LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - GO! Propro.g-o.be/blog/Documents/2017-012.pdf · accent op verwerven...

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: AV Aardrijkskunde (1/1 lt/w) Basisvorming Studierichtingen: Economie-moderne talen, Economie-wiskunde, Grieks-Latijn, Grieks-moderne talen, Grieks-wiskunde, Humane wetenschappen, Latijn-moderne talen, Latijn-wiskunde, Moderne talen-wiskunde, Moderne talen-topsport, Wiskunde-topsport, Sportwetenschappen

Onderwijsvorm: ASO (niet-wetenschappen) Graad : derde graad Leerjaar: eerste en tweede leerjaar Leerplannummer: 2017/012 (vervangt 2006/035) Nummer inspectie: 2017/1347/1//D/ (vervangt 2004/39//1/H/BV/2H/III//D/)

Pedagogische begeleidingsdienst

Huis van het GO! Willebroekkaai 36

1000 Brussel

ASO – derde graad – Basisvorming 2 AV Aardrijkskunde (1e leerjaar: 1 lestijd/week, 2e leerjaar: 1 lestijd/week)

Inhoud

1. Visie 3 2. Competenties 6

2.1. Cluster 1: analoge en digitale hulpmiddelen bij het opbouwen van een ruimtelijk referentiekader 6 2.2. Cluster 2: denken en handelen vanuit duurzaamheid 12 2.3. Cluster 3: het systeem aarde extern 14 2.4. Cluster 4: het systeem aarde intern 16

3. Algemene pedagogisch-didactische wenken 25 4. Minimale materiële vereisten 26 5. Bibliografie 28


1. Visie

Het aardrijkskundeonderwijs ontleedt de relaties en structuren van fysische en menselijke krachten die het totaalbeeld van ‘de maatschappij in haar leefmilieu’ opbouwen. Dit leerplan sluit zich bij deze visie aan. Het is dus geen ‘nieuw’ leerplan. Het is bedoeld als actualisatie waarbij specifieke accenten gelegd worden die het aardrijkskundeonderwijs beter aanpassen aan recente wetenschappelijke en pedagogisch-didactische ontwikkelingen. Het uiteindelijke doel is het opbouwen van een coherent ruimtelijk referentiekader. Onderstaand schema vat de leerlijnen samen vanaf de eerste graad tot en met de derde graad van de schoolaardrijkskunde in het GO!:

1ste graad 2de graad 3de graad

OPBOUW EN LEERLIJN

accent op eigen leefwereld en vergelijking met elders in wereld

accent op vergelijken van contrasterende regio’s in de wereld

accent op verwerven van globaal inzicht (systeem wereld)

BESCHRIJVEN VAN COMPONENTEN EN RELATIES

ANALYSEREN en VERGELIJKEN VAN RELATIES TUSSEN COMPONENTEN

VERKLAREN VAN NETWERKEN VAN RELATIES

GENERIEKE COMPETENTIES

Analoge en digitale hulpmiddelen bij het opbouwen van een ruimtelijk referentiekader:

accent op oriëntatie

accent op kaart en atlas

gebruik van eenvoudige ICT-applicaties

onderzoekscompetent worden


accent op opbouw van een wereldwijd topografisch referentiekader

gebruik van ICT-applicaties binnen topografie



accent op opbouw van een wereldwijd geografisch referentiekader

gebruik van ICT-applicaties binnen geografie


Landschapselementen en samenhang ertussen herkennen en beschrijven

Beschrijven, analyseren en vergelijken van verticale en horizontale relaties

Verklaren vanuit overkoepelende verklaringsmodellen uit sub-disciplines van de geo-wetenschappen

Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzaamheid


SPECIFIEKE COMPETENTIES

Eigen leefomgeving en elders op aarde:

Reliëf

Weer en klimaat

Bodem en ondergrond

Bevolking

Toerisme en recreatie

Regionale verschillen in de wereld (duidelijke verschillen / tegenstellingen):

economische processen

verstedelijkingsprocessen

geo-politieke processen

telkens in relatie tot de fysische factoren (abiotisch en biotisch) en bevolking

Het systeem Aarde:

Extern: subsysteem Aarde in relatie tot de kosmos

Intern:

abiotische wereld: atmosfeer, lithosfeer, hydrosfeer, cryosfeer

biotische wereld: biosfeer

noötische wereld (mens)


Belangrijk is dat de volgende leerlijn inzake beheersingsniveau wordt gerespecteerd:

in de 1e graad ligt het accent op herkennen en beschrijven van componenten en relaties ertussen.

in de 2e graad ligt de klemtoon op beschrijven, analyseren en vergelijken van relaties tussen componenten.

in de 3e graad gaan we over tot het niveau van geo-wetenschappelijke verklaringen voor de besproken netwerken van relaties tussen componenten.

Bij de herwerking van de leerplannen aardrijkskunde is gekozen om de traditionele ‘format’ – waarin eindtermen vertaald worden in leerplandoelen en vervolgens in leerplaninhouden – te verlaten en te vervangen door een ‘format’ gebaseerd op competenties. Net zoals in de leerplannen van de eerste en tweede graad (2015/003), wordt opnieuw het onderscheid gemaakt tussen ‘generieke’ en ‘specifieke’ competenties en leerdoelen. Het is hierbij de bedoeling dat de generieke doelen en competenties aan bod komen in combinatie en integratie met de specifieke. Onderstaand schema vat de opbouw samen:

Cluster 1: analoge en digitale hulpmiddelen bij het opbouwen van een ruimtelijk referentiekader

Competentie 1.1. bouwen een geografisch referentiekader op

Competentie 1.2. hanteren GIS-applicaties

Competentie 1.3. hanteren vormen van satellietnavigatie

Competentie 1.4. bestuderen onderzoeksvraagstukken vanuit verschillende perspectieven

Cluster 2: denken en handelen vanuit duurzaamheid

Competentie 2.1. denken en handelen vanuit duurzaamheid

Cluster 3: het systeem aarde extern

Competentie 3.1. plaatsen het systeem aarde in relatie tot het heelal

Cluster 4: het systeem aarde intern

Competentie 4.1. verwonderen zich over samenhang en wisselwerking binnen het systeem aarde

Competentie 4.2. gebruiken de geologische tijdschaal bij de opbouw van hun geografisch referentiekader

Competentie 4.3. plaatsen litho- en inwendige sferen binnen de opbouw van het systeem aarde

Competentie 4.4. plaatsen de atmosfeer binnen de opbouw van het systeem aarde

Competentie 4.5. plaatsen hydro- en cryo-sfeer binnen de opbouw van het systeem aarde

Competentie 4.6. plaatsen de biosfeer binnen de opbouw van het systeem aarde

Competentie 4.7. plaatsen de noösfeer binnen de opbouw van het systeem aarde


2. Competenties

2.1. Cluster 1: analoge en digitale hulpmiddelen bij het opbouwen van een ruimtelijk referentiekader De leerlingen:

DECR. NR: 1, 2, 17, 18, 24

Competentie 1.1. bouwen een geografisch referentiekader op

KENNIS

1.1.1. verklaren besproken geografische verschijnselen op basis van modellen uit sub-disciplines van de geowetenschappen en andere relevante wetenschappen.

1.1.2. bespreken hedendaagse methodes en technieken om een standplaats te bepalen op aarde.

1.1.3. leggen het verband tussen verschillende sub-disciplines van de geowetenschappen en allerlei beroepen en onderzoekdomeinen.

1.1.4. bespreken hoe afbeeldingen of kaarten gecodeerde voorstellingen van de werkelijkheid zijn.

VAARDIGHEDEN

1.1.5. hanteren correcte vaktermen

1.1.6. kiezen de geschikte kaarten en/of afbeeldingen afbeeldingen om geografische verschijnselen te kunnen verklaren, waaronder geologische kaarten, bodemkaarten en satellietbeelden.

1.1.7. lezen de geschikte kaarten om geografische verschijnselen te verklaren, waaronder weer-, geologische en bodemkaarten.

1.1.8. exploreren de eigen interesses in relatie tot beroepsmogelijkheden in de rijke wereld van de geografie en haar toepassingen

1.1.9. tonen met voorbeelden aan dat een afbeelding of kaart een gecodeerde voorstelling is van de werkelijkheid.

1.1.10. hanteren hedendaagse methodes en technieken om een standplaats te bepalen op aarde.


ATTITUDES

1.1.11. zijn zich bewust van de waarde van een wetenschappelijke bril bij het verklaren van geografische verschijnselen.

1.1.12. zijn zich bewust van de alomtegenwoordigheid van positiebepalingen in dagdagelijkse toepassingen zoals bij het ‘internet of things’.

1.1.13. brengen interesse op voor beroepen met een link naar de geowetenschappen.

SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN

De contexten waarbinnen deze competentie wordt ingeoefend, hangen nauw samen met de contexten waarbinnen de andere competenties van dit leerplan worden aangebracht.

Deze competentie kan zinvol worden ingeoefend in combinatie en integratie met andere competenties uit dit leerplan.

Subdisciplines van de geowetenschappen en andere relevante wetenschappen: cartografie, kosmografie, meteorologie, klimatologie, geologie, geomorfologie, oceanografie, bodemkunde, demografie, planologie, archeologie, geschiedenis, economie, geopolitieke wetenschappen, enz.

Cartografische modellen: niet noodzakelijkerwijze projectiemethoden, maar ook relatie tussen projectie en wereldbeeld (Peeters vs. Mercator, eurocentrische vs. pacifische kaart,…)

Web lectures over kaartprojecties: http://cartogis.ugent.be/weblectures/index.php?page=kc

Met “cartografisch product” bedoelen we satellietbeelden, analoge en digitale kaarten.

Bruikbare en gratis apps: Route you (fiets- en wandelroutes), ViewRanger (topografische kaarten voor wandelaars en klimmers, bestaande routes downloaden en eigen routes uitstippelen), Trails Lite GPS tracker, City Maps 2Go, Compass HD, Navfree GPS Benelux (en andere Europase landen), Atlas for iPad Free, National Geographic World Atlas, Discovery and Exploration Maps (interactieve kaarten waarop je kan zien hoe de geografische kennis en visie op de aarde doorheen de eeuwen veranderd is), Thematic Maps of World

http://cartogis.ugent.be/weblectures/index.php?page=kc


DECR. NR: 3

Competentie 1.2 hanteren GIS-applicaties

KENNIS

1.2.1. lichten de rol toe van GIS-toepassingen op diverse maatschappelijke terreinen.

VAARDIGHEDEN

1.2.2. gebruiken geschikte GIS-software, -applicaties en/of –databronnen om ruimtelijke verbanden te onderzoeken in functie van diverse leeropdrachten.

ATTITUDES

1.2.3. zijn zich bewust van de stijgende maatschappelijke en individuele afhankelijkheid van GIS-toepassingen.




Maatschappelijke terreinen: bijvoorbeeld mobiliteit (navigatiesystemen), ruimtelijke ordening, marketing,….

QGIS is een open source GIS-softwarepakket dat gratis kan worden gedownload. Meer informatie bij de lespakketten ‘Teledetectie en milieu’ en ‘GIS en geomarketing’ op www.geomobiel.be en web lectures over QGIS (http://cartogis.ugent.be/weblectures/ - QGIS 2.0)

ArcGIS Explorer is een gratis viewer van ESRI (enkel Windows).

Vanuit Geopunt kan een “Open data” dataset gedownload en in een GIS-omgeving gebruikt worden. Voorbeelden van “Open data” datasets van AGIV en GDI-Vlaanderen: luchtfoto’s en alle orthofoto’s, DHM-Vlaanderen (hoogte), Vlaamse Hydrografische Atlas, enkele watertoetskaarten, ... Een overzicht kan gevonden worden op https://overheid.vlaanderen.be/open-data-datasets. Ook vanuit https://www.arcgis.com/home/index.html zijn deze datasets van AGIV te bekomen.

Bruikbare en gratis apps voor GIS en statistiek: ArcGIS, Spotzi-Atlas, UN CountryStats, World Bank Data Finder, World Bank EdStats Data Finder, The World in Figueres (The Economist), …

GIS-applicaties die eveneens nuttig zijn: Google Earth, Geopunt, ...

http://www.geomobiel.be/

http://cartogis.ugent.be/weblectures/

https://overheid.vlaanderen.be/open-data-datasets

https://www.arcgis.com/home/index.html


DECR. NR: 18

Competentie 1.3 hanteren vormen van satellietnavigatie

KENNIS

1.3.1 bespreken de basisprincipes van satellietnavigatie.

VAARDIGHEDEN

1.3.2 gebruiken satellietnavigatie om locaties op aarde te bepalen.

ATTITUDES

1.3.3 zijn kritisch ten opzichte van de stijgende maatschappelijke en individuele afhankelijkheid van satellietnavigatie.




Locatie op aarde bepalen door middel van GPS-ontvanger (smartphone kan als alternatief dienen).

Geomobiel biedt het lessenpakket ‘topografie en GPS’ aan (www.geomobiel.be).

Bruikbare en gratis apps: Route you (fiets- en wandelroutes), ViewRanger (topografische kaarten voor wandelaars en klimmers, bestaande routes downloaden en eigen routes uitstippelen), Trails Lite GPS tracker, City Maps 2Go, Compass HD, Navfree GPS Benelux (en andere Europase landen),...

Maatschappelijke en individuele afhankelijkheid van satellietnavigatie, bijvoorbeeld “delen van locatie” bij talloze apps zorgt ervoor dat je positie ten allen tijde kenbaar en traceerbaar is (Big Brother is watching you).

Satellietnavigatie biedt heel wat voordelen en mogelijkheden. Bekijk ook de nadelen van GPS-afhankelijkheid. Laat leerlingen nadenken over de nadelen van enkel satellietnavigatie te gebruiken en ervaren dat overzichtskaarten in combinatie met satellietnavigatie een meerwaarde bieden.

http://www.geomobiel.be/


DECR. NR: 16

Competentie 1.4. bestuderen onderzoeksvraagstukken vanuit verschillende perspectieven

KENNIS

1.4.1 onderscheiden onderzoekbaarheidscriteria voor geo-wetenschappelijke onderzoeksvragen.

1.4.2. omschrijven verschillende onderzoeksmethoden uit besproken geo-wetenschappelijke sub-disciplines.

1.4.3. herkennen beschikbare hedendaagse informatiebronnen en –technieken.

VAARDIGHEDEN

1.4.4 passen onderzoekbaarheidscriteria toe op een onderzoeksvraag.

1.4.5 kiezen een gepaste onderzoeksmethode om een beperkt onderzoek te voeren naar een geo-wetenschappelijk verschijnsel (D).

1.4.6 zoeken aardrijkskundige gegevens op, gebruik makend van beschikbare, hedendaagse informatiebronnen en –technieken.

1.4.7 ordenen aardrijkskundige gegevens, gebruik makend van beschikbare, hedendaagse informatiebronnen en –technieken.

1.4.8 verwerken aardrijkskundige gegevens , gebruik makend van beschikbare, hedendaagse informatiebronnen en –technieken.

1.4.9 selecteren hedendaagse informatiebronnen en –technieken door gebruik te maken van criteria die de betrouwbaarheid ervan bepalen (D).

1.4.10. formuleren een besluit op basis van hun bevindingen.

1.4.11 rapporteren de eigen bevindingen (D).

1.4.12 reflecteren over de eigen bevindingen (D).


ATTITUDES

1.4.13 gebruiken hun verbeelding bij het zoeken naar oplossingen voor een aangereikte onderzoeksvraag (D).

1.4.14 streven nauwkeurigheid na bij het uitvoeren van een opgegeven onderzoeksopdracht.

1.4.15 staan open voor feedback van derden (D).

1.4.16 groeien naar een emotionele betrokkenheid bij het fascinerende van de wereld rondom hen via groeiende interesse voor aardrijkskunde (D).



Deze competentie kan slechts zinvol worden ingeoefend in combinatie en integratie met andere competenties uit dit leerplan.

Met ‘informatietechnieken’ wordt bedoeld: met behulp van zoektermen zoeken naar referenties in eigen boekenkast, in de catalogus van de bibliotheek (zoeken.bibliotheek.be) en met internetzoekmachine (zoekrobots, webgidsen en metazoekmachines).

Met ‘reflecteren’ bedoelen we dat de leerling zichzelf kritische vragen stelt bij het eigen eindresultaat en eigen handelen hierbij. Dit kritisch nadenken over resultaat en handelen dient op geregelde tijdstippen in het onderzoeksproces te gebeuren.

Meer informatie over methoden en technieken bij het opzetten en uitwerken van een zelfstandige onderzoeksopdracht, is te vinden in “O zo! Onderzoeken doe je zo” van Michiel Van den Berghe (2014).

Meer informatie over kwaliteitsvol omgaan met onderzoekscompetenties doorheen de hele schoolloopbaan van leerlingen, is te vinden in de vernieuwde informatiebrochure “Onderzoekscompetenties 1e graad A-stroom, 2e en 3e graad ASO” van het GO!

http://pro.g-o.be/blog/Documents/Brochure%20visie%20op%20onderzoekscompetenties.pdf

Statistische bronnen: http://www.indexmundi.com/ , http://www.pewresearch.org/, http://www.gapminder.org/ , ...

http://pro.g-o.be/blog/Documents/Brochure%20visie%20op%20onderzoekscompetenties.pdf

http://www.indexmundi.com/

http://www.pewresearch.org/

http://www.gapminder.org/


2.2. Cluster 2: denken en handelen vanuit duurzaamheid De leerlingen:

DECR. NR: 26, 29

Competentie 2.1 denken en handelen vanuit duurzaamheid

KENNIS

2.1.1. leggen in eigen woorden de opbouw van actuele analysemodellen van duurzaamheid uit (D).

2.1.2. lichten duurzame ontwikkelingsdoelen toe .

VAARDIGHEDEN

2.1.3. gebruiken actuele analysemodellen bij de studie van actuele vraagstukken inzake duurzame ontwikkeling (D).

2.1.4. ontwikkelen vanuit ‘duurzame ontwikkelingsdoelen’ alternatieve oplossingen voor actuele vraagstukken die vandaag nog niet-duurzaam worden benaderd, waaronder ruimtegebruik.

ATTITUDES

2.1.5. zien in dat eigen handelen en kiezen bijdragen tot het versterken of verzwakken van besproken duurzame ontwikkelingsdoelen.

2.1.6. zijn bereid om lokale problemen van milieu en samenleving in een globale context te plaatsen.



Duurzame ontwikkelingsdoelen zijn te vinden op: https://sustainabledevelopment.un.org/sdgs

Om ingrepen en ontwikkelingen te toetsen aan duurzaamheid kunnen modellen gehanteerd worden zoals het eenvoudige 3P-model of het donutmodel. Uitleg i.v.m. het donutmodel vind je op: https://www.kateraworth.com/doughnut/

Voorbeelden van actuele vraagstukken zijn: mobiliteit, voedselproductie, betonstop, biodiversiteit, klimaatopwarming, bevolkingsgroei, grondstoffenhonger, globalisering, ggo’s, …

Alternatieve oplossingen: circulaire economie, blauwe economie, korte keten in de voedselproductie, …

Systeemdenken als benaderingswijze kan toegepast worden om de samenhang van de verschillende actoren in een geheel in beeld te brengen. Er bestaan verschillende methodieken om systeemdenken aan te leren zoals het touwtjesspel, de conceptmap, relatiecirkel,… Meer info vind je op http://docplayer.nl/6792516-Systeemdenken-verscheidene-perspectieven-wat-is-een-systeem-systemen-beinvloeden-elkaar.html/ en een uitgewerkt spel kan je hier downloaden: http://jeudelaficelle.net/spip.php?article236/

Voorbeelden van eigen handelen zijn hobby’s, mobiliteit, voeding, kleding, reizen, buitenlandse GWP, …

Workshops, ander didactisch materiaal en acties worden door verschillende organisaties aangeboden: www.goodplanet.be/, www.globelink.be/, http://www.11.be/, www.djapo.be/, www.oxfam.be/, www.protos.ngo/, www.studioglobe.be/ , http://www.schonekleren.be/, www.bosplus.be

Statistische gegevens om de VN-duurzame ontwikkelingsdoelen te bestuderen: http://www.gapminder.org/world/

http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Pages/De-duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen.aspx

Voor informatie over lokaal mondiaal beleid, zie http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Pages/Leertrajecten.aspx en http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Documents/VanNoord-ZuidNaarMondiaal_0305.pdf

Een spel over duurzame landbouw: http://staging.farmony.mwlhq.com/

Sustainability infografics: http://raconteur.net/infographics/sustainability/ .

https://sustainabledevelopment.un.org/sdgs

https://sustainabledevelopment.un.org/sdgs

https://www.kateraworth.com/doughnut/

http://docplayer.nl/6792516-Systeemdenken-verscheidene-perspectieven-wat-is-een-systeem-systemen-beinvloeden-elkaar.html/

http://jeudelaficelle.net/spip.php?article236/

http://www.goodplanet.be/

http://www.goodplanet.be/

http://www.globelink.be/

http://www.globelink.be/

http://www.11.be/

http://www.djapo.be/

http://www.oxfam.be/

http://www.protos.ngo/

http://www.studioglobe.be/

http://www.schonekleren.be/

http://www.schonekleren.be/

http://www.bosplus.be/

http://www.gapminder.org/world/

http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Pages/De-duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen.aspx

http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Pages/Leertrajecten.aspx

http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Pages/Leertrajecten.aspx

http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Documents/VanNoord-ZuidNaarMondiaal_0305.pdf



http://staging.farmony.mwlhq.com/

http://raconteur.net/infographics/sustainability/


2.3. Cluster 3: het systeem aarde extern De leerlingen:

DECR. NR: 4, 5, 19, 31

Competentie 3.1 plaatsen het systeem aarde in relatie tot het heelal

KENNIS

3.1.1. beschrijven de samenhang tussen het ontstaan, evolutie en structuren van het heelal, aan de hand van een aantal astronomische begrippen.

3.1.2. bespreken verschillende hedendaagse kosmologische verklaringsmodellen over ontstaan en ontwikkeling van het heelal (D).

3.1.3. bespreken aardse verschijnselen zoals seizoenen, dag en nacht, tijdszones, afbuiging van winden, getijden, maanfasen en verduisteringen als gevolgen van bewegingen in het zonnestelsel.

3.1.4. bespreken de belangrijkste doorbraken van de laatste decennia inzake het ruimteonderzoek, bijvoorbeeld technologische en medische realisaties, telescopie, nieuwe materialen, enz.

3.1.5. beschrijven de belangrijkste verschillen tussen hemellichamen in ons zonnestelsel en die ons zonnestelsel doorkruisen.

VAARDIGHEDEN

3.1.6. confronteren wetenschappelijke kosmologische modellen met niet-wetenschappelijke overtuigingen (D).

3.1.7. geven de plaats van de aarde binnen het zonnestelsel en het heelal aan.

3.1.8. gebruiken kosmografische inzichten bij het interpreteren van dagelijkse gebeurtenissen.

3.1.9. onderzoeken maatschappelijke voor- en nadelen van aspecten van ruimteonderzoek.

ATTITUDE

3.1.10 zijn zich bewust van de nietigheid van de mens en zijn geschiedenis in relatie tot ruimte en tijd.

3.1.11 kiezen bewust voor een wetenschappelijk verklaringsmodel van kosmologische fenomenen en hun gevolgen voor de aarde.


3.1.12 staan kritisch tegenover de voor- en nadelen van ruimteonderzoek


Aangeleverde wetenschappelijke terminologie / astronomische begrippen: heelal, hemellichamen, planetenstelsel, galaxie, cluster, supercluster, astronomische eenheid, lichtjaar, aardrotatie en –revolutie.

Niet wetenschappelijke concurrenten: bijvoorbeeld astrologie, kabbalistiek, theosofie, creationisme, ….

Dagelijkse gebeurtenissen, zoals korten en lengen van dagen, seizoenveranderingen, praktische oriëntatie, plannen van vakanties, naar de nachtelijke hemel kijken, weer-gebonden activiteiten, getijdenwerking en zwemmen in zee, …

Bezoek aan volkssterrenwachten en planetaria.

Om inzicht te krijgen in de bewegingen van de aarde kan gewerkt worden met verschillende modellen zoals een cinhelium, een draaibare sterrenkaart, …

Het aanmoedigen van het observeren van bijv. maanfase, opkomst en ondergang zon, positie sterrenbeelden,… geeft inzicht in de bewegingen van aarde en maan. Het planetarium van Brussel werkte daar workshops voor uit die je terugvindt op http://www.planetarium.be/Assets/NL/Docs/studiedag_leerkrachten_HSO.pdf/

Hemelkaarten voor locatie en datum naar keuze kan je downloaden op: http://hemel.waarnemen.com/hemelkaart/

Actuele sterrenhemel via apps, bijvoorbeeld Planeten, Night Sky Lite, Star Walk, …

Overige interessante apps: GoSkyWatch planetarium, Solar Walk (Solar Explorer), Our Solar System, Hubble top 100, Back in Time (niet gratis), ...

Kosmografie meerdere mogelijkheden om samen te werken met lessen wiskunde en fysica. Bijv. rond afstanden in het heelal, het elektromagnetisch spectrum, …

Stellarium is een opensource planetariumprogramma: http://www.stellarium.org/. Andere interessante software: http://www.shatters.net/celestia en http://www.worldwidetelescope.org/ .

Heel veel info, eenvoudig uitgelegd vind je op: www.allesoversterrenkunfde.nl/

Ruimtevaartorganisaties: http://www.esa.int/ESA/ en https://www.nasa.gov

Positie van hemellichamen en satellieten vind je op http://www.planetarium.be/Assets/NL/Docs/studiedag_leerkrachten_HSO.pdf/

Nuttige youtube filmpjes die de draaiende beweging (corioliskracht) van de aarde illustreren. Bijv. Ecuador At The Equator - Water Demonstration - Coriolis Effect

Lesmateriaal ook te vinden op www.esero.be

http://www.planetarium.be/Assets/NL/Docs/studiedag_leerkrachten_HSO.pdf/

http://hemel.waarnemen.com/hemelkaart/

http://hemel.waarnemen.com/hemelkaart/

http://www.stellarium.org/

http://www.shatters.net/celestia

http://www.worldwidetelescope.org/

http://www.allesoversterrenkunfde.nl/

http://www.esa.int/ESA/

https://www.nasa.gov/

http://www.planetarium.be/Assets/NL/Docs/studiedag_leerkrachten_HSO.pdf/

http://www.esero.be/


2.4. Cluster 4: het systeem aarde intern De leerlingen:

DECR. NR: 9

Competentie 4.1. verwonderen zich over samenhang en wisselwerking binnen het systeem aarde

KENNIS

4.1.1. beschrijven de samenhang en wisselwerking tussen de verschillende sferen .

4.1.2. beschrijven eenvoudige reliëfvormen aan de hand van hun lithologische kenmerken, geologische structuren en geomorfologische processen.

VAARDIGHEDEN

4.1.3. illustreren met voorbeelden verbanden tussen en/of binnen de verschillende sferen.

4.1.4. brengen in concrete situaties eenvoudige reliëfvormen in verband met hun lithologische kenmerken, geologische structuren en geomorfologische processen, gebruik makend van aangepast bronnenmateriaal.

ATTITUDES

4.1.5. zijn gefascineerd door het inzicht dat het systeem Aarde meer is dan de som van haar delen.

4.1.6. zijn bereid hun inzichten in samenhang en wisselwerking te toetsen in concrete ervaringssituaties buiten schoolverband.


Voorbeelden van wisselwerking tussen verschillende sferen: tsunami’s, klimaatveranderingen, El Niño, erosie, verwering, transport en afzetting, bodemvorming, bodemdegradatie, conveyer belt.

Voorbeelden van eenvoudige reliëfvormen: watervallen, kustvormen, cuesta’s.

Het verdient aanbeveling reliëfvormen te bestuderen aan de hand van virtueel en/of fysiek terreinwerk.


DECR. NR: 23

Competentie 4.2 gebruiken de geologische tijdschaal bij de opbouw van hun geografisch referentiekader

KENNIS

4.2.1. verwoorden de opbouw van de geologische tijdschaal.

4.2.2. bespreken de samenhang en wisselwerking tussen het fysisch milieu en de evolutie van het leven aan de hand van concrete cases.

VAARDIGHEDEN

4.2.3. gebruiken de geologische tijdschaal bij de analyse van een geologische kaart.

4.2.4. situeren op een geologische tijdschaal de belangrijkste geologische gebeurtenissen, klimaatsveranderingen en stappen in de biologische evolutie.

ATTITUDES

4.2.5. zijn zich bewust van de nietigheid van de mens en zijn geschiedenis in relatie tot de ouderdom van het systeem Aarde.

4.2.6. zijn er zich van bewust dat de mens niet het einddoel is van evolutie.


Evolutie is niet eindig/ we zijn niet het kroonjuweel.

Onder ‘verwoorden van de opbouw van de geologische tijdschaal’ wordt niet het memoriseren van de verschillende periodes verstaan, maar wel het leren verbinden van karakteristieke geologische gebeurtenissen, klimaatsveranderingen en biologische evolutie aan geformuleerde tijdsgrenzen.

Interessante apps : Eart Viewer (4,5 miljard jaar geologische en biologische veranderingen), Geotimescale (goed referentiewerk over de geologische tijdschaal)


DECR. NR: 8

Competentie 4.3 plaatsen litho- en inwendige sferen binnen de opbouw van het systeem aarde

KENNIS

4.3.1. verklaren processen en hun gevolgen in de litho- en inwendige sferen, waaronder platentektoniek, vulkanisme, aardbevingen, gebergtevorming, eilandvorming, ligging van oceanen en continenten en bepaalde klimaatsveranderingen.

4.3.2. beschrijven de schillenstructuur van het systeem Aarde.

4.3.3. beschrijven de genetische indeling van de gesteenten.

VAARDIGHEDEN

4.3.4. duiden aardplaten, mid-oceanische ruggen, troggen, breuken, slenken, vulkanen, eilandbogen, hotspots en gebergten aan op een thematische kaart.

4.3.5. illustreren samenhang en wisselwerking tussen processen binnen de litho- en inwendige sferen.

4.3.6. determineren gesteenten aan de hand van een aantal waarneembare genetische kenmerken.

ATTITUDES

4.3.7. durven zintuiglijk omgaan met gesteenten en mineralen .

4.3.8. zijn bereid om actuele geografische gebeurtenissen binnen de litho- en inwendige sferen te benaderen op basis van aangeleerde wetenschappelijke terminologie.



Indelingen van de opbouw van de aarde: chemische indeling (korst, mantel, kern), fysisch (lithosfeer, asthenosfeer, mesosfeer, buitenkern, binnenkern).

Volgende wetenschappelijke terminologie kan besproken worden in verband met de geofysische opbouw van de aarde: aardplaten, mid-oceanische ruggen, troggen, breuken, slenken, vulkanen, gebergten, convergente, divergente, transforme plaatbewegingen, hotspots.

Vertrek vanuit actuele gebeurtenissen om de opbouw van de aarde te bespreken.

Overzicht recente vulkaanuitbarstingen op www.volcano.si.edu/reports/usgs/

Recente aardbevingen via www.earthquake.usgs.gov en www.seismologie.be

Interessante apps voor geologie: Eart Viewer (4,5 miljard jaar geologische en biologische veranderingen), Geotimescale (goed referentiewerk over de geologische tijdschaal), eQuakeMap (actuele aardbevingen op aarde), Folds and Faults, Earth Obeserver, Disaster Alert, …

http://www.volcano.si.edu/reports/usgs/

http://www.earthquake.usgs.gov/

http://www.seismologie.be/


DECR. NR: 6, 20, 21, 22

Competentie 4.4 plaatsen de atmosfeer binnen de opbouw van het systeem aarde

KENNIS

4.4.1. beschrijven de lagen van de atmosfeer op basis van het temperatuurverloop en andere kenmerken, zoals druk, lading en/of chemische samenstelling.

4.4.2. beschrijven atmosferische processen en hun gevolgen die bepalend zijn voor weer en klimaat.

VAARDIGHEDEN

4.4.3. schatten een weersituatie in rekening houdend met weerkaarten en weerberichten, waaronder die van West-Europa .

4.4.4. interpreteren een klimaat aan de hand van temperatuur, neerslag en algemene luchtcirculatie.

ATTITUDES

4.4.5. zijn bereid om actuele gebeurtenissen binnen de atmosfeer te benaderen op basis van aangeleerde wetenschappelijke terminologie.

4.4.6. passen spontaan hun dagelijkse vestimentaire keuzen aan op basis van actuele weerberichten. (D)


Volgende wetenschappelijke terminologie kan besproken worden in verband met de atmosfeer: drukgebieden, fronten, luchtvochtigheid, neerslag, luchtdruk, wind, luchtsoorten, weer, klimaat.

Voorbeelden van atmosferische processen: luchtcirculatie, neerslagvorming, energiebalans, neerslagvorming.

Voorbeelden van gevolgen: neerslagverdeling, temperatuur en luchtstromingen met uitwassen (droogte, hittegolf, wateroverlast, tornado’s, orkanen, …).

Interessant om wolkenbeelden naast satellietbeelden te leggen. Zie http://www.meteo.be/

Actuele gebeurtenissen: climate change, afsmelten van niet alleen NP- maar nu ook ZP-ijs, vulkaanuitbarstingen, orkanen.

Interessante apps voor weer- en klimaat: Accu Weather HD, Doppler9&10, CliMate Mobile, Earth Now, World Bank Climate Change Data Finder 2.5, …


DECR. NR:

Competentie 4.5 plaatsen hydro- en cryosfeer binnen de opbouw van het systeem aarde (D)

KENNIS

4.5.1. beschrijven processen en hun gevolgen in de hydro- en cryosfeer (D).

VAARDIGHEDEN

4.5.2. situeren delen van de hydro- en cryosfeer op een thematische kaart (D).

ATTITUDES

4.5.3. zijn bereid om actuele gebeurtenissen binnen de hydro- en cryosfeer te benaderen op basis van aangeleerde wetenschappelijke terminologie (D).


Volgende wetenschappelijke terminologie kan besproken worden in verband met de hydro- en cryosfeer: landen zeeijs, ijskappen en gletsjers, permafrost, grond- en bodemwater, oppervlaktewater, oceanen en zeeën, zeestromingen, warmtecapaciteit.

Processen in de hydro- en cryosfeer: waterkringloop, golfwerking, zeestromingen, conveyer belt, ijsvorming.

Fysische en chemische eigenschappen ijs: reflectie -> albedo, kleinere dichtheid dan water, bij smelten koud dus zwaar water, zoet water -> conveyer belt.


DECR. NR:

Competentie 4.6 plaatsen de biosfeer binnen de opbouw van het systeem aarde (D)

KENNIS

4.6.1. beschrijven processen en hun gevolgen in de biosfeer (D).

VAARDIGHEDEN

4.6.2. situeren biomen en bodemsoorten op geschikte thematische kaarten (D).

ATTITUDES

4.6.3. zijn bereid om actuele gebeurtenissen binnen de biosfeer te benaderen op basis van aangeleerde wetenschappelijke terminologie (D).


Volgende wetenschappelijke terminologie kan besproken worden in verband met de biosfeer: bodem, bodemsoort, biomen, ecosysteem.

Processen in biosfeer: bodemvorming, biologische verwering.

De bodem wordt gerekend tot de biosfeer omdat het dat deel van de lithosfeer is waarin leven voorkomt en omdat bodemprocessen pas tot stand komen wanneer er leven is.


DECR. NR: 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 25, 27, 28, 30

Competentie 4.7 plaatsen de noösfeer binnen de opbouw van het systeem aarde

KENNIS

4.7.1. brengen productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie met demografische evolutie en welvaartsniveau in het kader van een duurzame ontwikkeling.

4.7.2. lichten het belang van instrumenten van milieubeleid toe binnen concrete cases.

4.7.3. verklaren ruimtegebruik op basis van functionele en morfologische kenmerken van verstedelijking en mobiliteit, stad en platteland.

4.7.4. lichten het belang van instrumenten van ruimtelijke planning toe, met aandacht voor natuurlijke en socio-economische componenten die ruimtelijke planning beïnvloeden.

4.7.5. omschrijven met voorbeelden de erfgoed- of natuurwaarde van landschapselementen uit het verleden.

VAARDIGHEDEN

4.7.6. illustreren met voorbeelden de negatieve invloed van menselijke activiteiten op het milieu zoals versterkt broeikaseffect, (natuur-)rampen, zure regen, waterproblematiek, bodemdegradatie.

4.7.7. illustreren met voorbeelden de positieve invloed van menselijke activiteiten op het milieu zoals waterbeheersing en bodemverbetering.

4.7.8. illustreren met voorbeelden zowel verschuivingen van industrie of tertiaire activiteiten als demografische migratie en brengen dit in verband met sociaal-economische of politieke factoren.

4.7.9 typeren voorbeelden van ruimtegebruik op basis van functionele en morfologische kenmerken van verstedelijking en mobiliteit, stad en platteland.

4.7.10 bepalen de eigenheid van een landschap door het te analyseren en de elementen ervan, waaronder de erfgoed- en natuurwaarde, in een structuur te ordenen.

4.7.11 raadplegen instrumenten van ruimtelijke planning en milieubeleid binnen een concrete case.


4.7.12 Illustreren met voorbeelden het huidige belang van landschapselementen uit het verleden met erfgoed- of natuurwaarde.

ATTITUDES

4.7.13 zien mogelijkheden om op een positieve manier te participeren in beleidsbeslissingen inzake milieubeleid en/of ruimtelijke ordening.

4.7.14 hebben aandacht voor de erfgoed- en/of natuurwaarde van natuurlijke en culturele landschappen.

4.7.15 zijn kritisch ten opzichte van de aangeboden informatie, zoals die ten aanzien van ontwikkelings-, welvaarts- en milieuproblemen.


Het is aanbevolen om doelen 4.7.5 en 4.7.12 aan te brengen in de context van leermomenten op het terrein.

“Maatschappelijke processen en structuren”: hiermee bedoelen we demografische, politieke, sociaal-economische en technologische processen en structuren.

4.7.10.: met ‘in een structuur ordenen’ bedoelen we het inzichtelijk lezen van landschappen door de verbanden tussen landschapscomponenten in hun structurele samenhang te verwoorden. Bijvoorbeeld door het gebruik van determinatietabellen, de landschapskubus, enz. Zie ook www.scriptieprijs.be/scriptie/2015/het-landschap-leren-lezen-opbouw-en-evaluatie-van-een-methodiekenpoel

Statistische gegevens per land met interactieve kaart: www.indexmundi.com, www.worldometers.info, www.gapminder.org

Relatie bevolkingsgroei en welvaartsniveau: www.ted.com/talks/hans_rosling_on_global_population_growth?language=nl , www.ted.com/talks/hans_rosling_shows_the_best_stats_you_ve_ever_seen?language=nl, www.youtube.com/watch?v=jbkSRLYSojo

http://www.scriptieprijs.be/scriptie/2015/het-landschap-leren-lezen-opbouw-en-evaluatie-van-een-methodiekenpoel




http://www.worldometers.info/


http://www.ted.com/talks/hans_rosling_on_global_population_growth?language=nl

http://www.ted.com/talks/hans_rosling_shows_the_best_stats_you_ve_ever_seen?language=nl

http://www.youtube.com/watch?v=jbkSRLYSojo


3. Algemene pedagogisch-didactische wenken

Competenties en/of doelen die schuin gedrukt staan en aangegeven zijn met (D), zijn bedoeld als uitbreiding. Zij kunnen aan bod komen, bijvoorbeeld als basis voor binnenklasdifferentiatie.

Het is aan te bevelen dat de leerkracht aardrijkskunde lid is van professionele netwerken, zowel analoge zoals dit van de VLA (Vereniging Leraren Aardrijkskunde, http://www.vla-geo.be ), zowel als digitale, zoals http://geo.yurls.net.

Indien de school gebruik maakt van het Smartschoolplatform, wordt er van uitgegaan dat elke leraar aardrijkskunde ook geabonneerd is op de virtuele klas aardrijkskunde.

De opdeling van dit leerplan in clusters en competenties maakt een eenvoudige jaarplanning en monitoring van de leerplanrealisatie mogelijk. De leerkracht heeft hierbij heel wat ruimte om zelf creatief aan de slag te gaan met de leerplanonderdelen.

Aanleren en inoefenen van competenties veronderstelt dat inhouden, vaardigheden en attitudes geïntegreerd worden aangeboden in authentieke leeromgevingen, door zinvolle thematische lesarrangementen en daaraan gekoppelde activerende werkvormen. In de derde graad wordt hierbij een grote autonomie van de leerling verondersteld.

Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat aldus meer pedagogische comfortruimte ontstaat, zowel voor de leraar als voor de leerling:

1. Voor de leraar: hij/zij krijgt meer tijd om interessante thema’s in de diepte uit te werken, met veel klemtoon op de eigen professionaliteit – zowel didactisch als inhoudelijk;

2. Voor de leerling: door de klemtoon te leggen op competenties, en dus niet alleen op cognitieve en reproduceerbare kennisinhouden. Hierdoor verdiept het leren en krijgt de leermotivatie een flinke duw in de rug.

Tevens is het uitdrukkelijk de bedoeling dat de leerkracht kiest voor een breed aanbod van activerende werkvormen. “Activeren” mag hierbij eveneens opgevat worden in de letterlijke betekenis van het woord: ga met de leerlingen naar buiten, zoek naar zinvolle taken in het kader van GWP-periodes en andere vakoverschrijdende samenwerkingen, enz.

Handboeken kunnen en mogen hierbij worden gebruikt, op voorwaarde dat het leerproces niet door het handboek maar door de leraar wordt gestuurd. Hand-, werken leerwerkboeken zullen daarom ook eerder een soort naslagwerk worden. Ze vormen zo één soort pedagogisch-didactisch materiaal ter ondersteuning van de eigen leerkrachtencursus – naast vele andere soorten materiaal, digitaal en analoog.

http://geo.yurls.net/


4. Minimale materiële vereisten1

De lessen aardrijkskunde moeten plaatsvinden in een specifiek en goed uitgerust aardrijkskundelokaal. Voor de lessen aardrijkskunde is een dergelijk vaklokaal immers even specifiek als een labo voor de chemicus en een turnzaal voor LO. Dit impliceert dat – indien nodig – meerdere aardrijkskundelokalen moeten voorzien worden met het nodige materiaal. Dit betekent ook dat het aardrijkskundelokaal liefst exclusief voor de aardrijkskundelessen wordt gebruikt.

Hedendaagse leerlingen beschikken doorgaans over smartphones of hebben er toegang toe, bijvoorbeeld via klasgenoten. Deze toestellen bevatten – naast toegang tot internet – ook talrijke apps die in de lessen aardrijkskunde bijzonder nuttig en bruikbaar kunnen zijn vanuit didactisch oogpunt (zie: bibliografie). Het is dan ook ten stelligste aan te bevelen dat het schoolreglement het gebruik van de GSM mogelijk maakt in de context van de lessen aardrijkskunde.

Vooral in het licht van het aanleren van de opgegeven competenties is de beschikbaarheid van volgende minimale materiële voorzieningen vereist:

goede beschikbaarheid in de klas van - liefst draadloos – internet, zowel voor de leerkracht als voor de leerlingen;

voldoende computers/tablets waarop courante geografische software kan gebruikt worden, zoals Google Earth, Geopunt, Mappy, routeplanners openbaar vervoer, Google Maps, Indexmundi, Gapminder, buienradar, ArcGis, Quantumgis, enz.;

indien de school onvoldoende eigen computers kan beschikbaar stellen, moet zeker de mogelijkheid geboden worden dat de leerlingen hun smartphones gebruiken voor apps inzake routeplanning, weerberichten, dataverzameling, enz.;

een beamer met scherm;

een voldoende groot schrijfbord;

een prikbord;

voldoende schoolatlassen en kompassen voor klassikaal gebruik;

een bodemkaart van de eigen regio;

een gesteentecollectie, als presentatie- en als oefenmateriaal;

topografische kaarten op verschillende schalen, waaronder die van de eigen regio;

wegenkaarten en wandkaarten (België, Europa, wereld);

voorbeelden van andere kaarttypes, in voldoende hoeveelheden, rekening houdend met het aantal leerlingen;

meettoestellen voor weerwaarnemingen;

een globe;

landschapsfoto’s en satellietbeelden;

cijfer- en tekstmateriaal (grafieken, mediagegevens en statistieken).

1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:

- Codex - ARAB - AREI - Vlarem

Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - De uitrusting en inrichting van lokalen; - De aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.

Zij schrijven voor dat: - Duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - Alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - De collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;

- De persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.


Het lokaal moet in die mate te verduisteren zijn dat beeldprojectie mogelijk is in alle weersomstandigheden. Het dient over voldoende muuroppervlakte te beschikken zodat een scherm, schrijfbord, wandkaarten en een prikbord kunnen bevestigd worden. Uiteindelijk zal het meubilair van die aard zijn dat een modulaire klasinrichting mogelijk is zodat activerende werkvormen, thematisch en zelfgestuurd werken mogelijk zijn.

Het terrein is het labo van de aardrijkskunde. Dit betekent dat de leerkracht ook de mogelijkheid moet hebben extra-murosactiviteiten te organiseren in functie van de leerplanrealisatie.


5. Bibliografie

ARMSTRONG, D., (e.a.). Geology., Pearson Education Limited, Harlow Essex. 2008.

CAREY, Jennifer. What’s so great about granite? Missoula, Mountain Press Publishing Company, 2009..

COOLSAET, Rik. Macht en waarden in de wereldpolitiek. Gent, Academia Press, 2007.

DE BIJ, H.J. Human Geography, culture, society and Space. New York, Wiley, 2002.

DE PATER, Ben (redactie). West-Europa, hoofdlijnen van geografie en ruimtelijke planning. Assen, Uitgeverij Van Gorcum, 2009.

DENIS, Jacques. Geografie van België. Brussel, Gemeentekrediet, 1992.

DODDS, Klaus. Geopolitics, a very short introduction. Oxford, University Press, 2007.

FARNDON, John. De praktische encyclopedie van gesteenten en mineralen. Utrecht, Veltman Uitgevers, 2007.

FELLMANN, Gettis. Human geography, landscapes of human activities. New York, Mc Graw Hill, 2005.

GUINNESS, Paul. Advanced geography: concepts & cases. Cambridge, Hodder & Stoughton, 1999.

GOOSSENS, Dirk. Inleiding tot de geologie en geomorfologie van België. Enschede, uitgeverij van de Berg, 1984.

EUROSTAT, http://epp.eurostat.ec.europa.eu

LUTGENS, F.K (e.a.) Essentials of Geology. Harlow Essex. Pearson Education Limited. 2014.

MATTHIJS, Koen. Bevolking, wie, wat, waar, wanneer? Leuven, Acco, 2009.

MONROE, S. Physical geology: exploring the Earth. St.Paul, West Publishing company, 1995.

NAGLE, Garrett. Geography. Hodder Education, London, 2011.

NEYT, R. Vademecum: technieken, opdrachten en begrippen. Antwerpen, De Standaard, 1995.

PANNEKOEK, A.J. (e.a.). Algemene Geologie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1973.

SINTUBIN, Manuel. De wetenschap van de aarde, over een levende planeet. Leuven. Acco. 2012.

STEGER, Manfred. Globalization, a very short Introduction. Oxford, University Press, 2009.

TARBUCK, J. (e.a). Earth Science. New Jersey, Pearson prentice Hall, 2005.

WIHTOL DE WENDEN, Catherine. Atlas de migrations. Editions Autrement, Paris 2012.

ZONNEVELD, J.I.S. Vormen in het landschap. Het Spectrum, Utrecht, 1981.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - GO! Propro.g-o.be/blog/Documents/2017-012.pdf · accent op verwerven...

Documents

Transcript of LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - GO! Propro.g-o.be/blog/Documents/2017-012.pdf · accent op verwerven...