2012 #4 VredesMagazine

Len Munniks engagementGaat de vredesbeweging weerbewegen?

Stop die wapenhandel

•Len Munniks engagement•Gaat de vredesbeweging weer

bewegen?

Onderzoeksdossier:

• Stop die wapenhandel

VredesMagazineJaargang 5 nummer 4 4e kwartaal 2012 Prijs euro 2,50

redes agazine

penheimer, Marijn, Stefan Verwey, Len Munnik, Joep Bertrams, Djanko, Farhad, Berend Vonk, Bas van der Schot, Trik, Argus, Reid, Gelijnse & Van Tol

VredesMagazine4-2012 04-09-2012 02:30 Pagina 39

2 VREDESMAGAZINE nr. 4-2012

VVRREEDDEESSMMAAGGAAZZIINNEE 44ee KKWWAARRTTAAAALL 22001122 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredesbe-raad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. RREEDDAACCTTIIEE:: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Meijer, AnkePolak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever AAAANN DDIITT NNUUMMMMEERR WWEERRKKTTEENN NNAAAASSTT DDEE AAUUTTEEUURRSS MMEEEE:: David-Jan Donner, Chris Geerse.De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van artikelen mag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding.Copyrights van foto’s en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf /illustrator. FFOOTTOORREEDDAACCTTIIEE:: Hans Bouton, Anne Vaillant FFOOTTOOGGRRAAFFEENNEENN IILLLLUUSSTTRRAATTOORREENN:: Activestills, Jan Bervoets, Joop Blom, Samuel King, Luc Kisjes, Sarah Mijers, Len Munnik, Print and Press Foundation, Robin Utrecht, OrenZiv VVOORRMMGGEEVVIINNGG:: Jimmy Slothouwer DDRRUUKKKKEERR:: Drukkerij Mezclado, Tilburg AABBOONNNNEEMMEENNTTEENN:: Interesse of aanmelding voor een abonnement op Vredes-magazine kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van VredesMagazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op VredesMagazine(4 nummers) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137. GGIIFFTTEENN:: Bedragen die abonnees overmaken boven hetverschuldigde abonnementsgeld worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CCOONNTTAACCTT VVRREEDDEESSMMEEDDIIAA::

Vlamingstraat 82 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl. RREEDDAACCTTIIEEAADDRREESS:: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht tel. 030 8901341e-post: info@ vredesmagazine.nl. Artikelen naar [email protected]. KKOOPPIIJJSSLLUUIITTIINNGG VVOOLLGGEENNDD NNUUMMMMEERR:: 15 november. Verschijningsdatum volgendnummer: 15 december. IISSSSNN 11887766--00772244

Co

lo

fo

nc

om

me

nt

aa

r

Begin augustus verloor de Iraanserial op één dag vijf procent vanzijn waarde ten opzichte van de

dollar. De ineenstorting van de Iraansemunteenheid is een teken dat de Westersesancties diep ingrijpen op de economie ende samenleving van Iran. Het land moetflink meer gaan betalen voor de importvan voedsel en medicijnen. Waartoe datkan leiden hebben we kunnen waarnemenin het Irak van na de Golfoorlog van 1991,anderhalf jaar na het begin van het VN-embargo: grote tekorten aan voedsel enmedicijnen en veel stervende kinderen.Uiteindelijk stierven honderdduizendenIraakse kinderen aan de gevolgen ervan.

Ondertussen stijgt de oorlogskoorts inIsraël en de VS, waar het bombarderenvan Iraanse kerninstallaties – met allegevolgen van dien – als een reële optiewordt gezien. In berichtgeving over desancties tegen Iran wordt steevastvermeld dat de VS en diens bondgenotenhet land ervan verdenken kernwapens teontwikkelen. Een bizarre verdenking. Iranwas in de afgelopen decennia herhaaldemalen bereid tot vergaande concessies,die andere landen als vernederendzouden ervaren. In 2003 sloot deregering-Khatami een overeenkomst metFrankrijk, Duitsland en het VerenigdKoninkrijk (de ‘E3’) om haar – geheellegitieme – uraniumverrijkings-programma zelfs te staken. Volgens deregels van het non-proliferatieverdrag,waarbij Iran is aangesloten, was Irandaartoe allerminst verplicht, maar het wasbereid om onder het regime van hetzogenaamde Additionele Protocol

strengere maatregelen voor controle ophaar kernenergieprogramma teaanvaarden. Voor een betereverstandhouding met het Westen was deregering-Khatami dus bereid omWesterse landen totale controle toe testaan op een proliferatiegevoeligonderdeel van hun kernenergie-programma. Maar mede onder druk vande VS heeft die overeenkomst nooit vastevorm gekregen. Het is dus bizar om Iran erdan van te verdenken kernwapens teontwikkelen. De Westerse wereld heeftvooral zelf bijgedragen aan de steedsverdere escalatie van het conflict, innavolging van het aloude streven van deAmerikaanse leiders – Republikein ofDemocraat – sinds de val van de sjah: wehebben een regime change nodig, eenlandvoogd, zoals voorheen de sjah. Zewillen zich de olie en het gas in dePerzische Golf en de Kaspische Zee toe-eigenen, en moeten daarvoor dit vitalestrategische knooppunt in Euraziëcontroleren. Daarvoor zijn valsevoorwendselen, leugens, en omzeilingvan internationaal recht nodig. Kortom,de inmiddels beproefde tactiek van‘preventieve’ oorlogvoering.

Het staat buiten kijf dat Iranverscheidene malen het non-proliferatie-verdrag heeft overtreden en dat het enigetijd – waarschijnlijk tot 2003 – heeftgewerkt aan een kernwapen. Maariedereen, ook het internationaleatoominspectie-agentschap IAEA, ookIsraël en de VS, weet dat Iran inmiddelsgeen kernwapenprogramma meer heeft.Het gaat dan ook helemaal niet over

Waarom Iran moet bloedenkernwapens. Die vormen, net als bij deaanval op Irak (2003) slechts een excuus,een voorwendsel, een werkzame stok ommee te slaan. Het alibi voor eenIsraëlische aanval op Iran is compleetvals. Er bestaat een hele stoet landen,waaronder Brazilië, Japan, en Zuid-Korea,met een veel moderner kernenergie-programma dan dat van Iran. Die landen

hebben gemeen dat ze op relatief kortetermijn de potentie hebben om kern-wapens te ontwikkelen, wat evenwel nooiteen reden geweest om die landen aan tevallen. Om nog maar te zwijgen van Israëlzelf of bijvoorbeeld India, beide niet-erkende kernwapenstaten en nietaangesloten bij het non-proliferatieverdrag.

Henk van der Keur

VOORPAGINACollega's ondersteunen de Syrischecartoonist Ali Farzat ,die werdmishandeld en wiens de handengebroken zijn.Foto: Press & Print Foundation

‘Israëlisch alibi voor

aanval

is compleet vals’


VREDESMAGAZINE nr. 4-2012 3

inh

ou

dWAAROM IRAN MOET BLOEDEN 2

Henk van der Keur

HILLENS KORTZICHTIGNATIONAAL EIGENBELANG 4Een hard gelag voor de minister van defensie

Jan Schaake

LEN MUNNIKS ENGAGEMENT 6De tentoonstelling van zijn werk in de Grote Kerk te Breda

Jan Bervoets en Anke Polak

GAAT DE VREDESBEWEGINGEINDELIJK WEER BEWEGEN? 8De vredesbeweging onderkent haar marginale positie ten onrechte niet als een probleem

Clemens Raming

TEKENEN VOOR VREDE 10Een nieuwe lesmap voor kinderen van basisscholen

Heleen Blazer

POETIN WIL HET LEGER HERVORMEN 12De nieuwe doctrine van het Russische legerverraadt de ambities van een grootmacht,maar maakt het ook geschikt voor binnenlandse inzet

Bas van der Plas

CARMEN EN HET CRISISCOMITÉ 15Een reactie en de oplossing van het raadsel

Hans Ramaer

FOTOPAGINA’S ACTIVESTILLS 18Afrikaanse vluchtelingen in Israël

DOSSIER: STOP DIE WAPENHANDEL 21Mark Akkerman, Martin Broek,Karel Koster, Frank Slijper, Wendela de Vries

EN VERDER:

COLUMN 14Boudewijn Chorus

COLUMN 15Hans Feddema

UIT DE GESCHIEDENISVAN DE VREDESBEWEGING 16JOURNALIST VOOR DE VREDE 16SPRINGSTOF 17

Mark Akkerman

OVERZICHT VAN BIJ VMAANGESLOTEN ORGANISATIES 20KORTE BERICHTEN 33SIGNALERING 35GEDICHT 36De deserteur

Boris Vian

PICKETLINE AMNESTY INTERNATIONAL, LONDEN 16 JUNI. ZIE PAGINA 22

Foto

: Sar

ah M

ijer

s



zeer gewenste Nederlandse bijdragen aande NAVO-optredens in Afghanistan enLibië moest het minderheidskabinet aan-kloppen bij de linkse oppositie die zohaar eigen randvoorwaarden had. Toentijdens een Kameroverleg over de missienaar Kunduz door Jolande Sap nog watpiketpaaltjes werden geplaatst, zei de an-ders altijd met veel bravoure optredendeHillen zeer gedwee: “Mevrouw, we doenwat u wilt.” En nadat hij enkele weken la-ter voor ‘zijn’ manschappen had bena-drukt dat dit toch echt een militaire mis-sie was waar de krijgsmacht trots op konzijn, moest hij deze woorden in de Kamerweer terugnemen. Kunduz was meer eenpolitiemissie en zou ook nooit Hillensmissie worden, zoals zijn voorgangersUruzgan konden omarmen. In Libiëmocht de Nederlandse krijgsmacht ookal niets. Alleen de antipiraterij-missievoor de Somalische kust paste in hetbeeld van de Nederlandse krijgsmachtdat Hillen graag uitdroeg, hoewel ook dat

marine-optreden werd overschaduwddoor de voorkeur van Nederlandse redersom, net als in de VOC-tijd, gewapendebeveiligers aan boord van de koopvaard-ijschepen te hebben. Zolang Hillen datniet kon regelen dreigden zij de Neder-landse vlag op hun schepen te vervangendoor die van Malta of Cyprus. Daar gingde nationale trots.

HILLENS DUBBELROLEen nog harder gelag voor deze ministerwerd de enorme bezuinigingsoperatiedie juist hij op de krijgsmacht moest los-laten: 1 miljard op een budget van 8,5miljard. Zo’n bezuiniging krijg je nietmeer met een kaasschaaf voor elkaar. Di-verse kazernes worden gesloten en hettankonderdeel van de landmacht wordtgeheel afgestoten. Hillen ontpopt zich ineen dubbelrol: hij presenteert de bezuini-gingen, maar tegelijkertijd roept hijmoord en brand over de gevolgen hier-van. Een passage in de Kamerbrief waar-

Met het kabinet Rutte-Verhagen-Wildersvertrekt ook minister van defensie Hans Hillen(CDA). Tijdens zijn kortstondige ministerschapis de krijgsmacht flink afgeslankt, zoalsgrotendeels voorgekookt door Balkenende-IV.Hillen riep in de media dat het snijden in dedefensiebegroting onverantwoord was. Toende Kamer hem dwong kleur te bekennen, namhij de bezuinigingen toch voor zijn rekening.

Eén van de wapenfeiten van hetlaatste kabinet Balkenende wasde invoering van een gelijkvormi-

ge huisstijl voor de hele rijksoverheid.Waar tot die tijd elk ministerie en elkerijksdienst z’n eigen huisstijl had, werddoor het kabinet Balkenende IV voor ve-le miljoenen een strak en in donkerblauwuitgevoerde versie van het rijkswapen in-gevoerd dat in combinatie met een licht-blauw vlak als vlag van alle rijksover-heidsgebouwen wapperde. Toen HansHillen als nieuwbakken bewindsman hetministerie van defensie betrad, viel hemeen overeenkomst tussen deze nieuwevlag van de Rijksoverheid en die van deVerenigde Naties op en liet hij de vlag opzijn ministerie vervangen door de natio-nale driekleur. Een kenmerkend staaltjevan de inmiddels bijna tweejarige be-windsperiode van Hillen als minister vandefensie, die aldus zijn grote afkeer vanzo’n beetje alles wat met de VN te makenheeft en zijn bijna kinderlijke trots op na-tionale symboliek beleed. Deze houdinghad hij gemeen met de defensiewoord-voerders van gedoogpartner PVV, waarzowel de driekleur als het roemruchteverleden van vooral de Nederlandse ma-rine onder Michiel de Ruyter bepalendwaren voor het denken over de krijgs-macht. Een sentimenteel verlangen naarde ooit ook door Balkenende bejubeldeVOC-tijd toen het kleine Nederland metzijn enorme vloot ten koste van anderende eigen economische belangen wist vei-lig te stellen en respect wist af te dwingen.

Het was dan ook een hard gelag voorHillen, dat tijdens zijn bewind op defen-sie juist hij die nationale trots op diversefronten moest kortwieken. De PVV istrots op de krijgsmacht, maar weigert de-ze in te zetten als er geen duidelijk Neder-landse economische belangen op het spelstaan. Voor de door de coalitiepartners

Hillens kortzichtig nationaal eigM

ICH

IEL

DE

RUYT

ER-S

TAN

DBE

ELD

OP

VLIS

SIN

GSE

BO

ULE

VAR

D



in hij de eigen bezuinigingen bekritiseertwordt door oplettende collega’s in het ka-binet nog net op het laatste moment ge-schrapt. Maar de dagen en weken daarnahoudt hij niet op te stellen dat de doorhemzelf voorgestelde bezuinigingen ei-genlijk onverantwoord zijn en dat hij zichafvraagt waarom burgers wel te hoop lo-pen tegen bezuinigingen in de zorg of opcultuur, maar niet tegen die op defensie.Tot de Kamer ingrijpt en duidelijk maakt,dat hij als minister de bezuinigingsplan-nen moet verdedigen. Als hij het echt on-verantwoord zou vinden, zou hij de ver-antwoordelijkheid daarvoor ook nietmoeten willen dragen en af moeten tre-den. Maar Hillen blijft aan. Mokkend enelke gelegenheid aangrijpend om zijn be-klag te doen over de bezuinigingen. Zospeculeerde Hillen in februari dit jaarnog doodleuk over het zenden van Ne-derlandse mijnenvegers naar de Straatvan Hormuz in het kader van de op tevoeren militaire druk op Iran. Een hoogst

aal eigenbelang

ongelukkige uitspraak die hij even latermoest afdoen als een verzuchting dat Ne-derland als gevolg van zijn bezuinigingeneigenlijk nauwelijks meer mijnenvegersof ander militair materiaal zou hebbenom naar de Straat van Hormuz te sturen.Zijn strijd tegen zijn eigen bezuinigingenbeheerste hem kennelijk meer dan de in-ternationale veiligheid waar hij als minis-ter van defensie een bijzondere verant-woordelijkheid voor draagt.

ZONDER MORAALIntussen dwong de Kamer hem om meergeld uit te trekken voor de veteranenzorgen werd de verkoop van de af te stotenLeopardtanks aan Indonesië geblok-keerd. Wanhopig maakte Hillen ook nuweer duidelijk dat het hem niet om de of-ficiële doelstellingen van het Nederlandsbuitenland- en defensiebeleid gaat – zo-als het bevorderen van internationale vei-ligheid en van mensenrechten – maar omhet zoveel mogelijk behouden wat wenog aan defensiebudget hebben: “Hiervoor u staat een koopman. Die heeft geenmoraal.” Zo probeerde hij de Kamer er-van te overtuigen dat hij de inkomstenvan die tankdeal nodig heeft om zijn be-groting overeind te houden en dat demensenrechtensituatie in Indonesiëdaarom maar even tussen haakjes gezetmoet worden.

De Nederlandse economische belan-gen gaan in Hillens visie vóór alles. Daar-om ook zijn halsstarrig vasthouden aande Joint Strike Fighter, tegen inmiddelseen Kamermeerderheid in die hier zosnel mogelijk mee wil ophouden. Hillenwilde niet verder gaan dan de toezeggingom samen met Verhagen de kosten vanhet stopzetten van dit project voor defen-sie én voor het Nederlands bedrijfslevenin kaart te brengen. Ook tegen nieuwebezuinigingsmaatregelen die Groen-Links, PvdA (beide nog eens 1 miljard)en de SP (1,6 miljard) op defensie voor-stellen weert hij zich uit alle macht. Eindaugustus schetste hij bij Nieuwsuur datnieuwe bezuinigingen op defensie de vei-ligheid van ons vaderland beslist in ge-

vaar zouden brengen. Volgens Hillen zouer in plaats van op defensie beter op zorgbezuinigd kunnen worden. Hij durfdezelfs te stellen dat de waarde van een rol-lator toch tamelijk beperkt is als je landdoor een vreemde mogendheid bezetwordt.

ZAKMESVARIANTDe Nederlandse economie staat bij Hil-len ook centraal bij de verdediging van debelangen overzee, door aan anderen te la-ten zien dat je mee kunt doen. In zijn ge-hechtheid aan een krijgsmacht als sym-bool van nationale trots, kiest Hillen voor‘het Zwitsers zakmes’, de variant ‘veelzij-dig inzetbaar’ van het zevental variantendat precies een jaar voordat Hillen zijnbezuinigingsplannen presenteerde in deStrategische Verkenningen en de Her-overwegingen was geschetst met het oogop te verwachten bezuinigingen. Van allevarianten is ‘veelzijdig inzetbaar’ de vari-ant die het minst een keuze maakt en zo-veel mogelijk het beeld van een volledigenationale krijgsmacht in stand houdt. Ditin tegenstelling tot varianten die bijvoor-beeld de verdediging van het eigengrondgebied, snelle interventies of juistlangdurige vredesoperaties centraal stel-len.

Opmerkelijk is, dat noch Hillen, nochde Kamer in alle gevoerde discussies overde bezuinigingen op defensie heeft terug-gegrepen op al het voorwerk dat Balke-nende IV Hillen heeft nagelaten. In hettijdperk Rutte-Wilders-Verhagen is hetnajagen van smal gedefinieerde nationalebelangen centraal komen te staan. Vol-gens een eind augustus verschenen studievan Clingendael heeft zich dit al tot dedominante positie in de publieke opinieontwikkeld: de krijgsmacht dient de han-delsbelangen van Nederland.

Het debat spitst zich intussen toe op dekeuze voor een miljardenbezuiniging opontwikkelingssamenwerking of één opdefensie. De tijd waarin het bevorderenvan een vreedzame en rechtvaardige we-reld bepalend was voor de inzet van demiddelen voor internationaal beleid lijktvooralsnog voorbij. Op het ministerievan defensie zal de nationale driekleurvoorlopig niet vervangen worden dooreen VN-vlag.

Jan Schaake

Jaco

bus

Kni

jff

TERUGKEER NA DE SLAG VAN KIJKDUINO.L.V. MICHIEL DE RUYTER, 1673.

LINKS HET ADMIRAALSSCHIPDE ZEVEN PROVINCIËN.



In een interview met Brandsma in BNDe Stem (juni 2012) vertelde Munnikover zijn samenwerking met partner

Anke, zijn gedrevenheid, zijn gerefor-meerde achtergrond en over zijn visie:“Ikneem niet het voortouw, maar ik wil welveranderingen signaleren, onrecht tonenover kernkoppen, het leven van Palestij-nen, of over de wansmaak van de geldcri-sis.” In de folder zegt hij: “Vasthoudenaan je idealen vormt de rode draad in

Len Munniksengagement

In de imposante Grote of Onze Lieve Vrouwe Kerk te Breda kon je deze zomer kennismaken met de gevolgen van de beeldenstorm en reformatie, veroorzaakt door religieuzeconflicten. Maar er was ook een tentoonstelling van Len Munnik, de man die onrechtsignaleert met de tekenpen.

mijn werk, een belangrijk wapen tegenschouderophalen of onverschilligheid.Het zijn tekeningen voor een grimlach.”

In een vraaggesprek komen we tot deconclusie dat Munnik een zeer vredelie-vend mens is. Als we hem vergelijken metde auteur J.B.Charles, om diens karakte-ristieke stellingnames, onmiskenbaarbeïnvloed door zijn calvinistische af-komst, moet hij een beetje lachen. “Ja, ikwas in Rotterdam wel regelmatig kerk-

ganger, maar in de kerk in Prinsenbeekwaar ik al vijftien jaar woon, kon ik meniet echt thuis voelen.” Hij herinnert zicheen dissonant voorval waarbij pro-Israë-lische christenen zich niet konden vindenin Munniks tekeningen over de situatie inPalestina. “Nee, ik ben niet echt calvinis-tisch en word echt heel triest van funda-mentalisten.”

Actievoerders ondervinden soms veel hoonvan omstanders, bijvoorbeeld bij hetophalen van handtekeningen voor ‘Sloopde muur’, overkomt jou dat ook en hoereageer je op kritiek? Ja, er wordt wel eens gereageerd, zoalsdoor mensen van CIDI en christelijkegroeperingen tijdens een trip door Israël/Palestina op uitnodiging van UCP. Datverbaast me, ik ga me niet verdedigenmaar ik hou er wel rekening mee.

Je tekent voor veel organisaties (bij-voorbeeld in het onderwijs, vakbonden, deSP, Opzij, gezondheidszorg), ben jeselectief in jouw keuze of zou jeopdrachten van iedereen aannemen?Ja, ik ben selectief, maar ik denk dat som-mige organisaties mij sowieso niet zullenvragen.

LASTIGE KEUZESWie heeft de tentoonstelling samengestelden wat vind je van de locatie?We hebben alles zelf ingericht. Ik was ookheel vereerd dat de commissie van dekerk mij heeft uitgenodigd hiervoor. Wehebben heel veel materiaal en het wassoms heel moeilijk om een keus te ma-

De iconen van Len Munnik, een vande bekende gezichten van devredesbeweging, vind je terug op

heel wat posters of T-shirts, affiches en flyersvoor de Paasmarsen (tot aan de dood vanGerard van Alkemade in 2004), bij de doorIKV gevoerde leuze all the arms we need, op decovers of in edities van ’t Kan Anders, deHaagse Vredeskoerier en Vredesmagazine.

Munnik, geboren in 1945, debuteerde alstekenaar voor het dagblad Trouw in 1981. LenMunnik tekent niet alleen voor de vredes-beweging. Hij illustreert kinderboeken entekent voor allerlei maatschappelijke enpolitieke organisaties, waarin hij het vooralopneemt voor de uitgebuite massa enonderdrukte minderheden. Behalve voor hetdiaconaat van de protestantse kerkentekende hij voor vakbonden,vrouwenbewegingen, de Anne Frankstichting,Keer het Tij en Wakker Dier tegen.

Speciale vermelding verdienen: ‘Light’,een luciferdoosje met een lint-boodschap,zijn kinderboek over fascisme, gemaakt inopdracht van het Europarlement, de afficheover het rapport over Irak ‘Wijsheid achterafis zó gemakkelijk!’ (2010) en ‘Zij zijnbegonnen…’, over Hamas in 2009.

Op uitnodiging van de commissie van dekerk kon Munnik naar eigen inzicht eententoonstelling bouwen ter ere van zijn 40-

jarige jubileum als cartoonist bij hetdagblad Trouw. In de kerk, die nog veelmoois heeft behouden ondanks de kaalslagna 1566, konden belangstellenden rondomhet middenschip genieten van dechronologisch en op onderwerp oforganisatie geordende tekeningen enboeken in de vele nissen of tussenpraalgraven. Lopend over grafstenen in dekerkvloer en kijkend naar muurschilderijenleverde de tegenstelling met de strakke,bijna simplistische vorm van de mensjeszoals getekend door Munnik een kick op.

De wieg van Len (van Leonard, genoemdnaar een Canadese huisgenoot) Munnikstond in Hengelo in 1945. Hij was de derdein een gezin van zes. Zijn ouders die uit DenHaag kwamen waren kinderverzorgster enwerktuigbouwkundige. Grootvader was vrijtekenaar en vader maakte ooit eens eenverkiezingsaffiche voor de ARP. Zij zullenhun liefde voor tekenen hebbendoorgegeven aan Len, die met enkele jarenMulo en een grafische vooropleidingleerling-ontwerper werd in de Publistudio inSchiedam. Als grafisch ontwerper werkte hijin Vlaardingen. Het boek All in line maaktede cartoonist in hem wakker, wat weer werdopgemerkt door de kerkredactie van hetchristelijk georiënteerde dagblad Trouw in1972. En zo is het allemaal begonnen.

Len

Mun

nik



kening mee. Met sommigen ben ik be-vriend. Vorig jaar hebben we nog actiegevoerd voor de mishandelde Syrischecartoonist Ali Farzat (24/25 augustus2011 werd hij in Damascus ontvoerden mishandeld, waarbij zijn handen wer-den gebroken). We veroordeelden dezemisdaad en hebben een gezamenlijkeprent gemaakt, te zien op www.pers-en-prent.nl . In het buitenland is er ooit werkvan mij getoond doordat ik ook voorIFOR werkte.

Blijf je voor Trouw werken?Tja, ik heb vier hoofdredacteuren ‘over-

leefd’ en ben zeker van plan door te gaan.Ik heb nog een vaste hand en ben nogzeer gemotiveerd!

Jan Bervoets en Anke Polak

In Vlaardingen is van 8 september t/m 8 november

eveneens een groot deel van het werk van Munnik

te zien in: de Windwijzer, Schiedamseweg 95.

Maandags t/m vrijdags van 9 tot 15 uur. Toegang

gratis.

ken. Kill your darlings. Sommige tekenin-gen heb ik speciaal bewerkt en op maatgemaakt, de grote schilderijen voor dezetentoonstelling.

Soms gebruik je kleur in je tekeningen.Jarenlang heb ik in zwart-wit getekendvoor Trouw, na lang aandringen kon erlater kleur worden toegepast, met kleurkun je meer doen. Kleur geeft soms eenspeciaal effect en heeft een bepaalde bete-kenis. Bijvoorbeeld een regenboog of hetactieve rood.

Komen de ideeën voor de teksten entekeningen spontaan op? En heb je weleensspijt gehad van een tekening?Een cartoon ontstaat in samenwerkingmet mijn vrouw. Ondanks deadlines(drie keer per week een tekening voorTrouw) vinden we altijd inspiratie. Hetgaat altijd door. En, ja, eigenlijk heb ikvaak spijt van een tekening. Dan denk ik,had het toch niet iets anders gemoeten?Soms wordt het dan niet gepubliceerd, enpas ik dat aan in volgende tekeningen.

HANDEN BREKENHeb je contact met andere cartoonisten inNederland, is er over en weer waardering?Jaarlijks zien we elkaar in Nieuwspoortvoor de ‘Inktspotprijs’. We wisselen dancontacten en nieuws uit en nemen een te-

Vredesbeweging Pais wil graag haarbestaande activiteiten versterken en

nieuwe ter hand nemen. Daarom wil zij hetbestuur uitbreiden met een nieuwbestuurslid. Daarnaast is sedert kort defunctie van secretaris vacant. Wij zoekenvoor beide vacatures iemand die enthousiastin kan springen op nieuwe ontwikkelingenen initiatieven neemt. De taken van de secretaris zijn degebruikelijke, waarbij de nadruk ligt op hetonderhouden van interne en externe

contacten. De taak van het extra bestuurslidzal vooral liggen in het vertegenwoordigenvan Vredesbeweging Pais bij devoorbereiding van acties en andereevenementen. Er is daarbij volop ruimtevoor eigen inbreng en voorkeuren. Voor een gedegen introductie wordt gezorgden onkosten worden vergoed. Iets voor u?Neem dan contact op [email protected] of 015-785.01.37.Ook mensen die nog geen lid vanVredesbeweging Pais zijn kunnen reageren.

Pais zoekt bestuursleden

LEN MUNNIK MET ZIJN KLEINKINDEREN.

Foto

: Rob

in U

trec

ht



Gaat de vredesbeweging eiOnlangs hebben in Utrecht mensen uit diverseNederlandse vredesorganisaties de koppen bijelkaar gestoken om nieuwe samen-werkingsvormen te verkennen. Na een artikelvan de Vlaamse vredesactivist Jef De Loof heeftzijn Nederlandse ‘collega’ Clemens Ramingeen aantal ideeën op papier gezet. Hieronderbrengt hij de kernpunten voor het voetlicht.

In het lentenummer van Gezond-heidszorg en Vredesvraagstukken, denieuwsbrief van de Nederlandse Ver-

eniging voor Medische Polemologie, trofik een artikel aan dat een oersombereboodschap verkondigt en mij nietteminblij verraste. Het is geschreven door debekende Vlaamse vredesactivist Jef DeLoof en draagt als titel Vredesbewegingenmoeten beginnen bewegen. Zijn berichtover de politieke invloed van de Vredes-beweging in Vlaanderen en elders luidtals volgt: “Wij zijn vrij te schrijven watwij willen, we mogen het zeggen, de poli-tieke verantwoordelijken reageren niet.De vredeskrachten worden meer en meergemarginaliseerd, hun invloed gemi-nimaliseerd.” En hij zet een stevig uit-roepteken achter deze diagnose metde uitspraak van vredeswetenschapperTom Sauer: “Beste mensen, de vredesbe-weging is zichtbaar afwezig in Vlaande-ren.”

Het is een citaat uit de toespraak dieSauer gehouden heeft bij het vijfentwin-tigjarig jubileum van het door Jef DeLoof opgerichte Vredeshuis Aalst onderde titel De Vlaamse vredesbeweging nade Koude Oorlog: Gewogen en vederlichtbevonden. Hij eindigt met een oproep:“Laat vandaag de start zijn van een brededenkoefening binnen de verschillendevredesorganisaties. Verder doen zoals wijbezig zijn is geen optie.”

Dit klopte ook met het beeld dat ik mijvan de Nederlandse vredesbeweging hadgevormd. Wat er nieuw in was, en dat er-voer ik echt als bevrijdend, was de bin-nen de vredesbeweging ongekende open-hartigheid ervan. Dit is de kans, dacht ik,om aandacht te vinden voor mijn ideeover een communicatieve vernieuwingbij links. Dus zette ik mijn tekstverwerkeraan. De uitkomst was het artikel Vredes-beweging en politiek, dat in het zomer-nummer van Gezondheidszorg en Vredes-

vraagstukken is verschenen. Hier enkelekernpunten daaruit.

PACIFISME IS UITIk begin met een vraag. Als het er met devredesbeweging inderdaad zo voorstaatals twee geheide insiders verkondigen,waarom heeft zij dan haar marginalise-ring niet allang als haar grote probleemherkend? Zelf denk ik, dat dat komt doorhet gevoel dat dit een noodlot is waarniets tegen valt uit te richten. De vredes-beweging wordt nu eenmaal met hetstempel van politieke onvolwaardigheidbestraft vanwege de pacifistische inslagvan haar boodschappen, die erin door-klinkt ook waar deze niet expliciet naarvoren komt. De idee van een vreedzame

wereldgemeenschap wordt als eendroom van idealisten gezien die niet voorverwerkelijking in aanmerking komt.Wereldvreemd is de vredesbeweging endat moet ze blijven. Want hoe rationeelen to the point haar betoog ook mogezijn, daarachter gaat blindheid schuilvoor de intrinsieke samenhang tussenpolitiek en geweld.

Die samenhang lijkt inderdaad ijzer-sterk. De bestaansgrond van het ver-schijnsel ‘politiek’ ligt, van alle franjeontdaan, in de combinatie van onvermo-gen en onwil om tegenstellingen binnenof tussen samenlevingen op te lossen ofleefbaar te maken door ze op een openmanier aan de orde te stellen en te be-spreken. Dit is wat ik de optie op redelijk-



ng eindelijk weer bewegen?heid noem. Het alternatief daarvan is deoptie op macht, waarbij het erom gaatwie de eigen bedoelingen tegenover dievan anderen weet door te zetten.

Het ultieme machtsmiddel echter isgeweld. Wanneer de redelijkheid het laatafweten komt de kans op geweld in zicht.Dit is de waarheid achter het klassieke ge-zegde van Von Clausewitz, “Oorlog is devoortzetting van politiek met anderemiddelen”. De Franse filosoof MichelFoucault draaide deze uitspraak om:“Politiek is de voortzetting van oorlogmet andere middelen.” Deze definitiessluiten elkaar niet uit maar vullen elkaaraan.

MILITARISME IS UITBinnen de staatsorganisatie lukt het, alsdeze naar behoren functioneert, om hetgewelddadig uitvechten van conflicten tevoorkomen door het toekennen van eengeweldsmonopolie aan een centraal ge-zag. In de internationale politiek heerstechter een militaristisch wereldbeeld, datjuridisch bezegeld wordt door het veto-recht in de Veiligheidsraad van de vijfoorspronkelijke kernwapenstaten. Niet-temin zitten we nu in een ander tijdperkdan dat van voor de Tweede Wereldoor-log. Het militaristisch wereldbeeld lijktdefinitief op zijn retour. De tijd van degrote-mogendhedenoorlog en de hel-dendood voor het vaderland is voorbij.Over de atoomoorlog wordt alleen noggesproken in termen van afschuw enwaanzin en na Irak en Afghanistan is mi-litair ingrijpen in conflictsituaties onge-veer het laatste waar de wereldleidersklaar voor staan.

Deze toestand biedt actiemogelijkhe-den op het front van de oorlogsvoorbe-reiding. Tom Sauer ziet een kans met hetoog op de voortgaande nucleaire bewa-peningsprogramma’s waaraan met namede VS absurde bedragen spenderen. Op-nieuw een grote betoging organiserenzoals indertijd tegen de kruisraketten,suggereert hij, zou een heel nieuwe dyna-miek in de Vlaamse vredesbeweging opgang kunnen brengen.

Jef De Loof pleit er daarentegen voor,dat de vredesbeweging zich niet vooral inpolitieke acties engageert maar zich in deeerste plaats op het ideële grondwerkricht door aan de groei van een vredes-

cultuur te werken op de plaatsen waardat mogelijk is. Daarmee wordt immersde heersende geweldscultuur in haarwortels bestreden. Wat niet gebeurt doorbetogers die achter spandoeken aanlo-pen. Daar staat echter tegenover, dat hetopbouwen van een vredescultuur eenbuitengewoon ondankbare opgave zalblijven zolang in de internationale poli-tiek een geweldscultuur heerst die devloer aanveegt met vredesverlangens diezich daar niet aan willen onderwerpen.Dus geloof ik in het belang van een ver-sterking van de politieke presentie van devredesbeweging.

REDELIJKHEID IS ONZE TROEFDe richting waarin deze volgens mijmoet worden gezocht heb ik aangegevendoor de optie op redelijkheid tegenoverdie op macht te stellen. Onder redelijk-heid versta ik dat je bij strijdige opvattin-gen en/of belangen via een open discus-sie probeert om tot gezamenlijke oplos-singen te komen in plaats van datmachtsmiddelen de uitkomst bepalen.

In de feitelijke sociale processen ver-mengen zich deze opties met elkaar. Ken-merkend voor de politiek is de dominan-tie van de optie op macht, die dan ook alsde essentie van de politiek geldt. In hetgangbare realisme wordt deze uitver-groot tot een absolute suprematie. Hetverschil tussen democratie en dictatuurtoont echter aan dat er wel degelijk spra-ke is van een aandeel van de redelijkheidin de politiek. Het valt niet in te zienwaarom dat aandeel niet voor een verde-re groei in aanmerking kan komen.

Er bestaat in onze samenleving al langeen beweging naar een meer communi-catief omgaan met tegenstellingen dandie waarin macht en autoriteit de dienstuitmaken Uitdrukkingen als ‘een pro-bleem bespreekbaar maken’, ‘naar elkaarluisteren’, en ‘je kwetsbaar opstellen’ ge-tuigen daarvan. Laten we dus nagaan ofer ook in de politieke wereld emplooi kanzijn voor een communicatieve instelling.

De communicatieve instelling houdtin dat je afstapt van het propageren vande eigen meningen en het bestrijden vandie van anderen en kiest voor de weg vande gedachtenuitwisseling die op het ver-helderen van problemen en het bespre-ken van oplossingsvoorstellen gericht is

en waarin alle meningen ter discussiestaan. Dit belet ons niet om met krachtmet onze opvattingen te voorschijn tekomen. Het gaat erom dat we daar geenhogere status aan toekennen, dan dat hetonze opvattingen zijn. En dat we daaromde vragen achter onze antwoorden open-houden in plaats van ze daarmee dicht tewillen timmeren.

Maar nu zie ik alle realistische haren teberge rijzen. Is het niet irreëel om met ditidee ons geluk in de politieke arena tegaan beproeven? De uitkomst staat tochbij voorbaat vast? Het klopt dat ik ermeetegen het heersend realisme inga dat aan-spoort om opvattingen waar je steunvoor zoekt met een maximale stelligheidaan te prijzen. Maar het zou kunnen zijndat deze wijsheid, met name als het omsubstantiële veranderingen gaat, haar be-ste tijd heeft gehad. Het propageren vanzulke veranderingen is niet voor niets a-politiek geworden.

Uiteraard wens ik mijn denkbeeld debehandeling toe die het zelf voorstelt. Ikhoop op lezers die geïnteresseerd zijn inde methodische uitwerking ervan, en inhet zoeken naar situaties waarin het metkans op succes zou kunnen worden inge-zet.

Clemens Raming

NaschriftJef De Loof meldt inmiddels: “Er is wel alduidelijk gereageerd en men lijkt wakkergeschoten te zijn. (...) Op de jongste bijeen-komst van het bestuur van het Vredeshuis Aalsthebben we besloten in de tweede helft van2014 een Wetenschappelijk Symposium teorganiseren in het Cultureel Centrum in Aalst.”

Tom Sauer bericht dat er over zijn lezing eendiscussie op gang is gekomen in Pax Christi.Verder wordt zijn suggestie om opnieuw eenmassabetoging te organiseren intern besprokenin de drie belangrijkste Vlaamse vredes-organisaties, Pax Christi, Vrede en Vredesactie.Het is de bedoeling dat daar een gezamenlijkplan uit te voorschijn komt. Sauer verwacht dathet idee van een betoging het niet zal halen,maar wel dat van een grootschalige ludiekeactie.

(CR)



Zoals gezondheid meer is dan deafwezigheid van ziekte, is vredemeer dan de afwezigheid van

oorlog. Toch is oorlog het eerste waar ikaan denk als het woord vrede valt. Deverhalen van mijn oma over het belegvan Leiden, tijdens wat in mijn lagere-schooltijd ‘de tachtigjarige oorlog’ ge-noemd werd. Het volk mort, zoals datheet, het heeft honger en doet zijn beklagbij burgemeester Van der Werff. Zijn ant-woord, en mijn oma speelde de scène als-of ze er bij geweest was: “Hier heb je mijndegen, steek me maar dood.” Met anderewoorden, vreet mij dan maar op.

Een ander beeld, uit haar eigen levenen onuitwisbaar uit het mijne: Het is1943, oma is een weduwe zonder noe-menswaardige inkomsten (drie zonen in

de onderduik). Ze woont langs de OudeRijn en er komt een vaartuigje langs bela-den met kisten appels. Oma ziet er klaar-blijkelijk zo beroerd uit dat de jongeDuitse soldaten het bootje naar de walsturen en een kist appels op de kant zet-ten.“Bitte sehr, Mütterchen.” Oma is eni-ge tijd sprakeloos, of zich in haar hoofdeen afweging plaats vond vermeldt hetverhaal niet, maar als de soldaten even la-ter vanaf het water nog eens omkijken,kiepert ze de appels met een demonstra-tief gebaar de Rijn in. Ik voelde als kindheel duidelijk dat het, zonder de woor-den te kennen, in beide voorbeelden ging

om het stellen van grenzen en het nemenvan eigen verantwoordelijkheid. Devraag of het nou wel zo slim was geweestvan oma om goed voedsel weg te gooienin tijden van schaarste, kwam in mijn ou-derlijk huis regelmatig ter tafel als er zicheen actueel dilemma van morele aardvoordeed. Ik zat al jong op humanistischvormingsonderwijs (hvo)!

TEKEN WAT JE ZIETVertel je verhaal, deel je ervaringen. Teke-nen voor Vrede schept een kader waarbin-nen kinderen, jonge mensen dat kunnendoen. Tekenen voor vrede is tekenen watje ziet. Anno 2012 doen kinderen in Syriëdat. Ik zag hen met hun tekeningen in hetdagblad Trouw. Zij tekenden de geweld-dadigheden in hun woonwijk, waarbijveel van hun vriendjes, klasgenootjes,buurkinderen omkwamen.

“Je moet tekenen wat je ziet.” De vadervan de Tsjechische Helga Weiss gaf haardeze opdracht mee voordat ze tijdens deTweede Wereldoorlog gescheiden wer-den afgevoerd, elk naar een ander vernie-tigingsoord. Het dagboek, met die teke-ningen van de inmiddels uiteraard hoog-bejaarde Helga, verscheen onlangs in eenNederlandse vertaling. In een recent in-terview zegt Helga Weiss: “Kinderen te-kenen gewoon trouw alle details en dat isdenk ik waarom mijn tekeningen zo be-langrijk zijn, want er bestaat verder geengetrouw beeldmateriaal van Theresien-stadt.” Foto’s kunnen gemanipuleerdworden voor propagandadoeleinden.Een kindertekening niet. Tekenen wat jeziet is een daad van vrede: Zo was het,maar zo zou het niet mogen zijn.

LITERATUUR ALS LEIDRAADDe meeste Nederlandse kinderen hebbengelukkig geen persoonlijke ervaring metoorlog in de betekenis van gewapendestrijd tussen bevolkingsgroepen. Aan

vredesopvoeders de uitdaging kinderente confronteren met thema’s van goed enkwaad, hun eigen (beeld)verhaal te ver-binden met de situatie van vandaag envroeger. Literatuur kan daarbij een lei-draad zijn. “De oorlog is alleen aange-naam voor wie hem niet kent”, een uit-spraak van Erasmus.

Toch vond ik het recent verschenenjeugdboek van Hans Vervoort een aan-genaam boek, vrij van overdreven ef-fecten. Weg uit Indië gaat over een groep-je kinderen dat probeert er het bestevan te maken in een Japans Internerings-kamp, en tijdens de chaos daarna.Een aantal kinderen lukt dat aardig. Datgeldt echter niet voor Sjaak. Zijn ervarin-gen in het mannenkamp maken dat hijonderweg naar Nederland in 1946 vanhet schip overboord springt. Hij geeft hetop.

In De kleuren van het getto, een boekvan Aline Sax en Caryl Strzelecki, wordtde wereld van de Poolse tiener Misja ver-beeld. Hij vindt de kracht om het juistniet op te geven. Hij komt in verzet.

De inwoners van Moissac, een dorp inFrankrijk, deden dat ook, op hun manier.Alle Joodse kinderen van het weeshuisdaar in de buurt overleven de oorlog. Alsvanzelfsprekend worden ze gewaar-

Op de internationale dag van de vrede is er traditiegetrouw een tentoonstelling vankindertekeningen voor vrede. Dit jaar verschijnt onder de titel Tekenen voor vrede innovember een nieuwe lesmap voor kinderen van basisscholen. De map is op initiatief vanhet Humanistisch Vredesberaad en enkele docenten van HumanistischVormingsonderwijs tot stand gekomen en is vooral gericht op de rechten van het kind.Vol nieuwe ideeën en spelen wordt het in meerdere landen aangeboden. Heteindresultaat zal worden tentoongesteld in 2014, bij de viering van het 25-jarig jubileumvan de kinderrechten. Vormingsdocent Heleen Blaazer schrijft erover.

Tekenen voor vrede

‘Vechten voor vrede is

vaak een

gevecht met jezelf ’



schuwd als er een razzia of ander gevaardreigt. De inwoners van Moissac zien dekinderen louter als kinderen en niet alsjoodse kinderen. Tijdens het lezen vandit waargebeurde verhaal moest ik den-ken aan een theorie van de Duitse filo-soof Jurgen Habermas. De theorie vanhet communicatieve handelen. Haber-mas hanteert daarin de begrippen waar-heid, juistheid en waarachtigheid. Diebegrippen vind ik tijdens de hvo-lesbruikbaar om helderheid te scheppen incomplexe situaties waar kinderen onder-ling in verzeild kunnen raken of in ab-stracties waar hun mening over gevraagdwordt: stel je voor dat jij…?

JOUW BEELD VAN OORLOGDe afgelopen tijd heb ik aan veel mensende vraag gesteld: Wat is jouw persoonlij-ke beeld van oorlog? De reacties warenheel uiteenlopend. Een diensttijd in deLibanon, de ‘vecht’-scheiding van eenechtgenoot, het schilderij Guernica vanPicasso, soldaten in de bus in Israël, tweezusjes die elkaar doorlopend in de harenzitten. De ‘champignonwolk’ van eenatoombom.

En vrede? Een vraag aan een ander iseen vraag aan jezelf. Ik moet meteen den-ken aan de natuur, een alpenweide volgeurende bloemen op een zonnige zo-merdag. Ook veel anderen komen metbeelden uit de natuur: de herfstkleuren,rijp op de bomen, het Noorderlicht. Als-of vrede geen werkwoord is, alsof het eentoestand is waar we als mensen geen in-vloed op hebben.

Spinoza zag de vrijheid om te filosofe-ren als voorwaarde voor een vreedzamesamenleving. ‘Filosoferen met kinderen’is bij uitstek een hvo-werkvorm.

‘Vechten’ voor vrede, trouw zijn aanwat je als waardevol en noodzakelijk er-vaart. Om te kunnen zeggen en denkenwat je wilt is het soms nodig je ‘metgeweld’ los te maken van je wortels.Spinoza deed het, de romanfiguur Juliandoet het in het prachtige boek van Rin-dert Kromhout Soldaten huilen niet.Julian verlaat zijn veilige artistieke Eng-else milieu om te gaan vechten inde Spaanse burgeroorlog. “Waarom zouje gaan vechten in een oorlog die de on-ze niet is?” vraagt zijn broer Quetinhem. “Omdat ik moet!” “Van wie?” “Van

mezelf. Ik ga vechten voor waar ik in ge-loof.”

Vechten voor vrede is vaak een gevechtmet jezelf. Om het goede leven te ontdek-ken is soms geweld nodig. Wat iets andersis dan gewelddadig zijn.

Voor de leerlingen in de bovenbouwlaat ik vaak aan het eind van het school-jaar het eerste deel van de film Spring,Summer, Fall, Winter… and Spring zien.Elk jaar weer kijken de leerlingen adem-loos naar het kind en de monnik op eeneilandje in een Aziatisch meer. De leraarlaat de leerling in contact komen metzichzelf en in dat onderzoek, op die weg,ontmoet hij de consequenties van zijnhandelen. De leraar laat hem aan den lij-ve voelen wat hij anderen, dieren, aan-doet. De tranen en het berouw van hetkind zijn hartverscheurend. Ze vormenhet begin van zijn eigen leraarschap.

Heleen Blaazer

Lesmap Tekenen voor vrede bestellen?

[email protected] of

Postbus 235, 2300 AE Leiden.



Poetin wil Russischleger hervormen

Eens in de zoveel tijd voeren sleutelfiguren in Rusland discussies over de rol van hetleger en de noodzakelijk geachte hervormingen binnen dat leger. Die discussies mondendoorgaans uit in stukken die leiden tot een nieuwe militaire doctrine van de RussischeFederatie. De vigerende doctrine dateert uit februari 2010, maar nadat Vladimir Poetinop 7 mei 2012 opnieuw president van Rusland werd, leidde de zetelwisseling ook tot eenbijstelling van de militaire doctrin.

De doctrine1 maakt onderscheidtussen vier verschillende ni-veaus van militaire conflicten:

een gewapend conflict, een lokale oorlog,een regionale oorlog en een grootschali-ge oorlog. De eerste twee niveaus hebbenbeperkte doelen, terwijl regionale engrootschalige oorlogen radicaal-militairedoelen hebben. Volgens de doctrine zou-den bij deze twee laatste vormen van oor-log nucleaire wapens naast conventione-le kunnen worden ingezet. Immers, arti-kel 22 van de doctrine verklaart dat “deRussische Federatie zich het recht voor-behoudt om nucleaire wapens te gebrui-ken in antwoord op nucleaire wapens dietegen Rusland zelf en/of haar bondgeno-ten worden ingezet.” Dat is ook het ant-woord wanneer “een conventionele aan-val op Rusland het voortbestaan van deRussische staat bedreigt.” Bovendiengeeft de doctrine in artikel 16 aan dat hetbezit van nucleaire wapens gezien wordtals instrument van afschrikking.

Artikel 7 van de doctrine verklaart datde waarschijnlijkheid van een grootscha-lige oorlog tegen Rusland is verminderd,maar dat er groeiende dreiging van eenander karakter is. De taak van verdedi-ging tegen een breed scala van bedreigin-gen komt toe aan de conventionele troe-pen. Deze troepen zullen een leidende rolspelen in gewapende conflicten en lokaleoorlogen. De rol van de conventioneletroepen om te voorkomen dat lokaleconflicten uitmonden in regionale ofgrootschalige oorlogen zal afhangen vande specifieke omstandigheden. Maar uit-eindelijk zal hier toch een taak liggenvoor de nucleaire eenheden die het in-strument van laatste inzet blijven, zekerin grootschalige conflicten. De potentiëletegenstanders van Rusland hebben een

grotere superioriteit op conventioneelgebied, waardoor het Russische leger eer-der zal neigen tot de inzet van atoomwa-pens.

VERSNIPPERINGIn gewapende conflicten en lokale oorlo-gen spelen de conventionele troepen deleidende rol. Hier hebben de Russischetroepen in elk geval hun superioriteit inaantallen. Geen van de buurlanden kaneen leger op de been brengen met de om-vang van het Russische en ook hun ge-vechtscapaciteit zou superieur moetenzijn. De kans dat de Verenigde Staten enChina, de enige landen die de Russischesuperioriteit overtreffen, betrokken ra-ken bij een lokale oorlog is onwaar-schijnlijk, die zou namelijk vrijwel zekerescaleren in een grootschalige (nucleai-re) oorlog.

De situatie van de conventionele troe-pen wordt veel minder superieur wan-neer we die gaan bekijken op de schaalvan de Russische regio’s. Het Russischeleger is versnipperd over het hele uitge-strekte grondgebied van de Russische Fe-deratie en een aantal bases in andere lan-den. Het gevolg is dat de afzonderlijke‘snippers’ van het leger niet sterk zijn endat het een zware logistieke opgave is omin geval van een conflict troepen samente voegen. De beide Tsjetsjeense oorlogenen de vijfdaagse oorlog met Georgië in2008 hebben dat duidelijk aangetoond.In beide gevallen zag Moskou zich ge-noodzaakt versterkingen uit verschillen-de militaire districten aan te voeren, zelfsmet een zwakke tegenstander.

De belangrijkste problemen van de lo-gistieke versnippering zijn de slechte enkwetsbare grondcommunicatie tussen deEuropese en Aziatische delen van Rus-

land en de Kaukasus, de onsamenhan-gende structuur van de Russische marinedie bestaat uit verschillende ver van el-kaar gelegen marinebases en de over hetalgemeen geringe paraatheid van het le-ger, dat voor een groot deel nog afhanke-lijk is van dienstplichtigen.

Los van de logistiek speelt de technolo-gie een belangrijke rol in de paraatheidvan het leger. Ook hierover spreekt demilitaire doctrine zich duidelijk uit. Rus-land is erfgenaam van de technologie vande Sovjet-Unie, die nog relatief modernwas toen de Unie in 1991 uiteenviel.Maar dat wapentuig is nu verouderd.Herbewapening wordt daarom genoemdals een van de voornaamste prioriteitenbij hervorming van het Russische leger.De technologische achterstand van Rus-land op de VS of een aantal andere NA-VO-landen is duidelijk. Maar in vergelij-king met China, Turkije of landen vanhet Gemenebest van Onafhankelijke Sta-ten (GOS) komt het Russische leger erniet zo slecht af.

NUCLEAIRE TAKENOp basis van artikel 22 van de doctrine(“Rusland behoudt zich het recht voorom nucleaire wapens te gebruiken”)moeten de strategische atoomkrachtenaltijd paraat zijn om een tijdige waar-

STAATSIEPORTRET VAN POETIN



schuwing te geven voor een op handenzijnde aanval op Rusland en een onmid-dellijke tegenaanval kunnen uitvoeren.Daarvoor dient een minimum aantal nu-cleaire wapens doorlopend paraat te zijn.Volgens recente gegevens zou Rusland nubeschikken over ruim 600 mobiele basesdie in staat zijn om meer dan 2.600 stra-tegische atoomwapens te lanceren. Daar-naast zijn er nog de vast opgesteldeatoomwapens: in totaal ruim 350 raket-systemen die meer dan 1.200 rakettenkunnen afvuren van de types ss-18, ss-19,Topol ss-25 en ss-27 en ss-29. Een aantalvan deze raketten is aan vervanging toe,maar de veroudering gaat sneller dan demodernisering.

Ook de Russische marine heeft nucle-aire taken. Rusland beschikt over tienstrategische onderzeeërs die in totaal 576atoomkoppen kunnen afvuren. Momen-teel worden op de Dimitri Donskoy, eenvan de modernste onderzeeërs, nieuweBulava R-30 raketten getest. Als die proefslaagt zullen de nieuwe systemen ookworden geïnstalleerd op de eveneens mo-derne Joerij Dolgoroeki en nog drie inaanbouw zijnde strategische onderzeeërsvoor nucleaire doeleinden. Omdat eengroot deel van het budget van de marinewordt besteed aan de bouw van deze on-derzeeërs is het aantal gevechtsklareschepen gedaald, waardoor de flexibili-teit van de marine sterk is verminderd.Maar zelfs in de gunstigste tijden was deRussische marine maar in staat om zo’n15 procent van haar strategische onder-zeeërs op zee te hebben, tegen 50 procentbij de Amerikanen. Bovendien zijn ookde nu geïnstalleerde atoomwapens aanhet verouderen en zal de nabije toekomstafhangen van de al dan niet succesvolletests met de Bulava-raketten. Als die testssuccesvol verlopen zal dat het marinedeelvan de Russische strategische atoom-kracht een enorme nieuwe capaciteit ge-ven.

Het kernwapendeel van de Russischeluchtmacht bestaat uit zware bommen-werpers van de types Toepolev-95MS enToepolev-160, die van verschillende ty-pen AS-15 strategische kruisraketten zijnvoorzien. Een nieuwe kruisraket is inontwikkeling. Alle Toepolev-160 vlieg-tuigen zijn gestationeerd in de stad En-gels, zo’n 900 kilometer ten zuidoostenvan Moskou, evenals een aantal van de95MS-Toepolevs. De overige toestellenopereren vanaf de basis in Oekrainka bijChabarovsk, in het uiterste oosten van deRussische Federatie. Slechts een klein

deel van het nucleaire luchtmachtarse-naal is permanent paraat en de beman-ningen beschikken doorgaans over te ge-ringe ervaring wegens bezuiniging opoefeningen.2

De taak van het voorzien in een strate-gisch defensiesysteem berust bij de Rus-sische ‘ruimtetroepen’. Die beschikkenover raketverdedigingssystemen, eenwaarschuwingssysteem voor raketaan-vallen en een monitoringsysteem datcontinu de ruimte afspeurt naar mogelij-ke bedreigingen. Het waarschuwingssys-teem beschikt over een netwerk van sa-tellieten die raketlanceringen kunnenwaarnemen vanaf Amerikaanse grond-gebied. Rusland beschikt evenwel nietover systemen om het Amerikaansegrondgebied onder permanente surveil-lance te houden en ook niet om de ocea-nen te observeren waar vanaf schepen ofonderzeeërs raketten kunnen worden af-gevuurd.

HERBEWAPENINGDe Russische legertop was eerder al tot deconclusie gekomen dat de conventioneletroepen niet voldoen aan de moderne ei-sen. Die analyse is ook niet aan Poetinvoorbijgegaan. In februari dit jaar, mid-denin zijn campagne om voor een derdetermijn als president te worden verko-zen, liet hij weten de modernisering vanhet Russische leger als prioriteit te zien.Hij beloofde een ‘nog nooit vertoondeherbewapening’, waarvoor hij het ko-

mende decennium 23.000 miljard roe-bel, zo’n 600 miljard euro, uittrekt. Deambitie van Poetin is om in het jaar 2020de nu 1 miljoen onderbetaalde, ongemo-tiveerde en slecht bewapende manschap-pen om te vormen tot een professioneelleger van 145.000 man. Bovendien zal hetRussische leger dan beschikken over achtuiterst moderne strategische onderzee-boten, 20 onderzeeërs die voor meerderedoelen inzetbaar zijn, 50 nieuwe oorlogs-bodems, 600 moderne vliegtuigen en1000 helikopters, 28 nieuwe raketsyste-men.

Minister van defensie Anatoli Serdjoe-kov is uiteraard enthousiast over de plan-nen van Poetin. Toch klinken er ook kri-tische geluiden. Zo zegt Roeslan Poe-chov, een defensiespecialist van de Cast-denktank dat geld niet zozeer het pro-bleem is, maar “onze productiecapaci-teit”. “Het Russische militair-industrieelcomplex leeft nog te zeer op de ruïnesvan het Sovjettijdperk en is daarom niet

“Poetin heeft haast

om van Rusland

weer een grootmacht

te maken”

941UM KERNONDERZEEËR (SSBN) DMITRY DONSKOY



Criminaliseringvan Julian Assange

De vlucht van WikiLeaks-initiator Julian Assangenaar de ambassade van Ecuador in Londen zet de

schijnwerpers opnieuw op de internationale drijfjachttegen hem. Assange lijkt intussen uitgegroeid totstaatsvijand nummer 2 van de Verenigde Staten, hetland dat zich aanprijst als kampioen van vrijheid endemocratie, maar dat in werkelijkheid gespecialiseerd isin het zonder proces opsluiten en folteren van mensen,in het opleggen en innovatief toepassen van dedoodstraf en in gevangeniscomplexen waar de rechtenvan de mens ook overigens standaard met voetengetreden worden. Assange stelt, dat zijn vluchtonvermijdelijk was omdat elk redelijk verweer tegen deBritse pogingen hem naar Zweden uit te wijzen zonderinhoudelijke motivatie werd afgewezen. Hij wil zich nietonttrekken aan het onderzoek van de Zweedse justitienaar aanleiding van de aangiftes van twee Zweedsevrouwen, die stellen dat Assange hen in hun slaap heeftverkracht. Maar zijn verzoek om een commissie van hetZweedse Openbaar Ministerie in Londen te woord tekunnen staan is zonder opgave van redenen geweigerd.Ook de Britten blijken rabiaat vast te houden aan hunformeel-juridische besluit tot uitlevering en verwijzen inde motiveringen uitsluitend naar verdragsbepalingen,zonder in te gaan op verzoeken om de uitwijzing tebeperken tot het gewenste verhoor en te bepalen datZweden Assange niet – voor heel andere aanklachten,namelijk die in verband met de onthullingen opWikiLeaks – mag uitleveren aan de VS of een ander land.Ecuadoraanse diplomaten hebben zich ingespannen hetconflict te de-escaleren en de Britse en Zweedseautoriteiten aangeboden om op een neutrale locatieAssange te verhoren, maar zij kregen nul op het rekest.Juist het ostentatief ontbreken van motivering bij deBritse en Zweedse stappen tegen Assange ondersteuntde verdenking dat het hier om heel andere zaken gaatdan de aangiftes van seksueel misbruik. Een niet teonderschatten factor van belang daarbij is, dat met deZweedse aangiftes de VS een dankbaar psychologischwapen in handen hebben om de boodschapper van alhet verdorven gedrag van het machtigste rijk ter werelden zijn doorgaans heulende bondgenoten tecriminaliseren. Don’t shoot the messenger is bepaald geenmisplaatste slogan in dit verband. De waarheid is inzulke gevallen van ondergeschikt belang, het uitbuitenvan de verdenking staat voorop. Die positie van een bijvoorbaat vogelvrij verklaarde moet Assange tot zijnvlucht bewogen hebben, en de feiten zoals die tot nu toenaar voren zijn gekomen maken die keuze alleszinsbegrijpelijk.

Boudewijn Chorus

Co

lu

mn

CH

OR

US

in staat een modern leger te produceren,”voegt legerexpert Aleksandr Konavoloveraan toe.3

Een belangrijk obstakel op weg naarmodernisering is corruptie. Militairekopstukken vergaren grote sommen gelddoor opdrachten te gunnen aan bedrij-ven die bereid zijn ervoor te betalen, on-geacht of zij moderne systemen kunnenproduceren. Het ministerie van defensiewil nu vooraf inzicht krijgen in de kos-ten, terwijl het Kremlin het totaal aantalopdrachten per wapenproducent wil be-perken tot 20 procent om mogelijkmachtsmisbruik tegen te gaan. Boven-dien zijn veel bedrijven in het Russischmilitair-industrieel complex verouderden hebben problemen met toeleveringvan onderdelen omdat er geen gecentra-liseerde productie meer is. Dat verklaartbijvoorbeeld waarom vorig jaar inFrankrijk twee oorlogsschepen van hettype Mistral werden besteld. Toen deRussische bedrijven protesteerden ant-woordde het ministerie met de opmer-king dat wanneer producenten in Rus-land niet moderniseren het leger aanko-pen zal doen in het buitenland. Dat zoueen belangrijk effect hebben op de Russi-sche wapenindustrie, met een recordver-koop van 12 miljard dollar vorig jaar nogsteeds een van de grootste exporteurs.

Van Rusland weer een grootmacht ma-ken waarvoor de wereld respect heeft iseen van Poetin’s prioriteiten om het legerte moderniseren. Maar er is nog een an-dere reden. In eigen land neemt de oppo-sitie en de afkeer van zijn beleid steedsmeer toe. De kans dat er in de toekomstgrote onlusten ontstaan is niet gering. In-zet van het leger kan dan een noodzaakzijn, maar dan moet dat leger wel gemo-tiveerd zijn en achter Poetin staan. Nu iser veel ontevredenheid, hetgeen ook ge-volgen kan hebben wanneer het nodig isdat leger in te zetten tegen de eigen bevol-king.

Bas van der Plas

1 Voor de complete tekst van de doctrine zie:news.kremlin.ru/ref_notes/461

2 Gegevens afkomstig van warfare.ru3 Citaten uit radioprogramma ‘Razvorot’ op

Echo Moskvy, 24-05-2012



Carmen en hetCrisiscomité

“Het plaatje van Carmen,uitgebracht door hetVerbond van Alarmgroe-

pen (hooguit enkele honderdenleden, met name in het Noordenen in Amsterdam, in mindere ma-te in Den Haag en Rotterdam)ken ik uit het archief van PietKooijman. Onder meer op basisvan wat Piets weduwe Mar mij inde jaren tachtig vertelde, weet ikdat de tekening van Luc(as) Kisjesis (ondertekening is Luck). Hijwas geboren in 1902, onderwijzer,dienstweigeraar en tekende voorde anarchistische Moker-bewe-ging in de jaren twintig. Veel Mo-ker-jongeren gingen na 1930 naarAlarm. Kisjes tekende voor deAlarmisten, bekend is de hout-snede of lino van Rinus van derLubbe in een pamflet van deAlarmgroep over Rinus, geschre-ven door Kooijman.

Mar benadrukte dat Luc eensympathieke jongen was. Hoe hethem na 1940 is vergaan is me(nu) onbekend. De Carmen-pos-

Alles gebeurtbinnen in ons

Stuiten we op de grenzen van de ‘maakbaar-heid’? Opererend op rationeel niveau, hebben

we het gevoel dat we vanuit het heersende materiëledenken alles onder controle moeten houden. Wedenken meteen aan de bank- of eurocrisis, alsgezegd wordt dat we in crisis zijn. Maar gaat het wellouter om die economische crisis? Ik zie hoopvolleontwikkelingen in de samenleving, vooral vanonderop, bij veel mensen, maar ik denk, dat naastveel depressiviteit, emotionele verslavingen,wantrouwen, hebzucht en angst in mensen, er nogsteeds ook polarisatie en oorlog is in de wereld inhet groot. Bijvoorbeeld dat het geweld in Syriërondom het autocratische Ba’ath-regiem voorlopigniet lijkt te stoppen en dus kennelijk maar moetworden uitgevochten. Dat zagen we ook in andere(burger)oorlogen. Ik denk dat we vooral in een ‘maakbaarheid’-crisiszitten. We zijn gewend te denken, dat weintellectueel alles in de hand hebben, niet alleen oppersoonlijk vlak, maar ook collectief, zogenaamdgeregeld door knappe economen en politici. Wehebben, nogmaals, het gevoel dat we vanuit hetheersende materiële denken alles onder controlemoeten houden. Maar dit denken maakt ons tegelijkbang. En wel omdat we onbewust weten, dat we inons leven niet alles onder controle kunnen hebben.Angst woekert overal in de wereld en is ten diepstede immateriële oorzaak van oorlog en geweld. Angstis een gebrek aan vertrouwen in onszelf. Daardoorvertrouwen we het Leven niet. Angst is ontworteling,uit balans zijn. Als we bang zijn of van onszelf balen,gaat er ineens zoveel mis in het leven. Iedereen heeftdat wel ervaren. En dat terwijl met vertrouwen in hetLeven alles veel gemakkelijker gaat. Ook dat weetiedereen uit ervaring. Angst is een beperking in onzegedachten en het tegenovergestelde van liefde eninnerlijke vrede. Alles gebeurt binnen in ons, zowelvrede als conflict spiegelen een mentaal patroon datwe in ons hebben. Collectief is dit eveneens hetgeval. Via de kwantumfysica weten we dat allesenergie en bewustzijn is, dat het persoonlijkeoverstijgt. Oorlogen en crises hebben dan ooktevens een innerlijke en transpersoonlijke dimensie.Als mensen in de greep zijn van angst, rancune enwantrouwen lokken wij crises uit. Via de kracht vande positieve gedachte of de kracht van de geest,kunnen we beter vertrouwen, compassie en soul-force (Gandhi) als energie de wereld insturen. Dieenergie kan helend werken, waardoor angst wegebten we een nieuw zelf- en wereldbegrip krijgen.

Hans Feddema

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A

Naar aanleiding van onze publicatie inhet vorige nummer van een affiche vanhet Verbond van Alarmgroepen en hetverzoek om de naam van de tekenaarkregen we een reactie van Hans Ramaer,redacteur van De AS. Hieruit enkelepassages.

ter (volgens Mar met de kop‘Schennis der Eerbaarheid’) – op-lage onbekend – werd ook opge-hangen voor het raam van ‘deHooiboot’ aan de Grasweg inAmsterdam-Noord. Deze bootwas het ‘hoofdkwartier’ van deAmsterdamse Alarmgroep enwerd bewoond door de AlarmistBertus Hooijberg. Het leverdehem een maand gevangenis opwegens opruiing en beledigingvan het Koninklijk Huis.”

Over Piet Kooijman en de Alarm-beweging schrijft Hans:

“Kooijman kreeg in 1922 zesjaar gevangenis voor een bom-aanslag in Den Haag in verbandmet de dienstweigering van deanarchist Herman Groenendaal.Samen met Anton Constandsestond hij begin jaren dertig aande wieg van de zogeheten Alarm-groepen, met het blad Alarm.Constandse ging al snel een ande-re weg, maar Kooijman bleef decentrale figuur in deze Alarmbe-weging van de jaren dertig, die weanarchistisch noemen. In 1933/34maakte hij een ommezwaai, argu-menteerde dat niet van de arbei-ders, maar van de ‘gedeclassseer-den’ (= werkelozen) de revolutiemoest komen. Aarzelend volgdende meeste Alarmisten die nieuwekoers. Roel van Duijn gebruiktelater voor Provo het model van degedeclasseerden om het ‘provota-riaat‘ als revolutionairen tegen-over de verburgerlijkte arbeiders-klasse te stellen.”

Hans Ramaer werkt aan een biografie van

Piet Kooijman. In 2013 zal een speciaal

Kooijmannummer van het blad De As ver-

schijnen met teksten van en over deze

Nederlandse activist uit de vorige crisis.

Website De AS: www.tijdschrift-de-as.nl

Luc

Kis

jes



De 19e eeuw was een eeuw waar-in oorlogen een steeds hogeretol gingen eisen. Door de in-

dustrialisatie kwamen steeds krachtigerwapens massaal beschikbaar. De eerstevredesorganisaties ontstonden, ten delegebaseerd op al langer bestaande gedach-ten. Tolstoj schreef zijn beroemde boekOorlog en Vrede. Aan het eind van deeeuw, na de Amerikaanse Burgeroorlogen de Frans-Duitse oorlog, was het velenduidelijk dat het zo niet verder moest. InNederland ontstond in 1871 de AlgemeneNederlandsche Vredesbond. Centraalstond de totstandkoming van een inter-nationale rechtsorde, die regels moestvaststellen die voor alle staten zoudengelden. Volkenrecht en arbitrage moes-ten oorlog voorkomen, verdedigingsoor-logen en koloniale oorlogen bleven toe-gestaan. Daarnaast was de radicaal socia-

In de reeks waarin we steeds een aspect van de geschiedenis van de vredesbeweging belichtenhet tweede stukje. Het gaat over het vredesstreven vóór de Eerste Wereldoorlog. De serie isontleend aan de tentoonstelling ‘Zicht op Vrede’ van het Museum voor Vrede enGeweldloosheid. Deze uit 24 panelen bestaande tentoonstelling (en vele andere) kan geleendworden en is ook te zien op www.vredesmuseum.nl.

Hoop op vrede bij aanvang eeuw van oorloglistische beweging onder leiding vande toen nog Lutherse Dominee DomelaNieuwenhuis (1846-1919) zeer actief.Domela liet in 1879 het eerste nummervan Recht voor Allen verschijnen. Debeweging wilde de gewone burger, dearbeider, mobiliseren. Door de onwil omte vechten en de weigering wapens tefabriceren zou oorlog onmogelijk wor-den.

De heersende klasse was niet ongevoe-lig voor de roep het militarisme aan ban-den te leggen. In 1899 was Den Haag hettoneel voor een belangrijke internationa-le vredesconferentie, bijeengeroependoor tsaar Nicolaas II van Rusland. Hijwilde de wapenwedloop in Europa be-perken. Daarbij werd hij beïnvloed doorBertha von Suttner wier roman Die Waf-fen Nieder veel gelezen werd in de late 19eeeuw. Zij was het ook die in 1901 Alfred

In november zal het Humanistischvredesberaad de jaarlijkse ereprijsvoor de journalist voor de vrede

2012 uitreiken. Vooraf willen we een pu-blieksdebat houden over de kwaliteit vande huidige nieuwsvoorziening, een on-derwerp dat nauw aansluit bij de prijs.De titel van de bijeenkomst:

SOCIALE MEDIA EN VREDEWat is de invloed van sociale media opnieuwsvoorziening, een essentieel on-derdeel van het democratisch proces datweer belangrijk voor vrede is?

Als slechts 1 op de 4 inwoners van deArabische wereld toegang heeft tot inter-net, wat zegt dat over de macht van acti-visten op blogs, op twitter, op facebook?Volgens Monique Samuels vinden de res-terende 3 van de 4 het antwoord bij de

Nobel inspireerde tot het instellen vaneen jaarlijkse vredesprijs.

Het Permanente Hof van Arbitragewerd ingesteld en gevestigd in het er spe-ciaal voor gebouwde Vredespaleis. Ditkwam voort uit de beweging voor inter-nationale wetten en arbitrage om oorlogte voorkomen, evenals het InternationaleVredesbureau in Zwitserland, opgerichtin 1891, en verschillende universele vre-descongressen. Toen in 1915 een interna-tionaal vrouwencongres in Den Haag bij-eenkwam om te protesteren ‘tegen degekte en verschrikking van oorlog’ stondde stad bekend als vredesstad. Alle in-spanningen hadden de Eerste Wereld-oorlog niet kunnen verhinderen, maarwel de basis gelegd voor een opkomendevredesbeweging.

Chris Geerse

uit de geschiedenisvan de vredesbeweging

Journalist voor de vrede 2012nieuwsvoorziening op de televisie via AlJazeera, de machtigste informatiebron inde Arabische wereld. (Oneworld, juli2012)

En hoe zit het met de nieuwsvoorzie-ning in de rest van de wereld?

Zo is er in Nederland ‘Newsgames’, inontwikkeling door Thomas Loudon (VJMovements), om wereldwijd rampen tevoorspellen. Maar er is ook een plan ‘Nu-publiek’ om nieuws transparanter te ma-ken door het politieke nieuws alleen uitde ‘Handelingen’ van de Tweede Kamerte halen, zonder journalistieke inbreng.

Want: Volgens wetenschappelijk on-derzoek (ASCoR) is er veel publiek wan-trouwen in de nieuwsvoorziening vannieuwsmedia en journalistiek. Daarnaastis er veel irritatie over overheidsbemoei-enissen bij de controlerende rol van de

journalistiek (plannen voor het inperkenvan de WOB).

Maar: Uit onderzoek blijkt ook weerdat jongeren nauwelijks tijd hebben voorde krant en meer tijd steken in socialemedia. (Jelmer Borst)...

En: Wat zijn de gevolgen van de op-komst van digitale media voor de demo-cratie en de markt wereldwijd?

De publieksbijeenkomst voor de prij-uitreiking zal plaatsvinden op 25 oktoberin Nijmegen. U bent allen hartelijk wel-kom om mee te doen tijdens het pu-blieksdebat.

Het definitieve programma met tijd enplaats kunt u vinden op de onze websitewww.humanistischvredesberaad.nl ofvraag het aan via: postbus 235, 2300 AEte Leiden of telefonisch: 0648233329

Sylv

ia W

ilbr

ink


VREDESMAGAZINE nr. 4-2012 17VREDESMAGAZINE nr. 2-2012 17

Springstof Samenstelling Frank Slijper – zie ook: www.stopwapenhandel.org

Wapenconferenties AmsterdamKomend najaar vinden in en bij Amsterdamtwee internationale wapenconferenties plaats.De Offshore Patrol Vessels Conference (OPV) wordtvan 25 tot en met 27 september in het Novotelaan de Europaboulevard gehouden. Een paardagen later, op 1 en 2 oktober, organiseert Smide zevende jaarlijkse Defence Exports-conferencein het Mövenpick Hotel aan de Piet Heinkade.

De OPV-conferentie richt zichspecifiek op patrouilleschepen.De rol van dit soort schepen

neemt toe, bijvoorbeeld voor de bescher-ming van offshore grondstofbronnen oftransportroutes daarvoor, en met namevoor bestrijding van piraterij. Het laatsteis nogal eens een dekmantel voor het eer-ste, maar hoe dan ook zijn er grote vraag-tekens te zetten bij de steeds militaristi-scher aanpak van piraterij, zonder acht teslaan op de oorzaken ervan.

De sprekerslijst van de OPV-conferen-tie is een mix van militairen en vertegen-woordigers van wapenbedrijven. Tot deeerste categorie behoren vertegenwoor-digers uit de hogere rangen van de mari-nes van onder meer Chili, Peru, Mexico,Kameroen, Nigeria en India. Er zijn ooksprekers van de kustwachten van Bahreinen Jemen en iemand van de Finse grens-bewaking. Het bezoekersaantal is be-scheiden, vorig jaar waren er ruim 180aanwezigen, afkomstig uit dertig landen.

Met name de aanwezigheid van Chiefof Naval Staff O.S. Ibrahim van de Nigeri-aanse marine mag omstreden genoemdworden, gezien de rol die dit krijgs-

machtdeel speelt in het geweld en demensenrechtenschendingen in de Niger-delta. De Nederlandse regering liet echtereerder al weten geen problemen te heb-ben met wapenleveranties aan de Nigeri-aanse marine, met name vanwege de (aleven omstreden) belangen van Shell inhet land. Scheepsbouwer TP Marinemocht de afgelopen jaren dan ook cata-marans voor troepenverplaatsingen aande Nigeriaanse marine leveren, patrouil-leschepen moderniseren en zelfs een ei-gen werf voor de marine bouwen in dehaven van Lagos.

Hoewel de kustwachten van Jemen enBahrein niet rechtstreeks betrokken wa-ren of zijn bij het neerslaan van de pro-testen tegen de autoritaire regimes, blijfthet dubieus dat aan deze regimes gelieer-de paramilitairen met alle egards ont-haald worden.

Ook de Nederlandse marine werkt uit-gebreid mee aan de conferentie. Vice-ad-miraal Borsboom opent de conferentieen er wordt een rondleiding gegeven opeen Holland Class OPV van de marine.

Hoofdsponsor van het evenement isscheepsbouwer Damen. Andere aanwezi-ge bedrijven zijn onder meer NorthropGrumman, Thales, Atlas Elektronik enDCNS, grote wapenfabrikanten uit de VSen Europa.

DEFENCE EXPORTSDe Defence Exports-conferentie verwel-komt een paar dagen later sprekers diezich bezig houden met overheidspromo-tie van en -controle op wapenexporten.Zo op het oog misschien een vreemdecombinatie, maar het is een feit dat over-heden zowel wapenexporten promotenals controleren, en met name in dat laat-ste nogal eens tekort schieten ten gunstevan het eerste.

Op de sprekerslijst staan naast veelsprekers vanuit de Amerikaanse overheidhoge ambtenaren uit Turkije en Israël,alsmede vertegenwoordigers van kern-wapenproducent MBDA, deels in han-den van EADS, en de Britse militaire pro-ducent Rolls-Royce, die bijvoorbeeld mo-toren voor kernwapenonderzeeërsmaakt. De conferentie wordt gesponsord

door juristen- en consultancybedrijvendie zich richten op internationale handelen export.

De dag na de conferentie zijn er nogworkshops te volgen over geautomati-seerde systemen om aan exportregels tevoldoen en over handelsstrategieën inhet licht van exportregels in Azië en dePacific.

WAPENBEURZENWapenconferenties bieden een uitge-sproken gelegenheid voor het leggen vancontacten en het bespreken van samen-werking. Dat is nog sterker het geval bijwapenbeurzen, waar wapenproducentenhun goederen en diensten showen en tepromoten. Ze vormen voor klanten –krijgsmachten en bedrijven – ideale gele-genheden om in korte tijd veel (nieuwe)wapens te bekijken en te onderhandelen.Wapenbeurzen bieden wapenhandelarendaarmee het platform om hun dodelijkeapparatuur aan de mens te brengen. Zevervullen een spilfunctie in de handel diegebaat is bij oorlogen, interne conflicten,regionale spanningen en onderdrukking.

De enorme bedragen die gepaard gaanmet wapenaankopen gaan ten koste vanzinvolle uitgaven op gebieden als onder-wijs, gezondheidszorg en sociale ontwik-keling. Zeker voor ontwikkelingslanden,die vaak in groten getale verwelkomdworden op wapenbeurzen, betekent diteen aanslag op de mogelijkheden voorevenwichtige economische ontwikkelingen samenlevingsopbouw, een voorwaar-de voor duurzame vrede.

Het Amsterdamse gemeentebestuurheeft zich, in reactie op raadsvragen enoproepen van activisten rond eerderesoortgelijke evenementen, al enkele ke-ren uitgesproken tegen de komst van wa-penbeurzen en dergelijke. Ze ziet echtergeen mogelijkheid deze te verbieden.

Mark Akkerman

FONDSVREDESPROJECTENHEEFT U NODIG!Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede.Zij kunnen uw steun goed gebruiken! Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicalevredesacties aan de basis. Help mee.

Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten



In 2007 is een nieuwe golf vluchtelingen uit de conflictgebiedenSoedan en Eritrea Israël binnengekomen. ActiveStills, een fotografen-

collectief uit Israël /Palestina, volgt hen in hun gevecht voor eenmenswaardig bestaan.Voor meer info: www.activestills.org.

Foto

:Ore

n Zi

v/A

ctiv

esti

lls.

org

Afrikaansevluchtelingen



VredesMagazine wordt gratis toegezonden aanleden van het HVP, Pais en ook aan donateurs vanStop de Wapenwedloop en VD AMOK. Als uVredesMagazine regelmatig op uw deurmat wiltvinden kunt u dus lid of donateur worden van één ofmeer van deze organisaties. Zie de beschrijvingenop deze pagina. Een abonnement zonder ergens lidof donateur van te worden is ook mogelijk viaopgave aan: VredesMagazine,Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft of [email protected]

ProefabonnementGeef een jaarabonnement cadeau voor 10 euro (wordt niet automatisch verlengd)

De acceptgiro kan verzonden worden naar:

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

postcode/plaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VredesMagazine kan verzonden worden naar:

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

postcode/plaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Opsturen naar VredesMagazine, Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft of [email protected]

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

Bij wilpf.nl kan de nieuwsbrief van deze zomer worden gedownlo-ad en er is een programvergelijking van de politieke partijen te vin-den voor de verkiezingen

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0648233329.e-post: [email protected]: www.humanistischvredesberaad.nl

De aangekondigde bijeenkomst van 23 september gaat wegens om-standigheden niet door. De uitreiking van de prijs voor de journalistvan de vrede en de publieksbijeenkomst over sociale media en vre-de zal zijn: 25 november. Zie voor actuele informatie de website.

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrumen kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijnwelkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

VREDESBEWEGING PAISVredesbeweging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters’ International. Onze wortelsgaan terug tot de Eerste Wereldoorlog.

Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal van een wereld zonderoorlog en voor een geweldloze, duurzame en rechtvaardige samen-leving. We zijn daarvoor op vele manieren actief in Nederland envia de WRI in de hele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

De website van het Haags Vredesplatform besteedt aandacht aanhet proces tegen de staat vanwege de acties bij Volkel.

Abonnee worden

Wilt u het nieuws van en voor de vredesbewegingsneller en uitgebreider? Abonneer u dan gratis oponze e-mailnieuwsbrief VredesNieuws via:www.vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

THE

KN

OTT

ED G

UN

VAN

CAR

L FR

EDR

IK R

EUTE

RSW

ARD

VO

OR

HET

HO

OFD

KW

ARTI

ER V

AN D

E VN

.


AMOKVDOnderzoeksdossier

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman, Wendela de Vries.

Beter geen verdrag dan een slecht verdrag? • De soapvan de tankverkoop • De Libische wapens liggen op straat •

Leveranties als instrument van machtspolitiek •De straaljagerfuik • De Nederlandse wapenexport

STOP DIE WAPENHANDEL

Mar

y

THE

KN

OTT

ED G

UN

VAN

CAR

L FR

EDR

IK R

EUTE

RSW

ARD

VO

OR

HET

HO

OFD

KW

ARTI

ER V

AN D

E VN

. VredesMagazine4-2012 04-09-2012 02:38 Pagina 21


AMOK OnderzoeksdossierVD

Beter geen verdrag dan eeNa een jarenlange campagne door maatschappelijke organisaties en twee jaar vanonderhandelen zijn de Verenigde Naties er deze zomer niet in geslaagdovereenstemming te bereiken over een mondiaal Wapenhandelverdrag (Arms TradeTreaty, ATT). Het verdrag had een instrument moeten worden om ‘onethische’wapenhandel te voorkomen. Wapens zouden niet geëxporteerd mogen worden als zemogelijk gebruikt zouden worden bij mensenrechtenschendingen, oorlogsmisdaden,georganiseerde misdaad of terrorisme. Ook zouden ze niet verkocht mogen wordenaan instabiele regio’s, arme landen of corrupte regimes.

lidstaten zich in hun GemeenschappelijkStandpunt vastbesloten verklaren om“uitvoer te voorkomen van militaire goe-deren en technologie die voor binnen-landse onderdrukking of internationaleagressie kunnen worden gebruikt, danwel tot regionale instabiliteit kunnen bij-dragen” blijkt export naar Nigeria, Paki-stan en Israël – om er maar een stel tenoemen – door de EU als volkomen legi-tiem beschouwd te worden.

WEL CONTROLE,GEEN VERMINDERINGHet verdrag richt zich niet op verminde-ring maar op controle van wapenhandel.Mede daarom hebben Westerse wapenfa-brikanten het Wapenhandelverdragomarmd. Onder meer de Aerospace andDefence Industries Association of Europe,de machtige Europese lobbyorganisatievoor de wapenindustrie, heeft zich uitge-sproken voor een VN wapenhandelver-drag. Zij zien het als iets dat eerlijke con-currentieregels voor de internationalewapenindustrie kan vastleggen, zoalsook andere handelsverdragen dergelijkeregels vastleggen. Daarmee zou de con-currentie uit bijvoorbeeld Rusland kun-nen worden beteugeld. Het is dan ookniet verwonderlijk dat Rusland tegen hetverdrag heeft gestemd. Ook de VerenigdeStaten stemden tegen: het aan bandenleggen van wapens is een heel gevoeligpunt in the Land of the Free. Een schiet-partij als bij de première van de Batman-film, waaruit elk weldenkend mens con-cludeert dat vrij wapenbezit gevaarlijk isomdat een gek over een wapen kan be-schikken, leidde in de VS tot meer wa-penverkoop, om zich te verdedigen tegengekken die over een wapen beschikken.Het idee dat geweld opgelost kan wordenmet geweld is blijkbaar diep geworteld inde Amerikaanse samenleving.

GOEDE WAPENS,SLECHTE WAPENSHet wapenhandelverdrag maakt een on-derscheid tussen ‘goede’ wapenhandel en‘slechte’ wapenhandel. Maar de wereld isniet zo eenduidig. Hoe moet bijvoor-beeld voorkomen worden dat wapensworden verkocht die kunnen worden in-

Verdrag voor de Rechten van de Menseen norm is vastgelegd. Van daaruit be-gint het moeizame proces om de normgehandhaafd te krijgen.

Veertien jaar ervaring met de wapen-exportregels van de Europese Unie – hetGemeenschappelijk Standpunt voor decontrole op de uitvoer van militaire goede-ren en technologie – heeft aangetoond datethische normen voor wapenhandel hetin veel gevallen afleggen tegen de domi-nantie van strategische, economische ofpolitieke belangen. Ondanks dat de EU

Een VN-wapenhandelverdrag zouzeker geen einde gemaakt hebbenaan de internationale wapenhan-

del. Internationale verdragen blijken he-laas maar al te vaak tandeloze tijgers, ze-ker als ze zich richten op ‘zachte’ doelenals vrede en mensenrechten. Bovendienzijn er geen consequenties voor landendie zich niet aan het verdrag houden. In-ternationale verdragen zijn nu eenmaalzelden afdwingbaar. Een verdrag tegenwapenhandel kan op zijn best een ethi-sche norm vastleggen, zoals ook met het

Len

Mun

nik



an een slecht verdrag?gezet bij onderdrukking? De leveringenaan het Egypte van Mubarak waren ja-renlang geen enkel probleem, totdat hijin het voorjaar van 2011 in ongenadeviel, met terugwerkende kracht door deinternationale gemeenschap tot dictatorwerd verklaard (30 jaar staat van beleg enregeren per decreet hadden dat niet kun-nen bewerkstelligen) en veel EU landenhun wapenexport naar Egypte opschort-ten. Leveren aan het Libië van Gaddafiwas ten strengste verboden, totdat in2006 het wapenembargo werd opgehe-ven, waarna allerlei bedrijven er als dekippen bij waren de koopkrachtige dicta-tor van het olieland nieuwe wapens aante bieden – met onvoorwaardelijke steunvan de eigen regering. Het werd weerschandalig op het moment dat opnieuween wapenembargo van kracht werd ende NAVO besloot Libië te bombarderen.Overhaast moesten Europese wapenbe-drijven als EADS hun handelskantorenin Tripoli ontruimen.

In een wereld waar een bondgenoot zogemakkelijk kan veranderen in een dicta-tor en omgekeerd is het onderscheid tus-sen goede wapenhandel en slechte wa-penhandel niet te maken. En dan hebbenwe het nog niet eens gehad over de wa-penhandel binnen ons eigen bondge-nootschap, waar grote winstmakers vande wapenindustrie de vrede en veiligheidbedreigen. Dat betreft bijvoorbeeld deaankopen voor het NAVO raketschild,dat dreigt te leiden tot een nieuwe KoudeOorlog met Rusland. En de aankopenvan drones, onbemande vliegtuigen, demust-have van elk legeronderdeel, die dedrempel voor oorlogvoering aanzienlijkverlagen en op grote schaal worden inge-zet bij buitenrechtelijke executies in on-der meer Pakistan, Jemen en Gaza. Ditsoort wapenhandel zou volgens het Wa-penhandelverdrag behoren tot de ‘goede’,legale en niet ter discussie staande wa-penhandel.

KAN EEN VERDRAGWAPENHANDEL BETEUGELEN?De internationale maatschappelijke or-ganisaties die het Wapenhandelverdragde VN in gelobbyd hebben (op zich eendiplomatieke prestatie van jewelste) zijn

mensenrechten- en ontwikkelingsorga-nisaties, geen vredesorganisaties. Zij zijnlogischerwijs niet tegen bewapening opzich, maar tegen wapenhandel die men-senrechten en ontwikkeling bedreigt. Zestreven niet naar een ontwapeningsin-strument maar naar een instrument datuitwassen aan banden legt. Daar kan eenVN Wapenhandelverdrag zeker een (zijhet kleine) bijdrage aan leveren. Maar hetis de vraag, of de ontwerptekst van het nuafgewezen verdrag daar voldoende sterkvoor was. Oxfam Novib, dat de afgelopen

maanden intensief campagne voerdevoor het Wapenhandelverdrag en goedeinhoudelijke voorstellen deed, is in eenpersbericht zeer kritisch over de ont-werptekst. Volgens de organisatie ligt defocus te veel op het voorkomen van ille-gale wapenhandel, in plaats van op hetvoorkomen van menselijk lijden doorongereguleerde wapenhandel. Daarnaastzijn munitie en onderdelen van wapen-systemen niet in de verdragstekst opge-nomen, en staat het landen nog steedsvrij wapens te exporteren naar gebiedenwaar deze gebruikt kunnen worden voorernstige mensenrechtenschendingen, alsdat de veiligheidsbelangen van de expor-terende landen dient.

Het is dan ook de vraag of het misluk-ken voor de onderhandelingen van hetverdrag ernstig betreurd moet worden.Als het wapenhandelverdrag met zo’nzwakke tekst was aangenomen, was hetnut wel erg minimaal geweest. Nu het erop lijkt dat de onderhandelingen voort-gezet gaan worden, zijn er misschien ook

nieuwe kansen om de tekst sterker te krij-gen. Het is een kwestie van strategie of jeervoor kiest een sterk verdrag met min-der deelnemers of een zwak verdrag metveel deelnemers na te streven. In beidegevallen is het concrete effect op wapen-handel bescheiden, maar een zwak ver-drag legitimeert als het ware een gebrekaan terughoudendheid, terwijl een ster-ker verdrag een handvat biedt aan acti-visten om hun regeringen aan te spreken.Met of zonder internationaal verdragblijft het bestrijden van wapenhandel een

zaak van nationale politiek, maar inter-nationale richtlijnen kunnen activistenargumenten ter ondersteuning geven.Hoewel het nu natuurlijk ook al zo is, datop grond van mensenrechtenverdrageneen fatsoenlijk land weet dat het geen wa-pens aan dictators of agressors mag ver-kopen. Een goed wapenhandelverdragversterkt en bevestigt dat idee, maar geeftuiteindelijk nog steeds geen juridisch af-dwingbare instrumenten om wapenex-port in te perken. Om dat te bereiken zalhet nodig blijven om met voortdurendeactie en lobby ‘zachte’ waarden als vredeen mensenrechten te laten prevalerenboven economisch en strategisch belang.

In oktober spreekt de Algemene Vergade-ring van de VN over het Wapenhandel-verdrag.

Wendela de Vries

Campagne tegen Wapenhandelwww.stopwapenhandel.org

In een wereld waar een bondgenoot zo

gemakkelijk kan veranderen in een dictator

en omgekeerd is het onderscheid tussen goede

wapenhandel en slechte wapenhandel

niet te maken.



en keek ernaar. Op internet circulerenfilmpjes waarop duidelijk te zien is hoehardhandig de Indonesische overheidhier optreedt.

Maar minister Hillen van defensie wilerg graag zaken doen: als hij de ‘Leo’s’ ver-koopt, heeft hij geld voor de aanschaf vanMALE-drones, onbemande vliegtuigenvan het type ‘grote afstand, vele mogelijk-heden.’ Van dit type drone kan in eersteinstantie een onbewapende variant wor-den aangekocht, die in een later stadiumgemakkelijk bewapend kan worden. Ne-derland wil dit nieuwe type luchtwapengraag kopen, maar heeft geen ruimte opde defensiebegroting, tenzij defensie watbij kan beunen met de verkoop van twee-dehands spullen.

OPPOSITIE LAAT ZICH HORENOm de zaak aan te kaarten schreef deCampagne tegen Wapenhandel een stukover de dreigende deal en informeerde le-den van de Tweede Kamer. Daarop ginghet balletje rollen: Op 13 december dien-de GroenLinks Kamerlid El Fassed samenmet Van Dijk van de SP en Eijsink van dePvdA een motie in tegen verkoop aan In-donesië. De Tweede Kamer, die zich deNederlandse wapens in de Arabische len-te nog goed herinnerde, stemde met rui-me meerderheid voor deze motie.

Intussen zat ook de oppositie in Indo-nesië niet stil. Kritische parlementariërsvroegen zich af wat het strategisch nut isvan tanks in een eilandenrijk met slechtewegen. Een medewerker van onderzoeks-instituut Ridep (Center for AlternativeDefence and Security Studies) merkt opdat “een Leopard van 64 ton die in eenrijstveld terecht komt er moeilijk uit te

krijgen is.” Er bestaat aan Indonesischezijde duidelijk grote twijfel over de aan-koop. Maar een hoge Indonesische land-machtofficier klaagt dat “Singapore weltanks heeft, maar wij niet.” En daarmeewordt de achtergrond van de tankdealduidelijk: de Indonesische landmachtvoelt zich achtergesteld ten opzichte vanluchtmacht en marine, die voor veel geldworden gemoderniseerd en uitgebreid.De landmacht wil ook wat nieuws!

Ondanks een duidelijke Kamermeer-derheid tegen de verkoop wilde de rege-ring de potentiële klant niet laten schie-ten. Volgens de regering is “de mensen-rechtensituatie in Indonesië sterk verbe-terd.” Samen met IKV/Pax Christi en Ox-famNovib leverde de Campagne tegenWapenhandel informatie aan Kamerle-den over betrokkenheid van leger en po-litie bij mensenrechtenschendingen. Ookin Nederland wonende Papoea’s en Mo-lukkers mengden zich in het debat, schre-ven een brief aan de Kamer en overhan-digden een petitie. Zij weten maar al tegoed hoe Jakarta zijn dominantie hand-haaft tegenover naar meer autonomiestrevende delen van Indonesië.

Daar tegenover staat de lobby van dedefensie-industrie, met name die vanscheepswerf Damen, die net een contractvoor een geleidewapenfregat heeft gete-kend met Indonesië en op vervolgordershoopt. Volgens de Telegraaf “smeekt”scheepswerf Damen de regering om derelaties met Indonesië goed te houden.De werf “vreest voor het prettig werkkli-maat tussen Nederland en Indonesië” envoor verlies van Nederlandse werkgele-genheid. Een deel van de werkgelegen-heid is door Damen zelf al naar het bui-tenland verplaatst: het fregat wordt inSoerabaja afgebouwd. De vraag of werk-gelegenheid boven mensenrechten gaatwordt in de Telegraaf niet gesteld.

TWEEDE POGING In het voorjaar probeerde de regering deKamer er nogmaals van te overtuigen dathet met de mensenrechten in Indonesiëtegenwoordig veel beter gaat dan vroeger.En in de media verschenen berichten dateen Nederlandse weigering geen zinheeft, want als Nederland niet levert zalIndonesië de tanks in Duitsland kopen.(Fantastisch argument: Waarom zou ikde bank niet beroven? Anders doet eenander het wel.) De Telegraaf gooide weerolie op het vuur door te melden, dat de


De soap van detankverkoop

Eind 2011 werd de Campagne tegen Wapenhandel getipt over een Indonesischelegerdelegatie in Nederland die interesse toonde in tweedehands Leopardtanks van delandmacht. Zowel Nederland als Duitsland biedt deze tanks te koop aan, maar deNederlandse types zijn iets moderner en dus aantrekkelijker. Tegelijkertijd kregen webericht uit Indonesische kringen: Imparsial, de organisatie van de vermoordemensenrechtenactivist Munir, vreesde dat nieuwe tanks ingezet konden worden tegendemonstranten in Indonesische steden.

De Campagne tegen Wapen-handel stond meteen opscherp: Nog niet zo lang gele-

den werden Nederlandse pantservoer-tuigen in Bahrein ingezet tegen demon-stranten op het Parelplein. En in Indo-nesië op West-Papoea zijn 17 mensenomgekomen in oktober 2011 tijdenseen demonstratie voor meer onafhan-kelijkheid. De ‘ordehandhaving’ bij diedemonstratie was in handen van de In-donesische politie, het leger stond erbij

Aktion Aufschreien Leopard tanksDe oppositie tegen wapenexport in Duitslandheeft zich in 2011 verenigd in Aktion Aufschrei,een coalitie van zo’n 100 vredes- en mensen-rechtengroepen. Aktion Aufschrei stelt zicheen heel hoog doel en wil een wettelijk verbodop wapenexport in de Duitse Grondwet. AktionAufschrei speelt ook een belangrijke rol in deoppositie tegen de verkoop van meer dan200 (misschien zelfs 270) nieuw te bouwenLeopard 2A7+ tanks aan Saoedi-Arabië. DezeLeopards van wapenfabriek Krauss-MaffeiWegmann (KMW) zijn van een nieuwer typedan dat waar Indonesië belangstelling voorheeft, en speciaal aangepast voor gevechten inde bebouwde kom. Ook Spanje wil deze tankgraag leveren, maar heeft daarvoortoestemming nodig van hoofdproducentKMW. Raar detail: Voor de Duitsers ishet een voorwaarde dat Israël geen bezwaarheeft tegen de deal. Anderzijds is het voor deSaoedi’s een voorwaarde dat er geenIsraëlische onderdelen in de tank zitten.



regering binnenskamers allang met dedeal had ingestemd. De Tweede Kamerhield echter voet bij stuk en bleef de leve-ring afwijzen.

De regering vroeg vervolgens tijd omzich te beraden. Er volgde een stilte. Dedeal werd goedgekeurd noch afgewezen.Totdat de media berichtten dat Indonesiëhad besloten de tanks in Duitsland te ko-pen. De Tweede Kamer werd als dekwaaie pier afgeschilderd: zij zou naïefzijn, niet in het belang van Nederlandhandelen, en bovendien niets bereikennu de Duitsers alsnog gingen leveren.

Maar bestaat er dan niet iets zoals eenEuropees wapenexportbeleid? Is daarinniet afgesproken dat als het ene land eenorder op grond van mensenrechten af-wijst, een ander Europees land dan nietalsnog gaat verkopen? Echter, Nederlandheeft de order niet officieel afgewezen.

TRUCS IN VERKIEZINGSTIJDDe gang van zaken is erg vreemd. Als deregering de order tegen de wens van deKamer in wil doorzetten, waarom heeftzij er dan geen exportvergunning afgege-ven? Mag de regering bij de export vantweedehands wapens de wens van de Ka-mer eigenlijk wel negeren? Zo niet, waar-om is de exportvergunning dan nooit of-ficieel geweigerd, nadat de Kamer zich tottwee keer toe tegen de levering heeft uit-gesproken?Om dit uit te vinden diende de Campag-ne tegen Wapenhandel een WOB (WetOpenbaarheid van Bestuur) verzoek invoor het vrijgeven van standaardver-koopcontracten voor tweedehands De-fensiematerieel. Het verzoek werd geho-noreerd en de aap komt uit de mouw: inexportcontracten van de Nederlandseoverheid staat dat “It is understood thatthe sale of the Goods requires the consent ofthe Netherlands parliament.” Met anderewoorden: de regering moet de exportver-gunning voor de tanks weigeren, omdatde Tweede Kamer niet instemt.

De regering heeft dat echter niet offici-eel gedaan. En daarom mag Duitsland detanks nu wel leveren. Het is een slimmeconstructie: De regering treft geen blaam,Indonesië is niet openlijk geschoffeerd,de Tweede Kamer kan de schuld krijgenen Angela Merkel kan een dealtje sluiten.

WIL INDONESIË WEL TANKS? Ook in Duitsland bestaat oppositie tegenwapenhandel, en zodra bekend werd dat

Indonesië zich op de Duitse tanks gaatrichten stuurde de Campagne tegen Wa-penhandel het hele dossier naar de Duit-se collega’s. Zowel Linke, Grünen als SPDverklaarden zich kort daarop tegenstan-der van de deal. De Grünen eisten een de-bat in de Bundestag, een zeldzaamheid inDuitsland waar wapenexporten veelalzonder veel parlementaire controleplaatsvindt. In die zin is de deal juist eenstimulans voor de Duitse antiwapenhan-delbeweging. De lobby van Aktion Auf-schrei, de nieuwe Duitse coalitie van vre-des- en mensenrechtengroepen, lijkt zijnvruchten af te werpen.

Maar niets is op moment van schrijvenzeker. Tijdens een bezoek van Bondskan-selier Merkel aan Indonesië werd opmer-kelijk genoeg niet over wapenexport ge-rept. Het zou ook kunnen, dat de Indone-sische landmacht binnenslands de kousop de kop heeft gekregen en toch geendure overbodige speeltjes aan mag schaf-fen.

Martin BroekWendela de Vries




Door de feestvreugde over hetverdrijven van Gaddafi ver-dween de blik op wat vooraf

ging. Het Libië van de kolonel is langetijd een vijand van het Westen geweest,maar in 2005 werd het weer een partner.Gaddafi werd een geziene gast bij pre-

miers en andere hoogwaardigheidsbe-kleders vanwege wapenaankopen enoliedollars. De grootste wapendeals be-troffen militaire vliegtuigen, maar ookraketten, handvuurwapens, traangasgra-naten en munitie werden aan Libië gele-verd.

Eind februari 2011 kondigden de Ver-enigde Naties opnieuw een wapenem-bargo af (resolutie 1973). De grootstewapenleveringen, waarvoor de contactenal waren afgesloten, moesten toen nogplaatsvinden. De NAVO had een zware

dobber gehad als bijvoorbeeld het BritseJemas luchtdoelraketsysteem al was gele-verd, zoals in de bedoeling lag. Pieter We-zeman van SIPRI stelt dat de NAVO deluchtoperatie dan mogelijk niet had wil-len uitvoeren.

OORLOGOok tijdens de oorlog worden er wapensgeleverd, nu aan de groepen die tegenGaddafi optrekken. Het bewapenen vanrebellen en oppositiegroepen vindt sindsde Koude Oorlog regelmatig plaats. HetUCK in Afghanistan en de NoordelijkeAlliantie in Afghanistan werden bijvoor-beeld op die manier bevoorraad. DeFranse krant Figaro onthulde in juni2011 dat Frankrijk in het geheim wapensdropte ten zuiden van Tripoli, ondermeer aanvalsgeweren, granaatwerpers enantitankwapens. Daarmee werd de om-singeling van Gaddafi versterkt. De Ver-enigde Arabische Emiraten en Qatar le-verden al eerder wapens. Daaronder ookgeweren van het Belgische FN-Herstal enmunitie uit Zwitserland. Het VerenigdKoninkrijk leverde kogelwerende vestenen uniformen. De leveringen verklarenmede de snelle opmars van de rebellen.Zij konden hiermee ook wapendepotsbinnenvallen en regeringswapens buit-maken.

NA OKTOBER 2011Juist over de op Gaddafi buitgemaaktewapens wordt na de oorlog steeds meergespeculeerd. In de zomer van 2011 ko-men de eerste berichten dat de wapensvanuit Libië worden doorverkocht naarbuurlanden. Algerije beschuldigt Frank-rijk dat het geen idee heeft waar de ge-dropte wapens blijven. “Mogelijk bij degroepen in de Sahel die Fransen en ande-re buitenlanders kidnappen,” is naar ver-luid gezegd binnen de Veiligheidsraad.

Ondanks de trots van Rasmussen blijktdat de NAVO nogal wat steken heeft latenvallen. Dat wapendepots worden over-vallen tijdens de oorlog ligt voor de hand,maar operaties om de ongebreidelde ver-

spreiding van deze wapens tegen te gaankomen pas erg laat op gang. In augustus2011 start een team van Britten, Fransen,Amerikanen en Libiërs, maar in april2012 is er nog steeds geen officieel pro-gramma om de wapens onder controlevan de overheid te brengen.

Wapens konden ongebreideld dewoestijn in verdwijnen en worden tot inNigeria aangetroffen. Ze dragen bij aanconflicten elders in Afrika.

MANPADSDe meeste aandacht richt zich vooral opdraagbare luchtdoelraketten, zogenaam-de Manpads. Journalisten komen zeoveral tegen. New York Times journalisten wapendeskundige Chivers zet veel in-formatie over deze raketten in Libië opzijn blog. Hij bestrijdt een wijdverbreidverhaal dat een modernere Manpads-va-riant (de SA-24) aanwezig is in Libië: Li-bië heeft de SA-7, een Russisch type uitde jaren vijftig. Libië had er 20.000, alduseen onbevestigd bericht dat vrijwel ie-dereen napapegaait. Dat aantal betreft deraketten, niet de lanceerinrichtingenwaarmee ze worden afgeschoten. De ra-tio raket : lanceerinrichting ligt tussen de1:6 en 1:10 (bij zuinige aanschaf nog wathoger). Libië zou er tussen de 2.000 en3.000 kunnen hebben. Het is zeker inhanden van terroristen een gevaarlijkwapen. Niet zo zeer tegen militaire vlieg-tuigen, maar vooral tegen lijnvliegtuigenmet een voorspelbare koers.

De Britten melden in april dat er 5.000vanaf de schouder afvuurbare luchtdoel-raketten zijn gevonden. Geruchten blij-ven desondanks opduiken dat de wapensworden verkocht aan Jan-en-alleman.Een veel geciteerd artikel stelt dat ze zijngekocht door het islamistische verzet inSomalië. Weer een ander beweert dat zeal zijn opgedoken in de Gazastrook. Eni-ge scepsis is geboden want het is moeilijkdeze verhalen te verifiëren en ze passengoed in een argumentatie om de groeien-de militaire invloed van de VS in Afrika teverdedigen. Dat deze wapens op straat

Wapenleveranties aanLibië en buurlanden

Op 21 oktober 2011 zien we een trotse FoghRasmussen, secretaris-generaal van de NAVO.Trots over de luchtbescherming van deopstandelingen in Libië, en de samenwerkingmet buurlanden en landen uit de Arabischewereld. De omstandigheden in Libië zijn op datmoment – en nu nog steeds – echter niet zorooskleurig, en de buurlanden van Libiëondervinden de gevolgen van het militaireoptreden tot op de dag van vandaag. Mali iszelfs helemaal uit het lood geslagen.



kwamen te liggen is een zeer kwalijk ge-volg van de oorlog in Libië.

MALIEen ander gevolg van de Libische oorlogis de verspreiding van handvuurwapensen militaire voertuigen. Toearegs (dewoestijn nomaden die leven in BurkinaFaso, Algerije, Libië, Mali, Mauritanië enNiger) waren in dienst van het Libischeleger en vertrekken tijdens de machtswis-seling. Hun wapens nemen ze mee. Demachtsverhoudingen in Mali veranderendaardoor volledig. Onopgeloste conflic-ten tussen de Malinese overheid en deToearegs zijn er al decennia, maar door-dat de nomaden nu opeens goed bewa-pend zijn, kunnen ze hun onafhankelijk-heidsaspiraties kracht bijzetten. Het Ma-linese leger is verontwaardigd over detrage reactie van de zittende regering, en

in maart 2012 plegen ontevreden militai-ren een coup. Het land, tot dan toe eenstabiele bondgenoot van het Westen,wordt bestuurlijk verzwakt. Ook de inte-rim regering die in mei aantreedt brengthierin geen verandering.

De Toearegs werken in hun strijd tegende Malinese regering samen met islamis-ten. Dat blijkt een vergissing. Beide groe-pen maken gebruik van wapens uit Libië,

maar de islamisten trekken uiteindelijkaan het langste eind en verdrijven deToearegs uit de meeste gebieden die zijonafhankelijk hadden verklaard. Al-Qai-da in de Maghreb (AQIM) neemt demacht over in grote delen van Mali. Deregering heeft de controle over twee/der-de van het land verloren.

AFRICA COMMANDHet Amerikaanse leger werkte al jarenstevig samen met de Malinese regering.De jaarlijkse Flintlock oefeningen voorspecial forces, waaraan sinds vorig jaarook Nederland een stevige bijdrage le-vert, zijn een goed voorbeeld. Ook eengroot deel van de coupplegers was opge-leid door de VS. Amerikaanse militairenhelpen de Malinese regering, o.a. doormaterieel te leveren. Alleen wel jammerdat zes volledig door de CIA uitgeruste

Malinese Special Forces eenheden zichlaten gevangen nemen of verjagen doorAQIM waardoor dat, behalve over de wa-pens nu ook kan beschikken over 87nieuwe Land Cruisers met satelliet tele-foon en navigatie apparatuur.

Inmiddels heeft het Africa Commandvan de Verenigde Staten zijn operaties inde regio geïntensiveerd. De VerenigdeStaten bouwt een steviger militaire aan-

wezigheid in Afrika op. Er gaat geenmaand voorbij of er is een grote militaireoefening of scholing waaraan militairenuit tientallen Afrikaanse landen deelne-men. Hiermee verwerft de VS zich toe-gang tot grondstoffen en verstevigt zijnaanwezigheid op het continent waar zichzes van de tien snelst groeiende econo-mieën bevinden. Nadat de Verenigde Sta-ten de invloed van vooral Frankrijk heeftteruggedrongen, heeft het de afgelopentien jaar te maken met de sterkere positievan China, dat investeert in Afrikaanseeconomieën. China is momenteel ook debelangrijkste wapenexporteur naar lan-den bezuiden de Sahara, waar het eentiende van de gehele omzet van zijn wa-penindustrie verdient.

De honderdduizend vluchtelingen, dehonger en de instabiele en gewelddadigesituatie in grote delen van Mali zijn eenwrang bijverschijnsel van deze machts-politiek.

LIBIËHet drama gaat door. De oorlog in Libiëwas nog niet voorbij of de landen ston-den al weer op de stoep om hun gestran-de wapenverkopen vlot te trekken. Rus-land klaagt dat het door het VN-embargodeals ter waarde van tussen de 2 en 4 mil-jard dollar is misgelopen. Het heeft ech-ter nieuwe kansen, aangezien Libië overenorme hoeveelheden oude Russischewapens beschikt, die moeten wordenon-derhouden, opgeknapt en vervangen.Frankrijk tekende in februari van dit jaaral weer een contract met Libië. Het gaatde vloot Mirage gevechtsvliegtuigen op-kalefateren, piloten trainen en de bandenmet de luchtmacht en kustwacht aanha-len. Finmeccanica uit Italië probeert denieuwe regering in Tripoli over te halenom de eerdere contracten alsnog te be-krachtigen.

In Der Spiegel werd onlangs de politie-ke koers van Merkel beschreven die wa-penexporten als middel ziet om landen testeunen daar waar het Westen niet zelfmilitair tussenbeide wil komen. In het-zelfde artikel wordt gesteld dat ze de in-terventie in Libië als een mislukking ziet;niet in de laatste plaats vanwege het weg-lekken van de wapens.

Martin Broek

Voor een versie met voetnoten zie

broekstukken.blogspot.com

HET AMERIKAANSE LEGER TRAINT PARATROOPERS VAN MALI ALS ONDERDEEL VANFLINTLOCK 2009.

US

Arm

y, A

fric

om



Maar al in 1953 ging de Repu-blikeinse president Eisenho-wer, in Nederland goed be-

kend als de bevelhebber van de Anglo-Amerikaanse strijdkrachten die West-Europa bevrijdden van het fascisme, he-dendaagse campagnevoerders voor, doorte schrijven:

“Elk kanon dat gebouwd wordt, elkoorlogsschip dat te water wordt gelaten,elke afgevuurde raket betekent, in de laat-ste instantie, diefstal van degenen diehonger lijden en geen eten krijgen, dege-nen die het koud hebben en niet gekleedworden. (…) Dit is hoe dan ook geen ma-nier van leven. Onder de wolk van drei-gende oorlog, hangt de mensheid in feiteaan een ijzeren kruis.”1

In 1959, aan het slot van zijn president-schap, legde Eisenhower zijn beroemdeverklaring af, een waarschuwing voor hetAmerikaanse volk en de hele wereld voorde groeiende invloed van de militaire in-dustrie op het democratische besluitvor-mingsproces. Hij zei: “In de raadzalenvan het bestuur moeten we waakzaamzijn tegen de verwerving van niet ge-wenste invloed, gevraagd of ongevraagd,door het militair-industrieel complex.”

Winstmaximalisatie en de kracht vande lobby van bedrijven die wapens pro-duceren en verhandelen bij regeringen:dat was en is nog steeds een helder enoverzichtelijk verklaringsmodel. Dejongste verwikkelingen rond de wapenle-veranties aan Griekenland vormen daar-van een aardige illustratie. De afgelopentwee jaar is uit verschillende bronnen be-

kend geworden, dat de financiële hulpaan het door de economische crisis zwaargetroffen Griekenland zowel door Frank-rijk als Duitsland afhankelijk werd ge-

maakt van handhaving van bestaande or-ders voor zware en dure wapensystemen.Zo meldde een adviseur van voormaligpremier Papandreou in 2010 dat deGriekse regering te verstaan was gegevendat men meer begrip zou hebben voor deGriekse financiële problemen als de afna-me van Franse fregatten zou worden ge-handhaafd.2

Afgelopen maart verklaarde het Euro-pees parlementslid Cohn-Bendit dat zo-wel de Franse als Duitse regeringen deverlening van de eerste tranche van hulp-


Wapenleveranties –instrumentvan machtspolitiek

fondsen afhankelijk hadden gemaakt vanvoortzetting van bestaande wapencon-tracten.3

VERVLECHTING VAN BELANGENIn dit geval traden Duitsland en Frank-rijk op als beschermheren van hun eigenwapenindustrie, waarbij het werkgele-genheidsargument voor de binnenlandsepolitiek van groot belang is.

De absurditeit van het leveren vannieuw wapens aan het Griekse leger, ter-

wijl de eigen bevolking getroffen wordtdoor een reeks bezuinigingsmaatregelen,is evident. In antwoord op Kamervragenverklaarde de Nederlandse regering inoktober 2011 dat ze de berichten over ge-noemde voorwaarden niet kon bevesti-gen.4

Het logische antwoord op dit soortkoppelverkoop is een lobby gericht op re-geringen of internationale instituten, omwapenhandel aan banden te leggen enzelfs te verbieden. Zulke campagnes wor-den al jaren met wisselend succes ge-

Waarom worden wapens geëxporteerd en wat zijn de gevolgen van die leveranties? Dat iseen populair discussiethema in kringen van activisten en onderzoekers. De stelling datwapenexporten wel naar oorlog moeten leiden in de ontvangende regio is nietonwaarschijnlijk. Een ingewikkelder kwestie is die van de drijvende krachten achter dewapenhandel. Dat de wapenindustrie zo’n drijvende kracht is, ligt voor de hand. Dat ideewerd in brede kring populair in jaren zestig door het liedje Masters of War van Bob Dylan.

EEN EGYPTISCHE LEGERTANK M113 OMRINGD DOOR DEMONSTRANTEN. JANUARI 2011.



voerd. Maar elke benadering van ‘de poli-tiek’ moet rekening houden met het feitdat regeringen niet alleen gevoelig zijnvoor de lobbies van wapenproducentenof soms hun tegenstanders, maar ook eenbreder belang vertegenwoordigen. Daarhoort een visie op de staat bij, als expo-nent van een hele reeks krachten die deeluitmaken van het ‘buitenlands beleid’.Hoe ethisch, moraliserend of belangelooszo’n beleid kan zijn is in Nederland on-derwerp geweest van vele felle discussiesover de rol van koopman en dominee.Vast staat dat het via machtspolitiek in-ternationaal nastreven van de samenge-stelde nationale belangen, een belangrij-ke component is van het beleid. Dit komttot uiting in de diplomatie, de inzet vande inlichtingendiensten en het leger, dekeuze van handelsroutes, bondgenotenen allianties en, indien relevant, de wa-penhandel.

Voor de landen met de grootste wa-penindustrieën is de export van wapenseen essentieel onderdeel van de buiten-landse politiek. Door het leger van een

bevriende staat van wapens te voorzien,wordt ook grote invloed in de internemachtspolitieke verhoudingen gegaran-deerd en indirect op de buitenlandse po-litiek. De aard van deze vervlechting vanwapenhandel met heel andere belangendan die van de wapenproducenten zelfverschilt per doelland.

ENORME LEVERANTIESHet vredesverdrag tussen Israël en Egyp-te dat na de Oktoberoorlog van 1973vooral door Amerikaanse bemiddelingtot stand kwam, maakte de weg vrij voorde VS om niet meer alleen aan Israëlmaar ook aan Egypte grootscheepse wa-penhulp te bieden. Samen met Saoedi-Arabië, Jordanië en de kleine Golfstaten

vormden deze twee landen de steunpila-ren van de Amerikaanse hegemonie inhet Midden-Oosten. Het Egyptische le-ger schakelde deels over van Russische opAmerikaanse wapens. De omvang van dewapenleveranties was enorm: tussen1998 en 2010 ongeveer 1,3 miljard dollarper jaar, waaronder geavanceerde wapen-systemen zoals de M1 tank en F-16 ge-vechtsvliegtuigen.5 Onderdelen van detank werden ook in Egypte geprodu-ceerd. Door de massale militaire hulpwerd het voor het Egyptische leger moge-lijk om haar traditionele rol in de Egypti-sche politiek te versterken. De crucialevraag na de Egyptische opstand van 2011is of de VS haar positie kunnen handha-ven door voortzetting van de wapenleve-ranties. Het lijkt immers onwaarschijn-lijk dat de belangrijkste partij, de MuslimBrotherhood, zo’n verwevenheid en dusafhankelijkheid kan laten voortbestaan.Toch kan een dergelijke Amerikaanse be-moeienis niet zomaar worden afgebro-ken: ze gaat immers gepaard met instruc-teurs, opleidingen, leverantie van onder-delen, uitwisselingsprogramma’s van of-ficieren en gezamenlijke oefeningen.

Ook de bondgenoten van de belang-rijkste wapenleverancier kunnen voor-deel halen uit de relatie. Nederland lever-de tweede hands pantservoertuigen aanhet Egyptische leger. Dat was vooralvoordelig voor de Nederlandse staatsfi-nanciën – maar kocht geen invloed. Ster-ker nog, zo’n leverantie was alleen denk-baar in het kader van de Amerikaanse in-vloed.

Een veel verdergaand voorbeeld is Af-ghanistan: het regeringsleger werd de af-gelopen jaren niet alleen bewapend maarook grotendeels opgeleid en begeleid.Door de inzet van contractanten – ookeen vorm van wapenhandel – blijven deeigen manschappen gespaard. Het is nau-welijks voorstelbaar dat dit leger in staatis om operaties uit te voeren los van deNAVO en vooral zonder Amerikaanse be-geleiding.6

Zo wordt het ook een belang van dezittende regering om de militaire relatiete handhaven. Daarbij hoort ook hetlangdurig gebruik van Afghaanse basesdoor Amerikaanse elite-eenheden en wa-pensystemen zoals drones of bommen-werpers, bijvoorbeeld.

De wapenleveranties aan de NAVO-bondgenoten vormen een aparte catego-rie: behalve de nauwe verwevenheid tus-sen de luchtmachten die voortvloeit uit

het gebruik van dezelfde wapensystemen(Hercules, Chinook, Apache, F-16 en alshet aan Defensie ligt straks de JSF) wordtdit ook vertaald in interne binnenlandsepolitieke druk, zeker als fabrikanten toe-gang krijgen tot de grote Amerikaansemarkt. Op deze manier zijn wapenleve-ranties een manier om bestaande relatieste bestendigen en de afhankelijkheid vande grootmacht in stand te houden. Ge-bruik van dezelfde wapensystemen wordtzelfs een argument om mee te doen aanmilitaire avonturen met de leverendegrootmacht – men werkt immers zo goedsamen!

Zo bezien is de leverantie van wapens,door verkoop of als gift, een instrumentvan buitenlandse politiek, en vormt nietde politiek zelf. Die omvat immers veelmeer dan het uitvoeren van de wil vanwapenfabrikanten en handelaars, al ishun lobby nog zo sterk. Hoewel het eenpopulair beeld is, zal de wapenhandelaarer zelden in slagen om grote wapensyste-men aan twee strijdende partijen tegelijkte leveren, laat staan een oorlog te veroor-zaken. Over een lange periode verschui-ven de leveranties naar verschillende lan-den, als gevolg van veranderde geopoli-tieke verhoudingen – voormalige vijan-den worden vrienden, bijvoorbeeld de VSen Vietnam. Voor kleine wapens (gewe-ren, handgranaten, pistolen) die zo’ncruciale rol spelen in vele binnenlandseconflicten ligt dat anders, omdat de leve-rancier bijna onzichtbaar is en de veletussenhandelaars niet te identificerenzijn.

Karel KosterWetenschappelijk Bureau SP

1 The Chance for Peace 16 april 1953: www.edchange.org/multicultural/speeches

2 24 maart 2010 – Archive http://archive.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_0_24/03/2010_115863

3 EU Lawmaker: France, Germany PressuredGreece To Avoid Defense Cuts Mar. 5, 2012 -03:00PM. By PIERRE TRANhttp://www.defensenews.com/article/20120305/DEFREG01/303050004

4 10102011 Vragen van de leden Irrgang en VanBommel (beiden SP) aan de minister van Fi-nanciën over Defensie in Griekenland. (Inge-zonden 19 september 2011)

5 Egypt in Transition Congressional ResearchService 23 Aug 2011

6 Truth, lies and Afghanistan. How military lea-ders have let us down BY LT. COL. DANIEL L.DAVIS Armed Forces Journal Feb 2012



Het JSF-debat van afgelopen ju-li was een verkiezingsdebatmet de PvdA in de hoofdrol.

Haar defensiewoordvoerster AngelienEijsink had daags voor het debat verkon-digd uit het project te willen stappen. Datwas niet de eerste keer. Twee jaar ervoor,na de val van het laatste kabinet Balke-nende (waar de PvdA deel van uitmaak-te) was al eens een PvdA motie van diestrekking in meerderheid aangenomen.Ook onder Wim Koks Paars 2 en de eer-ste drie kabinetten Balkenende was deKamerfractie steeds tegen geweest. Ech-ter, ondanks die kritische fractie heeft re-geringsdeelname tot tweemaal toe er-voor gezorgd dat de PvdA cruciale stap-pen in het JSF project mogelijk maakte.Allereerst doordat Kok en andere PvdA

bewindslieden zich in 2002 lieten mee-slepen in de lobby voor de JSF. Maar ooktoen het vierde en laatste kabinet Balke-nende – met daarin de PvdA, ondankseen ronkende anti-JSF verkiezingsspot –akkoord ging met de aankoop van eeneerste JSF testtoestel.

Voor de PVV geldt iets vergelijkbaars:in verkiezingstijd mordicus tegen de JSF,als gedoogpartner stemde de partij afge-lopen regeerperiode evengoed in met deaanschaf van het tweede testtoestel.

Met als gevolg dat Nederland onder-tussen tot de nek in het JSF-moeras zit.

ENQUÊTEAan het eind van het Kamerdebat, nadatdefensieminister Hillen met de beloftevan een nieuw onderzoek de angel uit hetdebat had proberen te halen, kondigdenverschillende partijen moties aan. Tweedaarvan waren vooral interessant.GroenLinkser Arjan El Fassed riep op toteen parlementaire enquête, maar kreeghelaas onvoldoende steun.

De meest vergaande motie was die vanPvdA en SP om de stekker uit de JSF deel-name te trekken, omdat “verdere investe-ringen in het JSF-project onder de huidi-ge omstandigheden niet langer financieelverantwoord zijn.” Hoofdelijke stem-ming leverde 77 voor- en 71 tegenstem-mers op. Maar net zoals in 2010 toenma-lig defensieminister Van Middelkoopweigerde consequenties aan zo’n motie teverbinden, zo is Hillen evenmin van plande contracten met Lockheed Martin enhet Pentagon te verbreken. Daarmee zalhet lot van het JSF-project de inzet vaneen nieuwe regering worden.

TEKENTAFELAl vanaf 1994 liepen de eerste contactentussen de Amerikaanse en Nederlandseluchtmacht over wat nu de JSF is. Vanaf1996 vloeide er geld naar de Nederlandsewapenindustrie om aan de tekentafelplaats te kunnen nemen. In 1999 was datbedrag aan subsidies en deelnamegeldenal opgelopen tot omgerekend ruim 100miljoen euro. Naar de Kamer toe was deratio erachter: na de deconfiture vanFokker de wegkwijnende luchtvaartin-dustrie een steuntje in de rug geven.Voorde luchtmacht gold een duidelijker doel:in de voorste gelederen met de Amerika-nen optrekken bij de ontwikkeling vanhet nieuwste type gevechtsvliegtuig.

“De JSF belooft een perfect match teworden voor de Koninklijke Lucht-

macht: een multi-role stealthy gevechts-vliegtuig in het middenspectrum, in gro-te aantallen (3.000) aan te schaffen doorde Amerikaanse (en Britse) strijdkrach-ten en met een betaalbaar prijskaartje: 50- 60 miljoen gulden per stuk,” liet kolonelEd Evers leden van de Vereniging OnzeLuchtmacht weten.

Eendagsvlieg LPF bleek na de verkie-zingen van mei 2002 de cruciale stemvoor de JSF. Pim Fortuyn had zich bij le-ven duidelijk afwijzend over de JSF uitge-laten. Los van alle complottheorieën diede ronde doen – zie Thomas Ross – wasde draai van 180 graden die de LPF onderMat Herben maakte van doorslaggevendbelang. Zonder dat was Nederland de JSFbespaard gebleven. Des te opmerkelijkerdat juist Mat Herben – tegenwoordig wa-penlobbyist – nu de oproep tot een parle-mentaire enquête van GroenLinks parle-mentariër El Fassed steunt.

DOORMODDERENIn 2006 tekende Nederland voor de vol-gende fase: de Production, Sustainment &Follow-on Development (PSFD) – kosten359 miljoen euro. Twee jaar later gevolgddoor deelname aan de testfase, inclusiefde aanschaf van eerst een (2009) en later


De straaljagerfuikBegin juli, de laatste dag voor het parlementaire zomerreces, domineerde ééndebat de agenda: de Joint Strike Fighter, oftewel de JSF. Het dossier over de beoogdeopvolger van de F-16 vereist inmiddels een steekkar: vele tientallen Kamerbrieven enmeer dan duizend Kamervragen verder, ligt het omstreden wapenproject in hetparlement weer eens flink onder vuur. En dus staat, tien jaar nadat Nederland zichverbond aan de ontwikkeling van de JSF, deelname aan het project weer op losseschroeven. Want op 5 juli 2012 stemde een meerderheid voor een motie die deregering opriep de stekker uit het project te trekken.

Ondertussen

zit Nederland

tot de nek

in het JSF-moeras



een tweede (2011) testtoestel. Gaande-weg sneuvelde wel de wens voor een der-de toestel. De definitieve keus voor de JSFals vervanger van de F-16 werd echter ka-binet na kabinet op het bord van hetdaaropvolgende kabinet geschoven.

Daar komt bij dat inmiddels het pro-ductieschema bij Lockheed Martin dus-danig is vertraagd dat, zelfs al zou Neder-land op korte termijn JSF toestellen wil-len, ze voorlopig niet eens leverbaar zijn.Ondertussen is op de begroting zelfsruimte gemaakt voor een rigoureuze op-knapbeurt van de F-16 – kosten mini-maal 300 miljoen euro.

Ondertussen groeien de totale investe-ringskosten ‘rustig’ door. Volgens Defen-sie is tot nu toe 1,4 miljard euro geïnves-teerd en zouden verkoop van de twee on-gebruikte testtoestellen plus nog te ont-vangen royalty’s (vanwege het meefinan-cieren van de ontwikkeling) ruim 300miljoen euro opleveren. Een netto verlieskortom van 1 ruim een miljard euro.

BEZUINIGINGENIn de discussie over de bezuinigingen isgesteld dat uitstappen op korte termijnweinig winst oplevert. Dat klopt inder-daad, want op korte termijn zou alleen de

verkoop van de twee bestelde testtoestel-len geld opleveren. Maar als je iets verderkijkt, zijn het geplande investeringsbud-get en de bijbehorende operationele kos-ten natuurlijk posten van jewelste. De Al-gemene Rekenkamer heeft al jaren forsekritiek op de regering, maar dit jaar wasdie scherper dan ooit. Defensie creëertzoveel mist dat het zelfs de Rekenkamerinmiddels totaal onduidelijk is met watvoor aantallen en bedragen het ministe-rie van defensie rekent. De meest samen-hangende cijfers dateren van eind 2010,toen nog werd uitgegaan van een optel-som ter waarde van ruim 17 miljard eu-ro. Zo’n kostenpost voor één wapensys-teem – dat lijkt in tijden van bezuinigin-gen toch wel het eerste project dat rijp isvoor stevig snijwerk.

Waar eerder voor dat bedrag 85 toe-stellen de lucht in zouden gaan, wordt in-middels in alle scenario’s uitgegaan vaneen uiteindelijk lager aantal toestellen,geven het gekrompen projectbudget ende toegenomen kosten per toestel. Niet-temin weigerde de laatste regering aan tegeven aan welk aantal ze daarbij denkt.Men lijkt inmiddels uit te gaan van er-gens tussen de 48 en 64 toestellen. Of enin hoeverre het geplande budget naar be-

neden wordt bijgesteld ligt geheel in dehanden van het komende kabinet.

GEEN NUT EN NOODZAAKMocht het toch ooit nog tot een parle-mentaire enquête of onderzoek komen,dan zou een van de kernpunten moetenzijn het gebrek aan discussie over nut ennoodzaak rond de aanschaf van hetduurste wapen uit de Nederlandse ge-schiedenis. Waarom zou Nederland metde Amerikanen in de voorste gelederenoorlog willen voeren? Waarom zou Ne-derland een stealth toestel willen dat vangrote afstand vijandelijke doelen kanbombarderen? Waarom geen luchtmachtals die van Oostenrijk, zoals als VVD-erTen Broeke schamper voorstelde. Maxi-maal vijftien gevechtsvliegtuigen om hetluchtruim te beveiligen? Of een ‘vlieg-tuigpool’ waarvan alle middelgrote enkleine Europese landen gebruik kunnenmaken? Met gemak zouden vele miljar-den op de staatsbegroting bespaard kun-nen worden.

Een fundamentele discussie over eenopvolger van de F-16 mocht steeds nietgevoerd worden omdat deelname doorde Nederlandse industrie aan de ontwik-keling – de Systems Development andDemonstration, of SDD fase – niet ver-ward mocht worden met het kopen vande JSF. Het ging om participatie van deindustrie, niet om de aanschaf van eengevechtsvliegtuig, zo werd voortdurendgeroepen door ministers en staatssecre-tarissen. Niettemin schreef de regering alin 2002 aan de Kamer: “Participatie in deSDD is de facto een keuze voor de JSF.”

Door coûte que coûte met de JSF doorte gaan, hebben opeenvolgende regerin-gen vele honderden miljoenen euro’s be-lastinggeld verspild. Onder het mom vaninnovatie en werkgelegenheid hebben deNederlandse luchtmacht en de lucht-vaartindustrie – samen met LockheedMartin en het Pentagon – de Nederland-se politiek een moeras ingetrokken. On-langs rekende de regering voor dat hetJSF project goed is voor 420 banen. Diebanen mogen met een gerust hart dezwaarst gesubsidieerde banen in de par-ticuliere sector genoemd worden.

Frank Slijper(met dank aan Martin Broek)

Foto

: US

Arm

y, S

amue

l Kin

g

JSF-TESTVLIEGTUIG AA1IN EGLIN AIRFORCE BASE,APRIL 2009.



Wereldwijd wordt er jaarlijksmeer dan 300 miljard dollarverdiend aan wapenhandel.

Nederland speelt daarin een belangrijkerol als een van de grootste wapenexpor-teurs ter wereld. Er zijn enkele honder-den bedrijven in deze sector actief. Zeproduceren vooral marineschepen, delenvan gevechtsvliegtuigen en helikopters,en radar- en vuurleidingsystemen omwapens naar hun doel te leiden.

In 2010 (het meest recente jaar waar-over cijfers beschikbaar zijn) bedroeg deomzet van de wapenexport ruim éénmiljard euro.Verreweg de meeste wapensen wapenonderdelen die Nederland pro-duceert, worden aan het buitenland ver-kocht. Daarnaast is Nederland met demainports Schiphol en Rotterdam eenbelangrijke doorvoerhaven voor wapens.

GROEIENDE EXPORTDe Nederlandse wapenexport is afgelo-pen tien jaar enorm gegroeid: van ruim600 miljoen euro in 2001 naar gemiddeldmeer dan één miljard euro per jaar. Ne-derland hoort al decennialang bij degrootste wapenexporteurs ter wereld.Over de periode 2007-2011 neemt het deachtste plaats op de wereldranglijst in.

Nederlandse wapens gaan de hele we-reld over. Veel wordt verkocht aan andereEuropese landen en aan de VerenigdeStaten, maar ook Indonesië, Egypte, Sa-oedi-Arabië en Colombia behoren tothet klantenbestand: landen waar men-senrechten geschonden worden. In 2010waren Chili, Colombia en Jordanië be-langrijke exportbestemmingen, naast di-verse NAVO- en EU-landen.

Ook het Nederlandse ministerie vandefensie is een belangrijke wapenexpor-teur. Regelmatig worden door het legerafgedankte wapens verkocht aan het bui-tenland.

REGELSDe overheid wil de wapenhandel contro-leren. Daarom moet voor elke export een

De Nederlandsewapenexport

maken. Voor veel bedrijven is militaireproductie maar een deel van hun werk,naast civiele productie.

Er zijn echter ook een paar grote bedrij-ven die hun geld voor een groot deel aanwapens verdienen. Dat zijn:- Thales Nederland: onderdeel van het

grote Franse bedrijf Thales. Thales Ne-derland maakt vooral radar- en vuur-leidingsapparatuur.

- Damen / De Schelde: deze scheepwerfheeft de afgelopen jaren grote marine-schepen geleverd aan onder meer In-donesië en Marokko.

- Stork: het bedrijf maakt bijvoorbeeldonderdelen voor militaire vliegtuigenen helikopters. Het helpt ook bij deontwikkeling van het nieuwe peperdu-re gevechtsvliegtuig de Joint StrikeFighter (JSF).

- TNO: Dit is een onderzoeksinstituutdat steeds meer betrokken raakt bij deontwikkeling van militaire goederenen diensten.

- EADS: een groot Europees bedrijf metfabrieken in onder meer Duitsland,Frankrijk en Spanje. Het behoort totde grootste militaire bedrijven ter we-reld. Het maakt vooral vliegtuigen enhelikopters. Het hoofdkantoor zit inNederland.

De Nederlandse defensie-industrie werktsamen in de NIDV (stichting Nederland-se industrie voor defensie en veiligheid).

Dit is een ingekorte, geactualiseerde versie van de

factsheet ‘Nederland en de wapenhandel’, te

vinden op de website van de Campagne tegen

Wapenhandel: www.stopwapenhandel.org

vergunning worden aangevraagd. De re-gels daarvoor zijn op Europees niveauvastgesteld. Er wordt onder andere geke-ken naar de mensenrechtensituatie in hetland waar de wapens terechtkomen, deinternationale veiligheid en voor ont-wikkelingslanden de verhouding tussensociale en militaire uitgaven. De regelszijn niet strikt, en het ene land is veel soe-peler in het geven van een vergunningdan het andere. Bedrijven maken daarhandig gebruik van.

Wat de controle nog eens extra inge-wikkeld maakt is dat de meeste bedrijvenonderdelen maken, die later samenge-voegd worden tot één wapen, vliegtuig,schip of tank. Sommige onderdelen –denk aan navigatieapparatuur voor sche-pen – kunnen zowel militair als civiel ge-bruikt worden. Zeker als zo’n onderdeeleerst ‘doorgevoerd’ wordt naar een anderEuropees land, is het soms vrijwel onmo-gelijk om er achter te komen wat de uit-eindelijke bestemming is.

De Nederlandse overheid zegt dat zede Europese regels streng toepast, maarin de praktijk valt dat vaak tegen. Vooralals het gaat over mensenrechten en ont-wikkeling, worden de regels erg soepeltoegepast. Zo zijn er de afgelopen jarenwapens geleverd aan Egypte, Bahrein, In-donesië, Nigeria, India, Pakistan en Ma-rokko.

Begin 2011 bleek dat er Nederlandsewapens verkocht waren aan een aantallanden in Noord-Afrika en het Midden-Oosten waar het leger hard optrad tegendemonstraties voor democratie en vrij-heid, bijvoorbeeld in Bahrein, Egypte, Li-bië, Saoedi-Arabië en Jemen. Dat leverdede regering veel kritiek op. De TweedeKamer wilde dat de regering de regelsaanscherpte. Deze zegde dat eerst toe,maar krabbelde zoals steeds weer terug,om de wapenindustrie ter wille te zijn.

BEDRIJVENEr zijn in Nederland enkele honderdenbedrijven die (onderdelen van) wapens




KORTE BERICHTEN

Patriarch overstrijd in Syrië

Het hoofd van de Melkitische GrieksKatholieke Kerk in Syrië roept

mensen in Europa op om aan echte vredete werken in Syrië. Enkele gedeelten uitzijn boodschap:

– De grootste bedreiging voor Syrië isop dit moment anarchie, gebrek aan vei-ligheid en een massaal gebruik van wa-pens aan alle kanten. Geweld is, helaas,de taal die alles overstemt. En geweldleidt tot geweld. In Syrië worden alle bur-gers met dit gevaar geconfronteerd, on-geacht hun ras, geloof of politieke over-tuiging.

– Het conflict gaat niet tussen de islamen het christendom. Christenen wordenniet bedreigd omdat zij christenen zijn,maar zij behoren wel tot de ergst getrof-fenen van de chaos en het gebrek aan vei-ligheid.

– Het grootste gevaar komt van de bui-tenlandse inmenging, van Arabische ofWestelijke kant. Deze inmenging vertaaltzich in wapens, geld en eenzijdige, gepro-grammeerde en opruiende berichtge-ving.

– De Staat en zijn regering hebben aande Kerkleiders nooit aanwijzingen gege-ven en hen evenmin gevraagd een be-paalde positie in te nemen. De vrijheidvan de Kerkleiders is overal gegarandeerden dat is tot op de dag van vandaag hetgeval, of het nu gaat om hun gedrag ofhun persoonlijke of publieke verklarin-gen.

– De houding van bepaalde politici,stellingnamen van sommige organisatiesen campagnes in de pers berokkenen dechristenen in Syrië schade en stellen henaan gevaar bloot. Deze houding over-laadt de christenen met beschuldigingen,zaait twijfel in hun hart en wakkert angsten isolement aan.

– We stellen daarom veel hoop in deinitiatieven van de burgermaatschappijom de samenwerking en eendracht tus-sen de Syriërs die door het conflict verlo-ren dreigen te gaan, weer een nieuwekans te geven. We bidden voor het succesvan de Mussalaha-beweging (verzoe-ningsbeweging) waarin afgevaardigden

van alle Kerken samen met leden van an-dere gezindten actief zijn. Zij biedt eenbasis voor een effectieve oplossing van detragische gebeurtenissen.

– Natuurlijk blijven wij steeds weer op-roepen het geweld te beëindigen en eeneinde te maken aan de dodelijke cyclusvan verwoesting en geweld, vooral tenaanzien van de berooide burgers dieweerloze slachtoffers zijn, ongeacht of zijchristen of moslim zijn. (Bron: Kerk inNood)

Afrikaansvredesnetwerkopgericht

In juli werd in Johannesburg het Afri-can Nonviolence and Peace-builders

Network opgericht. Het wil allen verbin-den, die in Afrika bezig zijn met het wer-ken aan vrede en geweldloosheid. Hetnetwerk kwam tot stand op de AfricanNonviolence Trainers Exchange, een bij-eenkomst georganiseerd door War Resis-ters’ International en Ceasefire Campaign,met steun van het Women PeacemakerProgram (Ifor). Er waren meer dan dertigdeelnemers uit twaalf landen (Egypte,Zuid-Soedan, Eritrea, Congo, Rwanda,Burundi, Kenia, Uganda, Malawi, Mo-zambique, Zimbabwe en Zuid-Afrika).

Het netwerk streeft ernaar zich ooknaar andere Afrikaanse landen uit tebreiden. Het wil een steunpunt zijn voorallen die op het Afrikaanse continent opgeweldloze wijze streven naar democra-tie, veiligheid, goed bestuur en handha-ving van de mensenrechten. Het verzor-gen van trainingen in geweldloze directeactie is daarbij een belangrijk aandachts-punt.

Miep Schreijers

Op 30 juni 2012 is Miep Schreijersoverleden. Ze is 88 jaar geworden.

Miep was reeds jong een bekend gezichtin de Nederlandse vredesbeweging envooral bekend als schrijfster van vele co-lumns en andere korte stukjes, die geken-merkt werden door puntigheid, diep-

gang, humor en mildheid. Ze publiceer-de regelmatig in het vredesblad ‘t KanAnders en ook in De Vrije Gedachte. Zewas o.a. actief in Vredesbeweging Pais,Amnesty International en ook de Werk-groep TV-geweld, waarbij haar erva-ring als onderwijzeres goed van paskwam. Een uitvoerig In memoriam vindtu op www.vredesbeweging.nl/nieuws/miep. pdf.

Russell Tribunaal

Het Russell Tribunal on Palestine isop zoek naar nieuwe organisaties

die zijn werk willen steunen. Het tribu-naal onderzoekt de schendingen door Is-raël van het Internationaal HumanitairRecht. Van 6 tot 8 oktober aanstaande iser een zitting in New York waarin de rolvan de VN onderzocht wordt.

Wereldwijd zijn er vele organisaties diehet werk van het tribunaal moreel en ma-terieel steunen. In Nederland werkt hetNederlands Palestina Komitee samen methet RToP. Ex-premier Dries van Agt is be-schermheer van het Tribunaal. Eerderwerkte het Tribunaal ook samen met hetNederlandse kunstproject Gegoten Lood.Als uw organisatie of actiegroep het werkvan het Tribunaal wil steunen, vul danhet formulier op www.russelltribunalonpalestine.com/en/endorsement - sub-mission in.

Vrede enpolitieke partijen

Op 12 september zijn er weer Twee-de Kamerverkiezingen. Met het

oog daarop hebben WILPF Nederland enVrouwen voor Vrede een vergelijking ge-maakt van partijprogramma’s op puntendie voor vredesmensen belangrijk zijn.Het is geen stemadvies maar een handvatom je eigen keuze te maken. Als je de ver-gelijking bekijkt, rolt er niet één partij uitals beste vredespartij. Wel is duidelijk datwe op het vlak van vrede van links meerte verwachten hebben dan van rechts.De complete vergelijking is te vindenop: www.vredesmuseum.nl / download /vergelijking_partijen2012.doc



VredesMagazineonline

VredesMagazine was altijd al onlinete lezen, maar het kon mooier.

U kunt er nu echt in bladeren, zelfs opuw smartphone. Kijk eens op www.issuu.com/vredesmagazine. Ook de web-site www.vredesmagazine.nl is verbeterden uitgebreid met onder andere eenzoekfunctie en het laatste vredesnieuws.

UniversiteitFrankfurtvoor vreedzaamonderzoek

Begin dit jaar hield de Goethe-Uni-versiteit Frankfurt een referendum

onder studenten onder het motto KeineWissenschaft für Krieg. Het resultaat ver-raste: 76,3 procent van de deelnemendestudenten pleitte vóór een Zivilklausel(civiele bepaling) in de statuten van deuniversiteit. Daarmee vragen zij de Uni-versiteit dringend om af te zien van sa-menwerking met of deelname aan (toele-ver)projecten voor de wapenindustrie ofde Bundeswehr. Drie weken lang was ditonderwerp breed bediscussieerd binnenen buiten de colleges in alle faculteiten.Dergelijke bepalingen zijn tot nu alleenaan Japanse en aan drie Duitse Universi-teiten aangenomen.

Vrouwen voorVrede op YouTube

Om meer mensen met haar werk inaanraking te brengen heeft Vrou-

wen voor Vrede een kort promotiefilm-pje gemaakt. Te bekijken op: www.youtube.com/watch?v=npd9V9oBUCE.

Stonehengevredesmonument

Stonehenge was geen druïdetempelof astronomisch observatorium,

maar een vredesmonument. Tot die con-clusie komen Britse wetenschappers na

het grootste onderzoek ooit bij de prehis-torische cirkel stenen. Volgens de onder-zoekers is Stonehenge gebouwd op eenmoment dat er na eeuwen conflict meereenheid ontstond tussen de inwoners vanGroot-Brittannië. Dat gebeurde zo’n5000 jaar geleden. Professor Mike ParkerPearson: “Het prestigieuze Stonehenge-project moest die eenheid benadrukken.Voor de bouw ervan moesten duizendenmensen samenwerken. Dat alleen al zalverbindend hebben gewerkt .De enormestenen van Stonehenge komen uit ver-schillende delen van het eiland. We den-ken dat die rotsblokken symbool ston-den voor de verschillende stammen dieaan het project werkten.”

De VreedzameSchool

Tijdens de Internationale Vredesweek2012 organiseert Huis van Erasmus

op woensdagavond 19 september eenstudiebijeenkomst over De VreedzameSchool. Louise Langelaan zal dan ingaanop de visie van Erasmus oponderwijs/opvoeding, vrede en toleran-tie en de daarop aansluitende idealen vanDe Vreedzame School.

Een belangrijk thema van De Vreedza-me School is het oplossen van conflictenzonder geweld. Het programma streeftnaar een klimaat in de school waarin be-trokkenheid en verantwoordelijkheidcentraal staan: een democratische ge-meenschap. Momenteel zijn er in Neder-land zo’n 450 vreedzame scholen. Doorde positieve effecten ontstaat er in veelwijken belangstelling om het succes vanDe Vreedzame School door te trekkennaar de wijk: De Vreedzame Wijk. Gale-rie Kralingen, Gashouderstraat 9, Rotter-dam, 19:00 uur. Contact: Rein Heijne,e-mail: [email protected] oftelefonisch: 010-404 91 48.

MondialeVredesindex 2012

Opnieuw is er een wereldwijde vre-desindex opgesteld. Deze laat zien

in hoeverre landen erin slagen een duur-zaam vreedzame samenleving te organi-seren. Ondanks toegenomen interneconflicten (b)lijkt de wereld in 2011 ietsvreedzamer geworden. Somalië was van

de 158 bekeken landen opnieuw hetminst vreedzame land, evenals de beidevoorgaande jaren, terwijl IJsland alsmeest rustige plek ter wereld werd aange-duid. De vijf grootste dalers liggen in deregio waar de Arabische lente zich af-speelde. Syrië kende de grootste achter-uitgang en daalt met 31 plaatsen tot opnummer 147. Het ingrijpen door Wester-se ‘vredes’-machten blijkt nog steeds wei-nig succesvol. Irak neemt plaats 155 in enAfghanistan de voorlaatste plaats. Neder-land scoort steeds slechter en staat nu opplaats 28. In 2008 was dat nog plaats 22.Ook China, de VS en Rusland scoordenrelatief lager.

Voor het eerst werd er naast de gewoneVredesindex, die naar negatieve factorenkijkt, ook een Positieve Vredesindex ge-maakt. Die kijkt naar factoren die voor-waarden voor een vreedzame samenle-ving zijn, zoals goed bestuur, eerlijke ver-deling van welvaart en het ontbreken vancorruptie. Op deze index, waarin 108landen werden meegenomen, scoort Ne-derland aanmerkelijk beter, met de zesdeplaats. Zweden kwam als beste uit de busen Zimbabwe als slechtste. Er blijkt eensterk verband tussen welvaart en vreed-zaamheid te bestaan.

XminY gered

Het XminY Solidariteitsfonds heefter 650 nieuwe donateurs bij. Dat

betekent dat het kan doorgaan met het fi-nancieel ondersteunen van actiegroepenen maatschappelijke bewegingen, waar-onder de vredesbeweging, overal terwereld. Nieuwe donateurs zijn uiteraardnog steeds welkom. Meer info:www.xminy.nl

Vrede enGeweldloosheid

Het Museum voor Vrede en Geweld-loosheid organiseert naast de

doorlopende online tentoonstelling devolgende extra tentoonstellingen:– 1-27 sept.: Vergeven-Verzoenen in Aals-

meer.– 15-23 sept.: Zicht op Vrede in Rosma-

len.– 5-7 okt.: Gandhi en Vergeven -Verzoe-

nen op het Gandhi Festival in Vleuten.Meer info: www.vredesmuseum.nl of te-lefonisch 015-785 01 37.



benauwde sfeer er niet beter op maak-te. Daar kwam bij, dat later dat jaar deAlgerijnse opstand uitbrak en er op-nieuw dienstplichtige militairen naar eenFranse kolonie werden gestuurd, ditmaalom het Vreemdelingenlegioen te helpen.Het lied werd zo populair dat de bur-gemeester van Parijs het in 1955 ver-bood, waarmee de Algerijnse Oorlog zichook keerde tegen de Franse bevolkingzelf. Vian schreef oorspronkelijk dezeslotregels van Le deserteur:

Si vous me poursuivezprévenez vos gendarmes:que je serai en arme[s]et que je sais tirer.

(Als u me komt halenwaarschuw dan uw gendarmesdat ik gewapend zal zijnen dat ik kan schieten)

Toen Vian voor zijn lied een zangerzocht, was echter alleen de uit Algerije af-komstige Mouloudji bereid het lied tezingen, op voorwaarde dat hij ondermeer aan het slot de volgende wijzigingmocht aanbrengen:

Het is niet gebruikelijk om deteksten achterop VredesMaga-zine van uitleg voorzien. De le-

zer kan zelf oordelen. Maar deze keerdeed zich binnen de redactie een discus-sie voor, die enig onderzoek vereiste. Hetslot van de vertaling van Le deserteurdoor Ernst van Altena bleek principieelaf te wijken van de oorspronkelijke tekstvan Boris Vian.

Vian, geboren in 1930, schreef dit liedop zijn 24ste, na een turbulente maarweinig succesvolle carrière als schrijver.Met romans als ‘Ik zal spuwen op julliegraf ’ (J’irai cracher à vos tombes) kwamhij al in aanraking met de censuur van depolitie. Le deserteur schreef hij tijdens demassale lichtingen voor Vietnam, waarde Franse kolonisator soldaten heenstuurde om de belegerde troepen in DienBien Phu te ontzetten, wat mislukte. Juisttoen het lied op 7 mei 1954 in premièreging, viel de stelling en werd nagenoeghet hele leger door de guerrilla onder lei-ding van Vo Nguyen Giap afgeslacht.

Een voor de Fransen dramatisch ver-lies, dat de voor vredesactivisten toch al

Le deserteur: de softe versie? Si vous me poursuivezprévenez vos gendarmes:que je n’aurais pas d’armeset qu’ils pourront tirer

(Als u me komt halenwaarschuw dan uw gendarmesdat ik ongewapend zal zijnen dat zij mogen schieten)

De oorspronkelijke, bepaald ‘minder pa-cifistische’ versie komt voort uit de Fran-se antimilitaristische traditie die we bij-voorbeeld kennen van het vijfde coupletvan de Internationale, in de oorspronke-lijke versie van Eugène Pottier:

S’ils s’obstinent, ces cannibalsÀ faire de nous des hérosIls sauront bientôt que nos ballesSont pour nos propres généraux.

(Als die kannibalen per se vanons helden willen makendan zullen ze weldra leren dat onze

kogelsvoor onze eigen generaals bestemd zijn!)

Vian stemde toe in de wijzigingen van deAlgerijnse chansonnier en zong voortaanook zelf de versie met het aangepaste slot.Hij zou niet meer meemaken dat uitzen-ding of openbare voordracht van Le des-terteur weer werd toegelaten, in 1962.Sinds dat jaar is het lied overal ter wereldin talrijke vertalingen vertolkt, in het Ne-derlands door Wil Blanken (1964), en inhet Duits door Wolf Bierman. Daarnavolgden de Amerikanen met onder ande-re een versie van Peter Paul & Mary(1966). De Nederlandse tekst werd in1972 gepubliceerd in Radicaal, het jonge-renblad van de Pacifistisch SocialistischePartij. Inmiddels voerden de Amerika-nen hun Vietnamoorlog. In Nederlandverleenden organisaties als Release bij-stand aan Amerikaanse deserteurs dievanuit hun legerplaatsen in Duitslandvia ons land de weg naar Zweden von-den, waar ze een formele status kondenkrijgen. Ook recent zijn in Frankrijk nogbewerkingen van Le deserteur gemaaktals protest tegen Sarkozy en ter onder-steuning van ‘illegalen’. Op de site van hetVredesmuseum is de Van Altena-verta-ling te horen, gezongen door Jos Linne-bank: www.vredesmuseum.nl/muziek/in-houd.html

Jan Bervoets

Op 23 juli vond in het Paleis van Justitie in Den Haag een kort geding plaats tegende Hoge Raad, die de veroordeling bekrachtigde van demonstranten tegen kern-

wapens in Volkel. De Hoge Raad sanctioneerde daarbij dat rechters advocaten weg-stuurden omdat zij een beroep deden op de vonnissen van Neurenberg en Tokio tegende lijdelijkheid van het Nederlandse justitiële apparaat. Tegen deze inbreuk op de vrij-heid van meningsuiting, tevens een sanctionering van collaboratie met kernwapens,werd dus niet alleen geprocedeerd, er werd ook buiten het gerechtsgebouw het nodigevertoond. Waaronder ballonnen en T-shirts met afbeeldingen van Lex Munnik.

Foto

Jan

Ber

voet

s


VDe DeserteurMeneer de president,’k schrijf u een brief bij deze,die u wellicht zult lezenhoewel u mij niet kent.Vanmorgen kwam de postmij met uw oproep wekkenom naar het front te trekkenals vechter uitgedost.Meneer al bent u groot,u moet het mij vergeven,maar ik schiet in dit levengeen arme and’ren dood.Al stelt het u teleur,’k heb mijn besluit genomenniet naar het front te komen.Ik word een deserteur.

Mijn vader stierf als heldMijn broers zijn eensvertrokkenIn fraaie wapenrokkenZe sneuvelden in ’t veld.Mijn moeder huilde langNu ligt ze onder de zodenDaar kan geen bom haar dodenDaar is ze niet meer bang.Toen ’k krijgsgevangen zatHeeft men mijn vrouw gestolenMijn hart, mijn trouw gestolenEn al wat ik bezat.Nu sluit ik morgenvroegDe deur af naar ’t verleden’k Ga zwerven door het hedenWant zo is het genoeg.

Ik trek van noord naar zuidIk trek door zon en regenIk loop de mensen tegenEn draag mijn boodschap uit.’k Negeer het kil bevelEn weiger om te strijdenEn weiger om te lijden’k Blijf uit die oorlogshel.Meneer de presidentWaarom ons bloed te vragen?Ga zelf uw leven wagenAls u zo moedig bent.Nee, ik draag geen geweerGeef opdracht aan uw herenMij niet te arresterenKnal mij gewoon maar neer.

Boris Vian

(vertaling: Ernst van Altena)

Press & Print Foundation, Hajo, Ruben L. Oppenheimer, Marijn, Ste


2012 #4 VredesMagazine

Documents

Transcript of 2012 #4 VredesMagazine