COMPLEETSYSTEEM

COMPLEETSYSTEEM

GARANTIE

JAAR TECHNISCHEBIJSTAND

10

Zen en zorgeloos verwarmenKwaliteit en ondersteuning!

www.comap.nlComap n.v. Spaceshuttle 5 - NL-3824 ML Amersfoort - biofl oor@comap.nl

Standn°149

10e jaargang

nummer 8/9

aug/sept 2012

Special: Installatie Vakbeurs Hardenberg

> Exposantenoverzicht > Zonne-energie: nu

meters maken > Slimbouwen > Hoe kom ik van

de recessie af?

IZ0812_omslag_buiten.indd 3 17-8-2012 10:14:46

De EA CC range van Watts Industries wordt toegepast in alle

drink- en warm tapwater installaties waar volgens Waterwerkblad

3.8 een EA terugstroombeveiliging geplaatst moet worden.

Met de ontwikkeling van de eenvoudige CC Basic kunt u bij

Watts nu terecht voor een complete EA CC range.

Watts Industries Netherlands B.V.Kollergang 14, 6961 LZ EerbeekPostbus 98, 6960 AB Eerbeek, NederlandTel. +31 (0)313 67 37 50 Fax. +31 (0)313 65 20 73 E-mail info@wattsindustries.nl Internet www.wattsindustries.com | www.waterbeveiliging.nl

Watts Industries Netherlands B.V. is onderdeel van Watts Industries Europe B.V.

EA CC EA CC 55.1

- Kiwa goedgekeurd

- 15 en 22 mm knelaansluiting

- korte inbouwlengte

- geïntegreerde afsluiter aan intredezijde

- prijsgunstig

- verzegelbaar

- beschermd tegen ongeoorloofd gebruik

CC Basic maaktWatts EA CC serie compleet

- Kiwa goedgekeurd

EA CC EA CC 55.1

WATTS-00329_CC_Basic_210x297_def.indd 1 09-08-12 14:18IZ0812_03.indd 3 13-8-2012 10:01:41

Luchtafvoer

Buitenzonwering

DoorvoerventilatieNachtventilatie

Dagventilatie

De standaard in woningventilatie

Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem.

Stuurt de luchttoevoer en -afvoer volledig

automatisch op basis van °C, CO2 en

RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

Communiceert draadloos.

DucoTronic SystemDe ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

ewinst

0,07C

ComfortsystemCsystem

ewinst

0,06

80glasaftrek

is prachtig

Tronicsystem

C

ewinst

0,28C

Classicsystem

FIXBrandwerend

79min.

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Natuurlijk Ventilatiesysteem. Ventileert op

basis van CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan

de bron. Communiceert draadloos.

Duco Comfort System‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

ewinst

0,24C

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt

het eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

zelfregelende roosters beschikbaar.

Duco CO2 SystemEenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie

ewinst

0,24C

www.duco-installateur.nl

DoorvoerventilatieDoorvoerventilatie

20111220_Installateurszaken.indd 19 18/07/12 08:37IZ0812_04.indd 4 13-8-2012 10:05:28

Komp ter in!‘Hardenberg’ gaat beginnen

Snel en duurzaamSlimbouwen

In Etten-Leur is duurzaamheid van alledagEuropese warmtepompstad

Aan de zon zal het niet liggenNu ‘meters maken’ is het devies

En verderVan de redactieIn de pijplijn, incl. AGENDA en IZAPColumn PubliventExposantenoverzicht HardenbergSamenwerking tussen bouwpartners resulteert in duurzaam zorggebouwVan levensloop naar Cradle to CradleAf fabriek

Consument vraagt niet naar sanitairlabelWegwijzer waterbesparing onbekend

Woningsprinkler redt levensAansluiten op waterleiding

En verderDruppelsColumn KiwaColumn Joost van Hoof

IZ ZAKELIJKEigen vakschool als bindmiddelPraktijkgericht opleiden

“Het is een kwestie van lef hebben”Winnend concept: diversiteit

En verderColumn KenteqColumn OTIB Hoe kom ik van de recessie af?Veiliger dankzij specialist leidingwaterinstallatiesZinvol of zinloos?Column Uw Duurzame WoningStekelige vragenColumn Frank Thoonen

14

16

20

22

7 9

1319262873

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

32

34

363738

42

46

4445485458617073

10e jaargang

nummer 8/9

aug/sept 2012

Special: Installatie Vakbeurs Hardenberg

> Exposantenoverzicht > Zonne-energie: nu

meters maken > Slimbouwen > Hoe kom ik van

de recessie af?

Naast de bekende MAGNUM Mat vloerverwarming

en de MAGNUM Look anti-condens spiegelverwar-

ming levert MAGNUM Heating nu ook stijlvolle

Glassheat panelen. Het innovatieve platte paneel

is uitgevoerd met veiligheidsglas dat volledig

gelijkmatig opwarmt over het gehele oppervlak. De

standaard meegeleverde radiografische thermostaat

staat draadloos in contact met het verwarmingspa-

neel. De panelen zijn verkrijgbaar met zwart of wit

glas in een 400 en 600 Watt uitvoering.

Bezoek onze stand tijdens de Installatie Vakbeurs

Hardenberg 2012 en maak kennis met de nieuwe

MAGNUM Glassheat panelen. Kijk voor meer infor-

matie op onze website www.magnumheating.nl.

aug/sept 2012 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nlVaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame WoningAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nlUitgever: Frank StouthartSecretariaat: info@merlijnplus.nlAbonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: abonnementen@merlijnplus.nlVormgeving: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

IZ0812_inhoud.indd 5 17-8-2012 10:28:10

IZ0812_06.indd 6 17-8-2012 10:32:54

aug/sept 2012 7

van de redactie

passie voor duurzame energie

ww

w.r

emo

n.c

om

duurzame energie

Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45

Waarom Remon?

• SIKB-erkend boorbedrijf

• open en gesloten bronsystemen

• grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein

• landelijk opererende servicedienst - 24/7 service

• meer dan 25 jaar ervaring

Aardwarmte - ‚t zat er al in ...... en Remon haalt ‚t er weer voor u uit!Remon regelt voor installateurs, architecten en huiseigenaren het complete aardwarmte-systeem. En we leveren het sleutelklaar op tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk, heel vertrouwd.

Waarom zo stellig? Omdat Remon het meest competente boorbedrijf van Nederland is en omdat we zorgvuldig geperfectioneerde techniek gebruiken.

Wat betekent dat in de praktijk?• we boren snel de benodige schachten, tot

300 meter diep• we berekenen deskundig de bijbehoren-

de leidingweerstanden• we werken netjes en schoon, zonder

graafwerk in het terrein of boormateriaal dat achterblijft rondom het boorgat

• we stemmen ‘t systeem af op uw behoeften• en we geven 25 jaar systeemgarantie

Het aftellen is begonnen. Nog een week en Had-denbarg, Harnbarg of ’n Anbarg, zoals de Sallanders wel zeggen, gaat voor de veertiende maal van start. Wat is dat toch met deze beurs? Ver weggestopt in de periferie van het Overijsselse land, maar toch: installerend, adviserend en installatietech-nisch beslissend Nederland weet feilloos de weg naar het buitengewest te vinden. Sterker, opgetogen keren tal van vakbezoekers na de beursgang huiswaarts met het vaste voornemen vol-gend jaar wéér van de partij te zijn.In deze uitgave proberen we het geheim van Hardenberg te ontsluieren. We hebben een clou. Installatie Vakbeurs Hardenberg is een reus van alledaagse proporties. Groot maar aaibaar. Op zijn top met 400 exposanten, terwijl je als bezoeker toch het gevoel hebt even ’n bakkie te doen bij een bevriende relatie die toevallig ook nog eens hele interessante

dingen in zijn stand heeft staan. Ongedwongen en to the point. Wat u zoal kan tegenko-men, daar hebben we een overzicht van gemaakt. We vroegen exposanten ons een beeld te schetsen van hun presentatie. Daar kwam de nodige respons op. Naast omvang, waren de enige grenzen die we moesten stellen een tijdslimiet – als blad heb je met productie-schema’s en dus deadlines te maken – en een begrensd aantal productinformatiepa-gina’s. Niettemin denken we dat de inzendingen een extra aanmoedig zullen zijn om Installatie Vakbeurs Harden-berg te bezoeken. Zo dat al nodig is, natuurlijk!Voorts verhalen we in dit nummer over het zonnige perspectief dat solar biedt, zetten we Etten-Leur als Eu-ropese warmtepompstad in de schijnwerpers en presen-teren we u een verfrissende kijk op woningsprinklers. Valt er dan helemaal niets te klagen? Jawel, her en

der slaat de crisis om zich heen. Maar daar is wat aan te doen. De denktank van onze branche reikt reddende

handvatten aan. Ook daar-over leest u meer, elders in deze uitgave •

BRAANDEWIENMIT SUKER

Kompter in !

Haddenbarg

IZ0812_vanderedactie.indd 7 14-8-2012 9:42:55

Groot assortiment: verwarming, sanitair, dakbedekking en alle installatiematerialen

Altijd in de buurt: 52 vestigingen in Nederland

Professioneel advies: 225 deskundige medewerkers staan dagelijks voor u klaar

Scherpe prijzen: Alle A-merken tegen VASTE LAGE prijzen

Ruime openingstijden: Dagelijks van 07.00 - 18.00 uur en ook zaterdags geopend

Telefonisch bestellen: Via 0900 - 23 56 897 (e0,01 p.m.) op werkdagen tot 22.00 uur

Snelle levering: Meestal uit voorraad, anders de volgende werkdag leverbaar

Online bestellen: 150.000 artikelen op warmteservice.nl

‘s avonds op werkdagen tot 22.00 uur telefonisch uw materialen bestellen via 0900 – 23 56 897 (€0,01 p.m.)

Omdat u het overdag al druk genoeg heeft

Meer informatie: ✆0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.

Daarom kiest u voor Warmteservice

VRF-systemen LuchtbehandelingsystemenWarmtepompen &Koudwatersystemen

Airconditioningsystemen

Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van het brede leveringsprogramma kunnen wij u de oplossing bieden voor vrijwel ieder klimaatprobleem.

Totaalleverancier in klimaatoplossingen

Vochtbeheersingsystemen

Hierboven illustreren wij graag de diverse producten uit de ons assortiment. Meer informatie over deze apparatuur kunt u eenvoudig opvragen door een bezoek aan onze website www.airview.nl

Bij ons kunt u terecht voor méér dan alleen de levering van uw apparatuur.

Ook advisering en ondersteuning in alle fases van uw project vormen voor ons een belangrijk onderdeel van de totaaloplossing.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van dit concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

Anders denken in klimaatoplossingen

Bezoek ons op stand 657 van de Installatie Vakbeurs Hardenberg

IZ0812_08_warmteservice.indd 8 17-8-2012 10:31:48

juni/juli 2012 9

Eerst even IZappen...

REGELGEVING

ECONIMIE

AGENDA10 septemberOpleiding EPA-W Opnemer en -AdviseurAmsterdamwww.taktaopleidingen.nl

11 septemberWijzigingen Bouwbesluit 2012 en normenDelftwww.nen.nl

11 t/m 13 septemberInstallatievakbeurs Harden-bergEvenementenhal Harden-bergwww.evenementenhal.nl

13 septemberStart Cursus ‘Bouwfysica in de Praktijk – Warmte en Vocht’Aristo Accomodaties Utrechtwww.bob.nl

18 september Basiscursus Zonne-energieUtrechtwww.switch2solar.nl

BEURS

VISIE

Aan de zon zal het niet liggenVolgens branchevereni-ging Holland Solar biedt ons land een geweldig potentieel voor het toe-passen van zonne-energie. Honderden vierkante kilo-meters aan dakoppervlak, civiele werken en infra zijn in theorie geschikt om zonnekracht of –warmte te oogsten. Een kritische succesfactor bij het exploi-teren van zonne-energie is het krijgen van een faire kans. “Voor de duurzame en fossiele sector zouden vergelijkbare regels moe-ten gelden”, zegt Amelie

Komp ter in!Van 11 tot en met 13 september vindt in de Evenementenhal Harden-berg de veertiende editie van de Installatie Vakbeurs plaats. Drie dagen lang vormen de zes hallen het epicentrum van installe-rend Nederland. ‘Harden-berg’ heeft de afgelopen jaren naam gemaakt met een aansprekende mix van nieuwtjes, trends én gezel-ligheid. Tradities zijn er om te worden voortgezet. Komp ter in! Het feest kan beginnen. P 14

Hoe kom ik van de reces-sie af?De economische crisis grijpt in op de gehele bouwkolom. Zoals bekend uit zich dat in failliete ondernemingen, ge-dwongen ontslagen en een sterk geslonken orderporte-feuille. Een gevolg hiervan zijn lage marktprijzen in aanbestedingen en veel dis-cussie met de opdrachtgever over punten en komma’s. Gelukkig kan de neergaande lijn worden omgebogen tot een opwaartse spiraal, waar-bij een wezenlijke rol lijkt weggelegd voor de kleinere ondernemer. P 48

aug/sept 2012 9

De energiewerkplaatsDit najaar starten SBR en Meer Met Minder met ‘De Energiewerkplaats.’ Dit initia-tief is gericht op het ontwik-kelen van medewerkers van bouw- en installatiebedrijven in de marketing, verkoop en uitvoering van energiebe-sparende maatregelen in de bestaande bouw. Per editie staan vier onderwerpen centraal. Denk daarbij aan de relatie tussen dakisolatie en de installatie van zonnepane-len, of de marketing en ver-koop van energiebesparende maatregelen aan huiseigena-

ren. Samen met gemeenten en de lokale bedrijven wordt de exacte invulling van het programma bepaald. De Energiewerkplaats richt zich zowel op de directie als op de uitvoerende medewerkers van bouw- en installatiebe-drijven •

Riolering nieuwe stijl Met de nieuwe NTR 3216 in de hand ontwerpt u een af-voersysteem voor afvalwater dat voldoet aan het Bouwbe-sluit 2012, de Lozingsbeslui-ten en de NEN-normen. Het nieuwe Bouwbesluit heeft betrekking op de riolering tot aan de perceelgrens. Dat heeft grote gevolgen voor het ontwerp, want voorheen was dat tot slechts 0,5 m bui-ten het gebouw. Voor meer informatie: www.nen.nl • Ingenieursbureaus bun-delen krachten Royal Haskoning en DHV kondigen de officiële fusie aan tussen de beide be-drijven. De naam van het nieuwe bedrijf is Royal HaskoningDHV. Het bedrijf is één van Europa’s grootste projectmanagement-, inge-nieurs- en adviesbureaus. Het behoort wereldwijd tot de top 10 van onafhanke-lijke, niet-beursgenoteerde ingenieursbureaus en staat in de top 40 overall. Met bijna 8.000 werknemers biedt het bedrijf wereldwijde advies-diensten vanuit 100 kantoren in 35 landen. Bertrand van Ee is benoemd tot voorzitter van de Raad van Bestuur van Royal HaskoningDHV, Erik Oostwegel is vice-voorzitter. Andere bestuursleden zijn Jaska de Bakker (CFO), Piet Besselink, Frank Heemskerk en Henry Rowe •

Flits ! iN DE pijplijN www.installatienet.nllees meer op

Duurzaam Certificeren Eind 2012 moet Nederland zijn zaakjes op orde hebben. De EU-lidstaten hebben zichzelf verplicht om dan een certificeringsysteem voor duurzaam installeren in te voeren. ‘Daar gaan we weer’, zult u misschien denken. ‘Nog een keurmerk, nog meer kosten en wat levert het op’? Wil van Ophem, directeur van stichting KBI, weet er meer van. P 58

Veenstra, beleidsmedewer-ker bij Holland Solar. “Dan zie ik nog mooie dingen gebeuren.” P 22

IZ0812_IZAP_agenda_idp.indd 9 14-8-2012 9:44:15

XXX XXX XXXXXX www.installatienet.nllees meer op

Flits ! in de pijplijn

Bij renovatie of planma-tig onderhoud werkt het merendeel van de hotels in Nederland samen met een vaste groep aannemers en installateurs. De keuze voor de specifieke aan-nemer of installateur wordt door kleine en grote zelf-standige hotels met name gemaakt door de techni-sche dienst. Bij hotelketens bepaalt de directie of het hoofdkantoor vaak de keuze voor aannemer of installateur. Dit blijkt uit de BouwKennis Hotel Bouw-plannen Scan 2012.De renovatie- en onder-houdsmarkt voor hotels is zeer kansrijk voor uitvoe-rende bouwpartijen. In 2012 wordt gemiddeld één op de tien hotelkamers volledig gerenoveerd. Via planmatig onderhoud wordt grofweg de helft van alle hotelkamers onder handen genomen. Daarnaast moeten hotels regelmatig omgaan met ad hoc reparaties. Om hierop in te spelen, is het voor uit-voerende partijen zaak te weten hoe de selectie van aannemers en installateurs bij hotels verloopt.Hotels zullen allereerst de afweging maken of er gewerkt wordt met een vaste pool van aannemers of installateurs, of dat iedere keer een ander bedrijf ingehuurd wordt. Bij technische diensten en andere verantwoordelijken binnen hotels is nagegaan in welke mate zij werken met een vaste pool. Hierbij is een uitsplitsing gemaakt naar kleine zelfstandige

hotels, grote zelfstandige hotels en hotelketens. Met name hotelketens en grote zelfstandige hotels blijken vaak met een vaste groep aannemers te werken (res-pectievelijk 70% en 62%). Van de kleine zelfstandige hotels geldt dat iets minder dan de helft met een vaste pool aannemers werkt (49%).Het percentage van de hotels dat met een vaste pool van installatiebedrijven werkt, ligt hoger dan bij aannemers. Van de kleine en grote zelfstandige hotels werkt zo’n acht op de tien met een vaste pool installa-teurs. Bij de hotelketens ligt dit iets hoger. Werken met vaste partners biedt door-gaans diverse voordelen. Omdat afspraken niet iedere keer opnieuw gemaakt moe-ten worden en bedrijven weten wat ze van elkaar kunnen verwachten, dragen partnerships bij aan de ef-fectiviteit van onderhoud en renovaties. De efficiency kan daarnaast verbeterd worden door de werkzaamheden te clusteren. Dit werkt kosten-besparend en geeft minder overlast voor gasten en de exploitatie van het hotel.Wie kiest de aannemer of installateur? Het merendeel van de hotels werkt samen met een vaste pool van aannemers en installateurs. Binnen deze pools zal altijd enig verloop bestaan. Dit biedt nieuwe partijen kans om tot de pool toe te treden. Partijen die al tot de vaste partners behoren, zullen daarnaast met hun poolge-noten moeten concurreren. Het is daarom van belang

dat uitvoerende partijen hun marketinginspanningen richten op de juiste personen binnen de hotelbranche. De keuze voor een aannemer blijkt bij zelfstandige hotels vaak door de respondent zelf of de technische dienst gemaakt te worden. Bij ho-telketens ligt deze beslissing in drie op de tien gevallen bij de respondent of de techni-sche dienst. Deze verdeling is ook te zien bij de keuze voor installatiebedrijven.Vooral bij hotelketens wordt de aannemer of installateur vaak door iemand anders gekozen. Dit is in de meeste gevallen de directie of het hoofdkantoor (van de keten). Bij kleine zelfstandige hotels is het daarnaast ook vaak de

Merendeel hotels werkt met vaste installateurs

www.installatienet.nllees meer op

vastgoedbeheerder die bepaalt welk bedrijf wordt ingehuurd.Om te profiteren van de kansen in de hotelsector, doen uitvoerende partijen er goed aan in een vaste pool terecht te komen. Dit kan bijvoorbeeld door diverse hotels in de regio direct aan te schrijven of door te adverteren in be-paalde magazines. Bij alle marketinginspanningen zal er daarnaast rekening gehouden moeten worden met de belangrijkste beslissers in de DMU. Bij de kleine en grote zelfstandige hotels is dit de technische dienst, bij hotelketens de directie of het hoofdkantoor •

aug/sept 201210

IZ0812_idplang_10.indd 10 24-8-2012 12:28:43

www.technischeunie.com

Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo heeft Technische Unie de Lean and Green Award én is gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2-prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan.

Technische Unie. Daar heb je meer aan.

Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen

advDuurzaamTU210x297.indd 1 26-06-12 15:52IZ0812_11_TU.indd 11 17-8-2012 10:35:52

IZ0812_12_kenteq_1.indd 12 14-8-2012 9:45:52

COLUMN

aug/sept 2012 13

ActieGeweldig nieuws. Ik kan met een gerust hart op vakantie (hoewel ik tegen de tijd dat u dit leest al lang weer terug ben, maar dat terzijde). Wat is er aan de hand? Er is een actieplan gelanceerd ‘Kwaliteitsverbetering ventilatievoor-zieningen’. En dat is niet zomaar een actieplan. Het is een actieplan met als doel dat vanaf 2015 100% woningen wor-den opgeleverd met een ventilatiesysteem dat voldoet aan de prestaties die zijn vastgelegd…….. Ja ja, laat u het maar even landen……..100%!! Als u dat vergelijkt met de 50% score die er tot op heden wordt gerealiseerd mogen we terecht spreken van geweldig nieuws. Het actieplan wordt ‘gedragen’ en uitgevoerd door de gehele bouwketen. Daarmee wordt gelukkig onderkend dat het een integraal probleem is dat door de hele bouwketen is veroorzaakt en dus ook door de gehele bouwketen moet worden opge-lost. Het plan wordt ook ondersteund door de politiek. Staatsecretaris Atsma en minister Spies hebben zich er per-soonlijk mee bemoeid en gaan zich er hard voor maken dat de plannen ook worden gerealiseerd. Het actieplan behelst acties voor het gehele proces, van ontwerp tot uitvoering en beheer. Van opleveringscontrole tot scholing etc. Daar word je als ventilatiecolumnist dus blij van. Tegelijkertijd realiseer ik mij dat ik nu wel het risico loop overbodig te worden. We kunnen straks natuurlijk niet maandelijks een column vullen met louter succesverhalen over 100% goed werkende ventilatiesystemen… Ik zal dit erebaantje echter graag opgeven als die doelstelling werkelijk wordt gereali-seerd… Kritiek zal echter altijd mogelijk blijven en dat is natuurlijk ook de rol van de columnist. Zo ook nu. In de euforie van het moment zou je bijna vergeten dat er nu jaren en jaren achtereen woningen zijn opgeleverd waarvan dus 50% qua ventilatiesysteem niet doet wat het doen moet. Ook de gebruikers van die woningen hebben echter 100% recht op een goed werkend ventilatiesysteem. Maatregelen om dat (alsnog) te realiseren mis ik nog in de ingezette acties. Het zou de betrokken partijen sieren als ook hierop actie wordt ondernomen. Ondanks deze kanttekening spreek ik de hoop uit dat alle betrokkenen de doelstelling in dit actieplan echt waar gaan maken. Dat is een geweldige stap vooruit en gebruikers hebben daar recht op!

André Meester

Cauberg-Huygen

Raadgevende Ingenieurs BV

TOILETMODULE

K L I M A A T S Y S T E E M

www.uniwarm.nl

Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDENTel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128

E-mail: info@uniwarm.nl

Gemak en behaaglijkheid met de

NIEUWE Uniwarm ToiletModule

Voordelen:• Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de juiste sparingen• Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één• Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte• 100% diffusiedichte leidingen• Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen• Uitermate geschikt in combinatie met vloerverwarming• Aan te sluiten op bestaande CV (bij renovatie) • Maatwerk mogelijk

23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 2 18-05-11 12:23

IZ0812_column_publivent.indd 13 13-8-2012 10:17:54

aug/sept 201214

Beurs ‘HARDENBERG’ GAAT BEGINNEN

Komp ter in!Van 11 tot en met 13 september vindt in de Evenementenhal Harden-

berg de veertiende editie van de Installatie Vakbeurs plaats. Drie da-

gen lang vormen de zes hallen het epicentrum van installerend Neder-

land. ‘Hardenberg’ heeft de afgelopen jaren naam gemaakt met een

aansprekende mix van nieuwtjes, trends én gezelligheid. Tradities zijn

er om te worden voortgezet. Komp ter in! Het feest kan beginnen.

Hardenberg startte in 1998 met haar Installatie Vakbeurs, toen nog van een zeer bescheiden omvang. Zes jaar eerder werd de eerste VSK-beurs geor-ganiseerd. Beide evenementen ontwik-kelden zich op geheel eigen wijze. De VSK staat vooral bekend als zakenbeurs, terwijl ‘Hardenberg’ meer een trefpunt is waar ook zaken kunnen worden gedaan. De locaties en gebouwen lijken de uiteenlopende conceptopvat-tingen te onderstrepen. VSK: hartje Utrecht, Jaarbeurscomplex, hoge zalen, veel licht. Hardenberg: landelijk, lage plafonds, gedempt licht. Er heerst een soort zakelijke knusheid op de Overijs-selse beursvloer. En de sfeer wordt nog eens versterkt door het inmiddels bekende en alom gewaardeerde full service concept, de verwenformule die in alle opzichten in de smaak valt.

In balansAl met al zou je bijna vergeten dat het gezellige trefpunt in het Sallandse land op de keper beschouwd een grote beurs is. Zo’n 400 exposanten vinden er een plek. “Vorig jaar waren we drie maanden van tevoren uitverkocht, ook nu zit de vaart er goed in”, vertelt beursorganisator Rian Striper, als we haar medio juli vragen naar de stand van zaken voor 2012. In 2011 waren er meer aanmeldingen dan beschikbare plaatsen, zodat de organisatie soms noodgedwongen ‘nee’ moest verkopen aan late aanmelders.

Hardenberg heeft er echter een nieuwe hal bij, waardoor het evenement verder zou kunnen groeien. Maar volgens Stri-per ziet men daar bewust van af. “Op een gegeven moment heb je je maxi-mum bereikt met 400 exposanten. Het moet ook interessant blijven voor de bezoekers. Ondanks het huidige aantal exposanten word je niet overweldigd door de grootte van de beurs. Het heeft toch een kleinschalig karakter weten te behouden. Ik denk dat we nu goed in balans zijn.”

AccentenAnders dan grote broer VSK heeft In-stallatie Vakbeurs Hardenberg geen the-ma. Ook is de beursvloer niet ingedeeld volgens een bepaald concept. Wel zijn er accenten aangebracht. Zo is er een Klein Transport Plein, met exposanten die zich richten op vervoer tot 3,5 ton. En in samenwerking met de beurs organiseert de NVKL voor het eerst een Koude- & Klimaatstraat in Hardenberg. De straat biedt ruimte aan maximaal 20 stands. “We deden dit al langer, op de Klimaatvak in Gorinchem”, vertelt Karin van der Maarel, van de NVKL. “Niet alleen is het voor de bezoekers én ex-posanten handig als leveranciers op het gebied van klimaatbeheersing en kou-detechniek bij elkaar staan. Ook kunnen we, vanuit onze eigen stand, uitdragen dat de NVKL-installateur een erkend specialist is. En wat we daarnaast graag onder de aandacht willen brengen is

dat we een eigen opleidingscentrum hebben: GOo. Het opleidingscentrum werft schoolverlaters en zij-instromers, leidt leerlingen op en verzorgt bijscho-ling van monteurs. Er is ook een oplei-ding voor jongeren, waarbij ze leren en werken combineren. Met GOo doen we aan kwaliteitsbevordering en willen we een bijdrage leveren aan het aantrekken van nieuw talent voor de sector koude en klimaat. Dat is geen overbodige luxe, want nieuwe aanwas is nog steeds hard nodig.”

PubliekstrekkerToen de Installatie Vakbeurs Harden-berg 14 jaar geleden voor het eerst haar deuren opende, besloeg de op-pervlakte van de beursvloer niet meer dan een halve hal. Inmiddels hebben exposanten en bezoekers zes hallen tot hun beschikking. En er is een extra entree gerealiseerd, waardoor er naar verwachting een betere spreiding van bezoekers over de verschillende hallen zal plaatsvinden. Na Hardenberg kregen de Evene-mentenhallen Gorinchem (in 2005) en Venray (2011) een eigen Installatie Vak-beurs. Daarmee was landelijke dekking bereikt. Bovendien wordt de Installatie Vakbeurs Gorinchem eens in de twee jaar gecombineerd met de Klimaat-vak. Én er komt een sanitairbeurs (zie kadertekst).Hoewel Evenementenhal Gorinchem centraal ligt in Nederland en op een makkelijk bereikbare locatie, kan het ‘Hardenberg’ qua populariteit nog niet naar de kroon steken. Want deze vakbeurs – Venray is nog maar net begonnen – is onbetwist de grootste (vak)publiekstrekker van de drie. “Hier in de regio worden geen andere instal-latievakbeurzen georganiseerd, dat scheelt natuurlijk”, zegt Rian Striper. Aan de andere kant: bezoekers komen uit alle delen van het land en zelfs uit het buitenland. Er moet dus wel iets bijzonders aan de hand zijn daar in Overijssel! Over een paar dagen kunt u het (wederom) zelf ervaren •

IZ0812_TA_kompterin.indd 14 14-8-2012 9:47:43

aug/sept 2012 15

Komp ter in!

Evenementenhal komt met een primeur. Vanaf 2013 wordt er iedere twee jaar een sanitairbeurs georgani-seerd. Volgend jaar vindt de vakbeurs plaats op 29, 30 en 31 januari. De organisatie speelt hiermee in op de vraag vanuit de markt naar een complete vakbeurs binnen de sanitair- en tegelbranche volgens de beproefde full service formule van Evenementenhal. Sanitair Gorinchem vindt tegelijk plaats met de Installatie Vakbeurs en Klimaatvak.

Installatie Vakbeurs Hardenberg 2012

Data en tijden:Dinsdag 11 t/m donderdag 13 septemberOp alle dagen open van 14.00 tot 22.00 uur

Locatie:Energieweg 2, 7772 TV Hardenberg

Voor meer informatie:www.evenementenhal.nl/hardenberg

IZ0812_TA_kompterin.indd 15 14-8-2012 9:47:51

Innovatie Slimbouwen

Snel en duurzaamWarm bouwen, autarkisch bouwen, Passiefbouwen, Industrieel Flexi-

bel Bouwen, multicultureel bouwen… Heeft u wel eens het gevoel dat

u door de bomen het bos niet meer ziet? Laten we de verwarring dan

nog wat groter maken en u kennis laten maken met nog een trendset-

tende bouwmethode, pardon visie: Slimbouwen.

Je komt ze vrijwel dagelijks tegen in de Cobouw; artikelen van visionairs die roepen om verandering. ‘We lopen achter’, ‘Alles moet anders’, zijn de terugkerende thema’s in hun schrijfsels. Soms bekruipt je het gevoel dat de bouwkolom dagelijks de Coopertest moet afleggen en dan niet in de stilte van een verlaten atletiekstadion, maar met duizenden toeschouwers die vanaf de zijlijn brullen; ‘harder, sneller, goed-koper, meeeeer’.

BalansIn een tijd van crisis is innovatie brood-nodig. Laten we er geen doekjes om winden, wie niet meegaat met de tijd, wordt door de tijd ingehaald en kan zijn boeltje inpakken. Maar laten we ook niet de les vergeten die de Ro-meinse keizer Augustus meegaf aan het nageslacht; als je iets grondig aanpakt, heb je de meeste kans op succes. In de context van deze tijd; loop niet als een kip zonder kop achter iedere hype aan en gooi niet alle kennis en expertise die je eerder hebt opgedaan zomaar overboord.

InstallatiequoteHoewel de bouwsector al decennia bezig is met vernieuwing, bleef de rol van installatietechniek in het ontwerp- en bouwproces lange tijd een onderge-schoven kindje. Pas recentelijk hebben bouwtheoretici zich echt op de instal-latietechniek geworpen. Gelukkig maar; het installatiequote in gebouwen groeit en duurzaamheid blijft een lege huls zonder goede klimatiseringsconcepten, milieuvriendelijke sanitairsystemen en hernieuwbare energie-oplossingen.

UitdagingEen bouwvisie die hier oog voor heeft, is Slimbouwen. Een stichting met dezelfde naam probeert die visie sinds 2005 breed ingang te laat vinden in de Nederlandse bouwwereld. Een pittige uitdaging, volgens voorzitter Jos Lichtenberg. Want, u raadt het al, “binnen de installatiebranche en andere branches moet er wel het een en ander veranderen”. Lichtenberg draait zelf al aardig wat jaren mee in de bouwwereld. Onder andere als hoogleraar aan de TU Eindhoven en innovatiemanager bij

bouwgerelateerde organisaties.

VisieDe laatste zin in de intro van dit artikel klonk als een verspreking, maar dat is niet het geval. Slimbouwen is geen methode, maar een visie. Wat is precies het verschil? Bij een methode denk je al snel aan producten, maar Slimbou-wen kan je niet bestellen. Het is een “richtinggevend geheel aan ideeën, dat handvatten biedt om duurzame gebouwen neer te zetten en tegelijker-tijd de faalkosten drastisch omlaag te brengen”.

OntkoppelenOp de website, www.slimbouwen.nl, wordt het als volgt verwoord: “Het fy-siek en organisatorisch ontkoppelen van leidingen (installaties) blijkt de sleutel tot een efficiënter en dus economischer bouwproces te zijn. Industrieel bouwen wordt mogelijk gemaakt door de instal-latietechniek een eigen plek te geven in het proces en in het gebouw. Boven-dien blijven gebouwen voor meerdere functies in de toekomst aanpasbaar (flexibiliteit). Dat betekent een aanzien-lijk hoger aanvangsrendement, lagere exploitatiekosten, een langere exploita-tieperiode en een hogere restwaarde. Daarnaast is Slimbouwen een herbezin-ning op materiaal- en volumegebruik. Dat brengt, samen met de levens-duurverlenging ten opzichte van het traditionele bouwen, een spectaculaire

PCM FloorPCM Floor is een ondervloersysteem met een geïntegreerde verwarming en koe-ling op basis van Phase Change Material. Dit fase overgangsmateriaal zorgt voor een vrij constante temperatuur in ruimtes, doordat de PCM elementen energie kunnen opslaan en afgeven waar nodig. Het energiegebruik wordt hiermee flink gereduceerd. PCM Floor is een droogbouwsysteem en is snel te installeren in bestaande en nieuwe ruimtes. De totale opbouwhoogte van het systeem is slechts iets meer dan 4 cm. Dit duurzame product is ontwikkeld door Unifloor en Van Dorp Installaties.

IZ0812_TA_snelenduurzaam.indd 16 14-8-2012 9:52:51

reductie van de milieubelasting met zich mee.”

ToelichtingDat is in een notendop wat Slimbouwen inhoudt. U leest het al; een betoog doorspekt met vaktermen, dus enige toelichting kan geen kwaad. Lichten-berg: “Tot op de dag van vandaag is het bouwproces zodanig georgani-seerd, dat een installateur herhaaldelijk moet terugkomen om zijn werk te doen. Dat is onhandig. En overbodig, als je al vanaf het prille ontwerpproces rekening houdt met de installatietechniek.”

SlimHoe gaat dat nu in de praktijk? Lichten-berg wijst op slimme oplossingen die al in de handel verkrijgbaar zijn, zoals slim-me gevels, vloeren, afbouwproducten en prefab units (zie kaderteksten). Wat deze en andere producten met elkaar gemeen hebben, is dat ze hoog scoren op het gebied van flexibiliteit, reductie, efficiëntie en duurzaamheid. “Deze vier uitgangspunten zijn eigenschappen die bijdragen aan een toekomstbesten-dige bouw met hoge waarde voor de eindgebruiker”, vermeldt de website van de stichting Slimbouwen. Dergelijke producten kunnen worden gecertifi-ceerd en een keurmerk van de stichting Slimbouwen krijgen.

KlimaatplafondEen voorbeeld: MAT Afbouw brengt een ‘Comfortplafond’ aan de man, waarin al een kunststofleiding in de gipskartonplaten is opgenomen. Het klimaatplafond oogt strak, eigenlijk net zoals een traditioneel plafond. Via de leiding kan de warmte- en koudeaf-dracht (warmteonttrekking) worden ge-regeld. Wat hiermee direct gelijk duide-lijk wordt, is het belang dat Slimbouwen hecht aan ‘prefabben’. De fabricage van producten of productonderdelen onder fabrieksmatige omstandigheden, verloopt over het algemeen sneller en nauwkeuriger dan op de bouwplaats. Bovendien wordt eventueel materiaal-verlies tot een minimum beperkt, is er minder transport nodig en kan al van

meet af aan rekening worden gehouden met eventuele klantenwensen. Even-tuele wijzigingen achteraf (‘meerwerk’) behoren daarmee dus, grotendeels, tot het verleden. Overigens zijn die door de flexibiliteit wel makkelijk realiseer-baar.

MontagebouwDit is eigenlijk montagebouw. Op en top installatiegemak dus. En mocht er behoefte zijn om het gebouw een ande-re bestemming te geven of te slopen; geen probleem. Een huis of kantoor dat uit kant-en-klare producten is vervaar-digd, kan makkelijk worden gewijzigd of gedemonteerd.

AansluitenSlimbouwen is, zoals eerder al werd aangestipt, een visie, “waarbij de ge-bruiker centraal staat”. Sommige bouw-methoden sluiten er naadloos op aan. Andere niet. “Zo worden bij Passiefbou-wen dikke lagen isolatiemateriaal ge-bruikt. Dat pas niet bij onze denkwijze. Ergens bij een Rc=5 of 6 m2K/W neemt het rendement van isoleren toch af. Wij willen juist het materiaalgebruik, waar mogelijk, tot normale proporties terug-brengen. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van beter presterende isolatie-materialen zoals Aerogel of Nanogel. Interessant is ook wat Warmbouwen (zie IZ0607 2012) beoogt. Die propageren een dunne buitenschil. Dat is op z’n Ne-derlands en Engels ‘slim’. Deze bouw-methode juichen wij dus wel toe.”

InstallatiebrancheMocht het ooit zover komen dat Slim-

bouwen de dominante bouwvisie wordt in Nederland, dan laten de voordelen voor de installatiebranche zich gemak-kelijk raden. De installateur is al vanaf het begin betrokken bij een bouwpro-ject, en blijft dat gedurende het gehele traject. Een integrale aanpak - lees goe-de afstemming tussen de verschillende bouwpartners - is immers noodzakelijk om optimaal te kunnen profiteren van de voordelen die Slimbouwen biedt. En met een integrale aanpak wordt gelijk de marktsituatie ontlopen, waarbij de installateur als onderaannemer vaak het schip ingaat, omdat hem de duim-schroeven worden aangezet.

FlexibelMaar er zijn nog meer voordelen. Met Slimbouwen wordt het mogelijk om snel wijzigingen door te voeren tijdens het bouwproces, mocht de situatie daarom vragen. Even schuiven met wat prefab-onderdelen en klaar is Kees. ‘Last but not least’; een installateur krijgt veel meer tijd om een vertrouwensband op te bouwen met de opdrachtgever. Daar-door zal het hem ook makkelijker vallen om langdurige onderhoudscontracten af te sluiten.

MakeoverMaar voordat het zover is, ja u raadt het al, moet de installateur eerst een fikse mentale makeover ondergaan. “Dit gaat alleen werken als hij niet alleen meer bezig is met de laatste pagina van de offerte. Slimbouwen vraagt om pro actieve installateurs, om vakmensen die mee denken en ook zelf aan product-ontwikkeling doen.” •

Prefab-unitDe prefab-unit heeft een zeer dunne vloer, die alle noodzakelijk voorzieningen, zoals afvoeren, afschot, afwerklaag en waterslot bevat. De vloer is slechts 7 cm hoog. Hierdoor sluit de unit naadloos aan op constructievloeren. Dit vergemak-kelijkt de inpasbaarheid. Het installeren zelf omvat niet meer dan het aansluiten van de leidingen, elektra en eventuele domotica. De Faay-wanden met inge-bouwde leidingschachten zijn stootvast, isolerend, brandwerend en schroefvast. De prefab-unit kan worden geleverd als badkamer, toiletgroep, shop of pantry, exact gebouwd volgens de specificaties van de klant. Voor meer informatie: www.faayprefabproducts.nl.

aug/sept 2012 17

IZ0812_TA_snelenduurzaam.indd 17 14-8-2012 9:52:53

duijvelaar pompen

www.dp.nlde dynamiek van water

Als u verschillende installaties in onderhoud heeft, wilt u zelf bepalen welke installaties bij elkaar

horen om de administratie en uitvoering zo ef� ciënt mogelijk te laten verlopen.

U stelt dat cluster bij ons zelf samen en wij leveren een compleet onderhoudspakket. Inclusief

snelle service op locatie en digitale informatievoorziening die u zo kunt doorsturen naar uw klant.

Verder is een betrouwbare watervoorziening slechts een kwestie van water toevoegen!

Ingrediënten

Cluster aanpak

Uitgebreide service

Flexibele 24-uurs inzet

Volledige digitale rapportage

Contracten voor iedere installatie

service à la carte

D�����la�� P�����

�� �� Inst��la���-

v�kda��� ��

H�r�����r�

St�n���. 561,

h�� 5.

HARDENBERG 11, 12 en 13 SEPT. 2012

IZ0812_18_duijvelaar.indd 18 17-8-2012 10:37:25

aug./sept. 2012 19

exposantenoverzicht

Sanibroyeur 427

Sanibroyeur presenteert een Easy-Access assortiment: SaniAccess®. Het betreft een nieuw ontwerp dat een opti-male toegankelijkheid in ie-dere ruimte mogelijk maakt. Dankzij de twee afneembare deksels aan de bovenzijde kunnen eventuele storingen snel verholpen worden. Ideaal voor toepassing in een praktijk, kantoor of salon aan huis of een Bed & Breakfast. Tijdens de beurs is ook het Sanibroyeur-assortiment in werkende opstelling te zien en uit te testen, waaronder de nieuwe professionele expert-line fecaliënverma-lers en vuilwaterpompen. Daarnaast wordt het SaniLife-gamma voor minder mobiele mensen gepresenteerd. Deze intelligente voorzieningen voor toilet, wastafel en dou-che stellen mindervaliden, kinderen en senioren in staat om zelfstandig en op een waardige manier gebruik te maken van sanitair •

Hummel 148

Hummel heeft zijn bestaande pompengroepprogramma uitgebreid met een nieuw

zonne-energiesysteem. Met dit systeem richt het bedrijf zich tot de vakman om de consument te kunnen advi-seren over de mogelijkheden stookkosten te verlagen met een duurzame energiebron en een efficiënt zonne-energiesysteem. Het Hum-mel zonne-energiesysteem waarborgt een maximaal economische efficiëntie met lage installatie- en onder-houdskosten. Het systeem bestaat uit een hiervoor speciaal ontworpen zonne-energiepompengroep, met een ultralicht framecollector en een hoogefficiënte zonne-boiler. Door zijn compactheid kan deze ook bij renovatie van bestaande installaties probleemloos toegepast worden. Hiervoor biedt Hummel een pakket met alle noodzakelijke aansluitcom-ponenten aan, zoals flexibele rvs-ribbelbuizen, aansluitkop-pelingen en toebehoren •

IMSO 536

Waterabsorber granulaat van IMSO kan worden toegepast om een dak of goot snel droog te krijgen bij onder-houd en reparatie. Het is onschadelijk voor zowel het milieu als de dakbedekking en neemt 200 keer het eigen gewicht aan water op. De in-stallateur legt met het granu-laat een dijkje van tweemaal de waterhoogte aan. Het ma-

teriaal absorbeert vervolgens het water, sluit hermetisch af op de ondergrond en vormt zo een dammetje om verdere watertoeloop te stoppen. Binnen 5 à 10 minuten is het water ingetrokken en kan er gewerkt worden. Imsorb wa-terabsorbent wordt geleverd in strooibussen van 800 gram en emmers van 5 kg, die een absorptievermogen hebben van respectievelijk 200 en 1.000 liter •

Geveke 338

Geveke Technical Solutions toont op de beurs de verwar-mingsketel Unical Modulex.

De Modulex heeft een regelbereik van 1:39, een geluidsniveau van minder dan 49 dB(A), geringe afme-tingen (<1,5 m) en een laag gewicht. Met het elemen-tenconcept kan een tweede (back-up) ketel achterwege blijven en tot 30% op de installatie bespaard worden. De ketel is standaard ge-schikt voor buitenopstelling (IP X5D); plaatsing op het dak is eenvoudig te realise-ren. De Unical Modulex is beschikbaar in de capacitei-ten van 80 tot 900 kW •

Testo 555

Testo is actief op het gebied van meettechnologie en wil hierin een innovatieve en duurzame rol spelen. Ook in 2012 heeft Testo weer vele innovaties en nieuwe produc-

ten op de markt gebracht. Op de beurs presenteert Testo een uitgebreid pakket meetoplossingen, zoals rook-gasanalyzers, warmtebeeld-camera’s, klimaatmeetinstru-menten, temperatuurmeters, dataloggers en nog veel meer. Ook zal Testo een aan-tal producten lanceren die, zo voorspelt de fabrikant, de markt zal verrassen •

Grundfos 442

Een energiegebruik van slechts EEI 0,19 en een gebruiksvriendelijk draad-loos display. Dit zijn enkele kenmerken van de nieuwe Magna3 circulatiepomp. Deze is van binnen en van buiten opnieuw ontworpen, op basis van beproefde en geteste Magna-technologie. Met meer dan één miljoen testuren onder extreme omstandigheden, is deze pomp ontworpen om op alle mogelijke manieren aan de hedendaagse eisen te voldoen – en deze zelfs te overschrijden, aldus de fabri-kant. Met Grundfos GO, is het mogelijk voor de gebrui-ker te communiceren met de pomp via een iPhone, iPad of een smartphone, gedeel-telijk voor de bediening van pompen en gedeeltelijk voor het opvragen van techni-sche productgegevens van Grundfos •

IZ0812_Hardenberg_re_1.indd 19 14-8-2012 9:56:54

aug/sept 201220

Project EUROPESE WARMTEPOMPSTAD

In Etten-Leur is duurz aamheid van alledagEtten-Leur is uitgeroepen tot ‘Europese warmtepompstad van het

jaar 2012’. Een prestigieuze titel, maar vooral één die aangeeft dat

de toepassing van warmtepompen langzaamaan gemeengoed begint

te worden. In de wijk Schoenmakershoek is geen gasinfrastructuur

aangelegd, maar worden alle 1.500 woningen uitgevoerd met indivi-

duele grondgebonden warmtepompen. Circa 1000 woningen zijn op

dit moment gereed.

Het project Schoenmakershoek komt niet vanuit het niets, maar kan bogen op een historie. Het is een hoogte-punt in een beleid rond duurzaam en energiezuinig bouwen dat de gemeente Etten-Leur ruim 30 jaar geleden heeft ingezet. Aanvankelijk beperkte de verduurzaming zich tot eigen gemeen-telijke gebouwen en installaties. In 1996 is vervolgens een Energiebeleidsplan vastgesteld dat ook betrekking heeft op bestaande en nieuwe woningen. Daarin werd voor het eerst gekeken naar mogelijkheden om energiebesparing bij nieuwbouw op planniveau te realiseren. Zoals hiervoor vermeld, is het wo-ningproject gedeeltelijk gereed. Het oostelijk deel van Schoenmakershoek, dat 500 woningen telt, is nog in aan-bouw. In de wijk bevinden zich naast de energiezuinige woningen ook enkele grotere gebouwen met een open wko-systeem als bron voor de warmtepomp.

Talloze boringenIn de wijk Schoenmakershoek wordt op een relatief beperkte oppervlakte een groot aantal bodemwarmtewisselaars toegepast. Nooit eerder is dit op zo’n grote schaal gedaan. In dit opzicht kan het project met recht uniek genoemd worden. Niet zozeer de toegepaste technologie – die is ‘bewezen’- maar de dichtheid van de bronnen is bijzonder. En vormde meteen een grote uitda-

ging. Intensieve benutting van warmte en koude uit de aarde kan de temperatuur-balans in de bodem verstoren, met als gevolg dat de warmtepompsystemen op den duur niet meer het vereiste ren-dement halen. Ook uit milieuoogpunt vormen de talloze boringen voor de bodemlussen een risico. Door het door-boren van aanwezige waterscheidende lagen zou vermenging van verschillende waterkwaliteiten kunnen optreden, iets wat absoluut voorkomen moest worden.

BodemonderzoekDe gemeente Etten-Leur is niet over één nacht ijs gegaan bij het opstarten van het ambitieuze woningbouwproject. In 2005 verrichtte het gespecialiseerde bedrijf Groenholland bv in opdracht van de gemeente een haalbaarheids-onderzoek geo-energie, waarbij de bodemopbouw, de thermische eigen-schappen van de bodem en de grond-waterstroming nauwkeurig in beeld werden gebracht. De bodemopbouw liet zien dat er op verschillende dieptes kleiïge en lemige lagen aanwezig zijn die een scheidende functie uitoefenen. Geadviseerd werd om bij aanvulling van boorgaten waar nodig kleistoppen aan te brengen. De gemiddelde bodem-temperatuur, beneden de 10 meter, bedraagt 9,3 oC. Groenholland conclu-deerde dat de omstandigheden in de

bodem ‘goed tot zeer goed’ waren.De algemene randvoorwaarden voor Schoenmakershoek stelden voorts dat de bron zodanig diende te worden ontworpen dat de gemiddelde circula-tietemperatuur (van bron-in en bron-uit) jaarlijks nooit onder de nul graden zou komen. Ook zou 50 tot 60 procent van de voor iedere woning benodigde energie naar de bodem moeten worden teruggevoerd. Verder werd een lekde-tectie voorgeschreven, waarbij in geval van lekkage de warmtepomp buiten werking wordt gesteld. Belangrijke stapIs het al bijzonder dat alle woningen in een wijk (plus drie utiliteitsgebouwen) voorzien worden van een warmtepomp met bodemwarmtewisselaars, eveneens vermeldenswaard is de spreiding voor wat betreft het type woning. Dit loopt uiteen van sociale huur tot vrije kavels. Nog niet zo lang geleden waren het bijna uitsluitend eigenaren van duur-dere woningen die kozen voor een warmtepompsysteem met bodembron. Zij vervulden een voortrekkersrol. De opzet van de Schoenmakershoek geeft aan dat het mogelijk is een ‘normale’ (nieuwbouw)wijk met een gevarieerd woningbestand in zijn geheel in te rich-ten volgens een duurzaam concept. Door de positieve resultaten van het bodemonderzoek en de strikte rand-voorwaarden van de gemeente voor wat betreft het borgen van de geo-logische en thermische kwaliteit van de bodem was de grootste hindernis genomen. Een belangrijke stap vooruit, daar de provincie aanvankelijk de no-dige bedenkingen had bij het op grote schaal toepassen van bodemwisselaars.

Hart van het systeemOok aan het hart van het systeem, de warmtepompunit, stelde de gemeente specifieke eisen. In grote lijnen: De combiwarmtepomp moet voorzien zijn

IZ0812_TA_inettenleur.indd 20 14-8-2012 9:58:17

aug/sept 2012 21

EUROPESE WARMTEPOMPSTAD

In Etten-Leur is duurz aamheid van alledagvan het Kwaliteitskeurmerk Warmte-pompen voor zowel ruimteverwarming, ruimtekoeling als warmtapwater. Het geluidsniveau van het toestel mag niet meer bedragen dan 45 dB(A). De COP voor verwarmingsbedrijf moet minimaal 4.9 bedragen en voor warmtapwaterbe-reiding minimaal 2.1.De warmtepomp dient standaard voorzien te zijn van vrije koeling en een anticondensatieregeling. De capaciteit van de warmtepomp in ruimteverwar-mingsbedrijf moet transmissiedekkend zijn, dit om te voorkomen dat een te kleine warmtepomp wordt toegepast, waardoor eventueel elektrisch naver-warmd zou moeten worden. Bij de boiler dient de watertemperatuur zodanig te zijn dat het water legionella-veilig is zonder gebruikmaking van elek-trische naverwarming. Een elektraspiraal voor de productie van warm tapwater tijdens storingen is wel toegestaan.

Gecertificeerde installateursTijdens het proces was en is een belangrijke rol weggelegd voor de werkgroep Energiebeheer. De werk-groep bestaat uit vier personen is door bewoners opgericht nadat woningen waren opgeleverd. Ze vormt een klank-bord voor (toekomstige) bewoners van de wijk, gemeenten en derden. Van de gemeente kreeg de werkgroep een lijst van acht leveranciers van warm-tepompen. Alle leveranciers werden benaderd met vragen over controles en onderhoud. Wat kan een bewoner zelf doen, hoe vaak moet de warmte-pomp worden gecontroleerd en wat voor onderhoud valt er te verwachten? Opmerkelijk is dat slechts drie van de acht leveranciers (uitgebreid) antwoord hebben gegeven. Tevens is de leveran-ciers gevraagd om een lijst van gecer-tificeerde dealers/installateurs die in Etten-Leur onderhoud plegen aan hun merk warmtepomp. Na een offertetra-ject bleven er twee installatiebedrijven

over. Zij zullen storingen verhelpen en inspectie en onderhoud verrichten. Het is aan de bewoners of ze al dan niet gebruik maken van de diensten van de geselecteerde installateurs, daar heeft de werkgroep geen bemoeienis mee.Schoenmakershoek zal zeker niet het laatste duurzame project zijn in Etten-

Leur. De koers die 30 jaar geleden is ingezet, wordt geïntensiveerd. De gemeente Etten-Leur heeft een lange termijn doelstelling op het gebied van energieneutraal bouwen, die luidt dat nieuwbouwwijken in 2020 energieneu-traal zijn. De warmtepomp zal daarbij een centrale rol blijven spelen •

In een sterk bezette competitie, met deelnemers uit Nederland, Frankrijk, Duitsland, Estland en Zweden, is Etten-Leur verkozen als ‘Heat Pump City of the Year 2012’. Ze volgt daarmee Eiland Bornholm uit Denemarken op dat in 2011 de eer ten beurt viel. De Award die behoort bij deze verkiezing werd op 7 mei jl. in Milaan uitgereikt door de voorzitter van de European Heat Pump Association (EHPA, de vertegenwoordiging van de gehele Europese warmte-pompindustrie).De Dutch Heat Pump Association (DHPA), de brancheorganisatie voor de warmtepompindustrie in Nederland, is zeer verheugd over de erkenning die uitgaat van deze Award. “Het is een fantastisch resultaat voor iedereen die de Nederlandse warmtepompindustrie een warm hart toedraagt”, aldus Peter Wagener, voorzitter van de DPHA. De prijs werd uitgereikt aan de heer Wagener tijdens het 5e EHPA Warmte-pompforum in Milaan op de 7 mei jl. en is op 31 mei overhandigd aan het gemeentebestuur van Etten-Leur.

Wethouder Jean-Pierre Schouw van Etten-Leur neemt de warmtepompprijs in ontvangst. Links Peter

Wagener, voorzitter Duch Heatpump Association; rechts Onno Kleefkens, Senior Adviseur Hernieuw-

bare Energie, AgentschapNL.

IZ0812_TA_inettenleur.indd 21 14-8-2012 9:58:20

aug/sept 201222

Visie NU ‘METERS MAKEN’ IS HET DEVIES

Aan de zon zal het niet liggenVolgens branchevereniging Holland Solar biedt ons land een geweldig

potentieel voor het toepassen van zonne-energie. Honderden vierkan-

te kilometers aan dakoppervlak, civiele werken en infra zijn in theorie

geschikt om zonnekracht of –warmte te oogsten. Een kritische suc-

cesfactor bij het exploiteren van zonne-energie is het krijgen van een

faire kans. “Voor de duurzame en fossiele sector zouden vergelijkbare

regels moeten gelden”, zegt Amelie Veenstra, beleidsmedewerker bij

Holland Solar. “Dan zie ik nog mooie dingen gebeuren.”

“Ons centrale doel is het bevorderen van het toepassen van zonne-energie, zowel zonthermisch als zonnestroom”, vertelt Veenstra. “Holland Solar is opgericht in 1984 en heeft nu ruim 100 leden. Onze achterban is gevarieerd en telt bedrijven uit de gehele keten, van leveranciers van turn key systemen tot producenten van bouten en moeren die specifiek in zonnesystemen worden toegepast. We hebben ook de nodige installateurs binnen onze gelederen. Daarnaast zijn er groothandels, sys-teemhuizen en adviseurs aangesloten.”

Branchevereniging Holland Solar doet veel aan het ontwikkelen, bevorderen en verspreiden van kennis rond het benutten van zonne-energie. Productcertificatie is een speerpunt. Daarnaast is de organisatie bezig met het opzetten van een opleidings- en een kwali-teitsborgingstraject voor het instal-leren van zonne-energie installaties, zowel zonthermisch als PV. Ook participeert Holland Solar in (inter-nationaal) onderzoek. Een actueel voorbeeld daarvan is PV Legal, een onderzoek naar belemmeringen door regelgeving die burgers en bedrijven in de lidstaten van de EU ondervinden als ze zonne-energie installaties willen installeren. De uitkomsten van de studie zullen worden gebruikt om de hindernis-sen zoveel mogelijk weg te nemen.Meer informatie over de activiteiten van Holland Solar vindt u op www.hollandsolar.nl.

ZonPV voor appartementencomplexen in Driebergen (Scheuten Solar; Energieker.nl)

Know-howDe diversiteit van de branchevereni-ging maakt dat Holland Solar over veel know-how beschikt, zowel wat betreft beleid, regelgeving, certificering als scholing, maar ook op het gebied van producttoepassing en -vernieuwing. Veenstra: “Denk bijvoorbeeld aan Solar Bear, een systeem voor op het platte dak, waar ook meteen ballast in zit en dat daardoor veel makkelijker te plaat-sen is. Een van onze leden levert dunne film voor platte daken, een toepassing met veel toekomstperspectief. In het

gemeentehuis van Dongen zijn silicium pv-elementen geïntegreerd in het gla-zen dak. Dat staat niet alleen erg fraai, op een zonnige dag kun je met deze stijlvolle zonwering het hele raadhuis van stroom voorzien. Wat je nu ook al ziet, zijn zonnesystemen op daken van carports. En een inmiddels beroemd voorbeeld zijn de zonnecollectoren op het dak van de Pefetti Van Melle snoep-fabriek in Breda, voor de warmwater-voorziening. Met in totaal 2400 m2 is dit de grootste zonne-energiecentrale in Nederland, wat maar aangeeft dat je ook in de industrie heel goed zonne-energie kunt toepassen. Hetzelfde geldt trouwens ook voor woon-zorgcom-plexen met een grote warmtevraag. Er is erg veel mogelijk.”

Meters makenWat Holland Solar nu vooral wil is ‘me-

IZ0812_TA_aandezon.indd 22 14-8-2012 9:59:55

aug/sept 2012 23

Aan de zon zal het niet liggenters maken’, een sterke markt opbou-wen in Nederland voor de uitrol van zonne-energie, in de vorm van elektri-citeit of warmte. Om dat te realiseren heeft de branchevereniging met de overheid vorig najaar een Green Deal gesloten. Afgesproken is onder meer dat Holland Solar de toepassing van zonne-energie zal bevorderen door een breed systeem op te zetten dat voorziet in kwaliteitsborging, promotie en tech-nische ondersteuning. Eén van de taken die de overheid op zich neemt binnen het convenant is het vereenvoudigen en versnellen van de procedures voor het toepassen van zonne-energie. De ondersteuning van het Rijk is vooral faciliterend. De subsidieregelingen lijken onvoorspel-baar. Voor grote systemen is er nog wel geldelijke ondersteuning, maar voor de kleinverbruiker waren de subsidierege-lingen juist afgeschaft. Inmiddels echter is er door het Lenteakkoord onverwacht toch weer een subsidie op zonPV voor particulieren, van 2 juli 2012 tot en met 2013. Dit heeft tot vervelende resulta-ten geleid. Veenstra: “Er is een kopers-staking gaande en verwacht wordt dat de regeling de markt zal verstoren in plaats van stimuleren. De sector is op zijn zachtst gezegd niet blij met de wil-lekeur.”

Spelregels“Aan de andere kant: we willen niet afhankelijk zijn van financiële ondersteu-ning, hoe welkom die ook is. Wat de sector nodig heeft is een level playing field, een gelijk speelveld met spelre-gels die voor iedereen gelden. Op het gebied van belasting, wetgeving en bouwregelgeving. Zolang bijvoorbeeld zakelijke grootverbruikers relatief weinig energiebelasting betalen per kilowatt-uur, zullen ze niet snel geneigd zijn over te schakelen op zonne-energie. En zelfs als ze dat wel doen, lopen ze alsnog tegen hindernissen op. Want het aantal kilowattuur dat verrekend wordt met je totale afname is niet ongelimiteerd. Daar krijgen ook verenigingen van ei-genaren van appartementencomplexen mee te maken die gebruik willen maken

van zonnestroom. Zij kunnen niet op de huishoudelijke rekening salderen. Of mensen die het grote dak van hun buur-man zouden willen gebruiken om op de huishoudelijke rekening te salderen, ook dat is wettelijk onmogelijk. Als brancheorganisatie zetten we ons ervoor in de regels verruimd te krijgen, zodat er meer mogelijk wordt. Maar dat kunnen we niet alleen. Het is een inge-wikkelde materie, echt lobbywerk voor gevorderden. We werken er dan ook samen met onze partners aan, Uneto-VNI, FME en De Duurzame Koepel.

Duurzame initiatievenEr moet meer ruimte komen voor duur-zame initiatieven, meent Amelie Veen-

stra. “Denk eens aan een zonnepark, waar burgers in kunnen investeren en via salderen de vruchten ervan plukken. Technisch prima te realiseren, maar de huidige regelgeving laat het niet toe. Het potentieel van zonne-energie in Nederland is gigantisch. Zouden we alle beschikbare oppervlak inzetten, dan levert dat 200 terawattuur elektrisch op, dat is 80 terrawatt meer dan de totale vraag in ons land. Bij zonthermisch kun je zelfs driemaal de totale vraag (van 300 terawattuur) opwekken. Natuurlijk kun je het niet allemaal ontginnen, het is puur theoretisch. Maar het laat zien dat die markt enorm is en dat de mogelijkheden van zonne-energie bijna onbegrensd zijn.” •

Consumenten willen wel! Ruim een jaar geleden overwogen maar liefst 300.000 woningbezitters om op korte termijn zonnepanelen te laten plaatsen op hun dak. Dit aantal zou nog veel hoger zijn geweest als er meer duidelijk-heid zou zijn over de investeringskosten, regelgeving en terugverdientijd. Dit blijkt uit een onderzoek van USP Marketing Consultancy in opdracht van Uneto-VNI. Men vindt een lagere energierekening aantrekkelijk maar denkt ook aan het milieu.De meest genoemde redenen om geen zonnepanelen aan te schaffen zijn de verwachte investeringskosten. Gemiddeld denkt men dat de aanschafkosten van zonnepanelen in 11 jaar zijn terugverdiend met de besparing op de ener-giekosten.

Lichtdoorlatende zonnepanelen voor Tuincentrum Groenrijk te Zevenaar (Atema Solar Energy)

IZ0812_TA_aandezon.indd 23 14-8-2012 10:00:01

aug./sept. 201224

exposantenoverzicht

Nedco 638

Nedco Kunststoffen is totaal-leverancier van witgoed accessoires, ventilatoren, ventilatieroosters en andere ventilatieproducten. Op de beurs wordt onder andere de nieuwe Intellivent ventilator gepresenteerd. Deze ven-tilator heeft de beschikking over alle mogelijke functies, inclusief een automatisch vochtdetectiesysteem. Deze stille ventilator (22 decibel) is geschikt voor gebruik in badkamer of toilet •

Wolf 323

De serie KG Top luchtbe-handelingskasten van Wolf is uitgebreid met vijf types (260, 300, 370, 530 en 640). De nieuwe types zijn allemaal breed gebouwd en daarmee geschikt om als binnen-opstelling te stapelen. De serie die nu bestaat uit 26 types kunnen ook met elkaar gecombineerd worden. De Wolf hogedrukbevochtiging-systemen kunnen nu ook bij luchtbehandelingskasten volgens hygiënerichtlijn VDI 6022 of de nog strengere DIN 1946-T4-norm worden toegepast. Indien gekozen wordt voor een stekkerklare regeling, kan deze worden voorzien van een ModBus-, BacNet- of LON-commu-nicatiemodule. Wolf levert

steeds vaker luchtbehande-lingskasten met luchtsnel-heden onder de 1,8 of 2,0 m/s en energielabel A+. Om het energiegebruik verder te verlagen kan de KG Top serie uitgerust worden met traploos regelbare EC-venti-latormotoren. Wolf voorziet de technische specificaties tegenwoordig standaard van nog uitgebreidere geluids-gegevens voor het optimaal selecteren van geluiddem-pers en kan de maatschetsen aanleveren in 2D- en 3D-AutoCAD •

Verholt 428

Warmtebeeldcamera’s wor-den steeds vaker toegepast bij het controleren van onder andere woningen, vanwege vocht en/of tocht, het zoeken naar vloerverwarmingsleidin-gen en het controleren van elektrische installaties. De warmtebeeldcamera’s van Flir zijn gemakkelijk in be-diening en gunstig geprijsd, aldus de leverancier. De MRU Nova Plus rookgasanalyzer is in twee uitvoeringen beschik-baar: Nova Plus, voor de analyse aan ketels > 100 kW en Nova Plus Industrial. Deze laatste is met een gaskoeler uitgevoerd, speciaal voor de analyse aan industriële ketels. Het apparaat is com-pacter en heeft een aantal belangrijke kenmerken, waaronder inductieladen en draadloze communicatie. Dit apparaat is de opvolger van de Nova 2000 •

Van Walraven 313

Van Walraven is klaar voor ICM-orderverwerking. Elektronisch communiceren tussen klant en groothandel kan enorm veel tijd en geld besparen. Een aantal voorde-len van ICM orderverwerking zijn:- efficiënt; minder handelin-gen;

- accuraat; handmatig invoe-ren niet meer nodig;

- duidelijk en zeker, voor projectleider en werkvoor-bereider;

-kostenbesparend.Plaats een digitale order vanuit uw eigen calculatie-programma. U ontvangt een digitale orderbevestiging. Indien gewenst ontvangt u ook de digitale factuur in uw systeem • Aquaberg 575

Bij renovatiewerkzaamheden wordt vaak over de be-staande badkamervloer een nieuwe tegelvloer aange-legd. Probleem is dan dat de vloerput te laag komt te zitten. Een installateur zal een nieuwe vloerput moeten plaatsen om het probleem op te lossen. Maar door het hak- en breekwerk, kunnen ongewild lekkages ontstaan. Voorkom hak- en breekwerk en bespaar. De renovatie-put wordt gewoon over de bestaande vloerput heen ge-plaatst. Geschikt voor de mo-dernste en dunste tegels. De kunststof renovatieput is le-verbaar in vier diktematen: 5, 6. 7 en 10 mm. De renovatie-put is alléén leverbaar in 146 x 146 mm. Aquaberg heeft

gekozen voor hoogwaardig ABS-kunststof, aangezien dit duurzaam en prijsgunstig is. Het rooster is uitgevoerd in RVS-hoogglans •

BWT 462

Quick and Clean voorkomt kalkvlek-ken na het douchen en zorgt voor een brand-schone douche-cabine, brand-

schoon kraanwerk en een brandschone badkuip. De montage van het kalkfilter BWT Quick & Clean, recht-streeks aan het kraanwerk van de douche, maakt het moeizame droogwrijven na het douchen overbodig. Een druk op de knop en alle oppervlakken kunnen met kalkvrij water worden afge-spoeld •

Dimplex 430

Al meer dan vijftig jaar is Dimplex actief in elektrische verwarming. Dit heeft gere-sulteerd in een uitgebreid assortiment met nagenoeg voor iedere situatie een passende oplossing. Bij Glen Dimplex Benelux BV staan specialisten van Dimplex voor u klaar om ondersteu-ning te bieden bij het geven van verwarmingsadvies •

IZ0812_Hardenberg_li_1.indd 24 14-8-2012 10:02:11

Waarom Vaillant?geoTHERM hybride systeem: onderscheidt uw vakmanschap.

geoTHERM hybride systeemVaillant introduceert een nieuw milieuvriendelijk en duurzaam systeem: het geoTHERM hybride systeem. Een energiebesparend systeem voor EPC-verlaging of labelverbetering waarbij gebruik wordt gemaakt van gratis natuurlijke energiebronnen die de woning kunnen verwarmen én koelen.

Het geoTHERM hybride systeem is een ruimtebesparend, compact en flexibel systeem dat eenvoudig te installeren is. Het mooie is dat het hybride systeem past op alle Vaillant hr-ketels jonger dan 6 jaar en perfect te combineren is met de ecoTEC plus en pro!

Het geoTHERM hybride systeem bestaat uit een zeer geluidsarme hoog efficiënte warmte pomp en een heel efficiënte, stille hr-ketel met een hoog rendement. U heeft de keuze uit twee warmtebronnen voor de warmtepomp: lucht, eventueel gemengd met ventilatielucht, en bodem.

Meer weten over het geoTHERM hybride systeem? Ga dan naar www.vaillant.nl Verwarming Koeling Duurzame energie

84627-VA-Adv Installateurszaken 210x297.indd 1 14-08-12 09:20IZ0812_25_vaillant.indd 25 17-8-2012 10:43:08