DE HOFSTEDE VELSEREND ENHAAR VROEGERE EIGENAARS,DOOR J. F. L. DE BALBIAN VERSTER.

Bij de ruïne van Brederodezwaar geboomte,de uitspanningVelserend. In zo-merschc dagen iszij,met de eeuwen-heugende ruïne,einddoel of mijl-paal van vele uit-stapjes en in delatere jaren is Vel-serend tegelijk op-gegroeid tot eenhotel-pcnsion.Voordit doel is het middengedeelte meteen stijllooze ver-dieping verhoogd,maar de westelijkevleugel is onver-anderd geblevenen vertoont, o.a.door de karakte-ristieke verdeclingder ramen, nogalle kenmerkenvan den oorspron-kelijkenbouw. Deachtergevel vandien vleugel voor-al is interessantdoor het mooiepoortje, waarvanWenckebach hier-

ligt, onder in het fries het jaartal 1638 en een wapen:een keper verge-zeld door drie

HET POORTJE BINNENSHUIS GEZIEN. (NAAR EEN GEWASSCHEN

TEEKENING VAN L. J. HANSEN, OMSTREEKS 183O, IN HET

STEDELIJK ARCHIEF TE HAARLEM).

Toen ik op Vel-serend de vraagstelde, van wiedat wapen welmocht wezen,kwam zonder aar-zeling het ant-woord: „Van Jc-han van Overrijnvan Schoterbosch.Die heeft Velser-end in 1638 ge-bouwd." Dit lietnauwelijks twijfeltoe, maar het zouspoedig blijken,dat dit historischgegeven op denkeper beschouwdgeen vasten grondhad. Het berustteop een mededee-ling in Craan-dijk's „Wandelin-gen door Neder-land," waar menomtrent de vroe-gere buitenplaatsVelserend leest:„Johan van Over-

Mccsterknaap vanbij een nauwkeurige penteekening heeft ge- rijn van Schoterboschleverd. Dit is blijkbaar geheel ongerept Brederode, heeft het in den jare 1638 ge-gebleven. Boven de deur ziet men nog de bouwd; zijn wapen is nog aan een deur-kleine, in lood gevatte ruitjes. Het fraai kozijn in den achtergevel van het huis tegebeeldhouwde deurkalf, in den boog met vinden." In deze tweeledige mededeelingengelenkopjes en lofwerk versierd, draagt is het laatste gedeelte juist, maar het eerste

352 DE HOFSTEDE VELSEREXD EX HAAR VROEGERE EIGENAARS.

niet. Hoe dit nu in elkaar zit, zal blijken.Door de vriendelijke hulp van den Heer

•C. J. Gonnet, den Rijksarchivaris in Xoord-holland, wiens spreekwoordelijke hulp-vaardigheid met het klimmen zijner jarenin het geheel niet is verminderd, ben ik op.gemakkelijke wijze in staat gesteld de ge-schiedenis van Velserend, van zijn feite-lij ken stichter en van een aantal volgendeeigenaars, te leeren kennen.

Op 22 Januari^ 1624 verkocht AnthonyJacobsz. Schuijt, eertijds schout van Tet-terode, voor f. 2125.—, de plaats Velserendaan jan Claesz. Loo, brouwer en burge-meester der stad Haarlem. Hij kwam reedsin de stadsregeering op 25 October 1618,werd schepen in 1619 en is, in de lange pe-riode 'van 1620 tot 1658, herhaaldelijkBurgemeester geweest. Van 1649 tot 1651ging hij ter Dagvaart als vertegenwoordigervan zijn vaderstad in de Generale Staten.

Doch niet alleen bekleedde hij regcerings-ambten, hij is ook kolonel der schutterijgeweest en in die qualiteit is hij tweemaal,in de volle betcekenis van het woord ver-eeuwigd en, mag men zeggen, daardoor in deheele wereld bekend geworden. Ook zonderzijn naam te weten, kent ieder bewonderaarvan Frans Hals den prachtigen hoofdpersoonop twee der meest beroemde schutterstukkenin het Haarlemsche museum (ziebl. 356/7).

De brouwerij „het Scheepje", — gelijkzij later met onnoodige kleineering werdgenoemd, — is nog in wezen gebleven,grootendeels in den staat waarin Jan Claesz.Loo ze heeft beheerd. Alleen het woonhuisaan den waterkant dagteekent van hetlaatst der 17e eeuw. De zware muren vande eigenlijke brouwerij, de pakhuizen en zol-ders met hun eikenhouten bintwerk en deoude gevelsteenen, alles spreekt van eenhoogen ouderdom. Inderdaad dagteekenthet gebouw reeds uit de tweede helft vande 14e eeuw. Bijzonder belangwekkendechter is, in het achterhuis, de binnenkamermet haar rijke betimmering, een zeldzaamiraaie zoldering en een prachtige schouw.

Men kent dergelijke vertrekken in stadhui-zen en stichtingen, maar het behoort zekertot de zeldzaamheden, dat zulk een kamerdoor de eeuwen heen is bewaard geblevenin een particulier gebouw. Zelfs eenigemeubelen moeten van oudsher hier hebbengestaan en dus reeds in gebruik zijn geweestbij den burgemeester-brouwer, die dezemooie kamer liet inrichten. *)

Jan Claesz. Loo is dus sedert 1624 eige-naar geweest van Velserend. Niet langdaarna, in 1627, is het merkwaardige schil-derij vervaardigd dat mede in het FransHals museum wordt bewaard. De kunstenaarJacob Adriaensz. Matham, vooral als gra-veur bekend, heeft daar de brouwerij aanhet Spaarnc en 's burgemeesters buitenplaatsbijeengebracht, zonder zich aan den ouder-lingen afstand te storen (zie bl. 355).

Onder dit curieuse stuk staat een gedichtdat op de reproductie door de sterke ver-kleining niet leesbaar is. Het behoort nietjuist tot de hoogere poëzie, maar meer tot degemoedelijke rijmkunst in Catsiaansehen trant.

Dit's 't Huijs en 't Hof van Loo, hetHuijs staet op het Sparen,

In 't beste van de stad, daer onse schepenvaren.

De Hofstee wel bekend op synen naemvan Loo

Leyt acn der duynen kant, bij 't Huijste Bredero.

Daer is syn Brouwerij, sijn arbeijd ensijn nering,

Daer wacht hij van den Heer sijn segenen sijn tering.

Hier is sijn Lust-vcrtreck, hier is sijnspeel-prieel,

Dit is sijn last en lust, dit is sijns levens-deel.

Is 't brouwen niet een angst, en een be-kommerd woelen?

Dit is voorwaar genoeg te mereken en tevoelen:

*•) Zie „Buiten" II Dec. 1915.

iiplpiWI^RP^^^^»

OCD POORTJE TE VELSERENI). NAAR EEN PENTEEKENING VAN L. W. R. WKNCKEHACII.

L I V . E l s e v i e r s N o . i r . 27

354 DE HOFSTEDE VELSEREND EN HAAR VROEGERE EIGENAARS.

Hoe billick is het dan. dat hij wat spelens schilderij van Matham zoowel als op hetheeft glasraam voorkomende, stemmen in hoofd-

En dat hij sich te met op 't land tot rust zaak overeen, maar er is toch één grootbegeeft. verschil. Op het schilderij is het wapen

Loo naar men ziet doorsneden, op hetWat is 't ook van den woel van 't arme raam is het enkelvoudig. Hier vertoont

menschenleven het alleen den rood getongden en geklaauw-Indicn wij nu en dan ons niet wat wils en den leeuw op het azuren veld. Dit is de

geven, juiste vorm, overeenstemmend met de om-En breken onse sorg en swaren kommer af, schrijving bij Rietstap: (van) Loo, Harlem.Totdat men rusten sal by Got en in het graf. D 'a z u r a u l i o n d ' a r g e n t , a r m é

e t l a m p a s s é de g u e u l e s .Hoe is de burgemecster-brouwer-kolonel,

reeds in 1627,ergekomen,

wapen [ te

In het bovengedeelte van de schilderijziet men drie wa-pens. Links enrechts het wapenvan Haarlem inden nieuweren enin zijn ouderenvorm. In het mid-den een alliantie -wapen met amor-tjes als schild-houders. Dit ishet gecombineer-de wapen vanJan Claesz. Looen zijn huisvrouwMargrieta vanAkersloot. Heteerste is doorsneden, boven een leeuw,onder een keper vergezeld van drie leliën.Het tweede vertoont een zwemmenden vischen drie eikels (akers) 2 en 1.

We kunnen deze wapens controleercn.

LINKERVLEUGEL, VOORZIJDE VAN MET GEBOUW.

toezijn 4verrijken met'denkeper en de drielelies? Het ant-woord moet lui-den : hij heeft hetwapen (van) 0-verrijn vanScho-terbosch overge-nomen en bijhet zijne inge-lijfd! Dit blazoenwordt n.1. doorRietstap beschre-ven aldus: d' a r-

g e n t a u c h e v r o n de g u e u l e s ,a c c o m p a g n é de t r o i s i l e u r s - d e -1 i s d u m ê m e.

De misvatting van Craandijk is hiermedeverklaarbaar geworden. Het wapen in het

De namen en wapens van Burgemeester Loo deurkalf is inderdaad dat van het geslachten Margrieta van Akersloot komen voor op Overrijn van Schoterbosch. Dit eenmaaleen gebrandschilderd raam, dat in IÓ35-'3Ó, wetende, heeft hij zonder nader onderzoekaan de toen nieuw gestichte kerk te Bloe- de gevolgtrekking gemaakt, dat ergo eenmendaal, door aanzienlijke Haarlemmers drager van dat wapen, Vclsercnd (in 1638)werd geschonken. Ten jare 1867 is dit raam heeft gebouwd. We behoeven dit niet meerdoor de kerkvoogden te Bloemendaal ver- te weerleggen, want Burgemeester Loo iskocht. Tegenwoordig is het, met drie andere eigenaar geweest van 1624 tot aan zijn dooddergelijke ramen van dezelfde herkomst, op 7 Oct. 1660; ten overvloede wordt zijn be-geplaatst in de groote zaal van het Raad- zitrecht door Matham's schilderij bevestigd.huis te Haarlem. Men kan verschillende vragen stellen

De wapens van het echtpaar, op het pen- waarom Burgemeester _ Loo ging pronken

DE HOFSTEDE VELSEREXD EN HAAR VROEGERE EIGENAARS. 355

met eens anders wapen. Was hij wellichtvan moederszijde verwant aan het geslachtOverrijn van Schoterbosch? Of wel, is hetbedoelde wapen toch n i e t van dat geslacht?Deze laatste bedenking kan oprijzen, omdatde heraldische kleuren op het pcnschilderijonduidelijk en aan het poortje in het geheelniet, op de bekende manier met lijnen enstippen, zijn aangegeven. Alleen de indeelingen de „stukken"staan vasten kloppen met het

dat naar afmeting en bewerking identiekwas met dat op Velserend, den chevrenfleurdelisé inkluis! Een jaartal alleen ontbrak.

* **

In het kort volgen hier de latere eigenaarsvan Velserend.

Na den dood van Burgemeester Loo in1660, is de hofstede overgegaan aan zijnedochter Emcrentia Loo, die gehuwd wasmet Cornelis Hoi'llant en dezen overleefde.

VOORSTELLING VAN DF. BROUWERIJ „TIET SCHII'" OP DE HOUTMARKT TE HAARLEM (RECHTS) EN DE HOFSTEDE

„VELSEREND" (LINKS), HEIDE TOEISEHOORENDE AAN BURGEMEESTER JAN CLAESZ. LOO. OP DEN ACHTERGROND

LINKS DE HREDEROSCHE BERG, IN HET MIDDEN DE RUÏNE. 1'ENSCHII.DERIJ 01' PANEEL ( 1 1 4 BIJ 7 0 CM.) IN HET

FRANS HALS-MUSEUM (NO. 2O6), DOOR JACOB ADRIAENSZ. MATHAM (GESTORVEN 2 0 JAN. 163I ) .

wapen Overrijn, van de emails geldt dit niet.Nog één bijzonderheid blijft zeker merkwaar-

dig. Toen schrijver dezes van de wapenkwestievertelde aan den tegenwoordigen eigenaarvan ,,het Scheepje" — die met veel piëteitde brouwerij en de kamer van zijn voorgan-ger Jan Claesz. Loo in stand heeft gehouden—herinnerde deze zich dat, ergens boven opeen zijner groote zolders, nog een oud deur-kozijn moest liggen. Wij klommen samen oponderzoek uit en vonden een volledig kozijn,

Op 27 Juni 1675 verkochten hare erfgenamende plaats aan Cornelis Borst, voor f 7975.—.

Lang heeft dit bezit niet geduurd, wantop 29 Mei 1679 verkocht Cornelis Borst hethuis voor f.7000.— aan Cornelis Schouten,brouwer ,,In de Kandelaar" te Haarlem.Maar reeds op 10 December 1681, heeftAnna Hcda, weduwe van Cornelis Schouten,brouwster „In 't Hoeffijser" te Haarlem,de buitenplaats weder verkocht voor hethooge bedrag van f. 8500.— en daarmede

556 DE HOFSTEDE VELSEREXD EN HAAR VROEGERE EIGENAARS.

Haar man, de secre-taris der stad Mr. Har-men van de Poll, wasreeds op 5 Januari 1673gestorven. Langen tijdis zij in het ongestoordbezit van de hofstedegebleven, want eerst in1721 is zij overleden.Doch eerst op 9 April1729 werd Velserend uitden boedel van wijlenMevrouw van de Poll,voor f. 0670.—, verkochtaan Mr. Elbert Graaf-land, oud-Schepen enRaad der stad Amster-dam. Deze hield van ver-andering wat zijn buiten-verblijf betreft en hijmaakte daarbij tegelijkgoede zaken. Hij werdin 1716 eigenaar van dehofstede Saxenburgh.onder Blocmendaal voor

BURGEMEESTER JAN CI.AKSZ. I.OO, BROUWER IN „ H E T SCHIP"', EIGENAAR VAN

VELSEREM"), AI.S KOLONEL VAN DEN CLOVENIERS DOELEN. FRAGMENT VAN HET

SCHUTTEPSTUK VAN KRANS HALS, GESCHILDERD IN 1 6 3 3 . (FRANS HALS-MUSEUM NO. 126)

kwam Yelserend in het bezit van een patri-cische Amsterdamsche familie.

De nieuwe eigenares was Breghie Hooft,

meer genoemden pseudo-eigenaarvan Velserend. Hij meende daar-mede een goed huwelijk te slui-ten, maar in dubbel opzicht werdhij in die verwachting bedrogen.De bekende schepen Hans Bon-temantel, die zich zoo graagvermeidt in dergelijke bijzon-derheden, vertelt, dat haar

reeds bedaagde leeftijd nieuwen kinderzegen uitslooten dat zij bovendien lang niet zooveel geld had als zijhem had voorgespiegeld. Vandaar groote ruzie in denhuize Hooft, zoodat zij zelfs eens voor eenige weken naar

Weduwe Van Harmen van de Poll, ill leven haar ouders te Rotterdam vertrok. De Burgemeester hield

Secretaris der Stad Amsterdam. Zij Was deoudste dochter van den machtigen regent,Burgemeester Mr. Henrick Hooft *) en dienseerste vrouw Aeghje Hasselaer; zij heette

die ,,onlusten" volstrekt niet geheim, maar vertelde ervan, in de trekschuit, op den wagen en in vergaderingen.Zelfs zeide hij een grafschrift op haar te hebben gemaakt:

lei gist ime femme, ha qui est bien!(Test pour son repos et pour le mien.

naar hare grootmoeder van moederszijde, wat, volgens Bontemantel, aldus werd vertaald:

Brechtgeil van Schoterboscll.

*) Burgemeester Ilenrick Hooft hertrouwde, drie jaarna den dood zijner eerste vrouw, op 27 Februari 1667,met Maria van Walenburgh, toen weduwe van . . . . Mr f ohanOverrijn van Schoterbosch, schepen van Haarlem, den

Hier lijt mijn vrouw, ha dat gaat wel!. 'k Was haer een plaech, sij mijn een'hel.

Toch had de Burgemeester wel iets door haar ver-worven, want na zijn tweede huwelijk mocht hij zichnoemen: Heer van Oud-Carspel in Koedijk, Schoten enSchoterbosch.

DE HOFSTEDE VELSEREND EN HAAR VROEGERE EIGENAARS. j . v

slechts f. 4200.— en ver-kocht haar weer in 1723voor f. 11,500. Directdaarop kocht hij de hof-stede Driehuysen onderHeemstede voor f. 6200en in 1729 Velserend.

Na zijn dood in 1733 zoude laatstgenoemde buiten-plaats echter zeer in waar-de dalen. Op 4 Maart1734 werd Velserend ver-kocht, voor niet meer danf. 1000.— (1) aan Pierred'Escorbi;e de St. (Jème,Escuycr, wonende te Am-sterdam, die in 1751 teParijs is gestorven. Maarhij had zich reeds eenigcjaren te voren van hetbezit ontdaan. Op 4 Oc-tober kocht Frans Aalber-tse Koog, garenbleeker teBloemendaal, de hofstedevoor f. 1350.— om ze opdenzelfden dag en voorhetzelfde bedrag wederover te doen aan (JerritHoofman "'arenblcekerwonende onder Bloemen-daal.

Uit de patiïcische geslachten was Velsc- Compagnie" en Dir. van de Sociëteit vanrend dus in burgerlijk bezit overgegaan, maar Suriname. Reeds in 1721 was hij voor f.4500de tusschenregeering is niet van langen duur eigenaar geworden van de hofstede Jagt-gewecst. Op 7 April 1762 werd de hofstede lust (te voren Hooghsigtenburgh geheeten)door Magdalena Kleijnschol, weduwe van onder Velsen. Door zijn nieuwen aankoop(Jerrit Hoofman, voor f. 1438.10 verkocht had hij zijn bezit in deze streek afgerond,aan Frederik Berewout, oud-Schepen en Na wan Berewout's dood in 1777 is Vel-Raad der stad Amsterdam. Hij was een serend nog langen tijd in zijn familie gcble-zcer vermogend koopman op de West, im- ven, zeker tot na 1811, want tot dat jaarporteur van suiker, reedcr ter walvisch- komen geen nieuwe acten van overdrachtvangst en bankier. Hij was eigenaar van meer voor. Tot de oudere geschiedenisde plantage Jagtlust in Suriname en van echter wilden we ons bepalen,minstens drie andere in Berbice, die alle te Onder al de eigenaars van Velserendsamen na zijn dood voor f.360.000 werden blijft Jan Claesz. Loo de voornaamste voorovergenomen en in een vennootschap inge- altijd. Dat heeft hij te danken aan zijnbracht. Hij was Bewindhebber der W.-I. wereldvermaarden stadgenoot Frans Hals.

KURGEMEK.STER JAN < L A » / . . I.O<>, ALS VOREN, HIF.R KOLONEL VAN DEN ST. JORIS

""•••'-i'-^- HOOFDGROEP OP H E T SCHUTTERSTUK VAN KRANS HALS, DIE ZICH /.EI E

IN III'. ROVEXSTE RH ONDER NO. IQ, HEEFT AFGEBEELD. GESOHII.DF.RD IN IÖ^Q.