Inventarisatie Linten Tilburg definitief...Prof. Goossenslaan 1-01, ruimte A 1.16, Tilburg P:...

BILAN

RAPPORT 2009/78 Tilburg (NB) – Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen

in opdracht van de gemeente Tilburg

Rapport-ID

Titel Tilburg (NB) – Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en historisch groen.

ISSN 1572-3194-2009/78

Rapportnummer 2009/78

Aantal pagina's 350

Opdrachtgever Gemeente Tilburg

Contactpersoon opdrachtgever Dhr. D. van Alphen

Onderzoekskader Inventarisatie

Projectleider BILAN Dhr. H. van Dijk

Auteur(s) Dhr. H. van Dijk, dhr. M. van der Hout

Kaarten en afbeeldingen Dhr. H. van Dijk,

Datum definitief 24-06-2009

Digitale versie ja-

Verzending definitief aan opdrachtgever KB-depot Universiteit van Tilburg

Akkoord BILAN Dhr. C. Witteveen Directeur

BILAN B: Fontys Hogescholen, Mollergebouw Prof. Goossenslaan 1-01, ruimte A 1.16, Tilburg P: Postbus 90903, 5000 GD TILBURG T: 0877 876322 F: 013 5360051 E: [email protected] W: www.bilan.nl

© BILAN 2009

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch databestand of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave dient men zich tot de uitgever te wenden.

BILANRAPPORT 2009/78

Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 15

Samenvatting

Op 9 juli 2008 verleende de gemeente Tilburg opdracht aan Bilan voor een inventarisatie van

bouwhistorische, beeldondersteunende ensembles tot 1960 aan een aantal geselecteerde linten in de

gemeente.

Doel van het onderzoek was het enerzijds het verwerven van inzicht in het aantal en de staat van de nog

aanwezige bouwkundige ensembles aan de linten en anderzijds een selectie en waardering van de

waardevolle, beeldbepalende ensembles. Daarnaast werden ook de huidige en voormalige winkel- en

bedrijfspanden aan de linten geïnventariseerd, ongeacht de bouwperiode.

Het inventarisatiegebied werd begrensd door de ringbanen (Oost, Zuid, West en Noord), uitgezonderd het

gebied dat wordt omgeven door de Spoorlaan, Noordhoekring, Schouwburgring, Stadhuisplein, Paleisring,

Piusplein en Heuvelring (Stadskern Binnenstad). De geïnventariseerde linten zijn aangegeven op de

plankaart Linten Oude Stad Plankaart.

In het veld werd voor elk lint de karakteristieke identiteit bepaald. De ensembles werden geselecteerd naar

hun beeldondersteunende functie voor deze identiteit. Hieruit werden ensembles geselecteerd die vanuit

architectuurhistorisch oogpunt beeldbepalend - waardevol zijn. De selectie correspondeert met het

inventarisatiebestand van het ‘Hermip’ (2006), dat in het veld werd aangevuld met (waardevolle) ensembles

uit de periode 1940 - circa 1965.

Het merendeel van de geselecteerde linten gaat terug op een oudere structuur en hoewel veel ervan al in

de Middeleeuwen worden vermeld, dateren sommige hoogstwaarschijnlijk zelfs uit de prehistorie. De

linten werden onderzocht op hun historische herkenbaarheid, onder meer blijkend uit het tracé, de

breedte van de straat, de rooilijnen, de periode waarin bebouwing langs de straat ontstond en het aantal

waardevolle ensembles. Tenslotte werd gekeken naar de inrichting van de openbare ruimte, die varieert

met de dominante functie van het lint.

De geïnventariseerde beeldondersteunende ensembles zijn opgenomen in een Exceltabel met de

waardering ‘laag’ (of ‘basis’). Vervolgens is aangegeven welke ensembles binnen deze selectie

bouwhistorisch beeldbepalend - waardevol zijn. Deze ensembles zijn gewaardeerd als middelhoog, hoog of

zeer hoog.

Aan de linten werden ook de panden geïnventariseerd met een winkel- of bedrijfsfunctie. Waar mogelijk is

aangegeven of het historische winkel- of bedrijfspanden betreft.

Ook het historische groen aan de linten werd geïnventariseerd waarbij de soort en een schatting van de

ouderdom zijn aangegeven. Sommige bomen zijn zeer oud (o.a. beuken en platanen). In het

Wilhelminapark is de variatie en de ouderdom van de bomen van dien aard dat het park kan gelden als

arboretum.

Tenzij anders vermeld zijn de foto’s in september en oktober 2008 gemaakt door Hans van Dijk.



1 Inleiding

Op 9 juli 2008 verleende de gemeente Tilburg opdracht aan Bilan voor een inventarisatie van

bouwhistorische, beeldondersteunende ensembles tot 1960 aan een aantal geselecteerde linten in de

gemeente. Hieruit werden de waardevolle ensembles geselecteerd en gewaardeerd. Ook winkel- en

bedrijfspanden langs de linten werden geïnventariseerd. De inventarisatie werd uitgevoerd door H. van

Dijk. Het historisch groen langs de linten werd geïnventariseerd door M. van der Hout.

1.1 Het inventarisatiegebied

Het plangebied wordt begrensd door de ringbanen (Oost, Zuid, West en Noord), uitgezonderd het gebied

dat wordt omgeven door de Spoorlaan, Noordhoekring, Schouwburgring, Stadhuisplein, Paleisring,

Piusplein en Heuvelring (Stadskern Binnenstad). De te inventariseren linten zijn aangegeven op de

plankaart Linten Oude Stad Plankaart.

fig. 1: Ligging van het inventarisatiegebied in de regio.

2 Inventarisatie

Het project behelsde de inventarisatie en analyse van specifieke linten en daaraan grenzende (waardevolle)

bouwhistorische ensembles (tot 1960), (historische) winkel- en bedrijfspanden en (historisch) groen.

2.1 Onderzoeksmethode en uitgangspunten

De inventarisatie werd uitgevoerd langs alle geselecteerde linten. Tijdens het veldwerk werd de

karakteristiek van het lint bepaald, werden beeldondersteunende en beeldbepalende ensembles



geïnventariseerd en werden de winkel- en bedrijfspanden genoteerd. De registratie vond plaats op

straatnaam en huisnummer. De gegevens werden opgenomen in een Exceltabel.

2.1.1 Linten

Tijdens de inventarisatie werden alle geselecteerde linten onderzocht en werd, mede op basis van het

voorafgaande bureauonderzoek, de identiteit van het lint bepaald. Sommige linten, zoals de Heuvelstraat,

zijn van oudsher (dicht) bebouwd, terwijl andere, die in het verleden buiten de belangrijkste

nederzettingen lagen, landelijker van karakter waren. Deze oorspronkelijke situatie is vaak nog zichtbaar,

bijvoorbeeld in het verloop - strak of juist verspringend – van de rooilijn. Sommige linten kregen

gaandeweg een dominant functioneel karakter als woonstraat met overwegend woonhuizen, of

winkelstraat met veel woonwinkelhuizen.

De vastgestelde identiteit van het lint was het uitgangspunt voor de selectie van ensembles die de

(functionele) identiteit of het karakter van het lint dragen of ondersteunen.

2.1.2 Ensembles

Langs ieder lint werden de aanwezige beeldondersteunende en beeldbepalende bouwkundige ensembles

geselecteerd. ‘Ensembles’ zijn hier opgevat als kleine bebouwingsclusters van twee of meer panden, een

straatwand, straathoeken of pleinen die qua bouwperiode, stijl, kenmerken, functies, etc. gerelateerd zijn.

Het gaat dus niet om individuele objecten/panden. De te inventariseren ensembles werden geselecteerd uit

het Monumenten Inventarisatie Project (MIP)1 dat in 2006 is geactualiseerd (‘Hermip’), en aangevuld met

ensembles uit de periode 1940 - 1960. Een begindatum voor de bouw van de ensembles is niet vastgesteld.

Het oudste geïnventariseerde object in de ensembles is een woonhuis uit 1780 aan de Goirkestraat.

In principe is in dit onderzoek elk bouwkundig element van twee of meer adressen (huisnummers) opgevat

als een ensemble. Een ensemble kan als zodanig zijn gebouwd (één bouwblok) of zich als zodanig hebben

ontwikkeld. In dit laatste geval kan een ensemble bestaan uit (individuele) bouwwerken uit verschillende

periodes die naast of tegen elkaar staan. De grootste ensembles kunnen dan ook bestaan uit complete

gevelwanden aan een lint. De kleinste vorm is een dubbel woonhuis (‘twee - onder - een - kap’).

In de meeste gevallen is een afwijkende, (moderne) inpassing een onderbreking of begrenzing van een

ensemble. Slechts incidenteel, zoals aan het Wilhelminapark, is vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van het

totale beeld langs het lint zo’n ‘verstoring’ meegenomen in het ensemble.

2.1.2.1 Beeldondersteunend ensemble

Langs elk lint werden de aanwezige beeldondersteunende bouwkundige ensembles geselecteerd. Zoals

hierboven aangegeven, werden zij in eerste instantie geselecteerd uit het MIP en Hermip, en vervolgens op

stedenbouwkundig belang voor het straatbeeld als geheel. Met andere woorden, op basis van hun ‘rol

binnen’ of ‘bijdrage aan’ de identiteit van het lint. Deze ensembles kunnen dus weliswaar architectonisch

minder gaaf en/of minder bijzonder zijn, maar zij ondersteunen en/of bepalen door hun opbouw, globale

gevelindeling, breedte, hoogte en functie het historische karakter van het lint of een gedeelte daarvan. Bij

de waardering van deze categorie ensembles werd uitgegaan van de landelijk gehanteerde ‘Selectiecriteria

1 Het oorspronkelijke Monumenten Inventarisatie Project voor Tilburg dateert uit 1995. Het bestand is in 2006

geactualiseerd.



voor Jongere Stedenbouw’ (zie bijlage 2). Voor de duiding van de beeldbepalende waardevolle ensembles

is, in tegenstelling tot de beleidsondersteunende ensembles, 1940 als periodebegrenzing gehanteerd.

Bij de selectie van deze categorie werd op verzoek van de opdrachtgever, extra aandacht geschonken aan

straathoeken en/of kruisingen met (waardevolle) ensembles. Incidenteel werd hierbij dan ook (een deel

van) de bebouwing in de aangrenzende straten opgenomen als onderdeel van een ensemble.

2.1.2.2 Beeldbepalend ensemble

Beeldbepalende waardevolle ensembles die vanwege hun bouwkundige kwaliteiten een eigen waarde

hebben binnen de geselecteerde beeldondersteunende ensembles, hebben daarmee ook een belangrijke

waarde voor het lint. Het gaat dan vooral om criteria zoals gaafheid en herkenbaarheid die zijn ontleend

aan de ‘Selectiecriteria voor Jonge Bouwkunst’ (zie bijlage 1).

Waardering

Met deze selectiecriteria werd bepaald of beeldondersteunende ensembles vanuit architectuurhistorisch

oogpunt ook ‘waardevol’ zijn. Deze waardering heeft dus betrekking op de intrinsieke waarde van panden

en ensembles als architectonisch(-e) element(-en).

Geïnventariseerde beeldondersteunende ensembles hebben per definitie een ‘basiswaarde’ (laag).

Vervolgens krijgen zij een hogere waarde vanwege specifieke criteria. Deze criteria zijn ontleend aan de

Selectiecriteria Jongere Stedebouw en Selectiecriteria Jongere Bouwkunst zoals toegepast voor het

Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Deze criteria hebben betrekking op de cultuurhistorische -,

architectuurhistorische - en ensemblewaarden, en op gaafheid/herkenbaarheid en zeldzaamheid.

Binnen de categorie beeldondersteunende ensembles, met de basiswaardering laag, zijn dus vervolgens de

beeldbepalende, waardevolle ensembles geselecteerd en gewaardeerd, variërend van een zeer hoge, hoge

tot middelhoge waardering.

Waardering laag

De geselecteerde (beeldondersteunende) ensembles hebben per definitie een basis (lage) waardering als

beeldondersteunende ‘ensembles’ voor het lint, die nog beschikken over enige bouwhistorische waarde (op

basis van de selectiecriteria in bijlage 1 en 2).

Waardering middelhoog

Binnen deze selectie bevinden zich beeldbepalende ensembles die, meer nog dan de beeldondersteunende

ensembles, ‘bepalend’ zijn voor het straatbeeld vanwege de (grotere) bouwhistorische waarde en/of hun

omvang. De waardering is ontleend aan de Selectiecriteria Jongere Bouwkunst en Selectiecriteria Jongere

Stedenbouw van het Monumenten Inventarisatieproject (MIP, zie bijlage 1 en 2).

Waardering hoog

Een hoge waardering wordt toegekend aan ensembles die, zij het in mindere mate, voldoen aan de criteria

die ook bij de waardering ‘zeer hoog’ een rol spelen. Hoewel niet doorslaggevend, zijn de hoog

gewaardeerde ensembles meestal wat kleiner en minder gaaf en/of zeldzaam dan de ‘zeer hoog’

gewaardeerde ensembles.

Waardering zeer hoog

Globaal zijn de beeldbepalende ensembles aan de geselecteerde linten zeer hoog gewaardeerd wanneer zij

door hun relatieve omvang of hun dominante functie beeldbepalend zijn voor het lint, of als



bouwhistorisch object zeer waardevol of zeldzaam zijn qua stijl, voorkomen of functie. Ook is een

combinatie van deze criteria mogelijk.

Zoals blijkt uit de toekenning van de waardering, speelt een groot aantal variabelen een rol bij de

waardering ‘zeer hoog’.

De waardering is in de rapportage deels weergegeven in de beschrijving van het ensemble en aangevuld

met behulp van een tabel met de toepasselijke waarderingscriteria van het MIP. De verkorte tabel is onder

elke beschrijving van een ensemble weergegeven.

De geselecteerde (beeldondersteunende en beeldbepalende) ensembles werden opgenomen in een

Exceltabel die de gemeente Tilburg hanteert voor de productie van een kaart van de ensembles op

huisnummer, met hun waardering.

De ensembles zijn ook gefotografeerd. Voor sommige ensembles werd nog nader bureauonderzoek

verricht.

2.1.3 Winkelpanden

De tweede categorie geïnventariseerde bebouwing aan de linten omvat (historische) winkel- en

bedrijfspanden. Omdat de selectie uitsluitend plaatsvond op basis van deze (voormalige) functie, maken de

winkel- en/of bedrijfspanden niet per definitie deel uit van een ensemble. Het kan hier dus ook gaan om

individuele panden. De begrenzing ‘tot 1960’, die werd gehanteerd bij de beeldbepalende ensembles, was

hierbij niet van toepassing. Ook werd hier geen onderscheid gemaakt naar architectonische kwaliteit. Elk

winkel- of bedrijfspand aan de linten is dus geselecteerd. Langs belangrijke ‘bedrijvige’ linten, zoals de

Korvelseweg en de Gasthuisring, treft men deze panden nog vaak aan.

Ook deze panden werden in de Exceltabel verwerkt en op de kaart als zodanig aangegeven.

2.1.4 Historisch groen

Aan een aantal geselecteerde linten is historisch groen aanwezig in de vorm van bomen. Langs veel linten

gaat het om (restanten van) laanbeplanting, in andere gevallen om bomen in parken of plantsoenen.

Solitaire bomen zijn relatief zeldzaam.

De laanbeplanting kan zowel een- als tweezijdig zijn. Meestal gaat het om één boomsoort, maar soms -

zoals aan de Trouwlaan - om twee of drie soorten. Meestal is de laanbeplanting vijftig jaar of ouder. De

oudste laanbeplanting wordt hoogstwaarschijnlijk gevormd door de zomereiken aan de Oude Goirleseweg

die men schat op circa tachtig tot honderd jaar oud. De platanen om het Stuivesantplein worden geschat

op circa negentig tot honderd jaar.

Soms is de laanbeplanting uit dezelfde periode als de bebouwing zoals aan de Bisschop Aelenstraat en

Bisschop Janssenstraat (robinia), de Dillenburgstraat (gewone es), aan een deel van de Groenstraat (gewone

es), aan de Hertogstraat en Mechtildisstraat (Hollandse linde) en rond het Stuivesantplein (platanen).

Naast laanbeplanting komen ook oude, solitaire bomen voor. Zij maken meestal deel uit van de beplanting

in tuinen, plantsoenen of (voormalige) parken. Voorbeelden vindt men aan de Hendrik de Keijserstraat

(platanen, ca. 50 - 70 jaar), aan een deel van de Kruisvaarderstraat (diverse bomen, ca. 70 - 80 jaar), aan de

Piusstraat (platanen en Hollandse linden, ca. 50 tot 100 jaar) en aan de Spoorlaan (plataan en grijze els, ca.

80 - 100 jaar). De Hollandse linden en platanen aan de Diepenstraat en Korenbloemstraat, met een

geschatte leeftijd van circa tachtig tot negentig jaar, maakten vroeger deel uit van het terrein van de



Kromhoutkazerne uit 1913. In het Julianapark (vroeger de nederzetting Het Goirke) staat een beuk van

circa honderd tot honderdveertig die daarmee ouder is dan de herinrichting van het driehoekige plein door

tuinarchitect Leonard Springer in 1909. Ook op het Korvelplein, het Transvaalplein, aan de Korvelseweg, de

Oudedijk en de Sint-Josephstraat staan (zeer) oude solitaire bomen, vooral platanen, die een eeuw of ouder

zijn. Ook de Hollandse linde, grijze els, Noorse esdoorn, gewone es en wilde paardenkastanje komen

solitair voor. De oudste solitaire bomen langs de geïnventariseerde linten zijn meestal beuken, die onder

andere te vinden zijn in het Julianapark (ca. 100 tot 140 jaar) en aan de Sint-Josephstraat (ca. 120 en 140

jaar).

Op de vroeger groene, driehoekige pleinen in Tilburg, zoals het Korvelplein, Julianapark en Transvaalplein,

staan nog bijzondere en ook oude bomen. Het Wilhelminapark neemt hierin een bijzondere plaats in. De

naam ‘Wilhelminapark’ is de moderne naam voor de middeleeuwse nederzetting De Veldhoven. In 1897

werd het toenmalige plein getransformeerd tot een park naar een ontwerp van de tuinarchitect Leonard

Springer. Bij de renovatie van het park in 1997 werd een groot deel van de oorspronkelijke parkbeplanting

behouden. Door de inrichting, de grote diversiteit en de soms hoge ouderdom van de beplanting, geldt het

Wilhelminapark binnen deze inventarisatie, en ook daarbuiten, als een zeer bijzondere en zeer

waardevolle historische groenstructuur.

3 Resultaten

3.1 De linten

Het grootste deel van de geselecteerde linten gaat terug op oudere structuren. Hoewel veel linten al in de

Middeleeuwen worden vermeld, is een aantal ervan is hoogstwaarschijnlijk veel ouder en dateert mogelijk

zelfs uit de prehistorie2. De linten werden onderzocht op hun historische herkenbaarheid, onder meer

blijkend uit hun tracé, breedte van de straat, het verloop van rooilijnen, de periode waarin de bebouwing

ontstond en het aantal waardevolle ensembles. De identiteit van een lint wordt voor een belangrijk deel

bepaald door het tijdstip van aanleg en het optrekken van de bebouwing, zoals bijvoorbeeld de zeer

brede, boulevardachtige Hart van Brabantlaan in de jaren zestig van de twintigste eeuw, de Piushaven

omstreeks 1920 en de smalle Boomstraat vanaf circa 1880. Daarnaast wordt de identiteit mede bepaald

door de inrichting van de openbare ruimte en het verloop van de rooilijnen die sterk kunnen variëren met

de dominante (gebruiks-)functie van het lint.

Het wegenpatroon in het inventarisatiegebied is deels zeer oud. Zo is het tracé van de Heuvelstraat –

Zomerstraat - Korvelseweg bepaald door zijn ligging op de noordoever van de voormalige Korvelse

Waterloop. Deze wegen behoren tot de oudste in Tilburg en dateren hoogstwaarschijnlijk uit de

prehistorie. Andere routes ontstonden in een latere fase als verbindingsroutes tussen de nederzettingen die

aan de basis van de stad lagen. Overigens is een deel van deze wegen reliëfgerelateerd en daarom

waarschijnlijk (zeer) oud.

De linten werden in verschillende perioden bebouwd. Enkele belangrijke doorgaande routes, zoals de

Heuvelstraat, waren waarschijnlijk al in de Middeleeuwen dicht bebouwd met een bijna aaneengesloten

lintbebouwing. Dit kan worden afgeleid uit de kaart van Diederik Zijnen uit 1760, als wordt aangenomen

dat zich sinds de Middeleeuwen geen grote veranderingen in het kaartbeeld hebben voorgedaan.

2 Voor een overzicht van de gebruikte bronnen, zie paragraaf Bureauonderzoek.



Langs andere wegen, zoals de Korvelseweg, werd de bebouwing pas in de loop van de tweede helft van de

negentiende eeuw opgetrokken. Hetzelfde geldt voor enkele (oorspronkelijke) zandpaden, waaronder de

Besterdring en de Jan Aartestraat. In een aantal straten is de vroegere situatie nog goed herkenbaar,

getuige een (sterk) verspringende rooilijn die verwijst naar de vroegere ligging in een landelijke omgeving

(Hasselstraat, Van Bylandtstraat). De ligging van het lint in de stad, de historie van het tracé en/of de

dominante functie waren medebepalend voor het uiteindelijke karakter dat varieert van een specifiek

woonlint in smalle straten met overwegend kleinschalige woonhuizen tot een breed lint met een (al dan

niet oorspronkelijke) bedrijvige functie met overwegend twee- of meerlaagse woonwinkelhuizen.

Overigens bestaan hierin veel varianten.

3.2 Beeldondersteunende ensembles

Hierboven zagen we dat de identiteit van de Tilburgse linten door verschillende (historische) factoren is

bepaald en dat de identiteit voor een belangrijk deel wordt bepaald door het tijdstip waarop de

aangrenzende bebouwing is opgetrokken. Op basis van het veld- en bureauonderzoek is meer inzicht

ontstaan in de bijzondere ensembles aan de linten.

De meeste straten hebben beeldondersteunende ensembles waarbij enkele straten een bijzondere positie

innemen vanwege het grote aantal ensembles. Zo is bij enkele straten (bijna) de hele gevelwand aangeduid

als beeldondersteunend ensemble. Voorbeelden zijn het Wilhelminapark, de Goirkestraat, Korvelseweg,

Smidspad, Kuiperstraat, Sint-Josephstraat, Boomstraat, Dillenburglaan, Philips Vingboonstraat, Groenstraat

en de Goirkestraat. Mede hierdoor zou men ook een dergelijk lint de waardering ‘(zeer) hoog’ kunnen

toekennen. Andere linten zijn qua aantal beeldondersteunende ensembles ‘minder waardevol’ zoals de

Hasselstraat, Lange Nieuwstraat, Enschotsestraat, Trouwlaan en Berkdijksestraat.

Uit de inventarisatie komt naar voren dat maar weinig linten helemaal geen bijzondere

beeldondersteunende en/of beeldbepalende ensembles bezitten. Het gaat dan niet alleen om twintigste-

eeuwse ontwikkelingen met stempelbouw, zoals het Textielplein, de Sint-Andreasstraat en de Pater

Ruttenstraat, maar ook om enkele oudere linten zoals het Julianapark, waar de oudere bebouwing recent

nagenoeg geheel is gesloopt, of, zoals de Besterdring waar naoorlogse wijzigingen het oorspronkelijke

beeld nagenoeg hebben uitgewist.

3.3 Beeldbepalende waardevolle ensembles

Uit de geselecteerde beeldondersteunende ensembles die van stedenbouwkundig belang zijn voor het

gehele straatbeeld, is vervolgens bepaald welke er vanwege hun bouwkundige kwaliteiten een bijzondere,

eigen waarde hebben. Daarbij gold de restrictie dat deze categorie in het kader van het Hermip3 (d.w.z. tot

en met 1940) moet zijn geïnventariseerd. De selectie werd aangevuld met waardevolle ensembles uit de

periode 1940 - 1960. Ook in dit geval zijn er enkele bijzondere linten aan te wijzen met zeer grote

ensembles, zoals het Wilhelminapark en de Goirkestraat. Daarentegen zijn er ook nu weer straten die

weliswaar beeldondersteunende ensembles hebben, maar daarbinnen geen waardevolle.

3 Het oorspronkelijke Monumenten Inventarisatie Project (MIP) voor Tilburg dateert uit 1995. Het bestand is in 2006

geactualiseerd.



4 Winkel- en bedrijfspanden

Ook de winkel- en bedrijfspanden langs de geselecteerde linten werden geïnventariseerd. Daarnaast werd,

voor zover mogelijk, bepaald of deze panden ook oorspronkelijk als winkel- of bedrijfspand (historisch

winkelpand) zijn gebouwd.

Tilburg bezit een groot scala winkel- en bedrijfspanden, waardoor de ontwikkeling van het winkelpand

architectuurhistorisch inzichtelijk wordt. De vermoedelijk oudste nog aanwezige winkelpanden dateren uit

circa 1880. Het valt op dat veel winkels met historische gevels dateren uit de periode van circa 1920 tot

1930.

Niet elk lint is even dicht bezaaid met winkel- en/of bedrijfspanden. Sommige linten hebben zich van meet

af aan ontwikkeld als ‘bedrijvig’ lint met relatief veel winkels en hebben deze functie tot op de dag van

vandaag behouden (Korvelseweg). Andere linten hebben die functie pas later gekregen en ook weer

verloren (Smidspad). Weer andere linten zijn pas in een later stadium uitgegroeid tot winkelstraat

(Besterdring)

De verspreiding van winkels langs de linten in Tilburg volgt een specifiek patroon. Sommige straten hebben

een bijna aaneengesloten reeks winkels, zoals de Korvelseweg, terwijl elders sprake is van een incidentele

concentratie zoals aan de Broekhovenseweg. Langs veel ‘oude’ woonstraten staan voormalige en meest

kleinschalige (historische) winkelpanden, vaak op een straathoek (Capucijnenstraat, Trouwlaan, Lange

Nieuwstraat).

Bedrijfspanden komen aan de geïnventariseerde linten minder vaak voor. Slechts incidenteel is duidelijk

dat het om een bedrijf gaat. In andere gevallen is het niet zeker dat het om een (voormalig) bedrijfspand

gaat. Het betreft dan panden (vaak herkenbaar als woonhuis) met een inrijpoort (Nieuwe Bosscheweg,

Lange Nieuwstraat).

Langs een aantal straten treft men relatief veel kantoren aan, doorgaans gevestigd in bestaande

bebouwing (woonhuizen etc.) of in nieuwbouw. Langs het Wilhelminapark zijn enkele kantoren gevestigd

in voormalige fabrikantenvilla’s; langs de Bredaseweg zijn deze veelal gehuisvest in recente nieuwbouw die

zich concentreert in het deel tussen De Regenboogstraat en de Ringbaan West.

Uit de inventarisatie komen de Korvelseweg, Bisschop Zwijsenstraat, Smidspad, Broekhovenseweg en de

Gasthuisring als belangrijke (historische) ‘winkelstraten’ naar voren.

5 Resultaten - aantallen

Langs de geselecteerde linten werden ruim 3.800 objecten (huisnummers) geïnventariseerd, waaronder de

beeldondersteunende en beeldbepalende ensembles en de winkel- en bedrijfspanden.

De lijst omvat ruim 200 beeldbepalende, waardevolle ensembles, bestaande uit circa 1.500 huisnummers.

Daarvan kregen circa 70 ensembles (circa 715 huisnummers) een zeer hoge waardering, circa 70 ensembles

(circa 390 huisnummers) een hoge waardering en circa 55 ensembles (circa 390 huisnummers) een

middelhoge waardering.



Het grootste aantal waardevolle, beeldbepalende ensembles staat aan de Goirkestraat, het

Wilhelminapark, de Sint-Josephstraat, (Korte) Heuvel, Bisschop Zwijsenstraat en de Korvelseweg. De

functies kunnen verschillen. De Goirkestraat is een ‘woonstraat’ met enkele winkelpanden, terwijl in de

Korvelseweg de winkelfunctie domineert, afgewisseld met woonhuizen. Een aantal smallere straten wordt

gekenmerkt door een aaneengesloten reeks eenlaagse woonhuizen, doorgaans uit de periode 1850 - 1920.

Verder naar de grenzen van het inventarisatiegebied zien we steeds meer grote bouwblokken van

tweelaagse woonhuizen uit de periode na 1920, zoals aan de Groenstraat.

In totaal werden ruim 1.100 huisnummers geïnventariseerd die als winkel- of bedrijfspand kunnen worden

aangemerkt. Ruim 100 hiervan zijn historische winkel- of bedrijfspanden. Overigens is vanwege soms

ingrijpende wijzigingen niet altijd duidelijk of het om een oorspronkelijk winkelpand gaat.

5.1 Bureauonderzoek

Om het (historische) karakter van de linten en de ensembles nader te kunnen bepalen, werd een

bureauonderzoek uitgevoerd. Dat moest meer informatie verschaffen over de (mogelijke) ouderdom van

een lint, het tracé, de (oorspronkelijke) functie en eventuele wijzigingen en/of verdere ontwikkelingen.

Voor het bureauonderzoek werd een groot aantal bronnen geraadpleegd. De meeste informatie kon

worden gehaald uit literaire bronnen zoals De straten van Tilburg door R. Peeters (uitgave 1987) en de

Tilburgse toponiemen in de 16e eeuw. Een tentatieve reconstructie en naamsverklaring door J.R.O. en M.P.E

Trommelen (uitgave 1994). Het werk van Peeters geeft zowel historische als meer recente informatie, onder

andere over het tijdstip waarop de straatnamen en/of het tracé officieel door B&W zijn vastgesteld. In het

tijdschrift Tilburg, Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur zijn hierop latere aanvullingen

opgenomen. Het werk van Trommelen levert veel informatie over oude (veld- en) straatnamen, vooral

vanaf de zestiende eeuw. Daarnaast werd gebruikgemaakt van de Cultuurhistorische Inventarisatie Noord-

Brabant, M.I.P., gemeente Tilburg (uitgave 1995) en de actualisatie hiervan (‘Hermip’) uit 2006. Tenslotte

werd gebruikgemaakt van de publicatie Tilburg. Architectuur en Stedenbouw in de gemeente Tilburg,

1850-1940 en diverse publicaties uit het tijdschrift Tilburg, Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en

cultuur.

Via Internet werd gebruikgemaakt van de digitale fotocollectie van het Regionaal Archief Tilburg

(Beeldonline4). In enkele gevallen werd het digitale krantenarchief van de lokale dagbladen geraadpleegd5

of websites van lokale organisaties, bijvoorbeeld van de Korvelseweg en het Korvelplein6. In sommige

gevallen leverde een gevelsteen aan het gebouw meer informatie over de (oorspronkelijke) bouwdatum

van een pand of ensemble.

Daarnaast werden enkele historische kaarten gebruikt, zoals de kaart van Diederik Zijnen uit 1760 en

enkele twintigste-eeuwse topografische kaarten.

5.2 Rapportage

De rapportage bevat een korte beschrijving van de historische ontwikkeling van elk lint en een

karakterisering ervan. Vervolgens worden de waardevolle ensembles langs het lint geduid en in algemene

zin beschreven. Hierin zijn opgenomen de adressering en een korte beschrijving van de belangrijkste

kenmerken waaronder de typering (woonhuis, winkel, boerderij, etc.), het (overheersend) aantal

4 te raadplegen via http://www.regionaalarchieftilburg.nl/ index.php?option=com_memorix&Itemid=46 5 http://www.bibliotheekmb.nl/statisch/P_krantenregister.asp 6 http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html



bouwlagen, (overheersende) dakvormen en dakbedekking, eventueel toegepaste bijzondere materialen of

decoraties, de bouwstijl, de datering (indien voorhanden exact, anders globaal aangeduid) en eventueel de

(voormalige) functies (zie bijlagen: voorbeeld 2). Elk (waardevol) ensemble werd gefotografeerd.

De inventarisatie van de beeldondersteunende ensembles, de beeldbepalende - waardevolle ensembles en

de winkel- en bedrijfspanden wordt aangeleverd als Excel-tabel. In deze tabel staat de straatnaam met het

(actuele) huisnummer. Wanneer een pand in dit bestand is opgenomen, is het in ieder geval als deel van

een beeldondersteunend ensemble of betreft het een (individueel) winkel- of bedrijfspand. Vervolgens

wordt aangegeven of het object ook deel uitmaakt van een beeldbepalend - waardevol ensemble.

Daarachter staat vervolgens de waardering vermeld van het ensemble.

In het geval van de winkel- en bedrijfspanden is aangegeven of het , voor zover kon worden nagegaan, een

historisch winkelpand betreft.

De waardevolle ensembles zijn op kaart ingetekend, waarvoor de Gemeente Tilburg de digitale

ondergrond (GBKT) heeft aangeleverd.

In het rapport worden de belangrijkste architectonische elementen van de ensembles kort beschreven. Ook

wordt de waardering toegekend aan de hand van de criteria. De geselecteerde ensembles werden

opgenomen in een Exceltabel.

Bij elk van de geïnventariseerde linten wordt een beknopt overzicht gegeven van de daar voorkomende

historische beplanting.



6 Inventarisatie

Beeldbepalende waardevolle bouwhistorische ensembles, winkelpanden, historisch groen

De geselecteerde linten worden weergegeven in alfabetische volgorde. Daarbij wordt eerst in kort bestek

de historie van het lint geschetst. Deze is doorgaans ontleend aan de bronnen zoals vermeld in paragraaf

5.1 betreffende het bureauonderzoek.

Vervolgens wordt het huidige lint in algemene termen getypeerd en beschreven, en wordt het

bebouwingsbeeld geschetst en geïllustreerd met een (overzichts-)foto.

Er wordt aangegeven of het lint (waardevolle) beeldbepalende ensembles omvat, voor zover mogelijk met

een datering, en winkel- en/of bedrijfspanden. Ook wordt het historisch groen beschreven.

De gewaardeerde ensembles aan de straat worden globaal beschreven, met name op bouwkundige

onderdelen.

Tenslotte wordt het ensemble gewaardeerd (waardering middelhoog, hoog of zeer hoog), worden de

gescoorde criteria uit de selectiecriteria Jongere Bouwkunst in een vereenvoudigde tabel weergegeven en

wordt een foto van het betreffende ensemble weergegeven.

6.1 Berkdijksestraat

Oorspronkelijk was dit de langgerekte straatnederzetting Den Berckdijck. Den Berckdijck (vermeld in 1418)

markeerde de zuidelijke begrenzing van het hooggelegen akkercomplex De Schijf en het beekdal van De

Blaak. Het naamsdeel ‘dijk’ verwijst naar de hogere ligging van de route ten opzichte van het gebied ten

zuiden van de weg (De Blaak) dat lager ligt en drassig was. De straat liep vroeger van Korvel naar het

westen richting Breda, maar is na 1945 ter hoogte van de Ringbaan-West afgesneden. In de tweede helft

van de negentiende eeuw wordt de straat ook aangeduid als De oude baan van Breda naar Tilburg of

Oude Bredasche Baan.

Algemeen

Brede, gebogen straat met aan weerszijden bebouwing. De bebouwing varieert, met afwisselend een- en

tweelaagse woonhuizen en winkelpanden, uit de periode van circa 1860 tot recent. Een groot deel van de

bebouwing is in de loop der tijd (sterk) gewijzigd.

Ensembles en winkelpanden

Aan de straat staan waardevolle ensembles uit de periode van circa 1860 tot 1920.

Aan de Berkdijksestraat staan enkele winkelpanden, de meeste zijn naoorlogs.

Historisch groen

Aan de Berkdijksestraat komt geen historische waardevolle beplanting voor.



7.40 Korvelplein

De nederzetting Korvel, vermoedelijk één van de oudste in Tilburg, wordt voor het eerst vermeld in 1418

en maakte deel uit van een kring van nederzettingen rond het grote akkercomplex De Schijf. Vanaf het

driehoekige plein liep een aantal, deels belangrijke routes naar alle windstreken. De Korvelseweg (vermeld

in 1533) vormde de verbinding met de nederzettingen Kerk en Heuvel. De Berkdijksestraat was het begin

van de oude route naar Breda en naar het zuiden, richting Goirle, liep de Laarstraat. Het drassige gebied

van De Poelen, ten oosten van het plein, was de bron van de Korvelse Waterloop. Mogelijk heeft Korvel

een vroegmiddeleeuwse of nog oudere oorsprong.

Algemeen

Het Korvelplein is een belangrijke historische structuur die nog herkenbaar aanwezig is. Het is een

driehoekig, groen plein dat aan alle zijden is bebouwd. Het zuidelijke deel wordt gedomineerd door de

kerk en pastorie. Verder staat aan alle zijden bebouwing uit circa 1850-1935. Een deel van de bebouwing is

naoorlogs, maar is qua vorm en uitvoering wel passend. In een enkel geval is storende bebouwing

opgetrokken (supermarkt).


Aan het Korvelplein staan (zeer) waardevolle ensembles uit circa 1850-1935. Langs het plein staan verspreid

enkele (historische) woonwinkelhuizen en een grote supermarkt.

Historisch groen

Op het groene plantsoen midden op het plein staan diverse bomen met een leeftijd variërend van 20 tot

150 jaar. Hier staan Spaanse aak, gewone esdoorn, plataan, tulpenboom, gewone trompetboom, ginkgo,

Hollandse linde, gewone els, zwarte populier, Amerikaanse eik en wintereik.

fig. 156: Korvelplein vanaf de Diepenstraat.



Beeldbepalende ensembles met de waardering middelhoog:

Korvelplein 2-7b

Een deel van de oostwand wordt ingenomen door twee bouwblokken met tweelaagse woningen,

gebouwd in 1935 naar een ontwerp van H. Wentink. Het zijn vrij sobere woningen in donkerrode baksteen.

In het midden worden beide bouwblokken bekroond door topgevels.

Waardering; middelhoog.

Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1):

cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid

1 1

fig. 157: Korvelplein 2 t/m 7b.

Beeldbepalende ensembles met de waardering zeer hoog:

Korvelplein 177-184

Dit ensemble staat aan de zuidzijde van het plein en omvat een villa, een woonhuis uit circa 1925, een rij

eenlaagse woonhuizen onder mansardekap met voortuinen, en de pastorie met kerk.

De fabrikantenvilla van de familie Diepen werd gebouwd in 1897 tegenover de toenmalige fabriek (nr. 11).

De villa is een nogal traditioneel bouwwerk. Opvallend detail is de eenlaagse entree van de dienstwoning

naast het pand. Aansluitend staat een tweelaagse (voormalige) politiepost met bovenwoning uit 1925. De

eenlaagse woonhuizen, met een terugwijkende rooilijn en voortuinen, dateren uit circa 1910 en hebben

elementen ven de neorenaissance. De pastorie dateert uit circa 1900, de kerk werd gebouwd in 1923-1924

BILANRAP

Tilburg (N

naar een

bebouwi

Waarder

Waarder

cultuurhi

1, 2, 3

fig. 158: K

Korvelple

De westz

verschille

panden (

neorenai

onderwij

(1950), e

Montagn

familie D

Waarder

Waarder

cultuurhi

1, 3

PPORT 2009/78

B) - Inventarisa

n ontwerp va

ng en functie

ing: zeer hoo

ing volgens S

istorisch ar

1,

Korvelplein 177

ein 200-214

zijde van he

ende vormen

(nrs. 200 en 2

issance. Aan

jzerswoning u

een schoenm

nes (nr. 209) m

Diepen (nr. 21

ing: zeer hoo

ing volgens S

istorisch ar

4

atie bouwhistor

n E. Cuypers.

es rond het p

og.

Selectiecriteria

rchitectuurhis

, 2, 3, 4

7 t/m 184 (foto

et plein word

en uit divers

202). Het geb

de andere

uit circa 1850

makerij uit de

met elemente

4).

og.

Selectiecriteria

rchitectuurhis

rische ensembl

. Het ensemb

lein.

a Jongere Bo

st. ensemb

1, 23,

montage).

dt grotendee

se perioden. A

bouw op nr. 2

zijde van de

0 (nr. 203) me

e late achtti

en van de Jug

a Jongere Bo

st. ensemb

1, 2

es en winkelpa

ble is een zee

uwkunst (zie

blewaarden

els ingenome

Aan weerszijd

200 is een ho

e Korenbloem

et aangrenze

iende of vro

gendstil, en o

uwkunst (zie

blewaarden

anden en histor

er goede en g

Bijlage 1):

gaafheid

1, 3

en door woo

den van de K

orecapand uit

mstraat staan

end een in hi

oege negent

op de hoek m

Bijlage 1):

gaafheid

1, 3

risch groen, p.

gave represen

zeldz

1

onwinkelhuize

Korenbloemst

t circa 1900 m

n diverse pa

storiserende

iende eeuw,

met de Diepe

zeldz

1

198

ntant van de

zaamheid

en en woon

traat staan tw

met elemente

anden waaro

stijl gebouw

, het café l’

nstraat de vil

zaamheid

vroegere

huizen in

weelaagse

en van de

nder een

wd poortje

’Echo des

lla van de

fig. 159: K

7.41 Kor

De Korve

bestuurli

oorspron

nagenoe

stond ee

bebouwi

ontwikke

winkelpa

Algemee

De Korve

periode

bebouwi

de strate

Ensemble

Aan de K

grote aan

Historisc

Verspreid

van num

jaar) en

staat een

Beeldbep

Korvelse

Het betre

van het l

panden i

Waarder

Tilb

Korvelplein 200

rvelseweg

elseweg (verm

jke en econ

nkelijke met

eg onbebouw

n klein cluste

ng, aanvank

elde de straa

anden.

en

elseweg is e

circa 1850 to

ng is nog oor

en in de stad d

es en winkelp

Korvelseweg s

ntal (historisc

h groen

d langs de str

mer 156a en

hulst (50-60 j

n solitaire plat

palende ense

weg 68-70

eft een dubb

inkerpand ee

s deels gewij

ing: hoog.

burg (NB) - Inve

0 t/m 214 (foto

meld in 1533)

nomische ha

een enigszin

wd. Alleen bij

er bebouwing

kelijk nog ve

t zich tot een

en brede, lic

ot heden, m

rspronkelijk.

die het oorsp

panden

staat een gro

che) winkelpa

raat en deels

het Fokkerp

jaar). Bij de n

taan van circa

embles met d

el tweelaags

en rechthoeki

zigd.

entarisatie bou

montage).

) was de bela

art van Tilb

ns bochtig ve

j het gehuch

g. Pas in de lo

erspreid, maa

n belangrijke

cht slingeren

met de nadru

De Korvelsew

ronkelijke aa

oot aantal (ze

anden kan de

in (voormali

ad staan in e

nummers 159

a 100 jaar.

e waardering

woonhuis uit

ige erker. Hie

uwhistorische e

angrijkste rou

burg bij de

erloop, was r

t Haringseind

oop van de ne

ar na 1850 s

e verkeersade

de straat me

uk op pande

weg is, naast d

anzien in vorm

eer) waardevo

Korvelseweg

ge) tuinen en

een voormalig

9-163 staan p

g hoog:

t circa 1930.

er is de bakgo

nsembles en w

ute van de n

nederzettin

ond het mid

d (ter hoogte

egentiende e

steeds meer

er met naast

et aan weer

n uit circa 1

de Goirkestra

m en functie h

olle ensemble

g worden besc

n plantsoenen

ge tuin Noor

platanen van

Het zijn porti

oot ook onde

winkelpanden e

ederzetting K

ngen Kerk e

dden van de

e van het hu

eeuw verrees

aaneengeslo

woonhuizen

szijden woon

870-1935. Ee

aat en de Sint

heeft weten t

es uit circa 18

chouwd als e

n staan diver

se esdoorn (7

circa 70 jaar

iekwoningen

rbroken. De v

BILANRAPPO

en historisch gro

Korvel naar h

en Heuvel.

achttiende e

uidige Sint-An

langs de geh

oten. In deze

ook een gro

n-winkelhuize

en groot dee

t-Josephstraat

te behouden.

70-1935. Van

een echte win

rse bomen. Te

70 jaar), plata

oud, bij num

met op de v

vensterindelin

RT 2009/78

oen, p. 199

het latere

De weg,

eeuw nog

nnaplein),

hele route

e periode

oot aantal

en uit de

el van de

t, een van

.

wege het

kelstraat.

er hoogte

aan (30-40

mmer 107

erdieping

ng van de





1, 2 1

fig. 160: Korvelseweg 68 t/m 70.

Korvelseweg 112-114a

Ensemble van twee tweelaagse woonhuizen, beide met een erker op de verdieping, die rond 1925 werden

verbouwd tot woonwinkelhuizen. De onderpuien, onder stalen lateibalken, zijn deels gewijzigd. De

panden hebben vensteropeningen onder getoogde strekken met hardstenen elementen en gestuukte

kroonlijsten.

Waardering: hoog.



1 1, 3



fig. 161: Korvelseweg 112 t/m114a.

Korvelseweg 155-157

Dit ensemble is een eenlaags dubbel woonhuis onder mansardekappen met leidekking en verbeterde

Oudhollandse pannen. Het pand heeft een rijk gedecoreerde voorgevel met elementen van de

neorenaissance. Het pand is gedecoreerd met decoratief metselwerk met gekleurde strengperssteen en de

toepassing van hardstenen elementen in onder andere plint, vensterbanken en aanzet- en sluitstenen.

Boven de vensters bevinden zich kleine topgevels. Het is een vaker voorkomend type woonhuis uit circa

1900, maar in dit geval met een rijke en nog gave ornamentiek.

Waardering: hoog.



4 2 1



fig. 162: Korvelseweg 155-157.

Korvelseweg 184b-206

Dit ensemble bestaat uit een dubbel tweelaagse woonwinkelhuis circa 1925-1930, een opvallend dubbel

woonwinkelhuis uit 1934 en een traditioneel eenlaags woonhuis uit circa 1910.

Het dubbele tweelaagse woonwinkelhuis heeft een zadeldak en is opgetrokken in rode baksteen met open

voegen. Op de verdieping heeft het pand erkers waarboven een bakgoot. Op het dak staan lage

dakkapellen. De winkelpui van het rechterpand is sterk gewijzigd, de linkerpui (portiekwinkel) is nog

oorspronkelijk.

De eenlaagse woning uit circa 1910 (nr. 198) heeft een symmetrische gevelindeling en is voorzien van een

rijke decoratie in baksteen en hardsteen. De vensteropeningen bevinden zich onder getoogde strekken.

Een opvallend detail is de inrijpoort. Weliswaar een veel voorkomend type, maar hier met een rijke

ornamentiek en gaaf.

Tussen het dubbele woonhuis en de eenlaagse woning staat een voor Tilburg zeer opmerkelijk bouwblok

met enkele woonwinkelhuizen. Het werd in 1934 gebouwd door aannemersbedrijf J. Jongens-Heerkens.

Tussen twee doorgemetselde topgevels bevindt zich een zeer steil, lichtgebogen dak met zwarte,

geglazuurde pannen. Het pand heeft op de begane grond portieken en grote vensters, op de verdieping

vensters met een deels gewijzigde indeling. In het pand is duidelijk de invloed van de Amsterdamsche

School aanwezig.

De overige bebouwing in dit ensemble bestaat uit een- en tweelaagse woonwinkelhuizen, circa 1900.

Waardering; hoog.





1 1, 2, 4 1, 2, 3 1 1

fig. 163: Korvelseweg 184b t/m 206.

Korvelseweg 205-209a

Het betreft een bouwblok met een reeks woonwinkelhuizen uit circa 1910. De nrs. 205-207 zijn in 1913

gebouwd als een dubbel woonwinkelhuis waarbij het linkerpand werd voorzien van een winkelpui. Het is

een sobere bouw met een speelse detaillering in de vensterindeling en de entree (hardstenen elementen).

Het nog gave pand heeft doorgemetselde topgevels.

De nrs. 209-209a waren oorspronkelijk twee eenlaagse woonhuizen onder mansardedaken waarvan de

voorgevel later is verhoogd. De huidige opmerkelijke gevel is bekroond met hardstenen elementen. De

panden zijn deels sterk gewijzigd.

Waardering: hoog.



1 1, 4 1 1



fig. 164: Korvelseweg 205 t/m 209a.

Beeldbepalende ensembles met de waardering zeer hoog:

Korvelseweg 6-8

Dit dubbele tweelaags woonwinkelhuis nabij het Sint-Annaplein dateert uit 1913 en werd gebouwd naar

een ontwerp van C. van Meerendonk. Het pand heeft elementen van de art nouveau en is in het

metselwerk voorzien van een rijke detaillering en daarnaast de veelvuldige toepassing van natuurstenen

elementen. In het midden bevindt zich een doorgemetselde topgevel tussen twee kleine dakkapellen. De

winkelpui met portiek op de begane grond is nog gaaf. Het pand is bepalend voor het aanzien van dit deel

van de straat.

Waardering: zeer hoog.



1 2, 4 1, 2 3




Korvelseweg 12-16

Het ensemble bestaat uit een woonhuis uit circa 1925 (nr. 12), een woonwinkelhuis uit circa 1920 (nr. 14-

14a) en een dubbel herenhuis uit 1872 (nr. 16). Het ensemble is representatief voor de ontwikkeling van

woon(winkel)huizen langs de Korvelseweg. De nrs. 12 en 14-14a zijn beide vrij sober en hebben elementen

van de art-deco. Het pand op nr. 16 heeft een symmetrische gevelindeling, voorzien van vensters met een

gestuukte omlijsting.




1 4 1, 2, 3 1, 3




Korvelseweg 41-43

Ensemble bestaande uit een woonhuis (nr. 41) en een woonwinkelhuis met etalagevenster (nr. 43), beide

naar een ontwerp van J. Wayers uit 1906. Het pand is geheel opgetrokken in rode strengpersstenen met

accenten in hardsteen en gele strengperssteen, onder andere in de getoogde strekken boven de

vensteropeningen en in de kroonlijst. Het pand heeft een plat dak met schuine dakschilden. Het linkerdeel

(nr. 43) bestaat uit een winkel met portiek en een etalage onder een gietijzeren draagbalk. In het nog zeer

gave ensemble zijn elementen van de art nouveau verwerkt.

Waardering: zeer hoog



1, 3 1, 2, 4 1, 2 1, 2, 3 1




Korvelseweg 74-86

Dit ensemble staat op de kruising met de Korveldwarsstraat en bestaat uit een dubbel tweelaags woonhuis

en woonwinkelhuizen. De woningen op nummer 74-76 waren waarschijnlijk oorspronkelijk eenlaagse

woonhuizen onder zadeldaken die in 1911 naar een ontwerp van J.H. van den Abeelen waren gebouwd.

Later werden deze met een verdieping verhoogd. De vensterindeling is enigszins gewijzigd. In de gevels

zien we siermetselwerk met hardsteen elementen en sierankers. De woningen behoren tot een veel

voorkomend type en zijn nog gaaf. Aansluitend staat een opvallend, langgerekt bouwblok bestaande uit

woonwinkelhuizen, gebouwd rond 1900. Oorspronkelijk was hier een vervoersbedrijf gevestigd (Van

Casteren) dat gebruik maakte van de inrijpoort naar het achtergelegen terrein. Het is een zeer rijk

gedecoreerd bouwblok dat geheel is opgetrokken in rode strengperssteen met een ruime toepassing van

hardsteen elementen en siermetselwerk. Het winkelpand op de afgeschuinde hoek met de

Korveldwarsstraat is zeer markant. Het is een bijzonder waardevol en gaaf ensemble.




1, 3 1, 3, 4 1, 2 1, 3 1



fig. 168: Korvelseweg 74-86 (fotomontage).

fig. 169: Korvelseweg 74-86-hoek Korveldwarsstraat.

Korvelseweg 90-96

Het betreft een bouwblok met eenlaagse woonhuizen en een winkelpand uit 1878. Het ensemble is

opgetrokken in baksteen, onder een doorlopend zadeldak gedekt met rode Oudhollandse pannen. Het

kleine winkelpand heeft nog de oorspronkelijke pui. De deuren en vensters van de woningen zijn nog



oorspronkelijk. Het is een zeer gaaf en opmerkelijk ensemble met mogelijk het oudste winkelpand van de

straat.




1 1, 2 1, 3 1


Korvelseweg 142-156

Het betreft een gevarieerd ensemble bestaande uit twee fabrikantenvilla’s met daartussen een dubbel

tweelaags woonwinkelhuis en een dubbel eenlaags woonhuis. Beide villa’s zijn voorzien van een rijke

decoratie met onder andere de toepassing van hardstenen elementen.

De villa op nr. 142 werd in 1912 gebouwd naar een ontwerp van J. Kooken. Opvallend is de entree in een

grote portiek onder rondboog. In het pand zien we een combinatie van traditionele en art-deco-

elementen. De verdieping heeft erkers waartussen een loggia. Hierboven bevindt zich een doorgemetselde

topgevel. Het andere uiteinde van het ensemble wordt gemarkeerd door een villa in traditionele stijl uit

1888 (Nr. 154a-156). Het pand heeft gestuukte raamomlijstingen met kuif en een rijk gedecoreerde

kroonlijst met bakgoot.

De woonwinkelhuizen tussen beide villa’s zijn vrij sober. De twee tweelaagse woonwinkelhuizen hebben

erkers op de verdieping. Bijzonder aan dit pand is echter de omlijsting van de winkelpui met invloed van de



art-deco. De portiekwinkel met een hardstenen onderpui was oorspronkelijk een eenlaags pand dat

vermoedelijk rond 1925 werd verhoogd.

De twee eenlaagse woonhuizen onder zadeldak zijn van een algemeen type en gebouwd rond 1900. De

gevel heeft een witte blokpleistering, de vensterindeling is deels gewijzigd.




1, 4 1, 4 1, 2 1, 3 1

fig. 171: Korvelseweg 142 t/m 156. Op de voorgrond de villa op nummer 142.



fig. 172: Korvelseweg 142 t/m 156. Op de voorgrond de villa op nummer 154a-156.

Korvelseweg 158-168

Ensemble bestaande uit een fabrikantenvilla uit circa 1890, een tweelaags woonhuis door J.H. van den

Abeelen uit circa 1900 en een viertal eenlaagse woonhuizen van architect L. Goyaerts uit 1904. De

fabrikantenvilla (nr. 158) heeft een geknikt schilddak en is voorzien van een rijke ornamentiek in hardsteen

en elementen van de neorenaissance. Het pand heeft een symmetrische gevelindeling met een hardstenen

balkon en zinken dakkapellen. Het is een typisch voorbeeld van een fabrikantenvilla en nog zeer gaaf.

Het tweelaagse woonhuis onder mansardekap heeft een sobere baksteendecoratie met de toepassing van

hardstenen elementen. De vensteropeningen bevinden zich onder getoogde strekken, het rechterdeel van

het pand bestaat uit een risaliserende entree.

Op nr. 162-168 staat een bouwblok met vier eenlaagse woonhuizen. De huizen hebben een doorlopend

mansardedak, gedekt met halfronde leien en kruispannen. Boven de dubbele entrees bevindt zich een

doorgemetselde topgevel met een hardstenen dekking. De gevels zijn voorzien van een rijke ornamentiek

met gekleurde bakstenen en hardstenen elementen. Verder zijn de panden voorzien van een gemetselde

kroonlijst, geprofileerde bakgoot en sierankers. Het is en veel voorkomend type maar hier met een zeer

rijke ornamentiek.




1, 2, 3, 4 1, 2 1




7.42 Kruisvaarderstraat

De Kruisvaarderstraat is de verbinding tussen de Piushaven en de Ringbaan Zuid. De straat maakte deel uit

van een oude route die in de Middeleeuwen bekend stond als de Donckerstraet (vermeld 1519) en vanaf de

(Korte) Heuvel via onder andere de Lanciersstraat naar het zuiden liep. Op de kaart van Diederik Zijnen uit

1760 is de Kruisvaarderstraat nog een onbenaamde zandweg. De bebouwing langs de straat dateert van na

1940.

Algemeen

Brede, deels aan beide zijden bebouwde straat. Nabij de haven verbreedt de straat zich met een plantsoen,

voorbij de Fatimastraat gaat de bebouwing over in stempelbouw aan één zijde van de straat met aan de

overzijde, in een groene omgeving, de deels vrijstaande bebouwing van het zorgcomplex Sint-Jozefzorg.


Aan de Kruisvaarderstraat staat slechts een enkel waardevol ensemble uit circa 1910. Langs de straat staat

slechts een enkel winkel- en bedrijfspand.

Historisch groen

In het gedeelte tussen de Havendijk en de Fatimastraat staan, deels in een plantsoen, verschillende soorten

bomen die waarschijnlijk zijn aangeplant ten tijde van de aanleg van de straat: veldiep, plataan, robinia,

moeraseik, grijze els en Noorse esdoorn. Ten zuiden van de Fatimastraat, langs de oostzijde van de straat,

staan in een parkachtige aanleg die deel uitmaakt van het complex van Sint-Jozefzorg onder andere

zomereik, robinia, moeraseik, grijze els, gewone vleugelnoot en Hollandse lindes van 70 tot 80 jaar oud.




Laarstraat 14-16

Ensemble met twee eenlaagse woonhuizen onder een doorlopend zadeldak. De panden hebben een

gestuukte kroonlijst, bakgoten en vensteropeningen onder hanenkam. De gevel- en vensterindeling is deels

gewijzigd. Het betreft een veel voorkomend type woonhuis.

Waardering: middelhoog.



4

fig. 180: Laarstraat 14 t/m 16.

Beeldbepalende ensembles met de waardering hoog:

Laarstraat 3-7

Op de hoek met de Berkdijksestraat staan drie aaneengesloten eenlaagse woonhuizen onder

mansardedaken uit circa 1900. De nrs. 3-5 zijn nog gaaf en hebben onder andere glas-in-lood in de

bovenlichten en een ornamentiek die uitgevoerd in gekleurde bakstenen (strengperssteen). Op een

gevelsteen staat het jaartal 1897. het is een in Tilburg veel voorkomend type, maar zeer gaaf. Nr. 7 heeft

een gepleisterde voorgevel. Gelegen op een markante straathoek met voor de woningen enkele bomen.

Waardering: hoog.





4 2, 4 1

fig. 181: Laarstraat 3 t/m 7.

7.46 Lakenstraat

Straat in het verlengde van de Kasteeldreef. Het was oorspronkelijk een zandpad dat al in de achttiende

eeuw bestond en toen nog door landerijen en boompercelen voerde die toebehoorden aan de heren van

Tilburg. De straat werd relatief laat bebouwd (na 1925).

Algemeen

Deels verbrede straat waardoor een pleinachtige structuur is ontstaan, deels nog smal met aan weerszijden

tweelaagse woonhuizen (1925 en later).


Aan de straat staan geen bijzondere bouwkundige ensembles en/of winkelpanden.

Historisch groen

Aan de straat staat esdoorns, Noorse esdoorn en gewone es van circa 30 jaar oud.



7.49 Lange Schijfstraat

De straat is vernoemd naar het grootste akkercomplex van Tilburg, De Schijf. De Lange Schijfstraat werd al

vermeld in 1607 als nieuwe wech van de nederzetting De Veldhoven naar de Korvelse molen (splitsing

Meelstraat - Capucijnenstraat). Er resteert nu nog een klein deel van de oorspronkelijke straat.

Algemeen

Korte, brede straat tussen de Schouwburgring en het Lieve Vrouweplein. De oostwand bestaat uit

naoorlogse, tweelaagse woonhuizen met elementen van de Delftsche School. Aan de westwand staat

horeca en voormalige bedrijfsbebouwing.

Ensemble en winkelpanden

Aan de straat staat een waardevol ensemble, bestaande uit woonhuizen uit circa 1940-1950.

Historisch groen

In de straat staat geen beplanting.

fig. 195: Lange Schijfstraat vanaf de Schouwburgring.

Beeldbepalende ensembles met de waardering hoog:

Lange Schijfstraat 80-98

Het ensemble wordt gevormd door een rij tweelaagse woonhuizen onder zadeldak, opgetrokken in een

sobere uitvoering met donkerrode baksteen. Op de hoek met het Lieve Vrouweplein staat een opvallend

woonhuis met elementen van de Delftsche School en een gevelsteen met het jaartal 1950. De woonhuizen

zijn qua typologie niet zeldzaam.

Waardering: hoog.





3 4 1

fig. 196: Lange Schijfstraat 80 t/m 98.

7.50 Lichtstraat

De Lichtstraat is onderdeel van de grootschalige nieuwbouw op het terrein van de vroegere gemeentelijke

gasfabriek en elektriciteitscentrale. De straat werd vastgesteld in 1987 en ligt op tracé van Het Langen Pad,

een middeleeuwse route van de Veldhovenring naar de Oude Markt, die later werd onderbroken door de

aanleg van de spoorlijn.

Algemeen

De Lichtstraat is een korte straat tussen de Herbothstraat en de Lange Nieuwstraat, deels grenzend aan een

plantsoen, deels met aan weerszijden bebouwing bestaande uit eenvoudige woonhuizen (circa 1990).


Aan de straat bevinden zich geen waardevolle ensembles en/of winkelpanden.

Historisch groen

De beplanting in de straat is recent (ca. 15 jaar).



fig. 198: Lieve Vrouweplein vanaf het Sint-Annaplein, Centraal het plantsoen met de beeldengroep van August Falize.


Lieve Vrouweplein 2-3-4-5

Het ensemble bestaat uit een rij met oorspronkelijk eenlaagse, nu merendeels sterk gewijzigde

woonhuizen. Het ensemble heeft belang als gevelwand.

Waardering: middelhoog.



4



fig. 199: Lieve Vrouweplein 2 t/m 5.

7.52 Lourdesstraat

De Lourdesstraat werd vastgesteld in 1954 en ligt tussen de Hoevenseweg en de Ringbaan Oost. De straat

gaat niet terug op een oudere route.


Er staan aan de straat geen bijzondere bouwkundige ensembles en/of winkelpanden.

Historisch groen

Laanbeplanting



fig. 243: Sint-Annaplein. Overzicht van de oostelijke (boven) en westelijke (onder) gevelwand.



7.101 Zomerstraat

De Zomerstraat was vanouds onderdeel van de route van de Heuvel naar Korvel. De straat is vernoemd

naar de familie Somers en wordt al vermeld in 1633. Zij behoorde tot de eerste straten in Tilburg die

werden verhard. De route is zeker van middeleeuwse oorsprong en hoogstwaarschijnlijk nog ouder.

Algemeen

Door de aanleg van de Schouwburgring resteert nog maar een klein deel van de straat tussen de

Schouwburgring en het Lieve Vrouweplein. De bebouwing aan de straat is grotendeels (sterk) gewijzigd of

vernieuwd, aan zuidzijde van de straat ligt een kleine parkaanleg.


Aan de straat staan geen waardevolle bouwkundige ensembles. Een deel van de straat wordt ingenomen

door winkel- en bedrijfspanden.

Historisch groen

Aan de Zomerstraat grenst een parkje met gevarieerde beplanting waaronder een tamme kastanje (20

jaar), esdoorn (circa 60 jaar), trompetboom (15-20 jaar), gewone els (ca 40 jaar) en twee rode beuken (ca 40

en ca 110 jaar).

fig. 302: Zomerstraat vanaf de Schouwburgring.



Bijlage 1

Selectiecriteria jongere bouwkunst (MIP)

I. Cultuurhistorische waarden

1. belang van het object/complex als een bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaal-

economische en/of geestelijke ontwikkeling(en) ;

2. belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke

en/of bestuurlijke ontwikkeling;

3. belang van het object/complex als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische

ontwikkeling(en);

4. belang van het object/complex als wegens innovatieve waarde of pionierskarakter.

II. Architectuurhistorische waarden

1. bijzonder belang van het object/complex voor de geschiedenis van de architectuur en/of

bouwtechniek;

2. bijzonder belang van het object/complex voor het oeuvre van een bouwmeester of architect;

3. belang van het object/complex wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;

4. belang van het object/complex wegens het bijzondere materiaalgebruik en/of de ornamentiek;

5. belang van het object/complex wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur.

III. Ensemblewaarden

1. betekenis van het object/complex als een essentieel onderdeel van een groter geheel, dat

cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig van (inter)nationaal belang is;

2. bijzondere betekenis van het object/complex wegens de situering, verbonden met de ontwikkeling/

uitbreiding van een streek, stad, dorp of wijk;

3. bijzondere betekenis van het object/complex wegens de wijze van verkaveling/inrichting/

voorzieningen;

4. bijzondere betekenis van het object/complex voor het aanzien van een streek, stad, dorp of wijk;

5. belang van het object/complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de

historisch-ruimtelijke relatie met groenvoorzieningen, wegen, wateren en/of bodemgesteldheid.

IV. Gaafheid/herkenbaarheid

1. belang van het object/complex wegens de architectonische gaafheid van ex- en/of interieur;

2. belang van het object/complex wegens de hoogwaardige architectonische kwaliteit van de

samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, en tuinaanleg e.d.);

3. belang van het object/complex in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke,

dorpse of landschappelijke omgeving.



V. Zeldzaamheid

1. belang van het object/complex wegens architectuurhistorische, bouwtechnische, typologische en

functionele zeldzaamheid, eventueel verbonden met een bijzondere ouderdom

2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens één of meer onder I t/m IV genoemde

kwaliteiten.



Bijlage 2: Selectiecriteria Jongere Stedenbouw (MIP)

I. Cultuurhistorische waarden

1. belang van het gebied als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaal-economische en/of

geestelijke ontwikkeling(en) ;

2. belang van het gebied als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of

bestuurlijke ontwikkeling(en);

3. belang van het gebied als bijzondere uitdrukking van (een) technische, structurele en/of functionele

ontwikkeling(en);

4. belang van het gebied wegens innovatieve waarde of pionierskarakter.

II. Historisch-ruimtelijke of Stedenbouwkundige waarden

1. belang van het gebied voor de geschiedenis van de ruimtelijke ordening en/of stedenbouw;

2. belang van het gebied wegens de bijzondere samenhang van functies, schaal, verschijningsvorm van

bebouwing, wegen, wateren, groenvoorziening en open ruimten, mede in relatie tot de regionale of

lokale ontwikkelingsgeschiedenis;

3. belang van het gebied wegens hoogwaardige ruimtelijke, esthetische en/of functionele kwaliteiten,

op basis van een herkenbaar stedenbouwkundig concept;

4. belang van het gebied wegens bijzondere verkaveling, inrichting van de openbare ruimte en/of

specifieke functies.

III. Situationele waarden

1. belang van het gebied wegens de bijzondere samenhang van historisch-ruimtelijke, structurele,

esthetische en/of functionele kwaliteiten van bebouwde en onbebouwde ruimten in relatie tot hun

stedelijke of landschappelijke omgeving;

2. belang van het gebied wegens de hoogwaardige kwaliteit van de aanwezige bebouwing

(monumenten) en hun groepering in relatie met groenvoorziening, wegen, wateren en/of

terreingesteldheid;

IV. Gaafheid/herkenbaarheid

1. belang van het gebied wegens de herkenbaarheid of gaafheid van de (oorspronkelijke) historisch-

ruimtelijke structuur, bebouwing en functionele opzet als geheel;

2. belang van het gebied wegens de architectonische gaafheid van de (oorspronkelijke) bebouwing;

3. belang van het gebied wegens de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke of

landschappelijke omgeving.

V. Zeldzaamheid



1. belang van het gebied wegens de unieke verschijningsvorm vanuit historisch-ruimtelijk,

stedenbouwkundig, functioneel en/of landschappelijk oogpunt;

2. uitzonderlijk belang van het gebied wegens één of meer onder I t/m IV genoemde kwaliteiten.



8 Literatuur en bronnen

Herinventarisatie M.I.P.-panden. 2006. Tilburg, BILAN.

Peeters, R. 1987. De straten van Tilburg, Tilburg.

Provincie Noord-Brabant. 1995.Cultuurhistorische Inventarisatie Noord-Brabant / M.I.P., gemeente Tilburg..

’s-Hertogenbosch, Provincie Noord-Brabant.

Rijksdienst voor de Monumentenzorg. 1991. Handleiding selectie en registratie jongere stedebouw en

bouwkunst (1850-1940). Zeist, Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

STOA. 2005. Architectuur en stedenbouw 1940-1965, gemeente Tilburg.

Trommelen, J.R.O., M.P.E. Trommelen. 1994. Tilburgse toponiemen in de 16e eeuw. Een tentatieve

reconstructie en naamsverklaring, Tilburg.

Zijnen, Diederik. 1760. Kaarte der Heerlykheeden van Tilborg en Goirle (Tilburg 1760, gekopieerd en aangevuld door L. Langeweg in 1962). Tilburg.

Website van Regionaal Archief Tilburg, beeldatabank (Beeldonline)

http://www.regionaalarchieftilburg.nl/ index.php?option=com_memorix&Itemid=46; geraadpleegd in

september-oktober 2008.

Krantenregister van lokale Tilburgse nieuwsbladen

http://www.bibliotheekmb.nl/statisch/P_krantenregister.asp; geraadpleegd in september-oktober 2008.

Website Korvel,

http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html; geraadpleegd in september-oktober 2008.

Inventarisatie Linten Tilburg definitief...Prof. Goossenslaan 1-01, ruimte A 1.16, Tilburg P:...

Documents

Transcript of Inventarisatie Linten Tilburg definitief...Prof. Goossenslaan 1-01, ruimte A 1.16, Tilburg P:...