Langdurende Zorg:systeem vernieuwing is nodig

Jan Rotmans

27 Mei 2013

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert

is zeldzaamheid in de geschiedenis

voorbeeld: eind 19de eeuw

moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Kantelperiode

chaos, instabiliteit, turbulentie

=

dé kans om het anders te doen

Indicaties voor Kantelperiode

-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt

-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid

-enorme dynamiek van onderop, nieuwe macht van onderop

-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht

-creatieve mensen breken door het systeem heen

-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde

Raad van State: Overgangsperiode

“ Nederland bevindt zich momenteel in een overgangssituatie

Crisis is niet van voorbijgaande aard, vergt structurele hervormingen

Verhouding tussen staat en samenleving zal duurzaam wijzigen

Voorkomen moet worden dat Nederland vastloopt in deze overgang

Cumulatie van veranderingen heeft gevolgen voor functies van staat

Nederland zal zich op deze vele veranderingen moeten instellen ”

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Nieuw Paradigma

Nieuwe Instituties

Nieuwe Sturing

Kant

elpe

riode Oud Paradigma

Oude Instituties

Oude Sturing

Tijd

O

pbou

w v

an d

uurz

ame

sam

enle

ving

We zitten hier

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

Samenleving kantelt

oude, verticale instituties lopen op hun einde

vakbonden, omroepen, kerken, milieuorganisaties, politieke partijen

nieuwe, horizontale verbanden ontstaan

gemeenschappen, coöperaties, sociale & fysieke netwerken

Opbouw en Afbraak

Sluipende Revolutie

creatieve, innovatieve burgers breken uit systeem

commerciële grootbedrijven van de markt

bureaucratische grootbedrijven van de staat

beweging van onderop vanuit passie en inspiratie

glocalisering

Samenleving kantelt

van:

verticaal naar horizontaal

centraal naar decentraal

top-down naar bottom-up

Waar zien we die verandering?

energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

voedsel van mondiaal, mechanisch naar regionaal duurzaam

bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Transitie in de langdurende zorg

Persistente probleem in gezondheidszorgZorgsysteem

structuur: specialisatie, bureaucratisch, technologischwijdvertakt, fijnmazig zorgregime, hiërarchisch

cultuur: sterke autonomie, grote autoriteit, rationeeldominantie artsen, gezagsgetrouw

werkwijze: aanbodgedreven, klacht georiënteerd, “kurieren am symptoom”

Symptomen van persistente problematiek

stijgende kosten professional als productiemachine

verstarde zorgaanbieders beheerszieke structuren

over-gespecialiseerde, gefragmenteerde zorg

standaardisatie vs individualisering gesloten sector

‘afvalputje’ van de maatschappij

Persistent probleem in langdurende zorg

dieperliggende mechanismen

angst, wantrouwen

mens als behandelbaar object

controle en beheersing

mechanisering

financiële afrekenbaarheid

Persistente probleem in langdurende zorg

Systeem wisselwerking met Mens

beklemmend dociel, cliënt

controle, beheersing beperkte ruimte

efficiency, doelmatigheid neemt geen ruimte

regelzucht geen keuzevrijheid

Perverse effecten Marktwerking

omzetmaximalisatie

winstuitkeringen fusiedrang

bureaucratie forse toename bv’s

stijging topinkomens productiequota

Persistente probleem in langdurende zorg

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

40% van medewerkers overweegt zorg te verlaten!

Kernprobleem in de Zorg

Systeemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Trends

decentralisatie

efficiencyslag

financieringsbundeling

zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal met minder geld en mensen

Opbouw / Afbraak

huidige zorgsysteem moet worden afgebroken

nieuw zorgsysteem moet worden opgebouwd

rondom nieuwe waarden:

welbevinden samenredzaamheid

vertrouwen menslievendheid

Systeemvernieuwing is nodig

in de langdurende zorg

28. Mai 2013

Transitieprogramma Langdurende Zorgministerie en

branche-organisaties

Vernieuwende praktijk-instellingen

vernieuwende denkers enopiniemakers

kennisorganisaties (programmabureau)

directeuren overleg

werkgroep Innovatie

30 vernieuwende Projecten

(2 Tranches)

Programma-team

Zorgkantoren

transitie-arena

Visie op toekomst van Langdurende Zorg

Mensgericht

Economisch volhoudbaar

Maatschappelijk ingebed

Mensgericht

heelheid van de mens als uitgangspunt

eigen leefomgeving staat centraal

kleinschalig

zorg is leven

weer in contact met elkaar

rust en ruimte aanbieden

regie in eigen handen

eigen budget

Economisch Volhoudbaarzorg is een dienstverlening

betaalt voor al de geleverde diensten

eigen budget en eigen register

maatschappelijke zorgondernemingen

gezondheid schept waarde

preventie loont

stressbehandelaar, mental coach, persoonlijk adviseur

specialist onderaannemer van zorgregisseur

Maatschappelijk Ingebed

creëert je eigen micro-systeem om je heen

je eigen verbanden

gemeenschappen schakel tussen micro- en macrosysteem

persoonlijk medisch assistent

maatschappelijke zorgondernemingen

zorgzaamheid is levenshouding van iedereen

zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl

gezonde samenleving als basis

Transitiepaden op weg naar visieZelfzorg

leren en groeien (onderwijs en opvoeding)versterking (in staat stellen en ondersteunen bij zelfredzaamheid)zorg in naaste (micro-) omgeving (door dierbaren, buddies, etc.)

Samenredzaamheidmensen (onder)steunen in sociale verbanden (familie, buren, vrienden, lotgenoten, etc)nieuwe beroepen (wijkverpleegkundigen 2.0, ervaringsdeskundigen, levensstijl adviseurs)

Professionele ruimteprofessionaliteit en collegialiteitsamenwerken (met andere disciplines)

Transitie experimenten1. Assertive Community Treatment, Rotterdam

2. Smart Caring Community, Leeuwarden

3. Prinsenhof, Rotterdam

4. Palliatieve zorg, Midden Holland

5. Geriatrisch steunpunt Polderburen, Almere

6. Video netwerken Zorg

7. Wonen en welzijn op Maat

8. Buurtzorg

9. Case manager Dementie, Eindhoven

10. Ketenfinanciering, Noord Holland Noord

Toenemend besef dat het anders moet

Notitie van VWS ‘Anders kijken naar Langdurige Zorg’

- AWBZ sluit niet meer aan bij huidige tijd

richt zich vooral op wat mensen niet meer kunnen

- Heroriëntatie van waarden

nieuwe waarden: welbevinden, samenredzaamheid vertrouwen, mensgerichtheid

- Uitgangspunten

positie burger; inclusieve samenleving; de-medicaliseren ruimte professional; herijk kwaliteitseisen; bekostig resultaat

Uitgangspunten van Zorg 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

Kanttekening bij Zorg 3.0

kwetsbare groep mensen hebben vangnet nodig

vanuit eigen kracht is dus begrensd door kwetsbaren

is dus grens aan zelfredzaamheid en samenredzaamheid

Voorbeelden van Zorg 3.0

Buurtzorg

brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen

zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden

zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager

integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)

platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers

Voorbeelden van Zorg 3.0

Brabantzorg

zorg inrichten vanuit de woon- en leefomgeving

inrichten vanuit het perspectief van de zorgvrager

dagbesteding en dagelijks activiteiten als basis

optimaal ondersteunen van zelf- en samenredzaamheid

maximale innovatieruimte voor medewerkers

Voorbeelden van Zorg 3.0

Jeugdzorg

pro-actieve aanpak, desnoods op straat opzoeken

multi-disciplinair team: psychiater, verslavingsdeskundige, verpleegkundige en maatschappelijk werker

brede maatschappelijke ondersteuning:scholing, werk zoeken, vinden onderdak, behandeling verslaving, opbouwen sociaal netwerk

combinatie van verleiding, dwang en drang

vinden, boeien, binden

Voorbeelden van Zorg 3.0

Zichtbare Schakel

wijkverpleegkundige voor een gezonde buurt

verbetert samenhang van zorg in wijken preventie, zorg, wonen en welzijn op wijkniveau beter verbinden

richt zich op kwetsbare groepen bij sociaal-economische en gezondheidsachterstanden

Wat betekent dit nu voor

de langdurende zorg?

Verandering nodig op 3 niveaus

Macro-levelzorgstelselbeleidAutonome ontwikkelingen

Meso-levelzorgverzekeraars,zorgaanbiederszorgvragers (patiëntenverenigingen)

Micro-level patiënteninnovatie-experimentenvernieuwende onderstroom

Nieuw Innovatieprogramma

opvolgend programma van TPLZ

gericht op radicale vernieuwing voor zorg 3.0

portfolio aan experimenten voor langdurende zorg 3.0

opschaling van succesvolle experimenten

zoeken, leren en experimenteren

Nieuwe Opleidingen

paradigmaverandering

multidisciplinair

vervaging cure en care

ingebed in woon-leefsituatie

zorgvraag is leidend

integraal en lokaal

samenredzaamheid

niet instellingsgericht opleiden, maar vanuit de patiënt

Gemeenten zijn nog niet klaar

start in elke gemeente met experimenten zorg 3.0

jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg

ontwikkel een perspectief voor komende 10 jaar

hoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?

faciliterende rol van de overheid

leggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Anders Discours is nodig

discours zou niet zozeer moeten gaan

over de kosten en verdeling maar vooral

over de aard van de zorg

wat levert de zorg ons op?

Verbinders zijn nodig

verbinders tussen het macro-, meso- en micro-niveau

tussen ‘het systeem’ en de mensen

tussen management en werkvloer

tussen financiering en inhoud

tussen zorg en welzijn, arbeid en sport

Transitie = Machtsverschuiving

machtig zorgregime, met veel macht bij zorgverzekeraars

verschuiving van macht van verzekeraars naar patiënten

burgers, cliënten, patiënten ontwikkelen meer macht

burgers gaan een nieuw regime vormen

Conclusiessamenleving bevindt zich op een kantelpunt

glokaal, decentraal, horizontaal

fundamenteel andere langdurende zorg is noodzakelijk

structuur, cultuur, werkwijze

cultuur- en structuurverandering kosten decenniakun je niet opleggen of afdwingen

is geen militaire operatie volgens een spoorboekje

zoeken, leren, experimenteren