Leren in Transitie

Flor Avelino | @FlorAvelino | avelino@drift.eur.nl

17 november 2014, Gent, Beneluxconferentie

www.drift.eur.nl www.transitiepraktijk.nl

www.transitionsnetwork.org www.ksinetwork.nl

ACTIEONDERZOEK | WWW.DRIFT.EUR.NL

ONDERZOEK PRAKTIJK

ADVIES ONDERWIJS

www.transitsocialinnovation.nl / @TransitSI

• 2014-2017

• 12 partners, 35 onderzoekers

• EU & Latin-America

• 20 sociale innovatie netwerken

WWW.TRANSITIONACADEMY.NL / @TACDRIFT

INHOUD

TRANSITIE

LEREN

TAC

• transitiecompetenties

• ‘empowerment’ & intrinsieke motivatie

• rollen in transities

• waarom

• hoe & wat

• voor wie & door wie

• duurzaamheidstransities

• complexiteit

• transitiemanagement

TRANSITIES

• duurzaamheidstransities

• complexiteit

• transitiemanagement

transities richting duurzaamheid

duurzaamheidstransitie ≈

“… radicale maatschappelijke verandering richting een duurzame(re) samenleving, als antwoord op een aantal hardnekkige problemen in hedendendaagse moderne samenlevingen”

(Grin, Rotmans and Schot 2010)

transitiedenken

Transitie ≈

• lange termijn (1-2 generaties, 20-50 jaar) • radicale en structurele verandering

• systeemniveau (regio, sector, stad) • hoge mate van complexiteit en onzekerheid

energie wonen

water transport

beleid

industrie

civil society

maatschappij als adaptief complex systeem

co-evolutie

variatie & selectie

“Survival of the fittest” ≈ wie het beste is aangepast aan de (veranderende) omgeving Geldt ook voor ideeën, technologieën, systemen

multi-level perspectief

Geels 2010

niet-lineair

“Butterfly Effect”

kenmerken van complexiteit

• co-evolutie • variatie en selectie • niet-lineair • onzekerheid • onvoorspelbaarheid • multi-level dynamiek • etc.

… wat betekent dit voor menselijke interventie?

Complexe systemen: lessen voor interventie

Complexiteit betekent…

• maatschappij is niet maakbaar • effect & oorzaak = onzeker en onvoorspelbaar • maatschappelijke verandering is niet te plannen

Maar ook =>

• een kleine ingreep kan een groot verschil maken • kracht van diversiteit > leren en experimenteren • inzicht in het systeem > complex systeemdenken

Uitgangspunt transitiemanagement (TM)

We kunnen transities NIET top-down afdwingen… maar: • transities aanwakkeren en versnellen, door • in te spelen op de veranderdynamiek die er al is

• complexiteit en onzekerheid als kans nemen… • … inspelen op bestaande systeemdynamiek

Verschillende benaderingen:

• transitiemanagement (e.g. Loorbach, Rotmans) • strategisch niche management (e.g. Raven, Schot) • reflexive governance (e.g. Grin, Voss)

Gedeelde basisprincipes: 1. inspelen op multi-level dynamiek 2. meer evolutie dan revolutie 3. participatief leerproces

Transitiesturing (‘transition governance’)

(1) slim inspelen op multi-level dynamiek

Geels 2010

(2) meer evolutie dan revolutie…

inspelen op bestaande dynamiek verandering niet forceren lange-termijn proces: radicaal ≠ ‘plotseling’ radicale verandering maar niet ‘meteen’ plotseling => regime weerstand samenspel incrementele en radicale verandering momenten van drastische en plotselinge verandering

Rotmans et al. 2001

(3) Participatief leerproces: governance ≠ government

participatief leerproces

niemand kan transitie ‘managen’

focus op organiseren participatief leerproces

empoweren faciliteren betrekken

anderen

LEREN

Aanpak transitiemanagement (TM)

• organiseren gezamenlijk zoek- en leerproces • focus op lange-termijn duurzame oplossingen

• visie vormen, leren, en experimenteren

• creëren van nieuwe manieren van denken • bevragen van oude uitgangspunten

TM: principes, fases, elementen, proces etc.

WHY

LEREN

IN/ OVER/ VOOR

TRANSITIES

• transitiecompetenties

• macht

• ‘empowerment’

• intrinsieke motivatie

• rollen in transities

TRANSITIECOMPETENTIES

kennis – vaardigheden – attitudes

• interdisciplinair

• transdisciplinair

• interparadigmatisch

• inter-generationeel

TRANSITIECOMPETENTIES

• Interdisciplinair: (h)erkennen en leggen van complexe

verbindingen tussen cultuur, politiek, economie, technologie

en ecologie in sociale veranderprocesses;

• Transdisciplinair: verbinden van en vertalen tussen

verschillende soorten kennis (academisch – praktijk)

• Interparadigmatisch: waarderen van verschillende

normatieve paradigmas en uiteenlopende

onderzoeksperspectieve (positivistisch – interpretatief)

• Intergenerationeel: begrijpen van en inspelen op complexe

interactie tussen korte-termijn en lange-termijn processen

langs meerdere generaties

PJ Beers:

sociaal leren

in transities

Julia Wittmayer

actieonderzoek

transformative

science”

POWER IN TRANSITION

Empowering Discourses on Sustainability Transitions

Flor Avelino

Rol van macht in transities en wat betekent dat voor

leren/educatie

?

“Im Althochdeutschen, Altslawischen und Gotischen bedeutete das Wort Macht (got.: magan) so viel wie

Können, Fähigkeit, Vermögen (z. B. jemand „vermag“ etwas zu tun), signalisiert also Potenzialität“.

Macht in de breedste zin van het woord: vermogen

wat is macht?

Macht als sociale relatie

1. X heeft macht over Y

2. X heeft meer / minder macht dan Y

3. X heeft een andere macht dan Y

verschillende middelen mobiliseren

menselijk personeel, leden, kiezers, klanten, achterban, netwerk

mentaal informatie, concepten, ideeën, kennis

monetair financieel kapitaal, cash, aandelen, munteenheden

artefact apparaten, producten, gebouwen, infrastructuur

natuur grondstoffen, land, fysieke ruimte

verschillende soorten macht

Behoudende macht:

vermogen om het bestaande te reproduceren

Verandermacht:

vermogen om het nieuwe te ontwikkelen

Geels 2010

1. “ik/wij hebben geen macht”

2. “zij hebben (meer) macht”

3. “macht bepaalt hoe de dingen gaan”

‘Gevestigde belangen’ Machteloosheid

stelling

(de illusie van) machteloosheid vormt een groter obstakel voor verandering dan de macht der

gevestigde belangen

uitdaging voor transitie governance:

empowerment

Empowerment ≈ proces waarin individu gelooft

dat hij/zij in staat is om zijn/haar omgeving te

beïnvloeden in een gewenste richting

empowerment

1. toegang tot middelen

2. vaardigheden

3. wil

voorwaarden voor ‘empowerment’

(dis)empowerment paradox

empowerment ≈ “intrinsieke motivatie”

versus “extrinsieke motivatie”

(organisatiepsychologie, Thomas & Velthouse 1990)

willen en kunnen

extrinsieke motivatie: activiteit / inspanning is

afhankelijk van controle, straf en/of beloning

van buitenaf

Problemen met extrinsieke motivatie:

afhankelijkheid en ongelijke machtsrelaties

kosten van straf/beloning/controle

extrinsieke motivatie

intrinsieke motivatie: activiteit / inspanning komt voort uit positieve ervaringen

die een persoon zelf afleidt

uit zijn/haar activiteiten

(internaliseren externe prikkels)

intrinsieke motivatie

intrinsieke motivatie

IMPACT ≈ “I can make a difference”

COMPETENCE ≈ “I am good at what I do”

MEANING ≈ “I believe in what I do”

CHOICE ≈ “I can determine what I do”

Thomas & Velthouse 1990

stijlen van interpretatie

ATTRIBUTION ≈ cause and effect

EVALUATION ≈ success and failure

VISIONING ≈ future events

Thomas & Velthouse 1990

intrinsieke motivatie in transitiemanagement

IMPACT ≈ “WE can make a difference”

COMPETENCE ≈ “WE are good at what I do”

MEANING ≈ “WE believe in what we do”

CHOICE ≈ “WE can determine what we do”

Avelino 2011

stijlen van interpretatie in transitiedenken

ATTRIBUTION ≈ cause and effect co-evolutie

EVALUATION ≈ success and failure leren

VISIONING ≈ future events (her)verbeelding

Avelino 2011

WIE zijn de spelers

in transities

?

publiek

privaat

STAAT (publieke instellingen)

MARKT (bedrijven)

GEMEENSCHAP (huishoudens, buurten, etc.)

MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD

(non-profit organisaties)

Avelino & Wittmayer 2014, Based on Evers & Laville 2004, Pestoff 1992

publiek

privaat MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD

PPS

MARKT GEMEENSCHAP

STAAT

Avelino & Wittmayer 2014

publiek

privaat

STAAT

MARKT GEMEENSCHAP

MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD

Avelino & Wittmayer 2014

“beleidsmaker”, politicus”, “burger”, “kiezer”, “rechter”

“producent”, “consument”, “klant”, “werkgever”

“werknemer” “buurman”, “familielid”,

“vriend”, “bewoner”

“activist”, “vrijwilliger”,

“lid”, “weldoener” “onderzoeker”

publiek

privaat

STAAT

MARKT GEMEENSCHAP

MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD

Avelino & Wittmayer 2014

kabinet, 2e kamer,

provincies, gemeentes,

rechtbank, etc.

BVs, branches, MKB,

multinationals

stichtingen, verenigingen,

NGOs, instellingen

netwerken, groepen,

buurten

transities ≈

schuivende machtsrelaties

≈ contestatie

≈ spanning

reflectie op macht & empowerment

effecten op machtsrelaties: • tussen sectoren

• binnen sectoren tussen indivdiuen

• welke machsrelaties willen we (niet)?

empowerment ≈ intrinsieke motivatie: • elke sector andere logica

• elke individu andere motivatie(s)

Wat zijn onze individuele

en organisatorische rollen in transities

?

• waarom

• wat

• hoe

• voor wie

• door wie

WHY

TRANSITION

ACADEMY

(TAC)

WHY

WAAROM?

TRANSITIECOMPETENTIES

kennis – vaardigheden – attitudes

• interdisciplinair

• transdisciplinair

• interparadigmatisch

• inter-generationeel

WAT?

ONTWIKKELING CURRICULUM

Hoofdthema: Transities naar Duurzame(re) Systemen

Subthema’s:

1. Transitiemanagement

2. Sociale innovatie, macht & empowerment

3. Leren & reflexieve monitoring

4. Stedelijke transities

5. Bedrijven in transitie

6. Energietransitie

WHY

HOE?

‘TRANSFORMATIEVE’ LEERFILOSOFIE

Voorbij de tegenstelling tussen ‘denken’ en ‘doen’

• THINK – analyse, intepretatie,

debat, conceptualisatie

• ACT – toepassing, testen,

uitproberen in ‘real life’ context

• CHANGE – bevragen status quo

op sociaal en individueel niveau

VO

O

R

W

I

E

?

STUDENTEN

Modules & colleges | (PhD) workshops | Scriptiebegeleiding | Stages

Masterclasses | Cursussen & Workshops | In-company Trainingen

PROFESSIONALS

AANBOD PROFESSIONALS (voorbeelden)

ONAFHANKELIJK

HOVO | Workshops | Cursussen | Educatieve Experimenten

Cursus Permacultuur & Transitiedenken (2014)

Wederdienstcursus (2013)

Transitievierdaagse voor Sociaal Ondernemers (2014)

WWW.TRANSITIONACADEMY.NL / @TACDRIFT

TEAM VAN TRANSITIE DOCENTEN & TRAINERS

Dank!

Flor Avelino | @FlorAvelino | avelino@drift.eur.nl

17 november 2014

top 3 reading suggestions transition studies

1. Grin, J., Rotmans, J. and Schot, J. (2010) Transitions to Sustainable Development; New Directions in the Study of Long Term Transformative Change. New York: Routledge

2. Markard, J., Raven, R., Truffer, B. (2012) “Sustainability transitions: an emerging field of research and its prospects”, Research Policy, 41(6), 955-967. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S004873331200056X

3. Loorbach, D. and Rotmans, J. (2010) “The practice of transition management: Examples and lessons from four distinct cases”, Futures, 42:237–246. http://repub.eur.nl/res/pub/18365/Rotmans%20and%20Loorbach,%20Futures%202009.pdf

HTTP://WWW.THEMUSICPROJECT.EU/

www.drift.eur.nl

HTTP://ACCELERATINGTRANSITIONS.EU/

85

Aberdeen (United Kingdom)

Ghent (Belgium)

Montreuil (France)

Rotterdam (The Netherlands)

Ludwigsburg (Germany)

MUSIC project www.themusicproject.eu

HTTP://SUSTAINEDU.COM/

HTTP://IMPRESSIONS-PROJECT.EU/

macrotrends

niches

collectieve macht

behoudende macht

verandermacht

regimes

macht op verschillende niveaus

Wat zijn transities?

Productinnovatie

Procesinnovatie

Systeeminnovatie

Transitie

“Innovatiecascade” (Rotmans 2005)

• lange termijn

• complex

• onzeker

Definitie transitie

Transitie ≈ • lange termijn (1-2 generaties, 20-50 jaar) • radicale en structurele verandering • systeemniveau (regio, sector, stad) • hoge mate van complexiteit en onzekerheid

duurzame ontwikkeling

• “… ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.”

Brundtland Rapport VN 1987

• ‘balans’ tussen sociaal, ecologisch en economisch

• people, planet, profit (‘triple bottom line’)

bron: Hopwood, Mellor and O’Brien (2005)

duurzaamheid als…

• inherent omstreden begrip ‘essentially contested notion’ (Lukes 1974)

• complex, normatief, subjectief, ambigu (Kasemir et al 2003)

• context-specifiek (Grin 2004)

huidige-toekomstige generaties

NU

DAAR

HIER

LATER

leefbaarheid

duurzaamheid