Hoofdstuk 3: prenatale ontwikkeling, geboorte en pasgeboren baby

Prenatale ontwikkeling

In de helft van de menstruele cyclus (+- 14dagen) vindt er een eiersprong plaats: Het eitje werd gerijpt in de eierstok binnen in de follikel Rond ongeveer 14 dagen barst de eicel uit de follikel en blijft het gele lichaam over & sterft af Eicel w opgevangen in de eileider waar de eventuele bevruchting plaats vindt

BEVRUCHTING:° ♂: 300 miljoen zaadcellen /dag productie teelballen; zaadcellen binnen bij ♀ langs lange weg (vagina baarmoeder eileider)

Dmv. trilharen w de bevruchte eicel, die begint de delen (na 4 dagen; blastocyt), naar de baarmoeder gebracht waar ze zich in de wand van de baarmoeder zal nestelen

-->Ontstaan zygote: ingenestelde, bevruchte eicel -->Resorptie als de eicel niet w bevrucht: cel w afgebroken en opgenomen in het lichaam

3 perioden in de prenatale ontwikkeling: Zygote Embryo Foetus

Periode van de zygote

DUUR: 2 wekenWAT: bevruchting, innesteling en placenta4 e dag: blastocyt = verschillende gedeelde cellen klonteren samen + ontstaan holte binnen eicel (blastula) blastocyt bestaat uit:

o Embryoblast: binnenlaag en basis voor het nieuwe organismeo Trophoblast: buitenste laag en beschermlaag + voedselvoorziener

Na ongeveer 7-9 dagen: innesteling = blastocyt nestelt zich diep in de baarmoederwand trophoblast groeit snel en vormt het amnion (vlies) zorgt ervoor dat het organisme gaat liggen in vruchtwater, wat er op zijn beurt voor zorgt dat er een constante temperatuur is + stootkussen voor organismeontstaan dooierzak: productie bloedcellen totdat de lever, milt en beenmerg klaar zijn om de productie over te nemen! 30% vd zygoten overleeft deze fase NIET

Einde 2 e week: trophoblast ontw. nieuw vlies, chorion, welke de amnion omringt. Uit de chorion ontstaan vlokken (bloedvezels) die zich zullen nestelen in de baarmoederwand waardoor de placenta kan ontstaan.Placenta (moederkoek): voorziet voedsel + zuurstof voor organisme & verwijderd afvalstoffen organisme

1

Placenta is verbonden met de navelstreng: bestaat uit 1 ader die bloed + voedsel voorziet en 2 slagaders die de afvalstoffen wegvoeren

Periode van de embryo

DUUR: 6 weken (2e – 8e week) snelste prenatale veranderingen vinden plaats + vorming interne structuren en organen (basis baby) WAT: armen, benen, gezicht, organen en spieren ontwikkelen, hart begint te kloppen

Laatste helft 1 e maand: Embryoblast w verdeeld in 3 cellagen: Ectoderm: zenuwstelsel + huid Mesoderm: spieren, skelet, hart + bloedvaten Endoderm: spijsverteringssysteem, longen, urinewegen + klieren Ectoderm vormt om tot neurale buis die later zal uitgroeien tot het ruggenmerg en de

hersenen

3 en halve week: productie neuronen (zenuwcellen) w aan zeer hoog tempo geproduceerd (250000/min) MIGRATIE: cellen verplaatsen zich naar hun permanente locatie in de hersenen (elk groepje krijgt zijn specifieke functie) hart begint bloed te pompen, spieren, ruggengraat, ribben en spijsverteringsstelsel beginnen te verschijnen.

Tweede maand: snelle groei Gezicht: oren, ogen, neus, kaak, nek Stompjes vormen ledematen: armen (+ vingers), benen (+tenen) Interne organen: hart ontw kamers, lever en milt nemen productie over van dooierzak Reageert op aanraking Beperkte beweging

Periode van de foetus

DUUR: 30 weken (9e – 38e week): snelle groei en fijne afwerking

Derde maand (eind eerste trimester): organen, spieren en zenuwstelsel organiseren + verbinden met elkaargeorganiseerde bewegingengeslacht kan bepaald w (12e week)hartslag kan gehoord w dmv. stethoscoopfijne afwerkingen: vingernagels, teennagels, oogleden openen/sluiten

Tweede trimester:beweging voelbaar door moederHuid bestaat uit:

° vernix (huidsmeer) = witte, kaasachtige stof die de huid beschermd tegen het lange baden in het vruchtwater° lanugo = wit donshaar die de vernix vasthoudt en doet kleven aan de huid

Hersenen: neuronen zijn al grotendeels op hun plaats Glia-cellen zorgen voor voedsel en ondersteuning van de neuronen en blijven aan hoog tempo toenemen

2

Gewicht hersenen: 10x groterZintuigen: foetus ‘hoort’ storende geluiden + ‘ziet’ bij foetoscopie (ontwijkt licht dat binnenschijnt in vagina)! Toch te vroeg voor geboorte: foetus kan nog niet zelf ademen + eigen lichaamstemperatuur regelen

Derde trimester: bereiken leefbaarheidsgrens (22-26 weken) ; longen zijn nog niet functioneel!Hersenen blijven ontw: cerebrale cortex groeit”states” ~ bewustzijnstoestanden: 11% wakker (28 weken) 16% wakker (38 weken) Kenmerken persoonlijkheid: foetale activiteit ~ temperament:

° Rustige foetus: later kalm, voorspelbare states° Actieve foetus: beter omgaan met frustratie (1jr) + minder angstig (2jr)° Verklaring: foetale activiteit is aanwijzing voor gezonde neurologische ontw° Voorkeur voor smaken (foetus slikt vruchtwater in dat smaak van voeding moeder heeft)

Reacties externe stimulatie: pijn voelen, reageren op geluiden + stem moeder herkennen

Prenatale omgevingsinvloeden

Teratogenen

Teratogenen= elke omgevingsfactor die in de prenatale periode schade veroorzaakt‘teras’= misvorming + ‘genesis’=ontstaan

Schade hangt af van meerdere factoren:o Dosis bvb; 5 pakjes sigaretten meer invloed dan 1tje o Erfelijkheid: sommige organismen zijn beter beschermd door een goede combinatie

vd. genen van ♀ ♂o Andere negatieve invloeden bvb; beperkte medische zorg, beperkte hygiëne, slechte

voedingo Leeftijd op moment van blootstelling

ZYGOTE: weinig impactEMBRYO: grootste impactFOETUS: impact nog mogelijk

Schema gevoelige perioden prenatale ontw:

Balkjes: gevaar bloostelling teratogenen BLAUW = groot gevaar, GROEN = minder gevaar (maar nog steeds gevaar!) Sommige organen zijn al volledig ontw. en afgesloten voor de stof

Embryo: zware structurele afwijkingen mogelijkFoetus: lichte structurele afwijkingen + fysieke letsels mogelijk

3

Verschillende teratogene stoffen: Drugs/medicijnen

OP VOORSCHRIFT DOEL GEVOLGENThalidomide (Softenon) Kalmeer-

middel

°misvormingen ledematen embryo (armen, benen)°oorschade, schade aan nieren, hart, geslachtsdelen°Later: minder intelligent drug beschadigde centraal zenuwsysteem

DES (diethylstilbestrol) Hormonen om miskramen te voorkomen

°♀ kinderen kanker vagina, misvorming baarmoeder, onvruchtbaarheid, °♀ complicaties als ze later zelf in verwachting probeerde te geraken: zelf premature kinderen, laag geboortegewicht, miskramen♂ genitale afwijkingen, onvruchtbaarheid, teelbalkanker

Accutane (vitamine A) (werkzame stof wordt ook isotretinoïne genoemd)

acné ver-minderen

misvormingen bij ogen, oren, schedel, hersenen, hart en immuniteitssysteem

ZONDER VOORSCHRIFT DOEL GEVOLGENAspirine pijnstiller °laag geboortegewicht

° dood bij geboorte° minder motorisch ontwikkeling°lagere intelligentie!! niet duidelijk bewezen!!

Cafeïne (koffie ,thee, cola, cacao) grote hoeveelheden 100 mg / dag

°laag geboortegewicht°miskraam

Anti-depressiva tegen depressie

°geboortecomplicaties zoals ademhalingsproblemen

NIET-LEGALE DRUGS GEVOLGENHeroïne, methadone, cocaïne

°Prematuur°laag geboortegewicht°fysieke defecten°ademhalingsmoeilijkheden°risico op dood bij geboorte°DRUGSVERSLAAFD GEBOREN ontwenningsverschijnselen als koorts, geïrriteerd, slaapproblemen, schril gehuil (= symptoom stress) °Later: minder omgeving opnemen, trage motorische ontwikkeling, sommige na 7 jr beter, anderen blijven onaandachtig en nerveus

Cocaïne °Vernauwing bloedvezels zuurstoftekort, negatief effect voor de productie en functioneren vd. neuronen en chemische balans°fysieke misvormingen (ogen, beenderen, genitaal, urinewegen, nier, hart + hersenbloedingen en groeiachterstand) °Later: motorische, visuele, aandachts-,geheugen-, en taalproblemen°Onduidelijk: sommige kinderen veel last, anderen minder

Marijuana / cannabis °Laag geboortegewicht + vroeggeboorte°kleiner hoofd°slaap-, aandachts-, geheugen-, leerproblemen

4

°depressie kindertijd°moeilijker probleemoplossend gedrag adolescentie

Tabak14% zwangere ♀ rookt in USA Best gekende gevolg: laag geboortegewicht Andere mogelijke gevolgen: miskraam, prematuur, zwakke ademhaling en hartslag tijdens slaap, astma, kanker later in kindertijd Hoe meer sigaretten de moeder rookt, hoe meer kans dat de baby gevolgen zal voelen! Stoppen, ook later, heeft onmiddellijk effect!! Fysiek geen problemen, soms nog lichte abnormaliteiten in gedrag (minder alert, spierspanning gevoeliger, koliek = blijven huilen)~ negatieve effecten van ontw. hersenen Later: minder lang aandachtig blijven, lagere intelligentie, meer gedragsproblemenEffecten nicotine:

o Verenging van de bloedvaten; placenta w groter, minder bloed / voeding voor de foetus!

o Meer koolstofmonoxide (ipv zuurstof) in bloed ! ook passief roken heeft gevolgen voor de baby!

AlcoholFetal alchohol spectrum disorder (FASD)= reeks van lichamelijke, mentale en gedragsmatige outcomes van overmatig alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.3 gradaties:

o Fetal alcohol syndrome (FAS): zwaar alcoholgebruik vertraagde groei 3 typische kenmerken aangezicht: ogen half open, dunne bovenlip,

uitvlakking gootje onder neus

Hersenbeschadiging, klein hoofd + problemen in 3 domeinen GTAPMS: geheugen, taal, aandacht, probleemoplossen, motorische vaardigheden, sociale vaardigheden

Geheugen, taal communicatie Communicatie aandachtsvermogen, activiteitsniveau Planning en redeneren, motorische coördinatie, sociale

vaardighedeno Partial fetal alcohol syndrome (p-FAS): minder alcoholgebruik + niet tijdens

gevoelige periodes

5

2 van de 3 kenmerken aangezicht Hersenbeschadiging met problemen binnen minstens 3 domeinen

o Alcohol-related neurodevelopmental disorder (ARND): weinig alcoholgebruik Problemen in minstens 3 domeinen Groei en aangezicht normaal

+ vele lange-termijn effecten:o Lagere schooljaren:

Motorische coördinatie beperkter Verstoorde informatieverwerking & redenering Lager IQ

o Adolescentie: Slechtere schoolresultaten Problemen met wetten Ongepast seksueel gedrag Zelf alcohol + druggebruik Depressie + mentale problemen

Verklaring effect alcohol?o Verstoort de ontwikkeling hersenen (proces van productie/migratie van neuronen

gebeurt niet zoals het hoort)o Alcohol verbreekt zuurstof, welke het kind nodig heeft voor celgroeio Kan generatie op generatie worden voortgezet

Overige factoren

Bestraling Bv. Chernobyl, Hiroshima, foto's laten trekken voor een gebroken bot

o Nucleaire bestraling: miskramen, baby's met onderontwikkelde hersenen, fysieke misvormingen en vertraagde groei. Ook rekening houden met stress van de moeder!Lange termijn effecten: abnormale hersengolfactiviteiten (brain-wave activity), lager IQ, 2 tot 3x meer taal- en emotionele problemen dan niet blootgestelde kinderen.

o X-stralen: risico op kanker tijdens kindertijdLangetermijneffecten:

o Midden kindertijd: abnormale hersenactiviteit, lager IQ, taalproblemen en emotionele stoornissen (2-3x meer dan bij gewone kinderen)

Vervuilde omgevingo Kwik: (’50: afkomstig uit een plant van bij een baai water + voedsel besmet):

fysieke misvormingen, mentale stoornissen, spraakproblemen, problemen met kauwen en slikken + coördinatieproblemen

o Polychloorbifenylen (PCBs): isolatiemateriaal voor elektrische apparaten. Grote blootstelling= laag geboortegewicht, verkleurde huid, misvorming van tandvlees + nagels, cognitieve ontwikkelingsachterstand, abnormale hersenactiviteitKleine blootstelling= laag geboortegewicht, kleinere hoofdjes, weinig aandacht, geheugenproblemen, lager IQ

6

o Lood (verf): prematuur, laag geboortegewicht, hersenschade, fysieke gebreken, mindere motorische/mentale ontwikkeling

o Dioxines (giftige stoffen door verbranding): hersenschade, schade aan immuniteitssysteem, problemen met schildklier, bij ♀ grotere kans op baarmoederkanker en borstkanker + slechte hormoonregeling (als verklaring)

o ! geslachtsverhouding: meer dioxine bij vader in bloed; 2x meer meisjes dan jongens. Verklaring: vruchtbaarheid Y-sperma verminderd vòòr bevruchting (meisjes= XX, jongens= XY)

Factoren moedero Infectieziekten

Rode hond (rubella): w in 50% doorgegeven aan de kinderen hartdefecten, staar, doofheid, genitale, urinaal & darmproblemen, mentale achterstand oplossing door vaccinatie

HIV/AIDS: wordt in 20-30% vd gevallen doorgegeven aan het kind vernietiging immuunsysteem, dood na 5-8 mnd; waarbij tijdens overleven vaak diarree, gewichtsverlies en snel ziek worden oplossing: virusremmer zidovudine (slechts 5% kans dat de baby het virus krijgt)

Herpes: Veel variaties erin ( cytomegalovirus en herpes simplex 2 ) g voornamelijk degene die seksueel overdraagbaar is, is schadelijk (herpex simplex 2) (de eerste ook overdraagbaar via ademen): miskraam, laag geboortegewicht, prematuur, fysieke misvormingen, mentale achterstand geen behandeling!

Bacterieën/parasieten: meest voorkomende = toxoplasmose (in eten, uitwerpselen dieren) met als gevolgen oog- en hersenbeschadiging, visuele en cognitieve beschadiging

o Voeding moeder Ideaal: 11-13 kg zwaarder worden tijdens zwangerschap Ondervoeding

Effect hersenen (hoe slechter eten, hoe kleinder de hersenen) --> lagere intelligentie + leerproblemen

Beschadiging pancreas, lever, bloedvezels, ademhalingsproblemen, geïrriteerd + weinig reactie naar omgeving

Vitamines en mineralen ook belangrijk ; foliumzuur rond de bevruchting geven wat kind zal beschermen tegen beschadigingen aan de neurale buis zoals open rug (= spina bifida) en anencefalie+ voorkomen geboortecomplicaties

Enkele programma's die helpen: WIC: the U.S. Special Supplement Food Program for Women, Infants

and Children voor zwangere vrouwen met lagere inkomens + bereikt 90% van de vrouwen

CPNP: Canadian Prenatal Nutrition Program: raad, steun, toegang tot gezondheidszorg, voedsel voor alle zwangere vrouwen in nood + bereikt 10% van de vrouwen

7

o Emotionele stress Gevolgen: miskramen, prematuur, laag geboortegewicht,

ademhalingsproblemen, spijsverteringsproblemen + hazelip en pyloris stenose (= Pyloris zorgt voor afsluiten vd maag tijdens het toevoegen van de maagsappen, door stenose blijft de pyloris gesloten DUS braken)

Stress: minder zuurstof en voeding naar kind (meer naar eigen lichaam) Stresshormonen langs placenta = hogere hartslag kind Stress = verzwakking immuunsysteem moeder gevoeliger voor

infectieziekten! Sociale ondersteuning = stressreducerend

Stresshormonen veranderen neurologisch functioneren van foetus later gevoeliger voor stress

o Rhesus-incompatibiliteit RH-factor = bepaalde proteïne in bloed aanwezig afkomstig van de rhesus-

aap PROBLEEM: als moeder RH- en vader RH+ is --> baby RH+

Bloed baby + bloed moeder in contact --> aanmaak antilichamen --> bloedcellen blijven in bloed tot volgende baby --> anti-lichamen tegen volgende baby

OPLOSSING: vaccin met RH+: lichaam erkent RH+ als eigen stof Leeftijd moeder en eerdere geboortes

o Oudere moeders: grotere kans op onvruchtbaarheid, misval, afwijking chromosomen van de baby's

o Boven de 40 jaar stijging prenatale complicaties met scherpe stijging tussen 50-55 jaar

o Tienermoeders: niet meer prenatale complicaties door leeftijd maar: geen goede medische begeleiding (gynaecoloog) armoede (ondervoeding) stress

Belang van zwangerschapsbegeleiding

Nodig bij: diabetes (teveel aan suiker kan invloed op baby hebben) , toxemie (=eclampsie; te hoge bloeddruk kan stuiptrekkingen veroorzaken bij moeder + dood foetus)

Te laat consulteren heeft vaak tot gevolg: laag geboortegewicht + overlijden Opvolgen van gezondheid moeder Vroeg in zwangerschap

8

o Situationele problemenbv. problemen met vinden van dokter, afspraak maken, vervoer regelen

o Persoonlijke problemen bv. psychologische stress, voor andere jonge kinderen moeten zorgen, ambivalentie over de zwangerschap (kind houden/abortus?), familieproblemen

De geboorte

3 stadia van geboorte

Verwijden + 'verdwijnen' van baarmoederhals:o Eerstgeborene: 12-14 uur, latere geborene 4-6 uuro Krachtige en regelmatige weeën ontstaan door oxytocine --> samentrekking buik en

baarmoeder Baarmoederhals gaat zich openen; transitie wanneer baarmoederhals volledig open is en de weeën een piek bereiken

Geboorte baby:o Eerstgeborene: 50 min, latere geborene: 20 mino Persen samen met weeën

Uitdrijven van placenta (nageboorte)o 5-10 mino Placenta komt los door laatste contracties baarmoeder + persingen moeder

Gevolgen van geboorte op baby

Kracht weeën = productie stress-hormonen bij baby:

9

o Hormonen sturen bloed naar hersenen en harto Hormonen bereiden longen voor op ademen (longpijptakken + longblaasjes

voorbereiden)o Maken kind alert bij geboorte

Uitzicht baby:o Jongens vaak langer & zwaarder dan meisjeso Gemiddeld: 50 cm lang en 3kg400gr zwaaro Hoofd in verhouding groot, benen kort en gekromdo Rond gezicht, mollige wangen, groot voorhoofd en grote ogen aantrekkelijk voor

volwassenen (schattig)

De fysieke conditie van de baby bepalen - APGAR schaal

APGAR schaal= snelle inschatting van lichamelijke toestand d.m.v. 5 criteria die worden gequoteerd van 0 - 2, waarbij 0 totaal afwezig/niet in orde is, 1 matig, en 2 aanwezig/in orde is.

o Appearance: 0 volledig blauwe kleur - 1 lichaampje roze, ledematen blauw – 2 roze kleur

o Pulse: 0 geen hartslag – 1 hartslag minder dan 100/min – hartslag tussen 100-140/min

o Grimace: 0 geen reflexen – 1 weinig reflexen – 2 goede reflexen (niezen, grijns, hoesten)

o Activity: 0 geen beweging – 1 zwakke bewegingen – 2 krachtige bewegingen met ledematen

o Respiration: 0 geen ademhaling binnen 60 sec – 1 onregelmatige, zwakke ademhaling – 2 sterke ademhaling en gehuil

Doel: getallen optellen som:o 7 of meer = gezonde babyo 4 tot 6 = hulp nodig bij bv. ademhalingo 3 of minder = in ernstig gevaar, onmiddellijke hulp nodig

2 beoordeling: na 1 minuut en na 5 minuten (soms moet de baby zich wat aanpassen)

Benaderingen van bevalling

Historische evolutie : door industriële revolutie meer in hospitaal DUS familie minder bij betrokken bij geboorte. GEVOLG: ’50 meer vragen gesteld rond de medische procedure tijdens bevalling (medicatie, instrumenten,….) Ontstaan Europese tegenbeweging : natuurlijke bevalling en voorbereiding op

bevalling natural and prepared childbirth= groep van technieken die pijn en medische ingrijpen verminderen en van bevalling een gebeuren maken dat voldoening geeft

Aspecten natuurlijke bevalling en voorbereiding

Meeste programma’s volgen de methoden van Dick-Read (Engeland) of Lamaze ( Frankrijk)g erkenden dat culturele houdingen de vrouw geleerd hebben schrik te hebben voor de geboorte. Een angstige vrouw die aan het bevallen is trekt haar spieren samen wat als gevolg heeft dat een kleine pijn (bij contracties) omgezet wordt in een grote. 3 dingen waar een zwangere vrouw aan kan deelnemen:

10

o Lessen= proces van arbeid en bevalling beter begrijpen zodat moeders minder angstig zijn

o Ontspannings- en ademhalingstechnieken= pijn van contracties tegen gaan

o Coach bij bevalling= lichamelijke en emotionele steun (herinnering ademhaling, massage van rug)

+ belang sociale steun: ONDERZOEK met steun van begeleider zijn er minder geboorte-complicaties en duurt de bevalling minder lang, er is een positievere interactie met het kind, minder keizersneden worden ondernomen en hogere APGAR scores

Thuisbevalling

Cijfer neemt toe (VS 1%) Vaak onder leiding van verpleegster-vroedvrouw (wel moeilijk om contacten te leggen) Veilig indien geen risico op complicaties + bijgestaan door goed opgeleide vrouw Indien kans op complicaties dan in hospitaal bevallen (apparatuur die levens kan redden)

Medische ingrepen bij bevalling

Hersenverlamming

= reeks stoornissen inzake motorische coördinatie door hersenbeschadiging voor, tijdens en na bevalling

Veroorzaakt dooro Anoxie: onvoldoende zuurstoftoevoer tijdens arbeid en bevallingo Stuitligging (breech position): foetus omgedraaid zodat kind er met billen of voeten

eerst uitkomt --> navelstreng kan rond nek van baby wikkelen o Rhesus-factor incompatibiliteit

Medische oplossingen o Foetale monitor: elektronisch apparaat dat hartslag van de baby registreert tijdens

de bevalling. In USA: veel gebruikt In Europe en Canda: enkel als er risico is op complicaties Functie: lage hartslag ~ gevaar anoxie Wat: monitor op onderbuik van de moeder Veilige procedure, heeft al vele risico-baby's gered

Voordelen Nadelen°Veilige procedure°Redding van risico-baby’s mogelijk

°Frequentie hersenbeschadiging niet verminderd°Overidentificatie van probleem-baby's°Toename keizersnedes°Ongemakkelijk tijdens bevalling voor moeder

Waarom zo veel gebruikt in USA als er zoveel nadelen zijn? Ziekenhuizen hebben schrik voor rechtszaken

o Medicatie voor arbeid en bevalling Pijnstillers: kleine hoeveelheden voor vermindering van de pijn

11

Verdoving: sterke pijstiller voor gevoelloos maken (anesthetics) Epidurale verdoving (plaatselijk, moeder blijft contracties voelen en kan

persen) Nadelen (van verdoving)

Langere duur bevalling: verdoving maakt contracties minder sterk Baby's slaperig en teruggetrokken gedrag (zwak zuigen, geïrriteerd)

--> lagere APGAR-scores! Kritiek

Blijvend effect op kind? Jaren later nog steeds effect van de verdoving?Vroeger meende men van wel, nu niet langer bewezen, MAAR samenhang met andere risicofactoren DUS zo min mogelijk gebruik van verdoving!

o Keizersnede (cesarean delivery) = bevalling door chirurgische ingreep Stijging frequentie in heel de wereld (16% Finland tot 32% USA) Wanneer nodig (indicaties)?

Medische noodsituaties bv. Rhesus-factor, placenta komt te snel los, herpes,...

Eerdere geboorte met keizersnede WANT baarmoeder kan sneller scheuren +kind kan sterven "Eens keizersnede, altijd keizersnede"

Stuitligging

Prematuren & laag geboortegewicht

Prematuur= meer dan 3 weken te vroeg geboren (t.a.v. 38 weken) of minder wegend dan 2,5kg geboortegewicht = beste voorspeller van overleven en gezonde latere ontwikkeling:Minder dan 1.5kg; ernstige en blijvende problemen (worden erger naarmate het gewicht lager is)

Adolescentie: vaak ziek, onaandachtig, overactief, taalproblemen, lage intelligentie, problemen motorische coördinatie,

12

Korte duur: meer 'dissabiltiy'

Komen vaak voor bij arme vrouwen (etnische minderheid, tienermoeders) door ondervoeding, omgevingsinvloeden en niet-begeleide zwangerschap

Te vroeg vs. te klein

Te vroeg (preterm) Te klein (small-for-date)Weken voor geplande datum geborenKunnen gepast gewicht hebben voor duur zwangerschap

Op tijd / te vroeg geborenBeneden verwacht gewicht voor zwangerschap

small-for-date baby’s hebben gewoonlijk meer problemen: Stress-hormonen, neurologische problemen hersenbeschadiging Midden-kindertijd: lagere intelligentie, minder aandachtig, minder goede schoolresultaten,

sociaal onrijp Gevolgen voor de verzorgers:

o Uitzicht en gedrag maken ouders minder gevoelig en responsiefo Kans op overstimuleringo Risico voor kindermishandeling (vooral geïsoleerde, arme moeders); geen goede

voeding, verzorging of opvoeding Veel hangt af van de ouder-kind relatie!

Interventies voor prematuren o Couveuse (incubator): bedje omgeven dor plexi-glas, temperatuur geregeld (omdat

baby’s dat zelf nog niet kunnen) en lucht gezuiverd ter bescherming van infecties (want immuunsysteem nog niet volledig ontwikkeld)

o Beademing: meer dan 6 wkn te vroeg geboren vaak levensbedreigende ademhalingsproblemen door niet rijpe longen: longblaasjes zakken in door hyaline membraam (vlies op wand van longblaasjes dat in de laatste weken verdwijnt) kind moeilijk ademen

o Voedingssonde en intraveneuze medicatie: voedingssonde door maag / door sonde medicatie krijgen

o Speciale stimulering voor het kind (Special Infant Stimulation): stimulatie kan helpen bij ontwikkeling bvb; liggen op waterbed, schommelen in hangmat (ervaring nabootsen die kind gemist heeft in baarmoeder).Gunstige effecten: snellere toename gewicht, meer voorspelbare slaappatronen,

13

grotere alertheid.Aanraking zeer belangrijk; chemische stoffen in de hersenen stimuleren lichamelijke groeiKangoeroezorg: baby wordt naakt op de borst van moeder/vader geplaatst

zachte stimulering van alle zintuigen (gehoor, reukzin, tastzin, gezichtszin) ouders meer zelfvertrouwen in omgang met kind, meer affectie en

sensitiviteit Gevolg: kinderen die vele uren 'kangoeroezorg' kregen (1ste weken), scoren

later hoger inzake mentale en motorische ontwikkeling (1ste levensjaar)o Intraveneuze medicatie (baxter)

Geboortecomplicaties, opvoeding en veerkracht

Algemene principes?Onderzoek op Hawaï, Kauai door Werner en Smith3 groepen, telkens met matching aan gezond kind waarbij men zo veel mogelijk gelijke omgevingskenmerken wil hebben: Lichte geboortecomplicaties Matige geboortecomplicaties Ernstige geboortecomplicaties

CONCLUSIES: Indien de complicaties niet te ernstig zijn (G1&2) kan een stimulerende omgeving de ontw weer

helemaal op niveau brengen Ook uitzonderingen: ernstige geboortecomplicaties en toch goed ontw door

veerkracht/resilence!

Capaciteiten van de pasgeborene

Reflexen

Reflex= aangeboren, automatische reactie op een specifieke vorm van stimulatie Nut: waarde voor aanpassing aan omgeving

o Sommige reflexen hebben overlevingswaardeno Sommige reflexen vormen de basis voor latere bewegingeno Sommige reflexen helpen ouders-kind tot bevredigende interactie te komen

Belang van onderzoek naar reflexeno Meeste reflexen verdwijnen na de eerste 6 maanden door grotere controle over

gedrag door rijping van de hersenen --> d.m.v. onderzoek kan je eventuele hersenbeschadiging nagaan (bv. reflex aanwezig na 6 maand --> kans beschadiging)

Reflex Stimulatie Response Functie Ooglidreflex Licht schijnen in ogen/

klappen in de handen dichtbij hoofd baby

Kind sluit snel ogen Beschermen van sterke stimulatie.Reflex blijft bij

14

volwassenenSnuffelreflex (rooting) Kind strelen nabij de

mondhoekKind draait oog naar de kant van stimulatie

Helpt het kind de tepel van de moeder te vinden

Zuigreflex Vinger in mond van kind plaatsen

Kind gaat ritmisch aan vinger zuigen

Voorziet voeding

Mororeflex Kind horizontaal leggen op z’n rug en hoofdje lichtjes laten zakken

Kind maakt een omhelzingsbeweging door zijn armen en benen uit te strekking, armen naar voor te slaan

Evolutionair verleden: vasthangen aan de moeder (aapjes)

Palmgreepreflex (grijpreflex)

Vinger in het handje van het kind stoppen en tegen de handpalm duwen

Kind zal stevig in de vinger knijpen

Voorbereiding van vrijwillig grijpen

Nekspanningsreflex / tonische nekreflex

Gezicht van de baby naar een kant draaien terwijl hij op z’n rug ligt

Kind ligt in schermende positie: arm langs kant hoofd ligt voor de ogen en andere arm is ge-bogen

Voorbereiding voor vrijwillig grijpen

Stapreflex Kind onder de armen vasthouden zodat voetjes net de grond raken

Kind heft ene voet na de andere op net zoals bij stappen

Voorbereiding op stappen

Babinskireflex Strelen over voet van teen naar hiel

Kind strekt tenen uit en kromt voet

Kan tot 9 maanden duren. Betekenis is onduidelijk

States of arousal

5 verschillende activatietoestanden (= verschillende gradaties van slapen of wakker zijn): Rustige slaap 8-9u Onrustige slaap 8-9u Slaperig wisselend Rustig alert 2-3u Wakker en huilen 1-4u

Gedurende de eerste maand wisselen deze stadia zich vaak af: de minst frequentste is rustig alert dat vaak overgaat naar wakker en huilen.Slaappatroon volgt honger-bevredigend patroon ipv. donker-licht patroongrote verschillen tussen kinderen in dagelijkse ritme die houding van ouders t.o.v. hun interacties met kind beïnvloeden baby’s die langer/vaker alert zijn, kunnen meer sociaal gestimuleerd worden en meer exploreren waardoor ze een lichte voorsprong op hun mentale ontwikkeling hebben

Slaap: 16-18u per dagREM (rapid eye movements) slaap: hersenen en deel lichaam actief; ogen bewegen snel onder oogleden, hart, bloeddruk, ademen onregelmatig

o 50% van de totale slaap (daalt tot 20% bij volwassenen)o ~ vorm van zelf-stimulatie van de herseneno Goed voor groei centraal zenuwstelsel en hersenen

15

o Goed voor gezondheid van oog: als het glasachtig lichaam meer beweegt, komt er meer zuurstof terecht = goed

o Observatie slaappatroon kan afwijkingen van het centraal zenuwstelsel helpen opsporen

o Bij volwassene is dit de droomperiode; baby droomt anders (≠ herbeleving activiteiten, maar vorm van zelf-stimulatie hersenen)

NREM (non-rapid eye movements) slaap: lichaam is rustig; hartslag, ademen en hersenactiviteit zijn traag en regelmatigBaby’s met slecht slaappatroon gedragsproblemen, moeilijk leren, vermijdende interacties met verzorger

Sensorische capaciteiten o Huilen

= middel om lichamelijke behoeften kenbaar te maken; honger meest frequente oorzaak maar ook andere bvb; plotselinge geluiden, grote temperatuurverschillen, pijn! baby’s huilen vaak mee wanneer een andere baby huilt aangeboren vermogen om te reageren op lijden van anderen Hoeveelheid huilen bereikt een piek rond 6 wkn en daalt dan langzaam DOEL: Huilen roept sterke gevoelen van algemene opwinding en onbehagen op bij ouders (en niet-ouders) ! huilen van kinderen met geboortecomplicaties /hersenschade klinkt vaak schril en doordringend Koliek = langdurend wenen met hoge en harde geluiden

o TastzinStimuleert de fysieke groei en emotionele ontwReflex-reactie op aanraking mond, handpalmen, voetzolen, genitaliaBaby’s zijn zeer gevoelig voor pijn:GEVOLGEN: geïrriteerd, stressvol, veel huilen, dramatische stijging hartslag en bloeddruk, zweten handpalm, pupilverwijding, Bij aanraking van ouder w endorfines vrijgegeven

o Smaak- en reukzin voorkeur voor zoete smaken bij de geboorte, maar leert snel houden van nieuwe smakenvoorkeur voor geuren vanaf geboorte + kan geuren lokaliseren en moeder herkennen via haar geur Baby’s die borstvoeding krijgen verkiezen de borst van de eigen moederBaby’s die flesvoeding (formula) krijgen verkiezen de borst van zogende vrouw boven fles Proefje: anijsG1 werd reeds blootgesteld aan de anijssmaak (moeder at regelmatig iets met anijs in vruchtwater)G2 niet blootgesteld aan anijssmaakREACTIES: G1 tong uitsteken, mond openenG2 neus afwenden, mond optrekken

o GehoorzinBaby kan grote verscheidenheid aan geluiden horen bij geboorte, maar verkiest

16

complexe geluiden (menselijke stem) boven eenvoudige klanken.leert klankpatronen in enkele dagengevoeligheid voor menselijke stem + biologisch voorbereid om taal te leren

o Gezichtszin= minst ontwikkelde zintuig bij pasgeborenen want visuele structuren in ogen en hersenen zijn nog niet volledig gevormd (netvlies is niet goed ontwikkeld en lensspieren om te focussen zijn nog zwak)GEVOLG:beperkte gezichtsscherpte(kan niet goed inzoomen); baby zoekt omgeving af naar bewegende voorwerpenkleurenzicht verbetert in de eerste 2 maandenonderscheiden van dingen is beperktoogbewegingen zijn traag en accuraat, maar ze gaan toch rondneuzen ondanks het feit dat de baby nog niet zo goed kleuren kan onderscheiden, trekken felle kleuren hem aan bvb; mama heeft felgele bloes aan = aandacht vestigen op mama

Evaluatie pasgeborene

Neonatal Behavioral Assessment Scale (NBAS) van Brazelton= evalueert de reflexen, states, reacties op fysische en sociale stimuli en andere reacties over het algemeen. DOEL: capaciteit nagaan om de steun van verzorger uit te lokken en gedrag aan te passen zodat de baby niet overgestimuleerd raakt

Reflexen, veranderingen in 'arousal states' (slapen-waken), reacties op lichamelijke en sociale stimulie, andere reacties

Veranderingen in scores over eerste 2 wkn (herstelcurves / recovery curves) laten toe intelligentie en ontbreken van emotionele en gedragsproblemen op kleuterleeftijd te voorspellen

! NBAS scores geven ouders info over het kind waardoor ze beter vertrouwen hebben en beter met het kind omgaan

Neonatal Intensive Unit Network Neurobehavioral Scale (NNNS) voor risico-baby's

Aanpassingen aan veranderend gezin

Hormonen

Moeder:o Toename oxytocine= gaat de samentrekkingen van baarmoeder organiseren,

borstklieren klaarmaken voor moedermelk, zorgt voor een rustige mood en promoot responsiviteit naar de baby toe

Vader:o Toename prolactine = hormoon dat de melkproductie bij vrouwen bevordert zorgt

ervoor dat vaders zich meer bekommeren om de babyo Toename oestrogenen= vrouwelijk geslachtshormoon zachtheid voor baby

17

o Afname androgenen= mannelijk geslachtshormoon Effect dieren: positieve emoties t.o.v. kind en verzorging

Effect menseno Effect van ervaringen speelt mee bv. zelf positieve ouder-kind relatie ervareno Hormonale veranderingen zijn niet altijd nodig voor effectief opvoeden bv. bij

adoptie geen hormonale veranderingen, maar toch goede opvoeding kind Vele veranderingen binnen het gezin:

o Moeder herstellen van bevalling + geeft borstvoeding moeo Vader: deel worden van nieuw systeem met 3 leden, moeder steunen en omgaan

met ambivalente gevoelenso Andere kinderen: soms jaloers of booso Duur aanpassing? Als ouders elkaar steunen, is de stress dragelijk en duurt het

slechts enkele maanden voor alles weer in plooi valt

18