Jeugd, Cultuur & Wetenschap

JCWeetje nr.4, 2010 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging

P509221

BELGIE/BELGIQUE

P.B. GENT X

BC10247

Afgiftekantoor 9099 GENT X

eetje

Historische JCWeetjes > 5-7Exotische aliens op Zarmina > 10-11Verslag van EUCYS > 18-21Verslag van het vrijwilligersweekend > 24-25Boekentips > 28Winadoe > 29

2

InHoUdRedactioneel 2Jesse W. stelt voor 3Op komst 4Historische JCWeetjes 5-7Zap-je-terug 8-9Ruimte 10-11Flashback 12-13Interview 14-15Activiteitenkalender 16-17Techniek, technologie en wetenschap 18-21Wist je datjes 22Extra: Dag van de wetenschap 23Extra: Verslag van het JCW-vrijwilligersweekend 24-25Bokrijk 26Ledenblad 27Boekentips 28Winadoe 29Breinbrekers 30-31In de kijker 32

ColofonVerantwoordelijke uitgeverWim Van Petegem

RedactieAnnelies MeeusAnnick Van den EyndeBart BynensLode Melis Nick BruynoogheNina Antonissen Petra NooyensRoel LouckxRoeland HeeremaStefaan TopSven VervloetTine SimoensVeerle BreugelmansWim Van Petegem

Coördinatie publicatiesBart Bynens

lay-outGraylab.be

CoverfotoWetenschapskamp Breinstein en de wOnderzoekers, Leuven, 1-7 augustus 2010

De zomer ligt alweer een tijdje achter ons. In oktober mochten we nog een weekendje genieten van een ‘indian summer’, maar nu zorgen koude, wind, en regen ervoor dat alle twijfel over de sei-zoenen verdwenen is. Lekker met een JCWeetje bij de haard is anders ook wel een idee.

Tijd om even terug te blikken op een paar belangrijke evenementen van de voorbije maand. Mis-schien was je erbij op het recente vrijwilligersweekend in Leuven? We doen hier alvast uitgebreid verslag. Een van onze leden was in elk geval op de EUCYS wedstrijd in Lissabon, en hij geeft zijn impressies. Wil je ook zo’n wereldgebeuren meemaken? Kijk dan zeker naar de aankondiging van wetenschapsEXPOsciences editie volgend jaar. En je kan alvast van start gaan op de Dag van de Wetenschap, waar JCW het Planetarium bestormt. Wie weet zie je dan ook leven op de nieuwe planeet Zarmina?? Of wie liever spoken ziet, kan beginnen met geesten op te roepen, onder des-kundige leiding van prof. Top. Hou je meer van een vrolijke noot, dan moet je zeker wat meer over narren weten. Mocht je meer heil zien in wetenschap en technologie, dan raad ik je een (virtueel) bezoek aan het VITO aan. Voor elk wat wils ...

Alvast veel leesplezier en hou het warm!Wim

Beste JCW’ers

3

Jesse W. stelt voor ...

WEtEnSCHapSEXpo 2011ondertussen zijn de inschrijvingen van start gegaan!Ben je gefascineerd door een bepaald wetenschappelijk thema en sta je op het punt hierover een experiment, literatuurstudie of uitvinding uit te werken? Schrijf je dan zeker in voor de wetenschapsEXPO. Bezorg ons vóór 14 januari 2011 het ingevulde inschrijvingsformulier en kom jouw project voorstellen in april. Raadpleeg op onze website het deelnemersdossier en reglement voor alle nodige informatie.

twijfel je nog om je in te schrijven?Laat je dan verleiden door de mooie prijzen die er te winnen zijn. Jouw project past zeker binnen één van de vele wedstrijden die we organiseren:

• WetenschapsEXPOwedstrijd: Projecten rond eender welk wetenschappelijk thema zijn welkom! De laureaten zullen België vertegenwoordigen op één van de vele buitenlandse WetenschapsEXPO’s.

• Techniekprijs: Bij deze prijs zijn we op zoek naar projecten die sterk zijn in het ontwerpen en bouwen van toestellen, machines, maquettes, … noem maar op. Haal je gereedschapskist alvast boven!

• Innovatieprijs: Buiten de lijntjes denken is het motto van deze prijs! We belonen namelijk projecten die een creatief, innoverend idee hebben ontwikkeld.

• Tom Feijtelprijs: Het Tom Feijtelfonds gaat op zoek naar projecten die bijdragen tot een beter milieu.

• De Chemieprijs: Chemie is een brede wetenschap die tal van toepassingen vindt in het dagelijkse leven. Laat het Internationale Jaar van de Chemie in 2011 een stimulans zijn om met jouw project dit thema in de kijker te zetten.

• Elia Trophy: Voor het eerst wordt de Elia Trophy op de wetenschapsEXPO georganiseerd! Ontwerp de transmissie van elektriciteit van de toekomst en maak kans op een reis naar Londen of Parijs.

• Publieksprijs: Ook onze bezoekers krijgen een stem. Slaag jij erin om hen te boeien? Dan maak jij kans om de meeste publieksstemmen in de wacht te slepen!

Juryleden gezochtOm deze mooie prijzen toe te kennen zijn we steeds op zoek naar juryleden die zich op 29 en/of 30 april 2011 kunnen vrijmaken. Wetenschappers uit het werkveld, docenten en leerkrachten die hierin geïnteresseerd zijn kunnen hiervoor contact opnemen met ons.

Meer info vind je op www.jcweb.be of je kunt terecht bij Veerle: 02 252 58 08 of veerle@jcweb.be

(Kijk ook op blz. 18-21 voor een verslag van de winnaar van de EUCYSprijs)

4

dag Van dE WEtEnSCHap op Zondag 21 noVEmBER 2010

Zin in een leerrijke, boeiende en plezierige dag vol wetenschap? dan moet je er zeker bij zijn op de dag van de Wetenschap op zondag 21 november.

Traditiegetrouw wordt op de Dag van de Wetenschap het startschot gegeven van de Vlaamse Wetenschapsweek. Deze dag staat wetenschap centraal in heel Vlaanderen. Op verschillende locaties kan je wetenschap beleven en je mag overal binnenstappen voor leuke doeactiviteiten en spannende experimenten. Er vinden die dag allerlei ac-tiviteiten voor jong en oud plaats in universiteiten, hogescholen, wetenschappelijke instellingen, verenigingen …

Op de volgende site vind je alle deelnemende organisaties en hun programma’s: www.dagvandewetenschap.be Er wordt vast iets georganiseerd bij jou in de buurt! Let op: voor sommige activiteiten moet je vooraf reserveren.

Natuurlijk mag JCW hier niet ontbreken! Speciaal voor deze dag werken we samen met het Planetarium in Brussel. Op deze Dag van de Wetenschap kan je het Plane-

tarium gratis bezoeken en deelnemen aan diverse workshops.

meer info hierover en het volledig programma dat JCW aanbiedt, samen met het planetarium vind je op bladzijde 23 van dit JCWeetje …

Op komst

door Lode Melis

apRIlVISSEn

Niemand kan met zekerheid zeggen waar 1-aprilgrappen vandaan ko-men. Vaak hoor je dat het begon met de invoering van de Gregoriaanse ka-lender in 1582. Vanaf toen begon het jaar op 1 januari. Vroeger was dat met Pasen, het begin van het kerkelijke jaar. Zoals dat met alle vernieuwingen gaat, werd ook die kalendervernieu-wing niet klakkeloos aanvaard. Als zachte vorm van protest stuurde men op 1 april fopgeschenken naar elkaar. Pasen valt tussen 22 maart en 25 april en 1 april zit daar mooi tussenin. Maar die verklaring klopt niet want aprilvis-sen zijn er al in de middeleeuwen.

dE BontE BlaUWE SCHUIt

Historische JCWeetjes

5

“Aprilvis” zou een vertaling zijn van het Franse “poisson d’avril”. Dat moet eigenlijk “passion d’avril” zijn. In het passieverhaal wordt Jezus van Kaïfas naar Pilatus en dan weer naar Hero-des gestuurd. Net als de pineut die er op 1 april intrapt. Het lijkt allemaal wat ver gezocht maar blijkbaar kon je toen gerust grapjes maken over het evan-gelie.

EEn KRoEg In dE HEmEl

Professor Herman Pleij beschrijft hoe de vijftiende-eeuwse pater, Johannes Brugman, preekte over hemel en hel. In de hemel tapt Jezus wijn uit vaten tot de profeten dronken onder tafel rollen. Dat was hun beloning omdat ze zo sober en heilig geleefd hadden. Het was natuurlijk een manier om het geloof op een volkse manier uit te leggen. Honderd jaar later beschrijft de dichteres Anna Bijns hoe mooi de Maagd Maria wel is. Ze doet dat net op dezelfde manier als ging het om een volksmeisje: “ … uwen rooden mont, u borstkens rond … “

dE naRREnBISSCHop

Net als nu kon je ook in de middeleeu-wen lekker uit de bol gaan. Af en toe waren er “omkeringfeesten” waarbij de hele maatschappelijke orde op zijn kop werd gezet. Dat beperkte zich niet tot de kroeg of de straat maar dook ook op in de kerk. De grens tussen ge-loof en spot was erg dun. Bijvoorbeeld met het feest van de “Onnozele Kinde-ren” op 28 december. Dan werd er een

© Geert Dekkers, GeA-educatie, www.gea-educatie.com

6

Historische JCWeetjes

narrenbisschop verkozen die plechtig ingehaald werd in kerken, spotpreken gaf en voor het altaar een grappige mis opdroeg waarbij de liturgie voor de gek werd gehouden. Er werd stro gebrand in de plaats van wierrook en je kon te communie gaan met pen-sen of ander lekkers. Daarna reed de narrenbisschop op een houten ezel door de straten terwijl zijn gevolg rond hem danste. De jonge geestelijkheid deed daar zelfs dapper aan mee! Iets wat we ons vandaag moeilijk kunnen voorstellen. Victor Hugo beschrijft zo een optocht in “De Klokkenluider van de Notre Dame” later door Disney ver-filmd (The Hunchback of Notre Dame, 1996).

Wil je horen hoe het er aan toe ging? Surf dan naar de website van Digi-school Nederland: www.digischool.nl/ckv2/kerk/chethartres/vermaak.htm en klik op luistervoorbeeld, dan hoor je de “ezelsmis”!

dE BlaUWE SCHUIt

Net voor de grote vasten, met carna-val, werden alle remmen los gegooid. Dan werd de kar met het Gilde van de Blauwe Schuit door de straten getrok-ken. “Carrus navalis” is Latijn en be-

tekent scheepskar. Dat is meteen de verklaring van het woord “carnaval” en de oorsprong van onze carnaval-wagens. Blauw was de kleur van het “zotte” en alles wat niet betrouwbaar was. Denk aan de uitdrukking “een blauwe maandag”.

Op de scheepskar zat een bonte ben-de narren die de omgekeerde wereld voorstelden waar drinkebroers, hoe-ren, dieven en messentrekkers de baas waren. Maar net zo goed werd de gek gehouden met paters die achter de vrouwtjes aanzaten.

Hier en daar werd halt gehouden voor een “charivari”. Een concert van ketel-muziek, liefst onder het raam van een jong meisje dat met een oude rijke vrek getrouwd was. Dat was fout ge-

drag! Jonge meisjes hoorden met jonge ke-rels te vrijen, ook al hadden die geen geld …

Met de Blauwe Schuit werd “fout gedrag” de stad uitgereden. Ondertussen kon je zelf lekker de gek uithangen. Je vergapen aan de dolle fratsen van wildemannen en echte of gespeelde “zotten”. Dansen en zuipen, de wereld op zijn kop zetten en eruit flappen wat je wou.

De overheid en de kerk waren het mikpunt van spot maar knepen een oogje dicht. Ze begrepen maar al te goed dat in een sa-menleving met honderden wetten en regel-tjes, af en toe de druk van de ketel moest, om opstanden te vermijden …

Historische JCWeetjes

7

Op een rederijkersfeest in Antwerpen waren er speciale prijzen voor de beste “zot”. Dit is Jeurken, de zot van Ant-werpen

Ja hoor, middeleeuwers konden be-hoorlijk grof uit de hoek komen. Ze gaven er zelfs veel geld aan uit, want deze twee paneeltjes uit de zestiende eeuw zijn zomaar geen geklieder. De schilder is onbekend maar hij is duide-lijk een vakman, wat wil zeggen dat er een markt was voor die dingen.

8

Door Prof. Dr. Stefaan Top

naast de traditionele sagen of volkssa-gen (zie vorig JCWeetje) die tot in de ja-ren 1960 nog vrij populair waren, circule-ren nu moderne of eigentijdse sagen, de zogenaamde ‘urban legends’ of stads-sagen. In deze vaak lugubere verhalen komen allerlei problemen van onze mo-derne tijd aan bod zoals vreemdelingen-fobie (→ racisme), gecorrumpeerd voed-sel, criminaliteit, satanisme, ontvoering, verkeersaccidenten, drugs, medische fouten, aids, organenroof, enzovoort.

Daarom zijn deze stories zeer herkenbaar en claimen ze een zeker waarheidsge-halte. Of ze wel echt of waar gebeurd zijn, daarop is het antwoord meestal ne-gatief. Het probleem is evenwel dat het toch gebeurd kan zijn of beter gezegd dat het niet uitgesloten is dat zoiets mo-gelijk is ...

Een uitschieter in dit rijtje is het oproe-pen van geesten, een populaire bezig-heid onder jongeren, die ergens samen-komen of met een jeugdbeweging op kamp zijn.

Kenmerken van stadssagen zijn onder meer: ze zouden vrij recent zijn gebeurd; ze spelen zich vaak af in steden (althans vroeger, vandaar stadssagen); ze wor-den vooral onder jongeren verteld en verspreid; over het algemeen zijn ze niet lang; vaak zijn het geruchten; ze circu-leren overal: mondeling (een vriend van een vriend vertelde me ...), media (dag-

en weekbladen, radio, tv), internet, film, onderwijs, jeugdbeweging ...

Mijn boek Op verhaal komen - Moderne sagen en geruchten uit Vlaanderen (Leu-ven, Davidsfonds, 2008) bevat 370 ver-halen en 80 geruchten. De populairste sagen handelen over lifters, problemen met de voeding, babysitters, satanisme, geesten oproepen en studentendopen. Een uitschieter in dit rijtje is het oproepen van geesten, een populaire bezigheid onder jongeren, die ergens samenkomen of met een jeugdbeweging op kamp zijn. Een sterk verhaal in deze reeks is het vol-gende: Het was de moeder van Lotte (nr. 179, p. 127):

Mijn nicht vertelde me ongeveer twee jaar geleden dit verhaal. Ze had beslo-ten om met een vriendin geesten op te roepen. Ze begonnen vragen te stellen. Eerst alleen de vragen die door de spel-regels waren toegelaten, maar daarna ook andere dingen. Zo vroegen ze bij-voorbeeld aan de geest: ‘Ben je iemand die we gekend hebben?’, waarop de geest bevestigend antwoordde. En: ‘Hoe ben je omgekomen?’ en ‘Waarom ben je hier?’ De geest vertelde dat ze een vrouw was die zes maanden geleden zelfmoord had gepleegd en dat ze hier was omdat zij moesten vertellen tegen haar doch-ter dat ze haar graag zag en altijd over haar zou waken. Hierop reageerden de meisjes verbaasd. Ze vonden dit maar eng en daarom vroegen ze de geest om weg te gaan – dit moet je altijd doen op het einde – . Maar de geest weigerde en toen begon van alles in de kamer te be-wegen. De lampen gingen aan en uit en de ramen zwaaiden open. Dus besloten de meisjes toch maar te doen wat de geest had gevraagd, maar dat konden ze niet want ze wisten niet tegen wie ze het moesten vertellen. Dus vroegen ze aan de geest wie haar dochter was. Toen antwoordde de geest dat haar dochter in hun klas zat. Dan beseften de meisjes dat dit de moeder geweest moest zijn van Lotte, want haar moeder had zelf-moord gepleegd. Achteraf hebben ze nooit meer geesten opgeroepen.

Zap(je) terug

WEInIg lUIm, maaR VEEl ERnSt In modERnE SagEn

9

De meisjes vragen de geest om weg te gaan. Dit moet je altijd doen op het einde …

Wat leert dit verhaal? Een nicht heeft deze feiten een paar jaar geleden ver-teld. Het betreft dus een betrouwbare mondelinge bron die informeert over een vrij recent gegeven. Een vriendin van die nicht had onlangs een oproepbord1 gekregen en wou daarmee eens experi-menteren. Ze waren op een avond2 met z’n tweeën alleen thuis. Ze stellen allerlei vragen aan de geest,3 maar beginnen met ‘de vragen die door de spelregels waren toegelaten.’ Geesten oproepen is dus een spel! De geest maakt zich min of meer bekend en wil dat de twee aan haar dochter zeggen dat haar moeder ‘haar graag zag en altijd over haar zou waken.’ Ze vinden deze opdracht eng en vragen de geest om weg te gaan. ‘Dit moet je altijd doen op het einde.’ Het oproepen van geesten is dus niet zo maar een spel, daar zijn formele regels aan verbonden.4 De geest weigert echter te vertrekken en jaagt de meisjes angsten op het lijf. Ze zijn dus genoodzaakt aanvullende vragen te stellen. Zo vernemen ze dat de dochter van de geest een klasgenoot is. Moraal van het verhaal: ‘Achteraf hebben ze nooit meer geesten opgeroepen.’

Moderne sagen verwoorden op een ori-ginele wijze een zekere verslaafdheid aan ‘virtual reality’.

1 Bij het oproepen van geesten worden vaak nog andere attributen gebruikt zoals een kaars, een glas, letters en cijfers in een cirkel, enzovoort.

2 Geesten behoren normaliter tot het rijk van de duisternis... Vandaar dat geesten veelal niet overdag opgeroepen worden.

3 In dit geval wordt geen specifieke geest opge-roepen. In andere verhalen van dit soort gebeurt dat wel zoals een tante (nr. 180), een opa (nr. 182,189), een vader (nr. 190), de duivel (nr. 183-185), Hitler (nr. 181), Einstein (nr. 186), Elvis (nr. 188), Kurt Cobain (nr. 191-192).

4 Wie die niet respecteert, loopt allerlei risico’s zoals: de geest wil niet verdwijnen zoals hier (ook nr. 194), de geest voert allerlei pesterijen uit (nr. 195-197), enzovoort.

Uiteindelijk blijft de vraag: wat is hier pre-cies gebeurd? Maar is dit belangrijk om te weten? Neen, want het gaat hier om een verhaal dat een mentaliteit illustreert. Jongeren willen ‘for the fun’ grenzen ver-leggen. Ze zijn immers grootgebracht met allerlei fictie in film en op tv, om nog te zwijgen van de Harry Potterrage. Het illu-soire trekt hen aan en daarom gaan ze op zoek om dat te verkennen. We leven immers in een tijd waarin niet alles, maar toch heel veel mogelijk is. Het digitale tijdperk kent haast geen grenzen meer, dus blijft men zoeken en proberen en zelfs provoceren.

Moderne sagen illustreren als zodanig dus geen realiteit, maar verwoorden op een originele wijze een zekere verslaafd-heid aan ‘virtual reality’ en dit op diverse niveaus. Wat een verschil met de traditio-nele sagen waarin terugkerende doden een hoofdrol spelen! Om allerlei redenen vonden de zielen van deze overledenen geen rust en vielen ze hun verwanten las-tig om geholpen te worden. Met de hulp van een priester lukte dat over het alge-meen en kwam de dode uiteindelijk tot rust. Vandaag de dag dagen jongeren de doden uit voor de kick. Uiteraard is dit problematisch, want men doorbreekt niet zo maar de grens leven-dood of vice versa. Het verhaal van Lottes moeder be-vestigt dit op een exemplarische manier.

Zap(je) terug

Prof. dr. Stefaan Top studeerde Germaanse fi-lologie aan de K.U. Leuven en promoveerde er in 1974 tot doctor in de Letteren en Wijsbegeerte. Hij is een autoriteit in binnen- en bui-tenland die zich inzet voor de popularisering van volks-kunde, is erevoorzitter van het Internatio-nal Committee for Folkpoetry en voorzit-ter van Volkskunde Vlaanderen vzw. In het kader van ‘Zap(je) terug’ schrijft hij een jaar lang voor ons JCWeetje.

10

Ruimtekids

Door Nick Bruynooghe en Tine Simoens

groot nieuws op 29 september: ameri-kaanse astronomen kondigen de ont-dekking aan van een buitenaardse planeet die misschien geschikt is voor leven. Waaw, een tweede aarde, met coole aliens erop? pak snel je rugzak: dat ruikt naar avontuur! Zarmina heet ze. Althans, dat is haar koosnaampje want officieel heet ze Gliese 581g. Samen met haar 5 zussen b, c, d, e en f draait ze rond de ster Gliese 581. Maar Zarmina is speciaal. Ze draait rond haar ster midden in de bewoon-bare zone: dat is de zone waarin het niet te warm en niet te koud is voor leven zo-als wij het kennen. Dat, samen met haar geschatte grootte en de kans dat ze een hard oppervlak heeft, maakt haar met-een de grootste kanshebber die we mo-menteel kennen om leven te bevatten.

EXotISCHE alIEnS op ZaRmIna?

Maar Zarmina heeft ook een paar vreemde trekjes: ze draait rond haar ster in amper 37 dagen. Wij doen er 365 da-gen over. Ze zit ook vastgeketend in een “tidal lock”: dit wil zeggen dat ze altijd met dezelfde kant naar haar ster gericht is. 1 dag op Zarmina duurt even lang als 1 jaar! Ook heeft ze 3 à 4 keer meer massa dan de aarde. Als daar aliens zijn, hebben ze wellicht sterke beende-ren en spieren en zijn ze veel kleiner dan wij. Alles weegt er een stuk meer door de grotere zwaartekracht. Maar zover is het nog niet: om leven te hebben - zo-als wij het kennen - moet Zarmina een atmosfeer hebben met vloeibaar wa-ter, stikstof en koolstof (of eventueel sili-cium). En dat weten we nog niet.

Als je zelf een kijkje wil gaan nemen, dan duurt het een half miljoen jaar om Gliese 581 te bereiken

11

Ruimtekids

De astronomen vertellen heel wat over Gliese 581g en haar zussen - ze heb-ben er zelfs een tekening van gemaakt - maar in werkelijkheid hebben ze de planeet eigenlijk nog niet gezien. Door de kleine ster Gliese 581 nauwkeurig te bestuderen, merkten ze dat de ster op heel regelmatige tijdstippen iets minder licht lijkt uit te stralen. Het licht vermin-dert telkens wanneer er een voorwerp (een planeet dus) vóór de ster passeert.

De naam Gliese komt van Wilhelm Glie-se, die in 1957 een catalogus maakte van 1000 naburige sterren. Nummer 581 hangt op 20 lichtjaar van ons, in het ster-renbeeld Libra (weegschaal). Dat is nog steeds ongeveer 200.000 miljard kilome-ter. Het licht van Gliese 581 doet er dus 20 jaar over om tot bij ons te komen. Als je zelf een kijkje wil gaan nemen, dan kost het je een half miljoen jaar om Glie-se 581 te bereiken ... EXoplanEEt & EXoBIologIE Een exoplaneet is een planeet die rond een andere ster draait dan de onze. Exobiologie onderzoekt of er leven is op andere hemellichamen dan de aarde, hoe dat leven eruitziet en hoe het ont-staan is. We kunnen exoplaneten ont-dekken door met telescopen de ruimte af te speuren. De Europese ruimteteles-coop COROT is zo’n planetenjager. CO-ROT heeft sinds begin 2007 al heel wat exoplaneten gevonden, zelfs tot meer dan 4000 lichtjaar ver! Maar op geen enkele is tot nu toe een bewijs van leven gevonden. In 1961 bedacht de Amerikaan Frank Drake een formule om te berekenen hoeveel intelligente beschavingen moeten bestaan in ons melkwegstelsel. Hij gaf geen precies getal, maar een aantal criteria, bijvoorbeeld het aan-tal sterren dat planeten heeft, het deel

daarvan dat rotsachtig is zoals de aar-de, het deel dáárvan waarop zich leven zou hebben kunnen ontwikkelen, enz.Afhankelijk van hoe je dat invult, bekom je 10 tot 1000 beschavingen die in staat zijn te communiceren (en dus misschien ooit met ons in contact komen). Bedenk dan even dat er naast onze melkweg nog miljoenen sterrenstelsels zijn, met daarin telkens tientallen of zelfs honder-den miljarden sterren … SEtI, lUIStEREn naaR alIEnS! SETI, de zoektocht naar buitenaardse intelligentie, is een project waarbij as-tronomen met gevoelige radiotelesco-pen zoeken naar signalen uit de ruimte die misschien zijn uitgezonden door een buitenaardse beschaving. Dat heeft tot nu toe nog niets opgeleverd, maar kijk eens naar de film Contact uit 1997 als je wil weten hoe dat zou kúnnen gebeu-ren. Als je wil, mag je de astronomen trouwens helpen om de geluiden uit de ruimte te ontcijferen. Dat kan met SETI@HOME.

En nu maar hopen dat daar iemand aan het luisteren is

Zelf zenden wij ook voortdurend signa-len de ruimte in: al onze radio- en tv-uitzendingen verlaten de atmosfeer. Wel verzwakken die signalen naarmate ze verder de ruimte ingaan. Maar op 9 oktober 2008 hebben wij opzettelijk een sterk radiosignaal gestuurd in de richting van Gliese 581c, een zus van Zarmina dus, die in 2008 de grootste kanshebber was om leven te bevatten. De boodschap zal Gliese 581c bereiken begin 2029. En nu maar hopen dat daar iemand aan het luisteren is ... Interessante sites: http://smsc.cnes.fr/COROT/ http://setiathome.berkeley.edu/

Flashback

12

Zomerkampen Zap-je-terug, de nele

Zap-je-terug, het motte mysterie

Zap-je-terug, Kludde en de Boomse baksteen

13

Meer foto’s vind je in het

online fotoalbum op www.jcweb.be!

lucht- en Ruimtevaartdagen

projectweken, KIdS linkeroever

dolle zomerdagen in Vilvoorde

14

Wat is en doet VITO?

VITO is een toonaangevend Europees, onafhankelijk onderzoeks- en advies-centrum, dat innovatieve technologie-en en wetenschappelijke kennis prak-tisch toepasbaar maakt voor overhe-den en industrie.Wij zijn actief in milieu-, energie- en materiaaltechnologie, in-dustriële productie- en procestechno-logieën en aardobservatie.

VITO levert intelligente en kwalitatieve oplossingen waar grote en kleine be-drijven concurrentieel voordeel uitha-len, en objectief onderzoek, studies en adviezen, die industrie en overheden in staat stellen hun toekomstbeleid te bepalen. VITO ’s onderzoek vindt zijn toepassing in nieuwe, efficiënte en goedkopere productietechnologieën, verminderd energieverbruik, bioma-terialen, gezondheidszorg, milieuzorg enz., alsook het in kaart brengen en monitoren van de effecten van kli-maatswijziging. Hierbij zijn het vrijwaren van het leefmilieu en het duurzaam gebruik van energie en grondstoffen steeds prioritair.

Waar kunnen we VITO vinden?

VITO ’s onderzoekscentrum is gevestigd in Mol, met satellietkantoren in Berchem en Oostende. Het telt circa 600 hoog-gekwalificeerde medewerkers uit di-verse specialismen en werkt samen met sectorfederaties en hun onderzoeks-centra, universiteiten en hogescholen, Europese onderzoeksinstituten, ...

Duurzaamheid is zeer belangrijk voor jullie. Waarin zien we dat bijvoor-beeld toegepast?

VITO ontwikkelt bijvoorbeeld sleutel-technologieën voor een duurzame chemische sector. Om zijn toekomst en die van onze samenleving veilig te stellen, kan de chemische sector niet naast radicale innovaties. VITO in-vesteert voluit in de ontwikkeling van doorbraaktechnologieën die de poort openen naar een duurzame chemie.Samen met essenscia heeft ze plan-nen voor een overkoepelend kennis-centrum voor duurzame chemie.Sa-men met het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) is VITO een onderzoek gestart naar nieuwe ver-werkingsmogelijkheden voor fruit. Dat onderzoek moet leiden naar nieuwe grondstoffen, voedseladditieven en nieuwe afgewerkte producten uit ap-pels en peren, telkens met een maxi-maal behoud van gezondheidsbevor-derende componenten.

op welke andere domeinen ge-bruikt VIto zijn expertise ook nog om onze samenleving te inspireren?

Diverse sectoren in onze maatschappij worstelen met hardnekkige problemen van ‘onduurzaamheid’: transport, ener-gievoorziening, landbouw en voeding, waterbeheer … Om deze structurele vraagstukken op te lossen, zijn brede maatschappelijke veranderingen no-dig, of nog: transities.

Interviewde klimaatwijziging, hoge olieprijzen, de economische crisis, voedselcrisissen, de achteruitgang van de biodiversiteit … onze samenleving staat voor immense uit-dagingen, en wetenschappelijk onderzoek is levensnoodzakelijk om ze het hoofd te bieden. VIto ontwikkelt multidisciplinaire expertise en innovatieve technologieën die oplossingen bieden voor een duurzamere maatschappij.

15

moeten bijdragen aan de stabiliteit van onze elektriciteitsnetten.

Hebben jullie die expertise dan al-lemaal zelf in huis?

Voor al die ontwikkelingen trekt VITO voluit de kaart van samenwerking: met andere onderzoeksinstellingen, netbe-heerders en/of industriële spelers. In dit verband bouwt ze momenteel samen met de K.U.Leuven het energieonder-zoekscentrum Energyville in Water-schei uit.

VITO is, met steun van de Vlaamse overheid, gestart met een eerste doorbraakproject voor intelligente energienetwerken in Vlaanderen: Linear. VITO coördineert Linear, maar werkt nauw samen met partners uit de academische en onderzoekswereld en de industrie. Bovendien zijn VITO en Group Machiels overeengekomen om samen de eerste commerciële Virtual Power Plant (VPP) van Vlaanderen op te zetten.

Met een studie over verlichting, in uit-voering van de Europese Ecodesign Richtlijn, stelde VITO haar expertise op het gebied van Europese productre-gelgeving, standaardisatie en ecode-sign van energieverbruikende toestel-len scherp. Haar knowhow op het vlak van geothermie lag dan weer aan de basis van een commerciële mijnwater-energiecentrale in het Nederlandse

Heerlen. Op vraag van Nederlandse tuinbouw-bedrijven onderzocht VITO de mogelijkheid om serres te verwarmen met geothermie. Het-zelfde deed ze, samen met de Boerenbond, voor de tuinbouw in Vlaanderen.

VITO zet haar expertise in om transi-ties op het vlak van energie, transport, chemie en bouwen en wonen te be-grijpen, te stimuleren en te versnellen. Het afgelopen jaar heeft VITO een be-langrijke rol gespeeld bij het tot stand komen van de Milieuverkenning 2030 van de Vlaamse Milieumaatschappij. Met behulp van het Milieukostenmodel hebben de VITO-experts berekend hoe het energiegebruik en de emissies van de industrie en de energieproduceren-de sector er kunnen uitzien in 2030.

VITO ondersteunt Vlaamse en buiten-landse overheden bij de implementa-tie van de GPBV-richtlijn (Geïntegreer-de Preventie en Bestrijding van Veront-reiniging) en werkt op vraag van de Europese Commissie systemen uit om die implementatie op te volgen.De fe-derale overheid vroeg aan VITO om de milieuprestaties van haar wagenvloot door te lichten en de mogelijkheden tot car-sharing te onderzoeken.

de jongste jaren is er veel te doen over ‘groene energie’. Kun je enkele voorbeelden geven van hoe VIto zich hiermee bezighoudt?

Natuurlijk, Vlaanderen en Europa ma-ken zich op voor een toekomst met groene energie. Om de ommezwaai naar een nieuw energietijdperk moge-lijk te maken, moeten onze elektriciteits-netten intelligent worden. Smart grids, en meer bepaald de sturende componenten ervan, zijn sinds enkele jaren een belangrijk onderzoeksdomein van VITO. Van kennisop-bouw en eerder funda-menteel onderzoek zet VITO steeds meer de stap naar intelligente toepassingen, die straks

Interview

VITO NVBoeretang 200

2400 MOLTel. + 32 14 33 55 11 Fax + 32 14 33 55 99

vito@vito.bewww.vito.be

16

ACTI

VITE

ITEN

KALE

NDE

R Woensdag 17 november 2010WEEK VAN DE SMAAK: CONCHITA EN DE BRAVAS PATATAS

Heb je altijd al eens een kunstwerk willen maken om op te eten? Bij ons krijg je de kans! Op woensdag 17 november 2010 organiseren JCW en de Portaelsschool hun dag van de Smaak. We nodigen iedereen uit in de Portaelsschool om samen met ons een kunstwerk te maken om van te smullen.

We hebben de hoofden bij elkaar gestoken en onze eigen Dag van de Smaak-activiteit in elkaar gestoken. Conchita en de bravas patatas is daarvan het resultaat. Ook de Spaanse sfeer zal die dag niet ver te zoeken zijn. Een eetbare Dali of Picasso, een stilleven van een tappasbuffet, ... Zeker weten dat je een kunstwerk maakt waar je je vingers van kan aflikken!

Voor wie: 6-12 jaar (geboren in 2004 t/m 1998) plaats activiteiten: portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Wanneer: woensdag 17 november 2010, van 13.30u tot 16.30u prijs: gratis, maar verplicht in te schrijven

Woensdag 17 november 2010MASKERS (JCW linkt! Gent)

Waarom zetten mensen maskers op? Welke maskers bestaan er allemaal? Je komt het hier allemaal te weten. En we maken natuurlijk ook ons eigen zelfverzonnen masker.

Voor wie: 8-12 jaar (geboren in 2002 t/m 1998) plaats activiteiten: IBo JoJo, Kammerstraat 14, gent Wanneer: woensdag 17 november van 14u tot 16u prijs: €2,60

Woensdag 15 december 2010ZET JEZELF VOOR GEK (JCW LINKT! GENT)

We zetten onszelf vandaag voor gek. We nemen onze hersenen beet. Tel maar alvast hoeveel poten deze olifant heeft… Nog meer van al dat geks beleef je bij ons op woensdag 15 december.

Voor wie: 8-12 jaar (geboren in 2002 t/m 1998) plaats activiteiten: IBo JoJo, Kammerstraat 14, gent Wanneer: woensdag 15 december van 14u tot 16u prijs: €2,60

DAguITsTAppEN

17

Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? We zijn steeds op zoek naar nieuwe mensen! Of wil je eerst gewoon wat meer informatie? Stuur dan snel een mail naar sven@jcweb.be

VRIJWILLIgERsNIEuWs

Voor meer info en inschrijvingen: kijk op www.jcweb.be, bel 02-252 58 08, mail naar info@jcweb.be.

Maandag 3 en dinsdag 4 januari 2011

dollE JCW KERStdagEn

In de kerstvakantie plannen we weer onze oude vertrouwde dolle kerstdagen. deze vinden plaats op 3 en 4 januari 2011. We houden ons deze twee dagen bezig met de vier oerkrach-ten: aarde, water, vuur en wind.

Knutselopdrachten, proefjes en spelletjes brengen ons dichter bij deze vier elementen. En als afsluiter mogen jullie als eerste kennismaken met onze allernieuwste workshop rond het weer.

Wanneer: maandag 3 en dinsdag 4 januari 2011 telkens van 10u tot 17u plaats: portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Kostprijs: € 10,00 per dag (niet-leden) / € 8,00 per dag (leden) leeftijd: 8-12 jaar (geboren in 2003 t/m 1999)

DAguITsTAppEN

Vrijdag 29 en zaterdag 30 april 2011

Je eigen wetenschappelijk project voorstellen kan op de wetenschapsEXPOsciences van 29 en 30 april 2011. Deze vindt opnieuw plaats in Tour & Taxis te Brussel. Meer info op bladzijde 3 van dit JCWeetje.

WETENsCHApsExpOsCIENCE 2011

18

EUCYS 2010 (EURopEan UnIon ContESt foR YoUng SCIEntIStS)

Techniek, Technologie en Wetenschap

Door Roeland Heerema

de European Union Contest for Young Scientists, kortweg ‘EUCYS’, is de meest prestigieuze wetenschapswedstrijd van Europa. dit jaar werd deze in lis-sabon gehouden van 24 tot 29 septem-ber, en ik was van de partij als één van de Belgische deelnemers.

dE oRganISatIE

De EUCYS is een initiatief van de Euro-pese Commissie, dat als doel heeft om het beste jong wetenschappelijk talent van Europa boven te halen en tegen-over een internationale jury te verzame-len, daarbij de onderlinge uitwisseling van ideeën over gemeenschappelijke interesses stimulerend. De allereerste versie van deze wedstrijd werd in 1989 gehouden in Brussel. Daarna wisselde het gastland steeds en na vorig jaar voor de twintigste keer georganiseerd te zijn - toen in Parijs - was het nu voor de tweede keer de beurt aan Portugal, dat zijn hoofdstad koos om het evenement te houden.

dE WEdStRIJd

Deelnemers waren vertegenwoordigd uit maar liefst 39 landen, het meren-deel daarvan uit Europa en vijf landen daarbuiten die ook waren uitgeno-digd, waaronder China en de Ver-enigde Staten. Alle landen selecteren zelf hun kandidaten, op voorwaarde dat ze een eerste prijs hebben gewon-nen in de nationale wetenschapswed-strijd die aangewezen is om de EUCYS-deelnemers van dat land uit te kiezen.

Voor de jury is het belangrijk dat je origineel en creatief bent in je aan-pak, en dat je vaardig en grondig te werk te gaat.

Voor België is dat de Wetenschaps-EXPO in Brussel (in co-organisatie van JCW), waar ik vorig jaar geselecteerd was voor mijn project over zwarte ga-ten. Het andere team dat België verte-genwoordigde kwam uit Wallonië en presenteerde een nieuwe manier om de universele zwaartekrachtsconstan-te te vinden.

Jammer genoeg was België hierdoor slechts met twee deelnemers aan-wezig, vergezeld van onze “national

19

Techniek, Technologie en Wetenschap

Degenen die de jury het best hadden weten te overtuigen en als winnaars uit de bus kwamen, ontvingen prijzen van de Europese Commissie, met een waarde van 7.000, 5.000 of 3.500 euro. Daarnaast zijn er ook nog de prijzen die door het gastland worden uitge-loofd en de prijzen van de grote Euro-pese instanties zoals het patentenbu-reau in München en het EIROforum, dat de zeven grote Europese onder-zoekscentra zoals CERN en ESA omvat.

Jammer genoeg keerde het Belgische team met lege handen terug - in mijn geval doordat mijn project, hoewel de uitwerking en het doorgronden goed bleken te zijn, te weinig het innovatie-ve aspect bevatte waar men bij deze wedstrijd zo zwaar aan tilt.

HEt pRogRamma

In totaal waren de deelnemers vier dagen aanwezig aan hun stand in het elektriciteitsmuseum van Lissabon, een schitterend en authentiek ge-bouw waarvan de constructie dateert van meer dan een eeuw geleden.

Tijdens drie van de vier dagen kwam de jury langs en werd er slechts heel weinig publiek toegelaten (en dege-nen die wel naar binnen mochten, hadden daar maanden geleden al voor gereserveerd). Tegen het einde van de wedstrijd, toen de jury zijn oor-deel stiekem al geveld had, werd de sfeer losser en kreeg je de kans om an-dere projecten te bekijken.

Hoewel je buurman misschien van de andere kant van de wereld komt en een totaal verschillende taal spreekt, heb je eigenlijk met alle deelnemers ook heel veel gemeen.

organiser”. Teams van andere landen waren meestal iets groter – veel lan-den stuurden drie teams van maxi-maal drie deelnemers, die bovendien niet ouder dan 21 mogen zijn en van hun deelname verzekerd waren in hun middelbare schoolperiode.

De projecten van de 124 jonge weten-schappers werden beoordeeld door een 18-koppig jurybestand van promi-nente wetenschappers van verschil-lende wetenschappelijke achtergron-den uit heel Europa. Zij lazen eerst de vooraf ingezonden projecten door en kwamen tijdens de wedstrijd persoon-lijk luisteren naar de presentaties die de deelnemers gaven om hun onder-werp te verdedigen. Voor de jury is het doel dat je origineel en creatief bent in je aanpak, dat je vaardig en gron-dig te werk te gaat, dat je de juiste conclusies trekt na een heldere rede-nering, dat je alles vervolgens duide-lijk uitschrijft en tenslotte overtuigd kan presenteren.

Ik heb levende algen gezien, rond-razende robots, krachtige machines die plasma maakten of als super-magneten fungeerden, en nieuwe computerprogramma’s die emotie in de menselijke stem traceren.

Het is trouwens niet te onderschatten hoe serieus bijna alle deelnemers dit nemen. Professionele posters en schit-terende modellen werden gebruikt om de bezoekers van de stands te imponeren. Ik heb levende algen ge-zien, rondrazende robots, vliegtuigen en helikopters, krachtige machines die plasma maakten of als supermag-neten fungeerden, nieuwe compu-terprogramma’s voor innovatie van draadloos internet tot het traceren van emotie in de menselijke stem.

2020

Techniek, Technologie en Wetenschap

Dan merk je weer wat een ontzettend leuk evenement dit eigenlijk is, zelfs als je geen prijs wint, want hoewel je buur-man bij de stand naast je misschien van een heel andere kant van de we-reld komt en een totaal verschillende taal spreekt, heb je eigenlijk met alle deelnemers ook heel veel gemeen. Die algemene interesse en wakker-heid van geest heeft van het begin tot het einde - voor zij die daarvoor open-stonden en zich niet louter op de wed-strijd blindstaarden - garant gestaan voor heel wat leuke gesprekken, goeie grappen en veel plezier buiten de wedstrijd. Zo heb ik heel veel vrienden gemaakt op de momenten dat we bij-voorbeeld het nationale paleis in Ma-fra, lokale musea voor wetenschap en moderne kunst of het wereldberoem-de oceanarium bezochten.

Ook tijdens de vele diners en lunches (met zálige mediterrane maaltijden) zat de sfeer er goed in en kreeg je de kans om veel leeftijdsgenoten te ontmoeten, maar ook andere interes-sante aanwezigen die deelnemers uit

andere landen begeleidden of die bij-voorbeeld conferenties voor ons hiel-den over patenten, biodiversiteit en kernenergie. En natuurlijk was het mij, en velen met mij, een groot genoegen om zoveel vriendelijke Portugezen te ontmoeten. Het team van helpers die de wedstrijd voor ons mogelijk maak-ten, werden onze nieuwe beste vrien-den tijdens de vermoeiende dagen bij de stands, maar ook daarbuiten toen ze ons bijvoorbeeld ’s avonds in Lissa-bon mee op sleeptouw namen (wat overigens enkel maar bijdroeg aan de mate waarin de dagen vermoeiend waren, maar het was het waard).

tERUgBlIK

Met het schrijven van deze woorden denk ik met een glimlach van oor tot oor terug aan die week. Natuurlijk is het jammer om niet onder veel pers-aandacht tot één van Europa’s meest veelbelovende wetenschappers ge-bombardeerd te worden naar aanlei-ding van een prijs, maar ik merkte ei-genlijk meteen dat het daar bij EUCYS niet om gaat. Het doel is om vernuft te prikkelen, talent te stimuleren en on-derzoek te motiveren. Zo hoopt Europa tegen 2020 op een fors gegroeid aan-tal wetenschappers van een steeds hoger niveau, en als we een inschat-ting maken van wie zich tijdens deze wedstrijd hebben gepresenteerd, is onze toekomst zeker veelbelovend.

Het doel is om vernuft te prikkelen, talent te stimuleren en onderzoek te motiveren.

En wat is er nu meer stimulerend dan om op jonge leeftijd een schouder-klopje te krijgen van de vele promi-nente wetenschappers, politici en geëngageerde organisators die alle-

21

als een aparte wedstrijdcategorie in het geheel. De winnaar mag het jaar nadien namens België zijn project en ons land gaan verdedigen.

Wie de eer krijgt om aan EUCYS deel te nemen mag zich heel gelukkig prijzen en moet weten dat hij of zij nu al een winnaar is. De reis op zich is je prijs, je moet je er enkel voor openstellen door het beste te halen uit de wedstrijd en je verblijf.

Krijg je deze kans niet, wees dan niet getreurd, want er zijn veel van dit soort evenementen. Eéntje om in de gaten te houden is INESPO, waarvan ik de or-ganisatie in Lissabon tegenkwam toen ze daar inspiratie kwamen opdoen. Deze wedstrijd draait om de uitdagin-gen rond klimaatverandering en zal eind april volgend jaar plaatshebben in Amsterdam … misschien is dat iets voor jou?

Techniek, Technologie en Wetenschap

meer info vind je op internet:

http://www.jcweb.be/ - organisatie van wetenschapsEXPOsciences (+ se-lectie EUCYS project)

http://ec.europa.eu/research/youngs-cientists/index_en.cfm - website van EUCYS

http://www.youtube.com/ - zoek naar ‘EUCYS 2010’ voor mooie impressies van de voorbije wedstrijd

maal aanwezig waren? Dat dit alles in banen werd geleid door de Euro-pese Commissie maakte dat het eve-nement prachtig was afgewerkt, van een imposante openingsceremonie tot een onvergetelijk afscheidsfeest.

Het meest de moeite waard zijn mis-schien nog wel de vele vrienden die je maakt, waaronder deelnemers uit allerlei landen met wie je op korte tijd veel doormaakt en ontdekt veel gemeen te hebben, maar waaron-der ook de mensen die het allemaal voor je mogelijk maken. Daarvan wil ik een paar leeftijdsgenoten absoluut terugzien - godzijdank hebben we Fa-cebook en verschaft het internet te-genwoordig slechts een paar klikken afstand van een vliegticket terug naar Portugal, zodat mijn nieuwe vrienden me hun land écht kunnen laten zien.

BEn JIJ dE VolgEndE EUCYS-dEElnE-mER?

Om vanuit Vlaanderen België te kun-nen vertegenwoordigen op EUCYS moet je deelnemen aan de weten-schapsEXPOsciences van JCW (en JSB). JCW heeft van het departement Economie, Wetenschap en Innova-tie van de Vlaamse Overheid de op-dracht toegewezen gekregen om het project te selecteren dat naar de EU-CYS wedstrijd mag. JCW houdt deze selectie tijdens de wetenschapsEXPO,

Wistjedatjes Wist je dat onze maandnamen verwijzen naar de klassieke oudheid? We her-

kennen ondermeer de namen van de Romeinse goden Janus (januari) en Mars (maart) en de godinnen Maia (mei) en Juno (juni). Ook is er een maand genoemd naar Julius Caesar (juli) en zijn opvolger Augustus (augustus).

De maanden september, oktober, november en december verwijzen naar de telwoorden septem (7), octo (8), novem (9) en decem (10). Dit klopt niet met de huidige plaats als 9de tot en met 12de maand van het jaar. Deze verwarring is te verklaren doordat de oude Romeinse kalender met Mars (maart) begon. En zo is ook april onmiddellijk verklaard, want dit zou afgeleid zijn van een ouder woord dat ‘de tweede’ betekende.

In Vlaanderen gebruikte men vroeger andere namen voor de maanden. In de volkstaal, bepaalde spreekwoorden en op kalenders vindt men deze termen nog wel eens terug. Meestal verwijzen ze naar elementen uit de natuur of naar ac-tiviteiten in de landbouw. Zo omschrijft het Prisma woordenboek ze achtereen-volgens als louwmaand, sprokkelmaand, lentemaand, grasmaand, bloeimaand, zomermaand, hooimaand, oogstmaand, herfstmaand, wijnmaand, slachtmaand en wintermaand.

Tijdens de Franse revolutie werd er nog even een andere kalender gehanteerd, met 12 maanden die elk 30 dagen telde. De namen van deze maanden werden gekozen door de Franse dichter Fabre d’Eglantine (1750-1794). De telling in deze kalender begon met de herfstmaanden vendémiaire (druivenpluk), brumaire (mist) en frimaire (vorst). De winter bestond uit nivôse (sneeuw), pluviôse (regen) en ventôse (wind). De lentemaanden volgden met germinal (kiem), floréal (bloei) en prairial (gras) en het jaar werd afgesloten met messidor (oogst), thermidor (warm-te) en fructidor (vrucht).

Hij speelde in zijn naamkeuze bewust met enkele klanken. De herfstmaanden kre-gen een diepe klank met uitgang -maire. Met -ôse als uitgang voor de winter-maanden klonken deze zwaar en lang. Met de korte -al voor de lentemaanden wilde de dichter deze kort en vrolijk laten klinken. De zomer was levendig en uit-bundig met achtervoegsel -idor.

Het jaar werd afgesloten met 5 (of 6) extra dagen, zodat het totaal toch op 365 (of 366) komt.

Deze nieuwe indeling moest gevolgd worden in het volledige Franse rijk, maar ze kende geen succes omdat ook de weekindeling veranderd werd. Een maand werd ingedeeld in 3 weken van elk 10 dagen, waarbij de tiende dag als rustdag de zondag moest vervangen. De meeste mensen vonden een tiendagenweek te lang en bleven liever bij de kerkelijke wet die de zevende dag als zondagsrust voorschreef.

Op 31 december 1805 werd deze nieuwe telling alweer officieel stopgezet nadat Napoleon zichzelf tot keizer had gekroond (in 1804) en vond dat die kalender van de republiek niet meer paste bij zijn keizerrijk.

23

Extra

Op bladzijde 4 van dit JCWeetje kon je de aankondiging van de “Dag van de wetenschap” al lezen. Uiteraard doet ook JCW hieraan mee. We werken die dag samen met het Planetarium van Brussel, dat je die dag gratis kan bezoeken en waar je kan deelnemen aan diverse workshops.

Het programma van die dag ziet er zo uit:

doorlopende workshops

10-18u: Kraterlandschap van de Maan maken met gips

10-18u: Bouw je eigen raket (en daar-na zelf lanceren)

de fulldome planetariumvoorstellin-gen van het planetarium van Brussel

Vanaf 11 uur wordt er elk uur een pla-netariumvoorstelling gegeven. Speci-aal voor de allerjongsten is er de kleu-tervoorstelling, de andere voorstel-lingen zijn toegankelijk voor iedereen vanaf 9 jaar. Jonger kan je er ook wel van genieten gezien het een visueel spektakel is.

11u: Kleutervoorstelling (speciaal voor 4- tot 9-jarigen)

12u: ALMA, de zoektocht naar onze kosmische oorsprong

13u: Kleutervoorstelling (speciaal voor 4- tot 9-jarigen)

14u: Violent Universe15u: Two small pieces of glass16u: Violent Universe

dag Van dE WEtEnSCHap op Zondag 21 noVEmBER 2010

Wetenschapsshow Winadoe

Aan de hand van eenvoudige en uit-dagende experimenten word je on-dergedompeld in de wondere wereld van de wetenschap. Een show voor jong en oud!

van 11u45 tot 12u45van 14u45 tot 15u45

Workshop Sterrenbeelden maken

Onder begeleiding van een animator leer je de verschillende sterrenbeel-den aan de hemel (her)kennen en na-tekenen.

van 13u30 tot 14u15van 16u30 tot 17u15

Wij nodigen jullie van harte uit om ons een bezoekje te brengen!

Wanneer: zondag 21 november 2010 van 10u tot 18uWaar: Planetarium, Boechoutlaan 10 te 1020 Brussel (nabij Koning Boudewijnstadion)prijs: gratis toegangmeer informatie: www.jcweb.be of www.planetarium.be

24

Door Roel Louckx

Traditioneel organiseert JCW in het na-jaar een vrijwilligersweekend waarin ontspanning en ontmoeting centraal staan. Een uitgelezen kans om elkaar na de zomerperiode nog even terug te zien en bij te praten over voorbije JCW-activiteiten en andere gebeurtenissen …

Vrijdag

Het begon op een rustige avond, het was vrijdag 8 oktober om 19.30 uur. Lo-catie: Station Leuven.

Een gezellig weerzien tussen oude en nieuwe bekenden. Eens (bijna) ieder-een gearriveerd, moesten we natuur-lijk naar onze verblijfplaats. Maar Sven had er niet beter op gevonden dan dit nog even geheim te houden, en ons via een kruiswoordraadsel te laten ont-dekken waar ons bedje te vinden was.Na wat verwarring over hoe het nu in elkaar zat, kwamen we toch nog aan op onze verblijfplaats vlak achter het station, de jeugdherberg van Leuven.

Om de avond af te sluiten heeft Johan, ook onze eigen stadsgids gedurende dit weekend, ons naar het café “De

Blauwe Schuit” gebracht. Na een bont avondje Mau gespeeld te hebben, leidde hij ons door de kleine wegjes in de geheime stadsbossen van Leuven naar “Ons Bed”.

Zaterdag

Ondertussen zijn we al zaterdag. Die voormiddag hebben we ons geamu-seerd met een spionagespel in de Leu-vense winkelstraten. Iedereen kreeg een stukje van de code en de bedoe-ling was om de volledige combinatie te ontdekken door elkaars codes op te sporen, en ondertussen dan ook nog allerlei voorwerpen en informatie te verzamelen in de winkels.

Die namiddag was het dan tijd voor een spel waarbij communicatie en multimedia centraal stonden; een hele aaneenschakeling van diverse op-drachten binnen en buiten de jeugd-herberg. Ons team won met grote voorsprong, en het andere team ein-digde met hun laatste opdracht (waar-in ze via instructies via walkie talkie een legohuisje moesten proberen nabou-wen) met een iets te eigen versie van het huisje …

VERSlag Van HEt JCW VRIJWIllIgERSWEEKEnd

Extra

25

Extra

‘s Avonds zijn we na het overheerlijke eten naar de theatervoorstelling “Spel-regels” geweest, een komisch toneel-stuk waarin de dood op een heel an-dere manier voorgesteld wordt dan we gewend zijn. Daarna hebben we opnieuw een gezellig cafeetje opge-zocht, ditmaal “Het Klokkenhuis”. Waar je, zoals de naam zegt, klokken kan vin-den in alle soorten en maten.

Daarna, terug in de jeugdherberg, wa-ren Gert-Jan en ik uit onze kamer bui-

tengesloten doordat Jeroen al stevig lag te slapen. Maar gelukkig waren de meisjes zo vriendelijk om hun twee vrije bedden aan ons uit te lenen.

Zondag

Het weekend werd beëindigd met een rondleiding doorheen Leuven door Jo-han, die afgesloten werd in een taver-ne waar je het Leuvense studentenbier “Con Domus” kon bestellen.

26

Openluchtmuseum Bokrijk

BoKRIJK IS HEt dECoR VooR KEtnEt JEUgdSERIE

Elke zondag kan je op Ketnet de nieu-we jeugdserie ‘De 5de Boog’ bekijken. Het verhaal gaat als volgt: 4 jongeren gaan op kamp, maar komen terecht in een mysterieus en spannend avontuur in het Openluchtmuseum van Bokrijk. Samen met de excentrieke kruiden-dame Cara trekken ze ten strijde tegen Mordus, een duistere natuurkracht die uit het moeras dreigt te ontsnappen ...

Het Openluchtmuseum van Bokrijk was de ideale opnameplek voor deze avonturenreeks voor kinderen. En in 2011 kan je met de hele familie het ver-haal komen herbeleven in Bokrijk! De kick-off wordt gegeven op 27 maart met een spetterend startevenement. Ook Sam, Tuur, Arne, Kato en Babs zijn dan van de partij! En elke dag staan er interactieve tochten en superleuke opdrachten op het programma. Be-nieuwd naar Cara’s kruidentuin of het moeras van Mordus? Je ontdekt alle locaties uit de serie tijdens de ‘Voor en achter de schermen’-tocht. Of treed in de voetsporen van de vijf helden in de Bunchtocht en ontcijfer net als Tuur het geheim van de metseltekens of leer boogschieten zoals Sam. In de zo-mervakantie zijn er elke zondag tal van bruisende activiteiten. Zo ontmoet je bijvoorbeeld de echte ‘Bakkestoe’ uit de serie tijdens een workshop valkenie-ren! Te gek!

Surf in tussentijd eens naar www.bokrijk.be en blijf op de hoogte van ‘De 5e boog’ in Bokrijk. Je kan ook testen op wie van de vijf helden jij het meest lijkt.

WIntERaVondEn In BoKRIJK

Eind december wordt het Openlucht-museum van Bokrijk omgetoverd tot een prachtig winters wandelpark. De historische gebouwen en magische ver-lichting vormen het unieke decor voor gezellige en sfeervolle wandelingen met het hele gezin. Én je raakt al hele-maal in de ban van de ‘De 5e boog’! Vuurwerk, muziek, smakelijke hapjes en hartverwarmende drankjes zorgen voor de extra gezellige Bokrijksfeer.

domein Bokrijk

Bokrijklaan 1, 3600 GenkTel + 32 (0)11 265 300Fax + 32 (0)11 265 310bokrijk@limburg.bewww.bokrijk.be

* Winteravonden in BokrijkVan 26 tot en met 30 december 2010 en op 2 januari 2011, van 16 tot 21 uur. Reserveren is niet nodig.

* Bokrijk By nightElke vrijdag en zaterdag vanaf 22 januari tot en met 12 maart 2011, vanaf 18 uur. Enkel op reservatie via www.bokrijk.be of 011 265 317 (tij-dens kantooruren).

Bokrijk agenda

27

Ledenblad

Reeds vier jaar bestaat onze JCW-lid-kaart en steeds meer deelnemers ma-ken hiervan gebruik om van de talrijke voordelen ervan te kunnen genieten.

Ook in 2011 is de lidkaart er voor de slimme JCW-er, omdat je drie keer voordeel eruit haalt:

1. Je geniet van kortingen op allE activiteiten die JCW organiseert

2. Je krijgt voordelen en kortingen bij tal van partners, instellingen die op cultureel en/of wetenschappelijk gebied heel wat te bieden heb-ben (overzicht op www.jcweb.be)

3. Je maakt kans op prijzen die we doorheen het jaar weggeven.

En al deze voordelen voor slechts € 10,00 lidgeld!

Wil jij graag lid worden van JCW? Dat kan via het aanvraagformulier op www.jcweb.be, door te bellen naar 02 252 58 08 of een mail te sturen naar leden@jcweb.be met vermelding van volgende gegevens: naam, adres, te-lefoon- of gsm-nummer, geboorteda-tum en e-mail.

Na ontvangst van deze aanvraag en overschrijving van € 10,00 op het re-keningnummer 001-3399772-95, wordt deze unieke lidkaart naar jou opge-stuurd!

HERnIEUW JE lIdmaatSCHap En ontVang EEn tangRam *

* Cadeautje voor snelle beslissers!JCW bedankt snelle beslissers met een tof geschenkje: een unieke JCW-tan-gram. Deze is niet te koop! Maar mis-schien kan jij er één in de wacht slepen …

- Alle JCW-ers die al lid waren in 2010, en zich opnieuw lid maken voor 31 december 2010, krijgen van ons een leuk extraatje: gRatIS deze unieke tan-gram!- We verloten eveneens 5 tangrams aan nieuwe leden die zich voor 31 de-cember 2010 aanmelden.(Actie geldig zolang de voorraad strekt)

Een tangram is een Chinese puzzel bestaande uit 7 stukjes, de tans.Deze stukken zijn: vijf rechthoekige, gelijkbenige driehoeken van drie verschillende grootten, één vier-kant en één parallellogram. Met deze stukken kan een groot aantal figuren gevormd worden. Volgens de regels van het spel moeten alle stukjes worden gebruikt.Aan het begin van de 19e eeuw kwamen deze puzzels uit China naar Europa.

(Dit is slechts een illustratie. JCW-tangram kan afwijken van het getoonde model)

BoekentipsEr was eens een sprookje - marjaleena lembcke

Wat doe je als je op een ochtend wakker wordt om te ontdekken dat de schrijver van je eigen sprookje uit baldadigheid is opgestapt? Koning Vraagteken, de Koningin van de Nacht en prinses Rozerood trekken hun stoute schoenen aan en gaan naar hem op zoek. Ze stappen buiten hun eigen sprookje om de wijde wereld te ontdekken …

Vanaf 8 jaar, 128 p., € 16,95

Een kanarie in mijn hoofd - Ed franck

Wanneer Wout met zijn klas een bezoekje brengt aan het bejaardentehuis, komt hij terecht bij Mo, een krasse knorpot van negentig. Het klikt tussen hen en de bezoekjes groeien uit tot een vaste gewoonte. Wout ontmoet ook de andere bewoners van het bejaardentehuis zoals Moedervlek, de Professor en de Sluiervrouw. Maar Mo blijft zijn beste vriend. Samen beleven ze de gekste avonturen.

Vanaf 9 jaar, 96 p., € 14,95

Joppe de boekenworm - Katharina Smeyers

Joppe de boekenworm leeft in een supergroot boek, wel 338 bladen dik en bijna een halve meter hoog! Leesvoer genoeg voor de boekenwormen, die al meer dan 600 jaar in het boek wonen. Joppe en zijn familie vertellen over de spannende avonturen die ze al in het boek beleefden. Onderweg maak je kennis met vele moedige, humeurige, verliefde en hongerige boekenwormen, een gulzige muis, een gemene prinses en vele anderen.

Vanaf 9 jaar, 64 p., € 19,95

Het mes van milosh - Roger H. Schoemans

In het tuintje van het college ligt het dode lichaam van Ellen. Is ze van de toren gevallen of is ze naar beneden gesprongen? Heeft iemand haar over de rand geduwd? aan verdachten geen gebrek. Voor Jilla was Ellen een vervelende pestkop. Jaja werd door haar bedreigd. milosh gebruikte Ellen als hulpje bij afpersingen en diefstalletjes. terwijl het gerecht zijn werk doet, proberen Jilla en Jaja te begrijpen hoe het fatale drama kon gebeuren. tot Jaja zijn angsten vergeet en een eerste tipje van de sluier licht …

Vanaf 12 jaar, 112 p., € 15,95

doos - do Van Ranst

Deze omnibus bevat drie meeslepende verhalen over verlies, familie, vriendschap en volwassen worden. In Boomhuttentijd proberen de familie en vrienden van Thomas zijn jonge dood te verwerken. Mijn bed is een boot toont hoe Tijs omgaat met zijn nieuwe stiefvader en -zus. In het derde verhaal, Mijn hondenjongen, wordt Bloem overslag verliefd op Kerel. Drie keer urenlang geboeid lezen!

Vanaf 12 jaar, 350 p., € 18,50

28

Het is waarschijnlijk specatulairder om brand te maken in een lokaal, maar wij hebben het over een plaats met één lettertje verschil: brand in een bokaal.Plaats een brandend theelichtje in een grote (hoge) bokaal en sluit de bokaal af. Kijk wat er gebeurt met het kaarsje.

Plaats vervolgens naast het theelichtje een langere kaars in de bokaal (Je kan ook een tweede theelichtje nemen en dit op een verhoogje plaatsen). Steek de twee kaarsen aan en doe de bokaal dicht.

Waarom doven de twee kaarsjes? Welk kaarsje gaat het eerst uit in de tweede proef en waarom?

Omdat de bokaal gesloten is, krijgt het kaarsje uit het eerste experiment geen lucht meer. Lucht bevat zuurstof die nood-zakelijk is voor de verbranding. Het kaarsje dooft uit bij ge-brek aan zuurstof.

Bij verbranding is zuurstof nodig.

Ook in het tweede proefje zullen de kaarsjes uitdoven, want de bokaal is opnieuw gesloten. Je merkt bovendien dat de langste kaars of het bovenste theelichtje eerst uitgaat. Om dit te begrijpen, moet je weten dat de lucht in de bokaal veel koolstofdioxide (CO2) bevat. Die CO2 is ontstaan bij de verbranding en wordt natuurlijk warm door de brandende kaarsen. Warme CO2 stijgt naar boven en verstikt de vlam van de bovenste kaars. Het onderste kaarsje blijft nog even branden, maar gaat uiteindelijk ook uit omdat er geen zuur-stof meer in de bokaal aanwezig is.

Bron: “De proefjeskoffer”, Winadoe vzw - http://users.telenet.be/Winadoe/

Winadoe

Breinbrekers

30

BREInBREKER 2

Neem een borstel en balanceer deze horizontaal op je vinger, zodat de borstel in balans blijft. Zaag de borstelsteel door op de plaats waar hij op je vin-ger rustte; je hebt nu een lang stuk steel, en een kort stuk met daaraan de borstel zelf. Wat is het re-sultaat als je deze twee stukken nu gaat wegen?A) Het korte stuk weegt het meestB) Het lange stuk weegt het meestC) Beide stukken wegen evenveel

BREInBREKER 3

Dit is een Sombrero-puzzel: plaats getallen in de witte vakjes, zodat de som van een rij overeenkomt met het getal in het zwarte vakje dat erbij hoort.En deze regels zijn van toepassing:• enkel getallen van één tot en met 9 kunnen in-

gevuld worden.• je mag in één som niet twee keer hetzelfde ge-

tal gebruiken.

BREInBREKER 1

Je wil een eitje precies 3 minuten koken. Maar je hebt slechts 2 zandlopers om de tijd te meten. Eén zandlo-per van 5 minuten en één zandloper van 2 minuten. Hoe kun je nu je eitje precies 3 minuten laten koken?

3131

Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek Er was eens een sprookje van marjaleene lembcke!

Stuur ons het antwoord op:

per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcweb.be

Naam + voornaam

Adres

Telefoonnummer

Email

Geboortedatum

Antwoord 1

Antwoord 2

Antwoord 3

antwoorden van JCWeetje 2010, nr. 3:

1. Als de vliegtuigen elkaar kruisen, zijn ze allebei even ver van Parijs.2. Eén kabouter begint de rij. De tweede kabouter gaat rechts staan als hij ziet dat

de eerste kabouter een rode hoed op heeft, en links bij een witte hoed. Nu zijn er 2 mogelijkheden. In de rij zijn er hoeden met verschillende kleuren en de vol-gende kabouter gaat tussenin staan waar de kleuren verschillen. Of in de rij zijn er nog geen verschillende kleuren en dan doet de volgende kabouter zoals de tweede kabouter (rechts bij rode hoeden, links bij witte hoeden).

3. Bovenste rij: 8 - 7 - 2 / in het midden: 9 / onderste rij: 5 - 8 - 4

In de kijker

Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzwVlaanderenstraat 101, 1800 VilvoordeTel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14info@jcweb.be - www.jcweb.be

Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcweb.be

v.u.

: W

im V

an P

eteg

em, V

laan

der

enst

raat

101

, 180

0 V

ilvoo

rde

Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.

Dolle JCW Kerstdagen

In de kerstvakantie plannen we weer onze oude vertrouwde dolle kerstdagen. Deze vin-den plaats op 3 en 4 januari 2011. We houden ons deze twee dagen bezig met de vier oerkrachten: aarde, water, vuur en wind.

Knutselopdrachten, proefjes en spelletjes brengen ons dichter bij deze vier elementen. En als afsluiter mogen jullie als eerste kennismaken met onze allernieuwste workshop rond het weer.

Wanneer: maandag 3 en dinsdag 4 januari 2011 telkens van 10u tot 17u plaats: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Kostprijs: € 10,00 per dag (niet-leden) / € 8,00 per dag (leden) leeftijd: 8-12 jaar (geboren in 2003 t/m 1999)