8/9/2019 De Tafel

1/46

8/9/2019 De Tafel

2/46

DE TAFELALS METAFOOR VOOR ARCHITECTUURJack BreenBernard Olsthoorn

Staf VormstudieFaculteit der Bouwkunde / Technische Universiteit Delft

Fotografie: Hans Schouten

Publikatieburo Bouwkunde 1993

8/9/2019 De Tafel

3/46

( {

8/9/2019 De Tafel

4/46

8/9/2019 De Tafel

5/46

4

Summary

This book is the result of an exercise at theFaculty of Architecture of Delft TechnicalUniversity, The Netherlands, The task wasset by the Staff of the department for Studyof elementary form and composition,The theme of this exercise was 'the Table asametaphor for architecture' which was oneof the tasks in the study project entitted'Image and materialisation',The students developed and presented theirideas in models scale 1 to 5,In the article 'the table as an architecturalobject' by Jack Breen, tabledesign isreviewed in relation to the architecturaldesign tradition,In the article 'the table of ten : aselection',Bernard OIsthoorn offers a critical analysis ofthe students' designs and focusses on tenselected projects ,In the categories 'Modern Classics',Dynamism and a A-symmetry', 'Sculptureand Construction' and 'Devise and BuildingKit' a thematic impression of the students'designs is given,

Vormstudiehal me t maquettewerkplaats,Faculteit der Bouwkunde, TU Delft [>

Zusammenfassung

Dieses Buch ist das Ergebnis einesPraktikums im Fach Gestaltungslehre an derFakultt tor Architektur der TechnischenUniversitt Delft,Das Thema der bung lautete : "Der Tischals Metapher fr Architektur" im Rahmen desLehrblocks "Bildgestaltung undMaterialisation" ,Die Studenten arbeiteten ihre ldeen inModellen im MaBstab 1 5 aus,In dem Artikel "Der Tisch alsarchitektonisches Objekt" von Jack Breenwird das Tischdesign im Verhltnis zurEntwurfstradition der Architektur beleuchtet.Bernhard OIsthoorn liefert in seinem Beitrag"Der Tisch von 10, eine Auswahl" einekritische Betrachtung der Studentenarbeitenund geht auf 10 ausgewhlte Entwrfe nherein, (Im Niederlndischen beinhaltet der Titeleine Doppelbedeutung : 'de tafel van 10' istauch 'das kleine Einmaleins von 10',)SchlieBlich wird anhand der folgendenKategorien eine bersicht derStudentenarbeiten gegeben:"Moderne Klassiker", "Dynamik undAsymmetrie", "Skulptur und Konstruktion"und "Apparat und Baupaket",

Sommaire

Ce livre est Ie rsultat d'un sujet d'tude dela section "Etude de l'Esthtique" l'Universit de Technologie de Delft, Facultd'Architecture,L'objet du sujet d'tude tait Ie design d'unetable concernant Ie thme: "La Table commemtaphore pour I'architecture", Ce thme afait partie de I'un it d'enseignement:"Conception, Image et Matrialisation", Lesprojets des tudiants ont t labors sousforme de maquettes I'chelle 1 5,Dans son article "La table comme objetarchitectonique" Jack Breen examine Iedesign de tables en rapport avec la traditionde design architectonique,Dans l'article "La table de 10: une slection",Bernard OIsthoorn prsente une analysecritique des projets des tudiants enabordant plus particulirement 10 projetsslectionns,Le livre se termine par un aperu de tous lesprojets raliss, subdiviss en quatrerubriques: "Classiques modernes","Dynamique et Asymtrie", "Sculpture etConstruction" et "Outil et Kit",

Reeks studiemaquettes en definitieve maquetteschaal 1:5 van Duco van der Hoeven , [>

8/9/2019 De Tafel

6/46

8/9/2019 De Tafel

7/46

Afbeeldingen15. Gerrit Rietveld, T a f e l ~ e Schrderhuis, 1923.

1. Sol Le Win, ModularStructure, 1965, Museum 16. Ludwig, Mies van der Rohe,am Abteiberg, 1927, Knoll international.Mnchengladbach. 17. Eilen Gray, tafeltje El027,2. Bunker WOII, Hoek van Hol- 1927.

land. 18. Pierre Chareau, werktafel3. Palais Royale, Parijs. 1929.4. Sonsbeek paviljoen, 19. Charles Eames,Otterloo, Gerrit Rietveld, Zuilenvoettafel, 1964.1956 20. Piet Hein, model superelips5. Japans interieur, Gilles de 84,1968.Chabaneix.

21 . Jean Prouv, onderstellen6. Eetkamer woonhuis Monet tafels, begin jaren '50, Peterte Giverny, Jean-Bernard Strobel.6 Naudin. 22. Carlo Mollino, tafel voor7. Binnenhoes, Beggar's Casa Orengo, 1949.

Banquet, the Rolling Stones.1968. 23. Adolfo Natali en superstudio,tafel 'Quaderna 260',8. Verbinding Chinese 1970171.bijzettafel. 24. Ettore Sottsass, 'Le Strutture9. Verbinding replica Tremano' ,Alchymia, 1979.Shakertafel. 25. Tafel V&D, begin jaren '70.10. Interieur Newby Hall, G.B. 26. Dikke Poten, Ikea, '80 er11. Josef Hoffman: tafel met jaren.marmeren blad en houten,plaatselijk vergulde poten, 27. Norman Foster, 'Nomos'1913. systeem werkplek, Tecno,1986.12. Charles Rennie Mackintosh,tafel ontworpen voor 28. Philippe Starek, opklapbarelandhuis Basset-Lowkes, tafel 'Tippy Jackson', Driade,1918, Cassina. 1982.13. Gerrit Rietveld: Militaire' 29 . T a f e l ~ e met in hoogtetafel, 1923. verstelbaar blad, te fixerend.m.v. spankabels aan14. Gerrit Rietveld, Krattafels, verdraaibare knop, Paolo1934. Palucco, 1985.

8/9/2019 De Tafel

8/46

Jack Breen

2

3

De tafel als architectonisch objectTafels ziJn In ons bestaan van een zodanige 'alledaagsheid' dat ze ons doorgaansamper opvallen. Gaan we echter gericht kiJken, dan Is deze ervaring enigsinds te vergeliJken met sterren kiJken: op het moment dat we bulten komen en onze ogen aan deduisternis moeten wennen, zien we nog vrijwel niets, maar vriJ snel valt he t ene na hetandere lichtpuntje ons op en naarmate we ons langer concentreren worden de onder-linge verschillen en samenhangen, patronen en Intensiteiten ons duidelijk en wordenwe bijna overrompeld door de 'veelheid' om ons heen.Hoewel er veel Is geschreven over meubelkunst en design wordt er In de literatuurweinig aandacht besteed aan het fenomeen Tafel. Het 'materiaal' Is - zoals gezegd -echter ruimschoots aanwezig en we gaan er dagel ijks mee om, zodat het Interessantleek om het verschijnsel tafelontwerp - met name In relatie to t het architectonische ont-werp - nader te beschouwen.Dit artikel heeh niet de pretentie om een 'volledig' overzicht of Inzicht In deze materiete verschaffen, daarvoor Is de Imaginaire tafelcollectie te uitgebreid. Binnen het kadervan di t boekje wordt wel getracht om - vanuit het perspectief van de Vormleer - enigInzicht te verschaffen In de verschillende aspecten van het tafelontwerp: opvattingenten aanzien van compositie (de vorm) en techniek (het maken).De tafel zou wellicht - bijvoorbeeld aan de hand van categorien als: ontwerpers, stro-mingen of methoden - onderwerp van nader onderzoek kunnen zijn. Dit artikel Is vooralbedoeld als 'eye-opener', dat naar Ik hoop de lezer zal aansporen tot een gerichter 7kiJken: een aanzet tot verder eigen onderzoek en kritische analyse.Als meubel zijn tafels veel 'neutraler' dan de meer in het oog springende stoelen. Stoelen - alscontravorm van de menselijke gestalte - hebben een nadrukkelijk ergonomische kwaliteit, alshet ware een gestolde en gestyleerde menselij ke zitvorm. De vorm is daardoor tegelijkertijdcomplex en uitermate herkenbaar.Omdat tafels over het algemeen worden omringd door stoelen, die de aandacht trekken,springt vooral het tafelblad als duidelijk contrasterend element in het oog (afb.2)Stoelen hebben iets uitgesproken 'menselijks' . Zelfs als er niemand op zit zijn ze 'aanwezig' .Wie in de parken van Parijs de (verdwijnende) metalen stoeltjes ziet (afb. 3) of de ligstoelenin de Engelse parken, ziet een groep individuen.Tafels zijn eerder 'architectonisch', er zijn althans duidelijke overeenkomsten tussen tafelbladen en poten en de dakvlak ken en kolommen waar we in de moderne architectuur vertrouwdmee zijn geraakt (afb. 4).

4

8/9/2019 De Tafel

9/46

8

Zijn we ons als volwassenen nauwelijks bewust van de ruimtelijke kwaliteiten van de tafel (hetdomein van voeten en knien), voor kleine kinderen zijn tafels geliefde ruimtelijke speelobjecten waarbij juist de onderkant beleefd wordt. Iedere ouder herkent de betekenis van het moment waarop een kind 6ver de tafel heenkijkt terwijl het er tot voor kort onderdoor ging (methiertussen de kritische periode dat het blad zich op ooghoogte bevindt).De hoogte van het blad wordt gedicteerd door de functie: bij een 'salon'tafel is het blad betrekkelijk laag, een tafel waaraan men bijvoorbeeld staand kan werken vanzelfsprekend juis trelatief hoog.ln het traditionele japanse woonhuis leeft men op de vloer en zijn meubels to teen minimum teruggebracht. Behalve de vaste onderdelen (zoals de in de vloer ingebouwde'haard') vormt de lage tafel het centrale meubelstuk (afb. 5).Le Corbusier bepaalde aan de hand van zijn Modulor, gebaseerd op de gulden snede-verhoudingen van het menselijk lichaam de hoogte van het werkvlak in zittende houding opongeveer 70 centimeter. In de praktijk schommelt de hoogte van tafels om aan te werken ofte eten tussen de 72 en 75 centimeter. 1In woordenboeken wordt de tafel eenvoudigweg omschreven als 'meubel van verschillendevorm dat bestaat uit een horizontaal blad dat rust op n of meer poten'. Het woord tafel isontleend aan het blad: het oppervlak.In zijn oorspronkelijke - primitieve - vorm is de tafel een van de grond opgeheven vlak dat eenrol speelde in rituele gebruiken. Het archetype is het offervlak of altaar, in zijn simpelste verschijningsvorm een blok steen met een vlakke bovenkant, waarvan de afmetingen ritueel werden vastgelegd. Uit de rituele gebruiken ontstond de behoefte tot bepaling van maat en verhouding. Hierin ligt wellicht de grondslag van onze wiskunde (tafel- tabel).2De taalkundige overeenkomst tussen de wiskundige tafels en het object komt voor in vrijwelalle Westerse talen. De Duitse taal kent echter het woord der Tisch (Tafel is o.a. schoolbord)en wordt het deftige die Tafel gereserveerd voor de feestelijke - gedekte - tafel.Bij het tafeldekken wordt het noodzakelijke/functionele aangegrepen om het blad te voorzienvan een decoratieve schikking: een compositie die het rituele aspect van de (feestelijke)maaltijd benadrukt. Een levenskunstenaar als de impressionistische schilder Claude Monetschiep in zijn huis, atelier en tuin te Giverny een 'Gesamtkunstwerk' waarin hij aan alles - totde inrichting van de eetkamer met het door hem ontworpen servies - aandacht besteedde(afb. 6). Tijdens het tafelen gaat deze harmonische compositie geleidelijk aan verloren: eenieder kent de aanblik van een niet afgeruimde tafel waaraan zwaar getafeldis (afb. 7).De tafelschikking geeft uitdrukking van de belangrijkheid van de verschillende aan tafel gezeten personen (het is natuurlijk niet toevallig dat Christus in Leonardo da Vinci's LaatsteAvondmaal in het midden is geportretteerd tussen zijn twaalf discipelen - compositorisch ishier sprake van een altaarstuk). Bij een goede maaltijd hoort een tafelrede, aan het eind vaneen vergadering bespreekt men wat verder ter tafel komtetc. etc.De vorm van de tafel speelt bij grote bijeenkomsten een belangrijke rol (zoals bij de mythische 'ronde tafel' van Koning Arthur en zijn twaalf hovelingen) . Een ronde tafel, schept eenzekere gelijkwaardigheid - niemand zit 'aan het hoofd' . Begin jaren zeventig werd het vredesoverleg over de oorlog in Vietnam geruime tijd opgehouden omdat de onderhandelaars hetniet eens konden worden - over de IIOfm van de tafel.In de voorgaande voorbeelden is het vooral van belang wat zich aan en op de (me t een tafel-k/eedbedekte) tafel afspeelt. We zouden de tafel zelf bijna uit het oog verliezen.Waren de oorspronkelijke - ceremoniele - tafels zoals het altaar van Delos van steen,voor meer algemene toepassingen werd voomamelijk hout gebruikt. Hout heeft als belangrijke voordelen dat het goed druk- en trekkrachten op kan nemen en dat het bovendien relatief gemakkelijk te bewerken is.

5

6

7

8/9/2019 De Tafel

10/46

Voor de ontwikkeling van he t meubel zijn de mogelijkheden en verbeteringen van gereedschap en bewerkingstechnieken bepalend geweest. Mart Stam, architect van het NieuweBouwen vatte in zijn artikel 'Meubel-Gereedschap-Machine' 3 deze evolutie als volgt samen:De ontwikkeling kan beschouwd worden als beginnende bij het houten meubel dat met de bijluit n of meerdere stukken hout gehakt was. Waarschijnlijk waren het lange tijd niet veelanders als stukken boomstam en eerst veel later ontstonden primitieve bank vormen.Een belangrijke verbetering was de be itel en de zaag; 't ging daarbij in de eerste plaats omeen spaarzamer gebruik van het materiaal. De tot planken gezaagde boomstam was een be-langrijke vooruitgang. De meubeltypen, die duidelij k uit planken opgebouwd zijn, met de zootypische houtverbindingen, ontstonden. De planken werden tot strokfJn gezaagd en daarmee

8 ontstond de behoehe aan de bekende raam verbindingen.

9

10

Deze hout verbindingen hebben zich als konstruktieve elementen tot in onze tijd gehandhaafden we vinden ze zelfs in het bijna volkomen mechanisch gefabriceerde meube l nog terug,naast verschillende nieuwe konstrukties die geheel en al vanuit deze totaal andere werkwijzeontstaan zijn.De draaibank is reeds zeer vroeg bekend en in zeer primitieve omstandigheden toegepast.Ze moet eigenlijk beschouwd worden als volgende op de behandeling van het hout met bijl ofbeitel; met dat verschil, dat nie t het gereedschap bewogen wordt maar in tegenstelling daar-mee het gereedschap onbeweeglijk is en he t stuk hout beweegt.Kleinere beitels en gutsjes werden gebruikt om de meubels - van welgestelden - te versieren.Deze 'decoratie' kon de konstruktieve compositie versterken maar werd ook toegepast om -bijvoorbeeld in rococo meubilair - de verbindingen te maskeren zoals wordt opgemerkt doorVenturi.4 Dergelijke vormen lijken in de woorden van Gerrit Rietveld 'het product van louterfantasie' maar zijn , zoals hij betoogde tevens gevolg van de handmatige manier van werkenen het in die tijd gebruikte gereedschap. 5

Het andere uiterste is om het verschil (want: "gelijk is ongelijk" aldus de meubelmaker) juist tebenadrukken door middel van een duidelij ke naad of verschil in dikte van de materialen. Dit isbehalve in de meubelkunst ook in de moderne architectuur een terugkerend thema. 6Het aspect van materiaalexpressie: de richting van de nerven in het hout bij een 'naadloze'verbinding is bijvoorbeeld te zien in chinese tafels (afb. 8).

Bij traditionele houten tafels wordt het uit massieve delen samengestelde blad over het algemeen gedragen door een (konstruktief) frame met een min of meer rechthoekige doorsnede.Op de hoeken is het frame verbonden met (dikkere) vierkante poten die naar beneden toevaak rond zijn gedraaid en zich visueel 'verjongen'. De meubels van de Shakers in de Verenigde Staten zijn indrukwekkend door de manier waarop een uiterst soberse uitvoering wordtgekoppeld aan eenvoudige, heldere verhoudingen (afb. 9). De doelmatigheid van het meubelstaat voorop. 7Klassieke 'architectonische' motieven zijn in de verschillende stijlperiodes duidelijk terug tevinden in meubels: er is een wisselwerking tussen het architectonisch on twerp en het meubelontwerp (afb. 10).De klassiek opgeleide architecten en meubelontwerpers van rond de eeuwwisseling - mensenals OIto Wagner, Henri van der Velde en Bertage - bezaten naast hun gedegen bouwkundigekennis een groot inzicht in de ambachtelijke technieken van de kunstnijverheid . Men streeftna het intermezzo van de art nouveau naar klassieke proporties, maar de vormen en decoraties worden strakker en geometrischer. Wagner's volgeling Jose f Hoffman ontwierp voor het

9

8/9/2019 De Tafel

11/46

10

Gallia appartement in Wenen in 1913, strakke bijna stijve meubels met een messcherpe ornamentiek (afb. 11).Bij de zwart gebeitste essenhouten tafel die Charles Rennie Mackintosh in 1918 ontwierp ishet geometrische rasterwerk dat hij ook in zijn stoelontwerpen toepaste het belangrijkste'ornamenr. De tafel is tot een compact geheel samen te klappen (afb. 12).In de voorliggende periode waren een groot aantal technische ontdekkingen aanleiding totnieuwe - industriele - meubeltoepassingen zoals bijvoorbeeld het gebruik van gietijzer vooronderstellen van caftafeitjes en het gestoomde, gebogen beukenhout voor de 'Weense'meubels van Thonet. De voortschrijnende mechanisatie en industrialisatie betekende dat hetmeubelstuk als unicum werd verdrongen door in grote aantallen vervaardigde exemplarenwaarmee een geheel nieuw publiek werd bereikt.In 1937 schreef Rietveld 8:'t Is moeilijk te zeggen welke waarde een ding op den duur krijgt.Wel weten we, dat de waarde van ons machinaal vervaardigd werk niet die van het zeldzamezal zijn, veel meer een algemeen menselijke m.i. Een stijl, zoals de gothiek, de renaissance,de barok een stijl was, zien we nog niet ontstaan. Zal onze stijl juist stijlloosheid zijn?Wat kan het ons eigenlijk schelen?Rietveld is natuurlijk vooral bekend geworden door zijn stoel- ontwerpen. Het gaat wat ver omte zeggen dat, zijn tafelontwerpen er 'bij hangen', maar feit is dat vooral het probleem van destoel hem zijn hele (ontwerpende) leven heeft gefascineerd. Een passende tafel bij de briljante zigzagstoel bleek bijvoorbeeld een moeilijk karwei. .. (afb. 13). De 'militaire' tafel uit 1923is onderdeel van een serie meubels waarbij vooral de uitdrukking van de verbinding en hetspel van verhouding en ritmiek binnen het geheel in het oog springen. De compositie als somder delen is een terugkerend thema in het werk van Rietveld : de Krattafels van 1934 bestaanuit ruimtelijke constructies van eenvoudige, geschaafde grenen planken (afb. 14).Het meest opmerkelijke resultaat van deze benadering is ongetwijfeld het 'constructivistische'tafeltje uit 1923 dat hij ontwierp voor het Schrderhuis : het is tegelijk een op zichzelf staandealzijdige 'sculptuur', als een meubelstuk dat onderdeel uitmaakt van een groter geheel : eenGesamtkunstwerk (afb. 15).

15

11

12

13

14

8/9/2019 De Tafel

12/46

Staal - en in het bijzonder (verchroomd) stalen buis - was bij uitstek het materiaal waar demeubelontwerpers van de moderne beweging verliefd op waren . Vooral de stoelontwerpenvan architecten/ontwerpers als Stam, Breuer, Le Corbusier, Mies van der Rohe, van der Vlugten Oud 9 zijn klassiek geworden. Het is vooral het ruimtelijke lijnenspel dat in de onderstellenvan de 'bijbehorende' tafels opvalt. Zoals in de stoelen de archetypische vierpoter verlatenwordt, gebeurt dit vaak ook bij de tafels, zij het meestal op een minder revolutionaire wijze:qua verhoudingen zijn de tafels betrekkelijk compact (wellicht omdat ze in aanzet bedoeldwaren voor de nieuwe volkswoningbouw (afb. 16). Om de (functie) splitsing tussen de bovenkant en het onderstel te benadrukken zijn de bladen meestal strak en immaterieel: van(gespoten of gegoten) plaatmateriaal of van glas, het andere favoriete materiaal van hetNieuwe Bouwen.Le Corbusier en zijn medewerkster Charlotte Perriand gingen in het ontwerp uit 1928 dattegenwoordig bekend staat als LC6 een stuk verder. De plastische mogelijkheden van het onderscheid tussen blad en drager worden hier volledig benut de ruimtelijke compositie van hetonderstel is uitgevoerd in ovaal buismateriaal da t in die tijd in de vliegtuigbouw werd gebruikt.Mede door de ovale buis toont de tafel zich van verschillende zijden geheel anders .

16 De zware, meestal getextureerde glasplaat die op het onderstel rust heeft een duidelijke overmaat waardoor deze zich visueel 'losmaakt' . De rubberen opleggingen zijn in de huidige uitvoering van Cassina verdraai baar zodat het blad 'gesteld' kan worden (afb. zie opdrachtblad) .

17

De 'esprit' van deze periOde wordt ook weerspiegeld in het werk van Eileen Gray. Een mooivoorbeeld van de manier waarop zij gebruiksvoorwerpen als het ware opnieuw uitvond is hetingenieuze ontbijttafeitje, dat zij ontwierp voor haar eigen huis E 1027 (afb . 17).Doordat het blad in de hoogte eenvoudig verstelbaar is kon het tafeltje worden aangeschovenvoor een stijlvol ontbijt op bed.Een vergelijkbare experimentele mentaliteit komen we ook tegen in het werk van PierreChareau, samen met Bemard Bijvoet verantwoordelijk voor het invloedrijke Maison de Verrewaarin hij op een oorspronkelijke manier industriele vondsten van die tijd combineerde endaardoor later de eerste grote held van de 'hi-tech' beweging zou worden ...Chareau paste in zijn tafelontwerpen een verscheidenheid aan materialen toe . Het oeuvreontwikkelde zich van een comfortabele art deco via verscheidene 'veranderbare' tafels tot originele voorlopers van verstelbare (kantoor)werkmeubels (afb. 18).

18

11

8/9/2019 De Tafel

13/46

12

De tweede wereldoorlog zorgde voor een versnelling van technische ontwikkelingen, metname van lichtgewicht toepassingen voor de vliegtuigbouw zoals gebogen triplex en gegotenaluminium. De draad werd aan de Westkust van de Verenigde Staten opgepakt door eennieuwe generatie ontwerpers, waaronder Charles Eames. Hij ontwierp - onder andere - bij zijnstoelen uit de jaren '50 in 1964 een tafel met een vergelijkbaar onderstel uit gegoten aluminium (afb. 19). Met de zuilenvoeten kan men veel kanten op: voor de tafelbladen kan er uiteen ruim assortiment van uitvoeringen en maten worden gekozen.Ame Jacobsen heeft bij zijn bekende 'mier'- en 'vlinderstoelen' geen passend tafelconceptontworpen . Deze stoelen worden vaak gecombineerd met de tafel uit 1968 van zijn landgenoot Piet Hein, uitvinder van de 'superelips' die hij toepaste voor he t blad. De rand wordtmeestal met een aluminium strip afgewerkt (afb. 20).De Franse ontwerper Jean Prouve was in eerste instantie 'konstrukteur'. Hij was opgeleidals (meester)smid en hield zich ondermeer bezig met de problematiek van gevelkonstrukties,prefab-woningen en meubels, die hij tot begin jaren '50 in zijn eigen bedrijf vervaardigde.In 1930 was Prouve mede-oprichter van de 'Union des Artistes Modemes', samen met ontwerpers als Pierre Chareau, Rob Mallet Stevens, Charlotte Perriand en Le Corbusier die hemroemde als architect en bouwmeester. 10Volgens Prouve was er geen wezenlijk verschil tussen de konstruktie van een meubelstuken de konstruktie van een huis. Een ontwerpconcept ontstond bij hem als konstruktief idee,waarbij hij zich direct de manier van maken probeerde voor te stellen, en zich afvroeg "hoedenkt het materiaal"? 11In zijn tafelontwerpen werd het onderstel - veelal uitgevoerd in gebogen staalplaat - duidelijkopgevat als drager van het blad , waarbij hij veel aandacht besteedde aan de konstruktievestijfheid van de vorm en de uitdrukking van de verbinding. (afb. 21) .12

19

20

21

8/9/2019 De Tafel

14/46

22

24

Eind jaren '40 en jaren '50 was ltali ht centrum voor meubeldesign. De traditionele kennisvan ambachtelijke technieken bij de Italiaanse meubelontwerpers - meestal tevens architectleidde samen met de nieuwe technieken tot een zwierige n ieuwe stijl, in geexalteerde vorm teherkennen in het werk van Carlo Mollino (afb. 22). Was het meubilair van de Nieuwe Zakelijkheid rond 1940 allerminst 'ingeburgerd' geweest 13, salontafeltjes met glasplaat en niervormige bijzettafeltjes veroverden de woonkamers. Verder bleef het voorlopig vooral traditioneel :generaties zijn opgegroeid met de houten eetkamertafel met een blad uit twee halfrondedelen die, bij bezoek - overigens zeer ingenieus - kon worden 'uitgeschoven' en waarbij hettussenblad omhoog werd geklapt.

23Een belangrijke ontwikkeling is het gevolg van de introductie van nieuwe kunststoffen - metname de slijtvaste laminaten - en de verbetering van de samengestelde plaatmaterialen zoalsmultiplex, spaanplaat en meer recent het MOF (medium density fibreboard) dat eenvoudig enstrak gespoten kan worden.Deze materialen hebben geleid tot ontwerpen waarbij de materiaalexpressie vrijwel nihil is. In 1970 ontwierpen Adolfo Natalini en Super Studio voor eenprijsvraag, uitgeschreven door een Italiaanse fabrikant van laminaten, een tafel waar nietsvan de (spaanplaten) konstruktie nog zichtbaar is. Het minimalistische geheel wordt volledigbedekt door het ruitjespatroon van het opgep lakte laminaat (afb. 23).14De toenemende welvaart en modegevoeligheid ("trend!") van de jaren '60, '70 en '80 leiddeook tot de opkomst van het 'fun'-meubel (in het Nederlandse taalgebruik van die tijd: "prettiggestoorde meubel"). Design-groepen als Memphis gingen het meubel opnieuw 'bedenken'.Gebruik makend van de mogelijkheid om door toepassing van kleur en patronen (laminaten)het ontwerp vrijwel volledig te dematerialiseren ontstonden spraakmakende meubels met eenfrivole monumentalitei t (afb. 24).Parallel aan deze stromingen op het gebied van styling zien we de ontwikkeling van hetsysteem meubel. De belangrijkste impuls van deze ontwikkeling komt natuurlijk uit de branchevan het kantoormeubilair. De onderdelen van het traditionele bureau zijn bij wijze van sprekenuit elkaar gehaald om ze afhankelijk van de wensen van de gebruiker, op een systematischewijze weer samen te voegen . De ontwikkeling van werktafels die kunnen worden geschakelden uitgebreid met verschillende functionele opties en onderstellen zien we duidelijk terug inhet werk van ontwerpers als Friso Kramer. Door de introductie van PC's op de werkplekwaren verstelbare meubels - de tafel als apparaat - korte tijd een rage.

13

8/9/2019 De Tafel

15/46

14

Tegelijkertijd is er de ontwikkeling van de tafel als (bouw-)pakket. De tendens is om - met hetoog op transport en opslag - meubels in delen te vervoeren en naderhand te assembleren.Vooral tafels bestaan in toenemende mate uit een stelsel van onderdelen die met de Imbussleutel in elkaar worden gezet (afb. 25).De anonieme behangtafeis en campingtafels (met verstelbare poten) zijn voorlopers van de'platte pakjes' van de grote woon-warenhuizen. De cultuur van het 'zelf uitzoeken en combineren' heeft de laatste jaren ook de opkomst van de 'dikke poot' die rechtstreeks in het bladwordt vastgeschroefd (afb. 26) te zien gegeven.

25 26Naast de producten van de massacultuur is er in het kader van de toegenomen publieke interesse voor design en architectuur, de laatste jaren een markt ontstaan voor geacheveerdetafelontwerpen . Opmerkelijk zijn ondermeer de 'Nornos' tafelserie van architect NormanFoster met zijn nadrukkelijke (zel fs wat overdreven) apparaat/maanlander -esthetiek (afb. 27)en de tafels van het 'enfant terrible' van het Franse design: Philippe Starck, die ondermeereen reeks ontwerpen maakte op het thema van het samenklapbare onderstel met rond blad(afb. 28).15Uiteindelijk blijft het ontwerpprobleem van de tafel door de tijd dezelfde: de keuze van hetblad (vorm, materiaal, rand, (over)maat) in relatie tot het onderstel (konstruktie, sokkel o f(stelsel van) poten (bij bijzonder elegante tafels zelfs 'benen') en de ontmoeting (verbindingof oplegging) hiertussen.In zoverre is de tafel niet alleen ruimtelijk een metafoor voor architectuur, maar (in gereduceerde vorm) ook een metafoor voor het architectonisch ontwerpproces: afwegen van keuzesop het niveau van vorm en techniek en het nemen van beslissingen.Een groot aantal architecten - niet alleen architecten van naam - hebben zich aan het tafelontwerp gewaagd. Wie hun bureaus en interieurs aanschouwt komt ze vaak tegen: tafels ontworpen voor een specifieke ruimte , opdracht, of bij een aantal favoriete stoelen.De interesse voor de tafel als 'object van bewerking' leeft niet alleen bij architecten/ontwerpers maar ook onder beeldend kunstenaars (waaronder Sol Le Witt, Joep van Ueshout,Imi Knoebel, Robert Wilson en Klaas Gubbels die er als schilder bijna een heel oeuvre aanheeft gewijd).Donaid Judd is ooit begonnen met zijn minimalmeubelen uit ongenoegen met wat er te koopwerd aangeboden 16Zo zal het ook vaak gegaan zijn met architecten die eigen tafels hebben ontworpen ..

Dit artikel is niet meer dan een korte reis met zevenmijls laarzen door de 'Wondere Wereldder Tafels'. Wellicht is de lezer iets bewuster geworden van het raffinement van veel tafelsom ons heen ... en wie weet, zelfs gestimuleerd om er zelf ook (nog) n te ontwerpen!

27

28

8/9/2019 De Tafel

16/46

Noten for the flush joint of early Mo- recoit immdiatement une forme fabriek van nu, staal en glas al-dern architecture, implied conti- lgante et plastique, avec des les, zeer hyginisch, als ware1. Prof r. A.J.H. Haak en ir. D. nuity is rare. The shadow joint of solutions magistralement rali- onze woning een fabriek van pa-Leever- van der B u r ~ , Vemen- Mies' vocabulary tends to exag- ses du point de vue solidit et tent-geneesmiddelen of een ap-seWkemaat, Del ltse n iversitai- gerate separation . And Wright, fabrication industrielIe. partment in een ziekenhuis, zoore ers, 1989, p.39. especially, articulates ajoint by a Uit: Jan van Geest: JeanProu- steriel ziet alles eruir.2. F its Staal, Over zin en onzin in change in profile wh en there is a v, MbellFurnitureiMeubles, Uit:80 jaar wonen in het stede-filosofie, religie en wetenschap, change in material -an expres- BenediktTaschen Verlag, 1991, lijk, Stedelijk Museum Amster-

Meulenhof Informatief , Amster- s ive manifestation of !he nature p.22. dam, 1 oktober 1981, p.16.dam, 1986, p.333. of materials in Organic architec- 11. Jan van Geest "Prouv always 14. "Het is het e n i ~ e goede stuk dat3. Mart Stam, Meubel Gereed- !ure". In: Compexity andcontra- tried to enter into the material , to Superstudio a s design gemaaktschap - Machine, 8 en opbouw diction in architecture, The Mu- identity with it as if it had hu man heelt . Vanzelfsprekend IS hetnr. 21, oktober 1937, themanr. seum of Modern Art, 1966, p.96. characteristics . "What is the ma- niet goed als meubelstuk, maarmeubelen, p. 195. 7. 'In de Millennial Laws legden zij terial thinking?" (c.f. Andr Her- meer als een soort manifest te-4. Robert Venturi: "Cabriole legs de wetten en regels vast die hun mant, Formes Utiles, Paris 1959, gen de meubelen van die tijd".disguise! he joint and express werk- en levenswijze bepaalden 86-87) he would wonder". (Natalini,1986) .continui,"in their shape and or- ( ..) "Schoonheid berust op doel- itJean Prouv, MbellFumitu- Uit: Meubeldesign van de 20stenament. he continuous grooves matigheid" . "Alle schoonheid die reIMeubIes, Benedikt Taschen eeuw, SembachlLeuthaserlcommon to !he leg and the seat- niet gebruikswaarde geba- V e r l a ~ 1991,p.18. Gssel, Benedikt Taschen Ver-frame imply a continuity bevond seer is, bevredigt al spoedig 12. Jean rouv: "Les meubles me lag, 1989, p.209.infleetion which is somewhat niet meer en moet voortdurend fascinent. ren ai construit beau- 15. Zie: Starck, Benedikt Taschencontradietory to !he material and vervanQen worden". coup parce qu'il y a toujours en V e r l a ~ , 1991, p.64-65.the structural relation-ship of the- V. IlIs In NRC Handelsblad, dans mon atelier une importante 16. Dona d Judd: "Zo is het allemaalse separate frame elements. 31.10.1975. section ~ u r cela. Une structure begonnen, het ontwerpen vanThe ubiquitous rocaille is anot- 8. Gerrit Rietveld, Over de Vorm de meu Ie utile est tout aussi dif- stoelen en tafels en bedden: ge-her omamental device for ex- van hetmeubel, 8 en opbouw ficile trouver qu'une grande woon voor mijn eigen huis.pressive continuity common to nr. 21, oktober 1937, themanr. construction. A mon avis, on de- Probeer maar eens een stoel tethe architecture and furniture of meubelen, p.199. vrait, quand on a une ide, com- kopen in een winkel. Het zijn ofthe Rococo". 9. J.J.P. Oud: "De belangstelling meneer construire les meu- reprises van oude stijlen, maarIn : Complexity and Contradiction van het publiek voor het stalen bles. C'est seulement aprs dan veel slechter, of Je komt te-inArchitecture.The Museum op meubel IS snel groeiende. Het is avoir minutieusement tudi Ie recht bij het ten hemel schreien-Modern Art, 1966, p.96. daarom misschien aardig iets te prototype que I'on peut faire un de design van Italiaanse make-S. Gerrit Rietveld: "Een Louis XV zeggen over de ontwikkeling dessin dfinitif et I'amliorer". lijk. Een meubel is geen kunst enstoel schijnt een product van lou- van dit deel van ons huisraad en Uit: Jean Prouv, Mbel/Furnitu- iedereen die probeert dat ervanter fantaSie, toch zijn vorm en wel in het b ijzonder over de sta- reiMeubies, Benedikt Taschen te maken, haalt twee dingenwerkwijze hier volkomen n" len stoel, omdat die tot nu toe de VerlaQ, 1991 , p.25. door elkaar die absoluut 15n: Over de vorm van het Meu- meeste aandacht genoor. 13. Reactie van het Nederlandsch scheiden moeten blijven. u-bel, 8 en opbouw nr. 21, oktober In:"Van hout tot staal ... ", De Dagblad, 23 juli 1941 n.a.v. 'mo- bels zijn elementair en kunnen1937,themanr.meubelen, p.198. Groene Amsterdammer, 19 janu derne' interieurs op de tentoon- niet heel creatief zijn omdat ze6. Robert Venturi : "roday we ari 1935,p.16. stelling 'in Holland staat een functioneel moeten zijn. Hunemphasize our opportunities to 10. Le Corbusier: "Dans la personne huis', die door het uitbreken van vorm moet redelijk zijn, niet bizarexpress the literal continuities of de Jean Prouv s'unissentl'a I'ar- de o o r l ~ ruim een jaar was uit- of ex travagan t en de proport iesstrueture and materials - such as chitecte et I'ingnieur, mieux en gesteld: Huisgoden dezer eeuw, moeten harmonieus zijn".the welded joint, skin structures, core , I'architecte et Ie btisseur, waar voert gij ons heen? 1940 In: NRC Handelsblad, Cultureeland reinforeed concrete. Except car tout ce qu'il touche et cre ziet ons aangeland in de woon Supplement, 30 april 1993, p.4 .

29

8/9/2019 De Tafel

17/46

16

D E

koppelingopleggingi nk l_ inguitkraging

naadnaadloos

Hout

Metalen

KunststofGlas

plankstaafplaat

T A F E

KASSACONSTRUCTXE )

L

gel i jmdgedeuve ldgeschroefdgeboutgelas tgevouwengespannen

"

. -_ ....T

L

8/9/2019 De Tafel

18/46

.ct

2

3

4 5

6 7

8 8

8/9/2019 De Tafel

40/46

8/9/2019 De Tafel

41/46

8/9/2019 De Tafel

42/46

7

8 9

1. I. Hollebeek, 9. B. Hilbers,2. J. den Hertog, 10. M. de Rooy ,3. M. Booltink, 11 . L.Kerpel ,4. J.w . Fransen, 12. A.Hofst, 375. J. van der Vegt, 13. A.Brewster,6. J. Steenkamp, 14. A. van Nifterik7. C. de Wolf, 15 . A.Harstra8. N.Jutten,

10

11 12 13

14 12 16

8/9/2019 De Tafel

43/46

38

Apparaat enbouwpakket

1. A. Spinhoven, 9.2. Y G. Smeets, 10.3. J.Bosma, 11.4. D.Schenk, 12.5. A.P. Klaase,6. H.B. Huisbos,7. M. ter Braak,8. E. Schaaf,

2

2

3 4

F.deVreugd ,F.deKok,D. van de BergE. de Koning .

4

5 6 4

8/9/2019 De Tafel

44/46

8

8

39

9

10

11 10 12

Colofon

8/9/2019 De Tafel

45/46

40

Uitgave

Copyright e1993

Auteursfotografie

SamenstellingVormgevingTypewerkDesk Top PublishingLettertypePapierDruk

CIP gegevensISBNNUGI

Publikatieburo BouwkundeFaculteit der Bouwkunde, Technische Universiteit DelftBerlageweg 1, 2628 CR Delf t, telefoon (015) 784737Sectie Vormstudie, Vakgroep Geschiedenis, Media,Theorie en Bouwinformatica, Faculteit der BouwkundeTechnische Universiteit DelftJack Breen en 8emard OIsthoomTafelmodellen 1 5:Hans Schouten / Fotografische Dienst BouwkundeOverige foto's tenzij anders vermeldJack Breen, Mediatheek Bouwkunde / dia-archief VormstudieStaf Vormstudie, Faculteit der BouwkundeJack Breen, m.m.v. 8ernard OIsthoorn en 8emard VercouterenCarla van Rossen, secretariaat MediaHenk 8erkman, Publikatieburo BouwkundeHelvetica170 grs. mat MC, omslag 280 grs. CoverkoteUniversiteitsdrukkerij , Technische Universiteit DelftKoninklijke Bibliotheek, Den Haag90-5269-134-7923,911

Tentoonstelling Faculteit der Bouwkunde, Technische Universiteit Delft / 4 -30 juni 1993Samenstelling Staf Vorm studie m.m .v. Bemard Vercouteren en Sabine FirschkeDocenten Vormstudie Jack Breen, Jeroen van de Laar, 8er Mooren, 8emard Olsthoom enWillem Vogel, assistent: Bemard VercouterenMaquettetechniek Maarten van Wageningen, assistent: Dorothy BerghahnSponsoring

0\ AspaCBM

Dit boekje en de bijbehorende tentoonstelling zijn tot stand gekomenmet financile bijdragen van:Publicatiefonds Bouwkunde en Tentoonstellingsfonds Bouwkunde,Technische Universiteit DelftDe volgende bedrijven leverden (met name voor het vervaardigen vande tafels op ware grootte) een financile bijdrage :ASPA kantoorinrichting met showrooms in Apeldoom, Eindhoven ,Rotterdam, Utrecht, Zaandam en ZoetermeerAmsterdamse FIjnhouthandel, Minervahavenweg 14,1013 AR Amsterdam C / 020 - 6828079Arco Meubelfabriek bv, Paralleweg 2-111,7100 AA Winterswijk /05430 - 12504Hoofd sponsor:Centrale Bond van Meubelfabrikante n, Westerhoutpark 10,20 12 J M Haarlem / 023 - 158800

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigdenlof openbaar gemaakt worden doormiddel vanl

druk, fotokopie, miaofilm of op welkeandere wijze dan ook zonder voorafgaandeschriftelijke toestemming van de uitgever

8/9/2019 De Tafel

46/46