Een Verandering van Tijdperk:wat betekent dit voor de zorg?

Jan Rotmans

Utrecht, 17 december 2013

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert

is zeldzaamheid in de geschiedenis

voorbeeld: eind 19de eeuw

moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Unieke Kanteling

1. weefsel van de samenleving verandert

2. structuur van de economie verandert

3. disruptieve technologische doorbraken

Indicaties voor Kantelperiode

-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt

-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid

-enorme dynamiek van onderop, nieuwe macht van onderop

-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht

-creatieve mensen breken door het systeem heen

-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar Samenleving 3.0

Horizontaal

Decentraal

Bottom-upKa

ntel

perio

de Verticaal

Centraal

Top-down

Tijd

O

pbou

w va

n du

urza

me

sam

enle

ving

We zitten hier

Kantelfase

energiebedrijven vallen om

massale ontslagen in thuiszorg

welzijnsorganisaties verdwijnen

bouwbedrijven saneren op grote schaal

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatie co-operatie

structuren mensen

onnatuurlijk natuurlijk

ontlenen waarde creëren

lineair cyclisch

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

Samenleving 3.0

do it ourselves society

samenleving van onderop

participatiesamenleving

burgerkracht sociaal doe het zelven

Economie 3.0

CO2-arm

biobased kleinschalig

circulair

maatwerk bottom-up

nieuwe maakindustrie

Evolutionaire Revolutie

silo’s worden afgebroken

nieuwe instituties ontstaan

mensen breken door structuren heen

glocalisering

Waar zien we die verandering?

energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam

welzijn van zorgen voor naar zorgen dat

bouw van aanbod & product naar vraag & dienst

zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht

Transitie in het sociaal domein

Drievoudige Dubbele Transitie

Jeugd, Zorg, Welzijn

- decentralisatie van rijk naar gemeenten

- integratie van beleidsterreinen

- bezuinigingen en efficiency operaties

Transformatie = Cultuuromslag

Risico

zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal met minder geld en mensen

gemeenten zijn nog niet klaar voor transitie

Persistente Probleem

mens in dienst van structuur

‘silosering’ van welzijnsector

achterhaald paradigma

in Amsterdam werken 4500 mensen in jeugdopvang

120 instanties zijn betrokken bij jeugdopvang

Transitie = Transformatie

transformatieve verandering

in structuur, cultuur, werkwijze

Transitie = Machtsverschuiving

van

overheid

naar

burger

GezondheidsZorg

Kernprobleem in de Zorg

Systeemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

standaardisering diversiteit

kosten / baten kwaliteit

Persistente probleem in langdurende zorg

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Zorgsysteem is niet toekomstbestendig

nieuw zorgsysteem is nodig

Zorg 3.0

zijn zorgverzekeraars nog wel

nodig in nieuw zorgsysteem?

verZEKERen past niet

meer bij samenleving 3.0

verONZEKERen

Uitgangspunten van Zorg 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

met bescherming van kwetsbare mensen

Voorbeelden van Zorg 3.0

Buurtzorg

brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen

zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden

zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager

integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)

platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers

Geen Blauwdruk voor Zorg 3.0

zoeken, leren en experimenteren

innovatieruimte is nodig voor experimenten

werken met koplopers, niet met branchepartijen

opschalen wat succesvol blijkt te zijn

Wat betekent dit nu voor

de langdurende zorg?

Organisatie Langdurende Zorg 3.0 horizontaal

van onderop

ruimte voor professional

mens in alles centraal

zelfsturende, multidisciplinaire teams

Zelfsturing is geen Recept zelfsturing is middel en geen doel

zelfsturing ontstaat vanuit filosofie

filosofie ontstaat vanuit nieuwe waarden

innovatieruimte is cruciale voorwaarde

zelfsturing kan niet worden gekopieerd

Verandert zelfsturing de thuiszorg?

NIET als het als recept wordt gezien

WEL als onderdeel van cultuuromslag

transitie thuiszorg vergt omslag in cultuur

Verandert zelfsturing de thuiszorg?

NIET als het als efficiency operatie wordt gezien

WEL als onderdeel van structuurverandering

transitie thuiszorg vergt structuurverandering

Transitie in de Thuiszorg VRAAGT

nieuwe opleidingen

multidisciplinair, vanuit nieuw paradigma

nieuwe thuiszorgorganisaties horizontaal, integraal, lokaal

nieuw discours niet wat kost de zorg ons, maar wat levert het op

Gemeenten zijn nog niet klaar

start in elke gemeente met experimenten zorg 3.0

jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg

ontwikkel een perspectief voor komende 10 jaar

hoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?

faciliterende rol van de overheid

leggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Transitie = Machtsverschuiving

machtig zorgregime, met veel macht bij zorgverzekeraars

verschuiving van macht van verzekeraars naar patiënten

burgers, cliënten, patiënten ontwikkelen meer macht

burgers gaan een nieuw regime vormen

Wat betekent dat nu voor zorgorganisaties?

Verander Strategie

externe veranderstrategie

samenwerking met niche-partners

interne veranderstrategie

friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars

Verander Strategie

succesvolle organisaties

nemen tijd voor verandering

creëren ruimte voor verandering

vanuit lange termijn oriëntatie

Wat betekent dat nu

voor de overheid?

Faciliterende Overheid

richting geven

ruimte bieden

Richting Geven

duidelijke, ambitieuze kaders stellen

werken volgens heldere spelregels / principes

afstemmen van ontwikkelingen in samenhang

Ruimte Bieden

mentale, juridische, organisatorische, financiële ruimte

belemmeringen wegnemen

ongedachte coalities stimuleren

Faciliteren

niet zelf organiseren, maar mogelijk maken

dat anderen het zelf kunnen organiseren

niet voor maar met mensen werken

Valkuilen

keukentafelgesprek

arrangement

spoorboekje & marsroute

resultaatgericht project

geen enkele gemeente is

klaar op 1 januari 2015!

Aanpak 3.0

dit is geen project dat op 1 januari 2015 is afgerond

dit is een proces van zoeken-leren-experimenteren

‘al-doende-leren en al-lerende-doen’

Wat betekent dat nu voor mensen?

Mensen gaan zichzelf organiseren

in gemeenschappen

vertrouwen

transparant

kleinschalig

menselijke maat

Zorgcoöperatie

ca. 60 in Nederland

werken op lokale schaal

voor mensen met beperking

mensen lokaal op maat helpen

Inzichten

de wereld verandert sneller dan de zorg

nieuw zorgsysteem is noodzakelijk

betekent machtsverschuiving binnen de zorg

mens komt in alles weer centraal te staan