DDG Gazet 2013/2

DUTCH DIRECTORS GUILD

WWW.DIRECTORSGUILD.NL

LOSSE VERKOOP € 4,95

Winter 2013/2014

nieuwe tijden

thema

Film en poëzie John Albert Jansen en Bas Kwakman

Peter Delpeut over de veranderende rol van het beeld

CineCrowd 3 jaar later

04Groeien tijdens crisis EengesprekmetRoelvandeWeijer,mede-oprichtervanCineCrowd.

Hoestaatheternuvoor,3jaarnadeoprichting.

08Film en poëzie Cinérendez-vous:Camille Claudel 1915 FilmmakerJohnAlbertJansenenBasKwakman,directeurvan

PoetryInternational,zienCamille Claudel 1915vanBrunoDumontenpratenoverhunsamenwerking.

13 De regisseur is dood lang leve de regisseur

MartijnWinkleroverdepsychologievanhetvisitekaartje.

16Wat doen we met de speelhoek Alsdewerkelijkheidbeeldwordtenbeeldenwerkelijkheid,

kunnenwedannogwelvanbeeldenspreken?PeterDelpeutoverdeaantrekkingskrachtvanhetbeeldscherm.

22 Persoonlijk en niche-achtig willen we blijven

EeninterviewmetproducentJoostVerheijoverhetmakenvangrensverleggendedocumentaires.

INHOUD

30

08

26

02 Voorwoord

20 Work in progress Laura van Zuylen over jonge

journalisten en filmmakers

26 Het geheim van de maker

Jorien van Nes over A Long Story

30 De poel Op de set

31 Colofon

32 De introductie Marc Schmidt over Der Freie Wille

VOORWOORD

Op de cover: John Albert Jansen, gefotografeerd door Jørgen Krielen

VOORWOORD/

Scène uit A Long StoryOp de set van De poel

Scène uit Camille Claudel 1915

Nieuwe Pakhuis de Zwijger aan het IJ in Amsterdam, een

maand of wat geleden. Op uitnodiging van de

Fotografen Federatie schuift een gezelschap van

zo’n 30 mannen en vrouwen aan een lange tafel om

gezamenlijk een pastamaaltijd te eten. Het zijn acteurs,

journalisten, ontwerpers, de fotografen zelf natuurlijk

en ik ben erbij namens de film- en televisieregisseurs.

Nieuwe tijden en vergezichten

Allenzijnwevertegenwoordigersvanberoepsorganisatiesmetalsgemeenschappelijkkenmerkdatonzeledenoverauteursrechtenbeschikken.Maarhetgesprekgaatnietoveramendementenopwetsvoorstellenofanderejuridischekost.Wezijnbijelkaaromtebesprekenhoewebeterkunnensamenwerken.

Hechtesamenwerkingismisschienweldeenigemaniervoormakersomteoverlevenintijdenwaarinalleregelsrondhetintellectueeleigendomvolledigaandelaarswordengelapt.Hetinternetenandereelektronischeverspreidingsmidde-lenzijntenprooigevallenaaninternationaalopererenderoversbendes.Allegastenaantafelkunnendaarovermee-praten.JournalistenenfotografenzijnineenheftigestrijdgewikkeldmetuitgeverijSanomaendeaudiovisuelemakershebbenhetaandestokmetkabelaarsalsZiggo,KPNenUPC.

Nahetdinerstaanwenogwatnatepratenendever-gezichtendoemenop.Collectievenvanmakersdiehunverbodsrechtoppublicatielatengelden!Staken,endanmetz’nallen!Methoeveelzijnwe?Misschienwelzo’n30.000.Allemaalverenigdinéénorganisatiediealshetmoetz’ntandenlaatzien!

Dealledaagsewerkelijkheidvraagtnietzozeeromverge-zichten,maaromconcretestappendieleidentotversterkingvanonzeorganisaties.DeDDGisaleentijdlangingesprekmetVEVAMenFNV-KIEM.Devraagishoewehetmeestef-fectiefkunnensamenwerkenomeenoptimaleslagkrachtin

tezetten,maarmetbehoudvanonzeeigensterkeidentiteit.Hetantwoordopdievraagkomtnietvanzelf.VEVAMenDDGmakeneenlastigeperiodedoor,nudekabelvergoe-dingenzijngestoptenFNV-KIEMkamptmeteenimagopro-bleem.‘Ikhoornooitwatvanze’,iseenvaakgeuiteklachtvanKIEM-leden.Alsjedanvraagt‘hebjeophunsitegezienwatzeallemaalvoorjekunnendoen’,ishetantwoordvaak‘nee’.BijFNV-KIEMismenzichbewustvandenoodzaakomhierveranderingintebrengen.IndeafgelopenperiodeheeftFNV-KIEMzichsterkgemanifesteerdbijBLIJFJIJZZPERen‘onzeprogramma’sbezuinigjeniet123weg’.Hetwarensuccesvolleacties.

Samenwerkenbetekentgebruikmakenvanelkaarsdiensten,voorzieningenenexpertise.Hoedoejedat,financieelenbe-stuurlijk,metbehoudvanjeidentiteitalsorganisatie?Givealittle;takealittleendetijdzallerenofhetblijftbijsimpel-wegbeteroverleggenenafstemmenofdatereenwerkelijkeintegratievanorganisatieskomt.

Hetvraagtbestuurlijkemoedomjecomfortzoneteverlaten.MaardewensomsamentewerkenisbijdeDDG,bijVEVAMenFNV-KIEMaanwezig.Meerdandat,erisenthousiasme.Enzodoemtertochweereenvergezichtop.Eengrootpand,middenindestaddathuisvestingbiedtaanallerleiberoeps-organisatiesvanmakers.Mensenlopeninenuitenont-moetenelkaarinhethuis-café.Hetisnietsminderdaneenbolwerk,vanenvoormakers.

/Casper Verbrugge, Algemeen Secretaris

(reageren: [email protected])

2 3gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden

>

vdW:WereldwijdenookinNederlandziejeophetgebiedvancrowdfundingelkjaareengroeivan80tot100procent.Heteerstejaarhebbenwe

honderdduizendeuroopgehaald,hettweedejaartwee-honderduizendenvoorditjaarisdeprognosevijfhonderdduizendeuro.Dierechtelijnzalergenswelgaanafvlakken,maarikdenkdaternogveelpotentietehalenvalt.

Wat opvalt is dat het om relatief kleine bedragen gaat.Dathoorikvaakalskritiek.Ikzegdanaltijddatheteendeelvandefinancieringis.Netzominalsdatjeeenfilmvolledigfinanciertmetgeldvandefondsen.Somsgaathetom‘gapfinancing’,hetlaatsteontbrekendegeldenvaakisdateenmoeilijktefinancierengedeelte,dusproducentenzijnerblijmee.Zitjeaandevoorkantvandefilm,descriptonwikkeling,dankunjesomsbedragenophalenvanrondde10.000euroendatisookinteressant.

Drie jaar geleden zei je dat er vooral geld werd ingezameld onder vrienden en familie. En om daarbuiten te treden moet je vertrouwen wekken.Datgeldtnogsteeds.Mensengevenvoorhetproject,maarookvoordepersoon.Dusalsjijgeenvertrouwenweette

R

“Crowdfunding gaat over herhaling, maar je moet voorkomen dat de herhaling ‘geef geld’ is.”

Scène uit Deal

wekken,danwordthetingewikkeldomgeldtekrijgen.Maarwezijnergaktiefgeweestomdenichebuitendieeerstekringtebereiken.Dusweinventariserenmetdemakerhoewededoelgroepgaanbenaderen,prikkelenenactiveren.ConcreetvoorbeeldisDark BloodmetRiverPhoenixindehoofdrol,wehebbenheelduidelijkgekozenvoorhemalsvoornaamstecrowdfundingelementendaarnaastdeurgentievoorGeorgeSluizeromdefilmaftemaken,dieishooggezienzijnleeftijd.

Verderwillenwefilmliefhebbersbereiken,bijvoorbeeldopfilmfestivals.HetNederlandsFilmFestivalwaseerstbangdathetzoubotsenmetdeeigendonateurswerving.Nublijktdathetpubliekhetleukvindtomteparticipereninfilmsdiehetlaterophetfestivalkanzien,zethetNFFzichinomgeselecteerdeprojectenvoorhetvoetlichttebrengen.WegaanookeensamenwerkingaanmethetIDFABerthaFund(voormaligJanVrijmanFonds)omfilmstesteunenuitontwikkelingslanden.EenandereprachtigemogelijkheidommeerbekendheidtegenererenishetaanbodvanJeanMineurBioscoopreclameomCineCrowdspotjestevertonen.

Crowdfundinggaatoverherhaling,maarjemoetvoor-komendatdeherhaling‘geefgeld’is.Jemoetzorgendatjesteedsmetietsnieuwsnaarbuitenkomt.RegisseurThijsSchreuder,onlangsafgestudeerdaandeFilmacademie,isbezigmet‘worldbuilding’eennieuwsoortfilmmaken.Jecreëerteerstdearenawaarbinnendefilmgaatplaats-vinden,compleetmetmuziekendeartdirectionendaarnawerkjepashetscriptuit.Ditiseenmethodedie,hoewelbijAmerikaansefilmsalsAvatarinzwang,nognietwordtomarmddoordeNederlandsefondsen.Metcrowd-fundingkanjemensenlatenparticiperen.Jehebteengoedverhaaldatzichsteedsontwikkeltenvoordatjefilmklaaris,bereikjealeenredelijkgrootpubliek;mededankzijdemediaaandacht.Metde21.000eurodieisbinnengehaaldkandevolgendestapwordengemaakt.

Komt het wel eens voor dat een film niet van de grond komt? En wat gebeurt er dan met het gedoneerde geld?Hetisnognooitvoorgekomendateenfilmnietwordtgemaakt.Hetkansomswellangduren.Ne Me Quitte PasvanNielsvanKoevordenenSabineLubberBakkerisdaareengoedvoorbeeldvan.DriejaargeledenbegonnenzeopCineCrowdmetHet Einde van België.Naeensuccesvollecrowd-fundinggingenzemeteenbusjedoorBelgiëenkwamenmetmooimateriaalterug.Tweekarakterssprongenerechtuit.Daaropiseennieuwscenariogebaseerdwaarmeezefinancie-ringvano.a.hetFilmfondskregen.NuisdefilminpremièregegaanendeedhetmeeaandeinternationalecompetitieophetIDFA,waarhettweemaalisgenomineerd.Demakershebbendedonateursaltijdgoedopdehoogtegehoudenvandekoerswijzigingenkijkwateenprachtigresultaat.

Staat de energie die je als maker in crowdfunding moet stoppen in verhouding tot het bedrag dat je binnenhaalt?Sechetbedragniet,maarhetgeldisdekersopdetaart.DefilmDealvanEddyTerstallbegonalseenkortefilmwaarmeehij20.000eurowildebinnenhalen.Hijkreegzoveelpubliciteitdatdeproducentmogelijkhedenzagomeenspeelfilmtemaken.

Maar dan helpt het wel dat Eddy Terstall een bekende regisseur is.Datwel,maarbijnaelkprojectbijCineCrowdheefthetnieuwsgehaald.Veelmakersbeseffenniethoeveelpubliciteitertehalenis.Omjefilmvoorhetvoetlichttekrijgenmoetjesteedsharderknokken.Hoeeerderjedaarmeekuntbeginnenhoebeter.Endaariscrowdfun-dinguitstekendvoor.Jebentalnieuwsvoordatjezelfseenfilmhebt.Hetbijkomendevoordeelisdatjealpubliekbetrektvoordatjehebtgedraaid.Datkanweerleidentotcrowdsourcing;inhoudelijkeinputkrijgenvanjepubliek.EenregisseurdieeenfilmwilmakenoverinNederlandwonendeIndonesiërsdieterugverlangennaarhunvaderland,kreegonverwachtprachtigewaardevollebrievenmetpersoonlijkeverhalenvanzijndonateurs.Wanneerjemetcrowdfundingeenbedraghebtbinnen-gehaaldeneenscenariokuntschrijven,hebjeookeenverhaaltevertellenaandefondsen.Meerdanalleeneenvoorsteloppapier.Jekuntvertellenhoehetleeftbijhetpubliekenbijdemediaenwatdeurgentieis.

“Veel makers beseffen niet hoeveel publiciteit er te halen is.”

>

Roel van de Weijer (r) en Floris Parlevliet

Groeien tijdens crisis

Scène uit Ne Me Quitte Pas

Met duizelingwekkende cijfers begint het gesprek met Roel van

de Weijer, medeoprichter van CineCrowd. Drie jaar geleden is hij

met veel enthousiasme het crowdfunding avontuur aangegaan.

Hoe staat het er nu voor? /Marlou van den Berge

4 5gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden4

HetAmsterdamsFondsvoordeKunstheefteenbudgetbeschikbaargesteldwatwijweeraandefilmmakersmogengeven;kleinebedragenomhetprojectoptestarten.MetomroepHUMANwerkenweooksamen.WanneerwijeenprojectgefinancierdkrijgendatHUMANondersteunt,danfinanciertdeomroepookmee.

Hoe staat het Commissariaat voor de Media hier tegenover?Hetisnogeengrijsgebied.Zestaanernietnegatieftegen-over,wanthetzijngeencommerciëlegiften.OfficieelmagergeenoproepzijntijdensTVprogramma’smaarjemagerwelaandachtaanbestedenopandereplatforms.Ikzouhetleukvindenalsmeeromroependiekantopzoudengaanenhetpubliekactiefbetrektbijdeprojecten.

HetFilmfondsstuurtsomswelprojectennaaronstoe,dienogeindfinancieringnodighebben,maarikzounogwelmeerwillengaansamenwerken.Hetisonmogelijkomindeindustrietestappenmethetideedatdeindustriezichwelomjeheengaatvormen.Nietdatikhetzouwillen,maarjekaneenindustriealleenveranderenalsjeookechteengrotespelerbent.Daarentegen,ophetniveauwaarwenuzijn,merkikweldatfondsen,festivalsenomroepeneenbeetjekantelenenbarrièresweghalenzodatwemeekunnendoen.Dusdaarhebbenwewelterreingewonnen.Driejaargeledenwerdhetnoggezienalsbedelenennuzienzedathetgeenzwaktebodis,maardathettoegevoeg-dewaardeheeft./

“Het Filmfonds stuurt soms wel projecten naar ons toe, die nog eindfinanciering nodig hebben.”

Zijn er ook lastige kanten aan crowdfunding?Crowdfundingisnietvooriedereenweggelegd.Jemoeterwelvooropenstaan.Hetismarketingenheelveelmensenhebbendaarplatteassociatiesbij,maarerzijnregisseursdiehetgoedoppakkenenheelfijncommuniceren.JasperKuipersmetzijnfilmFinity Callingisdaareengoedvoor-beeldvan.Hijmaakteeenfilmpjewaarinhijzijnpassievoorstop-motionuitlegtenbetrektdaarmodedesignbij.

Maarerzijnookregisseursdieermoeitemeehebbenenslechteervaringenhebbenmetcrowdfunding.Diehetmoeilijkvindenomdejuistetoonaanteslaanofmoeitehebbenmetdetijdenenergiediejeerinmoetstoppen.Bijcrowdfundingmoetjenietdenkendatjejeprojectonlinezetendatmensendewegwelvinden.Jemoetjeechtgaanverplaatseninjepubliekennietgaanafwachtentothetpublieknaarjoutoekomt.

Wat doet CineCrowd om regisseurs te begeleiden?Weproberenmiddelenaantereikenomopeengoeiemaniermetjepubliektecommuniceren.Dusnietdatjedemensenmailtmethetgoedenieuws:‘Wehebbenzoveelopgehaald’enhetslechtenieuws:‘Wemissennogzoveel’.Datisnochprettigomtelezen,nochomdoortesturen.Beterishetomtemeldenwaterallemaalgoedisgegaandankzijiemandssteunenwatdeleukenieuwsfeitjesom-trenthetprojectzijn,envervolgensdaternogeenlangewegtegaanis.

Weproberenregisseursgoedtebegeleidenenerachtertekomenwaarhunpassieligtbijhetproject.Wehebbeneenlayoutvaneencampagneplanendatiseenhouvast.Verderishetaandefilmmakeromhettedoen,maarwefaciliterenweldecontactendiewedeafgelopenjarenhebbenopgebouwdmetdefestivals,andereplatforms,deperseneenvastegroepdonateurs.

Waarom doen mensen mee en doen jullie onderzoek naar de doelgroep?Mensendoenmeeomdatzeheteenbelangrijkonderwerpvinden,ietsmetdemakerhebben,omdatdebeloninginteressantvoorzeisofomdatzeonderdeelwillenzijnvanietssuccesvols.Daarnaastkaneenredenzijndatdegifttot150procentaftrekbaaris.Verderishetookeensoortmecenaatschap,maarhetzijnnietpersérijkemensendiegeven.Overhetalgemeenwelhogeropgeleiden,dertigplusenafkomstiguitdegrotestedenindeRandstad.

Dus er ligt nog een braakliggend terrein?Ja,datisookeenveelgehoordcommentaar:‘Crowdfundingiszoeindig.’IndeVSheefthetcrowdfundingplatformKickstarter100miljoendollaropgehaaldvoordeonafhan-kelijkefilm.Alsjekijktnaarcrowdfundingwereldwijddangaathetom5miljarddollar,inNederlandisdat14miljoenwaarvan1miljoenvoorfilm,terwijlwenadeVSenEnge-landweldederdeinderijzijnmetdemeestecrowdfundingplatforms.Duserisnogveeltedoen.

Wat hebben jullie de afgelopen jaren gemerkt van de crisis?Gekgenoegeigenlijkniets.Ikdenkdatcrowdfundingpastbijdehuidigemaatschappij,namelijkdatjezelfbeslistwaarinjeinvesteertenwatjemogelijkwiltmaken.Doordatelkproductopdemarktkanwordengebrachtenwordenopgepikt,heeftdeconsumentkeuzevrijheidinwatzijwilconsumeren.Menzegtdatdemaatschappijindividualistischerwordt,maarikziedatmensendemaat-schappijmeervormkunnenenwillengeven.‘Meedoen’isnietafdwingbaar,maarblijkbaarweltestimuleren.Enon-danksdebezuinigingenhebbenmensenergeldvoor.Hetisnietzodatmensenzoalsvroegerdehelftvanhuninkomenbestedenaanbasisbehoeften.Eriseencrisis,maarhetisnietzodatwegeengeldmeeroverhebbenomtebesteden.

Hoe kijken de fondsen tegen crowdfunding aan? Defondsenvindenhetinteressantomdathetpubliekhier-doorzietdatfilmmakengeldkostenhetpubliekwordtbetrokkenbijhetmaakproces.Crowdfundingkanaanvul-lendzijn,metprivégeldwordenprojectengefinancierd.Datbiedthetfondsdemogelijkheidomtezeggendatermeerprivaatgeldinfilmswordtgestoptendathetcultureelondernemerschapopdezemanierwordtgestimuleerd.

“Je moet je echt gaan verplaatsen in je publiek en niet gaan afwachten tot het publiek naar jou toekomt.”

Scène uit Dark Blood

Scène uit Het einde van de wereld, Asterdwarsweg 10

Saskia van den Heuvel, regisseur van Shades of Gray, genomineerd voor een Gouden Kalf in 2010, wil haar nieuwe film Het einde van de wereld, Asterdwarsweg 10 met behulp van crowdfunding van de grond tillen. Ze heeft de zesweekse campagne gedaan en het beoogde bedrag van 15.000 euro gehaald, maar het was geen sinecure.

‘CineCrowd is een professioneel, degelijk platform met heldere uitleg voor iedereen die zich op de website begeeft. De begeleiding is best goed, maar het kan mijns inziens nog beter en ambitieuzer. Het campagneplan, de leidraad voor wat je doet tijdens de crowdfunding is duidelijk, maar achteraf had er nog een schepje bovenop gekund. En dan met name in de voorbereiding naar de bedrijven. Die nemen geen beslissing in zes weken, dus die moet je ruim voordat je je campagne begint in kaart gebracht en benaderd hebben.

Een ander belangrijk punt dat ik geleerd heb, is een plan B en misschien wel een plan C te hebben. Wat te doen als een van je doelgroepen of sleutelfiguren voor een doelgroep niet over de brug komen? Je moet crowdfunding heel goed voorbereiden. Ik had er behoorlijk wat tijd ingestoken, maar ik denk dat je van-tevoren al allerlei evenementen moet hebben gepland en sleutelfiguren voor doelgroepen helemaal bij je plannen moet hebben betrokken.

De belangrijkste les die ik heb geleerd is dat je je culturele product in de markt moet zetten en je voortdurend moet afvragen: ‘Wat heeft iemand eraan om mij te steunen?’ Dat kan verder gaan dan de beloning. Ik heb een aantal gesprekken gehad met projectontwikkelaars die me echt ook gecoached hebben bij mijn ‘verkooppunten’. Ik zou het zeker nog een keer doen, maar dan met alle lessen die ik dit keer geleerd heb. En zeker niet meer in mijn eentje.’

Saskia van den Heuvel


CINÉ RENDEZ-VOUS/John Albert Jansen en Bas Kwakman, directeur van Poetry International, zien Camille Claudel 1915 van Bruno Dumont.

Scènes uit Camille Claudel 1915

Regisseur Bruno Dumont toont Claudels (Juliette Binoche) paranoia door enige dagen uit haar leven in een gesticht te laten zien. Een paar dagen uit de laatste 30 jaar van haar leven in een gesticht, waar ze nooit meer levend uit zou komen. Ze kijkt tijdens die paar dagen reikhalzend uit naar de komst van haar broer, de zeer religieuze schrijver Paul Claudel. De kijker krijgt in een kort tekstje voor de eerste scène en na de laatste scene enige biografische informatie.

Was het bestaan van Camille en Paul Claudel jullie bekend?Bas Kwakman:Ja,ikkendedatverhaalheelgoed.Ikhebopdeacademiegezetenenindieperiodebenikmijgaanspecialisereninmuzenvangroteberoemdekunstenaars,dieeigenlijkzelfkunstenaarwaren,maargefnuiktwerdendoorhunmannen.Muzenvanzo’n8tot10kunstenaars.IkhebtoeneenjaarlangalleenmaarportrettengemaaktvanAlmaMahler,FridaKahlo,GalaDalí,CamilleClaudel,e.a.IkbenafgestudeerdopdezedamesendetitelvanhetwerkwasLes animaux et leurs hommes.EndatiseengedichtvandiezelfdePaulClaudel.

John Albert Jansen:O!Dusjewasalgespecialiseerd?

Bas:Ikhebookdedagboekenvano.a.AlmaMahlerenFridaKahlogelezenendaarvindjeookdetragiek,dieindezefilmeninhetlevenvanCamilleClaudelwelheelergextreemis.Eengenialekunstenares.MaaromdatzevrouwwasenomdatzeinRodinsmagnetischekrachtkwam,iszevolkomenuitdebochtgevlogen.Sommigeanderen,zoalsdieFridaKahloenAlmaMahlerkwamendaarsnellerenbetervanaf.Ikkendehaarverhaaldusalenookhaardagboeken.

John:Defilmisnatuurlijkéénpartuiteenmensenleven.Hetsterkevondikheteerstedeel,waarinhetallemaalheelsecwasquavertellingenhetlaatstedeel.Ookheelsec.Maarjehadookdebegin-eneindtitelsmetdebiografischeinformatiewegkunnenlaten.Danwashetgewooneenmensenlevengeweest.

Bas:Hetgaatookoverdefilmtaal.Ikbenmisschienberoepsgedeformeerddoormijnhalvelevenpoëzietelezen,danleesjeminderlineair.Jeneemtnotievanietsopeenanderemanierdanbijfilm.Enbijfilmhebjevaakdatwijalskijkeraandehandwordengenomen:‘Kijk!Letop!’Enalsjehethebtgemist,danvertellenwehetopeenanderemaniernógeenkeer.Enalsjehetdannognietopgepikthebt,doenweernogevenditbovenop.

Had je dat hier ook?Bas:Eengoedgedichtlaatdelezerzelfdeschoonheidtus-senderegelsvinden.Datisbijeengoedefilmookhetgeval.Ditiseenfilmdiepoëtischwilzijn,maartocheigenlijkookstiekemdatbiografischeverhaalwilvertellen.Hetverhaal,waarvanderegisseurvindt,datwijheterperseinmoeten>

John Albert Jansen leverde dit jaar de film Het afwezige land op. Een ontmoeting met de Syrische dichter en luis in de pels van de Arabische dictaturen, Adonis. Na films over schrijver/dichter Hugo Claus en dichteres Wislawa Szymborska is dit de derde film, die is ontstaan uit een samenwerking met Bas Kwakman. Kwakman, van huis uit beeldend kunstenaar, is directeur van Poetry International.

Foto

’s d

oor

Jørg

en K

riel

en (l

) en

Hel

la K

offe

man

(r)

de schoonheid zit tussen de regelsFilm en poëzie,

Camille Claudel (1864-1943), ooit een gevierd kunstenaar, was tevens

bekend als minnares van haar leermeester Auguste Rodin. Ze verdween

van de aardbodem nadat ze anno 1913 op verzoek van haar familie als

geesteszieke achter slot en grendel werd gezet. Acht jaar eerder hamer-

de ze reeds al het werk in haar atelier aan gort; ze draaide door nadat

Rodin hun liefde had verbroken. Ze vermoedde een complot waarin hij

niet alleen haar ideeën stal, maar er ook op uit was haar te vermoorden.

/Peter Dop

8 9gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijdengazet/ winter 2013-2014/ nieuwetijden

vinden.Diescènewaarindiebroervanhaar,PaulClaudel,knieltindatlandschapendatgedichtoverzijnverhoudingmetGoddeclameert.Omtelatenziendathijeenvolslagenreligieuzegekis.Volstrektirreëel.Zo’nmistraldieopsteektgeeftmijveelmeerenmooiereinformatiedanzo’nknie-lendeClaudel.Opeengegevenmomentspelentweegekkeneentoneelstukje.‘DonJuan’eneenvrouw.Datisheelgrap-piggeacteerd.Camillemoeteerstlachenomdieacteurs.

‘DonJuan’versiertdievrouw,wilhaargaantrouwenenzalhaarnatuurlijkgaanbedriegen.EndanzienweCamille.WehebbennetdaarvoordatverhaaloverRodingehoorddatzetegendepsychiaterverteldheeft.Endanzieje:‘NudenktzeaanRodin.’Datmoetenwijdenken.Datwordteringedouwdbijons.Endanhuiltze.Heelerglang.Datbedoelikmetberoepsdeformatie.Ikwildattussenderegelsvanhetspeldoorzien.

John:ZonderkennistehebbenvandiegeschiedenismetRodin,zoujegewooneenmensenlevenineentijdsbeeldhebben.Dathadnetzogoedgekund.Hetiseigenlijkeenstudieinzekerezin.Maarvooreenechtestudiezittenereenaantaldingenindeweg.

Zoals?John:Bijvoorbeeldhetextremenaturalisme.Juistomdathetzonaturalistischis,verhoudthetzichnietmethetglan-zendegebitvanJulietteBinoche.Datwordtnogeenkeerextrabenadruktdoorscèneswaarindebedoelingerwelheelergdoorheenschemert.

Bas:ZelateninextremoscènenascèneziendatJulietteBinoche,Camilledus,tussenallemaalmensenzitdieex-treemgekzijn.Datzijdaarnietpast,maardatzijdaarweleenlevenprobeerttecreëren.Toendachtik:‘Stelnudatzeditallemaallatenzienzonderhaarerin.’Ikzoutweeuurlangeenpureregistratiekunnenzienvandie8mensen,diedaarwoneneneenbeetjegeportretteerdworden.Metdiecamera,metdatprachtigelichtendatprachtigebeeld,zoalshetnuis.Datzoueenprachtigefilmzijn.Alleenmaarvol-gen.Ikzouerhelemaalingezogenworden.Nuhebjebijv.driescènes,waarinhijlaatzienwatvoormensenerwonen.WeziendiescènesdoordatCamilledaarheenloopt,gaatzit-tenenkijkt.Danstaatzeweeropenlooptnaardevolgendescène.Alleszienweviahaar.Dandenkik:‘Ikhebhaarnietnodig.’Alleenaldateten:driemensendieechtknettergekzijn,daareencameraopenlaatmaareentijdjezien.

John:Dieeetscèneisgeweldig.Eensoortaardappeletersendaninhetextrememetgeluid.Dierauwheidisheelergmooi.MaarhetdetoneerttochmetdieJulietteBinoche.

Misschieniseenaantalvandegekkeneenbeetjegeregis-seerd,maartoch.Degenendiezichzelfspelen,dezwakbegaafdenzullenwemaarzeggen,zijnafentoemeesterlijk.Maarhetgaatfoutomdatjeerdantochzonodigeenbe-kendeactriceinmoethebben.Enhiervondikhetcontrastwelheelerggroot.Eigenlijkwilzeookeen‘beetjegekzijn’spelen.Maarzewordtnatuurlijkgrandioosovertroffendoordegenendiehetechtzijn.Endanziejedusdeacteertrucjes.Jezietdatzehiergewoondeslechtsteactriceis.Geefmijmaardieheerlijkezwakzinnigevrouw,diealsmaarachterhaaraanloopt.Ofdateetclubje.

Bas:Datwasookperfectgedaan.Hetlicht,wiewaarzit,watzeaanhebben,hetgeluid.Daarisenormaangeknutseld.Ondertussenzijnzezoknettergekalswat.Erisheelveeltijdgespendeerdaanhetregisserenvanmensendiezichzelfspelen.Wanterwordenbewegingengemaaktenerwordtgelopen.Altijdophetgoedemoment.Datdedenzijveelbeterdandienonnendienietknettergekzijn.

Ze zit al 20 jaar in het gesticht. Dan denk je: ‘Hoe kan ze er nog zo uitzien?’ Een normaal mens in een gesticht gaat er na 20 jaar ook raar uitzien, lijkt me. John:Ja.DegrootstefoutvandezefilmisdatzeJulietteBinochegecasthebben.

Bas:ErzaltochergensweleenFranseactricemeteenvetteborderlinetevindenzijndiedatkanspelen.Jekuntgeengektussendegekkenspelen,wantjewordtover-klast.Naeentijdjewordtjegekdaar.Camilleook.Waszegektoenzeopgenomenwerd?Iszehetdaargeworden?Ofishetgewoon,datideehadikookwel,iemanddieuithaartijdisgevallen?Eenkunstenares,sterkernogeengeniaalkunstenares,diealleenineenhuismetalleenmaarkattenwoont,datkonnietalsvrouw.Alleswatzijwas,konnietenmoestdusdoordefamilieenRodineniedereenweggewerktworden.Dushetisookhettragischeverhaalvaniemanddieuithaartijdvalt.

John:Hetiseentragischvrouwenleven.Zeisindeverkeerdetijdenopdeverkeerdeplekgeboren.

Bas:Ineenverkeerdeseksegeboren.AlszeeenmanwasdanhadzewerkgemaaktdatbeterofevengoedalsdatvanRodinwasgeweest.EnhadzegewoonfiernaastheminhetLouvregestaan.Wanthaarwerkhoortdaarthuis.Maarzewaseenjongemooievrouw.Endatkonniet.

Het werk heeft zij zelf vernietigd?Bas:Eendeel.MaarerisookeendeeldatinhetMuséed’Orsaystaat.Eenpaarslankefiguren,eenheelerotischescène.Mooiedingen.Zewasgewoon,datzeiRodinook,steengoed.MaarvrouwennietzosterkalsdeMahlers,deKahlo’sendeGalaDali’s.OmdatzehelemaalbezetenwasvanRodin.RekenmaardatdieRodinookknettergekwas.Maarja,datwaseenman.Eenvirieleman.Eenbeest,maareenmanenduseengrootkunstenaar.

“Je kunt geen gek tussen gekken spelen, want je wordt overklast.”

Bas, jij bent al een jaar of tien directeur van Poetry International en jij, John, bent filmmaker. Af en toe werken jullie samen.John:Datisookmetgektebegonnen.IkhadeenfilmoverdedichterHansVlekgemaakt,De Goddelijke Gekte.Erisdeafgelopen15jaaropdeNederlandsetelevisiegeengenialere,bijzondereenwaanzinnigerfiguurgeweestdanHansVlek.

Bas:WijhebbentoendiefilmvertoondenJohngevraagderietsovertevertellen.Zoisdatcontactontstaan.EnVlekoverlatenkomenuitSpanjeomzijnpoëzievoortelezenophetfestival.Diemet5lagenklerenoverelkaaraan,onderwegeenstukofvierkeergearresteerdwerddoordepolitie.Enwatvervolgenseenchaoswerdomdathijinzijnparanoiademicrofoonsnietvertrouwde.ZokwamenweophetideeombijdevolgendePoetry-editieseenpremièrevaneenfilmovereentoonaangevendedichtertepresenteren.TemakendoorJohn.Encontacttezoekenmeteenomroepomeencombinatietemakenvaneenpremièreophetfestivaleneenuitzendingopdepubliekezender.Datwashetidee.

John:Datwasin2009.Bijhet40-jarigjubileumzouereenfilmmoetenkomen.Enuiteindelijkzoudaardaneenreeks

uitvoortmoetenvloeien.Waarbijikwelexplicietgezegdheb:‘Ikwilgeendichtersportrettenmaken.’Wewildenproberensteedseensoortreisdoorhetlandtemakenaandehandvandegedichten.ToenkwamenwealsnelopHugoClaus.Ookalomdatik5jaardaarvoorcontactmetClaushadgehadomeenfilmtemakenoverdeOostakkerse Gedichten.DefilmoverClauswerdgevolgddoordePoolsedichteresSzymborskaendeSyrischedichterAdonis.Elkekeerhopenwemaarweerdatdeomroepmeedoet.

Bas:Eriseenmooiebalans.PoetryheefteennetwerkdatervoorzorgtdatalsjevaniemandalsSzymborskaeenfilmwiltmaken,zijdanzegt:‘Oké,Poetrykenik,datlijktmeinteressant.’EnJohnheeftookeennetwerkenachtergrond,zodathijookzijningangheeftbijeenHertaMüllerofeenSzymborskaofeenHugoClaus.Daarziteenmooielinktussen.Waardoorjefilmskuntmaken,waarvaniknietweetofiemandandersdatookvoorelkaarzoukrijgen.Zo’nSzymborskahadaanheteindvanhaarlevengewoongeenziningedoeeninterviews.Maarzekendejou;zekendedevertalerdiewijgebruikengoed;zekendePoetrygoedenzedacht:‘Ditisweleenclubwaarikdedeurvooropendoe.’Enhetiseenontwapenendmooiefilmgeworden.Zijheeftzichzelfechthelemaalgegeven.Kortdaarnaiszeoverle-den.Dushetisookechteenuniekefilmgeworden.Hetisdecombinatievanjouwenmijnnetwerkdiezorgtdatdedeurenopengaan.

John:Ikzoekeigenlijkonderwerpenofpersonendiemeerzijndanalleenmaarhuneigenbiografie.Szymborskazie

“We wilden proberen steeds een soort reis door het land te maken aan de hand van de gedichten.”

Scène uit Einde en begin

>


Hetvisitekaartjeiseenfetisjisme,maarookeenbelang-rijketraditieinhetzakenwezen.Hetbiedteendankbaarstart-ofeindpuntbijontmoetingendieandersheelongemakkelijkinhetluchtledigeblijvenhangen...‘Hierismijnkaartje’,straalteenprofessioneelzelfvertrouwenuit,zonderopdringerigtezijn.Enandersom:‘Heeftueenkaartje?’,toontinteressemetdirectookdemogelijkheidomvandepersoonwegtestappenzonderalsbeledigingovertekomen.Hetkaartjeisimmersgegeven,deuit-wisselingvanbelangrijksteinformatieisgeweestenerhangteenoptievantoekomstigcontactindelucht.Enhetbelangrijkste:hetgeeftstatusenlegitimiteit.Hetvisitekaartjezegt:‘Ditbenik.Ja,umagbestevenonderdeindrukzijn...’Zodatjehetnietzelfhoefttezeggen.

Mijnvisitekaartje.Vanwegeeenadreswijziginghebikeennieuwenodig.Ikstabijdeontwerperdiedelaatstehandlegtaandeopmaak(lettertype:TrebuchetMSoverigens,insilverglossblackprint).Zekijktopenvraagt:welkefunctietitelzetikonderjenaam?‘Regisseur’,zegikdirect.

‘Ofnee,scenaristenregisseur.Nee:director,creativedirector.Ofdoemaardigitalstoryteller.Ofcultureelondernemer.Neenee,houhetmaarbijregisseur.Danlegikterplekkeweluitwatikdoe.’

jetegendeachtergrondvandevoormaligedictatuurinPolen.Deveranderingendieplaatshebbengevondenenhoezijzichdaartoeverhoudenheeft.BijAdonisishethoehijzichalseenvandegrootstecriticastersvanalleArabischeregimes,endatalzo’n50tot60jaar,verhoudttotdeIslamentotSyrië.Muziekenpoëziezijnjuisteenmooivehikelomopeenanderemaniernaareenlandtekijken.BasisnetteruguitChinaenisdaarmeteenpaarprachtigeverhalenuitteruggekomen.Weproberendatnuverderteontwikke-len.Wantwatdaardekrachtvandepoëzieis,isbijnaniettebeschrijven.Hetisoptweeërleimaniereneenvehikel.Hetiseenvehikelomeenreistemakendoorhetland.Maarinzo’nlandalsChinaheeftpoëzieookeenwerkelijkebetekenis.

Bas:Poëziekanookgevaarlijkzijn.

John:Hetissubversief.Alishetalleenmaardeallerindivi-dueelsteexpressie.Danishetalsubversiefinzo’nland.

Bas:Endatmaakthetpolitiekineenlandwaarhetcol-lectiefbovenallesstaat.Alsjedaarindividuelepoëzieschrijft,isdateenpolitiekedaad.WehebbeneengesprekgeorganiseerdtussenYangLian,deChinesedichterdieechtdemeestextremeindividuelepoëzieschrijftenAdonis.Adonis,diezichdestemvoeltvaneenheelgrootArabischcontinent.DievoeltdusbijalleswathijschrijftdatheleArabischecontinentopzijnschouders.EnYangLianzegt

daartegenover:‘WatikschrijfisjuistdatheleChinesecontinenténik.’Datiseenheelmooicontrast.NugebeurenerinChinaweerrazendsnelledingen.

Hoeveel films zijn er uit jullie samenwerking voortgekomen?John:Drie:Claus, SzymborskaenAdonis.WezijnmetHertaMüllerbezig,maardaarisverdernoggeenfinancieringvoor.EnhetvolgendeplanmoetenwenumetdeVPRObespreken.

Hoe komen jullie op die keuzes? Hoe ontstaat dat? Komt dat uit een dialoog voort?John:BijBasenbijPoetryisnatuurlijkeenonmenselijkreservoiraankennis.

Bas:Hetiseenwisselwerking.Jijhebtdichterslerenken-nenviaPoetryenjebentzelfmetprojectengekomenwaarwijweeropinhaakten.Hetisookpraktisch.IkzataleenpaarjaarachterAdonisaan.Nukanikzeggen:‘Zehebbendiefilmmetjougemaakt.DankanjeooknaarRotterdamkomenomtelezen.’Hijwilnamelijkzijnpoëzienietmeerlezen;daarishijklaarmee.Hijwilalleenoverpolitiekpratenmetmensen.Doorhetcontactvanwegediefilmkanjehemdantochweeroverhalenombijonszijnpoëzietekomenvoorlezen.Wehelpenelkaarendaardoorontstaanerprojecten./

Szymborska in Einde en begin

“Dit ben ik. Ja, u mag best even onder de indruk zijn...”

>

Lang leve de regisseurDe regisseur is dood

Het visitekaartje. Ondanks de digitale revolutie met al haar handige

netwerken, alternatieve opties om elkaar te vinden en überhaupt het

verdwijnen van drukwerk en papier, blijft het visitekaartje vooralsnog

een hardnekkige noodzaak. Een netwerkavond, of pitch sessie, of

zakelijk gesprek, of gewoonweg een toevallige ontmoeting in een

café is niet compleet zonder uitwisseling van kaartjes. Zodat je elkaar

kunt bereiken. Maar vooral als bewijs dat je bestaat. Dat je een echte

professional bent. In American Psycho wordt dit ritueel prachtig

geparodieerd: uitgesponnen dialogen (in het boek nog uitvoeriger

dan in de film) over de wijze van opdruk, het gevoel van het kaartje

in de hand, de psychologische zwaarte van de tekst… /Martijn Winkler

Scène uit American Psycho


“Zelfs de meest succesvolle films hebben ook nog funding nodig. Dat is overigens iets dat de branche beter moet uitleggen aan de politiek en aan zich zelf.”

besturen.‘Leider’isdandebestevertaling.Nietechteentiteldieinspireertofdeladingdekt,watmijbetreft.Hetheeftmeervandoenmeteendirecteursfunctie,eenzakelijkberoep.WellichteeninvloedvandehistorischeNederlandsehandelsgeest.

DeFransenhebbentweeopties.Teneersteréalisateur:iemanddieréalise:diezichtbaar,werkelijkmaakt.Eenpersoondieeenabstractideeomzetnaareenconcreteuiting.Hierinzitheelduidelijkhetideevanregisseuralskunstenaar,alsauteur,opgenomen.Maarhetimpliceertookvooraleenindividueelproces;eenwoordvooreenbeeldendkunstenaar,meerdanvooreenfilmmaker.Hetalternatiefisalbeter:metteur en scène.Letterlijk:inscènezetter.Eenregisseurzetdingeninscène.Hetmooieaandezetitelisdatdieactiefis.Weziendirectvooronsdateenregisseureenhandelendpersoonisendatregissereneenprocesis.Bijalleaspectenvanhetfilmmakenisderegisseureropgerichtomhetgeheelverhalendtemaken,omderealiteitofeenideeineenscènetevatten,enomaldiescènestezamenineencoherentefilmteverzamelen.De‘metteurenscène’heefteenmaniervankijkenendenkendieandersisdanalleanderebetrokkenenopeenfilmset.Tochontbrekenhieraanookdemeerrecentetools dieeenregisseurbedient,zoalssocialmediaeninterac-tievevertelvormen.Hetgaatnietaltijdmeerom‘scènes’diegezetworden,maaromhetinitiërenvanconversatiesenhetbetrekkenvanfinanciers,stakeholdersenpubliekbijhetprocesvanfilmmaken.Immers,marketingisnietlangereenmiddelvooreenproducentofdistributeuromdefilmaaneenpubliekteverkopen,maarookeenvanderegisseuromtoteenideevooreenfilmtekomeneneenpubliektevindendatzichactiefinzetvoordetotstandko-mingervan.Denkaansuccesvollecrowdfundinginitiatie-venvandelaatstetijd,maarookaanwaardevolleinputensteunvaneenzichtbaarpotentieelpubliek,datfinanciers(ofproducenten)overdestreepkantrekkenomindefilmteinvesteren.

Terugnaardeetymologiedan:deEngelsen(enAmerikanenuiteraard)hebbeneenerggeslaagdetitelvoorregisseur:director.Letterlijk:iemanddiericht,(bij)stuurt.IkpakdeEtymology Dictionaryerbij:historischgezien,uitde15eeeuw,vanhetAnglo-Fransedirectour:eengids.Deregisseuriseengids.

Kijk,dátvindiknoueenergprettigeomschrijving.Eengidsisimmersiemanddiealtijddeeindbestemmingindegatenhoudt,zichinzetvooreenbehoudenreis,bijuitstekdemooiemomentenvandiereisuitlicht,daarbijkanimproviseren(wantiederereiseniederegroepmensenisweeranders)enopsubtielewijzedegroepreizigersophetjuistepadhoudt.Deregisseurgidstdusallecastencrew-ledendoorhetlastigeprocesvanfilmmaken.Maarhij/zijgidstookhetpubliekdoordefilmvertellingheen,zodatereenwaardevolle,effectieveenuniekekijkervaringont-staat.Zowelvooraf,tijdensofnahetfilmmaakproces.Enmetalletoolsdiederegisseurtotzijnbeschikkingstaan.Eengidsiseenavonturier,eenverhalenverteller;iemandmetveelervaring,kennisenkunde.Enbovenal:eengidsiseenleukmens.Endatzijnwijregisseurstochook?!

Ikkijknaardevormgeverenzeg:‘Weetjewat.Zetermaardirectorop.MartijnWinkler,director.’Ja,daarmagubestevenvanonderdeindrukzijn./

Regisseur Herbert Brenon met actrice Alla Nazimova op de set van War Brides (1916)

“De ‘metteur en scène’ heeft een manier van kijken en denken die anders is dan alle andere betrokkenen op een filmset..”

“Een gids is een avonturier, een verhalenverteller, iemand met veel ervaring, kennis en kunde.”

Watiktegenwoordiginhetdagelijkselevendoeisallangnietmeertevangenmetdeterm‘regisseur’.Ikleidbrainstorms,ikschrijfscripts,ikproduceermijneigenwerkendatvananderen,ikbouwwebsiteseninteractieveplatforms,ikleideenteamvanheeldiversecreatieven,ikvoedsocialmediakanalen,ikdenkstrategieënuitvoormarketingencontentcampagnes,ikonderhandelmetfinanciersenfondsen,ikontwikkelfilmsencommer-cialsenviralsenstukjesstorytellingeneventsen...Tochbeschouwikmezelfalsregisseurinaldiewerk-zaamheden.Maarikmerkdathetsteedsmoeilijkerwordtomaananderenuitteleggenwatdatvakinhoudt,ofwathetverschilismetanderedisciplines.

Eenregisseurwerktimmerssteedsmeerdiscipline-over-schrijdend.Somsuitnoodzaak,bijvoorbeeldomdatergeenbudgetisvooreencameraman,ofeditor,maarook

omdathetsimpelwegkándankzijdedemocratiseringentoegankelijkheidvantechniekensystematiek(goedkopekwalitatievecamera’s,onlinedistributie,etc.)enomdatheteennieuwedimensiegeeftaanhetcreatieveproces.Doorzelfmeerdererollenuittevoeren,geefjeietsweg(eenbepaaldekwaliteitsnorm,wellicht,bijvoorbeeld:mindergoedcamerawerk),maarjekrijgterookietsvoorterug(eenintiemerevertelling,eenzichtbaarder‘auteur’-stempel,mogelijkheidmeerteimproviseren).Daarnaast:eenregisseuristochookvooraleenmaniervandenkenenkijken,eenwijzevanopererendieeigenlijkopelksoorthandelentoegepastkanworden.Datmaakthetookzolastigomderolvanregisseurtedefiniërenvoorbuiten-staanders.Wantwatdoeteenregisseureigenlijk?

Ikhebaltijdalproblemengehadmetdeuitleg:‘Ikregis-seerfilms’,wantdatkloptniet.Eenfilmregisseerjeniet.Eenfilmisheteindresultaatvanhetheleregieproces.Jeregisseertacteurs,crewleden,hetscenario,financiers,hetpubliek:kortom,allemensenenaspectendiebijhetfilmmakenaandeordekomen.Eenregisseurvoegthelderheideneenrichtingeneenartistiekedimensietoeaanalleingrediëntendiebijhetfilmmakenaandeordekomen.

Eenregisseuriszobeziendeomgekeerdeplaatsvervangervanhetfilmpubliek:eenmondigespokespersondieavant la lettreaangeeftwathij/zijvaneenfilmverlangt.Deregisseursteltzichiniederefasevanhetfilmmaakprocesvoorhoedefilmgaat‘werken’enwelkebeslissingennodigzijnomtotdieeindfilmtekomen.Iniederecontextkanderegisseurzichals‘blanco’publiekopstellenomzote‘ervaren’hoeeenbepaaldelementgaatuitpakkenindetotaalfilm.Enhij/zijkandezeervaringweergoedonderwoordenbrengenomzototeen‘regie-aanwijzing’tekomen.Opeenfictiesetkunjeditheelgoedobserveren:deacteursspelenhunroleigenlijkvooralvoorderegisseuralsplaatsvervangendpubliek.Deregisseurlachtofhuiltnaeentake,ofvraagtomeennieuwealshetgevoelnietgoedoverkomt.Entakenatakekijktderegisseurblanco,alsofhijdescènevoorheteerstzietindecontextvandeuitein-delijkefilm.Enreageertalvastnamensdattoekomstigepubliek,metdebijnagoddelijkemogelijkheiddieervaringnogaantepassenofteverbeteren.

Etymologischkomthetwoord‘regisseur’vanhetFranseregir,datweervanhetLatijnseregerekomt:leiden,

“Ik heb altijd al problemen gehad met de uitleg: ‘Ik regisseer films’, want dat klopt niet.”

Scène uit American Psycho


>

>

Onlangs logeerde ik bij familie met twee jonge kinderen. In het

woon gedeelte was een hoek ingericht met kinderspeelgoed: een

poppenhuis, wiegjes en poppen, blokkendozen, een namaakwinkel,

dozen met spelletjes en puzzels, twee krukjes en een tafeltje met

tekengerei, jampotten met viltstiften en kleurpotloden. Het zag eruit

als een feestelijke uitnodiging aan de verbeelding van de kindergeest.

Al die fleurige objecten van hout en plastic lagen daar om te worden

aangeraakt. De kinderen konden iets in hun handen nemen, en vanuit

de concreetheid van die ervaring wegdromen in een fantasiewereld.

/Peter Delpeut

oenikdevaderopdezeprachthoekwees,keekhijmemetdroeveogenaan.Daarkwamenzijndochtertjesnietmeerzovaak.Despeelhoekwas

teruggebrachttoteenkleinvierkantje.HijtekendemetzijnwijsvingerindeluchtvoorhemdecontourenvaneeniPad.Alsomdittebewijzenkwamdeoudstemetdetabletnaarhaarvader.Routineustiktehijdepincodein,delaatstestrohalmomhetgebruikvanhetapparaatnogenigszinsbinnendeperkentehouden.Hijmoestdecodewekelijksveranderen,verteldehij,zijndochtershaddenhunogennietinhunzak.

Hetiseenherkenbaarverhaalenhetzalnietalleenjongeoudersbekendvoorkomen.Deaantrekkingskrachtvanhetbeeldschermwintvandespeelhoek.Dejongstegene-ratiekinderenzaleennieuweverhoudingmetdeconcretewerkelijkheidaangaan,hunlevenzalzicheerdervirtueelvoltrekken,danconcreet.Filosofenensociologenmogenzichgraagbuigenoverditfenomeen.Daarintekenenzichgrofwegtweekampenaf:demoralistenendeutopisten.Bijdemoralistenklinkteenbezorgdegrondtoondoor.Hetverliesvandeconcretewerkelijkheidalsbasisvanlevenendenkenwordtverontrustendgevonden.Wienietweetwaardemelkvandaankomt,weetooknietwatproevenis.WiegeenverschilziettusseneenspeelkameraadjeopdeiPadofinhetecht,kangeengezonderelatiemetzijnmedemensaangaan.Voorwieineengamedoodenverderfzaait,isdestapnaarhetschoolpleinmeteendoorgeladenpistoolslechtseenkleine.Deutopistenonderdefilosofenhebbeneentegenoverge-steldehouding.Zijkijkenverlekkerdnaaraldezenieuweontwikkelingenenwordenopgewondenvanhetideedatzehiereenvandegrootsterevolutiesvanhetmenselijkbreinmogenmeemaken.Demenszalinhunogeneenvliedendsubjectworden,meteenonbepaaldeidentiteit,diezichalseenkameleonkanaanpassenaanwisselende,virtueleom-gevingen.Hetlevenkanzoalleenmaarrijkerworden,ééngrotespeelhoekzondergrenzen,zonderconcreteobjecten;degrenstussenverbeeldingenwerkelijkheidisvoorgoedgeslecht.Watbeidestandpuntenbindt,ishetbesefdatersprakeisvaneenverliesaanwerkelijkheid,werakenonthechtvan

deconcreetheidvanonzeleefwereld.Datisgeennieuwfenomeenofnieuwegedachte,maarophettijdpadvanhetmenselijkbestaanwelrelatiefjong.Hetbegonallemaaler-gensbeginnegentiendeeeuw–enhetkwammetdetrein.

DeFransedichterPaulValéryschreefooitdatNapoleonzicheventraagverplaatstealsCeasar.IndetwintigeeuwentussenhetRomeinseRijkendeFranseveldtochtnaarRuslandmochtzichdanveelhebbenafgespeeld,maarmenwasnooitsnellergaanreizen.Deervaringvantijdenruimte,vanhorizonenreistijd,wasvoorbeidekeizersminofmeergelijk.Hoesnelkonhetandersworden.In1825,tienjaarnadeSlagbijWaterloo,werdinEngelanddeeerstespoorlijnvoorpersonenvervoeraangelegd.VanafdiedagwashetaantalkilometerstussenMoskouenParijsnogsteedshetzelfde,maarvoordereizigerleekhettocheenstukdichterbij.Ookindenegentiendeeeuwstondendeutopistenenmoralistenmeteentegenoverelkaar.‘Wijspannenonstoverpaardvoordewagenendeafstandenzijnvernietigd,’juichtesprookjesschrijver(hoetoepasselijk)ChristiaanAndersentoenhijzijneerstetreinreisbeschreef.DeEngelsekunstfilosoofJohnRuskin,eenberuchtklager,schreefdaarentegendatdereizigerindetreinwasgede-gradeerdtoteen‘menselijkpostpakket’,onaangeraaktdoorhetbereisdelandschap.

T

“De jongste generatie kinderen zal een nieuwe verhouding met de concrete werkelijkheid aangaan.”

>

met de speelhoekWat doen we

Peter Delpeut

Uitzicht vanuit het raam in Le Gras, de eerste permanente foto van de natuur, door Joseph Nicéphore Niépce, 1826/1827

16 17gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden16

ontwikkelingenzijnonomkeerbaar:alleswatkan,gaatonherroepelijkgebeuren.Juistalsfilmmakerszullenweerdanookovermoetennadenkenwatdezenieuwerevolutieindeervaringvantijdenruimtebetekent.Alsdewerkelijkheidbeeldwordtenbeeldenwerkelijkheid,kunnenwedannogwelvanbeeldenspreken?Morreltdezerevolutiedannietaanwatzo’nhonderdjaardeessentievanonzekunstisgeweest?

GertrudeSteindichtteooit:a rose is a rose is a rose.Datlijkteenhelderstandpunt,maarbijnaderinzienmakendiepaarwoordenduidelijkdathethelemaalnietzoeenvoudigisalshetlijkt.DerosevanSteinkanimmerseenbloemzijn,maarookeenwoord,ofbeide,ofgewoondenaamvaneenvriendin...Destelligheidvanhaaruitspraakverborgeenlevensgrootvraagteken,hetfundamentvandetaalalseeneenduidigedragervanideeënwerderopmerkelijkeenvoudigmeeondergraven.

Eenzelfdesoortvraagtekenkunnenweindenieuweontwikkelingenachterhetwoordbeeldzetten.Alsbeeldengeenafbeelding(meer)zijn,watzijnhetdanwel?Ishetfotografischebeelddanvoorgoedgeen‘vensteropdewereld’meer,zoalsNièpceseerstefotoooitbeloofde?Iseenbeelddanzoietsalseenvrijzwevendobject,eensoortrookgordijnoffluïdum,ofwieweetnogeenanderwoord?Alseenbeelddeafbeeldingkanzijnvanietsdaternietis,watbetekentdatdanvoordeverbeelding?

Naderevolutievantreinenfotofunctioneerdehetbeeldcomfortabelindedriehoeksverhoudingbeeld – toeschouwer – afgebeelde.Derolvandetoeschouwerwasdaarinessen-tieel,bijhemkwamenbeeldenafgebeeldebijelkaar.Nietletterlijk,maarinzijnverbeelding.Detoeschouwerbrachteenbeeldtotleven:hijreiktedoorhetbeeldheennaareenwerkelijkheiddiehijdanwelnietkonaanraken,maarinzijnbreinwelkonoproepenenbeleven.Detoeschouweronderhieldzichmetietsdatafwezigwas,maarinzijnver-beeldingwelalsaanwezigwerdervaren.Indatspeltussenaanwezigheidenafwezigheidlagdeessentievanhetfilmischvertellen.Detoeschouwerwistdatereengemiswas(vanconcreetheid,aanraakbaarheid),maarwerdtegelijkertijdgestimuleerddatgemismetzijnverbeeldingoptevullen,eenbrugteslaan.Deprincipiëleonvervulbaarheidvanhetverlangenvandetoeschouwerombijdeconcreetheidvanhetafgebeeldetekomen,voeddetegelijkertijdzijnverlangenomsteedsopnieuwopzoektegaannaarnieuwebeelden.

Maaralsdetoeschouwergeenbrugmeerhoeftteslaan,alsergeenverschilistussenbeeldenafgebeelde,alsdetoeschouwerzichalshetwarevrijzwevendinde‘beelden’kanbewegen,enelkverlangenperdirectwordtvervuld,iserdannogsprakevan‘verbeelding’?Ofmoetditwoorddanuitonsvocabulairewordengeschrapt?Enuitonzekunsten?

Derolvandetoeschouwerzalprincipieeleenandereworden.Hijisnietlangerbruggenbouwer,maardeelne-mer.Detoeschouwerbevindtzichindebeelden,nietlan-gerertegenover.Hetlastigeis,merkik,datwoordenalsbeeld,toeschouwer,enzelfshetsimpele‘hier’en‘daar’nietmeerhunvanzelfsprekendebetekenishebben:een beeld is een beeld is geen beeld.Zo’nonzekerheidvanvoca-bulaireiseentekendatdetotalemake overnognietheeftplaatsgevonden.Weglurenslechtsdooreenkiernaardetoekomst,alsweprecieszoudenwetenhoedieeruitzietdanhaddetaalzichalaangepast.

Nugoochelenwemetwoordenalsinteractiviteit,virtu-eellandschap,simulatie,maardetotalebelevingervanhebbenwenognietmeegemaakt.Hoevergaatdeonder-dompelinginmoderne,digitalegames?WiekanvoorbijzienaanhetprimitievespelmetdatavandeGoogle glass?Wanneerhebbenmobielenetwerkeneenreactiesnelheiddiedeverbindingmethetwebvandatatoteenonzicht-barehandelingmaakt?Watgebeurtermetdebioscoop-bezoekeralsdenogsteedswatkinderachtige3D-ervaringwerkelijkalseenhologramwerkt?Vooralsnogzullenweinparallellewereldenleven,derevolutievantreinenfotozalnogveelvanonslevenenonzekunstenreguleren.TegelijkertijdzullenGoogleenAppleenhunnazatenonzeervaringvantijdenruimtedoenveranderen.Hetverliesaanwerkelijkheidzalonom-keerbaargroterworden,zoalsdatbijdekinderendieeeniPadprefererenbovenhunschitterendespeelhoekalinvollegangis.Devraagdiewijalsfilmmakersmoetenbeant-woordeniswatdiekinderenaandenieuwebeeldschermenkluistert.Datzedaarietsverliezen,iszeker.Daarkunnenweonsbijneerleggenofertegenageren,maarmijlijkthetbelangrijkeruittezoekenwatzijenwij(!)erbijkun-nenwinnen.Eenmooietaakaandeverbeelding./

“De vraag die wij als filmmakers moeten beantwoorden is wat die kinderen aan de nieuwe beeldschermen kluistert.”

Beidenhaddengelijk.Tijdenruimtekregeneennieuwemaatvoering,menervoerdewereldalskleinerdanvoor-heen,‘afstandenwarenvernietigd’.En,misschiennogwelbelangrijker,achterhetraamvandetreincoupévloogdewereldaandereizigervoorbij,onaanraakbaar,eenbewegendbeeldwaarindewerkelijkheidvanhetbereisdelandschapnogslechtseenvluchtigereferentiewas.Indetreinwerddeaardeonderdereizendevoetnietlangergevoeld,maarteruggebrachttotlouterkijkplezier.Detreinwasdeeerstegrotestapinhetverliesaanwerkelijkheidtenfaveurevandevirtualiteitvanhetbewegendebeeld.

OngeveergelijkmetdeaanlegvandieeersteEngelsespoorlijnwerkteinFrankrijkJosephNicéphoreNièpceaaneenfotografischprocédé.Zijneerstefotowaseenuitzichtvanuithetraamvanzijnwerkkamer.WezieneendakenhetuitgestrekteplattelandrondLeGras,Nièpce’slandgoedinBourgondië.Hoetekenendkaneeneerstelingzijn:foto-grafiewasvanmeetafaaneenvensteropdewereld.Maarweleennieuwvenster.Moestjemetdetreinnogaltijdopreisomdewereldalseenbeeldvoorbijtezienvlieden,metfoto’skonjedewereldgewoonweginjehandennemen,

ofvoorjelatenreizeninkrantenentijdschriften.Foto’smaaktendewerelddraagbaar.The rest is history,zeggenwedan:Nièpce’sfotogingbe-wegen.Debewegendebeeldenlietenonsreizen,zondertreinen.OnzeervaringvanruimteentijdzounooitmeerlijkenopdievanNapoleonofCeasar.Dewereldkonnaarbelieveninkrimpenenuitdijen,wekondenhetideeheb-benergenstezijnzondererooitgeweesttezijn.Alswenuuithetraamkijken,vergelijkenwedatmethetkijkennaareenfilm.Nietdewereldisdenormvanwatwezien,maardebeeldendieweerooitvanzagen.

Demeestefilosofenensociologenzijnheterovereensdatwenuvooreenvolgenderevolutievanhetbeeldstaan,alsweeralnietmiddeninzitten.Onsbreinwordtopnieuwklaargestoomdvooreennognieteerdergekendeervaringvantijdenruimte.Despeelhoekisteruggebrachttothetformaatvaneenfotodiejemetjemeekuntdragen.IndetableteniPhonebeweegtalles,eniedereenmetwiejerelatiesaangaatziterinopgeslagen,slechtseenveeg-bewegingvanjeverwijderd.Googlewerktaaneenbrildieelkeontmoetingmeteenconcretewerkelijkheidvertaaltnaarvirtueledata,eenstapdieingamesalvol-ledigisgezet.IndesportschoolbeklimmendagelijkswielrennersdeMontVentoux.

Enopnieuwtuimelenmoralistenenutopistenoverelkaarheen.Watmesteedsdaarinopvaltishoeweinigproductiefhetisomjeopeenvandiestellingenterugtetreken.Dewereldmagdanmensenwerkzijn,sommige

“Als de werkelijkheid beeld wordt en beelden werkelijkheid, kunnen we dan nog wel van beelden spreken?”

Foto

: Way

an V

ota,

Flic

kr, C

C (s

ome

rig

hts

rese

rved

)ht

tp:/

/cre

ativ

ecom

mon

s.or

g/l

icen

ses/

by-

nc-s

a/2.

0/le

gal

cod

e


Work in progress

foto: Lucía Ros Serra

khebwildefantasieënovereenguerrillavanjongemensen.Vanonstwintigerswordtaangenomendatweinconstantestaatvancrisisverkeren.Lamgeslagen

doordeoverdaadaankeuzesendiehijgendebankencrisisinonzenek;wekunnenhetookniethelpen,lijktdegedach-te.Maaralswenuvooreencarrièreincinemakiezen,hetzijalsmakerofalscriticus,hebbenwealeenkeuzegemaakt.Wedurveneenspecifieketoekomstvoorogentehebben.Wemoetenduswelopmerkelijkenambitieuszijn.

WijzulleneenpogingdoenomGeneratieY(dienavelstaar-ders,dieluienvertroeteldzijnenalleenmaaraanzichzelfdenken)eenandergezichttegeven.Wezulleneennieuwevisieopfilmcultuurcreëren.Wezullenverbazendooronzecreativiteit,vrijgevochtenheidenonorthodoxeaanpak.Maarnietsvandatalles,merkteikinCannes.Voorzulkeromantiekisinhetdoolhofvanbaliesentassencontrolesüberhauptgeentijd.NISIMASAzetzichinvoorjonge,Europeseprofessionalsbinnendefilmindustrie(zowel

I

Deze zomer maakte ik voor de Filmkrant een zomerserie over de

regisseurs die afstudeerden aan de Nederlandse Filmacademie en

nu doe ik mee aan een workshop filmkritiek in het EYE, over de

Nederlandse filmgeschiedenis. Eerder dit jaar kon ik met de inter-

nationale organisatie NISI MASA mee naar het filmfestival in Cannes,

waar ik schreef over de jonge garde; de shorts en de films in de

Camera d’Or-competitie. Ik begeef me tussen jonge filmmakers

en journalisten als ikzelf en ben onder de indruk van de passie en

doelbewustheid. Maar ik raak verstrikt in existentiële vragen: wat

heeft het voor zin en waar doen we het voor. En toch. / Laura van Zuylenmakersalsfilmcritici)enzezijnzelfookjongeninterna-tionaal.ZeorganiserenonderandereworkshopsopgrotefilmfestivalsalsVenetiëenSanSebastian.Festivalverslagenschrijveniseengeweldiginitiatief,wanthetgeeftjongemensendekansomdiefestivalstebezoeken.MaaralseraljournalistenzijnvanVarietyenThe Guardian,wiegaatonzestukkendannogingodsnaamlezen?Enalsniemandzietwatjeschrijft,waarvoordoejehetdan?Isdatzelfontplooi-ingofmasturbatie?Hoekunjejezelfonderscheiden?Hoewekjealsjongecriticusdebelangstellingineenzeevanjournalisten?

Dezelfdevraagkunjestellenoverhetwerkvanjongefilmmakers.DealumnivandeFilmacademiehebbengrotedromen:eenverfilmingvanhetIraanseeposShahname,hetlangstegedichtooit;eenspeelfilmoverdeArmeensegenocide;eenrectificatie,overdeellenbogen,knieën,haren,enuitgelopenlippenstiftdieincinemaaltijdwordenweggepoetst.Ikinterviewdeertwaalfintotaalenzeheb-benbijzondere,uiteenlopendestijlen.Entochproberenzeallemaalreëelteblijven.Misschiendatzeeerstvooralreclamefilmpjeszullenmaken.Wanthoekunnenzeopvallentussenaldieanderehemelbestormersalshundaverendesuccesnogmoetkomen?

Wellichtloopikopdezakenvooruitenmoetenwegewoonoponzebeurtwachten.Detijdzalhetleren.Maarwezijninopkomst,ikvoelhet.TijdensCannes’filmfestivalstaikinderijvoordeanimatiefilmThe Congress vanAriFolman,diediewaanzinnigegeanimeerdedocumentaireWaltz with Bashirmaakte.Hetregentenikhebgeleerddatikomtenetwerkenaltijdmijnparaplumoetaanbieden.ZobeginikeengesprekmeteenFransmanvaneenjaarofvijfenzestig.Wataangenaambegint,mondtuitineengewichtigemo-noloog,waarinhijzijnbelangrijkerolincultuureducatiebenadrukt.

Voorenachtermeraakikaandepraatmettallozeinteres-santejongelingendiehetheftineigenhandwillennemenenhunvoordeeldoenmetdierij.Deprogrammeurvaneenhorrorfestivalvindtdaarterplekkeeenjongehorrormaker.EengroepItalianendeeltdeervaringenvanhetproductie-bedrijfjedatzeopzetteninLonden.WachtenverzekertjeinCannesnietvaneenplekendatblijkt,wantwekomenallemaalnietbinnenengaanwatdrinken.Deveteraanneemtonsmeenaareenbarineenviersterrenhotel.Hijgaatinhetmiddenzitten.Jemerktdathijgewendisdeaandachttekrijgen,maardiekrijgthijniet.Wehebbengenoegaanelkaar.

Bijdeworkshopdieiknuvolg,merkikookdathetborreltenrommelt.Veelcinefielerdandezejournalistenkrijgjezeniet.SamenontdekkenweAdriaanDitvoorstssurreëlefantasie,JandeBontsstrelendecamera,decharmanteplattetongvalvanMatthieuvanEysdenendeSinterklaas-humorinFonsRademakers’Makkers staakt uw wild geraasuit1960.Webeseffendatweonzeeigencinemamoetenher-waarderenomonzefilmtaaltekunnenbegrijpen.DandenkikaanEdvardvan’tWout,dieNederlandseproducentdieblijftzoekennaaralternatievefinancieringsmogelijkheden.Gewoon,omdathijtweefilmsperjaarwilmaken.EnzijnmedestanderBobbyBoermans,dievooralletechnologieënopenstaatenzometAPPietshelemaalnieuwscreëerde.

BertoldBrechtschreefinzijnDriestuiveropera:

Denn die einen sind im DunkelnUnd die andern sind im LichtUnd man siehet die im LichteDie im Dunkeln sieht man nicht

Hijmaakteenvergelijkingtussenhetglansrijkelevenvanderijkeenmachtigemensendedonkerewereldvandear-men.Veelfilmsgaannuófoverdeglamourenhetgroteskelevenvandeeliteófoverdestraatarmeonderklasse.MaarBrechtverteltookoverons.Wijdurvenonzenekuittestekenenzijnbeziguitdeschaduwtestappen.IkdenkaanRinekeDijkstra’svideoThe Krazy House.Opdievier-kanaalsvideoprojectiezienwevijfjongerendieeenvooreendan-senophunfavorietesong.Zevergetenschaamteofgêne.Zelatenonsmeekijken,maardansenvoorzichzelf.Wachtmaar.Wekomeneraan./

“De alumni van de Filmacademie hebben grote dromen. Maar hoe kunnen ze opvallen tussen al die andere hemelbestormers?”

illustratie: Jacqueline Maatman

20 21gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijdengazet/ winter 2013-2014/ nieuwetijden

Persoonlijk en niche-achtig

In 2007 besloten Joost Verheij (MM Filmprodukties) en Frank van Reemst (Stichting ZigZag) hun krachten te bundelen om meer slag-kracht te ontwikkelen om ook internationaal georiënteerde documen-taires te kunnen maken. Doc.Eye Film produceert grensverleggende films over uiteenlopende onderwerpen die vaak vanuit onverwachte, persoonlijke invalshoeken een verhaal vertellen. Zo kwamen onder meer Forgotten Space (Noël Burch en Allan Sekula, 2010 – Premio Speziale Orizzonti, Film Festival Venetië) en Sol LeWitt (Chris Teerink, 2012 – FILAF d’Or) tot stand. De negende aflevering van een serie waarin producenten over hun vak spreken. Een interview met regisseur/producent Joost Verheij. /Peter Dop

amijnstudiecultureleantropologiekwamikerachter,datikooknogeenvakmoestlerenwaarikgeldmeekonverdienen.Eersthebikeenhalfjaar

ineentribaaldorpinIndiagewoond.Toenikterugkwam,benikvideocursussengaandoenbijCREAendaarnahebikvrijsnelMMFilmproduktiesopgezetenopdrachtfilmpjesvoordegemeenteAmsterdamendeuniversiteitgemaakt.Toenwildeikmijneerstefilmmaken.Ikbedachtalleendatjealsantropoloognergensbinnenkomt.Zezienjeaanko-men.Hetwaseentijddatmenvonddatwetenschappersnooiteengoedefilmkondenmaken.Ikhaddrieplannen;plekkenwaarvanikdacht:‘Alsikdaareenfilmovermaak,hebikweleenkans,omdatniemandzogekisomdaarnaartoetegaan’.Datwaszorond1985.HeteerstezougaanovereenconservatieveblankefamilieinZuidAfrika.HettweedeoverdetransmigratievanJavanaarPapoeaNieuwGuinea.EnhetderdeplanwasAfghanistan.DaarzatendeRussen.Datlaatstewerdhetuiteindelijk.ZelfgefinancierdincoproductiemetRenéScholten.IkhebveelgeleerdvanRenéophetvlakvanproduceren.Zobenikerlangzamerhandingerold.IkhadnanogeenfilmmetRenéhetgevoeldatiktegeneensoortplafondaanzat.ToenhebikeenjaarVrijeAcademiegedaanbijZwartjes.Gewoonspelen,pielen,terugnaardebasis.Ikhebveelgeleerdquacameraengeluidindieperiode.VervolgensdeeersteIDFA-workshopdieJohanvanderKeukendeed.Heelkort,maarikhebgeleerddatjepersoonlijkmoetworden.Helemaalintegenspraakmetwatikopdeuniversiteithadgeleerd.

Zobenikdusbegonnendoorvooralmijneigenfilmstemaken.Maardatzelfmakenstuitteopeengegevenmomentopproblemenmetdefondsen.Enerkwamenmensendiemijvroegenvoorhenteproducerenineentijdwaarintweefilmsvanmijnietdoorgingen.Enmeteengezinmoetertochbroodopdeplankkomen.

Opdeeenofanderemanierisertochsteedseensoortnicheommeheenblijvenhangenvandieantropologie.Ikbenmepaslater,datkwamdoordeomroepen,beziggaanhoudenmetonderwerpeninNederland.Eriseentijdgeweestdatdeomroepenhelemaalnietmeerindewereldgeïnteresseerdleken.Endatiseigenblijknunogeenbeetjezo,wantermoetbijnaaltijdeenlinkmetNederlandzijn.

Sluit die link met Nederland niet heel veel interessante dingen uit?Zeker.Indieantropologiezitenormveelkennisoveranderemensen.Overhoeanderemensenleven.Alsjeallesterug-brengttotdeessentie,dangaathetalleenmaarovermensen

dieeten,drinken,poepen,neukenenwerken.Opverschil-lendelocatiesgebeurtdatopverschillendemanieren.Enwijkunnenvanelkaarlereninplaatsvandatweelkaaruitsluiten.Datiseigenlijkdedrijfveervoormijgeweestomsteedsookfilmstemakenoverandereculturen,overandereoplossingen,overanderemanierenvanleven.

Antropologen hebben nog wel eens strenge ethische ideeën als je een film maakt over bijvoorbeeld inheem-se volkeren. Dat je door je film zou ingrijpen in hun samenleving. Dat soort ideeën.Diebezwarenkenikheelgoed.VoormijneerstefilminAfghanistanwasikviermaandenweg.IkhadeenEngelsecameravrouweneenFrançaisealstolk.Opeengegevenmomentkomenweineendorpmetalleenmaarmannen.Dievrouwenzittenverborgenachtermurenenikwiltochookvrouwenlevenhebben.Vandaardiecameravrouw.IkhebdieFrançaisedehengelgegevenenuitgelegdhoejegeluidmoestdoen.Toenkondenwijdaarfilmen.Datisdanhetethische.Voordiemensendaarhoudthetopbijdegrensvanhetdorp.Maardatzelfdebeelddatvreemdemannennietmogenzien,komtindiefilm.Endiefilmwordtweerdoormannengezien.

Hetgrootsteprobleemisdaterteweinigurenzijnvoordedocumentaire.Hetiseenimperfectemarkt:veelaanbod,weinigvraag.Eriseenkleingroepjedatregelmatigwerkheeft.Daarhangteengrotegroepomheendieeensinde2,3,4jaareenfilmmaakt.Endaardooreigenlijkteweinigervaringopkanbouwenomzichalsfilmmakerechttever-beterenentevernieuwen.Omzoookbijtedragenaanhetdocumentaireklimaat.Watzo’nMarcSchmidtookzegtinCultuurenMedia,hetbladvanhetMediafonds:‘Ermoetmeerkunnenmislukken’.Datkomtdaaruitvoort.Teveelfilmmakerskrijgenteweinigkansen

Joost Verheij

>

“Op de een of andere manier is er toch steeds een soort niche om me heen blijven hangen van die antropologie.”

N

willen we blijvenScène uit Op een platte aarde


Scène uit Bewogen Koper

Scène uit The Forgotten Space

ommeerfilmstemaken,waarinzehunpersoonlijkeideeënkunnenontwikkelen.

Documentairesmaakjenietzonderomroependatblijfttocheenmoeilijkerelatie.DedocumentaireafdelingvanhetFilmfondsbestaatonderanderedoordedocumentaireindebioscoop.Documentairestrekkenzo’n3à5à10.000manendanscoorjenoggoed.Maarhetiseigenlijkheelweinig.Deregelgevingenbureaucratieneemtsteedsmeertoe.Datisnietaltijdgoedvoordefrisheidvaneenfilmplanofzoalsikhetnoemeenaanvalsplan.Erkomtsteedsmeerbijkijken.NuzegthetFilmfonds:‘Jemoetnietzomaaralleeneendistributieplanopzetten.Nee,jemoetookmeteenmulti-mediaalmarketingplankomen’.Duserwordtsteedsmeernadrukgelegdopdeuitbreng.Endatisopzichgoed.Alleenmoetjehetalsproducentallemaalmaardoen.Enerisgeengeld.Ermoetenapartekopieënkomen,eenpubliciteitsplansamenmetdedistributeurenjehebthetfestivalcircuit.Diefestivalcircuitshebjeweernodigomaandachttegenererenvoorjefilminhetbuitenland.Omsales-agentsnaarjefilmstekunnenlatenkijkenenjefilmtelatenopvallen.Datkostallemaalgeld,tijd,envandocumentaireswordjenatuurlijknietrijk.

Erzijneenaantaldistributeursdieechtweldocumentairesuitbrengen,maardiehéélselectiefzijn.Heelgoedoplettenwelkefilmszewelenwelkefilmszenietdoen.Endanlettenzemetnameopdemarketingkantenofhijechtgenoegbezoekersgenereert.Endanisnietdefilmkwaliteit,maarhetpublieksbereikhetbelangrijkstecriteriumomdefilmwelofniettegaandistribueren.Ikneemzedatnietkwalijk,ikconstateerhetgewoon.DatbetekentdatiemandalsRieksHaddersvanMokumFilmdistributietochmeerdedwarsefilmsinzijnbestandheefténdatookhemhetwateraandelippenstaat.Zo’nForgotten Spacehebbenwedusnietgoedkunnenuitbrengen.Eristeweinigaandachtaanbesteed,

teweiniggeldingestopt.Ikgeloofdatwe2.500,-eurovanhetFondskregen.DefilmisaangekochtdoorhetMuseumofModernArtenistweekeermetoverweldigendsuccesinTateModernvertoond.Erwordtindiscussieprogramma’smetallerleikunsthistoricienrecensentenaandachtaandiefilmgegeven.Diefilmscoortoverdehelewereld.Ennietalleenmaarindecinema,maarookindekunstwereldenhetuniversitairecircuit.Datisheelapart;diefilmbedientverschillendecircuits.HijheeftdeOrrizontijuryprijsvanhetFilmFestivalvanVenetiëgewonnen.Hijisopmeerdan60festivalsoveralindewereldvertoond:inAustralië,NieuwZeeland,Korea,Japan,LatijnsAmerika.Ikgeloofdathij500bezoekersheeftgetrokkeninNederland.Dramatisch.

Documentaires kunnen alternatieve routes hebben: kunst, musea, politiek, mensenrechten, noem maar op. Moeten ze dáár geen rekening mee houden, in plaats van uitsluitend met het bioscoopbezoekersaantal?Ja.Misschienisdatwatzebedoelenmetdatmultimedialemarketingplan.

In 2007 zijn jullie Doc.Eye Film begonnen.Frankenikdachtenoverveeldingenhetzelfde.Hetideewasommeerfilmstekunnenproduceren,zodatweafentoeookonzeeigenfilmskondengaanmaken.FrankkwammethetplanThe Forgotten Spacedathijgraagsamenmetmijwildeproduceren.Zozijnwesamengaanwerken.Wezijnalletweeinhoudelijk.Ikdoeietsmeerdefinanciëlekant.Hijdoetietsmeerproductie.Datwisselenweaf.Hetzijntweeego’s,diebeidenmeerdan25jaaralleszelfhebbenopgelostendienuopeensbijelkaarzitten.IkbenmisschienietsmeereenmakerdanFrank.Frankzatalindefilmtoeniknogmoestbeginnen.Hijheeftmeerkunstachtergronddanikenzatdichtertegenofeigenlijkinhetfilmcircuit.HijwasjarenlangvoorzittervanhetShadowFestivalenzo.Dusheeftveelfilmsgezienenkentveelmakers.

Wil je ook af van die culturele antropologische niche?Nietnoodzakelijknee.Hoewelwijnuveelmeerkunstge-relateerdefilmsmaken,blijvenhettochwelonderwerpendieikinteressantvind.Ikwildieanderefilmsookblijvenmaken.MaarhetspeeltminderbijDoc.EyeFilmnatuurlijk.

Wekrijgennueenandertypefilmmaker.Wehebbennudezecombinatie.Dieisinteressant.Hetpaletisgroter.Maarpasop,alseenfilmoffilmplanantropologischgenoemdwordt,kanjehetbijdeomroepenvaakschudden,alsofheteensoortbesmettingis.TegelijkertijdwordtMy Name is SaltvanFaridaPachaalsbestedebuutfilmophetIDFAgeprezen.Aandachtvoormenseninuiteenlopendeomstandighedenopeenfilmischemanierbenaderen,komtgelukkigzonuendantochonderdeaandacht.Maarwatmijbetrefttewei-nig.Wezijnkleinenniche-achtig.Wewillennieteengrootkantoorhebben,omdatwehetinhoudelijkecontactmetdefilmmakersnietwillenverliezen.Datniche-achtigeiszoontstaan,maarisookwelheelprettigindiezin.

Pieter van Huystee had het over de gesel van de storytelling in Hilversum. Dat hij onbewust bij het indienen van plannen in die geest gaat denken. Een vorm van zelfcensuur die op de loer ligt.Maardatisookzo.Ikherkendatmechanismeheelgoed.IkdenkzelfssomsdathetookonbewustdoorwerktindebeoordelingbijhetFonds.Datzedaarookopzoekzijnnaardramatischeverhaallijneneneensoortlineairenarratievestructuur,dateraltijdietsophetspelmoetstaan.Endateenessayistischefilmnunogsteedsnietkan.Televisiedocumentaireskunnenheelmooizijn.Maarhetisvaakheelingewikkeldombinnenzo’nnarratievestructuurnogverschillendelagenaantebrengen.

Hij betrapte zich zelf er op dat hij na zoveel jaren zo ging denken. Dat verdringt een ander soort film.DatisookwatMarcSchmidtzegt,dathetdaardoortebravedocumentairesoplevert.Erwordenteweinigrisico’sgeno-men.Omroepennemendierisico’sniet;wijzijnafhankelijkvandieomroepenenzijvandekijkcijfersenduskomendatsoortfilmsernietofmoeizaam.Op Een Platte Aardezijnwenuaanhetproduceren.DaarhebbenwenoodgedwongenzoveelgeldingestoptdathetFilmfondszegt:‘Ho,jongens.Jullienemeneenheelgrootbedrijfsrisicodoorbijnajeheleoverheadenproducersfeeerintestoppen.’Enwijnietalleen:decameraman,degeluidsman,deeditor,deregisseurenzelfsdeacteurhebbeneendeelvanhunhonorariumindieproductiegestoptomervoortezorgendatdefilmgemaaktkanworden.NaveelvechtenhebbenweuiteindelijkgeldvanhetFilmfondsgekregen.Bijdeomroepenkloptenweaanbijdrama:‘Ditisgeendrama.’Bijdedocumentaire:‘Ditisgeendocumentaire.’Nee,datklopt.Maarhetiseenuniekefilmvaneenkunstenares,eenfilmmakerdiefilmsmoetmakenomhaareigenidioomtekunnenontwikkelen.Jezietdatkunstendocumentairesteedsmeeropelkaarsterreinkomen.Danhoorje:‘Eigenlijkmoetenweookeenplekvoordezefilmscreëren.Maardieisernunogniet.’Dusdanbenjeuitgeluld.Aandeanderekant,zonderomroepwasDenkend aan Holland(JanWoutervanReijen)enSol LeWitt(ChrisTeerink)nietgemaakt.Tweefilmsdieooknietechtmainstreamzijn.Duserzijnweldegelijkomroepenencommissioningeditorsdierisico’sdurven

nemenendeAVROiserdaarzekereenvan.Erkomengewoonmensenlangsdiebegeesterdzijn.ZoalsRosemarieBlankdieallesalhadgedraaidenzelfsaleeneerstemontageklaarhad.Dankomjenatuurlijkgeldtekortomdefilmaftemaken.Alshetonderwerpendeuitwerkingonsopgewondenmaakt,dangaanweervoor.Datbetekentvooronsdatweerveeltijdenenergieinsteken,waternietaltijduitkomt.IkgeloofdatweaanBerliner Tagebuchzo’n3.500eurohebbenoverhouden.MaarhetFilmfondsheeftnatuurlijkgelijk.Jemoetwelfinancieelgezondblijven.Datbetekent,datjedefilmenhetmomentmoetkiezenwaaropjebesluitzo’nfilmwelofnietteomarmen.Enookhetmomentmoetherkennen,datjemoetbesluitenermeetestoppen.Maarwelaltijdtothetgaatjegaan.

Erkwamenopeengegevenmomentjongensdiehaddendriekwartvaneenfilmgedraaid.Zonderdatzeeigenlijkineer-steinstantiewistenwaarzemeebezigwaren:NederlandsearchitectbouwtgrotetelevisietoreninGuangzhouinChina.Zekwamendusbijonslangs,ofwijgeldwildenzoeken.Naveelvijvenenzessenenhardwerkenaanhetscriptenhetplan,ishetuiteindelijkdefilmgewordendiewevoorogenhadden.Enhebbenweeenomroepgevonden.Voorbijel-kaar45.000euroisdiefilmgemaakt.Vooronsbleefer3.000euroover.Daarbenjedaneenjaarmeebezig.Maarhetisweleenmooiefilmgeworden.Hetzijnvaakinteressantefilmmakersendaarwillenwijgraagmeewerken.Maarwebalancerensomsopderandvandeuitputting.Definanciëleuitputtingdanweliswaar./

“Documentaires maak je niet zonder omroep en dat blijft toch een moeilijke relatie.”

“Het zijn vaak interessante filmmakers en daar willen wij graag mee werken. Maar we balanceren soms op de rand van de uitputting.”

Scène uit Sol Lewitt


>

Na de dood van zijn vrouw leidt Ward (gespeeld door Raymond Thiry)

een teruggetrokken bestaan. Om zijn gedachten te verzetten knapt hij

zijn huis op met hulp van klusjesman Doru, die samen met zijn zoontje

in Nederland woont en zo veel mogelijk werk aanneemt om zijn gezin

in Roemenië te onderhouden. Als Doru bij een ongeluk om het leven

komt, ontfermt Ward zich over Doru’s zoontje Mihai. Noodgedwongen

brengt hij hem terug naar Roemenië, op zoek naar de moeder van het

kind. Echt vrienden worden de twee niet, daarvoor is Ward te ont-

heemd. Maar langzaam aan kan Ward niet meer vluchten voor zichzelf

en zijn onverwerkte verlies. /Marleen Jonkman

Jorien van Nes over A Long Story

hetniethelemaalmijnverhaalwas.OndertussenmaakteikmeerdingenbijWaskracht,totdatereentoneelstukopmijnpadkwam:BlowingvanJeroenvandenBerg.SamenmetdeschrijverhebbenwedatstukomgeschrevennaareenNieuweLolaLeuk voor Later.Mijnvuurdoop.StondikopeensopeenfictiesetmetJeroenWillemsenRenéeFokker.Noudanmerkjeweldatfictieregisserenveelambachtelijkeris.Ikhebdefilmextreemgedecoupeerd,alsmanieromdieacteurstebedwingen.Hethadnietstemakenmetwatiknudoe.

Hoe is dit verhaal dan ontstaan? Wat is het vertrekpunt van de film geweest?DatkwamechtbijLotjeIJzermansvandaan.Hetnaarbinnengeslagenverdrietdatzijbijeendierbarezagdiezijnvrouwverloor,wasdebackstoryvoordehoofdpersoon.Maarmeernogdandat,wildezeeenverhaalvertellenvaneenkindeneenmanineenautodieelkaarnietkunnenverstaan.Ikwasvanafhetbeginbetrokkenbijdescenariofase.Wehebbentweejaaraanhetscenariogewerktenelkescènegewiktengewogen.Toenwedefilmdaneindelijkmochtenmaken,wildeikookperseallescènesdraaien,ookalwarenhetereigenlijkveelteveel.Voormijhaddenzeallemaaleengrotebetekenis.Ookalraaddenmensenhetafomzoveeltedraaien.

In hoeverre ga je tegen de stroom in?Jemoetjeaanbepaaldewettenhouden:begrijpjehetverhaalalskijker?Hetisgeenwoest,moeilijkverhaal.Mijngrootsteuitdagingwasofmensenerietsbijzoudenvoelen,ofzegeraaktzoudenwordendoorhetverhaal.Inmijneerde-rewerkwashetaltijdironie,ofdatikjuistdeabsurditeitvandesituatiewildebenadrukken.Datwasmeermijnmaniervankijken.MijnOneNightStandDen Helderwaseigenlijkdeeerstefilmdiegingovermensenenwatzevoeldenenofzedaarwelofnietuitkwamen.Datwasvoormijeenexperiment.Hethangtenormafvanjeacteursofzijdatkunnenoverbrengenopeengeloofwaardigemanier.ZonderRaymondThirywasheteenheleanderefilmgeworden.Jemoetnaardiemanwillenblijvenkijkenenjebetrokkenvoelenbijhem,andershaakjeaf.Voormijisdecastingalles-bepalend:wiezijndemensendiedekaraktersuitdatscriptlatenademenengaanuitbeelden.Jemoetindiemensenwillengaangeloven.

Hoe is de casting verlopen?WewistenalindesynopsisfasedatwemetRaymondThirywildenwerkenenhebbenhemzelfsalgevraagdhetscenariotelezen.Toenwehetgeldkregen,vondmijnproducentdatikookandereacteursmoestzienomhetzekerteweten.Datwasallemaalheelfantastisch,maarnietzofantastischalsRaymond.DaarnamoestikeenAlina(devrouwvandeoverledenklus-jesmanDoru)zoeken,iemanddiepastebijRaymond.En

eenvriendinvoorAlina.Hetleukewasdatikuiteindelijktweevrouwenhebgecastdieookdaadwerkelijkbestevriendinnenwaren.HetwasheelspannendwantzeacterenheelandersinRoemenië,veelexpressiever.Wijzijnnatuur-lijkallemaalvandie‘Nordicwalkers’–ikkijklievernaariemanddiehetnietallemaallaatgaanomdatdateensoortspanningmetzichmeebrengt.Maarzijgingenmetzijntweeënheelerghuilenendramatischdoen.Danzitjetekij-kenentedenkenofdatwelgoedis.Toenzeidecameraman:‘datismisschienjuistwelheelergRoemeens,jemoetdaarnietbangvoorzijn,maardatgewoonomarmen’.

Voorhetjongetje,Mihai,zijnerbijna300kinderenlangsgekomen.ZestuurdenvanuitRoemeniëvideo’sopenalsdaardanwattussenzatgingikdiekantop.Ditjongetjewasaanhetvertellenoverzijnvoetbalteameneenjongenwaarhijheelboosopwas,hijginghelemaalopindiewoede.Enikdacht:‘Ditishemgewoon’.

Hetjongetjehebikpaseenweekvantevorengevonden,entoenhaddenweéénscènegerepeteerdomhemtecastenenwehebbengevoetbaldinhetparkomhemaanRaymondtelatenwennen,maarverderhadhijnognooitgeacteerd.

Jorien van Nes

Scène uit A Long Story

“Voor mij is de casting allesbepalend: wie zijn de mensen die de karakters uit dat script laten ademen en gaan uitbeelden.”

>

Long Story(geschrevendoorLotjeIJzermans)iseenfilmoverrouwverwerking,verteldvanuitverschillendeperspectieven:Ward,zijnklusjeman

DoruenzijnzoontjeMihai,endeinRoemeniëachterblevenvrouwAlina,diepasvanWardtehorenkrijgtdathaarmanoverledenis.

Deverhaallijnenmeanderenogenschijnlijkwillekeurig,alsofwetoevalligbijsommigemomentenaanwezigzijn.Hetmaaktdatjejebetrokkenvoeltbijdekarakters;jekuntdegatenalskijkerzelfinvullen.Bijnategenwilendankmakendepersonagesverbindingmetelkaar.Watzedoenenzeggenisoprecht,zonderopsmukenmaniertjes.Demagievandefilmzitindewaarachtigheidvandepersonages.Heeft

hetietstemakenmetJorienvanNes’achtergrondalsdocumentairemaker?Heeftzijeenanderewerkwijzedaneenfictieregisseur?De GazetgingingesprekmetJorien.

Hoe heb je de stap van documentaire naar fictie gemaakt?IkwerktebijdeVPRO,bijWaskrachtendatwaseigenlijkeenultiemespeeltuin.Hetgingoveronderwerpen,maarinevengrotemateoverhoedieverhalenverteldwerden;overvorm.Ikmaaktetweekeereenmockumentarymetnon-acteurs,dieveellosmaaktebijdekijker,omdatmensenhetgeloofden.JoostdeWolf,deeindredacteurvandeVPRO,vroegofikeenscenariovanLotjeIJzermanswildeverfilmenvooreenNieuweLola.Ikwaszoarrogantomneetezeggen,omdat

A

Het geheim van de maker


EneenweeklaterstondhijhierinFriesland.Deeerstedagenwarenechtvreselijk,wanthijwistechtnietwathijaanhetdoenwas.Enikdacht:‘Hoekanikhemnouregisserenalsiknietdirectmethemkanpraten?’

Hoe heb je jezelf voorbereid; een kind regisseren en dan ook nog in een andere taal?Dieanderetaalbenikwelgewendvanuitdocumentaire,waarinjevaakinterviewsmeteentolkertussendoet.Maarhetistochwelandersbijfictie.IkhebveelmetMischaKampgesprokenoverhetregisserenvankinderen.Maaruit-eindelijkdoetiedereenmaarwat.Opeengegevenmomenthebikhemthuisuitgenodigdenzijnwemetspeelgoedvanmijnzoontjehetverhaalnagaanbouwen:‘datisdewegnaarOostenrijk’,‘daarbenjebezigmeteenwc-rol’,‘hierishetpolitiebureau....’endatwerkteheelgoed,omdatikertijdenshetdraaiensteedsaankonrefereren.

Uiteindelijkzitjeopdesetnaardemonitortekijkenendanisereigenlijkmaaréénvraagdietelt:‘Geloofikdit?’Enalsdatnietzois,ishetdekunstomdáttedoenwaardoorhetwélgeloofwaardigwordt.Vaakdoorhetniettebenoemen.Wathemheelerghielpisomtevertellenwathijmochtdoen:‘houdhemtegen’,‘spanhemvoorjekar’,datsoortdingen.DatvondhijfantastischenRaymondook.Ookfy-siek,hijdurfdehemgewooneendreunteverkopen.Doordatzenietmethemkondenpratenwasdatookhetenigewatzekondendoen:fysiekeomganghebben.

Hebben jullie veel research gedaan in Roemenië?PastoenwehetgeldvandeOversteekhaddenzijnwenaarRoemeniëgegaan.Ikwilalleskunnengeloven,dusikgebruikzoveelmogelijkderealiteitdieiktegenkom.Wehebbenweinigaandelocatiesveranderd.Enwezijnsteedsuitgegaanvanderealiteit.Inhetdorpwaarwedraaiden,misteeenhelegeneratiewantdemeestevolwassenenwerkeninhetbuitenlandendekinderenwonenbijhunopaenoma.Dusjehadeensoortkindergeneratie,endanniets,

endandebejaardengeneratie.Hetkloptemetonsverhaal.Ookaanhetdorphebbenwenietsveranderd.Ikwildeéénplek,dangeloofikhetallemaalbeter.Dusgeeninterieursenexterieursmetelkaarverwisselen,ofeenmooierkerkjeuiteenanderdorpkiezen.Hetmoestallemaaléénzijn.Enookdemensenuithetdorpspeeldenmee,dusdeburenstondenopdebegrafenisdiezichafspeeltindefilm.Enbijdewakeziejegewoondemensendieindathuiswonenendeburenzijndeechteburen.Daarhoefjeverderhelemaalnietsaanteveranderen;jezegt:‘Doemaaraanwatjenormaalaanhebt’endatisaltijdgoed.Ikvindhetrustgevendalsjenietallerleistilistischebedoelingenziet.Opdebegrafenishebikbijvoorbeeldnietsgeregisseerd.Ikzei:‘Laatonsmaarzienhoejullieiemandbegravenineenverkorteversie,enalsjullieklaarzijndoenwehetnogeenkeer,ofniet’.EndandraaideDanielBouquethetgewoonalsofweeendocumentairedraaiden.Maardatwasvoordeactriceheelzwaaromdatzenooitwisttotwaarwedoorspeeldenenofdecamerahaarzag.

Wist zij dat je zo zou werken?Datwasalleenbijditsoortscèneszo.Indescèneswaarinzealsverkoopsterophetstrandwerkt,warenerbehalvewatfigurantenookgewoondagjesmensen.Dusopeengegevenmomentwaszespullenaanhetverkopenaanmensendieechtzo’nzonnebrilwildenkopen.Datvondzedoodeng,wantdanliepzedaarrondtebrullenmethaarspulletjes.Maareigenlijkgaatditmeestalheelgoed.

Het klinkt alsof je niet echt decoupeert?Datsoortscènesniet.Debeginvandefilmisveelmeergedecoupeerd.HetgekkewasdatwehetNederlandsedeelvrijgoedhaddendoorgesproken,maardatikdatsteedsmeerheblosgelaten.Wedraaidenvoornamelijkvandeschouderendanzorgdenweervoordatelkeacteureenshothad.Watikgoedgeluktvindaanhetcamerawerkisdathetheelonopgesmuktvoelt,maarhetiswelheelmooiindezindatheteensoortgestileerdheidinzichheeft.DatisietswatDanielBouquetheelgoedkan;hetisogenschijnlijkheelge-woon–nietaanstellerig–maarerzitwelheelveelgevoelenintuïtiein.Misschienkomthetomdatweop35mmhebbengedraaid.Daardoorhoefdenwebijnanietsuittelichtenenhieldenweheelveeltijdovervoorhetdraaien.

Hoe ga je om met de dialoog in het scenario?Aandemeestedialogenblijfikvasthouden,omgriptehoudenopwaterindescèneverteldmoetworden.Natuur-lijkhebbenweindemontageweldingenweggehaald,helescèneszelfs,ensomsookweltijdenshetdraaienalshetnietuittesprekenwas,maarverderdoeiknietietsandersdan

“Wat ik goed gelukt vind aan het camerawerk is dat het heel onopgesmukt voelt.”

andersdenkik.Maarhetjongetjeheeftbijvoorbeeldgeenscriptgezien.Ikgafhemvooralopdrachten.Datkonhijheelgoed.Hijgaatsteedsbeteracterennaarmatedefilmvordert.DeactricedieAlinaspeelde,bleefheelergzoekennaarderolwaarinzenietalleenmaardeverslagenvrouwwas,wantdatisnietzointeressantomtespelen.Zezeitegenme:vanafhetmomentdatikhoordatmijnmandoodis,huilikiniederescène.ToenhebbenwesamenbedachtdatzevlakvoorzegaatzoenenmetWard,heelwoedendwordt.Endatwerktheelgoed,daarbenikhaarnogsteedsheeldankbaarvoor.

Waarom hebben jullie ervoor gekozen om ook het verhaal van Alina te vertellen?Hetwaseenkeuzeomhetverhaaluitverschillendeperspec-tieventevertellen,diedansamenkomenineenknoop.Hetwaseenmanieromdegelijktijdigheidvandielevenstelatenzien.ToenikeenkeermijnmuurlietstukendooreenpaarRussen,haddenzevisgekooktinmijnkeukenenhebbenwesamengegeten.Eenvanhenverteldeietsoverzijnvrouwenikrealiseerdemedaterhelelevensachterdiemannenzaten.Datwildeikindezefilmlatenzien.

Wat was voor jou de kern van de vertelling?Hetgingvoormijheelergoverdehoofdpersoondierouwt.Endanontmoethijmensenwaarvanhethelemaalnietdebedoelingisdathijzeontmoetenkrijgthijeengespiegeldeervaringvanwathijzelfheeftmeegemaakt,maardanindemeestrauwevorm,namelijkhetacutemomentdatiemandhoortdatzeweduweis.Zulkgrootverdrietveroorzaakteensoortbreukinhetleven,eensoortnullijn.Sommigemensenkrijgenheelveelenergie,anderenrakenverlamd,enWardheeftdatlaatste:hijleeftineensoortofflinemodus.Maarhetgaatookovercommunicatie.Lotjezegtaltijd:‘Hetgaatovertweemensendieelkaarkunnenverstaanzonderdatzeelkaarkunnenverstaan.’

Hoe ging het in de montage? De film voelt heel organisch en intuïtief aan.Datwashetscenariowatminder.Ikhebmetdeeditorcon-stantgezochtnaarhoewehetverhaalmetzominmogelijkinformatiekondenvertellen,zonderdatjehetalskijkernietmeersnapt.Oorspronkelijkwaserveelmeeruitleg,maarjemoetzoekennaardegoedebalans.Zowaserbijvoorbeeldeenheeldeeldatwehebbenweggelaten,nadatWardmetAlinaheeftgezoendendenachtheeftdoorgebracht.Hijzougaandrinkenmetallemaaldorpelingenendanzouhijstrompelendnaarhaarhuistoegaanenvertellendatzijnvrouwookisoverleden.Hetwaseenuitlegvandatgenewatweallemaalalwistenendatmaaktehetpersonagenietzo

intelligent.Hetkonergewoonuit.Toenwedehelefilmhaddengemonteerdduurdehijweltweeëneenhalfuur,dusikkónergelukkigookheelveeluithalen.Ookwarendeperspectieveninhetscenarioheelkeurigafgewisseldendaarinhebikindemontageveelgroterestappengemaakt.Ineenscripthebjebepaaldeinformatienodig,andersbegrijpjehetniet.Maarineenfilmkanjemetzoveelmindertoe.

Hoe is het nu je film af is?Ikhebhetgevoeldatheteenpaardenbloemiswaarjetegenaanblaast,zovan:datwashetdanweer.Zo’nkleinearthousefilmmakenheeftietsgeks,ineenfilmcultuurwaarinhetweldoormensenwordtgewaardeerd,maarnietgenoeg,wanthijoverleeftgewoonnietlanggenoeg.Somsdenkik:‘Moetikdaneenandersoortfilmmaken,eenfilmwaariniedereenzichthuisvoeltvolgensdeHollywoodwetten?’ViersterrenindeVolkskrant,deNRCenhetParoolisblijkbaarnietgenoeg.Jemoetertocheenhelecampagnetegenaangooienomiedereennaardebioscooptekrijgen.

Heb je je van te voren druk gemaakt over het publiek?DatishetmooievandeOversteek,datdatnietwordt–ofwerd–gevraagd.Maarsteedsmeermoetjeeenfilmmakendieineenbepaaldemalpast.Mensenwillenineenoogop-slagbegrijpenwatvoorsoortmakerjebent–jeineenhokjestoppen–terwijldateigenlijkhelemaalnietinteressantis.Eeninterviewerzeieenstegenme:‘JijreistnaarCambodjaenmaaktietsovereenadvocaat,danmaakjedezefilm,endanmaakjevervolgensweerietsovervrouwendiegeenkinderenkunnenkrijgenennaarRuslandgaan.’Alsjeeenbeetjekritischwiltzijn,danbenikeen‘vanalleswat’ma-ker.Maardandenkik:‘Jemagtochinverschillendedingengeïnteresseerdzijn,inverschillendeonderwerpenenvor-men?’Misschienmaakikhiernawelweerietsvreemdsoor-tigs,ietsdatnietzoserieusbedoeldis,waarzeommogenlachenofzichverbazen./

“Mensen willen in een oogopslag begrijpen wat voor soort maker je bent.”




OP DE SET/

phetlandgoedvandeadellijkefamilievanVanKarnebeek,diepinOverijssel,staandetentjesvancastencrewopgezet.‘Eenlandgoed

wasdeenigeoptie’,legtproducentHermanSlagteruit,‘omdatdatnietopenisvoorregulierpubliek.Bossenzijntegecultiveerd:overalstaanrichtingaanwijzers.’Nietalleenindefilm,maarookoffscreenwordtergekampeerd.Menisheterovereens:muggenenteken,díezijnpashorror.SpuitbussenmetDeetgaanveelvuldigrond.Hetgebiedisgetekenddoorhogebomenenafentoeeenopenplek.Weverzamelenbijdestallen.Diezijnverbouwdenhebbenhogeplafonds.Bijéénervanhangtnogeenbordjemeteenpaardenkopnaastdeingang.

JanDoenseloopthierrond,diemetzijnproductiehuisHouseofNetherhorrordeinitiatorisvandelowbudgetfilm-reekswaarDe poeldeelvanuitmaakt.HijwilNederlandalshorrorlandopdekaartzetten.Ditisdeeerstevanvier

griezelfilms:‘Zehebbenonderlingnietsmetelkaartemaken.Depoeliswatsprookjesachtig:DeliverancemeetsThe Shining;FrankvanGelovenmaaktNieuw bloed,eensoortactiefilmmetvampiers;ErwinvandeEshofenBarenddeVoogdwerkenaanBijlmer Voodoo,eenzombiefilmindeBijlmer;enMarkWeistraregisseerteenspookverhaaldatzichafspeeltinFriesland.DatgaatIn het duisterheten.’

Ophetterreinduikenhierendaargebouwenop.Eenervanisroodvankleur.Binnenstaanpompeuzelerenstoelenenhangentallozegeweien.NanoukLeopoldnamerWolfsbergenop,maarvoorDe poelwordternietgedraaid.HierlogerenCrutzenenGijsScholtenvanAschat.Crutzen:‘Hetiseenoudjachtslotmetopgezettedieren;erstaatzelfseenijsbeer.Eenechtspookhuisdus–alsdievandeAddams Family–meteenkrakendewenteltrapeneenhemelbedje.Eenavondfietsteikterugvanafdeholdingenhetlaatstestukjedeedmijndynamohetnietmeer.Toenkreegikwel

O

Midden in de zomer bezoekt de Gazet de set van De poel. Bij een

verlaten meertje, ver van de bewoonde wereld, gaan twee gezinnen

wildkamperen. Je voelt het al: dit wordt een horrorfilm. Carine

Crutzen speelt een hoofdrol: ‘De film gaat over gewone mensen.

De ene helft heeft zin in een vakantie in de natuur en de andere

helft niet. En dan gaat het langzaam fout.’ /Laura van Zuylen

eenonbestemdgevoel.’Opdesetiszenietbanggeweest.

Zelfschrikikwel,alseenkleinmeisjeinhaareentjeoverhetbospadoponsafkomtlopen;kleinemeisjeszijnvolgensdegruwelwettenimmersaltijdbadnews.Gelukkigiszededochtervaneenvandecrewleden.DeregisseurenscenaristisChrisW.Mitchellenditiszijnspeelfilmdebuut.HijisvanBritsekomafenheeftinNederlandveelgewerktalsscriptdokter.‘Ikwoonhierallang,maarikblijfheelEngels.Ikhebeenaantalsatirischeelementeninhetscriptverwerkt,diemijalsbuitenstaan-derzijnopgevallen.Hetbelangvankoffieindeochtend,bijvoorbeeld,enhoebotkinderenmethunoudersomgaan.DatiszóHollands.Wefilmenzoveelmogelijkchronolo-gischenhebbentijdensdeopnamesderelatievanenkelepersonagesnogkunnenaanpassen.Tweebijrollen,eenvaderenzijndochter,zijndaarombelangrijkergewordendanwedachten.Heerlijkdatdatkan.’

Vandaagwordtergedraaidopeenopenplek.Depersona-geszittenverveeldopeenboomstamofstaanerongeluk-kigtegenaangeleund.Hetregentzogenaamd,duszedragenregenjassen.Decameraisachternatteplantenopgesteld,zodatjehetgevoelkrijgtdatiemandhettafereelbespiedt.Aandachtigbevochtigteenrunnerdebladeren:somsnauwkeurigmeteenwaterspuit,danweerwatslordiger,meteenflesmeteengatindedop.Ookdeacteurswordennatgemaakt,zodathetwatervanhuncapuchonsafdruppelt.DerunnerkrijgtvanMitchelldeEngelsebijnaam‘waterman’.EénvandegedeprimeerdepersonagesisGijsScholtenvanAschat.Hijwerktemeeaanhetscenario:‘Wewildenietsmakenindetraditievan

AlfredHitchcockenDavidLynch.Ikhebnagedachtoverdestructuurengeprobeerddevoorwaardenvoorklassiekdramateverwerken.Wieisdeprotagonist?Wiedeanta-gonist?Erzitvanallesindatjeinklassieketragediestegenkomt:driehoeksverhoudingen,eenconcurrentiestrijdtussentweebroerseneendominantevader.’

EerstschietMitchelldelongshots.Degeluidsmannenstaanopverhoginkjesommetdeboombuitenbeeldteblijven.Daarnawordendemediumshotsgedraaidenkomtde‘waterman’weerinactie.Hijhoudteentakmetforsebladerenvast,diehijeerstnatspat.WanneerBartKleveraandebeurtis,houdtderunnerdetakbovenKlevershoofdenlaathetwatererlangzaamafdruppelen,alsofhijhemkoeltetoewuift.Mitchellverteltdathijnaarmatehetverhaalvordert,meereenhandheld-stijlgebruikt:‘Enwegaansteedscloserdraaien.Indeeerstescènesziejetelkens,beeldvullend,zesmensendiehundingdoen.Opdenduurgaanweerdichterendichterop.Aanvankelijkweetjedaaromzelfsnietwiedehoofdpersoonis.Wenemeneenrisico,maarikmaaklievereeninteressantemislukking,daneenveiligefilmdielauwis.’

Verderopligthetpittoreskemeertjedathetbelangrijkstedecoris.Hetisdoodstil,deplasbeweegtnietenweerspie-gelthetbosenhethogegras.Desnoerendietussenvarensdoorlopenendeplattesteendienepblijkttezijn,voelenalsfremdkörper.AandeoverkantstaantweetentenenerhangteengigantischeAjaxvlagaaneenhijskraanomhetlichttefilteren.‘Wedoenalsofhetfijnisomhiertezwemmen’,lachtactriceJamieGrant,diedepuberendedochtervanKleverspeelt,‘terwijldedrektotaanjeheupenreikt.Wemoesteneenwedstrijdjeborstcrawldoenentelkensalsjejehandenomlaagdeed,gingjedoordiemassaheen.Heelsmerig.Erzwemmenookslangenin,maardathoordenwepasachteraf.Tochzietheterheelmooiuit,vooral’snachts.Danligtereenfabelachtigemistoverheen.’/

De poel “We wilden iets maken in de traditie van Alfred Hitchcock en David Lynch.”

Op de set van De poel

Op de set van De poel

/Colofon

Gazet is een uitgave van de Dutch Directors Guild

ISSN: 2213-6134

Eindredactie: Janette Kolkema, Casper Verbrugge

Redactie: Marlou van den Berge, Peter Dop, Marleen Jonkman, Martijn Winkler, Erik van Zuylen, Laura van Zuylen.

Medewerkers aan dit nummer: Peter Delpeut, Jan Doense, Saskia van den Heuvel, John Albert Jansen, Bas Kwakman,

Chris W. Mitchell, Jorien van Nes, Marc Schmidt, Herman Slagter, Joost Verheij, Roel van de Weijer.

Ontwerp: Moodfactory, Amsterdam, www.moodfactory.com

Fotografie cover: Jørgen Krielen, Amsterdam

Drukwerk: Veenman Drukkers, Rotterdam

Redactieadres / Bureau DDGRokin 91, 1012 KL AmsterdamTel.: 020-6842807Fax: 020-6885299E-mail: [email protected]

De DDG zit ook op Facebook en Twitter. facebook.com/dutchdirectorsguildtwitter.com//ddg_nl

Niets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de betrokken auteurs. De redactie heeft getracht de rechthebbenden van het beeldmateriaal te achterhalen. Wie desondanks meent beeld-recht te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met het DDG-bureau.


Der Freie Wille

Nieuwe DDG-leden stellen zich voor via een film die ze hadden willen maken

DE INTRODUCTIE/ Marc Schmidt

De film begint eigenlijk nogal zwak,

met een lange, platte scène die de

krimi-achtergrond van de regisseur

verraadt. Een overbodige scène ook,

misschien had die er wel helemaal

uitgesneden kunnen worden, of

hooguit als korte proloog een plaats

kunnen krijgen. Want daarna begint

de film pas echt – en hoe – om met

een ongelooflijke scène te eindigen.

Een slotscène die zo sterk is, dat ik

hem nooit meer terug heb durven

zien. /Der Freie WilleiseengenadeloosportretvanTheo,eenver-oordeeldeverkrachter.Denadrukligtnietopdeverkrach-tingzelf,opdieopeningnadan,maaropzijnstrijdmetentegenzichzelf.VanafhetmomentvanvrijlatinguitdegevangenisvolgjeTheoopdevoettijdensdeverschillendestadiavanzijnresocialisatie.Langzaamgaathetbetermethem.Voorzichtigdurfthijweerinzichzelfenhetleventegeloven,zekervanafhetmomentdathijeenvriendinkrijgt.IneenwoordlozescènebetoonthijineenlegekerkzijnliefdeaanhaardoorhetAveMariatelatenspelen,lichtelijkvalsgezongendooreeningehuurdezangeres.Hetknappeisdatdezeongehoordpathetischescènetochintiemengeloofwaardigis.Misschienweljuistdoordiepaarvalsenoten;perfectiebestaatniet.

EendeelvandekrachtvandefilmisJürgenVogel,dieTheoheelnaturelspeelt.Zijnpogingenzichzelftewil-lenveranderenzijnoprecht,maarjevoeltookdateriets

structureelmisismetTheo.Daterweinigvoornodigisomhemopnieuwdefoutintelatengaan.Datdemogelijkhedenzichzelfteveranderenbeperktzijn.DezeonderhuidsespanningweetJürgenVogelheelgoedovertebrengen.

MaardecreditvandefilmligtgeheelbijMatthiasGlasner.Zijnkeuzeomalleenhetperspectiefvaneenverkrachterteverbeeldeniseenallesofnietsaanpak.Hijneemteengrootrisicodoorsympathieoptewekkenvooriemanddiezulkafstotelijkgedragvertoont.Derechtvaardigingervanligtinhetinzichtdatdefilminiemandspsychegeeft:jeleeftmeemetTheo’spogingeneennieuwlevenoptebouwen,maarbegrijptookwaaromdatmislukt.Despan-ningligtindeontwikkelingvandehoofdpersoon,maarookindievandefilmzelf.NetalsTheobalanceertdefilmopeendunnedraadendeopeningsscènelaatzienhoefouthetookhadkunnengaan.Tijdenshetkijkenhieldikcontinumijnhartvast:wanneervliegenweuitdebocht?Enhoelangerdatmomentuitbleef,hoeverbijsterenderdefilmwerd.Hoekaniemandzo’nfilmmaken?

Wantja,datslot.Ophetstrand.AlsindebesteJapansefilmsweetMatthiasGlasnerhetstrandperfectalscatharsisondersteunendelocatietegebruiken.Alleswateerderindefilmnognètbinnendelijnenvandefilmconventiesbleef,treedtdaarindelaatstescèneverbuiten.Muziek,handeling,spel;hetvormtinalleverstillingeendaverendslotakkoorddatvoormijeenmoreel-filmischijkpuntgewordenis.Ikmaghopendatikooitnogeenszo’nscènemakenkan.

/ Marc Schmidt Marc Schmidt, regisseur (van o.a. De regels van Matthijs) en geluidsman van documentaires, is bezig met de afwerking van een korte, impressionis-tische film waarin hij de mentale staat van een vereenzaamde vrouw probeert te verbeelden. Met Katarina Türler monteert hij nu een film over getrau-matiseerde chimpansees.

32 gazet/ winter 2013-2014/ nieuwe tijden

DDG Gazet 2013/2

Documents

Transcript of DDG Gazet 2013/2