twitter.com/janrotmans

Verandering van Tijdperk: Unieke kans voor kantelaars

Rotterdam, 26 maart 2015

We leven niet in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken

• Industriële revolutie

• Modernisering samenleving

• Machtswisseling

Laatste Kantelperiode

Europa bevindt zich nu weer in een kantelperiode

Transformatieve Verandering

1. aard van verandering is disruptief

2. snelheid van verandering is exponentieel

3. verandering is veelvormig: op alle terreinen

manifest van de Bezorgde Huisarts: het roer moet om!

gesteund door 4.701 van 9.258 huisartsen in Nederland

Bezorgde huisartsen spijkeren manifest op het ministerie

weg met het rendementsdenken in het onderwijs!

Studenten bezetten het Maagdenhuis is Amsterdam

Groningen als pinautomaat van de Randstad

Boze Groningers Protesteren Tegen Gaswinning

Burgerinitiatief Ons Geld

wil het taboe doorbreken op geldschepping

Systeemwereld vs LeefwereldSysteemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

Efficiency Samenlevingrationeel, bureaucratisch, anoniem, complex, afstandelijk

koude kille afrekenwaarden als rendement en efficiency

alles moet worden gemeten en gecontroleerd

gebaseerd op gestold wantrouwen

mensen zijn vervreemd van deze koude, kille efficiencysamenleving

on(t)menselijke samenleving

samenleving is een handschoen die ons niet meer past

Samenleving 3.0

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

Horizontaal

Decentraal

Bottom-up

Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

Opbouw van Samenleving 3.0

We zitten hier

Kantelperiode

Overgang naar Samenleving 3.0

Chaos

Kantelperiode

• traditionele grote bedrijven vallen om

• overheid op zoek naar nieuwe rol

• brancheorganisaties verdwijnen

• angst en wantrouwen bij burgers

centraal

decentraal

top-downbottom-up

grote organisaties platte organisaties & netwerken

systemen & structuren mensen & initiatieven

vast & starvloeibaar & flexibel

overheid regisseert overheid faciliteert

Oude Samenleving Nieuwe Samenleving

oude paradigma nieuwe paradigma

exploitatieco-operatie

structurenmensen

waarde ontlenen waarde creëren

lineaircyclisch

Paradigma Wisseling

oude sturing nieuwe

sturing

centrale sturing netwerksturing

controleruimte

zekerheidonzekerheid

regisseren faciliteren

Sturing wisseling

Energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

Welzijn van zorgen voor naar zorgen dat

Bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

Zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Onderwijs van organisatie centraal naar leerling centraal

Traditionele Sectoren in Transitie

BurgerInitiatieven

Broodfondsen

Lokale energiemaatschappijen

Lokale zorg coöperaties

Explosieve Groei van Coöperaties

Economie 3.0

banken

financiële coöperaties

energiebedrijven google, tesla, van de bron

taxibedrijven Uber

hotelketens Airbnb

boekenwinkels Amazon

platenmaatschappij Itunes

Oude Economie vs Nieuwe Economie

centrale systemen zijn niet meer nodig

voor

geld, data, kennis, zorg, muziek, energiefilms, verzekering, boeken, reizen, educatie

Economische Kanteling

- robotisering en automatisering

- digitalisering van productieproces

- ontbundeling & ontvlechting

- circulaire & bio-economie

nieuwe industriële revolutie

digitale revolutie in de maakindustrie

fundamentele verandering van:

hoe wij dingen maken en vooral wie het maakt

álles kan op een pc worden gemaakt!

iedereen wordt producent

Nieuwe Maakindustrie

http://www.agro-chemie.nl/assets/sites/3/Green-Chemistry-Campus-2.jpg

Economie 3.0

deeleconomie digitale economie

circulaire economie

maker-economie robot-economie

bio- en groene economie

Clean Tech Industrie snelst groeiende industrie in de wereld

300 miljard dollar in 2013 - 30% groei t.o.v. 2012

China $ 60 miljardDuitsland $ 45 miljardVS $ 40 miljardItalië $ 17 miljardNederland $ 5 miljard

Nieuwe Economie is ‘booming’

Clean Tech = ca. 2% van BNP

Groene Economie = ca. 4% van BNP

in 2025 11% - 21% bij 15% groei per jaar

in 2030 22% - 43% bij 15% groei per jaar

Nieuwe Economie in Nederland

Elke euro geïnvesteerd in de groene economie

levert 3 euro rendement op voor economie

Elke euro geïnvesteerd in de zwarte economie

kost de samenleving 2 euro

PBL, 2013

Rendement van Nieuwe Economie

Consument 3.0 autonoom pro-actief

prosument fabricentenergieleverancier

ontwikkelaar bouwer ontwerper

hotelier filmer

Wat betekent dit nu?

Samenleving 3.0Oude Wereld Nieuwe Wereld

zekerheden onzekerheden

vast flexibel

bezit gebruik

top-down bottom-up

globaal glokaal

Waarden VerschuivingOude Waarden Nieuwe Waarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

verzekering 1.0 is een vorm

van georganiseerd wantrouwen

verZEKERen 1.0 past niet

meer bij samenleving 3.0

verONZEKERen

zijn zorgverzekeraars nog wel

nodig in nieuw zorgsysteem?

Contra Trends

klant bepaalt

zelforganisatie

horizontale, platte organisaties

andere bedrijven penetreren markt

verzekeren 3.0:

informatie & relaties

Verzekering 3.0

in gemeenschappen

vertrouwen

transparant

kleinschalig

menselijke maat

Voorbeeld Verzekering 3.0

Broodfonds

alternatief voor reguliere arbeidsongeschiktheidverzekering

in kleine sociale netwerken

transparant en helder

geld blijft van de deelnemers zelf

op basis van vertrouwen

Klimaatverandering

klimaatverandering maakt gebieden onverzekerbaar

aantal natuurrampen neemt heel snel toe

1980: 300 weercatastrofen2012: 900 weercatastrofen

droogtes, overstromingen, hittegolven, bosbranden

Transitie binnen bedrijf nodig

horizontale, platte structuur

cultuuromslag: klant centraal

eenvoudiger, transparanter, goedkoper

zelfsturende teams die klant faciliteren

het volledig faciliteren van de klant

co-productie met de klant

langdurige relatie met de klant

kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit

Uw vak verandert

onderscheid minstens 5 verschillende typen klanten

breng woon- en leefomgeving van klanten in kaart

faciliteer volledige behoefte(n) van klant

ontwikkel businessmodellen langs die lijnen

pool organisatie om langs die lijnen

Denk/Handel vanuit de klant

Inzichten uit de Transitiekunde

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Transitie = Machtswissseling

Interne & Externe Veranderingeen transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken

Transitie Sturing

organisch sturen: combinatie van top-down & bottom-up

koplopers mobiliseren, dan het peloton, dan achterblijvers

richting geven en ruimte bieden

stimuleren, experimenteren, selecteren, opschalen

politiek kan versnellend of vertragend effect hebben

Transitie Sturing Aanpak

visie en transitieagenda

transitie-arena

transitie-experimenten

evalueren en leren

Groot vs Klein

transities zijn maatschappelijke omwentelingen die leiden

tot fundamentele en onomkeerbare veranderingen

grote omwentelingen ontstaan vaak uit kleine initiatieven

van kleine groepjes individuen die een andere weg inslaan

Denken, Doen, Organiseren

transitie is fundamentele omslag in denken, handelen, organiseren

denken, handelen en organiseren zijn met elkaar verweven;

grootste obstakel vormt het omdenken (cultuuromslag)

Gesegmenteerd en Gefaseerd

transities verlopen gesegmenteerd en gefaseerd

dit zorgt voor schoksgewijs en evolutionair verloop,

gekenmerkt door opbouw en afbraak

eerst haakt klein segment aan, dan groter,

dan nog groter en uiteindelijk de massa

Traag vs Snel

transities bestaan uit trage en snelle dynamiek

die op elkaar inwerken en elkaar kunnen versterken

om de dynamiek te ontvlechten moeten we op

minstens drie verschillende schaalniveaus kijken

structurele, conjuncturele en evenementiële dynamiek structureel = decenniaconjunctureel = jarenevenementieel = dagen

Mensenwerk

transities zijn mensenwerk. Technologie is belangrijk

maar niet doorslaggevend. Is wel wisselwerking

Maatschappelijk vs Politiek

transities worden zelden van boven af bepaald, en al

helemaal niet vanuit de politiek. Wel kan de politiek

een versnellend effect hebben op transities

Transitie van Roken naar niet-Rokenin 1958: rookt 90% van volwassen mannen

in 2012: rookt 27% van volwassen mannen (10% van jongeren)

in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)

steeds explicietere waarschuwingen

reclame steeds verder teruggedrongen

in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer

in 2004: rookvrije werkplek

in 2008: horeca rookvrij

Transitie was cultuuromslag

transitie duurde twee generaties

was vooral een cultuuromslag

begon bij elite, later volksbeweging

beleid volgde later, wel belangrijk

Slim, Subtiel Sturen

sturen van transities betekent beïnvloeden op een slimme,

subtiele manier, dus niet vanuit controle en beheersing

transitiesturing is het geven van richting in combinatie met

het creëren van ruimte voor vernieuwing

Organisch Sturen

transitiesturing is organisch sturen. Een combinatie van

top-down en bottom-up sturing

organisch sturen vraagt geduld, tijd, vertrouwen.

Een combinatie van visie, strategie en actie

Friskijkers & Dwarsdenkers

friskijkers en dwarsdenkers spelen een belangrijke

rol bij transitiesturing omdat zij nieuwe paden inslaan

kantelaars spelen een rol bij transitiesturing in de kantelfase

omdat zij systemen kunnen laten kantelen

Systeemtransitie = Persoonlijke transitie

elke systeemtransitie vraagt om een organisatorisch transitie.

Elke organisatorische vraagt om een persoonlijke transitie

Een persoonlijke transitie vergt het overwinnen van angst.

Existentiële angst om te verliezen wat je hebt, zonder te

weten wat je krijgt

Wat betekent dat voor een bedrijf?

een beetje veranderen helpt niet

nieuwe mensen, competenties, verdienmodellen

nieuwe markten, bedrijfsvoering, netwerkorganisatie

sluit nieuwe coalities met a-typische stakeholders

zet in op cultuurverandering binnen bedrijf

Radicale verandering noodzakelijk

Transitie binnen bedrijfsysteemtransitie vergt bedrijfstransitie

bedrijfstransitie = nieuwe structuur, cultuur, werkwijze

cultuuromslag is het lastigst te realiseren

cultuuromslag duurt 5-10 jaar

minstens 5 verschillende typen klanten

breng woon- en leefomgeving van klanten in kaart

faciliteer volledige behoefte(n) van klant

ontwikkel businessmodellen langs die lijnen

Klant komt in alles centraal

veeleisend en lastig

wil optimaal gefaciliteerd worden

denkt ook steeds meer pro-actief mee

Klant 3.0

het volledig faciliteren van de klant

co-productie met de klant

langdurige relatie met de klant

kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit

duurzaamheid is uitgangspunt

Business model verandert

risicomijdend gedrag

angst voor verandering

focus op korte termijn

log en bureaucratisch

Meeste Bedrijven zijn niet voorbereid

Survival of the Fittest

niet de grootste bedrijven overleven,

ook niet de slimste bedrijven, maar

de meest adaptieve bedrijven

3 van 5 bedrijven sneuvelenin kantelfase van transitie

Verdient niet zozeer geld met bouwen

maar met het faciliteren van de klant

decentrale energie

telecommunicatie

interieurinrichting

Bouw Bedrijf 3.0

Verdient niet zozeer geld met energie

maar met het faciliteren van de klant

energiebesparing

smart grids

wijk/buurt niveau

Energie Bedrijf 3.0

Verdient niet zozeer geld met zorg

maar met het faciliteren van de klant

van 100% naar 20% zorg

helpen met netwerk ontwikkelen

helpen met scholing & baan zoeken

Zorg Bedrijf 3.0

Transitie Strategie

u heeft de organisatie op orde gebracht

u heeft op kosten bespaard en minder overhead

maar hoe zat het ook al weer met de klant?

Overlevingsstrategie

oude verdienmodel & bestaande marge handhaven

experimenteren met nieuwe verdienmodellen & klanten

gaat op korte termijn ten koste van marge & verdienmodel

op lange termijn overleef je niet zonder nieuw verdienmodel

Transitie Paradox

fundamentele

veranderstrategie

nieuwe klanten

nieuwe businessmodellen

nieuwe oriëntatie

Transitie Strategie

Transitie Strategie

externe veranderstrategie

samenwerking met niche-partners

interne veranderstrategie

friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars

Transitie Strategie

succesvolle bedrijven

nemen tijd voor verandering

creëren ruimte voor verandering

vanuit lange termijn oriëntatie

Duale Strategie

ontwikkel schaduwlijn binnen bedrijf

experimenteer met nieuw verdienmodel

zoek samenwerken nieuwe partners

Transitie Strategie

kent verschillende fasen:

1. voorontwikkeling[ bewustwording ]

2. doorbraak[ strategie / missie ]

3. versnelling [ DNA van organisatie ]

4. consolidatie[ uitvoering ]

Transitie binnen een Bedrijf

Transitie Fasen binnen een Bedrijf

Kantelpunt

strategie / missie

Versnelling

DNA

Voorontwikkeling

bewustwording

Stabilisatie

uitvoering

tijd

Organisatie 3.0

18-04-2023

Typologie van bedrijven

18-04-2023

Aanpak bedrijfstransities

Persoonlijke Strategie

Transitie Fasen van een Individu

Kantelpunt

bewust onbekwaam

Versnelling

onbewust bekwaam

Voorontwikkeling

onbewust onbekwaam

Stabilisatie

bewust bekwaam

tijd

Competent Individu

Wat betekent dit voor u morgen?reflectie

spiegel eigen aanpak en niet op basis van tevredenheid patiënten

reflexiviteit

waarom doen we de dingen zoals we ze altijd gedaan hebben?

experiment

start eens met een paar experimenten die afwijken van gangbare

Wat te doen Morgen?

stop met plannen maken

kijk naar wijk of gebied vanuit complexiteitsbril

waar zit de veerkracht en potentie van wijk/gebied

ga op zoek naar koplopers [friskijkers, dwarsdenkers]

start vernieuwingsproces vanuit smal & diep draagvlak

Wat te doen Morgen?

doe een tijdje niets

kijk eens 5 jaar terug

kijk eens 5 jaar vooruit

Wat kun je nu doen als ‘change-agent’?

Leer Genieten van Weerstand

Leer schaken op drie schaakborden

Drie Schaakborden

omgeving

organisatie

individu

Denk in coalities van drietallen

Kantelaar, Verbinder, Koploper

Koploper: inhoudelijk gedreven

Verbinder: empatisch, ego niet voorop

Kantelaar: organisatorisch gedreven, systeembreker

Visie-Strategie-Actie

persoonlijke visie ontwikkelen voor komende 5 jaar

veranderstrategie ontwikkelen en uitvoeren

keten van acties ondernemen op verschillende niveaus

zoeken-leren-experimenteren

Inzichten

innovatieruimte nemen en actief gebruiken

medestanders zoeken en een transitieteam formeren

organiseer je eigen rugdekking

ga op zoek naar waar positieve energie zit

probeer druk uit te oefenen van buiten af

Inzichten

ga om de weerstand heen en er niet dwars

doorheen

geen breed draagvlak maar smal en diep draagvlak

creëer druk van binnen uit én van buiten af

hoe subtieler en slimmer hoe beter

schaak op meerdere schaakborden tegelijk

succesvolle ‘change-agents’ overwinnen alle soorten weerstanden

Leiderschap

Leiderschap Gevraagd

leiderschap 3.0

richting geven

ruimte bieden

Dienend Leiderschap

persoonlijk leiderschap

faciliterend leiderschap

pro-actieve houding

lef, moed, visie

authenticiteit

Nieuw Tijdperk, Nieuw Leiderschap

in periode van chaos en instabiliteit

is leiderschap belangrijker dan ooit

leiderschap 3.0: vanuit nieuwe waarden

bezieling, vertrouwen, ruimte, visionariteit