Het is nooit te laat voor een gelukkige jeugd

‘hechting en het brein’

11 en 12 juni

2014

John van der Meij en Karin Deden Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie

(Oegstgeest) Parre en Deden Consultancy

(Nijmegen)

Voortgaand onderzoek naar vroege hechting

Onze vroege relaties beïnvloeden de manier: 1) Waarop we als volwassene ons levensverhaal

vertellen 2) Waarop onze geest zich ontwikkelt in de

peuter- en kindertijd

Het brein in de palm van je hand Dan Siegel, Mindsight 2009

Het brein in je hand

Sociale Brein

Sociale brein

FLIPPING YOUR LID

The ‘low’ road or ‘high’ road? Limbisch systeem is bron van angst, alarm en hechtingsbehoeften en staat scherp afgesteld

Waar “klikt” je amygdala naartoe?

Frontaal

Reptiel

Geen goede communicatie tussen rationele

brein(vingers) en limbische brein (duim)

Oef: ken je alarmsysteem

Drie groepen

- Vluchten

- Vechten

- Bevriezen

ONTWIKKELING BREIN

Het brein is een sociaal orgaan, ontwikkelt en verandert in interacties met andere “breinen” The neuroscience of human relationships: Attachment and the developing social brain; Cozolino; 2006

Hechting heeft grote invloed op breindelen die nog niet ontwikkeld zijn

Ontwikkeling Brein groei babybrein; van 350 gram bij geboorte tot 1000 gram bij 1e jaar

Het eerste jaar drukt letterlijk een stempel op je brein ( vooral op het sociale brein; Prefrontale Cortex; speelt een belangrijke rol in het omgaan met anderen)

Tijdens eerste levensjaar beïnvloeden ervaringen twee delen van sociale brein (Imprints) 1) - stressresponssysteem

Baby stress: ouder lost op Zo niet: stress versterkt “setpoint” verandert

Later: Overgevoelig voor stress Angstig Ondergevoelig voor stress Impulsief/ agressief

Tijdens eerste levensjaar beïnvloeden ervaringen twee delen van sociale brein 2) Troostsysteem

Baby stress: ouder lost niet op Troostsysteem te weinig geactiveerd Te weinig serotonine aangemaakt Risicofactor ontwikkeling - Angststoornissen - depressies

Oef: Ken je script

1)Voorbeeld van scriptbesluit

2)Wanneer (werk/ relatie) val je terug op je script

Neuroplasticiteit; het vermogen van het brein levenslang te leren en te veranderen

Wie het kleine niet eert… over de grote invloed van vroege sociale ervaringen inaugurele rede Marianne Riksen-Walraven 2002

1) De recher hemisfeer ontwikkelt als eerste en slaat daarom veel vroege sociale en emotionele ervaringen op.

2) Ontwikkeling dwarsbalk linker en rechter hemisfeer einde 1e jaar

3) Meer verbindingen met limbische brein

IMPLICIET EXPLICIET GEHEUGEN

Verschillen in herinnering hoe het impliciete geheugen ons heden kan beïnvloeden zonder besef dat iets uit het verleden komt…

• Impliciet geheugen: De herinnering waardoor we kunnen fietsen

• Expliciet geheugen: vermogen de dag op te roepen wanneer we leerden fietsen

We verwerken en coderen ons hele leven onze ervaringen in lagen van het geheugen (0-18 maanden alleen maar impliciet) Minsight, Dan Siegel, 2011

Eerste communicatie non-verbaal: via gelaat, intonatie, houdingen en gebaren (0 - 1½ jaar) en opgeslagen in sociaal impliciet geheugen

Impliciet geheugen kind

Impliciet Geheugen ouder

…caretaking transmits the childhood experiences of parents to their children, making a parent’s unconscious a child’s first reality… Cozolino

Het impliciete geheugen codeert.

Emoties

Waarnemingen

Handelingen

Lichaamssensaties

Ontwikkeling van geestelijke modellen die onze verwachtingen bepalen over de manier waarop de wereld werkt ( generaliseren uit ervaringen= schema)

We maken dus impliciete mentale modellen en manifesteren zich als:

• Een gevoel in ons lichaam

• Een emotionele reactie

• Een gedragsmatig reactiepatroon

De puzzelstukjes van het impliciete geheugen worden later samengevoegd tot expliciete herinneringen- de feitelijke en autobiografische info waarvan we ons bewust zijn

AMYGDALA

HIPPOCAMPUS

De amygdala netwerken zijn functioneel in de baarmoeder en vlak na de geboorte

Geboorte 3 Jaar

Emotioneel Geheugen Impliciet

Feitelijk Geheugen Expliciet

Amygdala Hippocampus

Expliciet geheugen; codering in hippocampus

• Ontwikkelt vanaf ongeveer 2 jaar

• Kinderamnesie : herinnering vanaf ongeveer 5 a 6 jaar

• Expliciet coderen: aandacht kunnen focussen en ervaringen integreren in autobiografie

• Herinnering verjaardag: feitelijk en episodisch( jezelf herinneren in episode leven= autobiografie)

De Hippocampus: de grote legpuzzelaar ( beelden en sensaties moeten geïntegreerd worden)

LINKER HIPPOCAMPUS - Feitelijke kennis

RECHTER HIPPOCAMPUS - levensverhaal

Is Hippocampus afgesloten of niet?)

Multple systems of memory

• Impliciet Geheugen - vroeg ontw./ subcorticaal

- rechter hemisfeer

- amygdala

• Expliciet Geheugen - laat ontw./ corticaal

- linker hemisfeer

- hippocampus

• Impliciet Sociaal Geheugen

- hechtingsschema’s

- overdracht

• Expliciet Sociaal

Geheugen - identiteit

- verhalen

- autobiografisch

Oef: van impliciet naar expliciet

• Blind lopen met informatie

• Van fragmentatie naar integratie

Systemisch werk en psychotherapie bevordert de integratie in het brein

• Sommige kinderen en volwassenen zijn door combinatie van aanleg en hechtingservaringen kwetsbaarder voor emtionele ontregeling dan andere.

• Chronische stress of traumatisering; alarmsysteem ontregelt; integratie hersenen verstoord

• Opgeslagen in onbewuste impliciete geheugen; fragmentarische jeugdherinneringen

Hechting en het verhalende brein

Onze vroege relaties beïnvloeden de manier: 1) Waarop we als volwassene ons levensverhaal

vertellen 2) Waarop onze geest zich ontwikkelt in de

peuter- en kindertijd

PATRONEN

VAN

VROEGE HECHTING

Hechtingsschema’s gaan over Safety Seen Secure

Interactie met verzorgers

Gevoelens van veiligheid en warmte

PFC Amygdala

Regulatie van arousal en emotie

Hechtingssysteem: een aangeboren regulatie-

systeem dat geactiveerd wordt door waargenomen bedreigingen en dat aanzet tot het contact met beschermende anderen Mikulincer& Shaver

Dynamisch systeem dat zich ontwikkelt op basis van levenservaringen

Hoe geven onze dagelijkse interacties onze neurale circuits vorm?

Brain Mind

Relations

The brain as a social organ http://www.youtube.com/watch?v=0e27Ym0GVj4

Babies hebben een intern model van veiligheid wat in principe leidt tot veilige hechting John Bowlby en Mary Ainsworth

Hechting (I)

verlaten/ stress/ hereniging

Wat doet kind bij terugkeer?

Kijken naar hechtingsschema’s

Gehechtheidstheorie (1)

• Welke hechtingsstijl mensen ontwikkelen wordt voor belangrijk deel bepaald door hoe hun ouders, in de jaren na hun geboorte, reageren op hun behoeftes als kind

• Welke invloed hebben ouders met hun gedrag op de hersenontwikkeling van hun kind?

Gehechtheidstheorie (2)

Ouders kunnen op drie manieren reageren op hun kind:

1)attent, lief en begripvol

2)Afstandelijk, afwijzend en/ of kil, met als uitschieter verwaarlozing en mishandeling

3)Onvoorspelbaar, dwz alleen als ouders daar zelf tijd voor of zin in hebben

Gehechtheidstheorie (3)

• In de jeugd aangeleerde patronen zijn behoorlijk hardnekkig en gaan mee naar volwassenheid

• Mensen gaan zich aan hun partner hechten zoals ze dat in hun jeugd aan hun ouders hebben gedaan

• In de jeugd hebben hechtingsstijlen vaak een functie; op volwassen leeftijd onstaan problemen omdat de relatie met de partner anders is dan met de ouders

Veilige en onveilige hechting http://www.youtube.com/watch?v=RdCBip-8pC8

Kenmerken veilig gehechte kinderen

• Samenwerking met ”Attachment figure” is goed

• Laat positief gedrag zien

• Zoekt ( zelfs bij angst en stress) de nabijheid van lich contact en troost op

Later:

• Goede emotieregulatie

• Hebben mindsight

• Vertellen coherent levensverhaal

Onveilig vermijdend

• Kind houdt zich grot en zoekt geen steun

• Blijft spelen maar verliest zijn aandacht

• Gaat niet meer op in het spelen

Onveilig ambivalent

• Zoekt de vertrouwenspersoon wel op, maar is ontroostbaar

• Klampt zich vast aan ouder en is ook boos

• Doen alles om ouders bij zich te houden

• Laten zich niet troosten

• Of heel passief

Gedesorganiseerd

• Gedraagt zich tegenstrijdig ( huilt maar loopt ook weg)

Later:

• Slechte emotieregulatie

• Kunnen niet goed helder denken onder stress

• Doorlopende fragmentatie ( dissociatie)

• Ernstig verstoorde relaties

Still Face Experiment blocks non-verbal communication

Twee circuits in je brein:

1) safety

2) attachment

Limbische Brein Ik ben in toestand van ellende

Naar wie zal ik gaan? ( meestal je “Attachment figure)

Ga naar vader

Reptielen Brein

Bedreiging? Weg van het gevaar

( weg van vader)

CONCLICT! Sript en stress

HOE REDDEN MENSEN MET EEN FORS VERLEDEN HET?

Hoe heb je het toen gered? Ik wist dat ik in haar hart zat (Rebecca)..

Des-integratie brein

Mensen ‘voelen zich gevoeld’ als ze het idee hebben dat hun geest is gevat in die van iemand anders

Neurale netwerken rond hart en in hele lichaam intiem verweven met resonantiecircuits brein; je “gevoeld voelen” door een ander nodig om zelfregulering te activeren en om gefocust te raken

The little brain in the heart Neurocardiology; Anatomical and Functional Principles; Armour JA (1994)

Vroege Hechting: Onze vroege relaties bepalen 1) hoe onze geest zich ontwikkelt 2) beïnvloedt de manier waarop we ons leven vertellen

Attachment I: Relationships in research

Relationship Type

• Secure

• Avoidant

• Ambivalent

• Disorganized

Parenting Behavior

• Responsive / consistent

• Rejecting / distant

• Inconsistent

• Frightening / fearful

Wat is een gezonde geest, emotioneel welzijn?

INTEGRATIE Veilige hechting

EXPLOSIEVE CHAOS Ambivalente hechting

SAAIE RIGIDITEIT Vermijdende hechting

Raam van tolerantie Binnen het raam ontvankelijk; daarbuiten ractief

Chaos / onrust / spanning / woede

Rigiditeit / depressie / afsluiting / vermijding

Hoe verbreed je de ramen van tolerantie?

• Aanwezigheid van een zorgzame, vertrouwde persoon (begeleider) die afgestemd is op de interne wereld van de ander

• Laat eigen interne wereld resoneren met die vd ander

Door volledig bij de ander aanwezig te zijn op momenten van pijn, kun je helpen om je eigen gevoelens van veiligheid te spiegelen

Resonantie circuit

Resonantie circuit

De clou van relaties: resonantiecircuits stellen ons in staat om ons “gevoeld te voelen” en helpen ons onze interne staat te reguleren…

Ouder-kindrelaties bevorderen groei van neuronen van Prefrontale Cortex; bevordert integratie in het brein.

Veilig gehechte kinderen ontwikkelen adequaat Prefrontale functies

Met opgroeien van veilige hechtingsrelaties ontwikkelen kinderen stabiele innerlijke Voorstelling van zichzelf, de ander en de wereld

Centrale rol mPFC

1)Lichaamsregulatie

2)Afgestemde communicatie

3)Emotionele balans

4)Angst regulatie

5)Flexibiliteit van respons

6)Inzicht

7)Empathie

8)Moraliteit

9)Intuïtie

Attachment studies

Mindfulness studies

CREEEREN VAN EEN COHERENT LEVENSVERHAAL

Waarom doen we als ouders wat we doen en hoe zullen onze kinderen zich aan ons hechten?

1) “How we have come to make sense of our lives” 2) De manier waarop we een coherent levensverhaal kunnen vertellen en duiden ( NB dus niet persé wat er is gebeurd met ouder als kind..)

Onderdelen van ons levensverhaal

Hoe denken we over het verleden?

Ons begrip van waarom mensen zich gedroegen zoals ze deden

De impact van die gebeurtenissen op onze ontwikkeling naar volwassenheid

Je kunt stoppen met het doorgeven van de familietraditie van onveilige hechting…

Verworven veilig levensverhaal

• We kunnen coherent levensverhaal ontwikkelen ( ook bij slechte start in het leven)

• Relaties die daadwerkelijk afgestemd zijn

• Hierdoor opbouw van een innerlijke ervaring van heelheid

• Daardoor reflectie op hun leven

Ode an die Freude http://www.youtube.com/watch?v=kbJcQYVtZMo

Hoe hebben we ons leven geduid?

ADULT ATTACHMENT INTERVIEW

Een nieuw venster op de geest

• Patiënten met een samenhangend levensverhaal hebben ruimere ramen van tolerantie en sterke mindsightvaardigheden

• Een veilige hechting lijkt hand in hand te gaan met integratie in het brein

Hechtgedrag van kinderen in hun jeugd voorspelt het soort verhaal dat ze als volwassenen zouden ontwikkelen

Hechting

Veilig

Vermijdend

Ambivalent

Gedesorganiseerd

Levensverhalen

Veilige geest

Afwijzende geest

Verwarde geest

Onverwerkte geest

VEILIGE GEEST

Blz 204

Casus veilige geest

Verre van ideale jeugd

Objectief over het verleden praten

Positieve en negatieve invloeden afwegen

Refelectie op de manier waarop haar begrip zich in de tijd heeft ontwikkeld

Makkelijk bewegen van herinneringen naar reflectie erop

Genoeg info aan luisteraar om de ervaringen te vatten

Levensverhaal “duiden”… bij veilig gehechten

1)Erkennen van zowel positieve als negatieve aspecten van hun gezinservaringen

2)Hoe deze ervaringen verband hielden met latere ontwikkeling

3)Coherent verslag van hun verleden

AFWIJZENDE GEEST

Horizontale integratie zo willen we het….

R L

Het lichaam schakelt op de rechter hersenhelft

Lichaam

Hersenstam

Limbisch Systeem

Middelste Prefrontale Cortex

Insula rechts

De rechter hersenhelft ontvangt de “rauwe” bronnen van sub-corticaal

Fysieke Sensaties

Overlevings reacties

Gevoelens Hechting

Middelste Prefrontale Cortex

Insula rechts

Bij mensen met koude, emotionele jeugd wordt één kant dominant (links) en andere kant is onderontwikkeld (rechts)

R L

Te weinig gezien zijn

Onveilig voelen

Angstaanjagende vroege contacten

Aanpassing

Blokkade narratieve integratie Dingen verzinnen en een verhaal bedenken vol ongefundeerde generalisaties

Aandrang om verhalen te vertellen

Geen inkleuring autobiografie

Expliciete geheugen

Afwijzende staat vaak verbonden met dominante linker hersenhelft

Afwijzende geest (ontwijkende hechting/ uitgeschakeld hechtingssysteem • Veel verhalen/ generalisaties

• Gebrek aan herinneringen van gegevens uit relationele verleden

• Korte antwoorden

• Overtuiging dat gezinsrelaties geen impact hadden op ontwikkeling

• NB. Zo’n levensverhaal ontwikkelt zich vaak in gezinnen waar geen emotionele warmte is (verhalende incoherentie/ het is gewoon onlogisch..)

Levensverhaal afwijzende ouders: ”ik ben alleen en op mezelf” relaties doen er niet toe autonomie is de kern van hun identiteit verleden beïnvloedt het heden niet

Afwijzende Geest

Uitschakeling Hechtingssysteem

Nieuwe Brein Afwijzend/ ontwijkend

Oude Brein

Weet dat het om connectie draait

THERAPIE

AFWIJZENDE GEEST

Ontwikkelen van horizontale integratie

Autobiografische herinneringen uit kindertijd zijn niet terug te halen ( niet vastgelegd)

Gevoelens kunnen net zo belangrijk worden als feiten

Links en rechts stimuleren

Lichaamsscan

• Linker lichaamshelft in RH

• Rechter lichaamshelft in LH

• Hele lichaam op RH

Opdracht:

- Begin scan van rechter lichdelen

- Linker lichdelen

- Links en rechts

- Organen

Opdracht non-verbale waarneming

• Toon gelaatsuitdrukking; benoem emotie

• Imiteer mijn uitdrukking

• Herinner je gisteravond en geef dit weer in beelden ipv in feiten

• Thuis:

- Kijk tv-shows zonder geluid

- Boek: leren tekenen met RH

VERWARDE GEEST

blz 207

Verwarde geest (ambivalente hechting/ hyperactief hechtingssysteem) Vraag naar herinneringen aan jeugd; verschuiving in antwoord naar het heden

(verwarring toen en nu)

.

Als een kind naar het gezicht van zijn ouder kijkt, zoekt het naar een respons die zijn eigen geest weerspiegelt

Communicatie open, ontvankelijk, afgestemd dan ontwikkelt het kind een idee van wie hij is...

RESONANTIE CIRCUITS

Verward levensverhaal: “ik heb anderen nodig, maar ik kan niet op ze rekenen”

Inconsistente ouderlijke afstemming plus Episodes van ouderlijke bemoeizucht

Kind kan zich niet duidelijk zien in ogen van zijn verzorger en ontwikkelt een verstrooid zelf-idee

Emotionele verstrikking zoon en moeder

Zoon voelt moeders spanning

Integratie wordt geblokkeerd

Meer richting chaos

Greg kan Sara niet als gescheiden persoon zien

Wat gebeurt er in het brein van Greg?

• Overprikkeling hechtingssysteem

(onverwerkte verlatingsangst domineert)

• Dominantie RH: veel opdringerige gevoelens, lichamelijke sensaties en en autobiografische beelden

• RH ‘overspoelt’ LH: PFC kan het niet aan

• Diepe pijn uit zijn verleden (moeder prefereert broertje boven hem) was niet geïntegreerd door zijn hippocampus; dat overspoelt hem nu met het gevoel “niet geliefd” te zijn

• Twijfels over Sara tgv zijn oude gevoelens van emotionele verlating; deze gevoelens in impliciete geheugen, domineert databank RH

De werkelijke ontdekkingsreis bestaat er niet in, dat je nieuwe landschappen ontdekt, maar dat je de wereld met nieuwe ogen bekijkt

Marcel Proust