Hoofdstuk 1

Lezen

Opdracht 1 1 de ichthyostega oftewel het allereerste vierpotige dier2 A een antwoord op de vraag in de inleiding

Opdracht 2 1 studeren in de Gouden Eeuw2 alinea 13 aspectenstructuur – Er komen verschillende kanten (aspecten) van studeren in de Gouden Eeuw aan de orde; zie ook het antwoord op vraag 10.4 faculteit (al. 2) – hoofdafdeling aan een universiteittheologie (al. 2) – godsdienstleercollege (al. 3) – les aan een universiteit of hogeschoolhoorcollege (al. 4) – les aan een universiteit of hogeschool waarbij je als

student alleen luistert en aantekeningen maaktvan buiten leren (al. 4) – uit je hoofd lerenacademisch (al. 5) – wetenschappelijk getuigschrift (al. 6) – verklaring over iemands bekwaamheid en de manier

waarop hij zijn werk heeft gedaan; soort diplomain zijn mars hebben (al. 6) – kennen en kunnen zijn mannetje staan (al. 6) – tegenstanders aankunnen doorzagen (al. 6) – uitgebreid en grondig over iets vragen5 De eerste jaren moest iedereen dezelfde lessen volgen aan ‘artesfaculteit’. Pas na deze algemene eerste jaren moest je kiezen.6 (1) Na afloop kreeg je geen diploma. (2) Het niveau van de verschillende scholen varieerde erg, waardoor niet iedereen even goed met de oude talen overweg kon. (3) Er was geen vaste studieduur vastgesteld. 7 Doordat; Bovendien8 (1) hoorcolleges (voor veel studenten en andere belangstellenden in de collegezaal); (2) privaatcolleges (voor een kleinere groep studenten, bij de hoogleraar thuis); (3) privatissima (voor een paar studenten)9 (1) Je had geen getuigschrift nodig om een baan te vinden. (2) Afstuderen was duur.10 alinea 2: studiekeuze; alinea 3: (vooropleiding) Latijnse school; alinea 4: onderwijsvormen/soorten colleges; alinea 6: diploma/afstuderen/afronding studie.11 Aan de bron kun je zien dat deze tekst geschreven is voor een publiek dat is geïnteresseerd in geschiedenis. Het gaat waarschijnlijk om een wat jonger publiek, want het taalgebruik is niet echt moeilijk (denk aan termen als ‘kennis in je hoofd stampen’, ‘je mannetje staan’, ‘doorzaagden’) en er wordt steeds gesproken over ‘je’ in plaats van over ‘men’ of ‘studenten in de Gouden Eeuw’.

Opdracht 3 1 de geschiedenis van carnaval2 alinea 1 en 23 verleden/heden(/toekomst)structuur – De geschiedenis van carnaval komt aan de orde: er wordt begonnen in de middeleeuwen en via de zestiende, zeventiende, negentiende en twintigste eeuw komen we in de huidige tijd terecht.4 aanzien (al. 1) – goede naam; goede reputatieantropologe (al. 2) – wetenschapster die onderzoek doet naar de culturen van

volken; de mannelijke vorm is ‘antropoloog’bakermat (al. 3) – plaats van oorsprong; plek waar iets begonnen is in zwang (al. 3) – in gebruikautoriteit (al. 4) – instelling (of persoon) met gezag; overheid de scepter zwaaien (al. 5) – de baas zijn; het hoogste gezag hebbenkansel (al. 5) – preekstoel gecharmeerd zijn van (al. 6) – leuk/aantrekkelijk vinden

uitwassen (al. 6) – ongewenste ontwikkelingen van kracht worden (al. 7) – geldig worden; in werking treden dansmarieke (al. 8) – meisje dat in een mooi uniform dansend marcheert

tijdens carnavalsfeesten5wanneer? korte beschrijving / kenmerkenvroege middeleeuwen

Vastenavond – alleen gevierd door kloosterlingen

zestiende eeuw carnaval – gewone mensen leven zich drie dagen uit met veel drank, veel eten en de spot drijven met autoriteiten en heilige huisjes

zestiende/zeventiende eeuw

(bijna) geen carnaval vanwege verbod

negentiende eeuw bescheiden feest; soms een optocht, maar er waren ook wel verboden op verkleden en op het houden van een optocht

na 1945 opbloei carnaval tot populair volksfeest

6 om het feest het aanzien van een oude traditie te geven / om het beeld te creëren van carnaval als een oude traditie / dat geeft meer status aan het feest7 (1) In de vroege middeleeuwen heette het feest Vastenavond; nu heet het carnaval. (2) In de vroege middeleeuwen werd het alleen gevierd door kloosterlingen; nu wordt het gevierd door iedereen die dat wil. 8 (1) de naam: carnaval; (2) mensen leven zich drie dagen uit in voorbereiding op de vastentijd; (3) er wordt veel gedronken; (4) er wordt veel gegeten. 9 De wereldlijke autoriteiten vonden dat carnaval te veel uitwassen had (denk aan: veel drankgebruik en losbandig gedrag). De geestelijke autoriteiten vonden het ‘paepsche stoutigheid’ (dat vonden vooral de protestanten) of te ver afstaand van het geloof (dat vonden de katholieken). 10 (1) In Sittard werd in 1932 een maskeradeverbod (een verbod op verkleden) van kracht. (2) Tussen 1929 en 1935 mocht er in Den Bosch geen optocht worden gehouden. 11 (1) de ‘positieve energie’ na de Bevrijding; (2) de acceptatie door de kerk (het Tweede Vaticaans Concilie stond gelovigen meer vrijheid toe); (3) commerciële overwegingen (vooral van middenstanders). 12 informeren – De auteur wil kennis op de lezer overbrengen over de geschiedenis van carnaval. Opdracht 4 1 de Europese Unie / de Europese integratie2 voor- en nadelenstructuur3 integratie (al. 1) – opgaan in een groter geheelprofiteren (al. 3) – voordeel hebbenintercontinentale (al. 5) – verschillende continenten (werelddelen) omvattendtegenwicht bieden (al. 5) – ervoor zorgen dat het evenwicht blijft bestaansubsidies verstrekken (al. 6) – geldelijke steun gevenin principe (al. 6) – als alles gaat zoals het hoort te gaande vruchten plukken (al. 6) – voordeel hebben; profiterenzeggenschap (al. 7) – invloed; recht van beslissen dienen te (al. 7) – moeten gebruik (al. 7) – gewoontewegkapen (al. 8) – stelen; afpakken; wegnemen4 alinea 3 tot en met 55 opsommend verband 6 Een van de andere (al. 4); Ten slotte (al. 5)7 opsommend verband8 Ook (al. 7); Verder (al. 8)

9 tegenstellend verband (zie het signaalwoord ‘echter’ in alinea 6) – In het eerste deel komen de voordelen van de Europese Unie voor Nederland aan de orde, in het tweede deel de nadelen. 10

a De handels-grenzen zijn open.

b Er is veel vervoer naar het buitenland van

goederen die via lucht en water Nederland

binnenkomen.

c Nederland verdient veel geld. / Nederland kan als handelsland economisch

gezien heel sterk van Europa profiteren.

Let op: bij het laatste blokje kan zowel de eerste als de laatste zin van de alinea worden ingevuld.11 Het is … beste professoren. (derde zin van alinea 4)12

a Nederland betaalt aan

EU

b EU steunt armere landen

c met armere

landen gaat het beter

d met Europa

gaat het beter

e Nederland

kan profiteren

13 (1) Ze is in staat om meer voor elkaar te krijgen. (2) De Nederlandse regering heeft – net als die in elk ander EU-land – minder te zeggen over het eigen land. 14 bij het tweede gevolg15 Aan de … op werkt. (laatste zin van alinea 8)16 Het is niet gemakkelijk om de voor- en nadelen van het lidmaatschap van de Europese Unie tegen elkaar af te wegen.

Spreken, kijken, luisteren

Opdracht 11 Monique heeft de informatie op de monitor over het hoofd gezien. Ze heeft zich ook nog niet verdiept in het aanbod aan lezingen en rondleidingen.2 Daniël wil graag naar de lezing van de heer Meulenberg en heeft de informatie op de monitor niet gelezen.

Opdracht 21 precies2 selectief/gericht3 precies

Opdracht 31 a preciesb selectief/gerichtc globaal2 selectie/gericht3 Hij schakelt over wanneer de weg waarop hij rijdt genoemd wordt.4 precies

Opdracht 41 - Heb ik inspraak bij welk gezin ik terechtkom?- Gaan meerdere leerlingen naar dezelfde Duitse school?- Is er op de Duitse school iemand die me/ons helpt?- Reizen we gezamenlijk naar Duitsland?2 - Wat doet een leerlingmentor precies?- Hoeveel tijd kost het leerlingmentoraat?- Krijg ik er een cijfer voor of tellen de gemaakte uren mee voor een bepaald vak?

- Moet ik een cursus/training volgen om dit te mogen doen?3 - Wat voor opleiding moet een dirigent gedaan hebben?- Wat voor eigenschappen moet een dirigent hebben?- Wat zijn de verschillen tussen het dirigeren van een koor en een orkest?- Wat is moeilijk/makkelijk aan dirigeren?

Opdracht 51 Op 6 mei 2012.2 De moord op Pim Fortuyn.3 Pim Fortuyn kreeg drie taarten in zijn gezicht gegooid tijdens een persconferentie.4 Op het mediacentrum. Op het parkeerterrein bij de televisie- en radiostudio’s.5 Ruud de Wild.6 De vrouw van radio 1 vraagt aan de persoon ter plaatse hoe ‘hij’ eruitziet. De man ter plaatse denkt dat zij het over de ambulance heeft en zegt ‘geel’. De vrouw bedoelde het slachtoffer.

Opdracht 6 1 Het ontstaan van het beroep langebaanschaatser.2 Vechten tegen de bierkaai : een strijd voeren die je nooit kunt winnenEieren voor je geld kiezen: met minder tevreden zijn.3 1. Geld, 2. Een principiële kwestie: hij had al zo veel gesprekken met de bond gehad, dat hij van de bond af wilde.4 1. Het is al een keer eerder mislukt, 2. Het kost te veel geld.5 Falko Zandstra wilde een vast inkomen behouden i.v.m. vaste lasten (huis / samenwonen).6 De kleuren blauw/wit (fles Sanex en uiterlijk Rintje Ritsma) en gezondheid.7 Schaatsers moeten tijdens een EK en WK in het pak rijden van hoofdsponsor Aegon.8 Rintje Ritsma vindt het normaal dat hij een vergoeding krijgt voor het aantrekken van het pak van Aegon.9 Goede keuze geweest. Hij kreeg uiteindelijk wat hij wilde: een eigen ploeg met een sponsor.10 Het beroep langebaanschaatser is ontstaan doordat Rintje Ritsma in 1995 zijn eigen team begint en zich losweekt van de KNSB.

Opdracht 7Eigen antwoorden.

Schrijven

Opdracht 1 1 De canon van de (Nederlandse) geschiedenis.2 Eigen oordeel. De inleiding (eerste alinea) van tekst 1 is speelser en trekt meteen de aandacht van de lezer door het raadseltje. Verder is de inleiding informatief, maar je weet aan het eind nog niet wat het onderwerp precies is. Dat staat pas in de eerste zin van alinea 2.De inleiding van tekst 2 is korter, zakelijk en informatief. Je weet meteen wat een canon is en waar de tekst over gaat.3 Eigen oordeel. Bijvoorbeeld: Voor alinea 2 van beide teksten geldt dat er vragen in gesteld worden waarop de tekst antwoord wil geven. Bij tekst 1 leest de alinea wat gemakkelijker. Bij tekst 2 laat de alinea duidelijker zien hoe de tekst die volgt, is opgebouwd (door de zin: ‘Uit die vraag heb ik verschillende deelvragen afgeleid’). Ook stelt de tweede alinea van tekst 2 meer vragen.4 Zie 2 en 3.5 Eigen oordeel, maar ook hier geldt: de titel van tekst 2 is zakelijk en correct, de titel van tekst 1 is prikkelender, want die trekt de aandacht van de lezer of roept vragen op.6 Eigen oordeel. De illustratie bij tekst 1 geeft een overzicht van de vijftig onderwerpen van de canon, de illustratie bij tekst 2 is heel specifiek: die verbeeldt één onderwerp uit de canon.

Opdracht 21 Vragen die bij elkaar horen:a - Sinds wanneer bestaan taakstraffen?- Wat zijn de meest voorkomende taken die je bij een taakstraf krijgt?- Wat is een taakstraf precies?b - Zijn taakstraffen een internationaal verschijnsel of is dit verschijnsel typisch Nederlands?c - Wie kunnen een taakstraf krijgen?- Voor welke misdrijven kan de rechter een taakstraf opleggen?d - Hebben veroordeelden liever een taakstraf dan een gevangenisstraf?- Wat vinden veroordeelden zelf van een taakstraf?- Is het prettig een taakstraf te moeten uitvoeren?e - Worden er steeds meer taakstraffen opgelegd of juist minder?2 Logische volgorde:a - Wat is een taakstraf precies?- Wat zijn de meest voorkomende taken die je bij een taakstraf krijgt?- Sinds wanneer bestaan taakstraffen?c - Wie kunnen een taakstraf krijgen?- Voor welke misdrijven kan de rechter een taakstraf opleggen?d - Hebben veroordeelden liever een taakstraf dan een gevangenisstraf?- Wat vinden veroordeelden zelf van een taakstraf?- Is het prettig een taakstraf te moeten uitvoeren?e - Worden er steeds meer taakstraffen opgelegd of juist minder?b - Zijn taakstraffen een internationaal verschijnsel of is dit verschijnsel typisch Nederlands?3 Eigen vragen. Een vraag die zeker gesteld moet worden, is: - Wat is het effect van een taakstraf?Andere vragen bijvoorbeeld:- Hoe oordeelt de samenleving over taakstraffen? Wat is de publieke opinie?- Zouden gevangenisstraffen in alle gevallen vervangen kunnen worden door taakstraffen?- Is het mogelijk om gevangenisstraf en taakstraf te combineren?4 Eigen hoofdstuktitels bij de deelvragen (zie antwoord op vraag 2), bijvoorbeeld:NB De letters tussen haakjes verwijzen naar de antwoorden op vraag 1 en 2.(a) Een alternatief voor gevangenisstraf: de taakstraf(c) Veroordeeld tot een taakstraf(d) Het oordeel over de straf(e) Meer of minder taakstraffen?(b) Internationaal(NB Daarna zal de deelvraag over het effect van taakstraffen, ook in internationaal verband, moeten worden aangekaart).5 Eigen titel, bijvoorbeeld: ‘Geen bajes maar baantjes’

Opdracht 31 Mogelijke hoofdvraag:- Welke voor- en nadelen heeft tweetalig onderwijs?2 Voorbeelden van deelvragen:- Wat is tweetalig onderwijs?- Vanaf welke leeftijd kunnen kinderen tweetalig onderwijs volgen?- Wat is het effect van tweetalig onderwijs op de ontwikkeling van kinderen?- Zijn er voldoende en goed gekwalificeerde docenten voor dit soort onderwijs?- Is er bij tweetalig onderwijs altijd sprake van Nederlands en Engels?- Zijn ouders in het algemeen voorstander van tweetalig onderwijs?- Bij welke vakken kan er behalve in het Nederlands, ook in het Engels onderwijs gegeven worden?- Heeft onderwijs in het Nederlands en het Engels geen negatief effect op onderwijs in andere talen, zoals het Frans en het Duits?- Welke voordelen van tweetalig onderwijs noemen specialisten?- Welke nadelen heeft tweetalig onderwijs?- Wat vinden kinderen zelf van lessen in een tweede taal, zoals het Engels?

- Is tweetalig onderwijs altijd goed uit te voeren?- Zijn kinderen in staat een zaakvak (zoals geschiedenis) goed te volgen in een andere taal dan de moedertaal?- Waarom zou tweetalig onderwijs zinvol zijn?- Gaat tweetalig onderwijs niet ten koste van de ene of de andere taal?- Welke resultaten zijn er bekend over onderzoek naar tweetalig onderwijs in het buitenland?- Wat vinden docenten in het algemeen van tweetalig onderwijs?3 Bijvoorbeeld:a - Wat is tweetalig onderwijs?- Is er bij tweetalig onderwijs altijd sprake van Nederlands en Engels?- Vanaf welke leeftijd kunnen kinderen tweetalig onderwijs volgen?- Bij welke vakken kan er behalve in het Nederlands, ook in het Engels onderwijs gegeven worden?b - Waarom zou tweetalig onderwijs zinvol zijn?- Welke voordelen van tweetalig onderwijs noemen specialisten?c - Welke nadelen heeft tweetalig onderwijs?- Heeft onderwijs in het Nederlands en het Engels geen negatief effect op onderwijs in andere talen, zoals het Frans en het Duits?- Gaat tweetalig onderwijs niet ten koste van de ene of de andere taal?- Zijn kinderen in staat een zaakvak (zoals geschiedenis) goed te volgen in een andere taal dan de moedertaal?d - Wat is het effect van tweetalig onderwijs op de ontwikkeling van kinderen?- Welke resultaten zijn er bekend over onderzoek naar tweetalig onderwijs in het buitenland?e - Zijn er voldoende en goed gekwalificeerde docenten voor dit soort onderwijs?- Is tweetalig onderwijs altijd goed uit te voeren?f - Zijn ouders in het algemeen voorstander van tweetalig onderwijs?- Wat vinden kinderen zelf van lessen in een tweede taal, zoals het Engels?- Wat vinden docenten in het algemeen van tweetalig onderwijs?4 t/m 9 Eigen keuze en uitwerking.

Opdracht 41 t/m 6 Eigen onderwerp, voorbereiding, deelvraag en documentatie, bijbehorende eerste alinea van het hoofdstuk, en eerste alinea van de inleiding.

Woordenschat

Opdracht 11 een klerenkast = een man die er heel groot en sterk uitzag; een bodybuilder2 asfalt = wegen3 mijn oude fiets (smeekt) = heeft … hard nodig4 wolk van een baby = een zeer gezond uitziende en weldoorvoede baby5 strooide = gaf met grote regelmaat6 fles = drank; alcohol7 als haringen in een ton = zeer dicht (tegen elkaar staand)8 brandstof = middelen om … goed te laten werken9 de fiscus = de belastingdienst10 net een poppenkast = een hoop flauwekul; een plek waar mensen zich anders voordoen dan ze in werkelijkheid zijn (omdat dat in politiek opzicht beter uitkomt)11 het riet (fluisterde) = ruiste; produceerde een zacht geluid dat op een stem leek12 afgebrand = zeer negatief beoordeeld

Opdracht 21 metafoor2 metoniem3 personificatie4 vergelijking5 metafoor in een werkwoord

6 metoniem7 vergelijking8 metafoor9 metoniem10 vergelijking11 personificatie12 metafoor in een werkwoord

Opdracht 31 vervolging f onderdrukking en bedreiging2 inheemsen (voorbeeld) oorspronkelijke bewoners; mensen die van oudsher in

een land wonen3 noeste c ijverige; ingespannen4 onderklasse (woorddelen; omschrijving) groep burgers (klasse) die het in de

samenleving niet redt5 eerwraak e moord gepleegd vanwege het geschonden fatsoen van de familie6 vertekend (woorddelen; context) onjuist weergegeven; (een) vervormd (beeld

gegeven)7 etnische (omschrijving) naar ras en afkomst ingedeelde8 stereotiepe (synoniem) geijkte; volgens een vast, versteend beeld9 marge (omschrijving) (fig.) zijlijn; rand van de samenleving10 autochtonen (tegenstelling) uit het land zelf afkomstige bewoners; niet-migranten11 integreren (omschrijving) een goede plek vinden in een nieuwe samenleving;

samengaan; ontwikkelen naar een eenheid12 populistische a gericht op het gewone volk; wat de massa aanspreekt13 onderbuikgevoelens

h primitieve, niet-rationele sentimenten14 assimileren (omschrijving, definitie) de nieuwe, dominante cultuur omhelzen en

de eigen cultuur achter zich laten15 dominante (synoniem) overheersende16 afzweren i zich voornemen om met iets op te houden17 zich voegen naar (woorddelen, context) zich aanpassen aan18 welbevinden b gevoel van tevredenheid; gezondheid en welzijn19 diffuse (synoniemen, omschrijving) vage; onduidelijke; ongelijksoortige20 manco (synoniem) tekortkoming; gebrek21 benaderen d in contact proberen te komen met; dichterbij komen22 robuust (omschrijving) stevig gebouwd; sterk; solide23 verloochenen g ontkennen dat iets bestaat of dat je iemand kent24 sancties (synoniem) strafmaatregelen25 contraproductief (woorddelen) wat een resultaat heeft dat tegengesteld is aan de

bedoelingen of de opzet; averechts; nadelig voor de productie

Opdracht 41 Alinea 2: de vlam slaat in de pan – een sluimerend conflict komt tot een uitbarstingAlinea 4: de vloer aanvegen met – zeer veel kritiek hebben opuit de bus komen – blijken; als eindresultaat hebbenmet open armen ontvangen – zeer gastvrij zijnaan de zijlijn staan – niet meedoen; niet in staat om deel te nemenAlinea 5: goed in je vel zitten – je goed voelen en positief zijnAlinea 8: een balans vinden – een situatie creëren waarbij er een goed evenwicht is tussen zaken die niet gemakkelijk te verenigen zijnhet tij tegen hebben – niet veel kans van slagen hebben (doordat bijvoorbeeld de tijdgeest tegenwerkt)zich achter de oren krabben – zich iets afvragen; gaan twijfelen2 a Alinea 2een metafoor: bijklank – een (negatieve) bijbetekeniseen metoniem: de pers – de journalistentwee metaforen in werkwoorden: springt er bovenop – gaat er meteen over schrijvenhet rommelt – het is onrustigb Alinea 4

een metoniem: de studie – de resultaten van het onderzoekc Alinea 5twee metaforen in werkwoorden: ondergraven – maken duidelijk dat … niet kloptomhelzen – volledig aannemen; zich een aanhanger betonen vand Alinea 6een metoniem: het onderzoek – degenen die het onderzoek hebben uitgevoerdeen metafoor: ankers – zekerhedeneen vergelijking: de doodlopende weg van marginalisering – de uitzichtloosheid van het in de marge belanden3 Alinea 8staan als een huis: een vergelijking; betekenis: zeer stevig zijntoverwoorden: een metafoor; betekenis: woorden of begrippen die iets aanduiden waarvan men veel heil verwacht

Opdracht 5De woorden die bij de nummers moeten worden ingevuld:1 assimileren2 manco3 stereotiep4 noest5 marge6 eerwraak7 migratie8 autochtoon9 dominant10 afzweren

Het woord: integratie

Opdracht 61 Eigen metaforen, bijvoorbeeld:De Rembrandttoren is voor sommige bewoners het baken bij een tocht door de stad.Na de tocht over de bergpas in het zware onweer bereikten ze eindelijk de berghut en waren ze in veilige haven.Eén moet de aanvoerder zijn: twee kapiteins op een schip, dat werkt niet.Meer dan veertig jaar stond zij aan het roer van de bloeiende onderneming.Zijn mooie plannen hebben helaas schipbreuk geleden door de moordende concurrentie.Hun stormachtige liefdesrelatie lijkt na de geboorte van hun dochter in wat rustiger vaarwater terechtgekomen te zijn.De televisie-uitzending over besmette vis leverde een vloedgolf aan klachten van consumenten op.2 Eigen uitdrukkingen, bijvoorbeeld:Nog heel wat … voor de boeg hebben.Alle hens aan dek.In iemands kielzog varen.Spijkers op laag water zoeken.Het schip in gaan.De beste stuurlui staan aan wal.De wal zal het schip wel keren.Onder zeil gaan.

Opdracht 7Eigen tekst.

Kijk op taal

Opdracht 1

1 Een Hamburger is een inwoner van de Duitse stad Hamburg; een hamburger is een (broodje met een) rond, plat, gebraden stuk rundergehakt, meestal voorzien van gebakken ui, tomatenketchup e.d.2 Het zou kunnen dat de hamburger een gerecht is dat oorspronkelijk in Hamburg gegeten werd.3 NB Zie voor veel uitvoeriger achtergronden de site van Ewoud Sanders (www.ewoudsanders.nl/boeken.html) en daaruit zijn te downloaden geoniemenwoordenboek uit 1995.a Bayonne is een stad in het zuidwesten van Frankrijk. Daar zou in de 16e eeuw voor het eerst een wapen gebruikt zijn dat een bajonet heet. Het is een steekwapen dat op een geweerloop wordt gezet; daarmee kunnen de dragers van het wapen zich nog verdedigen als de munitie op is.b Bikini is een vrijwel onbewoond atol (min of meer ringvormige groep van koraaleilanden) in de Stille Oceaan dat uit 36 eilanden bestaat met het eilandje Bikini (zelfde naam als de groep) als het bekendste. Het eilandje Bikini werd van 1946 tot 1958 door de Amerikanen gebruikt als testgebied voor atoombommen. De eerste proef werd genomen op 1 juli 1946.Rond diezelfde datum werd in Parijs voor het eerst een nieuw, tweedelig, ‘gewaagd’ damesbadpak getoond dat de ontwerper ‘bikini’ doopte. Het voorvoegsel ‘bi’ zou kunnen verwijzen naar het tweedelig karakter van het badpak, maar het is waarschijnlijker dat de ontwerper de actualiteit heeft aangegrepen en verwachtte dat de introductie van de bikini zou inslaan als een bom (zie Sanders voor meer details).c Champagne is een streek in het noorden van Frankrijk. Uit die streek is een schuimende witte ‘bubbelwijn’ afkomstig die vaak gedronken wordt om iets speciaals te vieren, zoals de jaarwisseling of een overwinning. Echte champagne is zeer prijzig.d Sinaasappel: de sinaasappel is naar China genoemd, het land waar deze vrucht oorspronkelijk vandaan kwam. Overigens: in het Arabisch heet een sinaasappel ‘boertuqál’, naar Portugal, in het Frans ‘orange’, naar de kleur.e Denim: stugge stof waar onder andere spijkerbroeken van gemaakt worden. De naam is een verbastering en verkorting van ‘serge de Nîmes’; Nîmes is een plaats in het zuiden van Frankrijk waar men in de middeleeuwen al een sterke, maar goedkope stof maakte: serge (zie verder Sanders).f Limerick is de Engelse uitspraak van de Ierse plaats Luimneach.Een limerick is een vijfregelig gedichtje met als rijmschema A-A-B-B-A, met een duidelijke pointe (soms een scabreuze) in de slotregel.In Ierland had (heeft) men de gewoonte om op bruiloften en partijen liedjes te zingen waaraan iedereen voor de vuist weg op rijm een couplet toevoegde (toevoegt). Na ieder couplet zong (zingt) het gezelschap ‘Will you come up to Limerick?’. De liedjes hadden (hebben) vaak het karakter van nonsenspoëzie (bron Onze Taal).g Mahón, tegenwoordig Maó-Mahón) is de hoofdstad van het eiland Menorca, een van de Balearen. Mayonaise is een saus die voornamelijk uit olie, eigeel, mosterd en azijn bestaat.De saus is genoemd naar de naam van de stad. Dat zou gebeurd zijn in 1756 tijdens de bezetting van de stad door Franse troepen (vandaar de verfransing van de naam), omdat de saus destijds bij het soldateneten werd gebruikt.h Een meander is de benaming voor een forse kronkeling in de loop van een rivier. Die benaming is via het Frans en het Latijn uit het Grieks afkomstig. Het was de aanduiding van een rivier in Phrygië (in het huidige Turkije), de Maiandros, die veel bochten vertoonde. Een meander wordt in de bouwkunst gebruikt voor een krullende versiering. Ook die benaming bestond al in de Griekse oudheid.In de 20ste eeuw zijn veel rivieren in Nederland gekanaliseerd, ‘rechtgetrokken’. Op sommige plaatsen gaat men er toe over om die rivieren weer via hun oude bedding te laten lopen. Dat heeft het Nederlands een nieuw woord opgeleverd: hermeandering. i Sparta is een stad op de Peloponnesus die in de oudheid bekend stond om de strenge tucht; er was in wezen sprake van een kastensysteem.Spartaans wil zeggen ‘als van Sparta’ ofwel ‘streng, sober en hard’.j Vandalicië staat thans bekend als Andalusië; het is de streek die het zuidelijkste deel van Spanje vormt.Vandalisme is zinloze, grove vernielzucht.

Met ‘de Vandalen’ verwijst men naar een rusteloos volk dat vanaf de vierde eeuw vaak plunderend door Europa trok. Aan het begin van de vijfde eeuw vestigden de Vandalen zich o.a. in Zuid-Spanje. Dat zou de naam Andalusië verklaren. Later veroverden zij delen van Noord-Afrika (toen in handen van de Romeinen) en trokken op naar Rome. Die stad viel in de vijfde eeuw ook ten prooi aan plundering door de Vandalen. Het woord vandalisme is dus te danken aan de kwalijke reputatie van de Vandalen, de naam Andalusië is ook afgeleid van de naam van het volk.

Opdracht 21 a bungalow: afgeleid van ‘bangla’ (= Bengaals) waar de lage optrekjes in Bengalen mee aangeduid werden die de voorlopers zijn van onze bungalows.b marathon: vernoemd naar de stad in Griekenland, zo’n 42 kilometer ten noorden van Athene, vanwaaruit in 490 voor Chr. een hardloper het bericht van de Griekse overwinning op de Perzen overbracht naar Athene. c jeans: verbastering van de naam van de Italiaanse havenstad Genua (via Gene of Jene) bekend om de stevige stoffen die men onder andere voor kleren gebruikte.d camembert: vernoemd naar het Normandische gehucht Camembert waar deze kaas oorspronkelijk vandaan zou komen.e koper: afgeleid van Cypres, waar al in 1500 v. Chr. kopermijnen geweest zouden zijn.f salmiak: ontstaan uit ‘sal ammoniacum’ (zout uit Am(m)on/Ammonium, verwijzend naar een oase in de Libisch-Egyptische woestijn).g house: genoemd naar ‘The Warehouse’, een dansclub in Chicago waar Frankie Knuckles, ‘de godfather van de house-muziek’ een tijd als diskjockey heeft gewerkt.h kalkoen: afgeleid van de Indiase stad Calcutta (vroeger Calicut). Zie vooral het interessante verhaal over de ontstaansgeschiedenis van het woord in het geoniemenwoordenboek van Sanders.2 Geoniemen.3 Eigen vondsten. Voorbeelden zijn vooral te vinden in kaassoorten: edammer, gouda, beemster. Andere voorbeelden: amsterdammertje (paaltje om het parkeren op de stoep te verhinderen); hagenaar (klein bootje dat in Den Haag door de grachten vaart, maar ook een term voor ‘homoseksueel’). 4 Eigen keuzes en eigen tekst.

Opdracht 31 Eigen vondsten, bijvoorbeeld als achternaam:a Leermaker, Leerlooier, Leersnijder.b De Bom, Volta, Van der Gas, Doppler, Constant, Mol.c Kraak, De Kraker, Den Breker, Den Boef, De Schutter (Let op: deze laatste naam kan als aptoniem verwijzen naar ‘iemand die schiet’, maar namen als Schutte, Schuttert, De Schutter verwijzen naar ‘iemand die schut’ ofwel ‘het water keert of tegenhoudt’.d De Kwaadsteniet, Joling, Plezier.2 a Weerkundige die vroeger het weer op televisie presenteerde, onder andere in het NOS-journaal.b Oud-agent (blauw!) en rechercheur (werkte meer dan veertig jaar bij de Rotterdamse politie) die op latere leeftijd politieromans ging schrijven.c Journalist die regelmatig verslag heeft gedaan over verrichtingen van Nederlandse troepen te velde, zoals tijdens de missie in Afghanistan.d Voormalig Israëlisch tennisspeelster (smash!).

Opdracht 4Eigen presentaties. De eponiemen bij deze namen zijn achtereenvolgens:Maecenas – mecenaatLazarus – lazarusGuillotin – guillotinePasteur – pasteuriserenFreud – freudiaansMaduro – Madurodam

Opdracht 5

1 a het woord ‘broek’ betekent drassig land; kennelijk is die aanduiding overgegaan naar de benaming voor de plek waar mensen woonden (-broek komt in allerlei plaatsnamen voor, er zijn ook verschillende plaatsen in Nederland die gewoon Broek heten.).b een vorde of voord(e) is oorspronkelijk een doorwaadbare plaats in een beek of rivier; je vindt het in tal van plaatsnamen met -voort of -vorde. Coevorden verwijst naar een plek waar het vee (koeien) het water kon oversteken; ook het Engelse Oxford verwijst naar zo’n plek.c de Maasboulevard: een boulevard langs de rivier de Maas; het Franse woord boulevard is overigens afgeleid van het Nederlandse woord bolwerk.d de Maliebaan (brede straat in Utrecht): het woord malie verwijst naar een balspel dat vooral in de zeventiende eeuw erg populair was (in de betere kringen); het lijkt wat op het tegenwoordige golf; de Maliebaan is de plaats waar het spel gespeeld werd: een 750 meter lange, brede baan. Overigens zijn er in vele steden (ook buiten Nederland) nog aardrijkskundige namen met het woord malie erin (bijvoorbeeld het Malieveld in Den Haag).e De Steeg, plaats ten oosten van Arnhem. Het woord steeg heeft hierin niets met ‘steeg = smal straatje’ te maken, maar met het feit dat het dorp op geaccidenteerd terrein ligt op de Veluwezoom. Het duidt dus op de ‘plaats waar men moet stijgen’.f het Spui: een straat en plein in Amsterdam; de naam verwijst (kennelijk) naar de plek waar het water vanuit de binnenstad gespuid werd op de waterwegen die het vervolgens konden afvoeren naar het IJ; spui is een synoniem voor ‘sluis’.g Lelystad: nieuwe stad in de provincie Flevoland, genoemd naar ingenieur en minister Cornelis Lely, die eind negentiende eeuw de plannen tot inpoldering van de Zuiderzee maakte en die plannen als minister in de periode 1913-1918 goedgekeurd kreeg (Zuiderzeewet 1918).h Maastricht: afgeleid van het Latijnse Mosa Trajectum, plaats om de Maas over te steken.i Wipstrikkerallee: straat in Zwolle en oude aanvoerroute, verwijzend naar de plek waar ooit een galg (‘wipstrik’) stond.j Zandvoort: zie voor -voort antwoord bij nummer b. Bij Zandvoort bestaat/bestond de voorde uit zand. De naam -zandvoort komt in meerdere aardrijkskundige namen voor (bijvoorbeeld Eexterzandvoort, Gieterzandvoort).2 a De Indische buurtb De Sterrenbeeldenbuurt/-wijkc De schildersbuurt/-wijkd De Afrikanerbuurt (Afrikaanderbuurt) of Transvaalbuurte De Schrijversbuurt/-wijk3 a De zwaan. De brug lijkt op een zwaan.b De kassa. Het gebouw heeft opvallend veel van een immens grote kassa.c De peperbus. Het gaat hierbij om de toren van de basiliek die op een peperbus lijkt.d Het fregat. Het gebouw lijkt volgens sommigen op een fregatschip.e De vliegende schotel. Het Evoluon heeft inderdaad veel van een vliegende schotel.f De apenrots. Het gebouw heeft een vrij grillige vorm (of: weinig hoeken), een van de kenmerken van de zogenoemde organische architectuur.g De hondendrol. Deze benaming is bedacht vanwege de ronde vorm van de muren.h De badkuip vanwege de gelijkenis met een badkuip. Die naam is overigens door de architect (Crouwel) zelf bedacht.In alle gevallen gaat het om metaforen, omdat er sprake is van gelijkenis.

Grammatica zinsdelen

Opdracht 1De onderstreepte persoonsvormen en de streepjes tussen de zinsdelen zijn als hulpmiddel toegevoegd.1a Aan de centrale straat van Las Vegas, The Strip, / bevinden / zich / heel grote hotels en prachtige casino’s.ow = heel grote hotels en prachtige casino’swg = bevinden zich

bwb = Aan de centrale straat van Las Vegas, The Strip,b Deze zeer gevreesde crimineel / is / de Nederlandse staat / achttien miljoen euro / schuldig.ow = Deze zeer gevreesde crimineelng = is [schuldig]ov = achttien miljoen euromv = de Nederlandse staatc Na hun gevaarlijke opdracht in Uruzgan / werden / enkele legerofficieren / door de koningin / tot ridder / benoemd.ow = enkele legerofficierenwg = werden benoemdbvg = tot ridderbwb = Na hun gevaarlijke opdracht in Uruzganbwb = door de koningind Onderzoekers uit Japan / hebben / zich / verdiept / in het trage leven van de Groenlandse haai, de langzaamste haai ter wereld.ow = Onderzoekers uit Japanwg = hebben zich verdieptvv = in het trage leven van de Groenlandse haai, de langzaamste haai ter werelde Alle boeken van Harry Potter, de bijzonder slimme tovenaar uit de romans van J.K. Rowling, / zijn / inmiddels / beroemd.ow = Alle boeken van Harry Potter, de bijzonder slimme tovenaar uit de romans van J.K.

Rowlingng = zijn [beroemd]bwb = inmiddels2abijv.b = centrale → straatbijv.b = van Las Vegas → straat bijst = The Strip → de centrale straat van Las Vegas bijv.b = heel grote → hotelsobwb = heel → grotebijv.b = prachtige → casino’sbzeer gevreesde → crimineel zeer → gevreesde Nederlandse → staat cgevaarlijke → opdrachtin Uruzgan → opdrachtdbijvb = uit Japan → onderzoekersbijvb = trage → levenbijvb = van de Groenlandse haai, de langzaamste haai ter wereld → levenbijvb = Groenlandse → haaibijst = de langzaamste haai ter wereld → de Groenlandse haaibijvb = langzaamste → haaibijvb = ter wereld → haaiebijvb = van Harry Potter, de bijzonder slimme tovenaar uit de romans van J.K. Rowling →

boekenbijst = de bijzonder slimme tovenaar uit de romans van J.K. Rowling → Harry Potterbijvb = bijzonder slimme → tovenaarobwb = bijzonder → slimmebijvb = uit de romans van J.K. Rowling → tovenaarbijvb = van J.K. Rowling → romans

Opdracht 21 samengesteld; {hz + (bz) + (bz)}2 samengesteld; {hz + (bz)} + {hz} + {hz}

3 samengesteld; {(bz) + hz + (bz)}4 samengesteld; {(bz) + hz} + {hz + (bz)}5 samengesteld; {(bz) + hz} + (bz)} + {hz + (bz)}6 samengesteld; {hz + (bz) + (bz)}7 samengesteld; {(bz) + hz} + {hz + (bz)}8 samengesteld; {(bz) + hz} + {hz + (bz)}9 samengesteld; {hz + (bz)} + {hz + (bz)}10 samengesteld; {(bz) + hz + (bz)}

Opdracht 31 Tot de onderhandelaars een akkoord gesloten hadden = bwb-zinwat ze aan het bespreken waren = lv-zin2 Wie niet netjes met mijn spullen omgaat = mv-zin3 Als een winkelier een klant niet vertrouwt = bwb-zin4 Dat we in de toekomst langer moeten doorwerken = ow-zinnu de VVD regeert = bwb-zin5 Wie zulke misdaden pleegt = mv-zinzodat recidive voorkomen wordt = bwb-zin6 Wat je niet gelooft = lv-zintenzij je als roddelaar bekend wilt staan = bwb-zin7 Doordat haar ogen erg slecht zijn = bwb-zinwat ze graag wilde = nw.deel-zin8 Hoewel zijn verhaal erg verwarrend was = bwb-zindat Jacco de waarheid sprak = vv-zin9 Dat Ramona meedoet aan die wintertriatlon = ow-zinomdat ze al enkele jaren niet heeft geschaatst = bwb-zin10 Waar je naartoe gaat = lv-zinzolang je maar op tijd thuis bent = bwb-zin

Grammatica woordsoorten

Opdracht 11 analyseren – zww 2 bleek – hww, zijn – hww, geworden – kww 3 had – hww, stilgelegd – zww 4 zijn – kww5 moet – hww, onderzocht – zww, worden – hww

Opdracht 21 is – hww, geworden – kww, heeft – hww, opgevolgd – zww 2 had – zww, kon – hww, horen –zww 3 Heeft – hww, gevraagd – zww, knabbelde – zww 4 vroeg – zww, wilde – hww, passen –zww 5 Is – kww, weet – zww, heet –kww

Opdracht 3Eigen zinnen, bijvoorbeeld:1 hebben – (a) hww en (b) zwwa Veel docenten hebben (hww) in Amsterdam aan de universiteit gestudeerd.b De rijke man (zww) had vier huizen en zes racewagens.2 schijnen – (a) hww, (b) kww en (c) zwwa De directeur schijnt (hww) behoorlijk ziek te zijn.b Jouw oplossing schijnt (kww) inderdaad de beste.c Vandaag zal de zon de hele dag schijnen (zww).3 worden – (a) hww en (b) kwwa Volgende week wordt (hww) deze oude woning afgebroken.b De verhouding tussen de chef en de arbeiders wordt (kww) steeds beter.4 zijn – (a) hww, (b) kww en (c)zwwa Zijn (hww) jullie geslaagd voor je rijexamen?

b Het raadsel was (kww) behoorlijk moeilijk.c Vandaag ben (zww) ik de hele dag op ons kantoor in Goes.

Opdracht 41 Elke - onbep.vnwworden - hwwgehouden - zww2 aangestoken - zwwwaar - bwwerden - hww4 Vervolgens - bwhet - blwhet - pers.vnwblijft - hwwdie - aanw.vnwzijn - kww6 zijn - hwwonder - vzinmiddels - bwnegenhonderd - bep.hoofdtelw7 Deze - aanw.vnwzijn - kwwwat - betr.vnwhebben - hww8 Menigeen - onbep.vnwloopt - zwwonze - bez.vnwhebben - hwwwe - pers.vnwgegeven - zwwAjax - znen - ns.vgwals - os.vgwbesteed - zwwwordt - hwwAmsterdamse - bnkrijg - zwwje - onbep.vnwde - blw9 Waarom - bw10 Hoe - bwhedendaagse - bnleven - zn

Spelling

Opdracht 11 gekantelde - bnwerd - pvvtrijdende - bn

gesleept - vd2 werd - pvvttrokken - pvvtdansend - odhossend - od3 mogen - pvttwerken - infblijken - pvttmoeten - pvttverschijnen - inf

Opdracht 21 verovert2 blust, brandt3 vind, wordt4 Voorspelt, regent5 veronderstelt, houd6 Vind, verwildert7 vermoedt, halen8 verheugt, aanvaardt

Opdracht 31 verwoestte, beschadigde2 Antwoordde, verhoorde3 ontruimde, dreigden4 wroetten, plaatste5 verafschuwde, pestten6 arriveerde, blafte, gakte7 vergokten, verspilden8 Versperde

Opdracht 41 bestreden, vochten2 Kreeg, bedroog3 zwommen, dreef4 werd, bleef5 Stal6 vloog, beklom7 Brachten, gaf (af)8zocht, verschool

Opdracht 51 dreigend2 verbrijzeld3 juichend, gerend4 gebaseerd5 getoetst6 mikkend, afgevuurd7 gelost, gepakt8 tergend

Opdracht 61 zwervend2 verwachte3 getrainde, luisterend4 toeterend, verbrede5 rijdende, misleide6 kwetsende, prikkelende

7 gearresteerde, ingerichte8 stervend

Opdracht 71 pvtt – wordt, vd – gevierd2 od – Genietend, pvvt – reisden 3 od – Wachtend, vd – geregend4 pvvt – ontdekte, bn – smeulend5 pvtt – bedaart, pvtt – wordt, vd – geveegd6 gw – Eet, vd – gevarieerd, gw – braad 7 bn – beslissende, pvvt – speelde8 pvtt – kunt, inf – genieten, bn – bruisend

Opdracht 8Eigen zinnen, bijvoorbeeld:1 Ik antwoord nooit op vragen over mijn buitenlandse afkomst.2 Waarom antwoordt de verdachte niet als de rechter hem wat vraagt.3 Die onzin van jou over telepathie heeft Jamie nooit geloofd.4 Kelly gelooft dat haar ex-vriendje het nog wel een keer goedmaakt met haar.5 De wolf ontblootte zijn tanden toen hij zich bedreigd voelde.6 Met ontblote bovenlijven metselden de bouwvakkers de muren van het huis.7 De agent verdacht (pvvt) mijn broer van de winkeldiefstal.8 Het is onbegrijpelijk dat we Constant niet eerder hebben verdacht (vd).9 Waarom verraden (pvtt) jullie de plannen van de directeur?10 In de zestiende eeuw verraadden sommige katholieken hun ketterse buren aan de Inquisitie.

Opdracht 91 mayonaise, ingrediënt2 flashback, chronologisch, perspectief3 professor, hoorcollege, faculteit, academisch4 recidive, contraproductief5 scepter, financiële, subsidies6 acceptatie, autochtone, assimileren7 cabaretier, limericks, recensent8 introductie, concurrentiepositie9 autoriteiten, fouilleren10 theologie, reconstructie

Formuleren

Opdracht 1Te veel gebruikt: dromen en mensen.Alle mensen hebben dromen. Mensen dromen van dingen die ze graag willen hebben of meemaken: dromen zijn wensen. Sommige dromen zijn onmogelijker dan andere dromen. Dromen over overleden mensen brengt die mensen niet terug. Dromen dat je een beroemd mens wordt, is wél zinvol. Mensen kunnen zo hun dromen werkelijkheid laten worden. Dat gaat niet vanzelf. De dromen volgen de mensen niet, de mensen moeten hun dromen volgen.

Voorbeeld van een verbeterde tekst (‘synoniemen’ voor mensen onderstreept, synoniemen voor ‘dromen’ vet):Iedereen heeft zo zijn dromen. OPA) Alle mensen hebben immers wensen. (OPA) Bepaalde dingen willen ze graag hebben of meemaken. (APO) Helaas kunnen sommige wensen nooit uitkomen. (APO) Krijgt iemand een overleden familielid of een gestorven geliefde terug door over die persoon te dromen? (POA) Nee. Maar door je voor te stellen hoe je later een populaire artiest of politicus zult worden, vergroot je wel de kans dat die fantasie werkelijkheid wordt. (APO) Een beroemdheid word je overigens niet vanzelf. (APO) Je dromen volgen jou niet (OPA), jij moet je dromen volgen. (OPA)

Opdracht 2Voorbeeld van een verbeterde tekst (signaalwoorden onderstreept):De winter staat weer voor de deur. (OPA) De grote modeshows zijn allemaal geweest (OPA) en de winkels liggen vol met nieuwe winterkleding. (OPA) Op de promenades lopen duizenden dames, die in de etalages gluren, op zoek naar de nieuwste trends. (APO) Ook vorig jaar liepen ze hier te shoppen, dus hun kledingkast hangt nog vol. (APO) Maar dit jaar is de mode heel anders dan toen, waardoor nieuwe aankopen een must zijn. (APO) De dikke kabeltruien met Noorse figuren zijn immers uit. (OPA) In plaats daarvan worden nu truien met veel kleur en dik bont het meest gedragen. (APO) Ze zijn lekker warm, zodat ze soms één schouder bloot kunnen laten. (OPA)

Opdracht 31 Zo … bureau.Toen … swingen.2 van rare dingen die de leraar Engels doet3 Zo, Neem nou4 Eigen voorbeeld.

Poëzie

Opdracht 1 1 abab cdcd efef gg2 iemand die behoort tot de oudere generatie, i.c. de oude reebok 3 afgebakende weg 4 dubbele betekenis van ezelsbrug: 1. brug waarover een ezel kan lopen; 2. foefje om iets te onthouden

Opdracht 21 abab cdcd efef gg2 land als Atlantis; omhoog gekomen; Don Quichot 3 vergelijking: het land (Flevoland) wordt vergeleken met een omgekeerd Atlantis4 volgens een door Plato overgeleverd verhaal, een door de Atlantische oceaan verzwolgen eilandenrijk, groter dan Noord-Afrika en Turkije samen5 Don Quichot (verzonnen door Cervantes) is een arme edelman die dol is op ridderverhalen. Hij draagt een kartonnen helm en een oud verroest harnas om op een ridder te lijken. Samen met zijn magere boerenpaard Rocinant en zijn trouwe, simpele schildknaap Sancho Panza beleeft hij veel avonturen. Het bekendste verhaal is het gevecht tegen de windmolens. Don Quichot bestormt windmolens omdat hij denkt dat het reuzen zijn. Hij stort zich op de eerste de beste molen die hij tegenkomt, maar de wiek waar hij zijn lans in steekt, wordt zo wild door de wind rondgedraaid, dat de lans in stukken breekt. Don Quichot en zijn paard worden meegesleurd. Als Sancho Panza, die al die tijd heeft volgehouden dat het om molens ging en niet om reuzen, hem te hulp schiet, beweert hij dat een vijandige tovenaar deze reuzen in molens heeft veranderd om hem de roem van deze overwinning te ontnemen. 6 omdat de natuur meer aandacht schenkt aan water dan aan land (de nadruk legt op nat)7 Gruttoveld Greppelveld; natuur nadruk nat8 personificatie: de natuur legt nadruk op9 enumeratie (opsomming): de lucht, het water, de aarde, het vuur10 de dubbele betekenis van elementen: 1. de vier hoofdstoffen: lucht, water, aarde, vuur; 2. in zijn element zijn: tevreden/blij zijn

Fictie

Opdracht 1 1 Gerson

2 hij heeft twee oudere broers (tweeling), wordt blind als gevolg van een auto-ongeluk3 Klaas en Kees, broers van Gerson, zij schrijven over de gebeurtenissen voor en na het Ongeluk; Gerard, vader van Gerson, opa en oma van Gerson.4 vanuit Klaas en Kees; een wij-perspectief. Dat is bijzonder. Volgens de laatste zin van de flaptekst zetten zij alles op papier.5 Nee, uit de laatste zin blijkt dat alles achteraf verteld wordt.6 op het moment van het ongeluk. Dat is een spannend fragment en het vertellen van details wekt spanning op. 7 Eigen antwoord.

Opdracht 2 1 Alex2 hij drinkt alcohol, rijdt met de auto van zijn moeder, komt terecht in de tuin van de buren; krijgt een taakstraf voor het rijden onder invloed: hij moet 100 uur een chagrijnige oude man gezelschap houden. Hij probeert stiekem de locker van deze man te openen, maar wordt betrapt. Met de oude man deelt hij een passie: gitaarspelen 3 vanuit Alex; ik-perspectief of personaal perspectief. In een boek voor jongeren ligt het perspectief meestal bij een jongere4 een paar maanden; vanaf het autoritje tot het optreden5 als Alex probeert de locker van Sol te openen. Dat is een spannend fragment en het vertellen van details wekt spanning op. 6 aanvankelijk onaangenaam; later vriendschappelijk Opdracht 3 1 ik-figuur2 student, bevriend met Sjoerd, woont op kamers in Utrecht. Zijn ouderlijk huis is elders 3 Sjoerd, Nathalie en serveersters 4 Sjoerd is een vriend van de ik-figuur, waarschijnlijk ook student; Nathalie is waarschijnlijk ook studente, zij bezoekt het restaurant waar Sjoerd en de ik-figuur zijn en krijgt later een relatie met de ik-figuur5 ik-perspectief; het fragment is in de ik-vorm geschreven; je weet alleen van de ik-persoon wat hij ziet, denkt en voelt. Van de andere personen weet je dat niet.6 De ik-figuur vertelt achteraf: zo begon… (o.v.t) Vervolgens beschrijft hij uitvoerig de ontmoeting in het restaurant (o.v.t), de dialogen daarin staat in de o.t.t. De volgende dag staat weer in o.v.t. Dan volgt een beschrijving van Nathalie in o.t.t. en de zin Ik ken haar nu vijf maanden (o.t.t.). Dan volgt een terugblik naar de eerste date in o.v.t., vervolgens een beschrijving van de manier waaro de ik-figuur met Nathalie omgaat in o.t.t. 7 Ik zat … daarop af.8 - Ga na wat er in de drie gevallen gebeurt als de kandidaat vasthoudt en beredeneer of de kandidaat dan een prijs heeft: 1. Als de kandidaat deur A kiest en deze vasthoudt, heeft hij dan de auto? NEE!2. Als de kandidaat deur B kiest en deze vasthoudt, heeft hij dan de auto? NEE! 3. Als de kandidaat deur C kiest en deze vasthoudt, heeft hij dan de auto? JA!

- Ga nu na wat er in de drie gevallen gebeurt als de kandidaat wisselt:1. Als de kandidaat deur A kies en wisselt, heeft hij dan de auto? JA! 2. Als de kandidaat deur B kies en wisselt, heeft hij dan de auto? JA! 3. Als de kandidaat deur C kies en wisselt, heeft hij dan de auto? NEE! Samengevat komt het er dus op neer dat als de kandidaat vasthoudt, dat hij dan bij de drie verschillende mogelijkheden slechts 1 keer de auto heeft. Dat is dus 1/3 kans.Als de kandidaat wisselt, heeft hij bij twee van de drie verschillende mogelijkheden de auto. Dat is dus 2/3.

Test

Lezen1 (1) aspectenstructuur; (2) verleden/heden(/toekomst)structuur; (3) voor- en nadelenstructuur; (4) vraag/antwoordstructuur

2 de Senaat/Senatoren oftewel (de leden van) de Eerste Kamer3 vraag/antwoordstructuur – In de eerste alinea wordt een vraag gesteld, waarop in de rest van de tekst antwoord wordt gegeven.4 Net als vaders een voorbeeldfunctie vervullen voor hun kinderen (zonen) vervulden de senatoren een voorbeeldfunctie voor het volk (vanwege hun wijsheid, bedachtzaamheid en andere positieve kwaliteiten).5 De situatie dat er bijna niets beslist kon worden buiten de senaat om, hoewel er een wetgevende macht (het Romeinse volk), een uitvoerende macht (de consuls) en een rechterlijke macht (de pretors) waren. 6 Omdat het omdat het volk van zichzelf wist dat het niet in staat was te regeren zonder een adviserende en corrigerende hand (want het was wispelturig, beïnvloedbaar, emotioneel en egoïstisch). 7 Wij hebben ook een Senaat, de Eerste Kamer, die erop toeziet dat in de Tweede Kamer, waar het volk regeert, geen domme dingen gebeuren. (24 woorden) / Wij hebben ook een Senaat, de Eerste Kamer, die een wetsvoorstel eerst beoordeelt op deugdelijkheid, voordat de Tweede Kamer, de volksvertegenwoordiging, erover stemt. (23 woorden)

Woordenschat8 Beeldspraak is figuurlijk taalgebruik; bij beeldspraak gebruik je dus woorden en woordcombinaties niet in letterlijke, maar in figuurlijke zin, zoals bij een vergelijking, een metafoor en een metoniem.9 Een metoniem is een vorm van beeldspraak die niet op een vergelijking berust (zoals bij een metafoor), maar op een specifieke, opvallende eigenschap. Met metonymie benadruk je die eigenschap, bijvoorbeeld de kleur (‘oranje’, de grootte (‘die lange’) of het materiaal (‘goud’) van het object.10 Eigen vondsten, bijvoorbeeld:a ‘Jongens, we gaan hier even voor anker’, zei de leider van de groep wandelaars bij het café op de hoek.b Het schip zuchtte en jammerde onder de zware lading.c Ruik ik naar knoflook? Dat kan: gisteravond zijn bij de Chinees geweest.11 dominant – overheersendmanco – gebrekmarge – zijlijn; randsanctie – strafmaatregelstereotiep – geijktvertekend – vervormd12 benaderen – dichterbij komen; in contact proberen te komen metetnisch – naar ras en afkomst (ingedeeld)onderbuikgevoelens – primitieve, niet-rationele sentimentenpopulistisch – wat de massa aanspreekt; gericht op het gewone volkrobuust – sterk; solide; stevig gebouwd13 aan de zijlijn staan – niet meedoen; niet in staat om deel te nemen ergens de vloer mee aanvegen – zeer veel kritiek op iets hebbenmet open armen ontvangen – zeer gastvrij zijnzich achter de oren krabben – zich iets afvragen; gaan twijfelen14 Eigen keuzes van uitdrukkingen en passende zinnen; zie voor voorbeelden de antwoorden bij opdracht 6, bijvoorbeeld:nog vele kilometers voor de boeg hebbenin het zicht van de haven strandentwee kapiteins op één schip, dat werkt nietde beste stuurlui staan aan wal.in iemand vaarwater zittenonder zeil gaan.

Grammatica zinsdelen15 De onderstreepte persoonsvormen en de streepjes tussen de zinsdelen zijn als hulpmiddel toegevoegd.a Onze weerkundigen / vermoeden / dat zo’n zware orkaan boven land snel in kracht zal afnemen.ow = Onze weerkundigen

wg = vermoedenlv-zin = dat zo’n zware orkaan boven land snel in kracht zal afnemenbijv.b = zware → orkaan

b Als bassist in een jazzband / is / Johan, mijn jongste broer, / geworden / wat hij altijd al graag wilde zijn.ow = Johan, mijn jongste broerng = is geworden [wat hij altijd al graag wilde zijn]bvg = Als bassist in een jazzbandbijst = mijn jongste broer → Johanbijv.b = jongste → broer

c Voor de zwarte ridder / was / koning Karel / behoorlijk bang, / toen hij die ’s nachts in het bos tegenkwam.ow = koning Karelng = was [behoorlijk bang]vv = Voor de zwarte ridderbwb-zin = toen hij die ’s nachts in het bos tegenkwambijv.b = zwarte → ridderobwb = behoorlijk → bang

d Wie in China succes wil hebben, / moet / de Chinese taal / machtig / zijn.ow-zin = Wie in China succes wil hebbenng = moet [machtig] zijnov = de Chinese taalbijv.b = Chinese → taal

Grammatica woordsoorten16a Onze - bez.vnwdat - os.vgwzo’n - aanw.vnwboven - vzsnel - bwzal - hwwafnemen - zwwb Johan - znmijn - bez.vnwwat - betr.vnw m.i.a.hij - pers.vnwc was - kwwbehoorlijk - bwbang - bndie - aanw.vnwhet - blwd Wie - betr.vnw m.i.a.moet - hwwChinese - bnmachtig - bnzijn - kww

Spelling17a pvtt – wordt, vd – gebruikt, bn – studerendeb od – Juichend, bn – winnende, vd – gescoord, pvvt – werd, vd – bestormd den) Jochem door zijn medespelers … (bestormen).

c pvvt – verwachtte, inf – bestedend gw – Raad, bn – vergrote, vd – opgehangen18 acceptatie – ingrediënt – recensent – subsidie