PAULINE DE HAAN-MANIFARGES.D Dl DOOR H. W. DE RONDE. D. D

Welke de oorzaken zijn van het verschijnsel,dat Nederlandsche solo-zangers in het Middel-europeesch muziekleven, inzonderheid voorzoover het deoratorium -con-certen en zooge-naamde lieder-avonden raakt,sedert een twin-tigtal jaren eenrol van buiten-gewone betee-kenis spelen, •—•een, toch nogmaar benade-rend, antwoordop die vraag zalwel niet te ge-ven zijn zondereen voorafgaan-de, ingewikkel-de, studie, die,behalve met ar-tistieke en meerprozaïsche om-standigheden, terekenen heefttot met anato-mische verschil-len toe. Wanthet is toch nietde fijne kwaliteitder stemmen —•om in koop-mansterm tespreken — al-leen, die een Johannes Messchaert, een AaltjeNoordewier-Reddingius, een Pauline De Haan-Manifarges, een Anna Stronck-Kappel, eenJulia Culp, een Thomas Denijs, een GerardZalsman, een Tilly Koenen — en ik noemhier niet eens alle gegadigden! — tot gretiggenoode gasten op de concert-podiums in entot ver buiten ons landje hebben gemaakt.Naast ieder hunner zou een Duitscher te

MEVR. I ' .U'UXK I)K HAAN— MAM1 ARGKS

noemen zijn met even veel en even edelzingmateriaal, volgens de methodische enacademische verzorgdheid wellicht superieur

aan dat vansommigen hun-ner, en op ex-pressief effectbest afgericht.

Maar in devoordrachts-wij-ze onzer zangersvallen op, in ver-gelijking metvreemde — ikgeneraliseer hier— de soberheidder middelen-aanwending ende afwezigheidvan gewichtig-doenerij. EenXederlandsche

zanger is zeldeneen ,,m'as-tuvu". En mis-schien is hetdeze uiterlijkeeenvoud —-wel-ke den crnsti-gen, ontvankelij-ken hoorder im-mers tot dichternadering van hetkunstwerk instaat stelt —die als één der

belangrijkste factoren in aanmerking zoukunnen komen voor de verklaring van bo-vengenoemd verschijnsel.

Uiterlijke eenvoud, die juist past in denstijl der klassieke en der gewijde muziek.En voor het helpen uitvoeren daarvan — iklaat nu de liederen-specialisten buiten spraak —worden Nederlandsche solo-zangers in buiten-landsche concerten het drukst genoodigd.

241

Bij slechts weinigen hunner zijn muzikaleaanleg, muzikale middelen en persoonskarak-ter in zoo innige overeenstemming met degevoelsbezonkenheid en den ernst, aan boven-genoemde muzieksoorten eigen, als bij PaulineDe Haan-Manifarges. Men moet haar Bachhooren zingen — in de Passionen, cantaten,het Weihnachtsoratorium of de h-moll-Messe— om diep overtuigd te worden van dejuistheid dezer bewering, althans voor zooveraanleg en middelen betreft. In den klankop zichzelf van deze lage vrouwestem is aliets ontroerends. Het is een klank van buiten-gewone schoonheid, gaaf en glanzend in iederehoogteligging, en van een gouden sonoriteit;een klank van plechtige werking en daardoorals 't ware voorbeschikt, om te dienen bijde voordracht van gewijde liederen.

En geheel in het karakter van dezen klankis de statigheid, de koninklijkheid wel, inhet allure der stem. Een koninklijkheid zonderpraalvertoon, rijk uit zichzelf, als de klank ;niet imponeerend door deftigheid, maar ont-zagwekkend door haar echtheid. Deze stemblijft ook in haar beweging smetteloos schoonen plechtig.

Zoo sterk is in heel haar stemkarakter ernstuitgedrukt, dat men zich Pauline De Haan-Manifarges niet kan voorstellen, zingendliedekens van ondeugende strekking, of vanhuppelende dartelheid, of luchtige scherts.

Was zij operazangeres, zij kon, door hetmajesteitelijke, het aristocratisch-voorname inhaar stem, een Brünnhilde zijn geworden.Maar daarvoor zou zij dan tevens een ver-mogen tot gevoelsuitzetting in den klankbehoeven, dat zij niet bezit. In haar voor-dracht trilt inderdaad gevoel, maar geen,waardoorheen passie-vonken sprankelen, t

, Lijkt sentiment, gelouterd in opvattingenvan immaterieelen aard. 't Zijn de verschil-lende schakeeringen van religieus gemoeds-leven, die men 't liefst door haar ver-klankt hoort; en gevoelens van kalme, maarinnige bewogenheid, zooals zij die kan uit-zingen in een wiegelied, een klacht omverloren geluk, een zang van hoop en ver-trouwen.

Voor het „publiek" is Pauline de Haan-

242

Manifarges in de eerste en eenige plaats eenoratorium-zangeres van de hoogste orde. Alsliederenzangeres kent het haar buiten haarwoonstad — Rotterdam — zoo goed als niet.Hier en daar, in Duitschland ook, nooddemen haar wel voor het zingen van liederen,maar het kwam nog nimmer tot een geheelenliederenavond. Dit lijkt te meer zonderling, alsmen weet, dat één der liefste wenschen derzangeres betreft een concert met een pro-gramma van enkel liederen, door haar voorte dragen. Oogenschijnlijk kan aan de ver-vulling van dien wensch niets in den wegstaan: een liederenavond is niet moeilijk inte richten — er bestaan tal van specialiteitenin dat werk — en belangstelling lijkt welgewaarborgd voor een zangeres van zoo grootereputatie. De bezwaren tegen de vervullingwegen bij de hoofpersoon zelf: Mevrouw DeHaan-Manifarges, die den eigenaard van haartalent volkomen kent, vreest met een pro-gramma, waarbij met dien eigenaard rekeningis gehouden, een publiek niet een geheelenavond te kunnen boeien.

— 't Zou te eenerlei zijn, een avond metniets dan ernstige liederen — meent zij —de menschen willen afwisseling, en die kanik betrekkelijk niet geven, wat het karakterder liederen betreft.

Julia Culp met haar soepele, zich naarieder lied-genre plooiende voordrachtskunstvindt zij benijdenswaard. Want Pauline DeHaan-Manifarges zingt graag liederen, zingtze veel in den intiemen kring harer naasteomgeving, dien ze er mee verrukt. Een hon-derdtal wel, van Brahms, Richard Strauss,Schubert, Schumann, Beethoven, Hugo Wolf,heeft ze ,,in 't hoofd" — en ook in 't hart.Voldoende materiaal dus voor wel vijf liederen-avonden, maar die vrees, het publiek onvol-daan te laten! . . . Ze heeft ook langen tijdeen andere Nederlandsche zangeres beheerscht,wier artistieke verschijning haar tot een kunst-tweelingzuster van mevrouw De Haan-Mani-farges maakt: Aaltje Noordewier-Reddingius.Deze heeft gaandeweg die vrees lecren over-winnen en met liederenvoordrachten in denlaatsten tijd ervaren, dat voor een pro-gramma met louter ernstigen tendenz eengroot aantal hoorders — en niet de mirtst

muzikale — gaarne wil samenkomen. ZalPauline De Haan met de ondervinding van haarkunstzuster en vriendin haar voordeel doen,nu zij in den gouden tijd harer artistiekemiddelen zich bevindt en de kans op slagendus het grootst is ? In ruimen kring zal zijvoor verwezenlijking van haar ideaal, mochtzij 't probeeren, zeker groote belangstelling-vinden.

De loopbaander Rotterdam-sche concert-zangeres is totdusver van sen-sationeele feitenvrij gebleven.Haar artistiekebiografie, dieover een acht-tiental jarenloopt, zou inweinige regelszijn te schrijven.Maar bij het vol-gen harer ont-wikkeling ont-moeten we ei-genaardige ver-schijnselen, dieonze aandachtwaard zijn. Zoodit, dat dezezangeres, metgeprononceerdealtstem, aanvan-kelijk... sopraanheeft gezongen,'t Was in dekoorklassen vande Rotterdam-

sche Toonkunst-muziekschool, waar PaulineManifarges, jong meisje toen, de lessenvolgde van L. F. Brandts Buys. Tegen allestemmen van de overige leerlingen zong zijalleen de sopraanpartij met een stem, waarvande hoogte zelfs iets fenotnenaals had.

Pas later, toen zij les nam bij Paul Haase,den in zijn tijd bekenden Duitschen bariton-zanger, die eerst te Rotterdam aan de

MEVR. r.\n.INI'. DE HAAN- -MAXIFARCES.

Toonkunst-muziekschool leeraar was, later ereen eigen onderwijsinstituut voor solo-zang opende en eenige jaren beheerde, ont-popte de stem der jonge zangeres zich alseen alt van buitengewoon donkere kleur. Zoobuitensporig als aanvankelijk de hoogte derstem was geweest, zoo buitensporig werdnu haar diepte. En Haase, die een bijzonderen

flair had om uitiedere stem hetongewone te,,halen," strektezijn zorgen voor-al uit over detonen van hetlage register zij-ner nieuwe leer-linge. Zoo ont-stond een stemuit twee stuk-ken ; een, vanbijna mannelij-ken klank in dediepte, en eenvan scherp, so-pranig timbrein de hoogeliggingen. Hoeeigenaardig heteffect was, des-tijds door destem van Pauli-ne Manifargesbereikt, bleekmij uit de me-dedeelingen vaniemand, die ac-tief deelnam aande openbarelessen, doorHaase van tijd

tot tijd met zijn leerlingen gegeven. In ééndier zangavonden droeg Pauline Manifarges„Der Tod und das Madchen" van Schubertvoor, en toen zij aan de passage kwam, waarde Dood sprekend optreedt, kon zij die,overeenkomstig de „opvatting" van haar leermeester, door den eigenaardigen klank harerstem — de partij beweegt zich daar ter plaatseonophoudelijk in de diepte — met zóó hol

243

grafgeluid zingen, dat de voordracht griezelig-realistisch werd, en gansch buiten de stemmings-bedoelingen van het lied ging. Thans zingtmevrouw De Haan Schubert's lied anders,niet angstwekkend meer. . . .

't Was voor deskundigen duidelijk, dat destem der jonge zangeres — die stem vanzeldzaam edel timbre en buitengewone A u s-g i e b i g k e i t — dringend behoefte had aande leiding van een paedagoog, die ze overhaar ganschen omvang van waarde maken enzich niet bepalen zou tot het bebroedenvan eenige excentrieke uitwassen. Eén dier des-kundigen gaf Pauline Manifarges den raad,les te gaan nemen bij Julius Stockhausen teFrankfort a. d. Main, den beroemden zang-leeraar. Zij volgde dien raad en driejaar lang,gelijktijdig met Anton van Rooy, werd aanhaar stem geschaafd, gevijld, gepolijst, ge-retoucheerd, tot het geluid over den geheelenomvang was geëgaliseerd in glans en klank, totde stem gerijpt was in de pracht, waarmeezij thans verrukt en ontroert. De fijn muzikaleaanleg der zangeres leverde het materiaalvoor haar artistieke ontwikkeling, en betrekke-lijk kort al, nadat zij van Stockhausen hadafscheid genomen, was Pauline Manifargeseen zangeres van Europeesche reputatie. Eenreputatie, welke zij ieder seizoen weer opnieuwversterkt door medewerking in concertenin ons land, Duitschland, België, Frankrijk,Zwitserland, Oostenrijk. Ook in Engelandheeft zij gezongen en voor een aanbieding,om zich in Amerika te vestigen, heeft zijbedankt. Al drukker vraagt men haar. UitDuitschland waren in het begin van denafgeloopen zomer reeds ongeveer dertig uit-noodigingen ingekomen voor het eerstvolgendseizoen. Waar men haar eens heeft gehoord,wil men haar weder hooren.

Bij zulk een drukke concert-practijk heeftPauline de Haan-Manifarges voor het gevenvan zanglessen betrekkelijk weinig tijd. Van-

daar dat zij alleen leerlingen aanneemt, dietechnisch reeds eenigszins zijn onderlegd, endie dus niet te veelvuldige controle behoeven.

Voor zichzelf behoeft zij voor het lenig-houden der stem weinig tijd. Haar stem iser altijd, als zij ze noodig heeft. Van voor-oefeningen op concert-dagen is dan ook ge-woonlijk geen sprake, en zelfs na een vacantie-periode, waarin aan de stem geruimen tijdachtereen volkomen rust gegund wordt, is devolledige beschikking over het geluid er bijden eersten toonaanzet.

Ik sprak boven reeds over de muzikaliteitdezer zangeres. Zij openbaarde zich o. m. inhet feit, dat mevrouw De Haan, zoodra zijmuzikaal zichzelf was, zich aangetrokkengevoelde tot Bach, wiens werk velen mu-zikaal ontvankelijken pas lief wordt nadruk beoefenen of gestaag en toewijdingsvolhooren, al naarmate zij actief in of pas-sief tegenover de toonkunst staan. Pauline deHaan heeft Bach niet behoeven te l e e r e nliefhebben. Haar muzikale natuur wees haardadelijk den weg in het wonderland zijnerfantaisie. ;

Zoo was dus bij deze zangeres in aanlegen middelen alles aanwezig, om haar eenschitterende loopbaan te verzekeren. Haarstreven, dat krachtigen steun vindt in haargezinsleven (zij is gehuwd met den heerJacques de Haan, een lid van de muzikaleRotterdamsche familie, die in Willem de Haan,zijn broeder, een toonkunstenaar van buiten-gewone kundigheid aan Duitschland schonk)— haar streven is er echter nimmer in hoofd-zaak op gericht geweest, om de schitteringharer carrière meer intens te maken. Paulinede Haan-Manifarges voelt zeer sterk de ver-plichtingen, welke haar artistieke rang haaroplegt; zij is ernstig in de beoefening harerkunst, zooals het wezen van haar talent inernst zich openbaart.

R o t t e r d a m , Augustus 1909.

• • •

244