20120329 nijmegen zorgpresentatie

1

Zorgen voor (Over)Morgen

Jan Rotmans

Nijmegen, 29 maart 2012

2

Opbouw

1. Maatschappij in transitie

Duiding tijdsgeest

2. Waarom transities? Persistente problemen in de zorg

3. Wat zijn transities? Fundamentele omwenteling in structuur, cultuur, werkwijze

4. (Hoe) kun je transities sturen? Opzet Transitieprogramma Langdurende Zorg

5. Hoe ziet een transitie-agenda eruit? Mobiliseren koplopers in de Langdurende Zorg

3

Samenleving in Transitie

4

Samenleving in Transitie

we leven niet in een tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Herman Verhagen

crises zijn manifestatie van systeemovergang

5

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Nieuw Paradigma

Nieuwe Instituties

Kant

elpu

nt Oud Paradigma

Oude Instituties

Tijd

Opb

ouw

van

duur

zam

e sa

men

levin

g

We zitten hier

6

Cultuur Verandering

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

7

Structuur Verandering

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

8

Sturings Verandering

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

9

Transitie naar Duurzaamheid

zoektocht naar nieuwe waarden

Van Naar

wantrouwen vertrouwenik & zelf wij & samenkorte termijn lange termijnmaximaal optimaalstatus gelukwelvaart welzijnkwantiteit kwaliteit

ethische revolutie

nieuwe waarden, nieuwe moraal en nieuwe omgangsvormen

10

Persistente Problemen

11

Persistente maatschappelijke problemen

complex

verankerd in onze maatschappelijke structuren

onzeker: geen pasklare oplossingen

moeilijk stuurbaar: veel actoren betrokken

bestaan reeds decennia

mobiliteit, energie, zorg

12

Persistente maatschappelijke problemen

huidig beleid alleen is niet voldoende

marktdenken geen oplossing voor hardnekkige problemen

poldermodel ongeschikt voor aanpakken van hardnekkige problemen

pseudo-oplossingen worden snel onderdeel van het probleem

wat dan wel?

systeeminnovatie / transitie

13

Persistente problemen in gezondheidszorg

Zorgsysteem

structuur: specialisatie, bureaucratisch, technologisch

wijdvertakt, fijnmazig zorgregime, hierarchisch

cultuur: sterke autonomie, grote autoriteit, rationeel

dominantie artsen, gezagsgetrouw

werkwijze: aanbodgedreven, klacht georiënteerd,

“kurieren am symptoom”

medische maakbaarheid

14

Symptomen van persistente problemenmedificatie van niet-medische problemen

kosten stijgen, tevredenheid daalt professional als productiemachine

verstarde zorgaanbieders beheerszieke structuren

over-gespecialiseerde, gefragmenteerde zorg

standaardisatie vs individualisering gesloten sector

‘afvalputje’ van de maatschappij

15

Persistente problemen in langdurende zorg

dieperliggende mechanismen

angst, wantrouwen

mens als behandelbaar object

controle en beheersing

mechanisering

financiële afrekenbaarheid

16


Systeem wisselwerking met Mens

beklemmend dociel, cliënt

controle, beheersing beperkte ruimte

efficiency, doelmatigheid neemt geen ruimte

regelzucht geen keuzevrijheid

17

Perverse effecten Marktwerking

omzetmaximalisatie

winstuitkeringen fusiedrang

bureaucratie forse toename bv’s

stijging topinkomens productiequota

18


Systeem wisselwerking met Mens

collectieve waarden individuele waarden

doelmatigheid aandacht / warmte

efficiency vertrouwen

geld kwaliteit

19


mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

40% van medewerkers overweegt zorg te verlaten!

20


essentie

relatie tussen zorgverlener en zorgvrager

vertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliënt

kosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

21


Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

22

Maatschappij volop in beweging

[ individualisering, vergrijzing, verkleuring, liberalisering, moderne gezinnen,

flexibilisering arbeid, veranderde levensbeschouwing ]

Zorg is verstard kan nauwelijks meebewegen Spanningen op de Zorg bouwen al sinds 70-er jaren op

Care kan sleutelrol vervullen in de Zorg (maatschappij) van 21ste eeuw

Maar niet met een 19de eeuws paradigma en organisatiemodel!

Fundamentele omslag, oftewel een transitie, nodig

Waarom nú?

23

Formidabele Transitie-opgave zorg

in 2050

zal 1 op de 2 Nederlanders ouder zijn dan 50 jaar

25% van Nederlanders bestaat uit 65+ ers

1/3 van bevolking bestaat uit Allochtonen

zorgbehoefte zal explosief toenemen

1/3 van inkomsten van Nederlanders gaat naar zorg

20-25% van Nederlanders werkt in zorg

24

In welke transitiefase zit de gezondheidszorg?

Voorontwikkeling

Stabilisatie

Tijd

Duurzame gezondheidszorg

Acceleratie

Take-off

Situatie gezondheidszorg

25

Wat zijn transities?

26

Wat zijn transities?

fundamentele verandering van structuur, cultuur, werkwijzen

op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economische

structuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,

paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken en handelen op systeemniveau

27

elk complex systeem verstart na verloop van tijd en wordt rigide

eisen van samenleving en van gebruikers worden steeds hoger

systeem kan niet meer aan die eisen voldoen

systeem moet zich radicaal vernieuwen, of anders sterft het af

Systeemverstarring

28

Stelling:De curatief gedomineerde zorg bereikt in de jaren 60-70 haar hoogtepunt en is sindsdien niet meer fundamenteel veranderd

Echter:De geschiedenis laat zien dat sectoren kunnen omslaan,

ook de huidige zorg is uit turbulente veranderingen ontstaan

29

1800 1900 195018501825 1875 1925 1975

Voorontwikkeling

Pogingen om kosten te beheersen

einde verzuiling

systeem bereikt financiële grenzen

omgeving begint dramatisch te veranderen

Wettelijke groei en verankering, doorgaande harmonisatie en schaalvergroting

arts beschermd

beroep

artsen verenigen zich

ziekenfonds verplicht

nauwelijks medicijnen geen technologie, geen rol staat

arts thuis voor rijkenerbarmelijke hospitalen voor armen

sommige artsen lijden armoede

Wettelijke verankering, harmonisatie en schaalvergroting

sociale kwesties op agenda hygiene maakt modern hospitaal mogelijkaantal ziektes wordt goed geneesbaar

specialisten eigen gebied

Versnelling Stabilisatie

30

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen

met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en

werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime

overnemen; regime beschermt zich daartegen door de

niche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Hoe werken transities?

31

een transitie mislukt als de structurele verandering

vanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering

vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinde regime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken

Hoe werken transities?

32

Zijn transities te sturen?

33

transities verlopen complex, grillig en onvoorspelbaar

controle en beheersing van zo’n complex proces is illusoir

schaalsprong kun je niet regisseren

Een transitie is geen uitvoeringsprogramma

34

Sturen is dan:

bijsturen, aanpassen, versnellen

ruimte geven aan koplopers (vernieuwers)

richting geven aan sprongetjes

aansluiting zoeken bij dynamiek van de onderstroom

transitiemanagement is zoeken, leren en experimenteren

Maar we kunnen wel degelijk beïnvloeden

35

Transitiemanagement

ontwikkeling van visie en transitieagenda

inrichting en ontwikkeling van transitie-arena

opzetten en uitvoeren van transitie-experimenten

monitoring, evalueren en leren

36

richt je op de koplopers en niet op het peloton

creëer ruimte voor een schaduwproces

regelluwe experimenteerruimte

mentale ruimte

probeer gezamenlijk richting te geven aan de zoektocht naar duurzame zorg

maak verbindingen tussen koplopers

veranderingsgezinde regime spelers en niche spelers

verbind de onderstroom met de bovenstroom tot een beweging

Sturingsprincipes Transitiemanagement

37

Transitie aanpak

organisch ontwikkelen

eigenlijk wil je het huidige zorg systeem afbreken en opnieuw beginnen

dat kan in de praktijk niet, dus ontwikkel je een schaduwsysteem

schaduwsysteem bevat kiemen nieuwe zorg: visie, paden, experimenten

regime kan schaduwsysteem stap voor stap overnemen

38

richten op koplopers

hou opties open, begin kleinschalig

gezamenlijk richting vinden,

verbinden van verschillende koplopers

verbinden met bovenstroom

Transitieprogramma Langdurende Zorg

steun voor koplopers in plaats van

brede ‘subsidie-distributie’

26 experimenten ondersteund

die diverse paden verkennen.

gezamenlijke bijeenkomsten,

transitiearena i.s.m. experimenten

connectie naar ZIP, betrokkenheid

ministerie en branche-organisaties.

39

12. Apr 2023

Lokaal

Nationaal

ministerie enbranche-organisaties

Vernieuwende praktijk-instellingen

vernieuwende denkers enopiniemakers

kennisorganisaties (programmabureau)

directeuren overleg

werkgroep Innovatie

30 vernieuwende Projecten

(2 Tranches)

Programma-team

Zorgkantoren

transitie-arena

40

een nieuwe visie opde zorg ontwikkelen,uitdragen,agenderen

ruimte creëren binnen institutionele structuren

Leren over vernieuwing in de praktijk en demonstreren dat het anders kan

Visie

Praktijk

Institutioneel

Onder-steuning

12 vernieuwende Projecten

(1e Tranche)

transitie-arena

directeuren overleg

werkgroep Innovatie

Programma-team

41

Behalve zelf doen, gaat transitiemanagement ook over anderen mobiliseren

ver vooruitkijken, maar wel nu mensen en organisaties activeren

strategie, visie en actie ineen

42

Transitieagenda voor de Zorg

43

Onderdelen transitie-agenda

gevoel van urgentie door een gezamenlijke probleemperceptie

een wenkend perspectief door transitie-visie en streefbeelden.

transitiepaden naar de streefbeelden

commitment van partijen voor transitie-experimenten

44

Transitie-agenda:(bijv. mensgerichte,

economisch volhoudbare en maatschappelijk ingebedde zorg)

anders denken

over zorg

bijv.zorgende

wijk

bijv. rijkeprofes-sional

bijv. onder-

nemende zorg

persistente problemen

‘mandje’ van streefbeelden

transitiepaden

korte termijn acties enexperimenten

transitie-visie &

1

2

3

4

bijv. denken in ziekte, starre organisaties, beheerszieke

stelsels

45

Contouren van een transitie-visie

Mensgericht

Economisch volhoudbaar

Maatschappelijk ingebed

46


Mensgericht

heelheid van de mens als uitgangspunt

eigen leefomgeving staat centraal

kleinschalig

zorg is leven

weer in contact met elkaar

rust en ruimte aanbieden

regie in eigen handen

eigen budget

47


Economisch volhoudbaar

zorg is een dienstverlening

betaalt voor al de geleverde diensten

eigen budget en eigen register

maatschappelijke zorgondernemingen

gezondheid schept waarde

preventie loont

stressbehandelaar, mental coach, persoonlijk adviseur

specialist onderaannemer van zorgregisseur

48


Maatschappelijk ingebed

creëert je eigen micro-systeem om je heen

je eigen verbanden

gemeenschappen schakel tussen micro- en macrosysteem

persoonlijk medisch assistent

maatschappelijke zorgondernemingen

zorgzaamheid is levenshouding van iedereen

zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl

gezonde samenleving als basis

49

paden voor een transitie-agenda

Zelfzorg leren en groeien (onderwijs en opvoeding)

versterking (in staat stellen en ondersteunen bij zelfredzaamheid)

zorg in naaste (micro-) omgeving (door dierbaren, buddies, etc.)

Samenredzaamheid mensen (onder)steunen in sociale verbanden (familie, buren, vrienden, lotgenoten, etc)

nieuwe beroepen wijkverpleegkundigen nieuwe stijl, ervaringsdeskundigen, levensstijl adviseurs

Professionele ruimte

professionaliteit en collegialiteit

samenwerken (met andere disciplines)

50

Transitie experimenten1. Assertive Community Treatment, Rotterdam

2. Smart Caring Community, Leeuwarden

3. Prinsenhof, Rotterdam

4. Palliatieve zorg, Midden Holland

5. Geriatrisch steunpunt Polderburen, Almere

6. Video netwerken Zorg

7. Wonen en welzijn op Maat

8. Buurtzorg

9. Case manager Dementie, Eindhoven

10. Ketenfinanciering, Noord Holland Noord

51

Experiment GGZ Rotterdam

Vinden, Boeien en Binden

jongeren ‘zonder postcode’ worden onorthodox begeleid naar normaler leven

zware probleemjongeren krijgen op preventie gerichte aanpak [Assertive Community Treatment]

jongeren met ernstige problemen worden actief opgespoord door ambulant team

dat hen begeleidt en daarna blijft volgen

niet zorgverleningsstructuur staat centraal maar behoefte / belevingswereld jongeren

integrale hulp: woonondersteuning, dagbesteding, school- en werkondersteuning

psychiatrische zorg, gezinsbegeleding

52

Wat betekent dat voor de Zorgalliantie?

53

Betekenis voor Zorgalliantie

benut kracht van de onderstroom op lokaal en regionaal niveau

creëer verbindingen tussen uiteenlopende partijen

probeer visie en actie te combineren (‘ver weg denken, dichtbij doen’)

start met transitie-experimenten (‘al-lerende-doen en al-doende-leren’)

opschalen van werkplaatsen voor vraagsturing en ondernemerschap

54

Conclusies

het transitieprogramma langdurende zorg is belangrijke impuls

voor vernieuwing van het zorgsysteem

transitieprogramma is een zaak van de lange adem (> 20 jaar)

essentieel succesvolle transitie-experimenten op te schalen

transitie-agenda moet onderdeel worden van de innovatie-agenda

20120329 nijmegen zorgpresentatie

Documents

Transcript of 20120329 nijmegen zorgpresentatie