenen.

Dit is napoleon Bonaparte zoals we hem niet vaak te zien krijgen. James Sant tekende hem vlak voor zijn dood. Napoleon stierf in ballingschap op het eiland Sint-Helena in 1821. Je ziet dat hij moe en ziek is. Dit is niet het beeld van de triomferende veldheer die Europa deed beven. Het is een heel menselijk portret van een man die beseft dat hij gefaald heeft.

Historische JCWeetjes

7

8

Prof. dr. Stefaan Top studeerde Ger-maanse filologie aan de k.u. leuven en promoveerde er in 1974 tot doctor in de letteren en Wijsbegeerte. Hij is een autoriteit in binnen- en buitenland die zich inzet voor de popularisering van volkskunde, is erevoorzitter van het In-ternational Committee for folkpoetry en voorzitter van Volkskunde Vlaande-ren vzw. In het kader van ‘Zap(je) terug’ namen we contact met hem op, om ‘op verhaal te komen’.

Vanwaar die interesse voor sagen? Waarom is het zo belangrijk om die duizenden sagen te inventariseren?

In Leuven volgde ik ondermeer de cur-sus Volkskunde. Als onderwerp van mijn thesis koos ik voor het sagenonderzoek, waarbij ik - zoals mijn medestudenten - mensen ondervroeg over de traditio-nele verhalen die bij hen leefden. Mijn proefschrift handelde over de bende van Bakelandt: in elke regio bestonden er talloze verhalen over bendes, heksen, tovenaars, duivels … Al deze verhalen werden sinds de jaren ’50 opgetekend bij mensen die zelfs nog vóór 1900 ge-

boren waren, toen er nog geen sprake was van tv of radio. In totaal verzamel-den we over de jaren heen ruim 50.000 verhalen bij duizenden vertellers.

“Erfgoed werd een ‘hot item’, maar helaas waren deze verhalen nog niet toegankelijk voor het gro-te publiek.”

Deze vertelstof werd rechtstreeks uit de volksmond geplukt en zo goed mogelijk opgeschreven. Al die thesissen stonden in mijn bureau opgesteld. De aandacht voor de erfgoedproblematiek bete-kende een keerpunt: er ontstond een appreciatie voor volkscultuur. Dankzij de erfgoeddecreten kwamen er plots middelen vrij om iets te doen met die gigantische schat aan verhalen. Erf-goed werd een ‘hot item’, maar helaas waren deze verhalen nog niet toegan-kelijk voor het grote publiek. Dankzij pro-jectmiddelen konden we ‘Op verhaal komen’ aanbieden aan het onderwijs, vertelclubs, seniorenwerkingen …

In een eerste fase werden al deze ver-halen gedigitaliseerd en op de website geplaatst: 2 miljoen mensen bezochten op 7 jaar tijd de website www.volksver-halenbank.be. Naast het beschikbaar stellen op internet werd er ook een se-lectie gemaakt en zijn de verhalen in boekvorm bij het Davidsfonds versche-nen. Het geheel ademt het leven van landelijk Vlaanderen uit. In het buiten-land staat men versteld van de immen-se oogst die hier is verzameld.

kan je een vergelijking maken tussen oude en moderne sagen?

Sagen ontstaan uit angsten die bij mensen leven. Vroeger werden tegen-

Zapje terug

SaGen ZIJn Van alle TIJDen

9

slagen, zoals kindersterfte, toegeschre-ven aan heksen. Mensen waren er hei-lig van overtuigd dat dit door iemand aangedaan werd, bijvoorbeeld een buurvrouw of kennis. Ze waren ervan overtuigd dat kwade magie bestond, en er dus ook iets als ‘het goede’ moest bestaan. De kerk en de pastoor boden hun diensten aan en gaven mensen vertrouwen. Tegenwoordig is het ge-loof in de traditionele kerk erg geslon-ken, maar de volksdevotie is springle-vend, denk maar aan het blijvend suc-ces van bedevaartsoorden, bezoeken aan pendelaars en helderzienden, het succes van ‘magic games’.

Moderne sagen zijn evenzeer geba-seerd op eigentijdse angstgevoelens: aids, carjacking, allochtonen, gecon-tamineerd voedsel, drugs … Het oproe-pen van geesten is erg populair bij jon-geren. In Vlaanderen is men lang blij-ven geloven in heksen, tot in de jaren ’60-’70 van de 20ste eeuw, terwijl dit in onze buurlanden al lang niet meer het geval was, dit is merkwaardig.

We leven toch in een tijd waarin de wetenschap en het rationele denken hoogtij vieren?

Enerzijds leven we in een rationele maatschappij, en toch zijn mensen nog nooit zoveel op zoek gegaan naar fan-tasie en irrationaliteit. Denk maar aan het succes van de Harry Potter boe-ken en -films, magie is weer ‘in’, en er bestaat een heuse markt voor. “Hoe minder geloof, hoe meer bijgeloof”, daarom zegeviert het alternatieve cir-

cuit van pendelaars en waarzeggers, worden er beurzen rond magie geor-ganiseerd, en staan de kranten vol ad-vertenties van alternatieve genezings-wijzen. De hedendaagse sagen zijn even dubieus als die uit voorgaande decennia en eeuwen. Een mens blijft een mens, op zoek naar het onbeken-de, met interesse voor verhaalvorming, denk maar aan de vele urban legends die de ronde doen.

“Zolang er mensen zijn, zullen er verhalen zijn.”

De kracht van de moderne sage ligt dikwijls in de twijfel of iets waar of on-waar is. Een sage is in die zin een ver-haal dat geloofwaardig verteld wordt, en moeilijk te traceren is omdat het van ‘vriend op vriend’ verder verteld wordt, waardoor niet meer te achterhalen is wie ze echt beleefd heeft.

Hoe ziet u dit alles evolueren?

Mensen kunnen niet zonder verhalen, zolang er mensen zijn, zullen er verha-len zijn. De sagen blijven bestaan zo-lang er angsten zijn. Het internet biedt gigantische impulsen om te vertellen, maar is niet zonder gevaar. Vooral in-ternetsites als Facebook, waarbij men-sen hun hele privacy aan de ganse wereld tonen. De naïviteit is gigantisch groot, vroeger werden mensen bedro-gen door verkopers aan de deur, mo-menteel worden ze opgelicht via eBay. De moraal van dit alles is: wees voor-zichtig en alert!

Zapje terug

Voor een programmaoverzicht van ‘Zap(je) terug’ verwijzen we je door naar de activiteitenkalender op blz. 16-17 en onze website.

10

Ruimtekids

Door Tine Simoens

Van oDISSea naaR oaSISS

In 2002 ging Frank De Winne al eens voor 11 dagen de ruimte in. Hij was mee als vluchtingenieur en bracht toen al een bezoek aan het ISS. In 2009 duurde zijn ruimtemissie maar liefst een half jaar en kan hij trots zeggen dat hij de eerste Euro-pese commandant was van het Interna-tionale Ruimtestation. Tijdens zijn verblijf in de ruimte kwam er veel “bezoek”: de Space Shuttle met haar 7 bemanningsle-den kwam 3 keer langs en had onder an-dere een terrasplatform mee voor experi-menten die aan de buitenzijde van het ISS geplaatst worden. Een Sojoez bracht dan weer 3 collega-astronauten mee voor een personeelswissel in de ruimte. Een Ja-pans en Russisch onbemand ruimteschip zorgden voor de broodnodige voorra-den. Daarna vertrokken die terug met afval om in de atmosfeer te verbranden.

“Zelfs als ze slapen, zijn astronauten proefkonijnen.”

Het ISS werd in die 6 maanden opnieuw wat groter: daar zorgde de Russische POISK module voor (poisk betekent zoektocht).

Ook nu stonden er heel wat experimen-ten op het programma: Frank De Winne werkte ondermeer aan een experiment met slimme vloeistoffen: ze gedragen zich namelijk plots anders als ze in con-tact komen met magnetische velden. Dat zijn heel interessante materialen voor studies rond remsystemen of robotica!

En zelfs als ze slapen, zijn astronauten proefkonijnen: zo werd het slaappatroon van Frank en 2 andere astronauten gron-dig gemeten om te kijken hoe dat pa-

TeRuGBlIk fRank De WInne In De RuImTe

troon beïnvloed wordt door blootstelling aan licht. Want dat je slaapritme wel een beetje verstoord kan worden tijdens zo’n ruimtereis is duidelijk.

CommanDanT Van HeT ISS

Van 10 oktober tot eind november was Frank De Winne zelfs als eerste Europese astronaut commandant van het ISS. Op het eerste gezicht houdt die taak niet veel in: de dagelijkse briefing leiden, zor-gen dat de leden van de bemanning als een goed geolied team samenwer-ken en zorgen voor de veiligheid van het team en alle elementen van het ISS. Maar dat laatste kan soms verraderlijk zijn: want de MELFI diepvriezer voor di-verse experimenten was kapot. Toen de astronauten de elektronica-eenheid wil-den vervangen, ontsnapten enkele liters koelvloeistof. Niet zo erg, denk je dan. Een dweiltje en alles is geregeld. Niet in het ISS, want water zweeft er rond! Met al die elektrische kabels in het rond kon dat gevaarlijk worden. Gelukkig heeft het team op tijd alle water kunnen opvegen en ging er verder niks stuk.

Wil je Frank De Winne zien met antwoor-den op heel praktische vragen over ruimtereizen? Surf dan naar http://www.youtube.com/esa

11

Ruimtekids

VooRuITBlIk 2010 - De laaTSTe SHuT-TleVluCHTen

Officieel staan er slechts 5 gepland in 2010 en is het daarna afgelopen met de Space Shuttle. Maar helemaal ze-ker is het nog niet of ze daarna effectief van het toneel verdwijnen. Het ISS heeft de shuttlebezoekjes namelijk broodno-dig … De vervanger van de shuttle, de Orion, zal nog niet onmiddellijk reisklaar zijn.

“De huidige shuttles Atlantis, Endea-vour en Discovery zijn oude knarren geworden.”

Orion is onder meer bedoeld om op-nieuw bemande maanreizen te maken, maar zou pas tegen 2015 klaar zijn. Hoe het ISS dan 5 jaar lang moet overleven, is nog niet duidelijk. Het wordt dus nog af-wachten wat NASA voor de shuttle in pet-to heeft. Want één ding is alvast zeker: de huidige 3 shuttles Atlantis, Endeavour en Discovery zijn oude knarren geworden.

naaR De maan of naaR maRS?

Feit is dat veel landen en organisaties op-nieuw in de startblokken geschoten zijn voor een bemande maanreis. Maar wie de eerste wordt, dat weet nog niemand. Wie wel zeker zijn over hun eerstvolgen-de avontuur, zijn 6 Belgen van de Mars Society. Van 7 tot en met 20 februari 2010 “proeven” ze alvast eventjes van het le-ven op Mars: ze bemannen in een ver-laten woestijn in de Amerikaanse staat Utah het Mars Desert Research Station. In die twee weken zullen ze een Marsmissie nabootsen: leven in een ronde module van 8 meter doorsnede, enkel met spe-ciale ruimtepakken naar “buiten” gaan en heel wat experimenten uitvoeren. Het doel? Bijleren over hoe zo’n echte Mars-missie er zou kunnen uitzien door materi-alen, technieken en gereedschap uit te testen. Ter plekke zullen de crewleden ook heel wat educatieve projecten uit-werken. Je kan hun ervaringen volgen via http://www.marssociety.be

In dit woon- en onderzoeksgebouw zullen 6 Belgen twee weken lang doen alsof ze op Mars zijn.

Flashback

12

Week van de Smaak in Gent

kids linkeroever, kerstfeestje

Regionale werking in Gent

13

Meer foto’s vind je in het

online fotoalbum op www.jcweb.be!

Vrijwill igersweekend in averbode

Dolle kerstdagen in Vilvoorde

14

Wanneer is het woordenboek Van Dale ontstaan?

Het was Johan Hendrik van Dale, een schoolmeester uit Sluis, die als eerste een verklarend woordenboek van het Nederlands opstelde in 1864. Voordien bestonden er vertaallijsten en -woor-denboeken. Maar een woordenboek dat naast de vertaling ook de beteke-nis van woorden uitlegde in het Neder-lands, daar had nog niemand zich aan gewaagd.

In 2014 zal Van Dale een groot feest vieren. Het woordenboek bestaat dan immers 150 jaar!

Hoe komen woorden in het woor-denboek terecht?

Van Dale maakt een onderscheid tussen de ge-

drukte edities en de elektronische aan-vullingen, ook jaarboeken genoemd. In deze jaarboeken worden nieuwe woorden en betekenissen toegevoegd die het afgelopen jaar zijn ontstaan. Van Dale haalt nieuwe woorden uit verschillende media, zoals kranten en tijdschriften. Daarnaast sturen gewone burgers nieuwe woorden op die ze hebben ontdekt. Tenslotte zijn er nog de freelance redacteurs die zich op een bepaald expertisegebied toespit-sen. Wanneer een woord is opgeno-

men in het jaarboek betekent dit niet dat het automatisch ook in het gedruk-te woordenboek zal verschijnen. Alleen de blijvers die na drie jaar nog steeds worden gebruikt, neemt Van Dale op in de gedrukte versie. Bijvoorbeeld in het jaarboek van 2010 werd het woord “griepcommissaris” opgenomen, maar het is afwachten of het ook het gedruk-te woordenboek zal halen.

Waarom zegt men soms “Dikke Van Dale”?

Van Dale maakt een onderscheid tus-sen de Grote Van Dale en de Heden-daagse Van Dale. De Grote Van Dale verklaart woorden uit de voorbije 125 jaar. Je kan hem kopen als één dik boek, dat noemen we de Dikke Van Dale. Maar voor de handigheid kan je hem ook verkrijgen in 3 of meerdere de-len. De Hedendaagse Van Dale is een heel ander woordenboek. Hierin vind je de woorden terug die de afgelopen 40 tot 50 jaar zijn gebruikt. Doordat de periode die beide woordenboeken omvatten steeds mee verschuift met de tijd, kan het zijn dat oude, niet meer gebruikte woorden uit het woorden-boek verdwijnen.

Wat betekent de komst van het internet voor het woordenboek?

Het internet biedt twee grote voorde-len. Aan de ene kant worden er op in-ternetfora meer woorden ontdekt die

elk jaar gaat JCW op zoek naar mooie prijzen om de deelnemers van de weten-schapseXPo te belonen. In 2010 zal Van Dale 10 beeldwoordenboeken schenken aan deelnemers die zich extra hebben ingezet om hun project tweetalig voor te stel-len. een uitgelezen kans voor JCW om op zoek te gaan naar interessante weetjes over Van Dale. Wij vuurden onze vragen af op Ruud Hendrickx, VRT-taaladviseur en Vlaams hoofdredacteur bij Van Dale.

Interview

15

aan de hand van het Groene Boekje. Dit omvat alle officiële spellingsregels die je moet respecteren om correct Nederlands te schrijven. Soms gebeurt het dat een woord onvindbaar is in dit boekje en dan wordt de spelling in Van Dale gehanteerd. Vroeger gebeurde het dat woorden verschillend gespeld werden, omdat Van Dale en het Groe-ne Boekje de spellingregels anders in-terpreteerden. Nu zijn er duidelijke af-spraken gemaakt, zodat de spelling in beide werken hetzelfde is.

Interview

eerder spreektaal zijn. Aan de andere kant heeft het in-ternet een enorme opslagcapaciteit. Voordien kostte dit enorm veel geld en ruimte.

Hoe gaat Van Dale om met dia-lecten?

Van Dale zegt niet wat goed of slecht Nederlands is, maar beschrijft enkel wel-ke woorden mensen gebruiken en wat ze betekenen. Van Dale geeft wel aan wanneer een woord streekgebonden is. Van Dale maakt ook een onder-scheid tussen Belgisch Nederlands en Nederlands Nederlands. Reeds sinds 1999 wordt er vermeld wanneer een woord alleen in België wordt gebruikt, maar vanaf 2010 zal er ook aange-geven worden wanneer een woord alleen in Nederland wordt gebruikt. Van Dale geeft ook aan wanneer een gemiddelde taalgebruiker een woord als beledigend ervaart. Deze woorden worden niet geschrapt uit het woor-denboek, want ze bestaan wel dege-lijk. Zo vind je bijvoorbeeld achter de uitdrukking ‘zo zwart zien als een turk’ de indicatie ‘(bel)’.

Belangrijk om te weten is dat het niet klopt dat wanneer een woord niet in Van Dale staat, het niet bestaat!

Wat is de relatie tussen Van Dale en het Groot Dictee der Nederlandse Taal?

Het Dictee wordt onafhankelijk van Van Dale georganiseerd. De spelling van de deelnemers wordt nagekeken

naam:Ruud Hendrickx

leeftijd:45 jaar

JobVRT-taaladviseur

opleiding:Germaanse filologie en Nederlandse en alge-mene taalkunde

16

ACTI

VITE

ITEN

KALE

NDE

RPaaSkamP

[8-12 jaar] Themakamp: Detectives gezocht (m/v) (Branst)> van 11 tot 16 april 2010

ZomeRkamPen

[8-12 jaar] Boerderijkamp: How do you koe? (Brakel)> van 8 tot 14 augustus 2010

[8-12 jaar] Themakamp: Schip ahoy! (piratenkamp) (Nieuwpoort)> van 15 tot 20 augustus 2010

[9-12 jaar] Wetenschapskamp: Breinstein en de wonderzoekers, i.s.m. K.U.Leuven (Leuven, WIjgmaal)

> van 1 tot 7 augustus 2010

[9-13 jaar] Spacecamp: escape from Jupiter, i.s.m. Jeugdwerkgroep Ruimtevaart (Meerle)

> van 1 tot 10 augustus 2010

[10-14 jaar] Sport- en wetenschapskamp: (z)weten geblazen, i.s.m. Afya (Lichtaart)

> van 11 tot 16 juli 2010

[10-14 jaar] Sport- en wetenschapskamp: Wild Water atelier, i.s.m. Afya (Nieuwpoort)

> van 22 tot 27 augustus 2010

[13-15 jaar] Archeologiekamp: alle gekheid op een schopje (nog geen concrete informatie geweten)

[13-15 jaar] Wetenschapskamp: Science me up, i.s.m. K.U.Leuven (Leuven, Wijgmaal)

> van 1 tot 7 augustus 2010

[13-15 jaar] Wetenschapskamp: Science happens, i.s.m. Universiteit Antwerpen (Antwerpen)

> van 4 tot 10 juli 2010

[16+] Archeologiekamp: een schop in de roos (nog geen concrete informatie geweten)

[17+] Internationaal kamp: Tere Tulemast (uitwisseling in Estland)> van 2 tot 11 augustus 2010

KAmpEN

Onze kampbrochure 2010 gemist? Je kunt hem nog op onze website raadplegen, als PDF-document of bij het activiteitenaanbod alles rustig bekijken … en inschrijven!Hierbij alvast een beknopt overzicht van ons aanbod:

17

Dinsdag 6 en woensdag 7 april 2010

Dolle PaaSDaGenMeer info over de dolle paasdagen vind je op de achterzijde van dit JC-Weetje.

Maandag 23 tot en met vrijdag 27 augustus 2010

Dolle ZomeRDaGenEen week lang wordt er een aanbod van cultuur, wetenschap en kunst voorgeschoteld, in samenwerking met de Portaelsschool voor Beeldende Kun-sten. Meer info op www.jcweb.be en in het volgende JCWeetje.

Voor meer info en inschrijvingen: kijk op www.jcweb.be, bel 02 252 58 08 of mail naar info@jcweb.be.

DOLLE DAgEN

Voor meer info en inschrijvingen: kijk op www.jcweb.be, bel 02-252 58 08, mail naar info@jcweb.be.

Maandag 12 april 2010

ZaP(Je) TeRuG – kaSTeel Van HoRST

Zapje terug gaat van start in het alom bekende Kasteel van Horst. Inderdaad, het kasteel van de Rode Ridder!

Het kasteel herbergt erg veel geheime ver-halen, van spokende pastoors tot draken, van dwaallichtjes, tovenaars tot duivels. Samen met de 2 laatst overgebleven rid-ders, die ons staan op te wachten ‘s och-tends, duiken we het kasteelverleden in! Kom luisteren naar de duistere verhalen en onverklaarbare verschijnselen, maak kennis met de hofcultuur, leer middeleeuws koken ... en afsluiten doen we met een heuse rid-dershow!

Datum: maandag 12 april 2010Plaats: Kasteel van Horst Sint-Pieters-RodeKostprijs: € 10,00Voor wie: 8 tot 12 jaar (geboren in 2002 t/m 1998)Code: 10024

Voorjaar 2010

STuDenT CITY meeTInGS

In het voorjaar verkent JCW de studen-tensteden (Brussel, Antwerpen, Leuven en Gent). Het wordt een dag vol wetenschap, cultureel erfgoed en fun voor 16+ JCW-ers, telkens in een Vlaamse studentenstad.

In de voormiddag brengen we een be-zoek aan een museum, een interessante tentoonstelling, een evenement ... In de na-middag verkennen we de stad, en afsluiten doen we in een gezellig cafeetje.

DAguITsTAppEN

Zaterdag 27 en zondag 28 februari 2010

VoRmInGSTWeeDaaGSe

Op zaterdag 27 en zondag 28 febru-ari 2010 gaan we op vormingstwee-daagse in Destelheide (Dworp). Dat het de moeite gaat zijn hoeven we je niet te vertellen als je weet dat Borrris ook van de partij zal zijn. Noteer alvast in je agenda en schrijf je in via onze site.

nIeuWe VRIJWIllIGeRS

Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? We zijn steeds op zoek naar nieuwe mensen! Of wil je eerst gewoon nog wat meer infor-matie? Stuur dan snel een mail naar sven@jcweb.be.

VRIJWILLIgERsNIEuWs

18

VlIeGenDe oma’S en oPa’S – luCHT- en RuImTeVaaRT VooR HeT BaSISonDeRWIJS

Techniek, Technologie en Wetenschap

Door Tijl Desmet

We zijn in 2010 aangekomen, telefoneren doe je niet langer door op toetsen te du-wen maar door over je scherm te wrijven, internetten gaat niet langer alleen via de kabel maar draadloos door de lucht, reizen doe je al lang niet meer te voet maar je boekt je vliegtickets on line en frank De Winne is net terug van een verblijf van een half jaar aan boord van het Internationaal Ruim-testation.

Tegelijk is er aan de Vrije Universiteit in Brussel en in een klein bedrijf in Gent een team druk bezig met de uitwerking van twee nieuwe educatieve projec-ten. Deze projecten werden gedoopt als “Oma gaat de Ruimte in” en “Opa gaat de lucht in”. Deze projecten zijn samenwerkingsprojecten van de Vrije Universiteit Brus-sel en VoKa Halle-Vilvoorde met de Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (http://www.jwronline.be) en de Pedagogische Begeleidingsdienst Gent als partners. Ondersteund door Vlaanderen In Actie.

oma GaaT De RuImTe In

Het “Oma gaat de ruimte in” project is opgericht voor leerkrachten die lesge-

ven aan- en kinderen van 6 tot 8 jaar. Het bestaat ener-zijds uit een (gezelschaps-)spel waarin er vertrokken wordt van doe-opdrach-ten die leiden tot weet-op-drachten. Spelenderwijs le-ren over wetenschap, tech-niek en ruimtevaart dus, en dat samengegoten in een visueel aantrekkelijk, kant en klaar lessenpakket voor leerkrachten.

De bedoeling van het Oma-project is dat er een dynamisch leerplatform ontstaat waar kinderen al experimenterend de we-reld van wetenschap, tech-niek, ruimtevaart en ster-renkunde leren kennen en warm gemaakt worden om eventueel een latere studie-keuze te maken in de rich-

ting van een wetenschappelijke of tech-niekgebonden opleiding.

19

Techniek, Technologie en Wetenschap

ZomeRkamP 2010

Naar aanleiding van deze twee projec-ten wordt een heus zomerkamp georga-niseerd van 1 tot 5 juli 2010 voor kinde-ren van 6 tot 12 jaar, met verblijf in een gloednieuw kampgebouw te Vorselaar (Antwerpen) maar er staat al een drie-daagse te Brussel met op de planning met een bezoek aan Brussels Airport, sterrenjacht in een planetarium en work-shops in een heus universitair laborato-rium. Daarnaast natuurlijk heel veel ple-zier en wetenschap. Richtprijs: € 100,00.

Interesse? Mail tijl.desmet@vub.ac.be of tel. 02 629 12 82 (enkel op donderdag en vrijdag tijdens de kantooruren).

Voor de leerkracht worden er gebruiks-vriendelijke didactische pakketten voor-zien die ze in staat stellen om samen met kinderen een creatief antwoord te zoe-ken op inhoudelijke vragen. Tips over de aanbreng van het complexe technische principes en fysische wetmatigheden gelinkt aan ruimtevaart en sterrenkunde worden uitgebreid beschreven.

Je kan het project volgen én suggesties aanbrengen via onze blog: http://oma-gaat-de-ruimte-in.blogspot.com

oPa GaaT De luCHT In

“Opa gaat de lucht in” is net als het Oma-project nog in volle ontwikkeling en richt zich vooral op kinderen van 8 tot 12 jaar en hun leerkrachten. Deze opvol-ger van “Oma gaat de ruimte in” spitst zich toe op de wondere wereld van de luchtvaart en wat er allemaal bij komt kijken. Naast evidente onderwerpen als de vliegtuigen en helikopters kunnen ook de douane en pakjesdiensten van een luchthaven een essentieel onder-deel van het spel vormen.

Dit project kent eind september een groot evenement, waar de spellen zul-len gedemonstreerd worden en ver-scheidene initiaties worden georgani-seerd. Wedstrijden vliegtuigvouwen, simulatoren, demo’s van radiogeleide vliegtuigen, state-of-the-art onderzoek, zijn slechts een greep uit de mogelijke initiaties.

2020

Archeologie

GRaVen om Te WeTen

Graven om te weten biedt kinderen en jongeren de kans om kennis te maken met archeologie en andere betrokken wetenschappen. Je ontdekt hoe uiteen-lopende wetenschappen oplossingen kunnen bieden en ons meer kunnen ver-tellen over wat archeologen opgraven.

Sinds vele jaren graven archeologen van de Katholieke Universiteit Leuven op in het Nabije Oosten, op de plaats waar ooit de Mesopotamische samen-leving ontstond. Elk jaar ontdekken ze er gebouwen, voorwerpen en graven van duizenden jaren oud. Om te we-ten te komen waar die gebouwen en voorwerpen voor dienden, is er door-gedreven wetenschappelijk onderzoek

nodig. Niet alleen de archeologen kun-nen daarbij antwoorden geven. Samen met de archeologen onderzoeken ook geologen, biologen en talloze andere wetenschappers de gebouwen, voor-werpen en graven.

Alle onderzoeken samen kunnen zo ant-woorden geven die anders nooit moge-lijk zijn. We noemen dat interdisciplinair onderzoek. Archeologie is zo een mooie illustratie van hoe modern wetenschap-pelijk werk aangepakt wordt. Het is een dynamisch spel tussen verschillende on-derzoekers die elk vanuit hun eigen spe-cialiteit dezelfde kernvraag proberen te beantwoorden: “Wat hebben we nu ei-genlijk ontdekt?”

Deze dynamiek willen de Leuvense ar-cheologen met deze workshop over-brengen. Tijdens de workshops nemen kinderen interactief deel aan het we-tenschappelijk proces. Ze zetten de-zelfde stappen als wetenschappers en denken zelf na welk soort onderzoek hen antwoorden kan geven op de vra-gen die ze stellen na het bekijken van de opgegraven vondsten.

Er zijn twee volledig uitgewerkte work-shops.

Workshop 1:

Leuvense archeologen ontdekken op een opgraving een oud gebouw waar-in ze scherven van aardewerk, spijker-schrifttabletten en botten van dieren

Ben je gefascineerd door archeologie? Wil je ontdekken hoe verschillende weten-schappen samen nieuwe oplossingen geven? Ben je benieuwd hoe men uit een pot-scherf een volledige pot reconstrueert? Wil je weten waarom een archeoloog botten van dieren onder een microscoop onderzoekt? of ben je gewoon geïnteresseerd in wetenschap of oude culturen? Dan is “Graven om te Weten” iets voor jou …

© K.U.Leuven

21

Archeologie

aantreffen. Door alles nauwkeurig te onderzoeken hopen de archeologen te achterhalen wat de functie van het gebouw was. Door de scherven te plak-ken, door de teksten te lezen en door de botten te bestuderen kunnen antwoor-den gegeven worden. Deze workshop gaat dieper in op wat archeologie is en gebruikt historisch, biologisch, taalkun-dig en archeologisch onderzoek om tot een oplossing te komen.

Workshop 2:

In een kamer graven archeologen door de vloer heen om te ontdekken wat er onder ligt; na voorzichtig opgraven blijkt het een graf te zijn. De botten van een volwassen persoon en van een kind komen bloot te liggen. Errond liggen intacte potten en kruiken, beenderen van dieren en andere voorwerpen. De archeologen roepen de specialisten samen en proberen zoveel mogelijk te weten te komen over dit graf en de per-sonen die er in liggen. Om tot oplossin-gen te komen, lezen we oude teksten, passen we DNA-onderzoek toe, identi-ficeren we de dierenbeenderen en het skelet van de volwassen persoon en be-studeren we de voorwerpen uit het graf.Beide workshops kunnen zowel op scho-

len als voor jeugddiensten of andere verenigingen georganiseerd worden en spitsen zich toe op twee leeftijdsgroe-pen: 9- tot 12-jarigen en 13- tot 15-jari-gen.

De inhoud van de workshops zijn aan-gepast naargelang de leeftijdsgroep. Verder hebben de workshops zowel niet-schoolgaande als schoolgaande jeugd voor ogen. Voor scholen wil dat zeggen dat voor de jongste groep de laatste twee jaren van het basisonder-wijs en de eerste graad van het secun-dair onderwijs beroep kunnen doen op deze workshops. Telkens zijn de work-shops uitgewerkt rekening houdend met de achtergrondkennis van de doel-groep, binnen schoolverband werd de inhoud gelinkt met de eindtermen en leerdoelen.

Om zoveel mogelijk deelnemers voor onze workshops te kunnen bereiken, trekken wij zelf Vlaanderen rond. Voor boekingen kun je terecht bij K.U.Leuven (voor workshops in schoolverband) of bij JCW (voor jeugddiensten en andere verenigingen).

Meer info terug te vinden op http://www.gravenomteweten.be/

© K.U.Leuven

WistjedatjesWist je deze dierenmanieren al?

Bij het bestuderen van meer dan 20.000 struisvogels in de voorbije 80 jaar is er geen enkel geval vastgesteld dat een struisvogel zijn kop in het zand stak.

Een krokodil kan zijn tong niet uitsteken. Ratten kunnen zich zo snel voortplanten dat ze in 18 maanden 1 miljoen nako-

melingen kunnen hebben. Een koe kan wel een trap oplopen, maar niet meer terug naar beneden. De botten van een duif wegen minder dan zijn veren. Uilen hebben uitstekende ogen. Bij de meeste vogels zitten de ogen opzij,

maar bij de uil zitten beide ogen aan de voorzijde van zijn kop. De uil kan dan ook met beide ogen recht vooruit kijken. Zijn ogen kunnen niet in de kassen ronddraaien, maar de uil heeft een zeer soepele hals waarmee hij zijn kop helemaal kan omdraaien.

en wist je dat …

er ongeveer zes miljoen vlekjes getekend werden in de Disneyfilm 101 dalma-tiërs?

in het Museum of Modern Art in New York een schilderij 47 dagen onderstebo-ven gehangen heeft, voor men dit ontdekte?

het in Idaho verboden is om iemand een doos snoep te geven van meer dan 25 kilogram? (P.S. Op het JCW-secretariaat zijn ze wel toegelaten, dus stuur ze maar naar ons)

Charlie Chaplin ooit meedeed bij zijn eigen look-a-like wedstrijd? Hij was op vakantie in Monte Carlo waar toevallig zo’n wedstrijd gehouden werd, en be-sloot voor de grap mee te doen. Hij eindigde derde!

meer dan de helft van de wereldbevolking nog nooit een telefoonoproep gedaan of ontvangen heeft?

wereldwijd geschat ongeveer één vierde van alle defecten aan fotokopie-toestellen te wijten zijn aan mensen die hun achterwerk probeerden te kopië-ren?

een Formule1 auto zo hard gaat dat hij ondersteboven kan rijden? Op top-snelheid wordt de auto zo hard op de weg gedrukt, dat hij probleemloos te-gen het dak van een tunnel kan blijven plakken.

De maten van de barbiepop, mocht ze levensgroot zijn: 99-58-84.

23

Extra

Symbool van Brussel en België waar je niet omheen kunt, internationale toe-ristische trekpleister, unieke verwezen-lijking in de geschiedenis van de archi-tectuur en symbolische vestiging van de Wereldtentoonstelling van Brussel (expo 58), is het atomium tegenwoor-dig de meest populaire attractie van de hoofdstad van europa. Het symboliseert een ijzerkristal dat 165 miljard keer is uitvergroot, allusie op de macht van de atoomenergie die toen in volle ontwik-keling was en die men voor vreedzame doeleinden wilde gebruiken.

Het Atomium wil nog steeds de ideeën over de toekomst en universaliteit ge-stalte geven. Het tentoonstellingspro-gramma van het Atomium werd dan ook in functie van de gedachte van 1958 op-gesteld: welke toekomst willen wij voor morgen? Waar hangt ons geluk van af?

De recente renovatie in 2006 gaf de oor-spronkelijke glans aan het Atomium te-rug, en de nieuwe installaties garande-ren een werkelijke duurzaamheid.

Vijf van de negen bollen zijn toeganke-lijk voor het publiek. In één ervan is een permanente tentoonstelling gevestigd die gewijd is aan de Expo 58. Een an-dere bol is gereserveerd voor tijdelijke tentoonstellingen waarin wetenschap, vooruitgang en toekomst een rol spelen. Het panorama in de bovenste bol biedt een onovertroffen uitzicht over Brussel. Bij helder weer, reikt het zicht tot Antwer-pen. Het restaurant - eveneens in de bo-venste bol - is elke dag open tot 23.00u. ’s Avonds geven de 2.970 knipperende lichtjes een magisch en bovennatuur-lijk aspect aan het 102 meter hoge ge-bouw. Om uw bezoek te verdiepen: au-diogidsen in het NL (maar ook in F, EN, D, ES, IT en RU) staan aan de ticketbalie voor € 2,00 ter beschikking.

eXPo 58: De TenToonSTellInG (PeRmanenT)

De tentoonstelling dompelt u onder in deze prestigieuze en onvergetelijke ge-beurtenis aan de hand van archiefma-

teriaal, foto’s, video’s en verschillende maquettes. Voor sommigen is het de gelegenheid bij uitstek om deze beto-verende gebeurtenis te herontdekken; voor anderen, die niet vertrouwd zijn met Expo 58 en haar zoektocht naar vooruitgang en geluk, is de tentoonstel-ling een kennismaking met de droom die nu nog steeds een magisch karakter aan het Atomium verleent.

Tijdelijke tentoonstellingen

23.12.2009 - 25.04.2010 > Het ludieke modernisme in België. 1955 – 1963.01.05.2010 - 16.05.2010 > De Expo 58 in miniatuur.23.05.2010 - 31.08.2010 > Van hier en ginder. Het immigratiever-haal van België.06.09.2010 - 14.11.2010 > Belgian Design.

Praktische info

AtomiumAtomiumsquare, 1020 Brussel(Metro “Heizel” - Lijn 6)Tel. +32 (0)2 475 47 77www.atomium.be - info@atomium.be

Open 365/365, van 10u tot 18u (sluiting kassa om 17u30)

Volwassen: € 11Student / 12-18 j. / >65 j.: € 86-11 j.: € 4 en 0-5 j.: gratisGroepstarieven vanaf 20 personen

Korting voor JCW-leden

Het Atomium is partner van onze JCW-ledenvereniging. Bijgevolg krij-gen JCW-leden op vertoon van hun lidkaart een mooie korting op de toe-gangsprijs:

van 6 tot 11 jaar: € 2 in plaats van € 4van 12 tot 18 jaar: € 4 in plaats van € 8volwassenen: € 7 in plaats van € 11

aTomIum

24

Door Anne-Lize Kochuyt

Het Planetarium van de koninklijke Sterrenwacht van België is de uitgele-zen plek om meer te weten te komen over de sterren, het heelal en de ruim-tevaart.

Sinds 1976 bieden wij aan jong en oud voorstellingen aan met ons analoog planetarium. Maar de technologie evolueert en vanaf nu beschikken we over een volledig digitaal planetarium dat met de meest recente projectoren de volledige koepel kan beslaan, een bezoek wordt nu helemaal niet meer te versmaden!

een PlaneTaRIum: een TeCHnISCH HooGSTanDJe

Het hart van een analoog planetarium is het optomechanische projectietoe-stel, dat ook de naam planetarium draagt, waarvan je hier een foto ziet. Ons toestel is ontworpen door de firma Zeiss uit Jena (Duitsland). Dit machtige toestel (2 ton zwaar!) wordt aangedre-ven door 4 motoren en bestaat uit on-geveer 30.000 onderdelen (projectie-stelsels, tandwielen, veren, sleepcon-

tacten, ...) die allemaal ingenieus in el-kaar passen en die in totaal 9.000 ster-ren projecteren. Dit zijn alle zichtbare sterren van het noordelijke en zuidelijke halfrond (zichtbaar met het oog, zon-der de lichtvervuiling, wel te verstaan).

“Een analoog planetarium heeft één beperking: we hangen vast aan onze planeet.”

Niet enkel de sterren maar ook de Zon en de planeten worden geprojecteerd op de binnenwand van de koepel. Dit is nog niet alles: we kunnen met het toestel ook bewegen op Aarde zelf, of anders gezegd de sterrenhemel zicht-baar van om het even welke plek op Aarde kan geprojecteerd worden. We kunnen ook reizen in de tijd: de nach-telijke hemel weergeven zoals de Grie-ken hem zagen, zoals we hem van-daag zien of zoals we hem, ergens in een verre toekomst, zullen zien. Maar toch heeft een analoog planetarium één beperking: we kunnen enkel de sterrenhemel laten zien die we vanop Aarde waarnemen, we hangen vast aan onze planeet.

ToekomST Van PlaneTaRIa

Tot nu, met het analoog planetarium, speelt de beperking dat we ons niet kunnen losmaken van de Aarde. Om dieper het heelal binnen te dringen en details te laten zien, zijn we aangewe-zen op dia- of videobeelden die slechts op een deel van de koepel getoond kunnen worden. Daarom dus hebben we naast onze vertrouwde Zeiss een di-gitaal planetarium laten installeren met 8 projectoren.

HeT PlaneTaRIum Van BRuSSel: JouW VenSTeR oP HeT unIVeRSum!

Extra

25

Extra

Een digitaal planetarium biedt zo veel meer mogelijkheden en dit op twee domeinen: eerst het vermogen om een virtuele reis doorheen het heelal te maken en vervolgens om dit beeld te projecteren op het volledige koepe-loppervlak.

“Je geeft de bezoekers het gevoel dat ze midden in de actie zitten.”

Je moet het beschouwen als een zeer krachtige reeks van computers die, steunend op een immense database van sterrenkundige informatie, je de mogelijkheid bieden om doorheen deze database, m.a.w. het heelal, te reizen. Via software kan je de data-base ‘in real time’ gebruiken en dus je eigen reis naar de ruimte maken, tus-sen de sterren, de planeten en andere sterrenstelsels. Dit opent een heel nieu-we wereld en betekent een prachtig hulpmiddel om de bezoekers op een veel duidelijkere manier de geheimen en de wonderen van het heelal te la-ten ontdekken.

Dit soort van animatiebeelden ken-nen we natuurlijk allemaal wel van de hedendaagse computerspelletjes en animatiefilms. Het bijzondere aan het digitaal planetarium is dat deze virtuele reis via computers verstuurd wordt naar meerdere projectoren die elk een deel van het totaalbeeld voor zich nemen

en samen het digitale beeld op het vol-ledige koepeloppervlak projecteren.Wetende dat het oppervlak van de koepel in Brussel 840 m² bedraagt, word je als toeschouwer dus volledig ondergedompeld in de voorstelling. Dit maakt de kracht van de full-dome pro-jectie uit, je geeft de bezoekers het ge-voel dat ze midden in de actie te zitten.

Dit alles vereist natuurlijk een ruim bud-get en het is dankzij de Minister van Wetenschapsbeleid, de Nationale Lo-terij en de Nationale Bank van België dat het Planetarium dit groot project heeft kunnen verwezenlijken.

De voorstelling die het Planetarium momenteel aanbiedt “alma, De zoektocht naar onze kosmische oorsprong” kan je komen bekijken op woensdag en zondag en elke dag tijdens de schoolvakanties.

Voor meer informatie over het uur-rooster kan je een kijkje nemen op onze site: www.planetarium.be.

en vergeet je JCW-lidkaart niet, want je krijgt € 1,00 korting op de toegangsprijs!

26

Jeanne Baret werd vroeg wees en ging in dienst bij Dr. Commerson, een plant-kundige die met Linnaeus samenwerk-te. Linnaeus was een plantkundige, bioloog en geoloog die de tweeledige naamgeving voor stenen, planten en dieren invoerde en de basis legde voor de moderne wetenschap van het in-delen: de taxonomie.

In 1767 wordt Dr. Commerson aange-nomen om deel te nemen aan de ex-peditie van Bougainvillé, een Frans ont-dekkingsreiziger naar wie de Bougain-villea is genoemd. Iedereen die reeds naar het Middellandse Zee gebied is geweest, heeft deze plant reeds over-vloedig zien bloeien.

Door een veror-dening uit 1969, zijn vrouwen aan boord van een schip niet toe-gelaten. Jeanne wordt daarom “Jean” Baret en volgt Commerson

voor een reis rond de wereld. Ze gaan overal waar mogelijk aan wal om plan-ten te inventariseren: uiteindelijk verza-melen ze meer dan 6000 exemplaren die nu nog in het Museum van Parijs te bewonderen zijn. Jean(ne) doet daar-bij dienst als knecht en draagt al het materiaal dat Commerson nodig had. Aangekomen in Tahiti ontdekt de ka-pitein dat hij een vrouw bij zijn beman-ning heeft.

Nadat Commerson en Jeanne Ba-ret de expeditie moeten verlaten op het eiland Mauritius, zullen ze nog een aantal eilanden bestuderen. Juist voor hun vertrek uit Madagascar sterft Commerson, waardoor Jeanne in een moeilijke financiële situatie terecht-komt. Jeanne trouwt er met een Frans soldaat Jean Dubernat en samen ke-ren ze naar Frankrijk terug, waar haar werk erkend wordt met een pensioen van de koning.

Jeanne was niet alleen de eerste vrouw die de we-reld rondgevaren heeft, maar ook de eerste in een rij van bekende vrouwelij-ke plantkundigen.

Bewise

Jeanne BaReT (1740-1807): RonD De WeRelDdoor prof. Huguette Reynaerts en dr. ir. Nathalie Balcaen

27

Ledenblad

PaRTneRS In 2010 VooR onZe JCW-leDen

Sinds 2007 is JCW een open ledenvereniging. Iedereen is welkom om aan onze acti-viteiten deel te nemen, maar wie JCW-lid is, krijgt iets extra.

Ten eerste zijn er de kortingen op onze eigen activiteiten: € 2,00 korting bij een daguit-stap, 5 % bij een activiteit met overnachting).

Daarnaast worden af en toe prijzen verdeeld onder onze leden (winnaars verschijnen in onze zeswekelijkse nieuwsbrief).

En het derde voordeel wordt geschonken door derden. JCW heeft een aantal part-ners die kortingen en voordelen bieden aan onze leden. De lijst van deze instellingen en organisaties, met vermelding van het voordeel dat zij bieden, vindt u op onze website, maar hieronder vindt u al een lijst ervan, aan de hand van hun logo!

nog geen lid?Schrijf je in via onze website (www.jcweb.be) of via tel. 02 252 58 08.Het lidgeld bedraagt € 10,00 per kalenderjaar (van 1 januari tot 31 december).

Boekentipsmaankind - Hilde Vandermeeren

Simon lijdt aan een zeldzame ziekte: hij kan geen zonlicht verdragen. Hij wordt vaak aangestaard en kan niet naar school gaan. Toch droomt hij ervan om later profvoetballer te worden. Zijn nieuwe buurmeisje Mara is hoogbegaafd. Ook zij heeft het niet gemakkelijk. Samen richten ze een geheime club op! Een grappig en ontroerend verhaal over anders zijn en jezelf aanvaarden.

Vanaf 8 jaar, 74 p., €13,95

Papier - Dirk Bracke

Wanneer Liza Albanië moet ontvluchten, komt ze in een Antwerps vluchtelingencentrum terecht. Haar situatie lijkt uitzichtloos. Ze heeft geen geld, geen kleren, geen papieren. Tot ze Eduart leert kennen. Hij wil haar wel helpen, maar daarvoor moet ze een serieuze som betalen. Eduart stelt Liza voor om naakt voor een webcam te poseren …

Vanaf 14 jaar, 176 p., €16,50

De gestolen prinses - Brigitte Raskin

An draagt een groot geheim met zich mee: zij was het die jaren geleden prinses Isabelle van Oostenrijk uit een groot schilderij sneed. Waarom beschadigde ze het doek? Wat heeft haar zus Els daarmee te maken? Vanwaar komt haar fascinatie voor Isabella van Oostenrijk? Tegelijk met het levensverhaal van de prinses vertelt An het drama van haar zus.

Vanaf 15 jaar, 176 p., €16,50

Vliegen tot de hemel - michael De Cock

In het rijk van koning Minos woont de verschrikkelijke Minotaurus, een monster dat half mens en half stier is. Daedalus ontwerpt een labyrint waaruit het gedrocht niet meer kan ontsnappen. Wanneer zijn opdracht voltooid is, mogen hij en zijn zoon Icarus niet meer terugkeren. Theseus vertrekt op een gevaarlijke tocht om de Minotaurus te doden. Zijn vader, koning Aegeus wacht bang op zijn terugkeer. Twee oeroude vader-zoon verhalen laten je kennismaken met de Minotaurus, één van de gevaarlijkste figuren uit de Griekse mythologie.

Vanaf 8 jaar, 112 p., €19,95

Droomtijd - Caroline Delannoy

Wanneer de elfjarige Deedee na een hete zomerdag thuiskomt, is haar moeder verdwenen. Is ze zomaar vertrokken of is er meer aan de hand? De politie start een onderzoek, maar dat gaat veel te traag voor Deedee. Samen met haar vrienden Linette en Alexander kamt ze de moerassen van Lemmeck uit op zoek naar een spoor van haar moeder. De drie staan voor een moeilijke opdracht want ze worden langs alle kanten tegengewerkt door de politie. Op steun van haar vader kan Deedee ook niet rekenen. Kunnen de mysterieuze dromen en visioenen die ze over haar moeder heeft haar verder helpen?

Vanaf 12 jaar, 128 p., €15,95

28

Een glas geluid laten maken kan natuurlijk door het te laten vallen. Dat heeft ook een leuk neveneffect, want je kan er ook nog andere gelui-den mee veroorzaken: een gil van je moeder want het was haar mooi-ste servies, een schreeuw van je kleine broer die in de scherven trapt en een vloek van je vader …

Aangezien je waarschijnlijk al wel eens een glas hebt laten vallen, kan je nu misschien iets anders proberen. Neem een kristallen glas. Strijk met je vinger over de rand van het glas en hoor de zachte klank. Doe nu wat water in het glas en wrijf opnieuw over de rand.

Welke beweging maakt het water? Draait het rond? Als je het niet goed kan zien, leg je best eens een halve lucifer in het water en bekijk je hoe die beweegt.

Door met je vinger over de boord te strijken, breng je het glas aan het trillen. Het water trilt mee met het glas. Onder trillen moet je op en neer bewegen verstaan; het water draait dus niet rond. Die indruk krijg je en-kel omdat jij met je vinger ronddraait en de trilling zich daardoor steeds verplaatst.

Geluid is een hoorbare trilling.

Vergelijk het met de ‘Mexican wave’ die supporters vaak doen in een voetbalstadion. Bij die wave is het de trilling die zich verplaatst; de mensen bewegen op en neer maar verwisse-len niet van stoel. Het is dus net het-zelfde als bij het water in je glas.

Bron: “De proefjeskoffer”, Winadoe vzw -

http://users.telenet.be/Winadoe/

Winadoe

Breinbrekers

30

BReInBRekeR 2

In het midden van een ronde vijver groeit een prachtige waterlelie. De waterlelie verdubbelt da-gelijks in oppervlak. na precies twintig dagen is de vijver volledig bedekt door de waterlelie. na hoe-veel dagen is één vierde van de vijver bedekt door de waterlelie?

BReInBRekeR 3

Dit is een Sombrero-puzzel: plaats getallen in de witte vakjes, zodat de som van een rij overeenkomt met het getal in het zwarte vakje dat erbij hoort.En deze regels zijn van toepassing:• enkel getallen van één tot en met 9 kunnen in-

gevuld worden.• je mag in één som niet twee keer hetzelfde ge-

tal gebruiken.

BReInBRekeR 1

Je hebt de beschikking over een aantal lange lon-ten. Je weet alleen dat ze precies een uur branden van het ene uiteinde tot het andere. Maar je weet niet of ze met constante snelheid branden, dus de eerste helft van een lont kan in 10 minuten zijn opge-brand, terwijl pas vijftig minuten later de hele lont is opgebrand ...

Hoe kun je met behulp van deze lonten precies drie kwartier in tijd afmeten?

3131

Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek Maankind van Hilde Vandermeeren!

Stuur ons het antwoord op:

per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcweb.be

Naam + voornaam

Adres

Telefoonnummer

Email

Geboortedatum

Antwoord 1

Antwoord 2

Antwoord 3

antwoorden van JCWeetje 2009, nr. 3:

1. Zet eerst schakelaar 1 enkele minuten aan. Schakel 1 uit en schakel tweede scha-kelaar aan en ga naar binnen. Brandt de lamp, dan is het schakelaar 2. Brandt de lamp niet en is ze koud, dan is het 3. Is ze nog warm, dan is het schakelaar 1.

2. Rij 1: - - - K K / rij 2: H H - - - / rij 3: H - - - - / rij 4: - - - - K / rij 5: - H H - -3. Bovenste rij: 8 - 2 - 9 / in het midden: 3 / onderste rij: 6 - 5 - 4

In de kijker

Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzwVlaanderenstraat 101, 1800 VilvoordeTel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14info@jcweb.be - www.jcweb.be

Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcweb.be

v.u.

: W

im V

an P

eteg

em, V

laan

der

enst

raat

101

, 180

0 V

ilvoo

rde

Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.

Dolle paasdagenOm de paasvakantie in schoonheid te starten, organiseren wij twee Dolle Paasdagen. Deze vinden plaats op dinsdag 6 en woensdag 7 april 2010. Wat er precies op het programma staat, kunnen we nog niet verklappen. Wat wel al met zeker-heid vaststaat, is dat het allemaal weer tof, creatief, cool, kunstzinnig, leuk, cultureel, graaf, wetenschappelijk & bange-lijk gaat zijn.

Pak je agenda en noteer alvast onze dolle JCW paasdagen. Inschrijven voor deze twee dagen doe je zoals gewoonlijk via onze website www.jcweb.be of via 02 252 58 08.

Wanneer: dinsdag 6 en woensdag 7 april 2010 telkens van 10u tot 17u Plaats: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde kostprijs: per dag € 10,00 (niet-leden) / € 8,00 (leden) leeftijd: 8-12 jaar (geboren in 2002 t/m 1998)