1

Counseling in Existentieel Welzijn

Eindwerk Annemie Vandermeulen

Katholieke Universiteit Leuven

Academiejaar 2009-2010

2

Inleiding en dankwoord

Eerder toevallig vernam ik vorig jaar de opstart van een nieuwe opleiding “Counseling in

Existentieel Welzijn”, een opleiding via een e-learning programma. Hoewel ik in mijn job

hoofdzakelijk met groepen werk en niet met individuele cliënten, sprak zowel de inhoud

als de methode van de opleiding me sterk aan. Niet alleen werd er kennis en

achtergrondinformatie ter beschikking gesteld, er was ook interactie, verbondenheid,

warmte en gevoel tussen de docenten en de studenten en de studenten onderling. Nooit

gedacht dat een zo‟n vluchtig en toch anoniem medium zo‟n menselijke power, liefde en

verbondenheid kon bewerkstellingen.

Dit eindwerk is een beperkte neerslag van het proces dat ik het voorbije jaar heb

doorlopen. De verschillende modules die aan bod kwamen heb ik in dit eindwerk telkens

geïllustreerd met een toepasselijke foto van de bekende franse fotograaf Robert

Doisneau, die vooral beroemd werd door zijn foto‟s van het straatleven in de Franse

voorsteden. Van Doisneau werd gezegd dat hij vooral een beeldenvisser was, een

fotograaf die geduldig afwachtte tot er zich een klein verhaaltje afspeelde. Ik vond

zijn foto‟s en de sfeer die ze oproepen, zo sprekend en zo doordrongen van “existentieel

welzijn” dat ik graag zijn materiaal als rode draad doorheen dit eindwerk heb verweven.

Door het fotomateriaal is mijn bijdrage veel omvangrijker dan de vooropgestelde 16

bladzijden. Maar toch is iedere foto onmisbaar. Ieder beeld vertelt een eigen verhaal.

Ieder beeld zegt immers meer dan duizend woorden kunnen beschrijven.

3

Ik heb niet alleen veel geleerd, maar vooral erg genoten van deze opleiding en ben ervan

overtuigd dat de kwaliteit van mijn werk hierdoor is toegenomen. Mijn persoonlijk

welzijn is er vooral „wel‟ mee gevaren. De uitwisseling, de feedback, de herkenning van

existentiële vragen bij de medestudenten was van een ontroerende schoonheid. Ik ben

Mia, Claude, Chris en Kurt heel erkentelijk voor hun begeleiding, hun advies, hun

feedback en hun humor. Mijn medestudenten draag ik voor altijd in mijn hart: het was

een bont allegaartje van mannen en vrouwen met uiteenlopende karakters en

temperamenten, met uiteenlopende jobs, in uiteenlopende situaties maar wat een

kracht, wat een uitstraling hadden zij! Een gemeende dankjewel voor eenieder en een

warme, liefdevolle omhelzing voor ieder van hen afzonderlijk.

Annemie Vandermeulen, september 2010

4

Inhoudstafel

Inleiding en dankwoord

I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden

II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële thema‟s in

verhalen van mensen

III. De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van bestaan. Aandacht

voor over- en onderinvestering in elke dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld.

IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van zinvermindering.

Inspiratiebronnen

V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood. Rituelen.

Copingstrategieën

VI . Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding.

Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw verschillen.

VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen

VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed leven, o.a.

humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….

Afronding: evaluatie en besluit

5

I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden

1. Mijn persoonlijke sleutelbegrippen voor welzijn en geluk

Mijn persoonlijke ingrediënten voor welzijn en geluk bestaan uit :

- verbondenheid met en liefde voor de mens, de dieren, de natuur en het leven

- enthousiasme, vreugde, tevredenheid, dankbaarheid, een zin -en betekenisvol leven

- mentale rust

- geen fysieke of materiële ongemakken

De verbondenheid en de liefde staan centraal,het enthousiasme en de dankbaarheid zijn

daar een gevolg van, Iemand zijn en ergens bijhoren, dragen en gedragen worden doet

mijn 'welzijn' vaak pieken naar 'gelukkig zijn'.

2. Een verkenning van Existentiële Counseling

Ik heb heel graag en dankbaar gebruik gemaakt van de aangereikte “integratieve

theorie” van Jerôme Frank omwille van de „aha-erlebnis‟ en de universaliteitsgedachte

(oorsprong en aanpak van problemen). Hetzelfde gevoel overheerste bij wat genoemd

werd „de gemeenschappelijke factoren‟ die leiden tot herstel of „succes‟ en die volgens

drie dimensies werden geordend. Net deze dimensies (ondersteunend, lerend en

actiegericht) zie ik in de praktijk dagelijks in het werken met zelfhulpgroepen en

patiëntenverenigingen.

6

Ik onthoud hieruit vooral:

- De universaliteit van problemen en hun aanpak (ondersteunen – leren - actie)

- Kern van spiritualiteit is verbinding (horizontaal & vertikaal) en inspiratie (naar

binnen), is kennis van het hart

- Voor elk helingsproces is liefde noodzakelijk

- Synchroniciteit: als de uiterlijke realiteit antwoord schijnt te geven op een innerlijk

verlangen: meer dankbaarheid en vertrouwen in het leven, meer verbondenheid met alles

wat er is.

- Zinvol en betekenis werken : om dankbaar voor te zijn; bevlogenheid en vrolijkheid

- Een goed begeleider leeft het leven, gaat zijn eigen kwetsbaarheid niet uit de weg.

Maar moet over voldoende ankerpunten beschikken om zelf op terug te vallen

- Mildheid tegenover jezelf en tegenover de ander als ultiem uitgangspunt

3. Meetinstrumenten leren kennen en gebruiken

Met veel belangstelling heb ik kennis gemaakt met de meetinstrumenten van welzijn en

de verschillende vragenlijsten zo spontaan mogelijk ingevuld: niet te lang nadenken en

stilstaan bij wat er me eerst door het hoofd schiet. Ik heb er toch wel wat tijd

ingestoken omdat ik de vragen juist wilde interpreteren. Ik was in eerste instantie

verrast door de beknoptheid van deze test. Hoe kan men op basis van vijf vragen een

uitspraak doen over de levensvoldoening die iemand ervaart? Hiervoor vond ik de vragen

te algemeen, je kan er te veel kanten mee uit. Bij nader inzien zette deze vragen me wel

aan het denken. Wat is ideaal? Wat is perfect? En wanneer geef je een 7 of wanneer

een 6 ? Wanneer ben je het eens en wanneer ben je het HELEMAAL eens ? De

verschillende metingen van welzijn gaven me toch een goed cijfermatig beeld van mijn

welzijn.

4. Effecten van meetinstrumenten

De „onrust‟ die sommige vragen veroorzaken beschouw ik als een signaal om hier mee aan

de slag te gaan. Op persoonlijk vlak wijst alles in dezelfde richting. Bijvoorbeeld meer

zelfzorg aan de dag leggen. Meer tijd, ruimte en rust opeisen. Beter luisteren naar wat

de ziel te vertellen heeft. Ik was me daar al heel erg bewust van en kreeg door deze

opleiding de kans om daar stil bij te staan.

5. Welzijn van cliënten zien, meten en bespreken

De meeste mensen waarbij ik de meetinstrumenten voorstelde, reageerden verrast. Ik

vergeleek het dan met de weegschaal bij de Weight-Watchers: enkel de betrokken

7

persoon en zijn of haar begeleider kent de resultaten. Wat mensen vooral motiveerde

was het feit dat men de „voortgang‟ in welzijn kon beoordelen. Of dat tijdig op plan B

kon worden overgeschakeld als de voorgestelde aanpak geen resultaten opleverde. Ik

heb bij niemand weerstand ondervonden om de meetinstrumenten te gebruiken. Het was

voor mij ook een mooie insteek om concreet en to the point te komen als we de

resultaten samen bespraken.

5. Eigen theorie over genezen en helen

Wat heel is, kunnen wij niet zien,

het is te groot, het past ons niet,

en niet in onze hoofden

Maar wat aan mootjes, haksel is, verkiezeld

kruim, gepureerd,

verstoven of ontbonden,

al het verdeelde zit voorgoed in ons

(“Kruim” van Eva Garlach)

Dit hoopvol gedicht maakt duidelijk dat alles reeds in ons vervat zit. Ons weten, ons

zijn lijkt een puzzel bestaande uit vele stukjes die we van bij de geboorte meekrijgen.

Het is aan ons om ze te schikken en te herschikken tot er een patroon, een verband

(„verbinding‟) ontstaat. Het is aan ons om de chaos te herschapen in een ordelijk ge‟heel‟.

Sommigen zien dat snel en anderen doen er met „schade en schande‟ wat langer over.

Sommigen denken een passend geheel te hebben gemaakt en merken dan achteraf dat

er stukjes in „gewrongen‟ zitten. Dat het toch niet helemaal echt past. Dan laat je het zo

of je probeert iets anders. Sommigen raken niet verder dan de randen tot een kader te

schikken, en zijn daar ook tevreden mee. Eén van de meest vreugdevolle ervaringen is

het „ontbrekende „ stuk te vinden. Dat maakt alles heel, ook onszelf. Het ontbrekende

stuk neemt in mijn persoonlijk leven uiteenlopende vormen aan: zeer uitgesproken

aanwezig in de liefde voor en van mijn kinderen en de man waarvan ik hou, ook sterk

aanwezig in de betekenisverlening en dienstbaarheid van mijn job en in de zorg,

aandacht en solidariteit die ik aan de dag leg voor mijn medemens. Het ontbrekende

stuk heb ik ook gevonden in zelfaanvaarding, zelfvertrouwen en vrede in en met mezelf

(al is dit helaas nog geen constante). Het ontbrekende stuk is ontegensprekelijk de

Liefde.

8

Heling is een proces dat zich diep binnenin voltrekt voor wie zich daarvoor openstelt.

Verbondenheid, zichzelf vinden in alle oprechtheid, openheid en echtheid, thuiskomen

bij jezelf om het nogal clichématig uit te drukken. Wie verbonden is met zichzelf kan

ook verbinding leggen met anderen door te zijn wie men is, met alle liefde en warmte die

men in zich heeft. Genezen is voor mij van een andere orde, meestal associeer ik

genezen met het herstel van fysieke geschondenheid, met herstel van ziekte. Met een

beetje geluk is genezen een kwestie van technisch kunnen, van aangewende competentie

(evidenced based medicine) en een lijf dat een beetje mee wil. Maar zowel bij helen als

genezen spelen anderen een grote rol. De ander bijstaan, nabij zijn en samen durven

geloven en vertrouwen is een heel „heil‟zaam proces.

Mijn geloof? Niets is zo uitzichtloos als het er soms op het eerste zicht uitziet:

Een tunnel kan heel erg lang zijn Maar het einde komt ooit in zicht

De nacht kan pikke donker zijn Maar ‟s ochtends wordt het altijd weer licht

Een deur kan gesloten zijn

Maar heeft meestal een bel Tot ziens kan verdrietig zijn

Maar het is geen vaarwel

Een mens kan heel erg eenzaam zijn Maar is dat nooit alleen

Een hart kan bevroren zijn Maar het is nooit van steen

Het vuur waarvoor je komt te staan

Kan eigenlijk niet heter Maar als het dan niet slechter kan

Wordt het alleen maar beter.

(auteur onbekend)

9

II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële

thema‟s in verhalen van mensen.

1. Mijn eigen levensloop en ontwikkeling in kaart brengen en verstaan

Werken met de levenslijn was een heel bijzondere opdracht: minder eenvoudig en meer

confronterend dan verwacht. De sleutelmomenten in mijn persoonlijke levenslijn luidden

steeds een periode van groei in, van ontwikkelen, open bloeien en ontvouwen, en steeds

meer mezelf worden. De impact van het oergezin, het genetisch materiaal dat men

meegekregen heeft, een hoop toevalligheden (gebeurtenissen, ontmoetingen) maar

vooral ook de eigen dromen en verlangens kneden iemand tot de persoon die men is. Deze

opdracht vervulde me met grote liefde en dankbaarheid voor mijn ouders. Dankzij hen,

hun warmte, hun liefde, hun geloof, hoop en vertrouwen in mij kreeg ik de kans om

onbevangen, met liefde, humor en veel positiviteit in het leven te staan. Dankzij hen kan

ik voor anderen ook van grote betekenis zijn.

10

Het besef dat men zelf de richting bepaalt door de keuzes die men maakt, het besef

dat alles ook heel anders had kunnen lopen is best wel confronterend. Ook belangrijk is

het besef dat men naar het verleden kijkt met de bril die men vandaag draagt.

Persoonlijk zorgt dat er voor dat ik met veel mildheid, liefde en dankbaarheid kan

terugblikken: naar mijn ouders, mijn jeugd, mijn voorbije leven. Het heeft me geholpen

om de juiste keuzes te maken en die nooit te hebben betreurd.

2. Levensloop bij cliënten exploreren

De impact van het gezin van oorsprong, de aanwezigheid (of afwezigheid) van ouderlijke

liefde bepalen voor een groot deel de manier hoe men naar het leven kijkt, hoe men

tegenslagen overwint, hoe men krachtig en vrank of verlamd en onzeker de toekomst

tegemoet kijkt. Dat is een bagage waaruit alles vertrekt, de bril waardoor men kijkt.

Toch wil ik dit niet al te gemakkelijk beschouwen als een afgeschoten pijl, een

basisgegeven waartegen geen kruid gewassen is. Bewust zijn van de eigen levensloop,

maar ook bewust zijn van het feit dat men altijd opnieuw keuzes kan maken, kan hierbij

helpen. Als counseler luisteren, liefdevol open staan, zonder oordeel, aanvaarden,

toelichten en ondersteunen van nieuwe keuzes zonder het verleden te negeren is hierbij

heel belangrijk.

3. Zorg voor de ontwikkeling van de counseler

De weg van mededogen, van mildheid, jezelf en anderen aanvaarden in schoonheid en

gekwetstheid vond ik vooral uitdagend. Mild worden en zijn tegenover zichzelf, om van

daaruit mildheid en mededogen te ontwikkelen naar de ander en de bredere omgeving is

een opdracht die ik me zelf heb toegelegd.

11

4. Vaardigheden van existentiële counseling verdiepen

Bijzonder geleerd uit de bijdrage van Chris Van de Veire: “Zorgverlening in de

geestelijke gezondheidszorg: de hulpverlener in de focus”. De kanttekeningen bij

evidence based medicine hebben me zeer aangesproken. Passende zorg is meer dan het

wegnemen van symptomen, een standaardaanpak is niet altijd aangewezen en zeker niet

steeds in tijd uit te drukken. Wat goed is voor de meeste cliënten is daarom niet

aangewezen voor àlle cliënten. De persoonlijkheid van de counseler is vaak van

doorslaggevend belang. Dàt, gecombineerd met achtergrond en kennis, praktijkervaring

en rekening houden met de voorkeur van de cliënt en de counseler leidt tot het meest

heilzame en werkbare resultaat. Aandacht voor de therapeut, zijn persoonlijkheid, zijn

behoeften en kwaliteiten is van groot belang voor de kwaliteit van zijn of haar

dienstverlening.

Onderstaande afbeelding vond ik hiervan een schitterende illustratie: een minder

vertrouwde methodiek en een niet alledaags instrumentarium voor de counseler en zijn

cliënt. . Maar toch een originele, leuke en efficiënte manier van vooruitgang!

12

III. De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van

bestaan. Aandacht voor over- en onderinvestering in elke

dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld.

“In de sociale dimensie speelt iemands plaats in de samenleving een belangrijke rol. Succes, en aanzien, iemand zijn, maar ook ergens bij horen, zorgen voor anderen, vriendschap en relaties spelen hier een cruciale rol. Men is bang voor het oordeel van anderen, om niet aanvaard te worden, om alleen te zijn, een buitenstaander te zijn. Men is pas iemand in functie van iemand anders. Om aan de norm te beantwoorden „moet‟ er veel”.

Dit is schitterende omschrijving van de

sociale dimensie. Maar ondanks het

dwingende karakter ervan kan een mens

niet alleen zin en betekenis voor zijn

leven hieruit halen, maar ook veel

vreugde, voldoening en erg veel plezier!

1. Nadruk op de sociale dimensie?

Ik was erg benieuwd en enthousiast naar de oefeningen rond de bestaansdimensies. Ik

heb de verschillende vragen even op me laten inwerken en heb dan, zonder te diep en te

lang nadenken een kladje gemaakt. Tot mijn eigen verbazing stelde ik vast dat ik mezelf

bijna uitsluitend van anderen had gedefinieerd. Zo zit ik in mekaar. Maar ik hou wel van

mijn verschillende rollen. Ik besteed veel tijd en energie aan anderen.

13

Iemand omschreef me ooit als een ideale cafébazin: ik kan gemakkelijk een hoop

tooghangers voorzien van een luisterend oor, goede raad, begrip, een dosis humor en een

frisse pint. Ik voel me soms nogal eens het “animeermeisje” in gezelschap. Ik geef

graag geld uit aan wonen, sfeer, gezelligheid, dieren en mooie dingen. Ik geniet daar zelf

erg van en maak het voor anderen graag mooi en gezellig. De sociale dimensie speelt de

hoofdrol in mijn leven. Ook de psychische dimensie komt ruimschoots aan bod, maar dan

vooral door de inhoud van het werk dat ik doe. Dankzij mijn job kan ik me hierin

ontwikkelen en verdiepen. De fysieke dimensie is zeker aanwezig in mijn materiële

omgeving, maar ook op het lichamelijke vlak. Gezond eten, wonen en leven staan boven

ons prioriteitenlijstje.

De spirituele dimensie ontbreekt nog te veel. Ik ben wat bang van zweverigheid en

controleverlies. Toch heeft ook deze opleiding me daar een stuk ontvankelijker voor

gemaakt.

2. Een opsteker: de persoonsoverstijgende visie van Frankl

De ontdekking van Frankl en zijn visie op het menselijk bestaan vond ik van een

overweldigende schoonheid en wijsheid. De waarden en normen die hij omschrijft

(creatieve, ervarende en houdingswaarden) als de pijlers van het menselijk bestaan zijn

even compact en helder als eenvoudig en volledig samengevat. De conclusie dat je het

begeerde geluk en de voldoening niet kan najagen maar er als een bonus bovenop kon

krijgen vond ik erg troostend. Ik herkende hierin ook de „oorzaak‟ van het geluk en het

voldane leven van mijn ouders en dat ontroerde me.

De scheppende, creatieve pijler: toen ik dit las voelde ik me dankbaar voor het werk dat

ik mag doen. Ik heb de kans om mensen nabij te zijn, om kennis en inzichten aan te

reiken, door te geven. Ik krijg zo veel terug. Zowel van cliënten, patiënten als van

14

collega‟s. Ik heb mijn werk steeds een voorrecht gevonden. Nu ik lees dat dit één van de

pijlers van een zinvol bestaan(en geluk) is, kan ik dit alleen maar met verbazing,

ontroering en dankbaarheid beamen.

De ervarende pijler: ik mag dichtbij de mensen zijn, zowel professioneel, familiaal,

relationeel als lichamelijk. Ze maken me deelgenoot van hun angsten, pijn en verdriet,

maar ook van hun hoop en kracht. Ik geef veel liefde en krijg het honderdvoudig terug.

Ik laat mensen ook dicht bij mij komen. Ik ben een open boek en heb tot nu toe weinig

redenen gehad om bevreesd te zijn voor anderen. Toch hebben er ook mensen gemeen

naar me uitgehaald en me bewust willen schaden en beschadigen. Daar schrok ik erg van

en het heeft me toen erg verdrietig gemaakt. Het heeft me gelukkig niet belet om de

mensen opnieuw met vertrouwen toe te laten. Ik ben wel wat naïef op dat vlak, vrees ik.

Ik vrees dat ik ook denk dat er gewoon ook slechte mensen zijn (er zijn ook

kwaadaardige dieren) maar ik hoop dan altijd maar dat ze niet te vaak mijn pad kruisen.

De houdingswaarden: Mijn houding tegenover on-welzijn en lijden is : niets is zo

uitzichtloos als het er op het eerste zicht misschien uitziet. Het heeft me (en de

mensen rondom mij) nogal eens door moeilijke periodes geholpen.

Genetische voorbeschiktheid? Ik ben geneigd ook daarin Frankl te volgen omdat ik

sterk geloof in de kracht van de wil. Maar door mijn job kom ik nu en dan in contact met

mensen die het „slachtoffer‟ zijn van hun verleden en daardoor telkens weer voor de

vertrouwde (maar ook destructieve) patronen kiezen.

15

IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van

zinvermindering. Inspiratiebronnen

1. Elementen van zingeving

Voor de meeste mensen zijn de hechte relaties in hun leven een bron van zingeving,

naast hun persoonlijke ontwikkeling of de realisatie van levensdoelen. Als deze bronnen

van zingeving bedreigd worden, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor iemands

welzijn. Andere elementen van zingeving kunnen vaak teruggebracht worden tot de

uitgangspunten die ik terugvond in Frankl‟s visie: opgaan in iets buiten jezelf, een zaak

of een persoon. Ik betrap mezelf erop dat ik in mijn job ook hier steeds naar toe werk.

Ik help mensen de focus te doen richten op iets of iemand anders. Mijn werk (werken

met zelfhulpgroepen en patiëntenverenigingen) leent zich daar natuurlijk ook uitermate

goed voor. Door anderen te helpen helpt men het best zichzelf ( het zogenaamde

Helpersprinciple van Riessman). Ik ervaar zeer veel arbeidsvreugde en ben op vlak van

de liefde met overvloed bedeeld. Op beide vlakken (werk en liefde) geef ik veel en krijg

ik veel. De tekst van Mia leijssen (2004) „Zingeving en zingevingsproblemen‟ was op dat

vlak een bevestiging van eigen ervaringen.

16

2. Zingevingsproblemen

Hoe mensen hun welzijn beleven en ervaren verschilt van persoon tot persoon en heeft

vaak meer te maken met hun persoonlijke kwaliteiten dan met de levensomstandigheden.

Een eigen ingesteldheid (positief of negatief), de eigen normen en waarden en de

gevoelens die een situatie bij iemand oproept bepalen de mate van geluk, voldoening, zin

en levenszin. Het is echter menselijk en eigen aan het leven dat er momenten zijn dat

mensen twijfelen aan de zin van hun bestaan. Verlieservaringen (een geliefde, werk, een

doel…), tegenslagen en problemen kunnen tijdelijk tot zinsvermindering lijden. Gelukkig

beschikken de meeste mensen over een voldoende zelfherstellend vermogen ( of geloof

en vertrouwen) om moeilijkheden het hoofd te bieden. Als illustratie verwijs ik graag

naar het onderstaand gedicht van Nic Beets, waarin hij wijst op het verlammende

effect van angst. Hoe mensen tweemaal het slachtoffer worden van angstige gedachten.

Vaak is dit terug te brengen tot angst voor verlies, angst voor het onbekende, angst

voor de toekomst als deze bedreigt lijkt te zijn door ziekte, verdriet of tegenslag. In

dit gedicht stelt hij mensen gerust. Het heeft weinig zin om zich zorgen te maken over

dingen die misschien nooit gebeuren. En als ze dan toch gebeuren beschikken mensen

meestal wel over voldoende kracht en zelfherstellend vermogen om dit te overwinnen.

Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest, doch dat nooit op zal dagen.

Zo heeft men meer te dragen, dan God te dragen geeft

Het leed dat is, drukt niet zo zwaar,

als vrees voor allerlei gevaar. Maar komt het eens in huis,

dan helpt de heer altijd weer, en geeft Hij kracht naar kruis

Nic Beets

Toch zijn er omstandigheden waarin dit zelfherstellend vermogen tekort schiet en

mensen gevoelens van machteloosheid, zinloosheid en depressie ervaren. Jeugdtrauma‟s,

het ontbrekende van een warme, zorgende en liefdevolle omgeving kan leiden tot

somberheid en isolement in het latere leven. Maar ook het lege-nest-syndroom, waarbij

de zorgfocus is weggevallen kan een periode van zinsvermindering inluiden. Pensionering

kan zowel een nieuw leven van rust en nieuwe hobby‟s betekenen als het verlies van

aanzien, status en zelfrealisatie. En soms liggen ook gewoon eenvoudige lichamelijke

kwalen aan de oorzaak van (tijdelijke ) zinsvermindering.

17

V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood.

Rituelen. Copingstrategieën.

De onderdelen rond existentiële beperkingen zijn thema‟s waar ik dagdagelijks mee

wordt geconfronteerd in mijn job. Vooral het thema „eenzaamheid‟ komt regelmatig aan

bod. In hun zoektocht naar mensen met een vergelijkbare ervaring zoeken ze vooral

herkenning, erkenning en begrip. Maar ook „been there‟ mensen waar ze bij horen, waar

ze zich minder uniek en eenzaam voelen. Vaak hebben mensen het gevoel slechts een

herinnering te hebben aan een leven vol liefde, vreugde en geluk. En dat dit voorgoed tot

het verleden hoort. Het tijdelijke dieptepunt wordt dan beschouwd als de voorbode van

een leven vol moeilijkheden en beperkingen. Gelukkig betekent de troosteloosheid van

het moment niet een troosteloos leven. Hoop, geloof en vertrouwen in beterschap bieden

nieuwe perspectieven. Soms hebben de dingen en de mensen gewoon hun tijd

nodig…”Troebel water wordt vanzelf weer helder als je er af blijft”.

De foto hierboven illustreert dit beeld prachtig: een verlaten draaimolen, in de gietende

regen. Geen kinderen op de molen, geen ouders op de stoeltjes, geen muziek, geen volk.

Enkel verlatenheid, leegte, grauwheid…Zo troosteloos kan een situatie er inderdaad

uitzien.

Maar na een tijdje stopt het met regenen, mensen komen weer naar buiten, kinderen

spelen weer op straat en binnen de kortste tijd lijkt het weer kermis op het plein…Niets

is zo uitzichtloos als het soms lijkt…

18

Mijn persoonlijke kwelduivel: angst

Ikzelf worstel nu en dan wel eens met het thema angst. Angst voor verlies. Ik ben bang

dat mijn kinderen iets overkomt. Of mijn man. Of dat de hond overreden wordt. Of de

poezen verongelukken. Ik ben ook nogal angstig in de auto, als ik zelf niet rij. Angst voor

datgene waarvoor ik mijn kinderen niet kan behoeden: angst voor hun verdriet, hun pijn,

hun ontgoochelingen en desillusies. Angst voor het verlies van de liefde. Angst voor

ziekte en lichamelijk verval. Angst voor de dood.

In een bijdrage van Gerke las ik een toepasselijk stukje over angst voor de dood: “Niet bestaan. Het is onvoorstelbaar en dus beangstigend. Of net daardoor niets om bang voor te zijn, want we weten niet wat het is. Ik herinner me de vredigheid van mijn moeders gezicht na haar plots overlijden. Dood is de dood niets om bang voor te zijn, dacht ik. Maar nog niet dood?”

Geloof, hoop en vertrouwen Deze opleiding heeft me de ogen geopend voor wat geloof, hoop en vertrouwen kan

bewerkstelligen. En hoe deze ingesteldheid ook angsten tempert.

19

Geloof en vertrouwen in de zinvolheid van het leven wordt prachtig uitgedrukt in het

gedicht Eeuwigheid van Toon Hermans.

Dacht je dat al het grootste leven

Dat hier op aarde heeft geleefd

Ineens totaal is afgeschreven

Ineens geen enkel nut meer heeft?

Dat alle liefde die zij gaven

Hun wijsheid of hun droefenis

Onder de aarde ligt begraven

En dat daar niets van over is?

Zij leven verder en ze slapen

Niet één moment, geen enk‟le stond,

Hij heeft de mensen niet geschapen

Om op te bergen in de grond.

Eeuwigheid

Toon Hermans

20

Ruimte en troost

Ik werd mij bewust van mijn angsten toen ik keek naar een interview met Nina Simone:

Zij stelde nogal expliciet: “What is freedom? No Fear!” Angsten belemmeren mensen

het leven te lijden dat ze willen. Het remt af, het doet je wereld krimpen.

Angst maakt je on-vrij. Als ik er mij aan overgeef wordt mijn wereld piepklein en raak ik

verlamd. Maar als ik met mijn geest mijn gedachten dwing om rationeel te denken, dan

lukt me dat meestal wel. Ik leerde in deze opleiding dat ruimte en troost het

tegenovergestelde is van angst. Zowel voor de begrijpelijke, dagdagelijkse angsten als

voor irreële angsten.

Waarin vind ik troost? Ik kan zeer veel dingen bedenken, maar boeken zijn er altijd bij.

Boeken kunnen werkelijk je leven veranderen. Al was het maar omdat ze op het juiste

moment inzicht verschaffen, herkenning en perspectief bieden, doorgraven of afstand

helpen nemen. Maar nog belangrijker is wat boeken doen met mij: ze reiken woorden aan

om wat onzegbaar is, te benoemen. Taal vinden voor wat zich in de diepste lagen van

jezelf afspeelt is bevrijdend, is een verademing en biedt perspectieven. Wat je kan

benoemen, kan je ook meedelen, nuanceren, verfijnen en relativeren, al is het maar in

een gesprek met jezelf. Taal helpt emoties op te roepen en te beschrijven en maakt ze

hierdoor wat gewoner, vertrouwder, zachter en uiteindelijk milder. Zeer uiteenlopende

21

genres van boeken kunnen helend en troostend werken; van romans tot praktische,

grappige, informatieve, filosofische of spirituele werken. Mooie poëzie is zuivere

balsem. Een gedicht kan zo intens de snaren van mijn ziel beroeren, dat er niets meer

aan toegevoegd hoeft te worden. Maar soms, bij zeer intense emoties, schiet zelfs taal

tekort. Of zoals P. Vanderschaeghe het dan weer volmaakt wist uit te drukken: „ Er schuilt een vogel in elk woord. Hij is voor zijn kooi te groot.‟

Loslaten, niet krampachtig vasthouden

Een heldere, nuchtere geest en gezond verstand wil ook wel helpen. En loslaten

natuurlijk.

Loslaten Betekent niet zorgen voor,

Maar geven om.

Betekent niet spijt hebben van het verleden, Maar groeien

En leven voor een toekomst vol vertrouwen.

Betekent niet beschermend zijn, Maar het de ander gunnen

De eigen realiteit onder ogen te zien.

Betekent machteloosheid toegeven, Omdat we goed weten dat geen enkele uitkomst

Ooit helemaal in onze handen ligt.

Betekent niet in de centrale regelkamer gaan staan

Om de belangrijkste persoon te blijven In het leven van alle mensen die we kennen,

Maar anderen toestaan Hun eigen bestemming te bepalen.

Betekent minder vrezen en meer liefhebben

(onbekende auteur)

En de liefde, vooral de liefde…

Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde…

22

VI. Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding.

Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw

verschillen.

Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal.

Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou

niets zijn.

Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet

baten.

23

De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid.

Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, 6 ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid.

Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze.

De liefde zal nooit vergaan. Profetieën zullen verdwijnen, klanktaal zal verstommen, kennis verloren gaan – want ons kennen schiet tekort en ons profeteren is beperkt.

Wanneer het volmaakte komt zal wat beperkt is verdwijnen.

Toen ik nog een kind was sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, redeneerde ik als een kind. Nu ik volwassen ben heb ik al het kinderlijke achter me gelaten.

Nu kijken we nog in een wazige spiegel, maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben.

Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.

(Korinthiërs 13)

Nooit heb ik de liefde beter omschreven geweten. Op geen enkele wijze kan ik hier iets

aan toevoegen dat ontbrak of onvolledig was. De liefde als allergrootste goed. Wat ben

ik een gelukkig mens dat ik deze liefde heb mogen kennen en mogen ervaren.

Wat verder te zeggen over de liefde?

De mooiste kleur op het schilderspalet, het enige dat ons leven zinvol en betekenisvol

maakt, (citaat van Chagall, ontleend aan de cover van het eindwerk van Gerke),

eeuwenlang bezongen en bejubeld, bron van vreugde en energie.

Het onderscheid dat de oude Grieken maken tussen éros, philia en agapé is

waarschijnlijk voor iedereen herkenbaar. Liefde gaat immers veel verder dat de liefde

tussen ouders en kinderen, de liefde tussen man en vrouw, de liefde tussen partners in

het algemeen.

Het meest tot de verbeelding spreekt de liefde voor een partner. Een liefde die

verzengend, passioneel, een alles verteerbaar vuur kan zijn in periodes van verliefdheid.

Een liefde die zacht en integer wordt en alles wat je doet, zegt, hoopt en vrees met een

zachte glans omgeeft. Een liefde die alles overstijgt en die je vleugels geeft. En liefde

die stilaan intenser en dieper wordt, de ander boven jezelf stelt, je vervult van

dankbaarheid en warmte om de kansen die je krijgt het leven samen te delen.

24

De liefde van ouders voor hun kinderen: als moeder ervaar ik deze liefde als de meest

onbaatzuchtige zuivere liefde. Onvoorwaardelijk. Vergevend. Troostend. Helend. Eeuwig.

Vervullend. Zingevend. Onsterfelijkheid. Gevend. Ontvangend ook.

De liefde van kinderen voor hun ouders: zo dankbaar voor de liefde die ik mocht

ontvangen, de liefde die mij heeft gemaakt tot wie ik ben. De liefde die aan mijn

bestaan aan de grondslag lag. De liefde van mijn vader en mijn moeder. Dankbaar dat

zich dat zo in mijn hart en ziel heeft verankerd. Dankbaar dat ik dit kan doorgeven aan

mijn kinderen.

De liefde voor het leven, dankbaarheid om deel te mogen uitmaken van een groter

geheel. Om getuige te mogen zijn van schoonheid, goedheid, waarheid. Liefde voor de

natuur, voor de dieren, voor de bloemen en de planten.

De liefde voor de medemens, tochtgenoten in dit leven. Liefde voor de zoekende mens,

liefde voor de wanhopige mens. Liefde voor de mens met al zijn grote en kleine kanten.

De liefde voor zichzelf. Houden van jezelf zoals je bent. Ook als je niet volmaakt bent.

Ook als je moeilijke beslissingen moet nemen. Ook als je ouder wordt. Ook als je fouten

maakt. Jezelf kunnen vergeven.

Het mooiste is echter niet de wederkerigheid, het ontvangen van liefde, maar het onvoorwaardelijk en onbeperkt zelf mogen geven.

Maar ook de pijn van de liefde

Niet alleen de liefde maar ook de teloorgang van de liefde heeft zijn sporen nagelaten.

Liefde is voor altijd, hopen we. Toch zeker onze eigen liefde. Kan liefde ook

verzwakken, uitgehold kan raken en meer en meer op de achtergrond verdwijnen? Tot ze

plots onvindbaar blijkt?

“Liefde is als de maan, als ze niet toeneemt, neemt ze af” las ik ooit eens. Is een

tanende liefde als een afgeschoten pijl? Niet meer te redden? En hoe voorkom je dat?

Klopt het dat liefde en haat dicht bij elkaar liggen ? Kan zo iets verheven als de liefde

omslaan in zoiets laag als wrok en haat? Ik vond sluitende antwoorden in de

gehechtheidstheorie: hoe het trauma van het doorbreken van de band kan leiden tot de

typische flight, fight of freezehoudingen. En hoe het proces van separatiespanning leidt

tot angst, wanhoop en destructie. De herkenbaarheid was confronterend en

tegelijkertijd een uitdaging om lessen hieruit te trekken. Maar desondanks oefen ik niet

in onthechting. Ik hecht me aan mensen en dingen. Ik hou graag alles stevig vast en laat

met tegenzin los.

Ik heb gelukkig ook mogen ervaren dat de liefde het beste medicijn is, inderdaad alles

overwint en balsem op de wonde is. Dat liefde verzachtend maar vooral helend is en

werkelijk de absolute kern van mijn bestaan is.

25

VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen

Vragenlijst Conflicthantering „Dual Concern Theorie

Ik scoorde met een stip op „Probleem Oplossen‟ meteen gevolgd door het „Sluiten van

compromissen‟ en ex aequo met „Vermijden‟. Ik zal eerder „Forceren‟ dan „Toegeven‟.

Uiteraard is veel afhankelijk van hoe belangrijk de kwestie is voor mij persoonlijk en

hoe de relatie is met de persoon met wie ik een conflict heb.

Conflicten vergen een zeer diplomatische aanpak en een groot inleefvermogen. We zijn

gemakkelijk geneigd conflicten te vermijden om de goede relatie met de ander niet te

schaden. Men wil beleefd en aardig zijn en kwaadheid of frustratie heeft men niet leren

uiten. Toch zullen onuitgesproken ergernissen meer en meer beginnen gisten. De

lichamelijke weerslag is nauwelijks te verbergen (hartkloppingen, zweten, onrust,

roodheid, stemverheffing, trillende stem) en een uitbarsting (meestal niet meer in

verhouding tot de kwestie) is dan meestal niet veraf meer.

Normaal gesproken ben ik voorstander van een open, niet verwijtende communicatie in

de ik-vorm. Mensen de kans geven om expressie te geven aan hun gevoelens van onrecht,

26

kwaadheid en frustratie, een ventieltje opdraaien, kan op zich al heel bevrijdend

werken. De energie die men steekt in het verdringen en verdrukken kan dan eindelijk

vrij komen om op een constructieve manier de zaken aan te pakken. Belangrijk daarbij is

dat dit in een veilige omgeving kan gebeuren en dat de ander er kan op vertrouwen niet

afgestraft te worden op het uiten van de gevoelens van het moment.

De Nobelprijs voor wàt??

Kort na zijn aanstelling als president van de Verenigde Staten van Amerika kreeg Obama

de Nobelprijs van de vrede toegekend. Een week eerder besloot de Amerikaanse

president dertigduizend Amerikaanse soldaten extra naar Afghanistan te sturen.

Obama zei daarover op de prijsuitreiking dat mensen 'de harde waarheid' onder ogen

moeten zien en dat geweld niet is uit te roeien en dat oorlog soms nodig is om burgers

tegen kwaadaardige regimes of terroristische groepen te beschermen. En als er dan

oorlog moet worden gevoerd, dan moeten de Verenigde Staten zich aan internationale

conventies houden, als de tegenstander zich aan geen enkele regel houdt, zei hij.

De overtuiging dat vrede gewenst is, is zelden afdoende om die ook te bereiken', ging

hij verder. 'Laten we toewerken naar een wereld zoals die zou moeten zijn. In de

wetenschap dat er oorlog zal zijn, moeten we vrede blijven nastreven.'

Deze berichtgeving flitste door mijn hoofd bij het verwerken van de conflictmodule.

Ook het analysemodel (van macht naar kracht) waar Chris Van de Veire naar verwijst zit

hierin vervat. Het getuigt van een volwassen manier omgaan met conflicten als we

27

flexibel kunnen switchen van positie. Naargelang het conflict meer of minder van

persoonlijk belang is voor wie we zijn (of willen zijn) of waar we voor staan zullen we ook

meer of minder strijd leveren, meer of minder lijden. Van dit artikel onthoud ik vooral

de remedies tegen fixaties in een van de drie basisposities

- Bij almacht : er overheen gaan . De remedie hiertegen is kwetsbaarheid zien en

doorleven.

- Bij onmacht: het risico van er onderdoor te gaan. De remedie hiertegen is dan

toch verantwoordelijkheid opnemen

- Bij machtsstrijd: er tegenaan gaan. De remedie hiertegen is de afhankelijkheid

durven zien en erkennen.

Het switchen van positie, het herpositioneren naargelang de noodzaak getuigt van

krachtdadigheid, van sterkte en volwassenheid. Maar soms is dit switchen zelfs niet

voldoende en moeten we het hoofd buigen voor wat is. “ Kracht is roeien met de riemen

die je hebt, waarmee je kunt bijsturen en afremmen maar wel steeds in wisselwerking

met de stroom van het water”.

28

VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed

leven, o.a. humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….

Liefde en humor

Bovenaan mijn schatkist zitten liefde en humor, hetgeen door bovenstaande foto

perfect wordt geïllustreerd. De liefde is mijn vast gezelschap geweest gedurende mijn

hele leven. Maar nu pas kan ik dit ook heel bewust voelen, ruiken, tasten, proeven, horen.

De liefde is zeer sterk aanwezig in het leven met de man van wie ik zielsveel hou. Van

hem te mogen houden, met hem te mogen leven en oud te worden is een godengeschenk.

Onze liefde en zorg voor elkaar en onze kinderen is iets waar ik iedere dag dankbaar om

ben. De liefde is inderdaad de enige kleur die het leven en de kunst zin geeft.

En humor. Jezelf niet al te ernstig nemen. Durven voluit lachen. Met jezelf en met het

leven.

29

Het nu-moment koesteren

In mijn schatkist zit het genieten van het leven. De zon op je gelaat, rust en tijd,

tevredenheid en genieten van het hier en nu. Even alles laten voor wat het is en het

moment van nu ten volle degusteren. Verbondenheid voelen met de medemens, mogen

worden en mogen zijn wie je bent: wat een geschenk!

Zorg dragen voor het mooie en het goede

Oog en oor blijven hebben voor het

mooie en het goede in het leven en in

de medemens. Ook in donkere tijden

het mooie omarmen, koesteren en

beschermen. En altijd weer opnieuw

geloven dat na regen ook weer

zonneschijn komt. Geen enkele crisis

blijft pieken en niets is zo

uitzichtloos als het er soms op het

eerste zicht uitziet.

30

Tijd en ruimte maken Prediker 3 1:8

Alles heeft zijn uur en tijd Alles in dit leven

Er is een tijd om te baren En er is een tijd om te sterven

Een tijd om te planten Een tijd om te rooien

Er is een tijd om te doden En een om te genezen

Een voor afbreken En een voor opbouwen

Er is een moment voor huilen En een voor lachen

Voor rouwen En voor dansen

Er is een tijd van liefde En een tijd van eenzaamheid

Van kussen En van afwenden

Er is een tijd van zoeken En een van verliezen Een tijd van bewaren

En een tijd van wegdoen Er is een moment om te scheuren En een om de scheuren te naaien

Een moment voor zwijgen En een moment voor spreken Er is een tijd voor liefhebben

En een tijd voor haten Voor oorlog

En voor vrede

31

Het leven eens op een andere manier bekijken

Nu en dan een andere bril opzetten, het leven bekijken vanuit een andere hoek kan plots

een heel ander zicht op de zaak werpen!

Maar vooral houden van het leven

In mijn schatkist zit tenslotte

veel muziek en dans, het leven

omarmen en door de straten

dansen. Genieten van de tijd

die we hier samen mogen

doorbrengen. Houden van het

leven in al zijn facetten!

32

Afronding : evaluatie en besluit

En dan zit ik hier nu de laatste hand te leggen aan dit eindwerk. Uit al het materiaal

juist dàtgene halen wat me vooral is bijgebleven. Maar vooral terugblikken op een heel

bijzondere opleiding, een heel speciale ervaring.

Ik blik terug op deze opleiding en wat dit zo opmerkelijk heeft gemaakt.

Het leerproces Ik was bijzonder aangenaam verrast van de manier waarop welzijn werd benaderd. Eerst

vanuit onszelf, dan meten dan lezen, dan reflecteren en dan samenvatten. De

theoretische achtergrond gaf het extra kader dat ik nodig had. Als leer en

studiemethode blijkt dit schitterend te zijn.

Het medium: Ik had nooit eerder met een e-learning programma gewerkt en dacht dat ik hier

onvoldoende voor onderlegd zou zijn. Nu ben ik ongelooflijk enthousiast over deze

methode!

De rijkdom van de ervaringen en achtergronden van mede-studenten Ik voel me vereerd om in dit gezelschap te mogen vertoeven, al is het slechts virtueel.

Mensen die begaan zijn met anderen, in een hulpverlenende relatie staan, zichzelf

daarbij de nodige vragen te stellen en bereid zijn tot delen.

33

De meetinstrumenten Ik stelde bij heel wat studenten enige weerstand vast om hiermee te werken. Toch vond

ik dit zeer verhelderend en bruikbaar als diagnosemiddel. Door de aard van mijn werk (ik

werk uitsluitend met groepen) kan ik de metingen echter zelf zelden toepassen op mijn

doelpubliek

De diepgang van de thema‟s Staat in schril contrast met de vluchtigheid van het medium. Het is verbazend vast te

stellen hoe snel men op een chat to-the -point kan komen, in verbinding gaan met elkaar

en ontdaan van alle franjes tot de essentie kan komen.

De authenticiteit Hier vreesde ik het meest voor. Zullen mensen oprecht zijn, zichzelf zijn, kwetsbaar

durven zijn? Ik had heel sterk het gevoel van wel. Er waren minder reserves dan vaak in

face to face relaties. Het gevoel van verbondenheid met elkaar, samen leren, samen

zoeken én samen vinden deed mijn welzijn verschillende malen pieken. Ik ben ontzettend

dankbaar voor de kansen die ik kreeg om dit programma te kunnen volgen, deze

studenten te leren kennen, en omringd te worden door een liefdevolle en erg

professionele staf.

Deze opleiding en deze module is een boost voor mijn welzijn geweest tot nu toe. Ik heb

er voor mezelf alles uitgehaald wat ik kon. Het is een bron van inspiratie en heling

geweest tot nu toe. Het was een heerlijke bagage voor een nieuwe weg. Dank aan allen

hiervoor.