De structuur der HelwegenJoannes Richter

Rond 814 bereikte het rijk van Karel de Grote zijn grootste omvang. In deze omvang lijkt ook hetwegennet der Helwegen een zekere eindfase te hebben bereikt.

In het midden van Duitsland, verliep grotendeels door het zuidelijke territorium van de Saksen, deHellweg van west naar oost. Er waren meerdere eeuwen strijd nodig, voordat de koning der Frankendit uiterst vruchtbare lössgebied van de Saksen kon overnemen.

Een verlenging van de Helweg strekte zich in het westen van België als Helstraat uit naar hetHellegat aan de Rupel en in het zuiden van België als Rue de l'Enfer naar Cap Finistère in Bretonië,respectievelijk Nantes.

In Beieren heette de Helweg niet Hellweg, maar Höllenstraße (of Höll) en in het dal van de RhôneRue des Enfers. Ook in het koninkrijk der Langobarden werden straatnamen zoals Via Inferioreresp. Via dell'Inferno geregistreerd.

1: Het rijk van Karel de Grote rond 814

Het Hellegat bij de monding van de RupelHet Hellegat duidt vermoedelijk een toegang aan.

Belangrijk in de naam is het suffix “gat”. Een “gat” is een opening of toegang tot iets(veld, omheining, afsluiting, ..). 1

In zijn Besluit van Hellegat en Hellegat-Veer schat Vic van Dyck de ouderdom van hetHellegatveer op de Karolingische periode:

Het oude Hellegatveer werd, wellicht in de Karolingische, mogelijk reeds in deMerovingische tijd, ingericht van Nielse Kilbeekmonding naar Eikevliet bij de mondingvan de Hellebeek (huidige Vliet) in de Rupel, het Hellegat genaamd.

Wat de naam “Helle” in “Hellegat” betreft blijft het bij de godin van de onderwereld:

Uiteindelijk blijft er nog de naamsverklaring van “Helle”. Voorlopig blijft die bijHel(la), de godin van de Onderwereld.

Vic van Dyck duidt ook aan, hoe belangrijk het Hellegat aan de monding van de Rupel in deSchelde moet zijn geweest.

“Het Hellegat is de enige overgang over de Rupel tussen Duffel en de monding van deSchelde. Voor gans West-Brabant is hij vanaf de oudste tijden de hoofdovergang. Steedswordt beweerd – wij menen niet ten onrechte – dat hij reeds ten tijde van de Romeinende grote overgang tussen Zuid en Noord is geweest en de heerbaan van Bavai-Asse hiereen overgang vond in de richting van Utrecht. Elkeen, die de Middeleeuwsegeschiedenis van onze gewesten heeft bestudeerd kent de belangrijkheid van hetHellegat. Langs hier togen alle grote reizigers. Onze hertogen kwamen hier langs.

Het Hellegat was voor zover wij weten, steeds in het bezit van de Heren vanGrimbergen, de Berthouts. Hun domeinen strekten zich uit langs de beide oevers van deRupel van Duffel tot aan de monding in de Schelde te Natten Haasdonk (Hingene). HetLand van Rumst bewaakte enerzijds de overgang met Niel en Boom, jongere formaties;het Land van Grimbergen met Ruisbroek en Willebroek, eveneens jongere dorpen,bewaakte het Hellegat. Een welgekende weg, de Meerstraat, lopend langs grenzen vanonze dorpen, bekend vanaf Grimbergen tot het Hellegat en verderop dóór Kontichlopend, gaf verbinding. Eerst na het graven van het kanaal van Willebroek verloor hetHellegat zijn belangrijkheid.” 2

1 Citaat uit Hellegat en Hellegat – door Vic van Dyck2 J. Verbesselt in “Het Domein van de Abdij van Corenelimunster in Brabant, Het ontstaan en de Ontwikkeling van

Puurs”, uitgegeven door drukkerij G. Veys te Pittem in 1968. Op pagina 104-105, geciteerd in Hellegat en Hellegat – door Vic van Dyck

Ook wordt er aangeduid, dat er Keltenwegen een zekere rol hebben gespeeld:

Zo zien we op de rechter Rupeloever een Keltische verbindingsweg vanuit Rumst (metook een Veer op de weg naar Mechelen), over Boom (Hoogstraat, Nielsestraat) naar hetKeltische centrum van Niel bij de Hondtse Linde (via Boomsestraat, Morrekensstraatloodrecht op de as Uitbreidingsstraat – Landbouwstraat, eertijds de Kwade Wielstraat.Hier sloot de weg aan op de Keltische hoofdweg van Kontich – Niel –Nielderveer –grens Wintam met Eikevliet – Sint Amands. Nergens werden er beken gesneden, alleende Rupel moest overgestoken worden via een veerdienst, het Nielderveer, naar deWintamse Rupeloever.3

Vic van Dyck beschrijft ook de correlaties met talloze “Hel”-namen voor plaatsen, straatnamen,bossen, riviertjes en regio's :

In Kalfort vindt men de Grote Hel en de Kleine Hel (17de eeuw); een stuk grondgenaamd de Helle en de zijrivier van de Vliet de Helle. Deze zijrivier vinden we ookterug op de militaire stafkaarten als Hellebeek. Te Niel treft men in de archieven danweer de Hellegaetsche straete (nu de Potaardestraat), de Hellegatbaen (nu de Poortelei),het Hellegaterveldt (gelegen ten oosten van de Kilbeek), het Hellegatveer en natuurlijkHellegat als ‘gehuchtnaam’ en straatnaam. De Hellegatbaan onder Schelle ligt dan weerin het verlengde van de Nielse Poortelei. Er bestond ooit een Hellegatstraat onderKontich.

Te Bornem is er Hel (1866) en in Puurs het Hellebos (1668). In Niel, ter hoogte van hethuidige gemeentehuis stond er een huis met de naam De Helle of Den Helhoff.

Ook in de Ardennen, bij Botrange, is er een riviertje de Hill of de Helle. In 1534bestond er het huis De Helle te Rumst, in 1550 een beemd de Helle te Blaasveld en hetHelleveld te Duffel.

In de Onze Taaltuin. Jaargang 8 · dbnl vind ik nog:

“Hel, naam die oorspronkelijk eigen is aan sommige diepe putten, poelen, meerkes enstroomen, waar de oude Friezen in het heidendom, den ingang naar de onderwerelddachten te zijn.”

In zekere zin komen deze thesen van Vic van Dyck overeen met mijn eigen analyses, die in de kaartDer Hellweg als Lößweg gedocumenteerd worden:

• De “Helle” in “Hellegat” duidt op de onderwereld en het “Gat” is de “Toegang”.

• De “Hel”-namen vormen samen een systeem, dat gereconstrueerd kan worden.

• Het Hellegat is een toegangspoort tot het Europese systeem van Helwegen, dat ten tijde van het Karolingische of zelfs al het Keltische tijdperk is ontstaan.

Wat is er echter zo opvallend aan het Hellegat bij de monding van de Rupel? Het antwoord lijkt zichin de lössgebieden te bevinden...

3 Citaat uit Hellegat en Hellegat – door Vic van Dyck

De Helweg volgt de lössgebiedenOpvallend is, dat de Helwegen alleen door lössgebieden leiden. Met uitzondering van Antwerpen enhet Hellegat ten noorden van Brussel valt de lössgrens samen met de taalgrens.

Het Hellegat bevindt zich op een uitzonderlijke positie, die uitsteekt boven de overige lössgronden.Dit kan ik in de Boschatlas van 1959 aflezen. Normalerwijze bevindt zich de lössgrens op de lijntussen Mechelen en Maastricht, maar tussen St. Niklaas en Lier ligt deze grens noordelijker.

De Helstraat, respectievelijk Hellestraat, volgt ook ten zuiden van Antwerpen nauwkeurig delössgrens:

2: De lössgrens ten noorden van de taalgrens (uit de Boschatlas van 1959)

3: De Helstraat volgt ook ten zuiden van Antwerpen nauwkeurig de lössgrens

De Helstraat van de Helpoort (Maastricht) naar Hellestraat (Terneuzen)

Het Hellegat bij Rupel markeert de noordrand van het westelijke lössgebied ten zuiden vanAntwerpen. De wegmarkeringen luiden:

• Helpoort and Sint Bernardusstraat (oosrpronkelijk: Helstraat), 6211 Maastricht, Nederland• Helstraat, België (bei Hasselt)• Helstraat, 3850 Nieuwerkerken, België • Helstraat, 3471 Kortenaken, België • Helstraat, 3211 Lubbeek, België • Helstraat, 2580 Putte, België • Hellestraat, 2500 Lier, België • Hellestraat, 2530 Boechout, België • Hellestraat, 9220 Hamme, België • Hellestraat, 9112 Sint-Niklaas, België • 9190 Hellestraat, België (bij Terneuzen, aan de grens met Nederland)

De weg verandert van naam vanaf Lier, waar de Helstraat in een Hellestraat overgaat.

De Europese lössgebieden

Ook op de kaart der Europese lössdepots is het Belgische lössdepot goed afleesbaar. Met wat moeitekan men ook de noordelijker gelegen lössafzetting ten zuiden van Antwerpen aflezen.

Dit enorme lössgebied strekt zich uit van de lijn ter hoogte van Brussel naar het zuiden totNormandie en Bretagne en verder oostelijk in geringere omvang zelfs tot Cap Finistère en Nantes.

De lössafzettingen ten westen van de Rijn zijn aanzienlijk groter dan het Duitse lössgebied tenoosten van de Rijn. Over de kwaliteit van de lössdepots is echter op deze kaart niets afleesbaar.Misschien is de kwaliteit van de oranje gekleurde secties hoger dan de felgeel gekleurdelössgronden. In de Boschatlas wordt slechts een kleurcode voor löss aangeduid, terwijl diezelfdelössgebieden in de onderstaande kaart felgeel worden afgebeeld.

Zelfs kleinste lössgebieden worden met een Helweg gemarkeerd, zoals bijvoorbeeld de Hel bijGroesbeek en de lössgronden aan de zuidrand van de Veluwe:

• De Hel, 6561 Groesbeek, Nederland• Helweg, 6562 Groesbeek, Nederland • Helstraat, 5375 KG Reek, Nederland• Holleweg, Nijmegen, Nederland

• Helstraat, 6811 Arnhem, Nederland• Helstraat, 6923 Groessen, Nederland • Hellestraat, 3811 Amersfoort, Nederland• Helweg, De Glind, Nederland

Ook ten noorden van de lijn Amsterdam – Berlijn zijn op Duits grondgebied lössafzettingen op dekaart ingetekend.

4: Een moderne kaart der Europese lössdepots, naar HAASE et al. 2007. (gepubliceerd in de blog Geschichte der Geologie))

Vereenvoudigd schema van de lössafzettingen

Sterk vereenvoudigd kan men twee banden met Europese lössafzettingen onderscheiden, die tijdensde ijstijden door de wind naar diverse gebergtes getransporteerd en gedeponeerd zijn.

• De noordelijke band ligt op een lijn ter hoogte van Brussel – Keulen – Roergebied –Teutoburger Woud – Maagdenburg – Leipzig – Breslau – Krakau.

• De zuidelijke band volgt de lijn Basel – München – Wenen – Boedapest. Daartussen bevindtzich een gebied, dat relatief lössarm is.

Deze banden bevatten gebieden met zeer vruchtbare en hoogwaardige akkergronden. Ten noordenen ten zuiden van deze banden bevinden zich relatief onvruchtbare gronden.

In de oudheid hebben alle volksverhuizingen en veroveringen de inbeslagname van dit soortvruchtbare akkers tot doel gehad. Caesar en alle latere Romeinse generaals hebben ongetwijfeld develdtochten op de verovering van lössgebieden uitgericht.

Na de ondergang van het Romeinse rijk hebben de Merovingers en Karolingers de Romeinen weeruit de door hen tevoren veroverde gebieden verdreven.

5: Löss - Entstehung und Verbreitung (uit: Institut für Geographie der Universität Stuttgart)

De kaart der Europese lössdepots De kaart der Europese lössdepots kan naar oost, west, en naar het zuiden worden voortgezet ommeer informatie te verkrijgen.

Aan de noordkust van Bretagne en op diverse locaties rondom Parijs kan men omvangrijkelössgebieden identificeren. Andere regio's en wel met name de bergachtige gebieden zijn relatiefonvruchtbaar. Dit geldt als geheel voor de zuidelijke helft van Frankrijk met uitzondering van hetdal van de Rhône.

Om nu de samenhang tussen de lössgebieden en de Helwegen te onderzoeken, worden de Helwegensamen met de lössgebieden in kaart gebracht.

6: Extract van een moderne kaart der Europese lössdepots, naar HAASE et al. 2007. (gepubliceerd in de blog Geschichte der Geologie))

Het “Helweg”-patroon in het Belgisch/Nederlandse territorium

Het Belgische territorium vormt in het “Helweg”-patroon van het Frankenrijk slechts een klein,maar elementair onderdeel, omdat wij in het taalgebied een grensverloop onderscheiden, datsamenhangt met de vruchtbaarheid van de bodem, de bevolkingsdichtheid en de aansluiting aan denaburige Helwegen.

Om dit concept te beschrijven wil ik beginnen met de onderstaande kaart van Austrasië, die hetFrankische gebied rond 481 AD omvat.

Nederland wordt daarbij opgedeeld in twee helften. De kuststrook omvat Friesland, dat de strookvanaf het Duitse Oost-Friesland tot aan Zeeland bestrijkt. Aanvankelijk behoren alleen de iets hogergelegen delen (de Veluwe, Drenthe, Brabant, Limburg) tot het Frankenland. Friesland wordt pas in734 aan het Frankenrijk toegevoegd.

Als grote steden van het Frankenrijk worden voor 481 AD Aken, Keulen, Fulda, Tournai, Tertry enMetz aangegeven. Onduidelijk is op de kaart de toegang tot de Noordzee, die destijds niet alleen viaAntwerpen, maar ook via de Zuiderzee mogelijk was.

De hoofdtoegang tot de Noordzee was aanvankelijk wellicht ook het Hellegat aan de Rupel, omdateen Hellegatveer destijds ook een aanlegplaats voor scheepsverkeer (uit Engeland?) vormde.

Tussen de Maas en Rijn verandert de Helweg van naam en heet in het Duitstalige bereik Hellstraßeof Hellenstraße.

Ten westen van de Nederlandse grens luidt de naam Helstraat. Ten westen van de Rupel verandertde naam nog in Hellestraat.

Het Frankische Rijk in 481 ADGoed beschouwd bevat het Frankische rijk aanvankelijk in 481 AD met name de Belgische enNoord-Franse lössgebieden als ook de tussen Maas en Rijn gelegen lössgronden. De eerste aanvalricht Clovis op de centrale Franse lössgronden. Daartoe moet een slag worden geleverd: de Slag bijSoissons (486):

De Slag bij Soissons vond plaats in 486 tussen het leger van de Franken onder bevelvan Clovis I en de resten van het Romeinse leger onder bevel van Syagrius. Deoverwinning van de Franken was een mijlpaal in hun poging de belangrijkste macht teworden in Gallië.

Door deze overwinning kwam er een einde aan het Romeinse tijdperk in Gallië. DeFranken verdubbelden hun grondgebied en de Loire werd de nieuwe zuidgrens,waardoor Franken en Visigoten buren van elkaar werden. Al spoedig zouden dezevolken ook met elkaar in oorlog raken en vechten om de heerschappij van Gallië.

File:Frankish Empire 481 to 814-de.svg, itself from from the Historical Atlas by William R. Shepherd (Shepherd,William. Historical Atlas. New York: Henry Holt and Company, 1911.)

licensed door Druifkes under the Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

7: Kaart van het Frankische Rijk

De uitbreiding van het Frankenrijk

Dit Frankenrijk werd vanaf 481 AD in alle richtingen uitgebreid en naar het zuiden in richting Parijs(Neustrië4, 486) en later naar Zwaben (502), Aquitanië (507) en Bourgondië met de Provence (533),Zwitserland (536) en Friesland (734).

Daaraan is later door Karel de Grote nog Lombardije (774), de Spaanse Mark (778), Beieren &Karinthië (788) en Saksen (797) toegevoegd.

In Neustrië heten de Helwegen in het Frans Rue de l'Enfer of Rue d'Enfer, wat een letterlijkevertaling van Helweg vormt. De noordelijke route voert naar Cap Finistère.

Meer dan honderd jaar lang voerde Neustrië oorlogen met zijn buurland, Austrasië, het oostelijkedeel van het vroegere Frankische rijk.

Niet alleen Karel de Grote zijn belangrijkste palts op de lössbodems aangelegd, maar ook diensoostelijke navolger Otto I bouwde zijn belangrijkste palts naast de lössafzetting van Maagdenburg.Niet alleen de centrale palts, maar ook aartsbisdommen en kloosters zoals Corvey zijn op deHelweg ontstaan.

File:Frankish Empire 481 to 814-de.svg, itself from from the Historical Atlas by William R. Shepherd (Shepherd,William. Historical Atlas. New York: Henry Holt and Company, 1911.)

licensed door Druifkes under the Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

4 Neustrië (het nieuwe land) ontstond in 511, toen de Merovingische koning Clovis stierf en zijn rijk volgens deFrankische gewoonte verdeeld werd onder zijn zonen.

8: Kaart van het Frankische Rijk

De vorming van de Helwegen

De Helwegen hebben zich wellicht al voor de veroveringsfasen gevormd. In feite vormen zichafzonderlijke wegen voor de noordelijke en zuidelijke lössbanden.

In de noordelijke lössband verbinden de Rues de l'Enfer en de Duitse Helwegen de lössgebiedenmet de hoofdstad Aken, die zelf een centrale plaats naast Maastricht inneemt tussen de noordelijkeBelgisch/Franse en de Duitse Helwegen.

In de zuidelijke lössband verbinden Rues d'Enfer en de Höllenstraßen de lössgebieden met de Rijn,die als centrale levensader de communicatie verzorgt. Ook in Noord-Italië zijn Helwegen in devorm van Via Inferiore of Via dell'Inferno identificeerbaar. Of deze een rol gespeeld hebben is nogonduidelijk.

Dat men uit de straatnamen dergelijke informaties kan aflezen, is geenszins ongewoon. Ook de ViaAppia is uiteindelijk als naam bewaard gebleven. De talloze straatnamen Rue de l'Enfer vormenrechtlijnige patronen, die op magische wijze bergpartijen omcirkelen. Dit is begrijpelijk, omdatlössafzettingen onmogelijk zijn vanaf een hoogte van 300-400m.

9: Noordelijke en zuidelijke lössbanden met de bijbehorende Helwegen

De noordelijke Rue de l'Enfer-route

Vanaf Maastricht kan men de noordelijke route als volgt aflezen:

1. Helpoort and Sint Bernardusstraat (oorspronkelijk: Helstraat), 6211 Maastricht, Nederland 2. Rue de l'Enfer, 4420 Saint-Nicolas, België 3. Rue de l'Enfer, 4280 Hannut, België 4. Rue de l'Enfer, 1350 Orp-Jauche, België 5. Rue de l'Enfer, 1367 Ramillies, België 6. Rue de l'Enfer, 7131 Binche, België 7. Rue de l'Enfer, 7120 Estinnes, België 8. Rue de l'Enfer, 7370 Dour, België 9. Rue de l'Enfer, 7321 Bernissart, België

10. Rue de l'Enfer, 59540 Inchy, Frankrijk 11. Rue de l'Enfer, 62124 Haplincourt, Frankrijk 12. Rue de l'Enfer, 80340 Vaire-Sous-Corbie, Frankrijk 13. Rue de l'Enfer, 80480 Dury, Frankrijk 14. Rue de l'Enfer, 80290 Hescamps, Frankrijk 15. Rue de l'Enfer, 76440 Sommery, Frankrijk 16. Rue de l'Enfer, 76190 Yvetot, Frankrijk 17. Rue de l'Enfer, 27370 Saint-Amand-des-Hautes-Terres, 18. Rue d'Enfer, 14130 Surville, Frankrijk 19. Rue de l'Enfer, 14430 Beuvron-en-Auge, Frankrijk 20. Rue de l'Enfer, 50420 Tessy-sur-Vire, Frankrijk 21. Rue de l'Enfer, Saint-Malo, Frankrijk 22. Rue de l'Enfer, 22430 Erquy, Frankrijk 23. Rue de l'Enfer, 22400 Hénansal, Frankrijk 24. Rue d'Enfer, 22150 Plouguenast, Frankrijk 25. Rue de l'Enfer, 29300 Quimperlé, Frankrijk 26. Place de l'Enfer, 29100 Douarnenez, Frankrijk27. Finistère, Frankrijk

De zuidelijke Rue de l'Enfer-route

Vanaf Maastricht kan men de noordelijke route als volgt aflezen:

1. Helpoort en Sint Bernardusstraat (oorsrponkelijk: Helstraat), 6211 Maastricht, Nederland2. Rue de l'Enfer, 4420 Saint-Nicolas, België 3. Rue de l'Enfer, 4280 Hannut, België 4. Rue de l' Enfer, 1350 Orp-Jauche, België 5. Rue de l'Enfer, 1367 Ramillies, België 6. Rue de l'Enfer, 7131 Binche, België 7. Rue de l'Enfer, 7120 Estinnes, België 8. Rue de l'Enfer, 7370 Dour, België 9. Rue de l'Enfer, 7321 Bernissart, België

10. Rue de l'Enfer, 59540 Inchy, Frankrijk

11. Trou d'Enfer, 59231 Gouzeaucourt, Frankrijk

12. Rue d'Enfer, 80190 Morchain, Frankrijk 13. Rue d'Enfer, 80190 Nesle, Frankrijk 14. Rue d'Enfer, 80190 Billancourt, Frankrijk 15. Rue d'Enfer, 60310 Roye-sur-Matz, Frankrijk 16. Rue d'Enfer, 60190 Baugy, Frankrijk

17. Barrière d'Enfer, Boulevard d'Enfer, Rue d'Enfer, Paris 5

18. Rue de l'Enfer, 91250 Saintry-sur-Seine, Frankrijk 19. Rue d'Enfer, 91770 Saint-Vrain, Frankrijk 20. Rue de l'Enfer, 45450 Fay-aux-Loges, Frankrijk 21. Rue de l'Enfer, 45400 Chanteau, Frankrijk 22. Rue de l'Enfer, 45380 La Chapelle-Saint-Mesmin, Frankrijk 23. Rue de l'Enfer, 45130 Meung-sur-Loire, Frankrijk 24. Rue de l'Enfer, 37370 Chemillé-sur-Dême, Frankrijk 25. Rue de l'Enfer, 49330 Étriché, Frankrijk 26. Rue de l'Enfer, 49000 Angers, Frankrijk 27. Rue de l'Enfer, 49290 Chalonnes-sur-Loire, Frankrijk 28. Les Enfers, 44310 Saint-Philbert-de-Grand-Lieu, Frankrijk 29. Rue de l'Enfer, 85100 Les Sables-d'Olonne, Frankrijk

5 The name "Barrière d'Enfer" comes from the street "Rue d'Enfer" (now called "Rue Denfert-Rochereau) – see: theOrigin of name in Barrière d'Enfer. The main streets originating from the Barrière d'Enfer were the Boulevardd'Enfer (now a part of the Boulevard Raspail), the Rue d'Enfer, and the Boulevard Saint-Jacques.

Een Hellegat als Douanestation

Wellicht vormde het Hellegat Trou d'Enfer, 59231 Gouzeaucourt, Frankrijk bij Tertry een soortdouanestation tussen Neustrië en het oostelijke buurland Austrasië,

Tertry bevindt zich op de grenslijn van de kaart van het Frankenrijk (481 AD).

De afstand tussen Trou d'Enfer en Tertry bedraagt ongeveer 25km.

In een volgend hoofdstuk zal ik nog documenteren dat de Google-markering zich midden op eeenakker bevindt, waar nergens een gat te bekennen is.

10: De afstand tussen Trou d'Enfer en Tertry bedraagt ongeveer 25km.

De Höllenwegen in Duitsland

De Höllenwegen bevinden zich hoofdzakelijk in Oostenrijk en Zuid-Duitsland. Zij worden hier min of meer gesorteerd naar categorie en postcodenummer:

Hollenweg, 47589 Uedem, Deutschland Hollenweg, 41515 Grevenbroich, Deutschland Hollenweg, 59872 Meschede, Deutschland Höllenwegstraße, 55288 Schornsheim, Deutschland Höllenweg, 65366 Geisenheim, Deutschland

Höllweg, 87647 Unterthingau, Deutschland Höllweg, 86477 Adelsried, Deutschland Höllweg, 86500 Kutzenhausen, Deutschland Höllweg, 89343 Jettingen-Scheppach, Deutschland Höllweg, 89564 Nattheim, Deutschland Höllweg, 90547 Stein, Deutschland Höllweg, 91207 Lauf an der Pegnitz, Deutschland Hollweg, 97792 Riedenberg, Deutschland

Höllengraben, Sprendlingen, Deutschland Hollenbach, 74673 Mulfingen, Deutschland Hollergasse, 1150 Wien, Österreich

Höll, 88364 Wolfegg, Deutschland Höll, 88069 Tettnang, Deutschland Höll, 88212 Ravensburg, Deutschland Höll, 88213 Ravensburg, Deutschland Höll, 93480 Hohenwarth, Deutschland Höll, 96523 Steinach, Deutschland Holl, 36169 Rasdorf, Deutschland Holl, 53797 Lohmar, Deutschland

Holl, 4962 Holl, Österreich Höll, 2880 Kirchberg am Wechsel-Außen, Österreich Höll, 2842 Thomasberg, Österreich Höll, 7474 Höll, Österreich 8225 Höll, Österreich 4793 Höll, Österreich 6405 Höll, Österreich

Höllenstraße, 65451 Kelsterbach, Deutschland Höllenstraße, 67659 Kaiserslautern, Deutschland Höllenstraße, 65451 Kelsterbach, Deutschland Höllenstraße, 35606 Solms, Deutschland Hollenstraße, 28832 Achim, Deutschland Hollenstraße, 27299 Langwedel, Deutschland Hollenstraße, 32339 Espelkamp, Deutschland Hollenackerweg, 4247 Grindel, Schweiz Hollenstrasse, 4247 Grindel, Schweiz

Hall, 8911 Hall, Österreich Hall in Tirol, ÖsterreichHallstatt, Österreich

Over de onbeduidendheid van de Helwegen

Veel van deze Helwegen zijn slechts korte landweggetjes, die oorspronkelijk bij een eenzame hoevein een lössgebied hebben gelegen.

Centraal België, dat zich ten zuiden van Brussel tot aan de Ardennen uitbreidt en doorde Maas en Sambre wordt doorstroomd, is de vruchtbaarste streek van België. Ditgebied bevindt zich op een hoogte van 80 tot 200m en wordt bepaald dor de Hennegau(Hainaut) in het westen en de Haspengau (Hesbaye) in het oosten6.

In deze regio begin het heuvelterrein en de bodem verandert van karige zandgrond naarvruchtbare löss. De bevolkingsdichtheid is relatief gering en bestaat voornamelijk uitver verstrooid liggende boerderijen7.

Lössafzettingen worden ten noorden van de Maas en Sambre gevonden in Rocourt (bijLuik), Harmignies, Kesselt en Remicour-Momalle8.

De Hespengau in het oosten en de Hennegau in het westen vormen uiterst vruchtbarelössplateaus. De dorpjes liggen in de dalen. De grote boerderijen staan los in hetlandschap.9

6 België | Länder-Lexikon.de7 België - Geographie und Landkarte8 The Last Interglacial palaeosol in the Belgian loess belt9 Die Besiedelung Mittelbelgiens ist eher dünn und besteht überwiegend aus weit verstreut liegenden Bauernhöfen.

Diese Gegend wird auch als „Kornkammer“ und „Obstplantage“ des Landes bezeichnet und das dazwischenliegenden Hageland könnte dementsprechend der „Gemüsegarten“ Belgiens genannt werden. – België - Geographieund Landkarte

De taalgrenzenHaspengouw was, wegens haar vruchtbaarheid, een relatief dichtbevolkt gebied en vanbelang in zowel de Romeinse tijd als tijdens de Merovingen (Austrasië) en later.

De taalgrens loopt door dit gebied. Deze kwam tot stand nadat het Romeinse Rijkinstortte en de Franken, die het gebied veroverden, de Gallo-Romeinse cultuurassimileerden terwijl noordelijk van Haspengouw vrijwel geen mensen woonden en deRomeinse cultuur minder aanwezig was.

Haspengouw kenmerkt zich door een groot aantal kleine dorpen, vaak zogenaamdehoopdorpen. Vierkantshoeven zijn kenmerkend voor dit gebied.

Als de locatie van de Nederlands/Franse taalgrens door de vruchtbaarheid van de lössafzettingenwerd beïnvloed, is dat wellicht ook voor de Benrather linie (met Ik/Ich- en de maken/machen-taalgrens) denkbaar:

De taalgrens door de Hespengau

Haspengouw was, wegens haar vruchtbaarheid, een relatief dichtbevolkt gebied en van belang inzowel de Romeinse tijd als tijdens de Merovingen (Austrasië) en later. De taalgrens tussen hetNederlands respectievelijk Vlaams (in het noorden) en Frans, respectievelijk Waals (in hetzuiden).loopt door dit gebied. Deze kwam tot stand nadat het Romeinse Rijk instortte en deFranken, die het gebied veroverden, de Gallo-Romeinse cultuur assimileerden terwijl noordelijk vanHaspengouw vrijwel geen mensen woonden en de Romeinse cultuur minder aanwezig was.10

De taalgrens in Duitsland

De Benrather linie vormt de scheidslijn tussen het Nederduits en het Middelduits en vormt tussenDüsseldorf en Maagdenburg min of meer een rechte lijn, die vrijwel parallel aan de belangrijksteHelweg (→ de Westfaalse Helweg) verloopt. Analoog aan de taalgrens door de Haspengouwmarkeert ook de Westfaalse Helweg een vruchtbaar en dichtbevolkt lössgebied.

10 Haspengouw

De functie van het Hellegat, respectievelijk Trou d'Enfer De functie van het Hellegat, respectievelijk Trou d'Enfer, wordt onderzocht aan enkele voorbeelden,die bij voorkeur in een waterarme (of kurkdroge) omgeving liggen:

• De locatie Trou d'Enfer, 59231 Gouzeaucourt, Frankrijk op de grens tussen dedepartementen Nord en Somme ligt midden op een gewone akker. Er is nergens water tezien. Het betreft kennelijk gewoon een Helpoort naar een nieuw departement. Opvallend isde overgang van groen (links) naar onbegroeid (rechts).

• De locatie Hellegat, 8954 Heuvelland, België markeert wellicht de grensovergang tussenBelgië en Frankrijk.

• Ook de Trou d'Enfer, 51120 Saudoy, Frankrijk ligt midden in een akker. Er is nergens waterte zien. Het betreft kennelijk gewoon een Helpoort naar een nieuwe regio.

• De locatie Trou de l'Enfer, 51140 Pévy, Frankrijk bevindt zich als een vallei in een bos,waarin fietsers een afdaling riskeren in Vidéo Le trou de l'enfer.

InhoudHet Hellegat bij de monding van de Rupel..........................................................................................2De Helweg volgt de lössgebieden........................................................................................................4

De Helstraat van de Helpoort (Maastricht) naar Hellestraat (Terneuzen).......................................5De Europese lössgebieden...............................................................................................................6Vereenvoudigd schema van de lössafzettingen................................................................................7

De kaart der Europese lössdepots ........................................................................................................8Het “Helweg”-patroon in het Belgisch/Nederlandse territorium.....................................................9

Het Frankische Rijk in 481 AD..........................................................................................................10De uitbreiding van het Frankenrijk................................................................................................11De vorming van de Helwegen.......................................................................................................12

De noordelijke Rue de l'Enfer-route ........................................................................................13De zuidelijke Rue de l'Enfer-route ...........................................................................................14

Een Hellegat als Douanestation.....................................................................................................15De Höllenwegen in Duitsland........................................................................................................16Over de onbeduidendheid van de Helwegen.................................................................................18

De taalgrenzen....................................................................................................................................19De taalgrens door de Hespengau ..................................................................................................19De taalgrens in Duitsland...............................................................................................................19

De functie van het Hellegat, respectievelijk Trou d'Enfer .................................................................20