twitter.com/janrotmans

Verandering van tijdperk:Transitie van Zorg & Welzijn

TSM Business School, Twente, 5 Juni 2014

We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

1. weefsel van de samenleving verandert

2. structuur van de economie verandert

3. disruptieve technologische doorbraken

Laatste KantelperiodeModernisering [1850-1910]

• industriële revolutie

staal, elektriciteit, verbrandingsmotor

• modernisering samenleving

onderwijs, zorg, kiesrecht, sociale

structuren

• machtswisselingvan adel naar bourgeoisie

Overgang naar Samenleving 3.0 DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

Horizontaal

Decentraal

Bottom-up

Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

Opbouw van duurzame samenleving

We zitten hier

Kantelperiode

Kantel Fase

chaos

conflicten

slagveld

Kantelperiode

• energiebedrijven vallen om

• massale ontslagen in thuiszorg

• welzijnsorganisaties verdwijnen

• bouwbedrijven saneren op grote schaal

oude orde nieuwe orde

banken financiële coöperaties

energiebedrijven lokale energie initiatieven

bouwbedrijven 3D-netwerken / hubs

verzekeringsbedrijven broodfonds netwerken

thuiszorg organisaties lokale zorg initiatieven

Oude Orde vs Nieuwe Orde

oude paradigma nieuwe paradigma

exploitatieco-operatie

structurenmensen

waarde ontlenen waarde creëren

lineaircyclisch

Paradigma Wisseling

oude structuur nieuwe

structuur

verticaalhorizontaal

hiërarchisch

netwerken

top-downbottom-up

centraaldecentraal

Structuurwisseling

oude sturing nieuwe

sturing

centrale sturing netwerksturing

controleruimte

zekerheidonzekerheid

regisseren faciliteren

Sturing wisseling

Do it ourselves society

Participatiesamenleving

Sociaal doe het zelvenSamenleving van onderop

burgerkracht

Samenleving 3.0

Evolutionaire Revolutie

silo’s worden afgebroken

nieuwe instituties ontstaan

mensen breken door structuren heen

glocalisering

Waar zien we die verandering?energie

van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

welzijn van zorgen voor naar zorgen dat

bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Burger Initiatieven

500 lokale energie initiatieven

60 lokale zorg coöperaties

80 broodfondsen

tientallen lokale munten

collectieve bouwprojecten

biobased

bottom-up

kleinschalig

circulairmaatwerk

CO2-arm

Nieuwe maakindustrie

Economie 3.0

centrale systemen zijn niet meer nodig

voor

geld, data, kennis, zorg, muziek, energiefilms, verzekering, boeken, reizen, educatie

Nieuwe Macht opkomende middenklasse

tornt aan traditionele instituties

kennis, netwerken, sociale media

micromacht

Macht ‘ gemakkelijker te verwerven,

lastiger uit te oefenen en eenvoudiger te verliezen ’

Moisés Naím

Philips transformeert tot zorgbedrijf

DSM transformeert tot fijn/biochemie

schoonmaakbedrijf stapt in de zorg

energiebedrijven gaan in verzekeringen

Bedrijven in Transitie

3 van 5 bedrijven sneuvelenin kantelfase van transitie

Survival of the Fittest

niet de grootste bedrijven overleven,

ook niet de slimste bedrijven, maar

de meest adaptieve bedrijven

Bouw Bedrijf 3.0

verdient niet zozeer geld met bouwen maar met het faciliteren van de klant

decentrale energietelecommunicatieinterieurinrichting

Energie Bedrijf 3.0

verdient niet zozeer geld met energie

maar met het faciliteren van de klant

energiebesparing

smart grids

wijk/buurt niveau

Zorg Bedrijf 3.0

verdient niet zozeer geld met zorg

maar met het faciliteren van de klant

van 100% naar 20% zorg

helpen met netwerk ontwikkelen

helpen met scholing & baan zoeken

Basisbegrippen Transities

Transitiefundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Transitie = Machtswissseling

Interne & Externe Veranderingeen transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken

Interne & Externe Veranderingeen transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken

Zorg Regimestructuur: machtig zorgregime

wijdvertakt en diep geworteldspecialisatie

cultuur: ‘artsen’cultuursterke autonomie en grote autoriteitgesloten, naar binnen gekeerd

werkwijze: klacht-diagnose georiënteerd ‘Kurieren am Symptoom’specialisatie

medische maakbaarheid staat centraal

Transitie Sturing

organisch sturen: combinatie van top-down & bottom-up

koplopers mobiliseren, dan het peloton, dan achterblijvers

richting geven en ruimte bieden

stimuleren, experimenteren, selecteren, opschalen

politiek kan versnellend of vertragend effect hebben

Transitie Sturing Aanpak

visie en transitieagenda

transitie-arena

transitie-experimenten

evalueren en leren

Inzichten uit de Transitiekunde

Groot vs Klein

transities zijn maatschappelijke omwentelingen die leiden

tot fundamentele en onomkeerbare veranderingen

grote omwentelingen ontstaan vaak uit kleine initiatieven

van kleine groepjes individuen die een andere weg inslaan

Denken, Doen, Organiseren

transitie is fundamentele omslag in denken, handelen, organiseren

denken, handelen en organiseren zijn met elkaar verweven;

grootste obstakel vormt het omdenken (cultuuromslag)

Gesegmenteerd en Gefaseerd

transities verlopen gesegmenteerd en gefaseerd

dit zorgt voor schoksgewijs en evolutionair verloop,

gekenmerkt door opbouw en afbraak

eerst haakt klein segment aan, dan groter,

dan nog groter en uiteindelijk de massa

Voorontwikkeling

Stabilisatie

2050

Duurzame Zorg

Acceleratie

Take-off

Start ‘transitueprogramma TPLZ

1980 2007 2013

Huidige situatie

tijd

Multi-fase voor Zorg Transitie

Traag vs Snel

transities bestaan uit trage en snelle dynamiek

die op elkaar inwerken en elkaar kunnen versterken

om de dynamiek te ontvlechten moeten we op

minstens drie verschillende schaalniveaus kijken

structurele, conjuncturele en evenementiële dynamiek structureel = decenniaconjunctureel = jarenevenementieel = dagen

Multi-Level voor Zorg TransitrieMacro-niveau demografische transitie epidemiologische transitie individualisering privatisering, liberalisering

Meso-niveau zorgregime, standaardisatie curatief beleid, marktwerking nieuw zorgverzekeringsstelsel

inperking vrije artsenkeuze

Micro-niveau technologische innovatie toename diversiteit patiënten toename autonomie burgers integrale geneeskunde

Keten van Patronen

transities bestaan uit een keten van patronen.

Drie basispatronen kunnen worden herkend:

van bovenaf, van onderop en hybride

Mensenwerk

transities zijn mensenwerk. Technologie is belangrijk

maar niet doorslaggevend. Is wel wisselwerking

Van Water Keren naar Water Accomoderen• strategie van Pompen-Malen-Dijken bleek niet duurzaam

toenemende druk van land op water en van water op land

• dit heeft geleid tot een denkomslag: perspectiefwijzigingvan water beheersen en controleren naar water meer ruimte geven

• kiem voor denkomslag ontstond tientallen jaren geleden bij kleine groep mensen buiten de waterwereldvisionairs uit natuur- en landschapsbeheer en ruimtelijke ordening

• omzetting van denkomslag naar transitiebeleid nog ver weghobbels en obstakels maken praktische uitvoering lastig

Maatschappelijk vs Politiek

transities worden zelden van boven af bepaald, en al

helemaal niet vanuit de politiek. Wel kan de politiek

een versnellend effect hebben op transities

Transitie van Roken naar niet-Rokenin 1958: rookt 90% van volwassen mannen

in 2012: rookt 27% van volwassen mannen (10% van jongeren)

in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)

steeds explicietere waarschuwingen

reclame steeds verder teruggedrongen

in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer

in 2004: rookvrije werkplek

in 2008: horeca rookvrij

Transitie was cultuuromslag

transitie duurde twee generaties

was vooral een cultuuromslag

begon bij elite, later volksbeweging

beleid volgde later, wel belangrijk

Slim, Subtiel Sturen

sturen van transities betekent beïnvloeden op een slimme,

subtiele manier, dus niet vanuit controle en beheersing

transitiesturing is het geven van richting in combinatie met

het creëren van ruimte voor vernieuwing

Organisch Sturen

transitiesturing is organisch sturen. Een combinatie van

top-down en bottom-up sturing

organisch sturen vraagt geduld, tijd, vertrouwen.

Een combinatie van visie, strategie en actie

Friskijkers & Dwarsdenkers

friskijkers en dwarsdenkers spelen een belangrijke

rol bij transitiesturing omdat zij nieuwe paden inslaan

kantelaars spelen een rol bij transitiesturing in de kantelfase

omdat zij systemen kunnen laten kantelen

Systeemtransitie = Persoonlijke transitie

elke systeemtransitie vraagt om een organisatorisch transitie.

Elke organisatorische vraagt om een persoonlijke transitie

Een persoonlijke transitie vergt het overwinnen van angst.

Existentiële angst om te verliezen wat je hebt, zonder te

weten wat je krijgt

Transitie in het sociaal domein

Decentralisatie

Jeugd, Zorg, Welzijn

decentralisatie van rijk naar gemeenten

integratie van beleidsterreinen

bezuinigingen en efficiency operaties

echte transitie = cultuuromslag

Probleem in Zorg & Welzijn

mens in dienst van structuur

‘silosering’ van zorg & welzijn

van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’

in Amsterdam werken 4500 mensen in jeugdopvang

120 instanties zijn betrokken bij jeugdopvang

Probleem in Zorg & Welzijn

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

Probleem in Zorg & WelzijnSysteemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

Verbroken Verbindingen

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, aandacht, passie, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, efficiency, afrekening

Inkomens Zorgbestuurders flink gestegen

Systeemvernieuwing nodig in zorg & welzijn

Zorg & Welzijn 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

Nieuwe Solidariteit Nodig

kwetsbare groep mensen hebben vangnet nodig

vanuit eigen kracht is dus begrensd door kwetsbaren

is dus grens aan zelfredzaamheid & samenredzaamheid

Transitieprogramma Langdurende Zorg

twitter.com/janrotmans

12. Apr 2023

Transitieprogramma Langdurende Zorgministerie en

branche-organisaties

Vernieuwende praktijk-instellingen

vernieuwende denkers enopiniemakers

kennisorganisaties (programmabureau)directeuren

overleg

werkgroep Innovatie

30 vernieuwende Projecten

(2 Tranches)

Programma-team

Zorgkantoren

transitie-arena

Visie op toekomst van Langdurende Zorg

Mensgericht

Economisch volhoudbaar

Maatschappelijk ingebed

Mensgericht

eigen leefomgeving staat centraal

kleinschalig

weer in contact met elkaar

rust en ruimte aanbieden

regie in eigen handen

eigen budget

Economisch Volhoudbaar

zorg is een dienstverlening

maatschappelijke zorgondernemingen

gezondheid schept waarde

preventie loont

stressbehandelaar, mental coach, persoonlijk adviseur

specialist onderaannemer van zorgregisseur

Maatschappelijk Ingebed

creëert je eigen micro-systeem om je heen

je eigen verbanden

gemeenschappen schakel tussen micro- en macrosysteem

persoonlijk medisch assistent

zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl

gezonde samenleving als basis

transitiepaden op weg naar visieZelfzorg

leren en groeien (onderwijs en opvoeding) versterking (in staat stellen en ondersteunen bij zelfredzaamheid) zorg in naaste (micro-) omgeving (door dierbaren, buddies, etc.)

Samenredzaamheid mensen (onder)steunen in sociale verbanden (familie, buren, vrienden, lotgenoten, etc) nieuwe beroepen (wijkverpleegkundigen 2.0, ervaringsdeskundigen, levensstijl adviseurs)

Professionele ruimte professionaliteit en collegialiteit samenwerken (met andere disciplines)

Transitie experimenten1. Assertive Community Treatment, Rotterdam

2. Smart Caring Community, Leeuwarden

3. Prinsenhof, Rotterdam

4. Palliatieve zorg, Midden Holland

5. Geriatrisch steunpunt Polderburen, Almere

6. Video netwerken Zorg

7. Wonen en welzijn op Maat

8. Buurtzorg

9. Case manager Dementie, Eindhoven

10. Ketenfinanciering, Noord Holland Noord

Buurtzorg

zelfsturende buurtzorgteams

zorg op maat in de buurt

integratie in netwerk van zorgvrager

platte organisatie zonder managers & directeuren

Jeugdzorg 3.0

pro-actieve aanpak

multi-disciplinair team

brede maatschappelijke ondersteuning

combinatie van verleiding, dwang en drang

Besef dringt door dat het anders moet Notitie van VWS ‘Anders kijken naar Langdurige Zorg’

- AWBZ sluit niet meer aan bij huidige tijd

richt zich vooral op wat mensen niet meer kunnen

- Heroriëntatie van waarden

nieuwe waarden: welbevinden, samenredzaamheid vertrouwen, mensgerichtheid

- Uitgangspunten

positie burger; inclusieve samenleving; de-medicaliseren ruimte professional; herijk kwaliteitseisen; bekostig resultaat

Nieuw Zorg Paradigma

van zorgen voor naar zorgen dat

mensen faciliteren in hun leven

zodat zo weinig mogelijk zorg nodig is

diensten aanbieden rondom:

werk zoeken, opleidingen, netwerken

Gemeenten zijn nog niet klaarExperimenten zorg 3.0

jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg

perspectief voor komende 10 jaarhoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?

faciliterende rol van de overheidleggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Wat betekent dit voor Gemeenten?

faciliterende rol gemeente

werk, welzijn, jeugdzorg organisatorisch integreren

klimaat creëren van samenwerken en kruisbestuiving

welzijn / zorg meer naar de voorkant halen

Transitie binnen Gemeente

Faciliterende Rol voor Gemeenten

richting geven

&

innovatieruimte bieden

Richting Geven

richting geven

duidelijke, ambitieuze kaders stellen

werken volgens heldere spelregels / principes

afstemmen van ontwikkelingen in samenhang

Ruimte Bieden

innovatieruimte bieden mentale ruimte, juridische ruimte, organisatorische ruimte

belemmeringen wegnemen

ongedachte coalities stimuleren

niet alles zelf willen organiseren, maar het mogelijk

maken dat anderen het zelf kunnen organiseren

agenderen

stimuleren

verbinden

schakelen

organisch ontwikkelen

Faciliterende Overheid

nieuwe kwaliteiten voor professional

niet voor maar met mensen werken

nieuwe kwaliteiten voor gemeente ambtenaren

verbinden, schakelen, faciliteren

Competentieontwikkeling

Ambtenaar 3.0

zit niet meer achter zijn bureau

maar trekt de wijk/buurt in

heeft een loket in de wijk/buurt

Wat te Doen Morgen?

niets

reflecteren op laatste paar jaar

bewust onbekwaam of onbewust onbekwaam?

geschikt als verbinder, facilitator, stimulator?

hanteert u nog wereldbeeld van command-and-control?

Wat te doen Morgen?

stop met plannen maken

kijk naar wijk of gebied vanuit complexiteitsbril

waar zit de veerkracht en potentie van wijk/gebied

ga op zoek naar koplopers [friskijkers, dwarsdenkers]

start vernieuwingsproces vanuit smal & diep draagvlak

Mogelijke Aanpak Zorg

Aanpak 3.0

van onderop

zelfsturende, multidisciplinaire teams

één zelfsturend team van professionals per wijk / gebied

teams zijn volledig mensgericht en werken integraal

teams gefaciliteerd door ambtelijk team

geef team innovatieruimte en budget voor 5 jaar

Aanpak 3.0

ga alleen in zee met zorgorganisaties 3.0

selecteer scherp met wie je werkt

stop met clubs die traditioneel werken

Aanpak 3.0

Naar de Bron van het Sociale Domein

klantgericht

integrale aanpak

vanuit eigen kracht

één organisatie voor klant

Aanpak 3.0

Valkuilen

keukentafelgesprek

arrangement

spoorboekje & marsroute

resultaatgericht project

Aanpak 3.0

dit is geen project dat op 1 januari 2015 is afgerond

dit is een proces van zoeken-leren-experimenteren

‘al-doende-leren en al-lerende-doen’

Wat betekent dit voor Gemeenteraad?

Transitie Rol Gemeenteraad

- sturen op hoofdlijnen

- bewaak het proces

- niet te strikt afrekenen op projectdoelen

- wantrouw strakke projectdoelstellingen

Transitie Rol Gemeenteraad

- kritisch reflecteren op transitieproces

- observeer cultuuromslag

- observeer organisatieverandering

- bewaak de eenvoud

Ttransitie Rol Gemeenteraad

- sta kritisch t.o.v. adviesbureaus

- eenvoudige oplossingen bestaan niet

- verval niet in ‘command & control’

- geef vertrouwen mee

Geen enkele gemeente is klaarop 1 januari 2015!

Wat betekent dit voor zorgbedrijven?

fundamentele

veranderstrategie

nieuwe klanten

nieuwe businessmodellen

nieuwe oriëntatie

Transitie Strategie

Transitie Strategie

externe veranderstrategie

samenwerking met niche-partners

interne veranderstrategie

friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars

Transitie Strategie

succesvolle bedrijven

nemen tijd voor verandering

creëren ruimte voor verandering

vanuit lange termijn oriëntatie

Duale Strategie

ontwikkel schaduwlijn binnen bedrijf

experimenteer met nieuw verdienmodel

zoek samenwerken nieuwe partners

Transitie Strategie

kent verschillende fasen:

1. voorontwikkeling[ bewustwording ]

2. doorbraak[ strategie / missie ]

3. versnelling [ DNA van organisatie ]

4. consolidatie[ uitvoering ]

Transitie binnen een Bedrijf

Transitie Fasen binnen een Bedrijf

Kantelpunt

strategie / missie

Versnelling

DNA

Voorontwikkeling

bewustwording

Stabilisatie

uitvoering

tijd

Organisatie 3.0

u heeft de organisatie op orde gebracht

u heeft op kosten bespaard en minder overhead

maar hoe zat het ook al weer met de klant?

Overlevingsstrategie

veeleisend en lastig

wil optimaal gefaciliteerd worden

denkt ook steeds meer pro-actief mee

Klant 3.0

oude verdienmodel & bestaande marge handhaven

experimenteren met nieuwe verdienmodellen & klanten

gaat op korte termijn ten koste van marge & verdienmodel

op lange termijn overleef je niet zonder nieuw verdienmodel

Transitie Paradox

Wat betekent dit voor zorgprofessionals?

denken vanuit mensen

mensen kunnen activeren

mensen autonomie teruggeven

inspelen op vragen van mensen

Competenties voor Zorg 3.0

kunnen verbinden

kunnen netwerken

kunnen met groepen & vrijwilligers omgaan

zijn activerend, coachend en dienend

Professionals voor Zorg 3.0

Transitie Fasen van een Individu

Kantelpunt

bewust onbekwaam

Versnelling

onbewust bekwaam

Voorontwikkeling

onbewust onbekwaam

Stabilisatie

bewust bekwaam

tijd

Competent Individu

Wat betekent dit voor u morgen?reflectie

spiegel eigen aanpak en niet op basis van tevredenheid patiënten

reflexiviteit

waarom doen we de dingen zoals we ze altijd gedaan hebben?

experiment

start eens met een paar experimenten die afwijken van gangbare