9e jaargang

nummer 5

mei 2011

Special: Nabeschouwing ISH > Terugblik

respondenten > Groen, groener, groenst

> Sanitair in beeld > Design en diversificatie

Grey: 65% blackRed: pantone 485

Grey: 65% blackRed: cmyk 100 red, 100 yellow

Grey: 65% blackBlack

White background Dark backgroundZEN design lineby Mitsubishi Electric

Mitsubishi Electric presenteert u met trots de ZEN Design lijn. De Zen airconditioning is een geavanceerd professioneel warmtepomp klimaatsysteem welke kan koelen en verwarmen. Naast een fraaie vormgeving is de Zen; zeer zuinig met energie (energie label A), super stil en voorzien van een hoogwaardig fi ltersysteem voor effi ciënte luchtreiniging. De ZEN is zeer eenvoudig te bedienen en leverbaar in de kleuren wit, zwart en zilver. Wilt u meer weten? www.alklima.nl.

Mitsubishi Electric presenteert u met trots de ZEN Design lijn. De Zen airconditioning is een geavanceerd professioneel warmtepomp De Zen airconditioning is een geavanceerd professioneel warmtepomp De Zen airconditioning is een geavanceerd professioneel warmtepomp klimaatsysteem welke kan koelen en verwarmen. Naast een fraaie vormgeving is de Zen; zeer zuinig met energie (energie label A), super stil vormgeving is de Zen; zeer zuinig met energie (energie label A), super stil vormgeving is de Zen; zeer zuinig met energie (energie label A), super stil en voorzien van een hoogwaardig fi ltersysteem voor effi ciënte luchtreiniging. en voorzien van een hoogwaardig fi ltersysteem voor effi ciënte luchtreiniging. en voorzien van een hoogwaardig fi ltersysteem voor effi ciënte luchtreiniging. De ZEN is zeer eenvoudig te bedienen en leverbaar in de kleuren wit, zwart De ZEN is zeer eenvoudig te bedienen en leverbaar in de kleuren wit, zwart en zilver. Wilt u meer weten? www.alklima.nl.

Kijk voor de MXZ Zomeractie op

www.alklima.nl

Kijk voor de PUNTENSPAREN!PUNTENSPAREN!SPAREN!

Adv EFwit A4_ALKhoek_jacco.indd 1 10-05-11 13:21IZ0511_omslag_1-60.indd 3 13-5-2011 10:22:31

IZ0511_03.indd 3 10-5-2011 14:24:08

Kijk voor meer HAPPY HOURS informatie en actievoorwaarden op www.vaillant.nl/happyhours

www.vaillant.nl

Vaillant geeft een gul rondje extra warmwatercomfort weg.Bij de hrSOLIDEplus ontvangt u 1 CW gratis bovenop de CW klasse CW3 en CW4. Of te wel een CW4 voor de prijs van een CW3 en een CW5 voor de prijs van een CW4. Gul is Vaillant ook met kwaliteit en duurzaamheid. Verrasuw klanten nu met dit extra warmwatercomfort. U kunt zoveel ketels bestellen of op voorraad nemen als u wilt.Ga als een haas naar de groothandel en profiteer van de HAPPY HOURS van Vaillant.

n

Vaillant hrSOLIDEplus

Vaillant A4 +3 mm vakad CW5,4 HH's-IZ:Vaillant A4 +3 mm vakad CW5,4 HH's-Inst.Tot 21-03-2011 11:12 Pagina 1

IZ0511_04.indd 4 10-5-2011 14:25:22

Succesvol, maar niet op alle frontenISH 2011

Groen, groener, groenstExposanten aan het woord

Verwarmingswereld toont bonte verscheidenheid aan systemenDesign en diversificatie op de ISH

Bijzondere warmtepompen voor woningen en utiliteitGeen buffervat en elektrisch element

Ventilatie nieuwbouwwoningen ver onder de maatGeen verbetering te zien

En verderVan de redactieIn de pijplijn, incl. Agenda en IZAPColumn PubliventInstallatietips voor draadloze kamerthermostatenPompen steeds zuinigerAirconditioning met natuurlijke koudemiddelenAf fabriek

En verderDruppelsColumn KiwaColumn HU

IZ ZAKELIJK“Leren begint met wederzijds respect”Beste Praktijkopleider 2010 InstallatiePortal ontzorgt Online kantoor

En verderColumn Uneto-VNIZakennieuwsColumn OTIB

16

18

20

30

32

79

1136384052

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

22

28

252527

42

45

495151

Spelen met ruimteSanitair op de ISH

ISH NoviteitenshowSinds 1989

mei 2011 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nlVaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Paul Tersmette (Uneto-VNI), Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSOAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nlUitgever: Frank StouthartSecretariaat: info@merlijnplus.nlAbonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: abonnementen@merlijnplus.nlVormgeving: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

9e jaargang

nummer 5

mei 2011

Special: Nabeschouwing ISH > Terugblik

respondenten > Groen, groener, groenst

> Sanitair in beeld > Design en diversificatie

Grey: 65% blackRed: pantone 485

Grey: 65% blackRed: cmyk 100 red, 100 yellow

Grey: 65% blackBlack

White background Dark background

De Belgische radiatorproducent VASCO presen-

teerde als primeur een technologisch topproduct

op de ISH. De ‘FlatLine’ is een radiator zonder

zichtbare laspunten en met een watervoerende

vlakke voorplaat. Dat wil zeggen, met de waterka-

nalen rechtstreeks verwerkt in de vlakke voorplaat.

De FlatLine verenigt deze toptechnologie met hoge

interieureisen. De radiator is bovendien voordelig in

aanschaf en in gebruik. In aanschaf, omdat een klei-

nere radiator volstaat voor een superieure warmte-

afgifte. En in energiegebruik, omdat de FlatLine

bijzonder geschikt is om aangesloten te worden op

lage temperatuur verwarmingssystemen.

IZ0511_inhoud.indd 5 13-5-2011 11:10:17

Aangenaam, VSH

Gas, Water enCV Systemen

VSH Flow Control+31 (0)33 45 03 880 of ga naar www.vsh-fl owcontrol.nl

Vanaf heden zijn onze M-contour pressfi ttingen in de materialen staalverzinkt, koper en RVS verkrijgbaar onder de naam VSH XPress. Met VSH XPress is het niet alleen aangenaam kennismaken, maar ook aangenaam werken. Naast de snelle installatie is het programma niet systeemgebonden, waardoor u de vrijheid hebt om een compleet systeem of losse onderdelen te gebruiken.

Alles van VSH: Dat werkt beter.

Uw vertrouwde persverbindingssysteem stelt zich opnieuw aan u voor!

STAALVERZINKT

RVS

KOPER

VSH Adv XPress 210x297 NL.indd 1 20-12-2010 15:05:15IZ0511_06.indd 6 10-5-2011 14:26:35

mei 2011 7

van de redactie

IZ was met een gedreven delegatie afgereisd naar de ISH. Belangrijkste opgaaf was om op verschillende terreinen relevante ontwik-kelingen te signaleren en daarvan verslag te doen. Natuurlijk, het is altijd leuk om nouveautés te ontdekken en u een paar lekkere scoops voor te zetten; dat zullen we ook zeker niet laten. Maar relevanter nog is de vraag: Waar gaan we heen in de branche? Hoe ontwikkelt de markt zich? Wat zijn factoren om rekening mee te hou-den? Een leverancier van sanitairproducten en badka-merdecoratie merkte op dat er relatief weinig aandacht is voor het gevoel en de beleving van de consument. “Er wordt nog steeds vooral gecommuniceerd over de techniek achter de producten en de praktische voordelen ervan, om mensen te over-tuigen van de kwaliteit van duurzaamheid.”

BelevingWat wil de (sanitair)consu-ment? Lekker wegdromen in zijn nieuwe badkamer en de zorgen van alledag van zich afspoelen. Het is aan de industrie om er (discreet) voor te zorgen dat een onbelemmerde ‘beleving’ niet ten koste gaat van een verantwoord water- en ener-giegebruik. Echte innovaties, zo con-stateerde onze crew, waren betrekkelijk dun gezaaid. Is dat erg? Niet echt. “De techniek is er al”, stelde een exposant vast, “nu de klanten nog zover krijgen dat ze die ook gaan toe-passen.” En dan komt een typisch Hollands fenomeen om de hoek kijken: Wat kost me dat? Vaak blijkt de prijs uiteindelijk belangrijker dan de duurzaamheid van het product. A propos prijs, doet de crisis zich nog gelden? Een specialist in verwarmingsop-lossingen: “Tijdens de vorige

editie van de beurs zaten we in het dal, de stemming is inmiddels een stuk verbe-terd. Men is positiever. Dat merken wij aan de interesse

die installateurs tonen voor campagnes van fabrikanten. Het is een teken aan de wand; ze durven weer vooruit te kijken.” •

Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide cata logus. Een over zichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leverings programma van koperen en bronzen pro duk ten en half-fabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.

www.gizom.nl

U I T O N Z EK O P E R / B R O N S

C A T A L O G U SAan de leiding in aluminium, koper en brons.Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.

IZ0511_vanderedactie_gizom.indd 7 13-5-2011 11:08:50

TOPTECHNOLOGIE ZORGT VOOR SUPERIEURE WARMTE-AFGIFTE,

DANKZIJ WATERVOERENDE VOORPLAAT

FLAT

more for less

MEER WARMTE EN COMFORT De vlakke voorplaat van de FlatLine staat in rechtstreeks contact met de waterkanalen van de radiator. Hierdoor wordt de warmte direct vrijgegeven. MEER COMPACT Dankzij de superieure warmte-afgifte volstaat een com-pacter model dat naadloos in uw interieur past.

MEER KWALITEITFlatLine draagt met fi erheid de VASCO-stempel, hét keur-merk van de kwaliteitsradiatoren.

MINDER VERBRUIKENDe FlatLine is uitermate geschikt om aangesloten te worden op lage temperatuur verwarmingssystemen.

MINDER IN PRIJSFlatLine slaagt erin een prachtige radiator aan te bieden tegen een voordelige prijs.

MINDER BREEKWERKDoor de unieke middenaansluiting is het kinderspel om de FlatLine snel en op de millimeter nauwkeurig te bevesti-gen.

WWW.VASCO.EU

FLATLINE ADVERTORIAL.indd 1 18/04/11 13:18IZ0511_08.indd 8 10-5-2011 14:29:14

xxxx 2009 9

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Eerst even IZappen...

ISH 2011

ACTUEEL

ISH

AGendA26 meiPraktijkmiddag ‘Dag over Stof’Bouw & Infrapark, Harder-wijk www.dagstof.nl

28 mei‘Dag van de Bouw 2011’Vrije toegang bouwprojec-ten in heel Nederland www.dagvandebouw.nl

7 juni Workshop Technische en Medische GassenDe Amershof, Amersfoortwww.tvvl.nl

8 juniCursus ‘Bouwbesluit in de Praktijk’Gilzewww.bob.nl

14 juniCursus ‘Reiniging en Desin-fectie van Leidingwaterin-stallaties’Utrechtwww.cursusloket.nl

BEURS

SCHOLING

Succesvol, maar niet op alle frontenEen succes? Jazeker. ISH 2011 telde meer bezoe-kers en exposanten dan de vorige editie. Bezoe-kers en exposanten die ook meer vertrouwen hebben in de toekomst dan twee jaar geleden. Helaas leek het aanbod aan innovaties wat achter te blijven. P 16

Ventilatie nieuwbouw-woningen ver onder de maat Het meest recente, landelijke onderzoek naar de kwaliteit van ventilatiesystemen in nieuwbouwwoningen geeft in de branche geen aanlei-ding tot blije gezichten. Veel nieuwbouwwoningen heb-ben een ventilatiesysteem dat niet functioneert zoals het behoort, waardoor ze te kampen hebben met flinke tekortkomingen in de venti-latieprestatie. Alle schakels in de keten zijn daarvoor verantwoordelijk. P 32

Groen, groener, groenstIn 2009 werd er al flink gehamerd op energiebe-sparing en duurzaamheid, nu werd je in Frankfurt let-terlijk bedolven onder de ‘groene uitingen’ van het bedrijfsleven en vakorga-nisaties. Vijf Nederlandse exposanten vertellen over hun bevindingen ter plekke. Wat zijn volgens hen de trends en hoe hebben zij, voor zover toen aanwezig, deze beurs ervaren in vergelijking met twee jaar geleden? P 18

ISH NoviteitenshowVan 18 tot en met 20 april vond in de Home Boxx in Nieuwegein editie 2011 plaats van de ISH Novitei-tenshow. Wij bezochten de showroombeurs, waar-

“Leren begint met we-derzijds respect”Een jongere die in de techniek wil werken, volgt zijn opleiding op school. De praktische vorming vindt vooral plaats op de werk-vloer, onder leiding van een praktijkopleider. Een goede praktijkopleider is goud waard. Voor de leerlingen, het eigen bedrijf en de bran-che. IZ sprak over de mooie en moeilijke kanten van vorming met Adri Schepers, vorig jaar uitgeroepen tot ‘Beste Praktijkopleider 2010’. P 42

bij onze belangstelling vooral uitging naar waterbesparen-de technieken en opvallende accenten. P 28

Prima werkgeverAlklima, importeur van de kli-maatsystemen van Mitsubishi Electric, heeft het predikaat ‘Great Place to Work’ verwor-ven in de categorie Small & Young Entreprises. Hieronder vallen alle bedrij-ven waar tussen de twintig en vijftig medewerkers werk-zaam zijn. Alklima heeft de zesde plek behaald op de lijst van de meest aantrekkelijke werk-gevers van Nederland en hoort bij de top-100 van de Europese Unie.Great Place to Work stelt

Premium PartnerTechnische groothandel Biesheuvel Techniek is ‘pre-mium partner’ geworden van pompfabrikant ITT Lowara Nederland. Het partnerschap maakt het aanbod van Biesheuvel Tech-niek in ‘residential & industri-al pumps’ compleet. ITT Lo-wara Nederland ondersteunt de klanten van Biesheuvel Techniek door vanuit haar expertise de juiste Lowara-pomp te adviseren •

Jubilaris fitter dan ooitCaleffi viert haar 50-ja-rig bestaan. In 1961, het oprichtingsjaar van de onderneming, bestonden de bedrijfsactiviteiten uit het produceren van ventielen, koppelingen en onderdelen uit messing en staal. Inmid-dels is het assortiment uitge-groeid tot 8.000 producten op het gebied van verwar-ming, watertechnologie en hernieuwbare energie. Terwijl in de beginjaren de productie plaatsvond in een zeer bescheiden faciliteit, beschikt Caleffi nu over een totale bedrijfsoppervlakte van 78.000 m2, met daar-bij een wetenschappelijk onderzoekscentrum en ultramodern volautomatisch magazijn •

ieder jaar in veertig landen lijsten samen van bedrijven waarvan de werknemers zeer tevreden zijn over hun werk-gever en het management. De werknemers van de best beoordeelde organisaties hebben vertrouwen in de mensen voor wie zij werken. Daarnaast zijn ze trots op hun werkgever en hebben zij veel plezier in de samenwer-king met collega’s •

y_IZ0511_idp_izap_agenda.indd 9 13-5-2011 8:55:07

Gericht op de toekomstwww.testo.nl/rookgas

Testo rookgas en emissie analyzersAnalyzers die vooruit denken

• Standaard 5 jaar garantie op hetinstrument en de meetcellen

• H2 gecompenseerde CO meetcel

• Drukverschil meting en afpersenmogelijk d.m.v. afpersset

• Instrument diagnose

• Rookgas analyse matrix; u ziet ineen oogopslag op de CV-installatieoptimaal is ingesteld

• en nog veel meer...

NIEUW

23 0983 11-037

Testo 330 Longlife

testo 327 testo 330 LL testo 340 testo 350

Multifunctioneel meetinstrument testo 435

testo BV, Randstad 21-53, 1314 BH Almere T 036 5487000 F 036 5487009 E info@testo.nl W www.testo.nl

Voor al uw binnenklimaat metingen:

- luchtkanaalmetingen - drukverschilmetingen- luchtstroommetingen- comfortmetingen

(CO2, %RV, absolute druk, temperatuur en Lux)

- U-waarde metingen- en nog veel meer...

Gericht op de toekomstwww.testo.nl/klimaat

11-037 - adv Installateurszaken 5 28-4-2011 13:03 Pagina 1

IZ0511_10.indd 10 10-5-2011 14:30:36

COLUMNwww.installatienet.nllees meer op

mei 2011 11

Appeltje eitjeHet leven van de ventilatiecolumnist is eigenlijk een ap-peltje eitje. Aan inspiratie geen gebrek. Er is altijd wel weer nieuws beschikbaar waarmee de prestatie van de bouwkolom ten aanzien van ventilatie geëtaleerd wordt. Het ene rapport is nog niet binnen of er volgen alweer re-sultaten van weer een nieuw onderzoek. De aanvliegroute is altijd net een beetje anders, de resultaten zijn iedere keer hetzelfde en onthutsend. Onlangs vond ik op mijn bureau de rapportage van VROM-inspectie betreffende de naleving van ventilatie en EPC-regels. Qua inhoud zal ik mij beperken tot een paar citaten. Als u van het type zelfkastij-ding bent kunt u de volledige informatie vinden op www.vrominspectie.nl. Daar gaan we: ‘De naleving van de regelgeving voor ventilatie door opdrachtgevers, aannemers en instal-lateurs is zorgwekkend… Bij meer dan een derde van de bouwvergunningen zijn ventilatie en EPC-berekeningen niet gecontroleerd…Bij iets minder dan de helft van de opdrachtgevers is er te weinig aandacht voor ventilatie en energieprestatie bij de voorbereidingen van een project… Ventilatie en energieprestatie zijn voor de meeste gemeen-ten geen belangrijk item tijdens het houden van toezicht.’ Tja… En vervolgens zijn we ‘hooglijk verbaasd’ als dan blijkt dat in meer dan twee derde van de woningen niet wordt voldaan aan de wettelijke minimum ventilatie- en/of EPC-eisen. Nu kunnen we blijven onderzoeken totdat we een ons wegen. We kunnen er ook iets aan doen. Ook u kunt er iets aan doen. Uiteindelijk is het formuleren van een kwalitatief hoogwaardige PVE, het ontwerpen en aanbren-gen van een goed ventilatiesysteem, alsmede het contro-leren en handhaven van eisen, voor de verantwoordelijke partijen echt geen rocket science. Ook dat is met de juiste aandacht een appeltje eitje…

Andrémeester. Algemeen directeur Alusta

Natuurlijke Ventilatietechniek BV

Van Spanje naar DuitslandHet afgelopen anderhalf jaar heeft installatieadviseur Ronald Wennekes ons verteld over zijn belevenissen in Span-je. Hij heeft nu het stokje over-gedragen aan Ben Kuipers, mededirecteur-eigenaar van de Loohuis Installatiegroep. Kuipers zwaait samen met Ben en Laurens Loohuis de scepter over een bedrijf met vierhon-

derd medewerkers en zeven vestigingen in Oost Nederland en Duitsland. Een Duitsland-deskundige dus, maar niet zo eentje van de universiteit, maar uit de praktijk. En dat is interessant. Al eeuwenlang hebben Nederlanders de neiging om op te kijken tegen de grote buur. Dacht u dat we pas sinds enkele jaren ‘achterlopen op de Duitsers’? Welnee, dat werd al omstreeks 1900 geroepen. Klopt dat, is het onzin of zijn we gewoon anders en moet je geen appels met peren gaan vergelijken? Kuipers zal er zijn licht over laten schijnen in de komende edities •

Stofzuigen en stof afvoeren in plaatsvan stof verplaatsen.Het Snoek centraal stofzuigsysteemmaakt aan de vervelende dingen vanstofzuigen een eind en is de enigemanier van stofzuigen waarbij stofvoor 100% wordt afgevoerd. Schoon,hygiënisch, gemakkelijk en snel.

Nieuw en uniek zijn de inlaatklepjes‘Snoover®’, die perfekt zijn te inte-greren bij de meest gebruikte mer-ken schakelmateriaal.

Snoek centraal stofzuiger apparatuur b.v.Techniekweg 10 4143 HV Leerdam -Holland telefoon 0345-599360 fax 0345-599758 email: info@snoek.com

www.snoek.com

y_IZ0511_idp_publivent.indd 11 12-5-2011 11:26:51

mei 201112

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

De ventilatie in Nederlandse nieuwbouwwoningen is erg slecht, toont onderzoek van BBA-binnenmilieu aan. BBA onderzocht 300 nieuwbouwwoningen verspreid over het land. Centraal stond het functioneren van de mechanische ventilatiesystemen. BBA doet onder andere de volgende aanbevelingen: professionalisering van uitvoerenden in de bouwpraktijk en invoeren van een (verplichte) periodieke con-trole voor ventilatiesystemen op basis van de VentilatiePresta-

tie Keuring. ISSO heeft diverse kennisproducten beschikbaar voor ontwerpers en uitvoerenden. In het rapport verwijst BBA naar deze kennisproducten. Om te zorgen dat er geen gaten vallen tussen het ontwikkelproces van richtlijnen en kennis-producten en het daadwerkelijk ‘opgeleid en vaardig zijn’ om ventilatieproducten in de praktijk te kunnen ontwerpen en installeren heeft ISSO de leergang woningventilatie ontwik-keld. De ontwikkeling van de leergang wordt ondersteund door belangrijke partijen in de installatiesector zoals Uneto-VNI, AgentschapNL, OTIB, en de leveranciers van ventila-tiesystemen verenigd in de FME/VLA. De leergang bestaat uit 1 basis module en 3 specifieke modulen; ontwerpen, monteren/installeren en beheren/onderhouden. Elke module bestaat uit een instructieboek, opgaven en casussen en een CITO-examen. De leergang komt medio 2011 beschikbaar. Naar verwachting kan men in het najaar van 2011 de cursus bij de opleidingsinstituten volgen. De specifieke modulen sluiten wat betreft het vakbekwaamheidsdeel aan op beschik-bare certificatieregelingen zoals BRL6000-10 ‘Ontwerpen en installeren ventilatievoorzieningen woningen’ en BRL8010 ‘VentilatiePrestatie Keuring woningen’. Voor de monteur/installateur verzorgt ISSO tevens de instructiebijeenkomst ‘Toepassen van ventilatievoorschriften woningen met Kleintje Ventilatie’. Tijdens deze instructie krijgen de deelnemers inzicht in het toepassen van de voorschriften in de praktijk. Het ISSO-kleintje Ventilatie ´Woningen en woongebouwen´ is een goed toegankelijk zakboekje waarin wordt ingegaan op de belangrijkste punten uit de wetgeving en waarin richtlijnen gegeven worden voor het goed ontwerpen, uitvoeren en beheren van ventilatiesystemen in woningen en woongebou-wen. Voor meer informatie: www.isso.nl •

Kennisgebrek woningventilatie

Woningen met een energielabel worden sneller verkocht dan wanneer het label ontbreekt. Voor een huis met een ‘groen’ label willen kopers gemiddeld 6000 euro meer betalen. Dit blijkt uit onderzoek door de Universiteit van Tilburg en de Universiteit Maastricht. De energielabels werden in 2008 ingevoerd. Sindsdien zijn er ruim vijftigduizend Nederlandse woningen met een energielabel verkocht. Dat is zo’n vijftien procent van de totale markt. Opvallend is dat de woningen met het label gemiddeld 24 dagen sneller verkocht worden dan normaal. De Tweede Kamer vergadert binnenkort over een voorstel om er beter op toe te zien dat er geen woningen zonder label meer worden verkocht. Het kopen van een wo-ning zonder label brengt het risico met zich mee dat mensen

niet weten hoe hoog de energierekening zal uitvallen in hun nieuwe huis. Mensen met de meest energieverkwistende woningen betalen vier keer zo veel voor gas als mensen met de energiezuinigste huizen. (Bron: ANP) •

Woningen met energielabel sneller verkocht

IZ0511_idpl_li.indd 12 12-5-2011 11:28:13

ww

w.ip

ex

-gro

up

.co

m

Pb 82, 7468-ZH

Enter, The Netherlands

+31(0)547 - 38 46 35

+31(0)547 - 38 46 37

info@ipex-group.com

www.ipex-group.com

Phone_

Fax_

E-mail_

http_

• Dakdoorvoer voor dakhellingen van 20 tot 60 graden

• Flexibele I-Form® onderplaat

• Volledig EPDM

• Uit één geheel

• 20 jaar garantie

I-Seal flexibele dakdoorvoerde ideale oplossing voor dakdoorvoeren!

Advertentie 185x132 05-11-2010 08:46 Pagina 1

IZ0511_13.indd 13 12-5-2011 11:32:06

Persoonlijke service en een compleet assortimentBij Warmteservice

COMBI-KETELS

ACTIEVOORDEEL!

Informeer bij uw

dichtstbijzijnde

vestiging

Efficiënt werken en voordelig inkopen: daar ligt uw winst. Met Warmteservice bespaart u tijd en geld! We bieden u een groot assortiment met een gunstige prijsstelling. U vindt bij ons geen zelfbedieningsconcept of vertegenwoordigers, maar vakkundige mensen aan de balie. Warmteservice onderscheidt zich door de persoonlijke benadering en het deskundige advies.

Warmteservice heeft 50 vestigingen in Nederland. Ook in uw regio zijn wij goed bereikbaar. Kom gerust langs en bekijk ons ruime assortiment, doordeweeks of op zaterdag.

Meer informatie: 0900 - 23 56 897 (0900-belnuWS / € 0,01 p.m.)

Bestel eenvoudig online op warmteservice.nl

Adv B NL 180x132_i3_Ebx_T.indd 1 4/28/11 4:20 PM

IZ0511_14.indd 14 12-5-2011 11:34:55

mei 2011 15

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Milieu, duurzaamheid, energiezuinig, groene marketing; deze begrippen zijn momenteel heel actueel en ‘hot’. In een aantal gevallen worden deze zaken ook gesubsidieerd door de overheid. Ook voor bedrijven in de luchtkanalenbranche biedt dit perspectieven. De meeste kans op subsidie voor het luchtkanalentraject ligt op het gebied van energiebespa-ring en milieuverbetering. Een aangenaam binnenklimaat, zowel bij wonen als werken, wordt steeds belangrijker. Zaken zoals de luchtdichtheid van het luchtverdeelsysteem en de luchtdichtheidsklasse (C) zijn daarbij cruciaal. De kwaliteit van de luchtkanalen, de warmtepompen, appendages, lucht-verwarmers, maar ook de installatie en montage op locatie dienen aan de hoogste eisen te voldoen. Er bestaan speciale kwaliteitslabels voor duurzaamheid. De hoogste labels staan voor zeer duurzame utiliteitsbouw. Met name in dit segment zijn subsidievoordelen te genereren. Stel de renovatie van een bedrijfspand vergt een investering WTW + kanalen

Subsidieregelingen luchtkanalensystemenvan €100.000,-. Dan geldt een extra investeringsaftrek van 44% en het vennootschapsbelastingtarief van 25,5%. Dat levert een netto voordeel op van €100.000 x 44% x 25,5% = €11.220,-. Bij een nieuw pand met een verhuurbaar op-pervlak van 20.000 m2 en met artikel 210302 zou de EIA-subsidie zelfs €200.000,- bedragen voor klasse C luchtsyste-men. Al deze subsidies zijn afhankelijk van de rechtsvorm, een activering op de bedrijfsbalans van minimaal 5 jaar, niet tweedehands/lease, BTW etc. Er bestaan tevens mogelijkhe-den om voor innovaties subsidies aan te vragen. Bijvoorbeeld voor productontwikkeling, maar ook voor procesontwikkeling en technisch onderzoek. Voorbeelden hiervan zijn de WBSO (subsidie is 50% van de loonkosten), innovatiebox (5% Vpb in plaats van 25,5 % Vpb) of in de vorm van Innovatie Pres-tatie Contracten (IPC) en Innovatievouchers. Bij deze vorm van subsidies zijn criteria van belang zoals nieuw voor de onderneming, nieuw voor Nederland of een stimulans voor samenwerking tussen bedrijven om een nieuw product te ontwikkelen. Als men een luchtkanalenproject heeft waarbij energiebesparing, milieuvriendelijkheid en/of innovatieve as-pecten een rol spelen, zijn er verschillende manieren om hier voorsubsidie aan te vragen. Dit kan via de opdrachtgever of door het inschakelen van hierin gespecialiseerde organisaties, zoals de leden van de NVAS (Nederlandse Vereniging van Adviseurs inzake Subsidies, zie www.nvas.nl/leden) •

Airconditioning zonder ventilatoren, dat is het doel van de zogenoemde klimaatcascade©. Naar een ontwerp van Ben Bronsema, TU Delft promovendus, heeft adviesbureau Peutz hiervan een testmodel gebouwd en de eerste meetresultaten zijn bij-zonder positief. De klimaatcascade is onderdeel van het onderzoek ‘Earth, Wind & Fire –Airconditioning powered by Nature’, waarop Bronsema begin vol-gend jaar hoopt te promoveren. Onlangs was Bronsema een van de sprekers op het welkomstsymposium voor Michael Braungart als gasthoogleraar bij de faculteit Bouwkunde.In het laboratorium van adviesbureau Peutz in Molenhoek staat het testmodel van de klimaatcascade©: een 6 meter hoge, thermisch goed geïsoleerde schacht, met een doorsnede van 1x1 m. Met de klimaatcascade© hoopt men het

klimaat in gebouwen energiezuinig en innovatief te regelen en de gebouwen ook te ventileren. De eerste meetresultaten bevestigen de conclusies van eerdere berekenin-gen en simulaties, zodat het concept nu verder kan worden uitgewerkt. De klimaatcascade© is een uiterst effec-tieve warmtewisselaar waarmee lucht kan worden gekoeld en verwarmd. De voorverwarming van de ventilatielucht in het stookseizoen wordt gerealiseerd met water van 13 graden Celsius. In de lucht wordt via enkele nozzles water gesproeid. De vallende druppels zorgen voor warmte- en vochtuitwisseling met de ventilatielucht en zorgen tevens voor stroming van de ventilatielucht. Naver-warming van de lucht wordt uitgevoerd met zonne-energie, die geoogst wordt met behulp van een zogenoemde zon-neschoorsteen (zie afbeelding) •

Airconditioning zonder ventilatoren

IZ0511_idpl_re.indd 15 12-5-2011 11:36:31

mei 201116

Beurs ISH 2011

Succesvol, maar niet op alle frontenEen succes? Jazeker. Deze ISH telde meer bezoekers en exposanten

dan de vorige editie. Bezoekers en exposanten die ook meer vertrou-

wen hebben in de toekomst dan twee jaar geleden. Helaas leek het

aanbod aan innovaties wat achter te blijven. “De techniek is er al, nu

nog de klanten zover krijgen dat ze die ook gaan toepassen.”

Aardigheidjes zeker. Over een beurs als de ISH zijn altijd leuke nieuwtjes te mel-den. Zo toonde Giacomini een papieren isolatielaag voor vloerverwarmingsyste-men, nam Spirotech de gelegenheid ten baat om haar nieuwe campagne Perfect Chemistry (totaaloplossingen voor de behandeling van systeemwa-ter) te lanceren en bracht Brink Climate Systems haar Renovent Excellent voor woonhuisventilatiesysteem onder de aandacht. Door een fors verlaagde interne weerstand en door toepassing van langzaam draaiende ventilatoren heeft dit toestel een zeer laag geluids-niveau. Maar ondanks deze en andere noviteiten en wetenswaardigheden leverde ‘The Big Picture’ een ander beeld op. Een beeld waarin fabrikanten in een heuse wedloop lijken te zijn ver-wikkeld om een zo groen en duurzaam mogelijk imago uit te stralen, maar dat niet gepaard laten gaan met een enorm aanbod aan noviteiten. Misschien is het wel een noodzakelijke stap om de tech-niek die al voorhanden is, ingeburgerd te laten raken. De naweeën van de crisis en de soms wat afwachtende houding bij de klant zetten een rem op nieuwe investeringen in R&D. En als die inves-teringen achterwege blijven, blijven ook de grote doorbraken achterwege. Althans, dergelijke geluiden waren wel te horen in de wandelgangen.

ExposantenIn 2009 waren er 2336 exposanten. Dit jaar waren er 2355. Zoals vanouds focuste de beurs op ontwikkelingen op de terreinen van Gebouw-, Energie-, Airconditioning- en Ventilatietechno-logie, De wereld van de installatie-techniek en de Badkamerbeleving. Zo langzamerhand lijken de donkere wolken van de crisis weg te trekken. “Mensen zeggen dat ze betere tijden hebben”, vatte een Belgische stand-houder het beknopt samen. Onderzoek van de beursorganisatie ondersteunde zijn uitspraak. De Duitse exposanten en ook bezoe-kers waren volgens een poll tevreden met de huidige economische situatie. Maar liefst 95% was positief gestemd (in 2009: 85%). De niet-Duitse exposanten lieten zich iets minder optimistisch uit

over het economisch klimaat. Onge-veer 85% zei tevreden te zijn, in 2009 bedroeg dat aantal 80%.

B2BDit is in lijn met de algemene trend in Europa. Duitsland trekt als grootste eco-nomie van Europa duidelijk de kar als het gaat om economisch herstel. “Het bedrijfsleven blijft alert en voorzichtig”, zei Menno Bloemers, Sales Manager bij Giacomini. Van alle exposanten liet 85% weten de beoogde doelen te hebben behaald, 3% meer dan in 2009. Er werd met name waarde gehecht aan het aan-tal nieuwe contacten dat was gelegd, de aantallen geplaatste orders en het beslissingsniveau van de bezoekers. “Deze keer lag het accent bij de B2B markt”, zei een standhouder dan ook terecht.

BezoekersZoals al eerder is opgemerkt, waren er meer bezoeker dan tijdens de vorige editie. Om precies te zijn: 204.000 tegenover 202.000 bezoekers in 2009. Binnen deze groep was een substantië-le toename te bespeuren van het aantal buitenlandse bezoekers. In 2009 be-zochten 58.000 niet-Duitsers de ISH, dit

WarmtepompenNog niet verkrijgbaar in Nederland, maar al wel te zien op de ISH: een nieuwe serie lucht/water-warmtepompen van Alpha Innotec. De warmtepompen heb-ben vermogens tussen de 10 en 31 kW. Importeur Nathan Import is nu bezig de laatste hand te leggen aan het brochuremateriaal, daarna zal de lancering volgen van deze serie die geschikt is voor toepassingen in de woningbouw (nieuwbouw en renovatie). De warmtepompen kunnen volgens de beschikbare gegevens een COP behalen van 3.7. De nieuwe ventilatoren zijn stiller dan hun voorgangers. De warmtepompen zijn via een netwerkaansluiting ook op afstand te bedienen.

yJ IZ0511_ISH_Succesvolmaar.indd 16 12-5-2011 11:52:47

mei 2011 17

jaar maar liefst 71.000. Een stijging van 6%. De landen met de grootste aantal-len na Duitsland waren: Italië, Frankrijk, Nederland, Zwitserland, Oostenrijk, Groot-Brittannië, België, Polen, China, Spanje, Zweden, Rusland, Turkije, de VS en Oekraïne. Ongeveer 75.000 instal-lateurs kwamen af op de primeurs van de ISH. Sterk vertegenwoordigd waren verder de industrie, de handel, architec-ten, ontwerpers en ingenieurs.

Aandachtsgebieden De bezoekers noemden als doorslag-gevende factor voor hun beursbezoek de combinatie van sanitair- en verwar-mingstechniek. Andere belangrijke aandachtsgebieden waren de klimaat-, koude- en ventilatietechniek en het gebruik van hernieuwbare energieën. De bezoekers kwamen veel hybride systemen tegen, tijdens hun tocht over het beursterrein. Dat overkwam ook Ton van Maaren, Senior Product Manager bij Remeha. “Combinaties van warmte-pompen met biogasketels bijvoorbeeld voor de verwarmingsmarkt. Ik mistte de echte innovaties.” Gekopieerd wordt er daarentegen volop. Niet alleen door

HRe-ketelVolgens cijfers van Viessmann gebruiken systemen die elektriciteit en warmte opwekken 25% minder aan primaire energie dan hun conventionele tegen-hangers. Viessmann speelde daar tijdens de ISH onder andere op in met de presentatie van de Vitotwin 300-W, een HRe-ketel die 1kW aan elektriciteit en 26 kW aan warmte kan opwekken. Dit systeem is geschikt voor één- en tweegezins-woningen.

fabrikanten uit het Verre Oosten, die “met 16 megapix-camera’s je producten uitgebreid fotograferen om daarna hun eigen versies op de markt te kunnen brengen”, aldus een standhouder. Ook directe concurrenten maken zich soms schuldig aan kopieergedrag. “En dat gaat ver, tot de lay-out van je bro-chures aan toe.”

BelemmeringenHeeft die relatieve stilstand op innova-tiegebied te maken met de naweeën van de economische crisis of is er meer aan de hand? De situatie bij grote buur Duitsland, de trendsetter van Europa op velerlei gebieden, kan ons nuttige in-zichten verschaffen. Tijdens de lezingen werd er uitgebreid aandacht besteed aan marktontwikkelingen en het tempo

waarmee innovaties van de grond komen bij onze Oosterbuur. Net zoals in Nederland, lijkt er meer aan de hand te zijn. Ook factoren zoals een inconsistent en ontoereikend subsidiebeleid en een gebrekkige of te strakke regelgeving gooien roet in het eten. Overigens zijn de meningen bij marktpartijen verdeeld over het nut en het effect van regelge-ving in het algemeen. Waar de één het ziet als een belemmering (“nog meer regeltjes waaraan je moet voldoen”), hamert de ander juist op extra richtlij-nen, normen en certificeringen om de geloofwaardigheid van een product op te krikken en daardoor een betere marktpositie te verwerven •

De volgende ISH vindt plaats van 12 tot 16 maart 2013 in Frankfurt/Main.

MotorenRegelgeving vanuit ‘Europa’ kan een aanjager voor innovatie zijn. Vanaf 16 juni 2011 moeten alle motoren aan de IE2-standaard voldoen. De jaren erna zullen de eisen geleidelijk aan worden opgeschroefd. Zo zal vanaf 1 januari 2015 voor alle elektromotoren van 7,5-375 kW een IE2 of IE3 standaard gelden en moe-ten ze zijn voorzien van een variabele frequentieaandrijving. Dezelfde eis, zal vanaf 2017 gelden voor alle elektromotoren van 0,75-375 kW. Fabrikanten spe-len hier al op in met nieuwe produc-ten. Zo bracht Ziehl Abegg tijdens de ISH haar nieuwe range PMBlue-elek-tromotoren in de IE4-klasse onder de aandacht. Deze motoren zijn speciaal bedoeld voor ventilatie- en aircondi-tioningsystemen. Grundfos liet haar range BlueFlux-motoren zien, voor toepassingen in de pompentechno-logie en ook concurrent ITT Lowara houdt met de Ecocirc-serie rekening met de nieuwe richtlijnen.

yJ IZ0511_ISH_Succesvolmaar.indd 17 12-5-2011 11:52:50

mei 201118

Trend ExposantEn aan hEt woord

LeefruimteBas van den Koedijk is het in het dagelijks leven werkzaam als Manager Marketing & Communicatie bij Sealskin, producent en leverancier van sanitair-producten en badkamerdecoratie. “De badkamer wordt belangrijker als ruimte om je terug te trekken en tot jezelf te komen. Sommige bedrijven in onze branche spelen daarop in door nog meer aandacht te besteden aan mooi design. Dat komt in de praktijk neer op veel strakke lijnen, de laatste tijd ook weer iets vaker gecombineerd met ronde vormen. Veel aanbieders denken in totaaloplossingen met aandacht voor sfeer en het creëren van een plezierige omgeving, waar mogelijk met aandacht voor duurzaamheid en milieu. Dat

Groen, groener, groenst

hangt nauw samen met de opkomst van de badkamer als leefruimte. Persoon-lijke oplossingen met op het individu afgestemde mogelijkheden worden belangrijker en veel aanbieders zoeken dit bijvoorbeeld in het toepassen van min of meer smaakgevoelige kleuren en motieven in sanitair of meubilair. Het viel me trouwens op tijdens de beurs, dat er relatief weinig aandacht was voor het gevoel en de beleving bij de

consument. Er wordt nog steeds vooral gecommuniceerd over de techniek achter en de praktische voordelen van producten, om mensen te overtuigen van de kwaliteit en duurzaamheid.”

FocusWim Hagenbeek verdient de kost als Sales-Engineer bij Ziehl-Abegg Bene-lux, dat zich onder meer bezig houdt met de fabricage van ventilatiesyste-men. Zijn bevindingen vertonen grote overeenkomsten met die van Van den Koedijk. “Alle marktleiders en belangrij-ke fabrikanten, toonden op het gebied van duurzaamheid, energiebesparing, geluidsarme systemen en efficiëntie hun noviteiten. In de luchtbehandelingssec-tor lag het accent sterk bij duurzaam-heid en energiebesparing. In Nederland zie je nog vaak dat de prijs belangrijker is dan de duurzaamheid van het pro-duct. Tijdens de ISH bleek dat grotere luchtbehandelingskastenbouwers juist veel meer zijn gefocust op de fabricage van energiezuinige producten, door bijvoorbeeld gebruik te maken van EC motoren en lagere luchtsnelheden in de luchtbehandelingskasten. Combinaties

Er is geen ontkomen aan: tegenwoordig is het allemaal ‘groen’ wat de

klok slaat. In 2009 werd er al flink gehamerd op energiebesparing en

duurzaamheid, nu werd je letterlijk bedolven onder de ‘groene uitin-

gen’ van het bedrijfsleven en vakorganisaties. Dat ontging ook Bas

van den Koedijk, Natasha Snellens, Wim Hagenbeek, Gerrit van Doorn

en Stefan Ramos niet. De vijf exposanten vertellen aan IZ over hun

bevindingen op de ISH. Wat zijn volgens hen de trends en hoe hebben

zij, zover aanwezig, deze beurs ervaren in vergelijking met twee jaar

geleden?

Laat je doorlichten met FLIR

De ISH trok dit jaar meer bezoekers dan in 2009

yJy_IZ0511_TA_ISH_groengroenergroenst.indd 18 13-5-2011 9:59:07

mei 2011 19

Groen, groener, groenst met warmtepompen en dergelijke zijn niet meer weg te denken in onze sector. Ook de inzet van zonne-energie voor elektriciteitsopwekking en verwarmings-doeleinden wint aan belang. Zowel in de woningbouw als utiliteit. Op het gebied van isolatie zijn nog verdere verbeteringen denkbaar. Fabrikanten, bijvoorbeeld van cv-ketels, gaan hier al mee aan de slag. Het gebruik van ge-luidarmere producten vindt steeds meer ingang. Dat kan betrekking hebben op de aandrijving of het gehele product.”

BamboeNatasha Snellens is Communicatie-Adviseur bij Priva Building Intelligence. Priva is onder andere een specialist op het gebied van klimaat- en procesauto-matisering van utiliteitsgebouwen. “Er was veel aandacht voor duurzaamheid, energiebesparing en efficiency. Op veel plekken zag je dit terug in de sfeer van de stands: met bamboe, wit en groen. Hoewel de ISH nu meer bezoekers trok dan in 2009 en de economische stem-ming lijkt te zijn verbeterd, heeft dat zich niet vertaald in aantallen innova-ties. Men lijkt vooral voort te borduren op het bestaande productengamma. Misschien omdat de economische crisis pas later zichtbaar is geworden in de bouw en men nog huiverig is om flink te gaan investeren in R&D.”

NoodzaakStefan Ramos werkt als Marketing Manager bij Radson, specialist op het gebied van verwarmingsoplossingen. “Je kunt nu echt niet meer om duur-zaamheid en energiebesparing heen. Dat kwam ook volop tot uiting bij de stands en in het aanwezige brochure-materiaal. Bedrijven gaan er 100% voor. Daar zit ook een zekere noodzaak ach-ter. Vanuit ‘Europa’ komt steeds meer regelgeving en het aantal klanten dat er bewust voor kiest om alleen zaken te willen doen met ‘groene bedrijven’ neemt toe. In onze branche zie ik dat bij de warmteafgiftesystemen meer wordt nagedacht over de mogelijkheden van LT-radiatoren. Dat is niet toevallig.

Recent onderzoek toont aan dat deze radiatoren goed zijn te combineren zijn met duurzame energieopwekkers die nu aan populariteit winnen. En dan gaat het niet alleen om de inzet van radiatoren voor verwarmingsdoelen, maar ook om te koelen. Naar mijn idee waren er overigens minder Nederlandse en Belgische bezoekers dan tijdens de vorige editie. Traditioneel is woensdag de Belgendag en donderdag meer in zwang bij Nederlanders. De stemming is wel een stuk verbeterd. In 2009 zaten we middenin de economische crisis. Nu is men positiever. Dat merken wij aan de interesse die installateurs tonen voor campagnes van fabrikanten. Dat is een teken aan de wand; ze durven weer vooruit te kijken.”

VraagtekenGerrit van Doorn is Sales Director bij Tour & Andersson, een bedrijf dat is gespecialiseerd in onder ander drukbe-houd en waterkwaliteit (Pneumatex) en waterzijdig regelen en inregelen (TA). “Drukgecompenseerd waterzijdig inre-gelen raakt steeds meer ingeburgerd. Vanuit de markt is er een grote vraag naar oplossingen met installatiege-mak. Als het kan wordt zoveel mogelijk prefab gedaan. Dit alles omdat er geen rekening gehouden hoeft te worden

met de weersomstandigheden en plan-ningen steeds strakker zijn. Daarnaast worden de eisen strenger, denk maar aan de criteria waaraan je moet voldoen bij duurzaamheidskeurmerken zoals LEED en Breeam. Last but not least; de kennis komt steeds meer onder druk te staan. Er is een enorm tekort aan vakmensen in Nederland. Op de beurs zelf zag ik dat ICT- en mobiele telefonie gerelateerde ontwikkelingen furore ma-ken. Apps, ipods, filmpjes op Youtube, noem het maar op. De bezoekers die ik heb gesproken waren minder positief gestemd over de verwachtingen voor 2011. Dit jaar is voor velen echt een groot vraagteken. Ik denk omdat je nu pas echt de dip gaat voelen van de economische crisis, wij zitten immers achteraan in de rij.” •

Sfeerimpressie met designradiator

Ventilatoren en vrouwen; een verleidelijke combinatie

yJy_IZ0511_TA_ISH_groengroenergroenst.indd 19 13-5-2011 9:59:13