2014 #2 VredesMagazine

VredesMagazineJaargang 7 nummer 2 2e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50

redes agazine

• Vredesbesprekingen in Genève• Dienstweigeren na de bevrijding

Onderzoeksdossier:

• Drones en de oorlog op afstand

2 VREDESMAGAZINE nr. 2-2014

VVRREEDDEESSMMAAGGAAZZIINNEE 22ee KKWWAARRTTAAAALL 22001144 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredes-beraad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. RREEDDAACCTTIIEE:: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Lies Deggeler, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman,KlaasMeijer, Anke Polak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever. AAAANN DDIITT NNUUMMMMEERR WWEERRKKTTEENN NNAAAASSTT DDEE AAUUTTEEUURRSS MMEEEE:: David-Jan Donner,Chris Geerse, Tjark Reininga, Martijn de Rooi, Frank Slijper. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van artikelenmag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto’s en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf /illustrator.FFOOTTOORREEDDAACCTTIIEE:: Anne Vaillant FFOOTTOOGGRRAAFFEENN EENN IILLLLUUSSTTRRAATTOORREENN:: Martin Broek, Rik Lina, Len Munnik, Boyd Noorda, Anne Paq, Ahmed Yilmaz, Tyko VVOORRMMGGEEVVIINNGG:: Jimmy Slothouwer DDRRUUKKKKEERR:: Drukkerij Mezclado, Tilburg AABBOONNNNEEMMEENNTTEENN:: Interesse of aanmelding voor een abonnement op Vredesmagazinekan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van VredesMagazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op VredesMagazine (4 nummers)kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137. GGIIFFTTEENN:: Bedragen die abonnees overmaken boven het verschuldigdeabonnementsgeld worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CCOONNTTAACCTT VVRREEDDEESSMMEEDDIIAA:: Vlamingstraat82 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl.RREEDDAACCTTIIEEAADDRREESS:: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht tel. 030 8901341. Artikelen [email protected]. KKOOPPIIJJSSLLUUIITTIINNGG VVOOLLGGEENNDD NNUUMMMMEERR:: 20 mei 2014. Verschijningsdatum volgend nummer: 25 juni 2014 IISSSSNN 11887766--00772244

Co

lo

fo

nc

om

me

nt

aa

r

De Europese Raad vanregeringsleiders en defensie-ministers van afgelopen

december werd voorafgegaan doorzorgelijke publicaties. Over Amerikanendie hun militaire aandacht naar Aziëverleggen, en over bezuinigingenwaardoor krijgsmachten achteropdreigden te raken. Ook werd traditie-getrouw gewezen op de veel hogeremilitaire budgetten van de VS – alsof dateen maatstaf is voor het budget datEuropa nodig heeft. Overigens zijnEuropa en de VS volgens de meestrecente cijfers (2012) samen goed voor59% van de wereldwijde militaireuitgaven: VS 41%, Europa 18%.Luid riep Directoraat Handel enIndustrie van de Europese Commissiedat de Europese wapenindustrie cruciaalis voor werkgelegenheid, economie entechnologische kennisontwikkeling!Moeilijk te achterhalen, betrouwbarecijfers ontbreken. Volgens het Europeesdefensie agentschap EDA bijvoorbeeldwerken er in Europa 750.000 mensen“direct of indirect in de wapen-industrie.” Als bron noemt EDA delobby-organisatie van de Europeseluchtvaart, ruimtevaart en defensieindustrie ASD. Maar die vermeldt750.000 banen in zijn sector, waarvan“51% defensie en 49% civiel.” Doorciviele producten ‘indirect defensie-industrie’ te noemen krikt EDA decijfers wat op.Veel Commissievoorstellen zijn al in eenvroeg stadium binnen de Raadafgeschoten – onder meer dat de

Commissie zelf wapenaankopen kandoen om industriële ontwikkelingen testimuleren. Lidstaten blijven defensie-zaken liever onder elkaar regelen, of viahet Europees defensie agentschap, datniet onder de Commissie valt, maaronder de hoge vertegenwoordigster voorBuitenlandse Zaken en Veiligheids-beleid. Toch zijn er wat stappen gezet.Belangrijk is de grotere nadruk op ‘dualuse’: producten, die zowel civiele alsmilitaire toepassingen hebben. Zo kande Commissie alsnog de wapenindustriesteunen. Onder budgetlijn ‘veiligheid’heeft EU de komende zeven jaar € 3,8miljard gereserveerd voor het Horizon2020 onderzoeksprogramma, waarvanhet grootste deel rechtstreeks naar grotewapenbedrijven zal gaan. Het vorigebudget hiervoor was € 1,7 miljard. Ookgaat de wapenindustrie gesteundworden uit het ESF, het EuropeesStructuurfonds, waarvoor onder meeronze minister Hennis heeft gepleit.Verder heeft de Raad een overeenkomstbereikt over vier multilaterale militaireonderzoeksprogramma’s voor hetagentschap EDA: voor drones,tankervliegtuigen, satelliet-communicatie en cyber security. Bij deeerste twee programma’s speeltNederland een belangrijke rol. Het EDA-budget voor operationele kosten blijft in2014 onverminderd laag, n.l. € 30,5miljoen, hetzelfde als in 201t in 2014onverminderd laag, n.l. € 30,5 miljoen,hetzelfde als in 2013. Voor de viermultilaterale programma’s zal speciaalbudget moeten komen. Overigens

Defence matters – maar blijfteen nationale zaak

streefde de Raad in 2011 nog naar elfprogramma’s; de ambities zijn naarbeneden bijgesteld. Op het gebied van‘pooling’ en ‘sharing’ van militairmaterieel heeft de Commissie geen rolgekregen. Dat blijft tussen Lidstatenonderling, die bij monde van de Raad deEDA oproepen de mogelijkhedenhiervoor in 2014 te onderzoeken. Dat isnet zo weinig slagvaardig als de uitkomstvan het debat over de Battle Group, de –nog nooit ingezette – Europese snellereactiemacht. Enkele weken voor de topkwamen militaire experts met hetvoorstel de Group in te zetten in deCentraal Afrikaanse Republiek, terondersteuning van de Franse missiealdaar. Maar Groot-Brittannië leidde opdat moment die eenheid – en de Britseregering kan zich weinig pro-Europeesinitiatief veroorloven. Ook een pogingvan François Hollande om de kostenvoor de missie in Mali Europees te delenstrandde in een vroeg stadium.Van een militarisering van de EuropeseUnie is dus niet echt sprake, maar dewapenindustrie kan tevreden zijn metde uitkomst. Op strategisch gebied isalleen afgesproken dat er in juni 2014een herziene Maritieme Veiligheids-strategie moet komen. Verder is beslotendat er in 2015 weer een Europesedefensietop wordt gehouden. Dat isna de banencarrousel die zal volgen opde Europese parlementsverkiezingen inmei 2014, en na de Britse verkiezingenin 2015.

Wendela de Vries

VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 3

inh

ou

dDEFENCE MATTERS 2Defensie beleid van Europa

Wendela de Vries

DE ONTBREKENDE STEM 4Vredesbesprekingen in Geneve zonderSyrische burgerbevolking

Jan Schaake

NA DE BEVRIJDING: DIENSTWEIGEREN 7Een dubbel interview met dienstweigeraars

Martin Broek

ECONOMIE ENGEWAPENDE CONFLICTEN 11Welke relatie bestaathiertussen en beleidsaanbevelingen

Greetje Witte

ISRAELISCHE WAPENEXPORTBLOEIT DANKZIJ PALESTIJNEN 13Wapens worden getest in bezette gebieden

Jonathan Cook

MEXICO 16Een surrealistische oorlog op een kritiek punt

Bram van Waardenburg

FOTOPAGINA’S BOYD NOORDA 182.Dh5: een ontspannen samenzijn

DOSSIER: DRONES ENDE OORLOG OP AFSTAND 21

Mark Akkerman, Jan Bervoets, Martin Broek,Kees Kalkman, Karel Koster, Wendela de Vries

EN VERDER:

COLUMN 6Hans Feddema

SPRINGSTOF 15Frank Slijper

COLUMN 17Boudewijn Chorus

OVERZICHT VANAANGESLOTEN ORGANISATIES 20KORTE BERICHTEN 33SIGNALERING 35

Tjark Reininga

GEDICHT “GESCHONDEN WOUD” 36Laurens Vancrevel

VOORPAGINA: Protest in de vorm vaneen predator drone tegenover het RockefellerCenter in New York (3 april 2013).Foto: Tyko

DEMO-UNITS LEREN BOUWEN BIJ 2.DH5. DEN HAAG, 1 FEBRUARI

Foto

: Boy

d N

oord

a


waarmee niet gesproken kan wordenmaar die bestreden moet worden en gafaan in Genève alleen maar over de be-strijding van het terrorisme in Syrië tewillen spreken. De Syrische oppositie zietde regering als een moorddadig regimewaarmee niet gesproken kan wordenmaar die zo snel mogelijk het veld moet

ruimen en gaf aan in Genève alleen maarover de vorming van een overgangsrege-ring te willen spreken waarin geen plaatswas voor Assad. Op de eerste dag van deonderhandelingen stelde Brahimi dat hetonder deze omstandigheden al purewinst was dat beide partijen überhauptaan één tafel hebben gezeten en elkaars

Op zaterdag 15 februari 2014 gaf Lakhdar Brahimi, bemiddelaar in het Syrische conflict namens de Verenigde Naties en de ArabischeLiga, een persverklaring over het voorlopig stranden van de vredesbesprekingen over Syrië die op 22 januari in Montreux warenbegonnen. Hij bood de Syrische bevolking zijn verontschuldigingen aan voor het feit dat er niet meer te melden viel en riep debetrokken partijen op om de komende tijd goed bij zichzelf te rade te gaan wat men eigenlijk wil: vrede of doorgaan met de strijd?

Op het eerste gezicht lijkt dievraag vooral gericht te zijn aande Syrische regering en het

deel van de Syrische oppositie dat aan deonderhandelingstafel was aangeschoven.Van beide kanten was dat niet van hartegegaan. De Syrische regering beschouwtde oppositie als een bende terroristen

De ontbrekende stemvan de Syrische burger-bevolking in Genève

Foto

: Ahm

ed Y

ilm

az

verhaal hebben aangehoord. Ook al wer-den ze daartoe min of meer gedwongendoor hun internationale bondgenoten,met name Rusland respectievelijk de Ver-enigde Staten.

Als we het dus hebben over de onwilvan de betrokken partijen om met elkaardaadwerkelijke vredesonderhandelingenaan te gaan, dan moeten we niet alleennaar de Syrische regering en de Syrischeoppositie kijken maar ook naar hun res-pectievelijke bondgenoten. In hoeverrezijn zij bereid om water bij de wijn tedoen en compromissen te sluiten? Rus-land heeft een duidelijk geopolitiek be-lang bij het in het zadel houden van eenRusland-gezinde Syrische regering. Fei-telijk is Syrië de enige overgebleven Rus-sische bondgenoot in de Arabisch werelden de Syrische havenstad Tartous vormtde thuishaven van de Russische Middel-landse Zeevloot. De afgelopen jaren bleefRusland de Syrische regering van wapensen militair adviseurs voorzien en daar-mee zal het door blijven gaan zolang haarbelangen in Syrië op het spel staan. DeVerenigde Staten hebben juist belang bijde omverwerping van een Syrische rege-ring die in het Midden-Oosten een be-langrijke bondgenoot voor Hezbollah(en haar machtspositie in Libanon) enaartsvijand Iran vormt. Omdat eennieuw militair avontuur in het Midden-Oosten op dit moment niet erg goed ligtbij de Amerikaanse bevolking, steuntAmerika samen met haar Europesebondgenoten de Syrische oppositie voor-al politiek en laat de wapenleveranties viaTurkije, Saoedi-Arabië en Qatar gaan.

De wil bij de Syrische regering en deSyrische oppositie om daadwerkelijkevredesbesprekingen te voeren is dus sterkafhankelijk van de opstelling van hungrote bondgenoten. Dat Rusland daarbijde zittende macht steunt en Amerika deoppositie zien we terug in hun beider op-stelling vanaf het begin van het conflict.Het Westen zet daarbij in op VN-resolu-ties die de Syrische regering via sanctiesof de dreiging van militair geweld onderdruk zetten, terwijl Rusland dergelijkeresoluties tegenhoudt en van meet af aanonderhandelingen heeft bepleit waarbijoverigens zorgvuldig in het midden werdgelaten waar de compromisbereidheidvan de door haar gesteunde Syrische re-gering zou liggen. Deze opstelling van

Rusland en Amerika heeft tenminstetwee jaar de mogelijkheden van de inter-nationale gemeenschap om tot een uit-weg in het conflict te komen sterk belem-merd. In juni 2012 kwam het tot Genève1-vredesonderhandelingen, die gevoerdwerden tussen Rusland en China aan deene kant en de Verenigde Staten en hetVerenigd Koninkrijk aan de andere kant.Er zaten geen Syrische of regionale par-tijen aan tafel en de uitkomst was eensoort vertrekpunt voor de onderhande-lingen die vervolgens mét de Syrischepartijen gevoerd zouden moeten wor-den. De toenmalige onderhandelaar, Ko-fi Annan, was na afloop van deze confe-rentie zo teleurgesteld in de bereidwillig-heid aan beide kanten om aan een werk-bare en voor iedereen aanvaardbare op-lossing te werken, dat hij zijn opdrachtterug gaf.

EEN KLEINE OPENINGHij werd opgevolgd door Brahimi dieeen belangrijke rol heeft gespeeld in deonderhandelingen die jaren geleden eeneinde maakten aan de Libanese burger-oorlog. Hij zou ergens in 2013 de Genève2-vredesonderhandelingen moeten or-ganiseren, waarbij de Syrische partijenwél aan tafel zouden zitten. Aanvankelijkergens in het voorjaar, maar al snel bleekdat ze over de zomerperiode heen getildmoesten worden. En toen dreigde de gif-gasaanval op Ghouta roet in het eten tegooien. De rode lijn van Obama wasoverschreden en eind augustus 2013 leekhet erop alsof een coalitie van Westerselanden bereid zou zijn eventueel zonderVN-mandaat tot militaire actie over tegaan. Een op 28 augustus in Den Haaggepland overleg tussen Amerikaanse enRussische diplomaten om Genève 2 na-der voor te bereiden werd door de VS-vertegenwoordiging afgezegd omdatmen nu op de lijn van een militair optre-den zat en niet op die van onderhande-lingen. Onder druk van het Britse parle-ment, de Amerikaanse publieke opinieen een scherp optreden van de Russischeminister Lavrov, liet Amerika de militairelijn toch weer varen en bleek zelfs bereidom Assad als gesprekspartner te accepte-ren om afspraken te maken over de ver-nietiging van de Syrische chemische wa-pens. Dit alles tot grote teleurstelling vande Syrische oppositie die gehoopt had devruchten te kunnen plukken van eenAmerikaanse aanval op Syrië. De Ameri-kaanse regering heeft vervolgens grotedruk op die Syrische oppositie moeten

uitoefenen om toch naar de onderhande-lingstafel te komen, hetgeen uiteindelijktot het uittreden van de grootste opposi-tiegroep binnen de oppositiecoalitie, deSyrisch Nationale Raad, heeft geleid.

En zo begonnen op 22 januari 2014 devredesonderhandelingen tussen een Sy-rische regering en een deel van de Syri-sche oppositie die daar min of meer toegedwongen waren door hun Russische enAmerikaanse bondgenoten die er eigen-lijk ook niet al te veel van verwachtten.De situatie op Syrische bodem is zodanigdat de Syrische regering eigenlijk geenenkele reden heeft om te onderhandelenen ook tijdens de onderhandelingen ge-woon doorging met de strijd. Dat laatstegold overigens ook voor de steeds verderverdeelde gewapende Syrische oppositie,die nota bene tijdens de onderhandelin-gen vanuit Saoedi-Arabië luchtdoelra-ketten aangeboden kregen waarmee de

militaire krachtsverhoudingen op degrond drastisch in hun voordeel zoudenwijzigen. Dergelijke ontwikkelingen ver-groten niet de bereidheid van de strijden-de partijen om zaken te doen aan de on-derhandelingstafel en het mag eigenlijkal een klein wonder heten dat er über-haupt nog iets van een regeling is getrof-fen voor de burgers van Yarmouk en debinnenstad van Homs.

BURGERS AAN ZETWant om die burgers gaat het uiteinde-lijk. Natuurlijk moeten bij de besprekin-gen over een wapenstilstand de strijden-de partijen aan tafel zitten, maar die voe-len niet altijd een vanzelfsprekendedrang om tot vrede te komen, zoals Bra-himi op 15 februari moest constateren.Bij de Libanese burgeroorlog lag dat na


PROTESTACTIE CODE PINK OP 22 JANUARIIN MONTREUX BIJ DE START VAN DE VREDES-BESPREKINGEN OVER SYRIË

MONTREUX, 22 JANUARI

Foto

: Ahm

ed Y

ilm

az


Syrische staat waarin geen ruimte isvoor religieus of politiek extremismeof voor een allesbepalende rol voor hetleger en andere veiligheidsorganisaties.Men bepleit ook het recht op terugkeervoor de miljoenen Syrische vluchtelin-gen en ontheemden naar de plaatswaar ze voor het begin van de oorlogwoonden. De wereldwijde vrouwen-vredesbeweging heeft onder de noe-mer Code Pink in Montreux en Genè-ve van zich laten horen. Dat is een stemdie breder vanuit de vredesbewegingzou mogen klinken, waarbij desnoodsook die andere burgerorganisaties be-trokken kunnen worden.

OOK IN NEDERLANDAls Nederlandse vredesbeweging en alsNederlandse burgers hoeven we niet tekiezen voor één van de strijdende par-tijen in Syrië, maar zouden we juistpartij moeten kiezen voor de Syrischeburgerbevolking die steeds meer ver-malen wordt in het alle grenzen over-schrijdende geweld in Syrië en ervoormoeten pleiten om juist hen een stemte geven als er ergens over de situatie inSyrië wordt gesproken. Zoals uit on-derstaande lijst met webpublicatiesblijkt zijn veel van die groeperingen eninitiatieven in Nederland aanwezig.Het is dus relatief eenvoudig om con-tact op te nemen, het gesprek aan tegaan en tot gezamenlijke actie te ko-men. Daarvoor hoef je geen verre rei-zen te maken en vreemde talen te spre-ken.

Jan Schaake

Vindplaatsen van pleidooi en

aanbevelingen van:

de interne Syrische oppositie:

www.al-monitor.com/pulse/politics/2014/01/

syria-internal-opposition-interview-absent-

geneva-ii.html

de Syrische Vrouwenconferentie:

http://english.pravda.ru/history/

15-01-2014/126603-syrian_women-0/

Syrische Koerden:

www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/01

/geneva-ii-kurdish-international-community.

html

Syrisch/Aramese christenen:

www.wca-ngo.org/humanrightsfiles/

the-syria-crises/475-dutch-mp-rep-syrias-

christian-geneva

15 jaar bij de meeste strijdende partij-en anders. De drang naar vrede enstopzetting van het geweld is over hetalgemeen het sterkst bij de burgerbe-volking. Bij de talloze burgercomités inSyrië zelf die aanvankelijk de motorvan het geweldloze verzet tegen Assadvormden maar zich nu ook verzettentegen jihadistische groeperingen bin-nen of naast de gewapende Syrischeoppositie. Bij de verschillende etnischeen religieuze minderheden, zoals deKoerden en de christenen, waarvansommigen wel partij hebben gekozenvoor Assad of voor de oppositie, maardie in het noordoosten van Syrië in-middels een min of meer autonoomgebied hebben gevormd dat noch deregering noch de oppositie steunt. Enbij vrouwen en vrouwenorganisatiesdie, met steun van de Nederlandse re-gering, voorafgaand aan de conferentiein Genève een eigen vredesconferentieorganiseerden en tot de gezamenlijkeconclusie kwamen dat het in het voor-deel van alle partijen, etnische en reli-gieuze groeperingen is om zo snel mo-gelijk tot een wapenstilstand te komen.

Vanuit de Syrische burgercomités,de Koerden, de christelijke kerken ende vrouwenorganisaties werd gepleitom ook hen aan de onderhandelings-tafel toe te laten en via hen ook de Syri-sche burgerbevolking een stem te ge-ven, naast die van de strijdende partij-en en misschien wel in plaats van deenorme hoeveelheid internationaledeelnemers (40 landen, waaronder Ne-derland). De Nationale CoördinatieRaad van de oppositiegroepen die bin-nen Syrië aanwezig zijn (de SyrischeOppositie Coalitie die in Genève aantafel zit bestaat vooral uit organisatiesvan buiten Syrië levende Syriërs) waar-schuwde ook voor het gevaar dat debelangen van de verschillende statendie bij de onderhandelingen in Genèveaanwezig zijn die van de Syrische be-volking van de onderhandelingstafelweg zouden drukken. Dat er burger-groepen aan tafel zitten, naast of inplaats van buitenlandse mogendhe-den, blijkt echter nog niet tot de moge-lijkheden te behoren, terwijl daar juistde wil tot vrede leeft die door Brahimizo node aan de onderhandelingstafelwerd gemist.

Ook hebben de verschillende bur-gerorganisaties al diverse voorstellengedaan voor de inrichting van een opdemocratische vrijheden gebaseerde

Een verlate demo-cratische revolutie?

Bij het begin van de Arabisch Lente sprak ik welover een verlate Democratische Revolutie. Wat

in meerdere Arabische landen plaats vindt,gebeurde in Europa los van de Franse Revolutie van1789 immers al vanaf 1870 (of als bij ons vanaf 1848).De journaliste Rena Netjes zegt – na haar vlucht uitEgypte wegens een dubieuze aanklacht – bij Pauwen Witteman: “Onafhankelijke journalisten zijneigenlijk vogelvrij in Egypte.” En: “Overal kun jeklappen krijgen en ook de mannetjes van degeheime dienst duiken steeds op en je weet nooitwie je verlinkt.” De burgeroorlog in Syrië metduizenden doden is natuurlijk veel erger, ook alhebben de ‘rebellen’ met hun keuze voor geweld ditover zich zelf afgeroepen. Oorlog trekt bovendien‘terroristen’ aan, zoals ook tot op vandaag in Irakdoor de dwaze Westerse militaire interventie van2003. De geschiedenis herhaalt zich nu, zeker bij destrijd voor het delen van de macht, een der idealenvan de ‘progressieven’ in de jaren ’70, zo herinner ikme nog. Doordat de Franse Revolutie op eengegeven moment bloederig ontaardde, kwam demilitair Napoleon aan de macht en was er vrij langdaarna sprake van de ‘Reactie.’ In Libië, waarmilities momenteel de dienst uit maken, zie je nueenzelfde situatie. In Egypte opereerde hetdemocratisch gekozen Morsi-bewind niet zobloederig, maar haar tactische fouten leiddenniettemin tot een militaire coup, die het Westen inverlegenheid brengt. Dat de VS dit alles door devingers zien, geeft te denken. Het Westen deed datook toen er in Turkije in de vorige eeuw regelmatigcoups waren, en doet dat helaas ook nu premierErdogan om maar aan de macht te blijven daar derechtsstaat terugdraait. In het Midden-Oosten –denken we maar aan Attatürk, Nasser, SaddamHoessein en Mubarak – is er maar al te vaak eenseculiere militaire elite die neerkijkt op de‘eenvoudige’ vrome meerderheid, ja deze zelfs vaakonderdrukt. Dat Egypte in deze weer terug ‘bij af ’ is,is te betreuren, maar behoort als backlash kennelijktot het langzame proces van democratisering. Zekerals men te weinig de effectieve kracht van destrategie van Gandhi in de vingers heeft. Dat Saoedi-Arabië een autocratie blijft en daarin door hetWesten inclusief de Europese wapenindustrie (diejaarlijks 4 miljard euro aan wapens exporteert naardat land) worden gestijfd, is ook een tegenslag. Ikword alleen blij van Marokko, dat recent een nieuwegrondwet invoerde en nu een ongekende vrijheidvan meningsuiting ervaart.

Hans Feddemade auteur is antropoloog en redacteur

van De Linker Wang

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A


Klaas Feenstra begon in septem-ber 1946 als dienstweigeraar inde Sijpesteinkazerne in Utrecht

en werd na enkele weken naar het Depoten Detentiekamp bij Fort Nieuwersluisgebracht. Hij had een keurig rekwest ge-schreven, maar werd toch opgeroepen.Eind augustus 1946 had de regering be-sloten om weigeraars niet meer als bur-ger hun beroep op de wet af te latenwachten. Ze zaten gevangen als militairen ontvingen soldij. De maatregelen zou-den kort daarop nog verder verscherptworden. In november 1946 werdendrieënveertig dienstweigeraars zelfs naarIndonesië verscheept om daar, pas inseptember 1947, te verschijnen voor deCommissie van Advies inzake Gewetens-bezwaren tegen de Krijgsdienst.

Het Nederlandse leger had kort na deoorlog een groot probleem met dedienstweigeraars. Voor de oorlog dedenongeveer vijftig mannen per jaar een be-roep op de Dienstweigerwet. Tussen 1945en 1950 waren dat er bijna 2.000. Daar-van werd bijna de helft afgewezen. Daar-naast waren er ook nog de ‘Indonesiëwei-geraars’. PvdA-senator Donkersloot be-toogde in de Eerste Kamer omstandig dathet wel meeviel met aantal gewetensbe-zwaarden. (Handelingen Eerste Kamer,25 februari 1947) De militaire leidingvreesde echter dat “de uitzending vancomplete onderdelen naar Nederlands-Indië in gevaar komt.”

De gevangenisstraf in Nieuwersluiswas bedoeld om druk op de jonge man-nen te zetten en te schiften tussen gewe-tensbezwaarden en zij die om politieke,humanitaire of persoonlijke reden wei-gerden te strijden. Die laatsten werdenniet als weigeraar erkend. Aan de gevan-genen werd duidelijk gemaakt dat bij on-geldige weigergronden een gevangenis-straf kon worden opgelegd van vier totacht jaar.

Het regime was zwaar. Een uur luchtenper dag en één keer in de drie maandeneen kwartier bezoek (“dat liep dan weluit”), en twee sigaretten per week (“die jekon ruilen”). Klaas Feenstra herinnertzich dat hij vegetarisch eten kreeg en datze een schaakspel maakten uit een be-zemsteel. “Op een keer kwam generaalSpoor langs om ons te bekijken. We ble-ven zitten alsof hij er niet was. Achterafkregen we van de militaire bewaker dewind van voren. ‘Als hij bij binnenkomstniet eens groet, dan hoeven wij dat ookniet,’ was ons verweer.”

In het Partij van den Arbeid-orgaan

Tijd en Taak neemt dominee Buskes hetvoor de gevangenen op. Hij vindt het eenschandaal dat de dienstweigeraars gevan-gen worden gehouden. In de Tweede Ka-mer haalt CPN’er Antoon Koejemans dewoorden van Buskes aan: “Zo zitten inhet Depot en Detentiekamp te Nieuwer-sluis op het ogenblik 18 jongens gevan-gen. Zij mogen post ontvangen. Zelf mo-gen zij echter slechts eenmaal in de veer-tien dagen een brief schrijven. Alle brie-ven worden gecensureerd. Roken is ver-boden. Tweemaal per dag worden zij ge-lucht. Als geestelijk verzorger komt nu endan een veldprediker die probeert hentot andere gedachten te brengen. De zon-dag gaat voorbij gelijk de andere dagen.Hoeveel maanden het duren zal, voordatzij gehoord worden weet niemand.”

Zowel in leeftijd als qua achtergrondwas de groep divers. Klaas: “Een mix vanfabrieksjongens tot bijna-afgestudeer-den, die na de oorlog geen zin haddenom de studie af te maken en daardoor

Na de bevrijding:dienstweigeren

Direct na de Tweede Wereldoorlog werdenNederlandse militairen naar Indonesiëgestuurd. Enige tienduizenden jonge mannenweigerden. Daarvan zouden er, na zware druk,intimidatie en drie maanden werkkamp, nog4.000 overblijven. Deze zogenaamdeIndonesiëweigeraars gingen de gevangenis ofhet strafkamp in. Daarnaast waren er ookgewetensbezwaarden, die op grond van deDienstweigerwet van 1923 weigerden het legerin te gaan. Ik sprak met twee van hen: Dick deVries en Klaas Feenstra. Beide mannen dedenruim drie jaar vervangende dienst, in deperiode tussen 1946 en 1950.

Foto

: Mar

tin

Bro

ek

KLAAS FEENSTRA


vrijgesteld te zijn.” Ze zouden niet alle-maal even makkelijk de Commissie pas-seren. “Ze vroegen je het hemd van hetlijf, maar we oefenden tijdens rollenspe-len onderling hoe we de Commissiemoesten benaderen.” Het lag destijdsvoor de hand om te zeggen dat je niet inIndonesië wilde vechten, maar dat waseen politieke reden en geen ethische endaarop zou je afgewezen worden. VoorKlaas was het niet moeilijk. Tijdens zijnjeugd in Leeuwarden was hij stevig chris-telijk opgevoed, hij kon op grond van deBergrede aangeven waarom hij geen mi-litair wilde worden.

DIENSTWEIGERWET“Ik was twintig toen de oorlog was afge-lopen,” zegt Dick de Vries. “Na de licha-melijke keuring kwam de indelingsoffi-cier en die vroeg waar wil je worden inge-deeld. ‘Ik wil niet ingedeeld worden,’ zei

ik.Volgens hem kon dat niet; iedereen diegezond is, moet in dienst.” Na de keuringdoor een psychiater volgt de militaire op-roep. “Toen heb ik een rekwest geschre-ven en kwam ik voor een Commissie vanOnderzoek. Dat waren zeven mensenachter een tafel met niet al te moeilijkevragen.” Hij valt nog onder de soepelerregeling. Thuis wacht hij op zijn oproep.Op 27 mei 1947 reist hij naar kamp Lau-werspolder in Noord-Groningen.

Dick was goed geïnformeerd door zijnremonstrantse ouders die betrokken wa-ren geweest bij het ijveren voor de

Dienstweigerwet van 1923. Zijn vaderstond ook onder een verzoek aan de rege-ring tot uitbreiding van de wet op dienst-weigering in 1925, waarvan de bekenderemonstrant Heering initiatiefnemerwas. Zijn moeder ontbrak als onderteke-naar. “Ik werd een dag na de onderteke-ning geboren, vandaar.”

KAMP LAUWERSPOLDEROp 27 mei 1947 gaat het kamp Lauwers-polder voor dienstweigeraars open. Hetkamp ligt aan de Waddendijk, vlakbij hetNoord-Groningse Usquert. Het is al eer-der in het leven geroepen door de DienstUitvoering Werken (D.U.W.) voor hulpaan de boeren in de omgeving. De des-tijds bekende journalist A. Pleysierschrijft in een lang en poëtisch artikel‘Werken voor het vaderland’ over hetkamp: “De afzondering van het kamp inhet verre Noorden schijnt geen toeval:

gewetensbezwaren moet men aanmoedi-gen noch propageren.”

Dick: “Ik was er als eerste. Ik liftte indie tijd altijd en nu kreeg ik een lift vaneen man van Oogstvoorziening die in hetkamp moest zijn. Ze kwamen arbeiderste kort en daar waren wij voor. Er wasnog een ander kamp. Daar zaten NSB’ersdie aan de indijking van de Waddenzeewerkten.”

Het Nieuwsblad van het Noordenschrijft op 6 juni 1947 dat “principiëledienstweigeraars in oogstcolonnes wor-den tewerkgesteld. (…) Reeds zijn ruim100 dienstweigeraars bijeengebracht inhet kamp in de Lauwerspolder, terwijl

binnenkort nog 60 anderen worden ver-wacht.” Die 60 zijn de mannen uit Nieu-wersluis, waaronder Klaas Feenstra.

Het grootste deel van de dienstweige-raars moest schoffelen (stiekelen), gerstop schoven steken en ander landbouw-werk.“We werkten in een zwartgemaaktebattledress. Ik moest op de fiets naar eenboer. Ik vond er niets aan. Ook ‘s zater-dagmorgens moesten we werken en kre-gen we hele vieze slappe koffie van deboer,” vertelt Klaas Feenstra.

Dick was voor het boerenwerk niet inde wieg gelegd en had last van zwarehooikoorts. Hij deed daarom admini-stratieve taken, maakte schoon, hielp inde keuken en zette een kleine bibliotheekop. Pleysier noemt die bibliotheek in zijnartikel: “Maar de bibliotheek – van ge-schonken boeken – is te klein en niet bij-zonder geschikt.” Dick de Vries protes-teert tegen het woord klein: “Ik had ruim100 boeken,” zegt hij.

Onder de gewetensbezwaarden warenook volwassen mannen. Zij waren in1940 al aan de beurt en zijn in 1946 rui-me twintigers. Vaak hebben ze een gezin,maar zijn als kostwinner door het weige-ren jaren uit de running. Zij krijgen toteen maximum van ƒ 50,- (EUR 21) perweek als vergoeding. De ongehuwdenkrijgen ƒ 1,- per dag.

In begrotingsbehandelingen in deTweede Kamer van het ministerie vanoorlog blijkt steeds weer dat het werk vande dienstweigeraars minder oplevert danbegroot. De mannen worden dan gestraftmet kortingen op hun vergoeding en metoverwerk op zaterdagmiddag, om ze aante sporen tot harder werken. In Lauwers-polder is van een dergelijke werkdruknog geen sprake. De jongens waren goed-kope arbeidskrachten en concurreerdendaarmee met de landarbeiders, die nogslechter betaald werden. “Zo werden dedienstweigeraars misbruikt,” aldus DeVries.

Begin juni, twee weken nadat het kampwas opengegaan, berichtte Dagblad deWaarheid over erbarmelijke omstandig-heden. Kerk en Vrede vraagt de Ministerde situatie te verbeteren. In juli schrijftdominee Buskes in het Vrije Volk (9 juli1947): “De jongens, wier gewetensbe-zwaren erkend zijn, worden te werk ge-steld in het kamp Lauwerspolder Us-quert. Een vrij groot aantal is kort gele-den naar dit kamp vertrokken. Alle lei-ding ontbreekt er echter. Toen de jongensaankwamen, was er slechts één man, omhen te ontvangen en deze ene wist van

FOTO

: AR

CH

IEF

DE

VR

IES

STIEGELEN IN LAUWERSPOLDER, ZOMER 1947


niets. Deze tewerkstelling is geheel on-voldoende voorbereid. Aan de materiëleverzorging ontbrak vrijwel alles, om vande geestelijke te zwijgen. Wij vragen: Kande uitvoering van de dienstweigerings-wet niet met wat meer ernst geschieden?”

Lauwerspolder is ongeschikt voor eenverblijf in de wintermaanden, vinden detewerkgestelden. In november 1947breekt een staking uit. De dienstweige-raars eisen, gesteund door hun huisarts,warmere dienstkleding. Na twee dagenkomen de eerste warme kleren en hervat-ten de dienstweigeraars het werk. Maarhet kamp zal sluiten en Lauwerspolderwordt voor dienstweigeraars nooit meergebruikt. Dat komt goed uit, want als deherfst voorbij is en de gewassen van hetland, hebben de boeren de dienstweige-raars niet meer nodig. In december gaanze naar Vledder, een D.U.W. kamp bijSteenwijk in Drenthe.

KAMP VLEDDEROok in Vledder ligt het lichamelijk zwarewerk Feenstra en De Vries niet. Gedetail-leerd beschrijft Feenstra het ontginnenvan de hei. De plantjes moesten onderge-spit worden. Daarop zandgrond, en hele-maal bovenop een laag zwarte aarde. Eenheel karwei.“We hadden een stuk gedaanen het lag er netjes geëgaliseerd bij. Dienacht stak de wind op en waaide de helezwarte laag weg. Werk voor niets ge-

daan.” In ‘Dienstweigeraars’ zegt HenkAkkerman dat je tegenwoordig kan ziendat het zinloos werk was, aangezien nuhele stukken weer bos zijn geworden.

De Vries gaat verder met zijn biblio-theek. Hij leert Jan Roest kennen die latervan 1956 tot 1963 directeur van deOpenbare Bibliotheek in Drachten zouzijn. In de Friese Koerier van 15 februari1969 wordt Jan Roest geïnterviewd, ookeen dienstweigeraar. Hij begon in 1947 inNieuwersluis. “In zijn vrije tijd was hij inVledder bibliothecaris,” schrijft de kranten “Hij zorgde dat de bibliotheek daarflink van literatuur werd voorzien, uiter-aard vooral van pacifistische aard.” Ditwordt na Roest niet voortgezet. Dick deVries herinnert zich:“We hebben heerlijksamengewerkt.”

Klaas Feenstra gaat helpen in de zie-kenboeg. Hij legde er voor de tweede keereen administratie aan en heeft nog eenlijst met de namen van alle dienstweige-raars van dat moment.

KAMPKRANTHet idee om een krant op te zetten ont-stond al in Lauwerspolder. Het eerstenummer bevat de Ballade van een dienst-weigeraar; een boekbespreking doorWim J. Simons; een twee pagina’s langeoproep van Dick de Vries om te gaan cor-responderen met jonge mensen in Duits-land (“Zij, die enigszins Duits kunnen

schrijven hebben hier de gelegenheid omte tonen of al hun theorieën over vredewerkelijk in hun hart leven”); een persbe-richt over het oprichten van een belan-genorganisatie voor dienstweigeraars;een keiharde brief uit Indonesië van eenvriend van een kampbewoner (“Heus wehebben teveel meegemaakt, om iemandte laten leven die de Republiek helpt, ofhet zou moeten zijn om de vrede blijvendte herstellen en te waarborgen”) en eenanalytisch verslag van een IFOR-bijeen-komst door Jan Roest.

In het tweede nummer twee stukkenvan Klaas Feenstra. En een artikel vanWim Faassen die stelt dat “Velen van onszouden graag nuttiger werk doen. Dit isecht het werk van mensen, die ergens te-gen zijn, voor anti-militaristen. Maar zijdie meer positief het gelijk van allen be-ogen zouden zich veel nuttiger weten bijHulpwerk in Indonesië of Duitsland, bijde wederopbouw, of in de verpleging.”

Het kamp in Vledder wordt steeds vol-ler en de onvrede over het vrij zinlozezware werk neemt toe. Als in Vledder deverantwoordelijke ambtenaar uit DenHaag langs komt, vraagt De Vries eenprivé onderhoud aan en vertelde dat inAmerika dienstweigeraars onder anderein ziekenhuizen te werk worden gesteld.“Het leek wel alsof hij dat nog nooit hadgehoord. In een mum van tijd was hij te-rug met een ziekenhuisdirecteur,” meldtDick.

In de Tweede Kamer komt zinnig werkook aan de orde. In december 1947 dachtmen nog aan het te werk stellen in demijnen, voor mensen die geen zwaarwerk konden doen werd ander werk ge-zocht. Op 25 januari 1949 merkt PvdA-Kamerlid Vermeer op: “Mijn vraag isechter of er geen andere wegen zijn omdeze krachten productief te maken. Zij

DICK DE VRIES

Foto

: Mar

tin

Bro

ekFO

TO: A

RC

HIE

F D

E V

RIE

S

KAMP LAUWERSPOLDER, ZOMER 1947


mogen geen voorsprong hebben op jon-gens die in dienst zijn, ook daarovermoet geen misverstand bestaan. Maarkan men de onderwijzers onder hen nietverplicht te werk stellen in het eigen vak?Een aantal van deze jongens wil gaarnewerken in de krankzinnigenverpleging(…) Over het algemeen heeft men bij de-ze groep te maken met ernstige mensen.De tewerkstelling in Indonesië is eenvoorwerp van studie.” Maar dan werkener al 19 mannen in die zorg en is de over-heid begonnen met een zinnige tewerk-stelling.

RIJKS PSYCHIATRISCHEINSTITUUT (RPI)De Rijks Psychiatrische Inrichting inWoensel bij Eindhoven kampt met eengroot personeelstekort. Er zijn in deze

wederopbouwjaren genoeg banen diebeter betalen en minder veeleisend zijn.Verpleegsters zitten “te huilen op de randvan de badkuip,” omdat ze het werk nietmeer aan kunnen.

Directeur Mooij kaart het personeels-tekort herhaaldelijk aan in Den Haag. Deoplossing wordt gevonden in de dienst-weigeraars. Hier komen het verhaal vanDe Vries en dat van het instituut samen.Een psychiater kwam in Vledder mensenuitzoeken. Er werd een man of 20-25 uit-gezocht, daarvan bleven er negen over.Op 16 augustus 1958 begint hun werk inWoensel. Ze worden in het herdenkings-boek over de RPI allemaal bij naam ge-noemd, over De Vries wordt gezegd:“Dick kwam bij de psychopaten terecht.”

Dick kent het citaat uit zijn hoofd. “Omdie psychopaten kon je erg lachen; hetzijn grappige kerels.”

Het ziekenhuispersoneel moest ergwennen aan de ‘witte soldaten’. Ze wareneigengereid en daar was directeur Mooijniet van gediend. Al snel waren de wittesoldaten echter volwaardige leden vanhet team, en dat voor een gulden per dag(EUR 0,42 ct).

Al na zo’n 4 á 5 weken werkte KlaasFeenstra alleen in de nachtdienst, vantien uur ’s avonds tot half acht ’s mor-gens, bij zo’n 32 snurkende kerels. Klaasvertelt over de oud-organist die klepto-maan was: “In de nacht schreef ik brie-ven. Als ik even naar de WC ging dan wasdaarna mijn pen weg. De organist gingdood bij mijn dienst. Dan ben je 23 jaar.Het was mijn eerste dode en ik zat er al-

leen voor. Ik was niet gelovig meer, maarmet die man bad ik het Onze Vader. Demannen die voor twaalven dood gaanworden afgelegd. Zij die later stervenmoeten daarvoor wachten op de och-tendploeg. De dode blijft dan gedurendede hele nachtdienst liggen.”

In het RPI hebben de dienstweigeraarseen eigen kamer met wastafel. “Dat wasgezien de nachtdiensten en het emotio-neel zware werk geen luxe. Ook het etenwas fantastisch en het complex lag in eenprachtig park. En je kreeg een eigen sleu-telbos. Het is wel een groot contrast metde eerdere ervaringen. Ik vond het er pri-ma, je werkte met mensen,” zegt Feen-stra. Hij leert in Eindhoven ook zijnvrouw kennen.

De Vries zette een voetbalelftal op metzijn patiënten. “We kregen een echt doel,shirtjes en schoenen. En ik kreeg de sleu-tel om ze op te kunnen halen en was ver-antwoordelijk.” Het werd een daverendsucces. “Het gaf zin aan je werk,” zegt DeVries.“Je werkte met gewone burgers – jewerd bijna een gewone werknemer.” Eenandere dienstweigeraar, Jan Dwars, zetteeen wandelclub op voor mannen envrouwen.

Ondanks de grote inzet kreeg Feenstrazijn diploma leerling psychiatrisch ver-pleger niet, omdat de dienstweigeraarstwee weken te laat was begonnen, waar-door het hele jaar niet meetelde. Dat vielhem bitter tegen en hij vertrok om bijPhilips te gaan werken, op personeelsza-ken. De Vries mocht weg toen zijn studiepsychologie begon.

Wat opvalt is dat beide mannen metplezier terugdenken aan die vormendedienstweigerjaren. Ze benadrukken datze het goed hebben gehad. Feenstranoemt kameraadschap, vriendschap, in-zicht in wat het betekent gevangen te zit-ten en mensenkennis. “Schizofrenenkom je overal tegen. Een directeur vanPhilips had een dergelijke stoornis. Ikherkende dat meteen.” De Vries zegt:“Ondanks verschillen in achtergrondwas er ook veel eenheid. Je zat met elkaarin hetzelfde schuitje, gedeeltelijk op de-zelfde ideologische basis.” Dat ze een jaarlanger moesten dan de dienstplichtigenvan hun lichting, vindt hij achteraf te-recht. “De jongens in Indonesië hebbenhet veel slechter gehad dan wij.”

Door de ‘preciezen’ werd gemopperddat van de principiële weigering op ethi-sche gronden, zoals die voor de oorlogveel voorkwam, weinig over was. Paul deGroot, Kamerlid van de CPN, constateertzeer terecht dat het grote aantal dienst-weigeraars, juist ook in niet-CPN-kring,als symptoom van een grote weerzin te-gen de Indonesiëpolitiek moet wordenbeschouwd. De Vries en Feenstra weiger-den dienst in een bijzondere periode.

Martin Broek

Met dank aan Erik de Graaf vooraanvullende informatie.

Links naar de bronnen en een langere versie

van dit artikel staan op http://broekstukken.

blogspot.com.

KERST, 1948. KAMP VLEDDER. MAN MET PIJP IS JAN DWARS

FOTO

: AR

CH

IEF

DE

VR

IES


Economie en gewapendeconflicten

In Den Haag organiseerden WILPF, Platform Duurzame en Solidaire Economie, Kerken Vrede en Vrouwen voor Vrede op 14 november 2013 een bijeenkomst inNieuwspoort getiteld Economie en gewapende conflicten. Na plenaire inleidingenwerd in workshops van gedachten gewisseld over stellingen voor het buitenlandsbeleid, die met enkele politici besproken werden. Later werden aanbevelingen meteen uitvoerige toelichting naar de leden van de Kamercommissies BuitenlandseZaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking gestuurd. De tekstenvan de inleidingen, de brief aan de Kamercommissie en het verslag van de discussiezijn te vinden op de websites van de organisatoren.

Geweld en economie hebbenveel met elkaar te maken. Vre-desorganisaties en het Plat-

form Duurzame en Solidaire Economiewerken regelmatig samen om die relatiete verhelderen en beleidsalternatievenaan te dragen. In dat kader vond de bij-eenkomst “Economie en gewapendeconflicten” plaats, waar die relaties be-licht werden en waar aanbevelingen voorander beleid werden geformuleerd.

EEN DUURZAME EN EERLIJKEECONOMIE IS MOGELIJKSylvia Borren, directeur van Greenpeace,sprak over de mondiale bedreiging vanvrede op het terrein van klimaat, armoe-de, energie en grondstoffen. Aan fossielebrandstoffen en de winning ervan klevenernstige bezwaren: het overmatig ge-bruik ervan leidt tot klimaatveranderingdie het leven op aarde bedreigt en de win-ning van olie en gas uit moeilijk toegan-kelijke bronnen, zoals schaliegas en olieop de Noordpool, verwoest het milieu terplekke. Bij protesten en rechtszaken vande lokale bevolking blijken overheden ende rechterlijke macht vooral de korteter-mijnbelangen van de energiemaatschap-pijen te behartigen.

In een land als Congo zie je alles sa-menkomen: het winnen van grondstof-fen voor bijvoorbeeld onze mobieltjesheeft ernstige gevolgen voor de lokale si-tuatie, zoals de laatste bosgebieden diegekapt worden en zwervende, gewapen-de jongeren die roven en vrouwen ver-krachten.

Wat ons te doen staat, is duidelijk: par-ticulieren, vakbonden en banken moetenhun geld terugtrekken uit de fossiele

energie en consumenten moeten nietgaan voor het snelle gemak, maar kiezenvoor een leefstijl die rekening houdt metde ander die elders of later leeft.

DE KOOPMAN OVERHEERSTDE DOMINEEDe EU-Exportcriteria zijn elastisch, stel-de Frank Slijper, onderzoeker van wa-penhandel. Nederlandse en Europesewapens gaan ook naar dictaturen, span-ningshaarden en ontwikkelingslanden.De ervaring met de Arabische Lente,waar onze wapens werden ingezet tegende bevolking die zich wilde bevrijden,heeft daar weinig aan veranderd. De wa-penproductie groeit nog steeds: de omzetvan de wapenindustrie steeg tussen 2002en 2011 met 51%, door de War on Terroren Irak. Landen komen door wapenaan-schaf in grote problemen: de staatschuldvan landen als Spanje, Portugal, Cyprusen Griekenland steeg mede door wapen-aankopen en daardoor zijn deze landenin een langdurige financiële crisis ge-raakt. Zoals de voormalige Spaansestaatssecretaris van defensie in 2010 ver-klaarde: “We zouden geen [wapen]syste-men hebben moeten kopen die we nietzouden gaan gebruiken, voor conflictsi-tuaties die niet bestaan, en wat erger is,met geld dat we toen niet hadden en nuniet hebben.”

NIET VOORTHOBBELEN OPDEZELFDE WEGWendela de Vries, coördinator van deCampagne tegen Wapenhandel, verteldedat bij alle keuzes die mogelijk waren, de-fensie er uiteindelijk voor koos om alleste blijven doen, maar dan wel minder.

Het doel van de internationale veilig-heidsstrategie is de bescherming van hetgrondgebied, de verdediging van de Ne-derlandse economische belangen en debescherming van de internationalerechtsorde. Het doel is dus niet om gewa-pende conflicten te voorkomen, zolangdie conflicten geen directe bedreigingvormen voor het belang van Nederlandof de rechtsorde. Maar zelfs als ze dat welvormen, wordt heel weinig gedaan aan deoorzaak van het conflict. We bestrijdende uitwassen van conflicten met het stu-ren van militairen, maar we lossen weinigop. Je ziet dat in de praktijk terug op allebeleidsterreinen die bij deze Veiligheids-strategie betrokken moeten zijn. Van hetwegbezuinigen van diplomaten, die eenbemiddelende rol zouden kunnen spelenbij conflicten, tot het laten voortbestaanvan Nederlandse brievenbusfirma’s dieontwikkelingslanden van belastingin-komsten beroven. Van het zwijgen overillegale aanvallen door bewapende dro-nes op Pakistan die leiden tot haat tegenhet Westen en een inbreuk zijn op inter-nationaal recht, tot het ondersteunen vaneen exportgerichte wapenindustrie, diede kans doet toenemen dat conflicten ge-wapenderhand beslecht zullen worden.Een zinvol veiligheidsbeleid zou nietvoort moeten hobbelen op bestaande pa-den, maar moet zich richten op preven-tie. Daarvoor kunnen we geld vrijmakendoor de zwaarste wapensystemen af teschaffen, zoals de LC fregatten, of nietaan te schaffen, zoals de JSF.

Ook pleitte de Vries voor een kritischeblik op de manier waarop het defensiebe-leid verkocht wordt aan het grote pu-bliek: “Je zou bijvoorbeeld op grond vande beeldvorming kunnen gaan gelovendat het defensiebeleid gericht is op deemancipatie van vrouwen. De troepen inAfghanistan zaten daar zodat Afghaansevrouwen weer over straat konden. En re-cent zei ook Bert Koenders in een inter-view over Mali dat een meisje hem ver-teld had hoe blij ze was dat ze weer naarschool kon. De associatie wordt voortdu-rend gelegd. Het helpt bij het krijgen vandraagvlak voor de krijgsmacht, maar het


is natuurlijk onzin. Het zou ook een heelinefficiënt gebruik van middelen zijn.Want er zitten heel veel stappen tussenhet sturen van commando’s en gevechts-helikopters en het leveren van meisjeson-derwijs.”

RUIMTE MAKEN VOOR VREDEHanna Molly, bestuurslid van Peace Bri-gades International, vertelde over die ge-weldloze manier van conflictpreventie en–oplossing. De werkwijze van PBI is ge-baseerd op de principes van geweldloos-heid, onpartijdigheid en niet-inmen-ging. Duurzame conflict transformatiekan niet van buitenaf worden opgelegd,maar moet gebaseerd zijn op de capaci-teiten en wensen van de lokale bevolking.PBI probeert de politieke ruimte voor deondersteunde organisaties te vergrotenen biedt morele steun aan lokale men-senrechtenverdedigers: Making space forpeace. De thema’s waar PBI zich voor in-zet zijn: bescherming van getuigen bijberechting van misdaden tegen de men-selijkheid, beschermen van het recht vanwoongemeenschappen in kwetsbare na-tuurgebieden tegen projectontwikke-laars, en bescherming van vrouwelijkemensenrechtenverdedigers.

IN GESPREK MET POLITICIHarry van Bommel (SP) en Michiel Ser-vaes (PvdA) en Sylvia Borren waren uit-genodigd om met de deelnemers in ge-sprek te gaan over stellingen. Of Neder-land in veel opzichten deel van het pro-bleem en niet van de oplossing is, zoalsde bestrijding van piraterij bij Somalië,leverde eensgezindheid onder de panel-leden. De zee wordt daar mede leeggevistdoor grote trawlers die in Nederland zijngebouwd. Overheden zouden de sectormoeten saneren want er is sprake van

overcapaciteit wat leidt tot overbevissingmet dramatische gevolgen voor de bevol-king van de kustgebieden. Daar moetEuropees en internationaal beleid voorkomen. Maar visserijonderhandelingenverlopen moeizaam en de EU faalt daar-in. Quotering zou een middel kunnenzijn, maar Servaes verwacht meer van hetdenken in ketens, waarbij bedrijven wor-den aangesproken op wat er gebeurt inhet hele productieproces.

Over een meer preventief beleid engeen grote wapensystemen, meende VanBommel dat er op het gebied van preven-tie nog veel te ontwikkelen valt: te ge-makkelijk wordt gegrepen naar militaireoplossingen, zie Irak, Afghanistan, Libië.Een eerlijke evaluatie door de Veilig-heidsraad van besluiten die de raad heeftgenomen heeft nog niet plaatsgevonden.Denk aan zaken als burgerslachtoffers ende schade aan economie en milieu en hettanende vertrouwen in de internationalegemeenschap. Op het gebied van preven-tie doet de OVSE (organisatie voor vei-ligheid en samenwerking in Europa)goed werk op de Balkan, met projectenom groepen te laten samenleven en hetontwikkelen van geschiedenisboekjes.Ook van het Internationaal Strafhof gaateen preventieve werking uit. Als je een le-ger uitzendt, moet dat ook goede spullenhebben, maar of ook de zwaarste syste-men daarbij horen is de vraag, dat nodigtuit tot deelname aan oorlog in het hoog-ste geweldspectrum. Voor Servaes blijfteen sterke krijgsmacht noodzaak en deJSF is daarbij nodig voor het beschermenvan de eigen troepen. Beide politici wil-len alle kernwapens de wereld uit en deJSF mag zeker geen nucleaire taak krij-gen.

Met het idee om meer te investeren inpreventie en conflictoplossing kon VanBommel leven, het leger moest ook goeduitgerust zijn voor de taken die het doorde politiek opgedragen krijgt. Maar mo-menteel gaat bijna al het geld naar de‘laatste fase’ in het conflict. Er moet meergeld naar de preventieve en diplomatiekefase, dan is er ook minder geld nodigvoor de militaire inzet. Servaes bena-drukt dat veiligheid en ontwikkeling sa-men hangen, in beide richtingen. Wegaan nu met militairen naar Mali, maarwe gaan goed voorbereid na een hoorzit-ting, debatten, briefing e.d. Met dat landbestaat ook al een langdurige relatie opgebied van ontwikkeling, en nu gaan weadditioneel ook werken aan veiligheid.Meer geld voor preventie is dus prima,

maar het is lastig voor dit doel elders noggeld weg te halen.

BRIEF AAN DEKAMERCOMMISSIESDe bijeenkomst leidde tot een brief aande Kamercommissies waarin de volgendepunten:– Het gaat niet om bezuinigen op defen-sie, maar om een andere invulling vanhet begrip veiligheid: steun burger vre-desinitiatieven die bijdragen aan de-es-calatie van conflicten en dus aan grotereveiligheid. Er is wereldwijd een grote ex-pertise opgebouwd op dat gebied. OokNederland zou – als een vorm van pre-ventie – meer moeten doen aan de uit-breiding en perfectionering van dit soortinitiatieven.– Nederland zou zich steeds meer moe-ten inzetten op diplomatie, op economi-sche stimulering in conflictgebieden,waaronder armoedebestrijding en opburgervredeswerk als vredeseducatie entraining voor geweldloze actie.– Bij armoedebestrijding hoort ook be-leidscoherentie tussen buitenlandse han-del en ontwikkelingssamenwerking. Alsmultinationals geen belasting afdragenin landen waar zij gebruik maken van in-frastructuur, land en arbeid dan werkenzij de ontwikkeling van dat land tegen.De route van belastingontwijking via o.a.brievenbusfirma’s in Nederland moet af-gesloten worden.– De uitspraak dat de JSF geen kernwa-pentaak krijgt is hoopgevend, maar tegende achtergrond van het huidige beleidniet erg stevig. Het gebruik van drones(autonome, onbemande, door compu-ters bestuurde vliegtuigen die tevens uit-gerust zijn om als oorlogstechniek te ge-bruiken) wordt veroordeeld. Het gebruikhiervan is in strijd met het Internationa-le Humanitaire Recht (IHL) en schendtde mensenrechten. Nederland zou moe-ten werken aan regelgeving in overeen-stemming met het internationale recht.– Wij vragen de Nederlandse regering ende EU-lidstaten te erkennen dat hoge mi-litaire uitgaven een belangrijke oorzaakvan de huidige crisis zijn. In deze tijd ishet niet te rechtvaardigen dat er gesne-den wordt in sociaal beleid, terwijl grotebedragen worden besteed aan de aan-schaf van wapens en JSF-toestellen (inhet kader van de NAVO) terwijl dat geldbesteed zou moeten worden aan werkge-legenheid en armoedebestrijding.

Greetje Witte

FONDSVREDESPROJECTENHEEFT U NODIG!Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede.Zij kunnen uw steun goed gebruiken! Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicalevredesacties aan de basis. Help mee.

Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten


Het gala ter ere van de Israëlischepresident, in 1994 medeont-vanger van de Nobelprijs voor

de Vrede en de man die toezicht had opde geheime ontwikkeling van de Israëli-sche kernbom in de jaren ’60, werd in be-langrijke mate mogelijk gemaakt door

Daarmee is de wapenhandel ook eenvan de belangrijkste peilers van de eco-nomie. Naar schatting 150.000 mensenzijn economisch afhankelijk van de wa-penindustrie. Oorspronkelijk viel die di-rect onder het ministerie van defensie enwaren de wapenfabrikanten staatsbedrij-ven die wapens voor de Israëlische krijgs-macht ontwikkelden en produceerden.

Maar het afgelopen decennium is datbeeld veranderd door de opkomst vannieuwe hightech bedrijven, geleid doorvoormalige legerofficieren die gebruikmaken van hun militaire kennis en con-necties, en de privatisering van de oudestaatsbedrijven.

Tegelijk blijven defensie en de indus-trie sterk van elkaar afhankelijk en heeftdefensie baat bij exportorders omdat die

drie zakenmannen die hun fortuin ver-dienden in de wapenhandel: Aaron Fren-kel, Marcos Katz en Michael Federmann.

Eigenlijk hoeft dat geen verbazing tewekken: Israël’s wapenindustrie is de af-gelopen decennia enorm gegroeid dooreen succesvolle, agressieve exportstrate-gie. Met een bevolking kleiner dan dievan de stad New York heeft het zich ont-popt tot een van ’s werelds grootste wa-penexporteurs. Volgens het Zweedse SI-PRI (militaire data) staat het op een tien-de plek; militair analisten van Jane’s (uit-gever van militaire informatie) plaatsenIsraël zelfs op een zesde plaats.Afgezet te-gen het inwonertal – 8 miljoen – is hetnaar beide maatstaven in elk geval degrootste wapenexporteur gerekend perhoofd van de bevolking.

Israëlische wapenexportbloeit dankzij Palestijnen

In juni 2013 nam Shimon Peres een voorschotop zijn negentigste verjaardag met eenpresidentiële conferentie onder de naam FacingTomorrow. Op dit drie miljoen dollar kostendeevenement sprak voormalig Amerikaanspresident Bill Clinton, zong Barbara Streisanden was ook acteur Robert DeNiro onder degenodigden. De beroemde Britse weten-schapper Stephen Hawking bedierf de feest-vreugde door de bijeenkomst te boycotten.

Foto

: Ann

e Pa

q/ A

ctiv

e St

ills

ISRAËLISCHE MILITAIREN IN OUDE CENTRUM VAN HEBRON, FEBRUARI 2010.


de productiekosten drukken. Of, zoalsLeo Gleser, een Israëlische wapenconsul-tant gespecialiseerd in het ‘ontwikkelen’van de militaire markt in Latijns-Ameri-ka, zegt: “De minister van defensie heeftniet alleen met oorlogen te maken, hetzorgt er ook voor dat de defensie-indus-trie goed verkoopt.” Gleser ziet de aansla-gen van 11 september en de daarop vol-gende hausse aan opdrachten voor de se-curity industrie als een zegen voor Israël.

Gleser is een van de geïnterviewdenin de prijswinnende documentaire TheLab van Yotam Feldman, dat een kijkjebiedt op de Israëlische wapenhandel en -industrie.

De titel The lab verwijst naar de kernvan de film: Israël heeft baat bij de huidi-ge situatie van vier miljoen Palestijnen,in wat feitelijk ’s werelds grootste open-lucht gevangenissen zijn. Er zijn grotewinsten te behalen met het testen van denieuwste Israëlische militaire snufjes opde Palestijnen. Volgens Feldman begondie trend bij Operation Defensive Shield,Israëls invasie van de Westelijke Jordaan-oever en Gaza in 2002. Waarna veel leger-officieren naar de militaire industrie ver-trokken.Vanaf 2005 beleefde die hoogtij-dagen met een jaaromzet van rond detwee miljard dollar.

De grootste stijging vond plaats naOperation Cast Lead, Israëls aanval opGaza in de winter van 2008/9, waarbij1.400 Palestijnen en 13 Israëli’s omkwa-men. Het recordbedrag was in totaal zesmiljard dollar. Zulke militaire operatiesdienden niet alleen als strafexpeditie,maar ook als laboratoriumproef om deeffectiviteit van nieuwe militaire benade-ringen, zowel strategieën als wapens, teevalueren en te verfijnen.

Met name Gaza is de etalage gewordenvan Israëls militaire industrie. Nieuwesystemen worden ontwikkeld en ver-kocht gericht op de permanente surveil-lance, controle en onderwerping van een‘vijandige’ bevolking. Gegeven het feitdat de meeste Palestijnen tegenwoordigin een stedelijk gebied wonen zijn de tra-ditionele benaderingen gericht op eenonderscheid tussen burger en gewapendemilitant aan de kant geschoven.

The Lab laat het soort uitvindingenzien waarmee Israël door buitenlandseveiligheidsdiensten wordt geprezen. Isra-ël was een van de pioniers op het gebiedvan de bewapende drones, die met af-standsbediening buitenrechtelijke execu-ties uitvoeren. Evenzo hoopt het dat suc-ces te kunnen herhalen met de Iron Do-

me, het antiraket systeem waarmee hetPalestijnse raketten uit de lucht probeertte halen.

Israël specialiseert zich in de transfor-matie van futuristische wapens tot bruik-bare systemen, zoals het machinegeweerdat om de hoek kan schieten.

De onverwachte ‘sterren’ van The Labzijn niet de gladde verkopers, maar devoormalige officieren die nu actief zijnals academici, en wiens theorieën het Is-raëlische leger en hightech bedrijven hel-pen bij de ontwikkeling van nieuwe mili-taire technieken en producten.

DENKERS VAN DE DOODShimon Naveh, een dolopgewonden filo-soof, stapt door een nagebouwd Arabischdorp dat als achtergrond diende voorzijn theorie voor oorlogsvoering in ste-delijk gebied die hij tijdens de tweede in-tifada bedacht. In de aanloop naar eenaanval op de kashba van Nablus in 2002 –gevreesd door het leger vanwege de dool-hof structuur – suggereerde hij dat desoldaten niet door de steegjes moestenbewegen, waar ze een veel te makkelijkdoelwit zouden zijn, maar ongezien doorde gebouwen moesten gaan door gatenin de muren tussen huizen te slaan. Hetidee werd de sleutel bij het neerslaan vanhet Palestijnse gewapende verzet. Zedrongen door tot het hart van de dicht-bevolkte steden en vluchtelingenkampen– waar de Palestijnse strijders zich het be-ste konden schuilhouden.

Een andere expert, Yitzhak Ben Israel,een voormalig generaal, nu professor aande universiteit van Tel-Aviv, hielp bij deontwikkeling van een wiskundige for-mule die het succes voorspelt vanmoordaanslagen om het georganiseerdeverzet te breken. Zo berekende hij hoeeen Palestijnse cel die een aanslag be-raamt met grote waarschijnlijkheid ver-nietigd kon worden door ‘slechts’ eenvijfde deel van de strijders te ‘neutralise-ren’.

Juist die combinatie van theorie, hard-ware en herhaald testen in de praktijkmaakt dat krijgsmachten, politie en in-dustrie wereldwijd in de rij staan om Is-raëlische kennis te kopen. De ervaringenin de Palestijnse gebieden werden nuttigtoegepast in Afghanistan en Irak, aldusThe Lab.

Benjamin Ben Eliezer, eerder ministervan zowel defensie als Industrie, licht hetvoordeel voor Israël toe: “mensen willengraag dingen kopen die getest zijn. Als Is-raël wapens verkoopt zijn die getest en

uitgeprobeerd. Wij kunnen zeggen datwe ze tien, vijftien jaar gebruikt hebben.”

Yoav Galant, hoofd van het zuidelijkecommando van Israël’s leger tijdensOperation Cast Lead, wijst erop dat “ter-wijl sommige landen in Europa en Aziëons veroordeelden voor de aanvallen opburgers, stuurden ze wel hun officierenhierheen, en heb ik generaals uit wel tienlanden geïnformeerd zodat ze begrepenhoe we zo’n laag ratio konden halen”[van Palestijnse burgerdoden, Galant’svalse claim is dat de meeste doden Pales-tijnse strijders waren]. “Er is zoveel hy-pocrisie: ze veroordelen je politiek, ter-wijl ze je vragen wat de Israëlische truc isom bloed in geld om te zetten.”

De overtuigende stelling van de filmbiedt een onthutsende boodschap aanhen die hopen op een einde aan de Israë-lische bezetting van Palestina.

Omdat Israël zijn arsenaal steeds do-delijker heeft gemaakt en de soldatensteeds veiliger kunnen opereren, is de Is-raëlische maatschappij ontvankelijkergeworden voor oorlog als een achter-grondgeluid van het leven. Als Israëli’sgeen prijs betalen voor oorlog, is er geendruk op leger en politiek om er een eindaan te maken. De druk is eerder zelfs deandere kant op. Met de Bezette Gebiedenals ideale proeftuin toont dit dat de aan-vallen op de Palestijnen, als testgebiedvoor wapens, een veel lucratiever busi-ness model is dan een vredesakkoord.

Of, zoals de rechtse industrieministerNaftali Bennett opmerkte: “Niemand opaarde is geïnteresseerd in de Palestijnsekwestie. Wat de wereld van Peking totWashington en Brussel interesseert is Is-raëlische hightech.”

Misschien erger nog, wanneer buiten-landse overheden in de rij staan om te le-ren van Israël’s ervaringen, rijst de vraag:wie onder ons ziet nog een Palestijnsetoekomst?

Jonathan Cook

Vertaling/bewerking: Frank Slijper(Campagne tegen Wapenhandel)

Bron: Jonathan Cook, The Lab: Israel Tests

Weapons, Tactics on Captive Palestinian

Population (Washington Report on Middle East

Affairs, september 2013). Jonathan Cook is een

journalist uit Nazareth en winnaar van de Martha

Gellhorn Special Prize for Journalism. Zijn meest

recente boek heet ‘Disappearing Palestine’.

Haggal Matar, Arms dealers, major capitalists

fund Peres’ 90th birthday bash’, 19 juni 2013, +972

Magazine)

VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 15VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 15

Springstof Samenstelling Canpagne tegen Wapenhandel

Wapenhandel is 'business asusual' ondanks Arabische Lente

De Nederlandse wapenhandel isterug van nooit echt wegge-weest. Was 2012 nog een relatief

mager jaar, in 2013 is de uitvoer van wa-pens weer flink gestegen. Grote orderswerden genoteerd van Indonesië (€ 348miljoen), Oman (€ 64 mln.), Singapore(€ 52 mln.) en Algerije (€ 24 mln.). Dic-taturen als Saoedi-Arabië en Turkmeni-stan mogen van het huidige kabinet ookgerust bewapend worden. Bestond aan-vankelijk de indruk dat de regering in re-actie op de Arabische lente dergelijke wa-penhandel meer aan banden zou leggen,drie jaar nadien lijkt alles ‘business asusual’.

Zoveel bleek ook uit het Kamerdebatbegin februari met de ministers van Bui-tenlandse Zaken en Buitenlandse Han-del, PvdA-ers Frans Timmermans en Li-lianne Ploumen. Ondanks forse kritiekvanuit de oppositie bleef de regering vol-houden dat je prima militair materieelaan een dictatuur kan verkopen, zolangdat maar niet direct voor mensenrech-tenschendingen kan worden ingezet.Meerdere Kamerleden betoogden datmilitaire handel wel degelijk gezien moetworden als een legitimatie van het re-gime en daarmee een klap in het gezichtis voor de democratische oppositie in dielanden, juist van een land als Nederlanddat hoog opgeeft van het eigen mensen-rechtenbeleid.

Die politiek is in lijn met de onder Rut-te ingezette koers van zeer actieve ‘econo-mische diplomatie.’ De afgelopen tijdwerd een recordaantal handelsmissiesgeorganiseerd, waarbij in veel gevallenook militaire producenten als Thales Ne-derland, Damen Shipyards en Stork/Fok-ker van de partij waren, al dan niet aanboord van door de marine beschikbaargestelde oorlogsschepen.

De marine leent schepen ook uit omacte de présence te geven op internatio-nale wapenbeurzen. Zo was ZrMs Gro-ningen prominent aanwezigheid op de

Londense wapenbeurs DSEi in septem-ber 2013. Thales Nederland kon aanboord potentiële klanten laten zien hoehet de nieuwste snufjes in marinesche-pen bouwt. Onder de genodigden op deDSEi waren delegaties uit onder meerColombia, Irak, Israël, Libië, Pakistan,Saoedi-Arabië en Turkmenistan – doorde Britse regering zelf gekarakteriseerdals landen waarvoor de meeste serieuzezorgen gelden ten aanzien van de men-senrechtensituatie.

Ook tijdens de Russische maritiemewapenbeurs IMDS in Sint Petersburg injuli 2013 verleende de marine hand- enspandiensten voor de militaire industriemet de aanwezigheid van het fregatEvertsen en de onderzeeër Dolfijn. Opeen grote netwerkreceptie aan boord vande Evertsen konden vertegenwoordigersvan de Russische en Nederlandse over-heid en industrie – onder meer Damenen Thales – met elkaar in contact komen.

Tijdens de Turkse beurs IDEF 2013 te-kende DSM Dyneema onder toeziendoog van minister Hennis van defensieeen contract met pantservoertuigbouwerFNSS. DSM gaat voor het Turkse bedrijfmeewerken aan een Maleisische ordervoor 257 pantservoertuigen.

Een en ander komt naar voren in hetonlangs gepubliceerde rapport “AnalyseNederlandse wapenexport 2012” vandeCampagne tegen Wapenhandel. De lan-cering van dat rapport ging vergezeldmet een interactieve wereldkaart dieomvang en bestemmingen van de Neder-landse wapenhandel van de afgelo-pen tien jaar op de website zichtbaarmaakt.

Behalve de verkoop van wapens is ookde export van zogenaamde dual use goe-deren en de doorvoer van wapens via Ne-derland onderworpen aan een vergun-ningsplicht. Vrachten wapens en munitieuit allerlei West-Europese landen gaanvia Nederland naar bijvoorbeeld Jorda-nië, Koeweit, Madagaskar, Mexico en

Oman. Voor wat betreft de export vanmilitair gevoelige 'dual use' goederen zijnde krijgsmachten van Zuid-Korea en In-dia de grootste afnemers van nachtzicht-apparatuur.

Nederland loopt wat dat betreft in depas met andere EU landen, zo moet he-laas geconstateerd worden. Begin dit jaarbleek uit nieuwe Europese cijfers datin 2012 voor bijna € 40 miljard wapen-exportvergunningen waren verstrekt,waaronder voor een recordbedrag van€ 9,7 miljard richting het Midden Oos-ten, een toename van 22% ten opzichtevan 2011.

Saoedi-Arabië, de grootste klant vande Europese wapenindustrie, kocht voormeer dan € 3.5 miljard aan wapens. On-danks vijandigheden tussen Israël en Ga-za namen militaire exportvergunningenvoor Israël toe van € 157 miljoen naar€ 613 miljoen, een groei van 290%. Dezegroei werd vooral veroorzaakt door deverkoop van lichte gevechtsvliegtuigendoor Italië ter waarde van € 472 miljoen.In ruil heeft Italië toegezegd voor een-zelfde bedrag militair materieel in Israëlte kopen. Ook is de verkoop van wapensaan Libië weer hervat, met een waardevan meer dan € 22,5 miljoen. Wapenex-porten naar Egypte namen met 20% toetot € 363 miljoen.

“Er komen Europese parlementsver-kiezingen aan. We doen een beroep opEuropese parlementsleden om hun ver-antwoordelijkheid te tonen voor men-senrechten, vrede en veiligheid door ditrapport in te brengen in het Europeesparlement. De toenemende Europesewapenexport naar het Midden Oosten iseen belangrijk onderwerp dat de afge-vaardigden van de Europese burgers aande orde moeten stellen,” aldus Wendelade Vries van de Campagne tegen Wapen-handel.

De interactieve wapenexportkaart enhet de wapenexportanalyse zijn te vindenop www.stopwapenhandel.org


Mexico: een surrealistischeeen kritiek punt

Sinds vorig jaar april hebben bewoners in deprovincie Michoacan naar de wapens gegrepenom zich te verdedigen tegen de narco’s: zeduiden zich aan met de naam “autodefensas” –een naam die niet vertaald hoeft te worden.

In de krantenartikelen in El Pais, ensoms ook NRC en Trouw wordt regel-matig kort over de narco-oorlog ge-

schreven. De nieuwe media maken dathet gebeuren meer is dan een artikel ineen krant, wat niet altijd de objectiviteitvergroot, maar het wel veel persoonlijkermaakt. Er staan niet alleen de namen vande personen die een hoofdrol spelen, zijzijn te zien en te horen. Er zijn websitesvoor narco nieuws, video’s op Youtube,Facebook pagina’s van zowel autodefen-sas als narco’s.

Zo valt er mee te genieten met een feestrondom de heilige voor de narcotrafican-tes: Jesús Malverde, “el Santo de los Nar-cos,” er zijn interviews met politici, lei-ders van de autodefensas en leiders vande narco’s. Er is een pater die werkt in eenkogelvrij vest.

DE LEIDERSIn El Pais stond een video-interview metDr. Mireles, een chirurg die een van dewoordvoerders is van de “autodefensas”in Michoacan. Het is man die zo CoronelBuendia kunnen zijn uit de roman Hon-derd Jaar Eenzaamheid van Garcia Mar-quez. Het vliegtuigje waarmee hij vloogverongelukte waarbij Mireles zwaar ge-wond raakte. Hij werd behandeld in eenprivé kliniek van de regering en moestdan ook speciaal vermelden dat hij zelfvoor de behandeling had betaald.

Ondertussen is het leger ook naar Mi-choacan gestuurd – vanwege de autode-fensas – niet vanwege de narco-maffia.Hun opdracht was om de autodefensas teontwapenen. Deze hebben dat gewei-gerd. Er is nu een soort verdrag: de auto-defensas worden geregistreerd en som-mige berichten spreken van inleverenvan wapens, uit andere blijkt dat de auto-defensas wel degelijk gewapend blijven.Dr Mireles is te zien in een andere video

op Youtube waar hij met het leger op ge-lijke voet praat en afspreekt hoe de auto-defensas de narco’s zullen verdrijven.

Eén chef van de narco’s: Servando Gó-mez alias “La Tuta” geeft ook interviews.Deze leider van de Templarios – tempel-ridders – praat met een journalist metachter zich drie zwaar gewapende gun-men. Hij zit helemaal naar de journalistvoorovergebogen en raakt hem steedsaan, terwijl de journalist behoorlijk uitde weg achterover gaat zitten. Ondanksdat “La Tuta” toegeeft een crimineel tezijn geeft hij de autodefensas de schuldvan het geweld. De Templarios zorgdennamelijk voor orde tijdens de afwezig-heid van de staat. Zij eisen voor deze“protectie” de zogenaamde “cuota’s” vanwinkeliers en bedrijven die ongeveer100% van de normale prijs bedroegen.De door hen zelf gedefinieerde orde vanveiligheid en recht wordt stante pededoor hen uitgeoefend en zonder dat je inberoep kan gaan.

De “normale” leden van de autodefen-sas lijken dezelfde jonge macho mannenals de narco gunmen: zij laten zich even-eens graag filmen met in elke hand eengroot automatisch geweer. Met geen vandeze gunmen – narco’s of autodefensas –lijkt een normale discussie mogelijk.

De autodefensas hebben op dit mo-ment enige honderden dorpen in deTierra Caliente (in de staten Michoacán,Guerrero en Mexico) “bezet”, dat wil zeg-gen de Templarios verjaagd. De autode-fensas bevrijden op dit moment dorpjesin de staat Michoacán en verplaatsenzich bepaald niet in armzalige of oudeauto’s. Allen tot de tanden gewapend ensommigen in gloednieuwe, soms gepant-serde trucks.

SPANNENDE ONTWIKKELINGAllerlei video’s zijn bij nader inzienmoeilijk te duiden zijn: er wordt eenfarmacie getoond die in brand heeftgestaan, maar het is moeilijk die te locali-seren bijvoorbeeld in Google Maps.Wel kan met Google Maps gekekenworden hoe Apatzinguan eruit ziet. Netzoals in Nederland zijn de straten te

doorlopen met je muis op je computer.De situatie is op dit moment kritiek: de

bewoners vormen op dit moment groe-peringen die de narco’s verjagen. Daar-om heeft de centrale regering het legernaar de staat Michoacán gestuurd, waarde autodefensas claimen alle 113 dorpente hebben bevrijd. Of de autodefensaszich daardoor gesteund mogen voelen, istwijfelachtig. Het centrale leger heeftniet zo’n beste traditie. Vooral als de au-todefensas indianen zijn, die voor de be-langen van hun pueblos opkomen, kandit ingrijpen tot een rassenoorlog leiden.Honderd jaar geleden heeft het tweemaal– eenmaal onder een reactionair bewind,daarna onder een revolutionaire regering– de nabij gelegen staat Morelos bezet,waar de belangrijkste autodefensadorEmilano Zapata heette. Dat ging gepaardmet concentratiekampen, massa-execu-ties, gijzeling met standrecht, brand-schatting en totale uitplundering van deprovincie. Zapata wist met een meedo-genloze guerilla de legers te verdrijven ende regering tot een vriendelijker strategiete dwingen. In recentere tijden voerde deconservatieve president Calderon zijn“strategie van het schrikbewind, “ metname tegen de bevolking van de zuidelij-ke staat Oaxaca om een corrupte gouver-


Hennis & Plasterk:beulsknechten

Het blijft fascinerend, de manier waarop de TweedeKamer er keer op keer in slaagt heikele

onderwerpen voor het grote publiek effectief in mist tehullen. De vertoning begin februari waarbij de ministersHennis en Plasterk ter verantwoording werden geroepenover praktijken van de NSA in (of in samenwerking met)Nederland liet zien, dat de vragen waar het om gaatzorgvuldig niet worden gesteld. Zo was het op voorhand alduidelijk dat met beide ministers niet écht zou wordenafgerekend. De werkelijkheid is namelijk te pijnlijk om teonthullen: Nederland werkt willens en wetens mee aan hetzonder enige vorm van berechting executeren vanpersonen die verdacht worden van terroristischeactiviteiten, hun familie, vrienden, kennissen, toevalligeomstanders en personen die onbewust in hun GSM’sgebruik maken van aan hen toegeschreven SIM-kaarten.De minister van defensie is voor dit beulswerk deoperationeel verantwoordelijke, die van BinnenlandseZaken verleent als verantwoordelijke voor de AIVDbestuurlijke hand- & spandiensten, de regering dekt hetgeheel, maar het parlement draagt deeindverantwoordelijkheid. De mist dient om dit alles teverhullen. Het betreft immers moord met voorbedachtenrade, want oorlogsrecht is niet van toepassing en dedoodstraf is constitutioneel uitgesloten, of die nu met ofzonder berechting vooraf wordt opgelegd. Ook hulp bijhet ten uitvoer leggen van doodstraffen door anderelanden wordt in Nederland algemeen beschouwd alstegen de grondwet. De beul is hier sinds jaar en dagafgeschaft.Hoezo dan toch medeverantwoordelijkheid voorbeulswerk? Zo. Sinds de VS na 9/11 (2001) de War on terroruitriepen is in dit kader, deels samenvallend met deinterventies in Irak en Afghanistan (beide oorlogen zonderadequate juridische basis), een methode ontwikkeldwaarbij verdachten worden getraceerd op basis vantelefoonverkeer en vervolgens met behulp van dronesworden uitgeschakeld, - een eufemisme voorgeëxecuteerd. Door de onthullingen van Edward Snowdenis bevestigd wat in kringen van antimilitaristen al langerbekend was, namelijk dat de Britse en Nederlandsegeheime diensten satellietverkeer onderscheppen en deverkregen gegevens (‘metadata’) delen met de NSA, diedeze weer deelt met de CIA, die het drone-executieprogramma aanstuurt. De rol daarin van de MIVD,waar de daadwerkelijke interceptor van hetsatellietverkeer, de Nationale Sigint Organisatie (NSO)onder valt, is ondanks Plasterks toneelstukjes alsnogkomen vast te staan. Wat leidt tot de conclusie, datNederland heeft meegewerkt en nog steeds meewerkt aangeprogrammeerde moord in landen als Irak, Afghanistan,Pakistan, Jemen, Somalië. Maar de Tweede Kamer wil nietdat wij daar van weten.

Boudewijn Chorus

Co

lu

mn

CH

OR

US

oorlog op

neur te verdedigen – maar ook in Micho-acán, waar hun opvattingen over recht enorde duidelijk niet die van de bevolkingwaren.

In Colombia schijnen de autodefensaseen verlengstuk van het leger te zijn ge-worden. Maar of dit in Mexico zal zijn?Tal van autodefensas zijn niet zomaarbereind hun wapens in te leveren. Zijvormen soms plaatselijke autonomegroepen, en – naar voorbeeld van de Pa-rijse Commune van 1871? – noemen zijzich communitarios. Op 15 januari zijner berichten verspreid over schermutse-lingen van autodefensas en militairen engedode burgers in Michoacán. Een vande slachtoffers is de 40-jarige Mario Pé-rez Sandoval, die het leger ongewapendtegemoet trad tijdens een vreedzaamprotest in een van de dorpen waar het le-ger binnenviel. Maar anders dan hon-derd jaar geleden is er nu een NationaalComité voor de Mensenrechten(CNDH), dat er in de Tierra Caliente metzijn neus bovenop zit.

Slaagt Mexico er in om met behulp vande bevolking zich te ontdoen van het ge-weld, en daarna weer tot een “normale”vorm van leven terug te keren?

Bram van Waardenburg

Foto

: ww

w.t

resp

unto

cero

.com

DR. MIRELESPOSEERT MET

“AUTODEFENSAS”.CHRURUMUCU,

MICHOACAN,DECEMBER 2013.


2.Dh5, een schaakterm,

is een jaarlijkse samen-

scholing van wereld-

versleutelaars. Een groep

vrij principiële mensen

ontmoeten elkaar weer

eens, delen kennis en

werkwijzen, eten en

drinken wat en bouwen

een feestje. Zonder iets te

moeten, maar wel met een

degelijk programma. Dit

jaar in Den Haag en het

thema was “Vroegâh”,

vroeger. Misschien niet

het beste thema voor een

vredesactivist... Maar de

formule werkt. Voor meer

info: www.2dh5.nl. Tekst

en foto’s: Boyd Noorda.

2.Dh5


VredesMagazine wordt gratistoegezonden aan leden van hetHVP, Pais en ook aan donateursvan Stop de Wapenwedloop enVD AMOK. Als u Vredes-Magazine regelmatig op uwdeurmat wilt vinden kunt u duslid of donateur worden van éénof meer van deze organisaties.Zie de beschrijvingen op dezepagina. Een abonnementzonder ergens lid of donateurvan te worden is ook mogelijkvia opgave aan: Vredes-Magazine, Vlamingstraat 82,2611 LA Delft of naarinfo@ vredesmagazine.nl

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

De website www.wilpf.nl is onder constructie, later berichten overbijeenkomst gewapende conflicten en economie.

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrumen kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijnwelkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

Als alles goed gaat wordt er op 24 maart tijdens de HHS-top eendemonstratie gehouden om te protesteren tegen de atooombom.Dat is nog altijd de vuilste bom ter wereld. Op de website van hetHaags Vredesplatform een link naar verslag 2Dh5.

VREDESBEWEGING PAISVredesbeweging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters’ International. Onze wortelsgaan terug tot de Eerste Wereldoorlog.

Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal van een wereld zonderoorlog en voor een geweldloze, duurzame en rechtvaardige samen-leving. We zijn daarvoor op vele manieren actief in Nederland envia de WRI in de hele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0631275464.e-post: [email protected]: www.humanistischvredesberaad.nl

Op de website weergave twitters met Kagame

Abonneeworden

Wilt u het nieuws van en voor devredesbeweging sneller en uitgebreider?Abonneer u dan gratis op

onze e-mailnieuwsbrief VredesNieuwsvia: www. vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

AMOKVDOnderzoeksdossier

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman

De dronesclub van Jeanine • Aan de grenzenvan Europa • Slachtoffers uit het oosten • De wereld alsslagveld • Nederlandse drones • Dood vanuit de hemel

en de oorlog op afstand

DRONES

INDIANA, JULI 2012. VOOR ZIJN HUIS IN INDIANAPROTESTEERT ROBERT RAST MET EEN NEPDRONE. ZIJN ZOON,EEN MARINE MAN UIT HET AMERIKAANSE LEGER, IS IN APRIL

2011 IN AFGHANISTAN DOOR EEN DRONE GEDOOD.


AMOK OnderzoeksdossierVD

Oorlog met afstands-bediening

van troepen zonder al te veel kleerscheu-ren te kunnen beëindigen. Ten tweedeom de oorlogen nu in de schaduw voortte kunnen zetten zonder druk van de pu-blieke opinie. Ten derde om zonder al tehoge kosten de situatie in een aantal de-len van de wereld te stabiliseren om zichverder te wijden aan wat men in Was-hington momenteel werkelijk belangrijkvindt: de militaire wedijver met China.

SCHADUW IN HET ACHTERLANDDe nieuwe oorlogsvoering van de VSkenmerkt zich dus vooral door doden opafstand zonder veel in het terrein aanwe-zige soldatenlaarzen en doden vanuit deschaduw in het achterland. Het is eenvorm van asymmetrische oorlogsvoe-ring, een gewapend conflict waarbij detwee partijen totaal ongelijkwaardig zijnwat betreft middelen en tactiek. Hetluchtoverwicht van de westerse legers istotaal, tegen een drone-aanval is vrijwelgeen verweer mogelijk. Maar de guerril-lategenstander heeft zijn eigen asymme-trische middelen, de gevreesde berm-bommen en zelfmoordaanvallers, die alsstoottroepen worden ingezet om eenbres te slaan in de verdediging. En datlaat nog buiten beschouwing de blow-back, het boemerangeffect, waarbij elkeaanval met burgerslachtoffers alleenmaar nieuwe wrekers oplevert, zonderdat de bevolking zich veiliger voelt.

Het zal een kwestie van tijd zijn voor-dat ook vijanden van het Westen zich vandrones gaan bedienen: de proliferatie vande drone.

Kees Kalkman

De columns van Paul Rogers:

www.opendemocracy.net/author/paul-rogers

Dit dossier heeft als focus de drone. Het onbemande vliegtuigje dat de laatste jarenzoveel furore maakt, is echter maar één van de verschijningsvormen van een nieuwewijze van oorlogsvoering. Deze heeft zich tijdens het presidentschap van Obama snelontwikkeld. Paul Rogers van de universiteit van Bradford noemt dit in zijn steedsinformatieve column bij OpenDemocracy de ‘oorlog via afstandsbediening’ (remotecontrol). Ook Nederland raakt via de aanschaf van drones en de snelle uitbouw van hetbestand aan special forces (commando’s en mariniers) hierin steeds verder verstrikt.

Behalve de drone maken van dezenieuwe oorlogsvoering deel uit:– De steeds grotere nadruk op de

inzet van special forces, die hun geheimeoperaties veelal onder de radar uitvoe-ren, zodat hun aanwezigheid later kanworden ontkend. Ze hebben twee taken:het uitschakelen van tegenstanders ach-ter het front via commando-acties (deberuchte night raids) en het trainen vanlokale bondgenoten in het bestrijden vanopstandige bewegingen.

– Naast de paramilitaire vleugel van deCIA krijgt nu ook het Pentagon zijn ei-gen Defense Clandestine Service, die demilitaire spionageactiviteiten tevens bui-ten de eigenlijke oorlogszones moet gaanuitvoeren.

– Het gebruik maken van particulieremilitaire bedrijven, die vaak personeelinhuren dat eerder heeft gewerkt bij despecial forces. Dit heeft het voordeel dathun aanwezigheid niet hoeft te wordenverantwoord in de media en gevrijwaardis van parlementaire controle.

– Het programma prompt global strike(PGS – directe wereldwijde aanval),waarmee binnen het uur overal ter we-reld met conventionele ballistische raket-ten vaste doelen getroffen kunnen wor-den. PGS zou in 2015 operationeel moe-ten worden, maar het is nog onduidelijkof er vanaf bases op land (Guam, DiegoGarcia en een locatie in de VS) gewerktzal worden of vanaf onderzeeërs.

De nieuwe vorm van de Amerikaanseoorlogvoering is allereerst een reactie opde mislukkingen van de oorlogen in defase die eraan voorafging, de massale in-zet van grondtroepen in Irak en Afghani-stan. De indruk bestaat dat de regeringObama om drie redenen heeft gekozenvoor de nieuwe werkwijze. Ten eerste alseen manier om de mislukte massale inzet


De afgelopen jaren was er groteconcurrentie op de wapenmarktop het gebied van gevechtsvlieg-

tuigen. Alleen al in Europa worden drievergelijkbare toestellen gebouwd: de Eu-rofighter Typhoon, de Gripen en de Ra-fale. Die moeten het opnemen tegenAmerikaanse gevechtsvliegtuigen vanonder meer Lockheed Martin en Boeing.Hoewel beslissingen over aanschaf offici-eel genomen worden op grond van pres-taties en kosten, is het aangaan van eengrote wapendeal in hoge mate het aan-gaan van een politieke relatie. Mededaardoor trekken de Amerikaanse wa-penfabrikanten vaak aan het langste einden hebben de Europese gevechtsvliegtui-gen minder kans.

De centrale rol van gevechtsvliegtui-gen wordt nu een beetje overgenomendoor drones, zowel in militaire plannen-makerij als op de wapenmarkt. Israël ende Verenigde Staten zijn de voornaamsteleveranciers. “Europa heeft minstens 10jaar verloren. Hoe langer het duurt, hoedominanter de Amerikanen en Israëli’szullen zijn,” volgens Airbus topman TomEnders. Europese wapenbedrijven pro-beren in verschillende samenwerkings-


verbanden hun achterstand in te halen,op basis van en in samenwerking metAmerikaanse en Israëlische wapenbe-drijven. Maar als puntje bij paaltje komtkiezen defensieministers toch voor aan-koop van kant en klare drones in Ameri-ka of Israël. Door in Israël of de VS ‘vande plank’ te kopen hoeven regeringenniet bij te dragen aan risicovolle ontwik-kelingskosten. Maar dit dreigt ertoe teleiden dat in Europa helemaal geen dro-neproductie tot stand komt. Het kortetermijn belang van krappe defensiebe-grotingen bedreigt het lange termijn mi-litaire belang van het ontwikkelen van ei-gen dronetechnologie.

De keus van Frankrijk voor een Ameri-kaanse Reaper – dezelfde MALE (Medi-um Altitude Long Endurance) drone dieNederland wil kopen – in plaats van dedoor Dassault samen met Israël Aerospa-ce Industries ontwikkelde Heron-2, washet meest opvallend, omdat juist Frank-rijk zich altijd sterk maakt voor Europesewapenproductie. Net als Nederlandkocht Frankrijk onbewapende Reapersvoor verkenningsdoeleinden, maar netzoals hier gaan in Frankrijk hardnekkigegeruchten dat deze drones – inmiddels in

gebruik in Mali – op termijn uitgerustzullen worden met raketten.

VAN DE PLANK OF COSTUMISEDEuropese wapenbedrijven beconcurre-ren elkaar in verschillende samenwer-kingsverbanden bij het ontwikkelen vaneen MALE drone voor Europa. Het Brit-se BAE Systems en het Franse DassaultAviation werken samen in het Telemosdroneprogramma. De Britse en Franseregering hebben zich herhaaldelijk uitge-sproken over de wenselijkheid van eenBrits-Franse MALE drone. Desondankswachten de bedrijven al jaren tevergeefsop een concrete behoeftestelling en aan-koopstrategie van hun regeringen. Daar-door wordt verder investeren in de Tele-mos voor hen financieel steeds hachelij-ker. Airbus Defence and Space, (voor-heen EADS Cassidian) blies om die re-den zijn Talarion MALE drone program-ma af, na tevergeefs te hebben gehengeldnaar financiële toezeggingen van de be-oogde klanten Frankrijk, Spanje enDuitsland.

Maar de Europese wapenindustriegeeft deze zeer lucratieve markt niet zo-maar op. Voor een toekomstig Europees

“Op dit moment is er binnen Europa geengoed alternatief voorhanden voor de ‘eurodrone’. Gelooft u mij: anders hadden deFransen die gekocht.” Minister Hennisvan defensie, in de Tweede Kamer overde aanschaf van drones, 5 februari2014.Dronetechnologie heeft zich razend-snel ontwikkeld, met name in Israël ende VS en heeft van daar uit de wereldveroverd. Voor Israël bijvoorbeeld, eengrote wapenexporteur, maken dronesinmiddels 3 tot 10 procent uit van dehuidige wapenexport. Die voorsprongdreigen Europese wapenbedrijven nietmeer in te kunnen halen. Dit baart nietalleen hun bazen en aandeelhouderszorgen. Vanuit de Europese Unieworden pogingen ondernomen om,door meer onderzoekssubsidies eninternationale samenwerking, deontwikkeling van een gevechtsklare‘Eurodrone’ te stimuleren. Het istwijfelachtig of dat gaat lukken.

De dronesclub van Jeanine

Teke

ning

: Len

Mun

nik


Israël als de EU hebben immens belangbij de samenwerking binnen Horizon2020. Israël omdat het geld krijgt, de EUomdat het in de technische kennis uit deIsraëlische wapenindustrie kan delen.

De wapenindustrie neemt al jaren deelaan allerlei adviesorganen van de Euro-pese Commissie waarin nieuw Europeeswapenindustriebeleid wordt ontwikkeld.Vaak worden de adviezen van deze orga-nen letterlijk door de Commissie overge-nomen. UVS International bijvoorbeeld,de belangrijkste Europese lobbygroepvoor drones, neemt deel aan de EuropeanRPAS* Steering Group. Deze SteeringGroup heeft de Europese RPAS roadmap(EU-taal voor stappenplan) ontwikkeld.UVS International viel de eer te beurt omdeze roadmap officieel aan de EuropeseCommissie te presenteren op de Parijsewapenbeurs Eurosatory in juni 2013.

Ook bij het beleid rond onderzoeks-programma Horizon 2020 heeft de Euro-pese Commissie hulp van een ExpertGroup, de Horizon 2020 Secure SocietiesAdvisory Group. Na een klacht van deBrusselse NGO Corporate Europe Ob-servatory wegens de oververtegenwoor-diging van het bedrijfsleven in de advies-organen van de Commissie adviseerde deEuropese Ombudsman aan de Commis-sie om deze meer gebalanceerd samen testellen. De Horizon 2020 Secure SocietiesAdvisory Group bestaat nu uit 29 leden,waarvan 12 vertegenwoordigers van or-ganisaties en 17 deelnemers op persoon-lijke titel, vanuit specifieke expertise. Be-trokken organisaties zijn onder meer Eu-ropol, Frontex, het Europees defensieagentschap EDA, een aantal onderzoeks-instituten en vertegenwoordigers van dewapenindustrie, waaronder de twee gro-te Europese lobbyorganisaties EOS (Eu-ropean Organisation for Security) enASD (Aerospace and Defence IndustriesAssociation of Europe). Bij de deelne-mers op persoonlijke titel zijn drie Ne-derlanders, waarvan een directeur vandefensiebedrijf TNO. De andere tweezijn een professor van de TU Eindhovenen een ambtenaar van Binnenlandse Za-ken.

EINDELIJK EEN EURODRONE? Op een bijeenkomst van het Europeesdefensie agentschap EDA in november2013 besloten Nederland, Frankrijk,Duitsland, Griekenland, Italië, Polen enSpanje een ‘club’ te vormen om een – ja-wel – roadmap te ontwikkelen. De club

moet ervoor zorgen dat de betrokkenlanden in 2020-2025 in staat te zijn geza-menlijk een MALE drone te produceren.Nederland is ‘lead nation’ bij deze club,de Britten doen niet mee. Duitsland heeftoverigens al gezegd dat 2020 onhaalbaarsnel is

In een Letter of Intent droegen de lid-staten de EDA op om studie te doen tenbehoeve van gezamenlijke productie vaneen drone die zowel kan surveilleren bo-ven de Middellandse Zee als militairedoelen aanvallen. In een persbericht stel-den de lidstaten dat het ontbreken vaneen eigen MALE drone een belangrijk te-kort in Europese militaire capaciteit is.Gewezen werd in dat verband op de inzetvan drones van Amerikaanse makelij bijde interventies in Libië en Mali. Een Ne-derlands Kamerlid vroeg in dit verbandof Mali in de toekomst beschoten zoukunnen worden vanaf vliegbasis Leeu-warden.

Verder krijgt EDA de opdracht om metde Lidstaten en het European AviationSafety Agency te bepalen hoe het certifi-ceringsproces voor militaire drones inEuropa kan worden gestroomlijnd. Ookis een Joint Investment Program overeengekomen om nieuwe technologie te ont-wikkelen, zoals sense and avoid (waarbijde drone zelfstandig andere toestellenwaarneemt en vermijdt), automatischopstijgen en landen (daar is nu nog altijdgrondpersoneel voor nodig – een pro-bleem voor de Amerikanen nu ze zich te-rugtrekken uit Afghanistan, van waaruitde drone-aanvallen op Pakistan plaats-vinden) en luchtverkeersinterfaces. Aandit onderdeel doet Nederland overigensniet mee, maar de Britten dan weer wel.Ook krijgt EDA de opdracht een zoge-naamd Categorie-B project voor te berei-den, in de aanloop naar concrete techno-logieproductie. De kosten worden gedra-gen door deelnemende Lidstaten.

Ook aan onafhankelijke Europesetransmissiesystemen wordt gewerkt. Sa-men met het European Space Agency(ESA) onderzoekt EDA het gebruik vansatellieten voor civiele en militaire dro-nenavigatie. Daarnaast doet ESA eigenonderzoek naar gebruik van Europese sa-tellieten voor besturing en informatie-overdracht door civiele drones.

Drones heb je in soorten en maten.Verkennings- en bewakingsdrones zijnrelatief lichte, soms uit de hand of meteen katapult te lanceren minivliegtuigjes.Nederland heeft in deze categorie de Ra-

MALE drone programma heeft Airbus alovereenkomsten gesloten met het Itali-aanse Alenia Aermacchi en Turkish Aero-space Industries, en een 51% aandeel ge-nomen in Rheinmetall Defence.“We blij-ven praten met onze toekomstige klantenen geïnteresseerde industriële partnersom sleuteltechnologie veilig te stellenvoor een gezamenlijk Europees MALEprogramma,” aldus een woordvoerdervan Airbus. In de aanloop naar de Euro-pese Raadsbijeenkomst over defensie enwapenindustrie in 2013 verscheen eenoproep aan Europese regeringen om eenEuropees dronesprogramma op te zet-ten, ondertekend door Airbus, Dassaulten het Italiaanse Finmeccanica. Volgensde drie defensiegiganten zou het voor-deel onder meer zijn dat “essentiële voor-waarden voor de certificering van dronesvan het begin in het programma wordtmeegenomen” en dat “Europese onaf-hankelijkheid in het omgaan met infor-matie en inlichtingen gegarandeerd isterwijl tegelijkertijd een robuust systeemwordt opgezet tegen cyberaanvallen.” Opdit moment gaat de informatie vanuitdrones via de Verenigde Staten en Israël,omdat er geen Europees transmissiesys-teem is.

LOBBYEN IN BRUSSELIn Brussel vinden de defensiebedrijveneen gewillig oor. Al jaren wordt de dro-nesindustrie financieel gesteund. Hetsteunen van wapenproductie vanuitBrussel ligt politiek gevoelig. Maar doorfinanciering te verstrekken aan onder-zoeksprojecten voor dual use producten,met zowel een militaire als civiele toepas-sing, kan de wapenindustrie toch Euro-pees geld ontvangen. Voor het steunenvan dual use producten zoals dronesheeft de EU de komende zeven jaar 3,8miljard euro gereserveerd binnen hetHorizon 2020 onderzoeksprogramma,onder het hoofdstuk “Secure societies –Protecting freedom and security of Euro-pe and its citizens.” Op basis van het EU-Israëlisch Associatieverdrag mogen ookIsraëlische bedrijven hiervan gebruikmaken. Onlangs ontstonden hieroverproblemen, omdat de EU, tot veront-waardiging van Israël, bedrijven uit debezette gebieden van deelname wilde uit-sluiten. De vestiging van deze bedrijvenis immers in strijd met het internationaalrecht. Het probleem is inmiddels in denminne geschikt door toevoeging van eenvage appendix aan de afspraken. Zowel



ven van ongeveer 2 kilo en de ScanEaglevan ongeveer 20 kilo. De Raven is ingezetin Afghanistan, de ScanEagle voor de So-malische kust tijdens de antipiraterijmis-sie. Beide zullen worden ingezet in Mali.Bewapenbare drones, zoals de Reaper dieNederland voor verkenningstaken aan-

schaft, zijn veel zwaarder en kunnen lan-ger, hoger en verder vliegen. Drones bo-ven 150 kilo zijn op dit moment niet toe-gestaan in het Europese civiele lucht-ruim. Om die reden trok Duitsland zichin de zomer van 2013 terug uit de ont-wikkeling van de Euro Hawk verken-ningsdrone van EADS Cassidian, eenkwestie die defensieminister Thomas deMaiziere bijna de kop kostte, en de Duit-se schatkist 600 miljoen euro. De Maizie-re had geen zin om nog langer geld uit tegeven aan een project dat hij voorlopigniet gebruiken kon. EADS topman En-ders was laaiend en verklaarde in de aan-deelhoudersvergadering dat het “eenstaaltje Duitse bureaucratie is. Je hoeft al-leen het luchtverkeer maar voor 15 mi-nuten stil te leggen om de drone te latenstijgen of dalen.” De EU komt met ge-zwinde spoed aan de problemen tege-moet en heeft 4 miljoen euro uitgetrok-ken voor onderzoek naar de integratievan zowel civiele als militaire drones in

het Europese luchtruim vanaf 2016.Gevechtsdrones zijn een stapje verder

in de technologie en kunnen daadwerke-lijk luchtgevechten voeren. De huidigeEuropese gevechtsdrones, de Baracudavan EADS Cassidian, de Britse Taranis ende Franse nEUROn, zijn ontwikkeld ten

behoeve van de technologie, niet om alszodanig in productie te nemen. Maar alser niet snel vervolgstappen worden gezetveroudert de kennis.

EUROPEES OF BINATIONAAL?Afgelopen februari kwamen Frankrijk enGroot-Brittannië overeen om 120 mil-joen pond (146 miljoen euro) te investe-ren in een gezamenlijke studie naarvoortgaande ontwikkeling van gevechts-drones, gebaseerd op de Taranis en denEUROn van respectievelijk BAE Sys-tems en Dassault. Deze overeenkomstbouwt voort op de destijds als spectacu-lair beschouwde Lancaster House Over-eenkomst uit 2010, waarin beide landenzich uitspraken voor grotere defensiesa-menwerking. Maar dat was voordat Hol-lande president werd, en voordat inGroot-Brittannië een anti-Europese par-tij een bedreiging voor het huidige beleidging vormen. De Frans-Britse militaireliefde is inmiddels wat bekoeld. Het ver-

AMOK OnderzoeksdossierVDvolg op de Lancaster House Overeen-komst is in zeer voorzichtige bewoordin-gen gesteld, en vooral ontbreekt vervolg-financiering, hetgeen doet vermoedendat de overeenkomst vooral politieke be-tekenis heeft. Die ligt erin dat de Fransenen de Britten de andere EU landen er niet

bij hebben gevraagd. Ook maken ze eenduidelijke keus voor de wapenbedrijvenBAE Systems en Dassault, waarmee zeThales, Airbus (voorheen EADS Cassi-dian), en andere potentiële producentenbuitensluiten.

Hiermee lijkt de brede Europese sa-menwerking weer naar de achtergrond teverdwijnen ten koste van een bilateraalproject. De Europese militaire samen-werkingsgedachte zit blijkbaar niet zodiep.

Wendela de Vries

RPSA = Remotely Piloted Areal Systems. De wapen-

industrie wil van het woord drones af, vanwege de

associaties met het CIA-moordprogramma in

Pakistan en Jemen. Bovendien willen ze graag

benadrukken dat hun mooie producten geen ‘killer

robots’ zijn, maar dat er wel degelijk een piloot aan

de knoppen zit, zij het dan op afstand.

Foto

:Ja’

kari

Tay

lor

/SH

FWir

e

FORT MC NAIR, 23 MEI 2013



Oktober vorig jaar kwamenmeer dan 300 mensen omvoor de kust van het Italiaanse

eilandje Lampedusa, toen hun boot inbrand vloog en daarna zonk. De schokwas groot en de discussie over hoe hetEuropese migratiebeleid vorm te gevenlaaide op.Van allerlei kanten werd aange-drongen op het zoeken naar manierenom dergelijke tragedies in de toekomst tevoorkomen.

Hoewel veel slachtoffers onbekend ennaamloos blijven, schatten diverseNGO’s dat het totaal aantal migrantendat is omgekomen bij pogingen via deMiddellandse Zee in Europa te komen,inmiddels is opgelopen tot zo’n 20.000.Er lijkt bovendien een stijgende lijn in tezitten, want de laatste jaren loopt hetaantal slachtoffers op.

De Europese Unie reageerde met eenverdere aanscherping van het migratie-beleid en de keuze voor de inzet van meermilitaire middelen en technologie ommigranten tegen te houden. Het beleidtegen illegale immigratie werd onderge-bracht in de ‘defensie en security’-peilervan de EU. In december ging bovendienhet grensbewakingssysteem Eurosur offi-cieel van start. Een belangrijke rol binnenhet palet van de verdere militariseringvan de Europese buitengrenzen lijkt weg-gelegd voor drones.

Frontex toont al enige jaren interessevoor de inzet van drones ten behoeve vangrensbewaking, met name boven in hetMiddellandse Zeegebied. Ilkka Laitinen,directeur van Frontex, stelt dat dronesgebruikt kunnen worden om het werkge-bied uit te breiden,“om de overdracht ende productie van extra surveillancegege-vens vanuit een gebied buiten de Europe-se grenzen te regelen.”

In 2011 kreeg Frontex van het Euro-pees Parlement groen licht zelf materieelaan te gaan schaffen. Tot nu toe heeft dit

niet de aankoop van drones geleid, medeomdat nog onduidelijk is of, en zo ja,wanneer, deze daadwerkelijk ingezet mo-gen gaan worden. De EU verwacht nu dathet mogelijk pas in 2028 zover zal zijn.

INDIVIDUELE STATENVerschillende Zuid-Europese landen be-spreken sinds enige tijd het nationale ge-bruik van drones voor grensbewaking, aldan niet gekoppeld aan inzet in het kadervan Frontex.

Italië besloot daadwerkelijk hiertoeover te gaan in de nasleep van het dramabij Lampedusa afgelopen oktober. DeItaliaanse luchtmacht stelde Predator-drones (sic), uitgerust met surveillance-camera’s beschikbaar voor een missiewaarbij de totale inzet van schepen envliegtuigen voor grensbewaking werdverdrievoudigd.

Frankrijk testte de S100-drone, gepro-duceerd door het Oostenrijkse Schiebel,voor grensbewaking. Volgens de Fransemarine kunnen schepen door het ge-bruik van deze drone een twee keer zogroot gebied als voorheen in de gatenhouden.

Noord-Afrikaanse landen wordendoor de EU zwaar onder druk gezet ommigranten tegen te houden voordat zeaan de overtocht naar Europa beginnen.Tegen deze achtergrond overwegen ookLibië en Algerije de aanschaf van dronesvoor grensbewaking. Marokko is al eenstap verder, dat nam drie onbewapendeHarfang-drones van de Franse krijgs-macht over.

EUROSUREurosur moet het overkoepelende, cen-trale instrument worden om bewakingen surveillance aan de Europese zuidelij-ke buitengrenzen en ver daarbuiten tecoördineren. Het voorziet in het uitwis-selen van real time beelden en data tus-

sen EU-lidstaten en Frontex. De infor-matie wordt verzameld door middel vansurveillances in het Middellandse Zeege-bied, waarbij drones, satellieten en mari-neschepen ingezet worden. Het is danook niet verwonderlijk dat de militaireindustrie flink gelobbyd heeft om Euro-sur van de grond te krijgen.

EUROPEES ONDERZOEKSGELDDe militaire industrie profiteert voorals-nog echter vooral via de zogenaamde Ka-derprogramma’s waarmee de EuropeseUnie jaarlijks miljoenen in onderzoek enontwikkeling op diverse gebieden, vanvoedselvoorziening tot nanotechnologie,investeert. Security-projecten vormeneen van de peilers van deze programma’s.Grensbewakingsprojecten zijn hier weereen belangrijk onderdeel van. Daarbijduiken regelmatig dronesgerelateerdeprojecten op.

Al onder de zogenaamde PreparatoryAction for Security Research, dat liep van2004 tot 2006, kreeg een consortium on-der leiding van het Franse bedrijf Das-sault Aviation vijf miljoen euro om demogelijke bijdrage van drones voorgrensbewaking te onderzoeken. Het Ne-derlandse Nationaal Lucht- en Ruimte-vaartlaboratorium (NLR) was ook bij ditproject betrokken.

Onder het daaropvolgende Frame-work Program 7 (2007-2013) breidde hetaantal projecten zich snel uit, veelal ge-koppeld aan Frontex en/of Eurosur. On-der onnavolgbare afkortingen als SEA-BILLA, PERSEUS en OPARUS hieldenconsortia van bedrijven en onderzoeks-instellingen zich bezig met de ontwikke-ling van zaken als een maritiem grensbe-wakingssysteem, een maritiem surveil-lancesysteem voor grensbewaking en eenopen architectuur (vrij beschikbare digi-tale architectuur) voor grensbewakingdoor middel van drones. In alle gevallen

Drones aan de grenzenBegin 2012 betaalde Frontex, het grensbewakingsagentschap van de EU, diverse internationale droneproducenten30.000 euro om hun handelswaar te demonstreren tijdens een driedaagse presentatie vanaf de vliegbasis Aktio inGriekenland. Frontex is zeer geïnteresseerd in de inzet van onbemensde vliegtuigen voor surveillancevluchten boven hetMiddellandse Zeegebied. En wapenfabrikanten staan te springen om Frontex aan hun klantenbestand toe te voegen.Juridische obstakels, het verbod op het gebruik van volledig onbemensde vliegtuigen in het commercieel in gebruik zijndeluchtruim, vormen nu nog een belemmering voor daadwerkelijke aanschaf en gebruik van drones door Frontex.


nam de inzet van drones een belangrijkeplaats binnen het project in. De AirbusGroup (voorheen EADS, met hoofdkan-toor in Leiden), Thales Nederland enTNO waren de belangrijkste betrokkenbedrijven uit Nederland in de consortiadie geleid werden door het Italiaanse Se-lex Sistemi Integrati (SEABILLA), hetSpaanse Indra Sistemas (PERSEUS) enhet Franse Sagem (OPARUS).

Afgelopen december is het nieuwe Ka-derprogramma ‘Horizon2020’ van startgegaan, dat loopt tot 2020. Op het gebiedvan grensbewaking springt in de eersteserie projecten vooral een onderzoeknaar het gebruik van optioneel bemens-de vliegtuigen in het oog. Een logischestap: gezien het nog geldende verbod ophet gebruik van drones in het commerci-eel luchtruim, wordt nu ook gekekennaar de mogelijke bruikbaarheid vanvliegtuigen die zowel met als zonder pi-loot kunnen vliegen. De EU verwachttussen de 5 en 12 miljoen euro kwijt tezijn voor dit project.

OVERIGDiverse andere landen gebruiken even-eens drones voor grensbewaking. Vooralaan de Amerikaans-Mexicaanse grenszijn ze al volop in gebruik, al twijfelendeskundigen aan de effectiviteit ervan.Verdere militarisering van de grensbewa-king is voor veel politici echter een voor-waarde om steun te geven aan een be-perkt ‘pardon’ voor illegalen die zich al inde Verenigde Staten bevinden.

Australië, de laatste tijd veel in hetnieuws vanwege een forse aanscherpingvan het migratiebeleid, overweegt deaanschaf van drones om grotere gebie-den op zee in beeld te kunnen brengen.De Triton- drone van de Amerikaansewapengigant Northrop Grumman wordtals meest waarschijnlijke kanshebbervoor aanschaf genoemd. Ook landen alsIndia en Zuid-Afrika zetten drones in bijgrensbewaking.

De EU probeert de met de verdere mi-litarisering van de grensbewaking inge-zette beleidslijn neer te zetten als dé op-lossing om in nood gekomen migrantente redden. Een slim verkooppraatje, dathelaas goed werkte. Het Europees Parle-

ment stemde met grote meerderheid inmet operationele regels die het in decem-ber 2013 in werking stellen van Eurosurmogelijk maakten. De primaire taak vanEurosur en Frontex is en blijft het stop-pen en terugsturen van migranten die deEuropese Unie proberen binnen te ko-men.

FELLE KRITIEKDe roep om meer grensbewaking in reac-tie op de ramp bij Lampedusa kan op fel-le kritiek vanuit mensenrechtenorgani-saties, progressieve Europarlementariërs,migratieactivisten en vluchtelingenon-dersteuners rekenen.

Hein de Haas, mededirecteur van hetInternational Migration Institute van deUniversiteit van Oxford, schreef in eenvernietigend commentaar dat het “deaanscherping van de grenscontroles [is]die migranten dwingt om gevaarlijkeroutes te nemen en ze steeds afhankelij-ker van mensenhandelaren maakt om degrens over te komen.” Hij noemde dit“het echte schandaal” omdat “overhedenen agentschappen zoals Frontex schaam-teloos misbruik maken van tragedies zo-

als de ramp voor de kust van Lampedusaom nog meer geld te investeren in de‘strijd tegen illegale migratie’. Hierdoorzal ook in Europa de afhankelijkheid vande mensensmokkel alleen maar vergro-ten, vluchtelingen zullen de toegang totbescherming ontzegd worden en het do-dental aan de grenzen zal nog verder op-lopen.”

De Duitse Europarlementariër SkaKeller (Bündnis 90/Die Grünen) uittespecifieke kritiek op de illusie dat de inzetvan drones migranten in nood zou kun-nen helpen:“Zelfs als een drone een vaar-tuig ontdekt, kan het niets voor de opva-renden doen. Je hebt echte mensen nodigdaar, en een drone gebruiken biedt daargeen garantie op.”

Mark AkkermanCampagne tegen Wapenhandel


van Europa


Khan heeft in 2010 een aanklachttegen de Amerikanen ingediendwegens de aanval en wil ook een

aanklacht indienen bij het InternationaalGerechtshof. Maar voor zijn vertrek werdhij door onbekenden ontvoerd, door on-bekenden ‘verhoord’ met bastonnades(afgerost met stokslagen) en na ruim eenweek vrijgelaten. Tijdens de hoorzittingkwamen ook journalisten en advocatenaan het woord.

Dit gezelschap kwam na deze hoorzit-ting bijeen in Humanity House, waarPAX een avond had georganiseerd metKhan’s steunorganisatie Reprieve, enwaar SP-kamerlid Harry van Bommel alseen van de aanvragers van de hoorzittingmede het woord voerde. Men moet grotebewondering hebben voor Khan, die naeen week ontberingen in gevangenschapen dagen ononderbroken activiteit totver in de avond zijn stem wilde laten ho-ren. De vermoeienissen na de vele ge-sprekken die hij naast zijn optreden ookmet journalisten heeft gevoerd – waar-naast ook paginagrote artikelen in DeVolkskrant en Trouw verschenen – warenhem aan te zien. Actief was ook de jour-nalist Noor Behram, die zeventien in-slagplaatsen in het gebied had bezocht enter plaatse de schade opnam. Samen meteen advocaat en een woordvoerder vanReprieve stelden zij de ‘precisiekwaliteit’van de drones als aanvalswapens tegenterrorisme scherp ter discussie.

Want drones zijn helemaal niet zonauwkeurig als een chirurg. In Pakistanhebben 350 aanvallen van drones plaatsgevonden. Noor liet een foto zien metvier kinderen, die in een tehuis zaten enin 2010 zijn omgekomen. In totaal zijn er

honderd krijgers getroffen tegenover3.000 burgerslachtoffers. Dat is wel eenzeer grote hoeveelheid. Welnu, als dronesniet nauwkeurig zijn en er dus een drei-ging is dat mensen willekeurig omko-men, dan is er sprake van terreur. Dorpe-lingen leven voortdurend in angst, of watmen tegenwoordig noemt: permanentestress, omdat niet de terroristen wordenbedreigd, maar zijzelf. Een zaak die ookdoor Human Right Watch en AmnestyInternational onder de aandacht is ge-bracht.

Met dit beeld als uitgangspunt ont-stond er een discussie over de vraag of deverstuurders van drones oorlogsmisda-den plegen, en zo ja: in hoeverre.

REGELSHet probleem was volgens Van Bommeldat er voor het gebruik van drones geenregels bestaan. Het zijn wapens die vaakbuiten een reguliere oorlogssituatie wor-den toegepast en er bestaat niet zoiets alsvoorschriften voor een ‘legaal gebruikvan drones’. Veel activiteiten met dronesvinden plaats tijdens geheime operaties,zowel op het gebied van verkenning alsoperationeel met wapens. Ook Neder-land doet hieraan mee, al blijft het bij onsvoorlopig tot verkenning beperkt: in ie-der geval in Afghanistan en Mali. Wat wij


als democratie over dat gebruik zoudenmoeten eisen is in twee begrippen samente vatten: transparantie – dus openheidover het gebruik – en een mogelijkheidtot aansprakelijkheid (accountability).

En deze mogelijkheid is er niet. De VShebben zich niet aangesloten bij het Sta-tuut van Rome (de basis voor het Inter-nationaal Strafhof) en zullen ook nietbereid zijn militairen uit te leveren. Bo-vendien is onduidelijk of conventies in-zake het oorlogsrecht van toepassingzijn, omdat er vaak geen sprake is van eenoorlogssituatie.

Dit leidde vanuit de zaal en ook elderstot tal van vragen.

Onduidelijk is welke marges er zijnvoor collateral damage (“bijkomendeschade” – een eufemisme voor burger-slachtoffers) bij het uitschakelen van dieandere dreiging: terroristen.

Gaat het om fouten of is te bewijzendat het doden van burgers systematisch is– (zoals bijvoorbeeld tijdens operatiesmet de V-1 door Duitsland tijdens deTweede Wereldoorlog)? In het laatste ge-val is er sprake van ‘collectief straffen’van plaatselijke gemeenschappen. Hetnoordoosten van Afghanistan is dan be-land in een situatie als tijdens de laatsteBritse koloniale oorlog, toen er metvliegtuigen bommen op burgers werden

Bericht van slachtoffers uit hetOp 18 februari vond in Nederland eenparlementaire hoorzitting plaats over drones.Daarvoor waren enkele Pakistanen uitgenodigd,die wonen in de bergen rond Waziristan en voorde belangen van hun medebewoners, met namevrouwen en kinderen, opkomen. Zij zouden vierEuropese parlementen bezoeken. Eén van hen,Karim Khan, een onderwijzer aan een openbareschool, heeft door een drone-aanval vier jaargeleden zijn broer en zoon verloren. Hij wilde eenreis maken door Europa om aandacht te vragenvoor de aanvallen van drones in Pakistan.

Foto

: Boy

d N

oord

a


gegooid. Dat werd indertijd door de we-reldgemeenschap gedoogd. Ook zoumen kunnen stellen: dit is oorlog zonderoorlogsverklaring, maar daar staat tegen-over dat de aanvallen na 9/11 door de re-gering van Pakistan gedoogd zijn. Is deregering van Pakistan dan eveneens aan-sprakelijk?

Over deze vragen is al in 2011 een – inhet Engels gesteld – rapport verschenenvan IKV-Pax Christi met de vraag“Maakt onbemand onacceptabel?” Hetantwoord is vooral moreel: het feit datmen vanuit zijn eigen huiskamer in hetWesten oorlogsslachtoffers kan maken inhet Nabije Oosten of waar ook ter wereldvergemakkelijkt het oorlogsvoeren. Endat men daarmee zonder vorm van pro-ces standrechtelijk kan executeren – watimmers het doel van de inzet is – maakthet stelsel verwerpelijk. Je zou je moetenafvragen: wat gebeurt er als iemand dezewapens, nu ver van je eigen bed in wer-king gezet, in het eigen vaderland wilgaan toepassen? Bijvoorbeeld als eenstaatsleider zelf het ‘structuurmodel’(stramien) van dit vaderland wil dicterenen zuiveren van ‘ongewenste elementen’?

Jan Bervoets

Bronnen:

Cor Oudes, Wim Zwijnenburg, Does unmanned

make unacceptable? Exploring the debate on using

drones and robots in warfare, IKV Pax Christi,

Utrecht 2011.

www.amnestyusa.org/our-work/issues/security-

and-human-rights/drones en de daar aangegeven

links om verder te lezen.

oostenAMOK OnderzoeksdossierVD

VAN LINKS NAAR RECHTS:HARRY VAN BOMMEL (SP), NOORBEHRAM, KARIM KHAN MET TOLKEN MIRIAM STRUIJK (PAX)

DE RAVENDe Raven RQ-11A van Aero-Vironment is een kleine tactischedrone voor verkenningen vanmaximaal 60 minuten. Detoestellen kunnen 10 km vervliegen. Nederland heeft 25 Raven-systemen met elk drie drones eneen grondstation. De Raven stuurtbeelden naar het grondstation,waar ze worden opgeslagen enbewerkt. De verkenner kan wordenuitgerust met een daglicht- of eeninfraroodcamera. Het toestel lijktop een modelvliegtuig, wordtgelanceerd met de hand en landtzelf op een van te voren vast-gestelde plek. De Raven is ingebruik bij mariniers, commando’sen verkenningseenheden.

DE SCANEAGLEDe ScanEagle van Boeing ver-zamelt beelden op verschillendehoogten zonder al te veel geluid temaken. Een systeem bestaat uiteen grondstation met ofwel zesvliegtuigen (analoge versie) of drievliegtuigen (digitale versie), eenlanceerinrichting en een opvang-systeem. Nederland heeft éénanaloog ScanEagle systeem entwee digitale. Het toestel stuurtvideobeelden van een daglicht- ofinfraroodcamera live door naar hetgrondstation. Het verbruikt weinigbrandstof en kan tot 22 uur in delucht blijven. De ScanEagle wordtgelanceerd met een katapult en bijde landing opgevangen met eenvan een haak voorziene verticalekabel. Het systeem is ingezet in hetkader van de bestrijding vanpiraten.De ScanEagles vallen evenals deRavens organisatorisch onder 107Aerial Systems Battery in ’t Harde.Dit is een onderdeel van JISTARC,het inlichtingencommando van hetNederlandse leger.

DE REAPERDe Reaper MQ-9 van GeneralAtomics zal in 2016 binnenkomenbij defensie. Het is een wat groteredrone. Er zullen vier vliegtuigen,een grondstation voor starts enlandingen en een grondstationvoor tijdens de vlucht wordenaangeschaft. De vliegtuigenhebben een elektro-optische eninfraroodsensor, een grond- enoppervlakteradar en een laservoor het aanwijzen van doelwitten.De radar ziet ook bewegendeobjecten. Het toestel kan 24 uur inde lucht blijven en heeft eenverhard banenstelsel nodig. Decommunicatie tussen hetbesturingsstation en het inze-tgebied loopt via een satelliet. DeReapers gaan vallen onder eennieuw op te richten eenheid vanhet Commando Luchtstrijd-krachten.De Reaper die Nederland nu heeftgekocht, is voor verkenning, maarkan zoals defensie het uitdrukt ‘naeen kleine aanpassing’ wordenbewapend. Hiervoor is wel apartepolitieke goedkeuring nodig. Ookkan de Reaper natuurlijk samenmet bewapende drones vanbijvoorbeeld de VS optreden,waarbij Nederland dan hetinlichtingenbeeld zou verzorgen.De VS opereren vaak met eencombinatie van bewapende enverkenningsdrones. (KK)

Bronnen:

defensie.nl/onderwerpen/onbemande-

vliegtuigen/inhoud/welke-onbemande-

vliegtuigen

Wikipedia (ScanEagle)

Tweede Kamer 30806, Nr. 16.

Onbemande vliegtuigen (UAV)

Documentatie VD AMOK

De drones van hetNederlandse leger


Het boek is grotendeels gebaseerdop geschreven bronnen, maarook op bezoeken aan Pakistan

en Afghanistan. Dat leidt tot persoonlijkeverhalen met gruwelijke details. Zoalseen verhaal van een meisje van dertienjaar en haar broers: “Opeens hoorden zeeen dreigend gebrom en toen was er eenexplosie: iets vreselijks was uit de luchtgevallen, het trok hun huis uit elkaar enslingerde lichaamsdelen van hun moederen twee broers door de lucht.” Het maaktde gruwelen van de aanvallen door dro-nes invoelbaar.

Er zijn bewapende en onbewapendedrones en er zijn hele kleine drones.DARPA, de defensieonderzoeksorganisa-tie van de Verenigde Staten, looft prijzenuit van 100.000 dollar voor studenten enhobbyisten die met een goed plan ko-men. Voor een habbekrats halen ze zoideeën binnen. Benjamin schrijft overzwermen kleine drones, die als kamika-zes op een doel afgaan, en over drones diezich vastplakken aan een doel en explo-deren op het moment dat dit gewenstwordt.

CAMPAGNEDrone Warfare is een campagneboek.Dat is niet verrassend, schrijfster Benja-min is medeoprichtster van de doorvrouwen geleide vredesorganisatie CodePink, die campagne voert onder de leusGround the Drones. Ze vertelt met en-thousiasme over acties tegen drones, zo-als naming and shaming van wapenfabri-kanten, juridische procedures, gebruikvan de Amerikaanse Wet Openbaarheidvan Bestuur (Freedom of Information


Act – FOIA) etc. “Eén van de beste me-thoden om een basis voor activisme tebouwen is je richten op lokale connectiesmet drones en de inzet daarvan,” schrijftze.

Een opsomming van acties en interna-tionale bijeenkomsten is één, maar hoezou een brede internationale campagneeruit moeten zien? Daarover is het boekonduidelijk. Het doet wel aanzetten. Inhet voorwoord, door feministe BarbaraEhrenreich, staat: “Als we de oorlog wil-len stoppen moeten we ons richten op al-le wapens die oorlog mogelijk maken enzelfs uitlokken (…) en de industrieën dieze produceren. (…) We moeten het onsaantrekken dat ze worden ingezet voorbinnenlands gebruik en zelfs bewapendaan de Mexicaanse grens, en mogelijkook tegen Amerikaanse demonstranten.”

Benjamin pent een scala aan argumen-ten neer die handig zijn om te kennen bijde strijd tegen drones. Opmerkelijk vondik het gegeven dat in de officiële cijfersvan het Pentagon het aantal civiele dro-neslachtoffers kunstmatig laag gehoudenwordt, door alle volwassen mannelijkeslachtoffers als strijder te definiëren. Wieeen geweer heeft loopt extra kans alsdoelwit te worden gezien. Een Pakistaan-se advocaat reageert: “Als dat het criteri-um is dan moet de VS een genocide be-ginnen, omdat alle mannen in het gebied[Waziristan in Pakistan] een AK-47 dra-gen en zich houden aan de sharia. Dat isdeel van hun cultuur. Sinds wanneer kanje mensen vermoorden om hun overtui-ging?”

Op zoek naar campagnemogelijkhe-den noemt Benjamin de succesvolle

campagne tegen landmijnen, die leiddetot een VN-verdrag tegen anti-perso-neelsmijnen (AP). Een verbod per ver-drag waaraan de VS niet deelneemt. Het-zelfde geldt voor Israël, dat veel drone-technologie exporteert en ruime aan-dacht krijgt in het boek.

HAALBAARHEIDJody Williams, die namens de Internatio-nale Campagne voor de Afschaffing vanLandmijnen (ICBL) de Nobel Vredes-prijs kreeg, vermoedt dat een brede cam-pagne tegen drones weinig uit zal halen.“Landmijnen waren klein grut,”zegt Wil-liams. “Drones zijn anders. Die zijn eenmelkkoe voor fabrikanten, lobbyisten ende overheidsbandieten. Er komt eengrootschalige wapenwedloop voor ditsoort wapens en ik ben bang dat bedrij-ven geen verbod zullen toestaan.” Watwel een campagnedoel zou kunnen zijn,is voorkomen dat er geautomatiseerdebewapende drones op de slagvelden ko-men, zegt Williams. Dat sluit aan op decampagne van het International Com-mittee for Robot Arms Control (ICRAC)dat al stappen heeft gezet binnen de VN.

De dood vanuitde hemel

In november 2013 besloot Nederland het onbemande vliegtuig Reaper aan te schaffen.De Reaper is een drone van wapenbedrijf General Atomics, dat groot is gewordendoor de ontwikkeling van drones. In 1980 had het bedrijf nog een omzet van 115 miljoendollar, in 2010 is dat al gegroeid tot 662 miljoen. Deze informatie komt uit Drone Warfare– Killing by Remote Control geschreven door Medea Benjamin. Dit boek geeft eenoverzicht van de ontwikkelingen op het gebied van drones en volgt een drone van wiegtot graf: van productie via inzet naar slachtoffers. Vervolgens gaat het over wet-geving, acties tegen drones en een internationale campagne.

Foto

: Cod

e Pi

nk



Of Benjamin ook die richting op wil isonduidelijk. Een onduidelijkheid die zemisschien expres laat bestaan, om niet tehoeven kiezen tussen wat haalbaar enwat nodig is. “Het gebruik van dronesmoet beperkt en transparant worden,”schrijft ze, “en op zijn minst bekend.”

ONBEWAPENDE DRONESDe inzet van drones in conflictgebiedenveroorzaakt veel stress. Op sommigeplaatsen komen drones wel 15 keer opeen dag overvliegen. De ene keer obser-veren ze alleen, de andere keer schieten zeop je familie. Hoe zit het met de onbewa-pende drones? Benjamin geeft een paarmaal aan dat er ook drones zijn die nuttigworden gebruikt bij bijvoorbeeld ram-penbestrijding. Maar er zijn ook onbe-wapende drones die ingezet worden voorhet verzamelen van militaire inlichtin-gen, het bespioneren van mensen in con-flictgebieden of ‘gewoon’ hier in het bin-nenland. De discussie hierover wordt inhet boek nauwelijks gevoerd. De BritChris Cole van Drone Wars UK zegt inhet boek tegen Benjamin: “Er is ook veelmeer scepsis tegenover observatie door

drones in het VK dan in de VS.” En daar-mee lijkt de kous af. Een discussie overeen mogelijke coalitie met groepen diezich richten op burgerlijke vrijhedenwordt uit de weg gegaan.

Het boek is vooral op de VS gericht.Wat doen British Aerospace Systems ende Europese Airbus Group (voorheenEADS) op dit gebied? Welke spelers zijner verder in Europa? In Europa gaan deontwikkelingen op dit gebied redelijksnel. Jammer dat dit aspect in het boekontbreekt.

Een zwakte van het boek is dat het bij-na lijkt alsof politiek wordt gemaaktdoor wapens, niet door mensen.“Bij oor-logsvoering met drones is het niet nodigom eerst de bevolking achter de oorlog tekrijgen (…) of om eerst heftige debattenin het Congres te voeren. (…) De gevech-ten in Libië werden gevoerd door dro-nes.” zijn illustratieve citaten. Belangrij-ker is een andere zwakte, namelijk de af-wezigheid van een visie op de Ameri-kaanse militaire strategie waarbinnendrones passen. Bush maakte in 2001 eeneinde aan een verbod op het gericht ver-moorden van tegenstanders, dat 25 jaar

had bestaan. De budgetten voor de speci-al forces, de crème de la crème van het le-ger, werden ondanks allerlei bezuinigin-gen op defensie de afgelopen jaren juistgroter. Kleinschalige optredens – eventu-eel met het gericht afschieten van tegen-standers – winnen aan belang. Hierdoorneemt de controle op de operaties af.Oorlogsvoering verandert, en de techno-logie van de drones past daar wonderwelin.

De drone die ook Nederland gaat ko-pen, de Reaper, krijgt nogal wat aandachtin het boek. Het vliegtuig wordt dan ookbewapend ingezet door de twee organi-saties waarop het boek vooral zijn pijlenricht: de CIA en het Joint Special Opera-tions Command (JSOC, dat samenwerktmet Academi, de opvolger van Blackwa-ter). Zij zetten drones in binnen groten-deels geheime programma’s. Het werddoor de Amerikaanse generaal Petraeusomschreven als “een moordmachine diebijna op industriële schaal opereert.”Jammer dat het boek geen index bevat,zodat ik dit soort zaken snel kan vinden.

Het boek richt zich tegen een anderewinnaar van de Nobelprijs voor Vrede,president Obama, die “zijn tactiekensimpelweg heeft veranderd van laarzenop de grond naar moordenaars in delucht.” In landen met een islamitische be-volking die bondgenoot zijn van de VS,was in juni 2012 tussen de 81 en 89 pro-cent tegen drones. In de State of the Uni-on van afgelopen januari meldde de pre-sident dat voortaan voorzichtiger metdrone aanvallen zal worden omgegaan.De kritiek wordt op zijn minst opge-merkt. Meer kritiek op droneprogram-ma’s, ook de Europese, kan zeker geenkwaad om de opmars ervan verder tehinderen. Het boek van Benjamin zorgtervoor dat je snel en goed onderbouwdeen mening kan vormen over de vlieg-tuigjes die worden bestuurd op afstand.

Martin Broekbroekstukken.blogspot.com

Medea Benjamin, Drone Warfare – Killing by Remote

Control. OR Books, 2012. 262 blz.

MEDEA BENJAMIN 2013



De wereld als slagveldDirty Wars – smerige oorlogen – is de weerslagvan een type grondige onderzoeksjournalistiek,dat helaas steeds schaarser wordt. Het boekbeschrijft hoe zich een nieuw type geheimeoorlog ontwikkelt, die momenteel vooral doorde Amerikaanse strijdkrachten wordt gevoerd.

Het boek is gebaseerd op inter-views met militaire strategen,analyses van de plannen en de

wapenprogramma’s die ze hebben ont-wikkeld en de gevolgen van de toepassingvan die programma’s voor de wereld vande gewone mensen.

Een van de wapensystemen waarvande werking wordt onderzocht zijn dedrones, maar deze staan niet op zichzelf.Een drone is immers niet meer dan eenstuk gereedschap, een onbemand vlieg-

tuig, onbewapend of bewapend. Veel vande door Scahill onderzochte aanvallengaan dan ook over de inzet van helikop-ters, gewone bemande bommenwerpersen kruisvluchtwapens (vanaf een onder-zeeër afgevuurd), of speciale comman-do’s die per helikopter of anderszins wor-den aangevoerd om door de Amerikanengezochte strijders te doden.

Deze speciale operaties met specialewapens zijn niet nieuw in de geschiedenisvan de Amerikaanse krijgsmacht. Voor-lopers van de CIA zoals het Office ofStrategic Services (OSS) ondernamen alin de Tweede Wereldoorlog gerichte

moordoperaties, net zoals speciale ver-kenningseenheden van het Amerikaansleger en de CIA tijdens de Vietnam oor-log. De aanslagen van 2001 hebben ech-ter geleid tot een veel grotere nadruk opdit type oorlogvoering, waaraan eensteeds groter deel van de Amerikaanseoorlogsbegroting wordt besteed. Voorhet begrotingsjaar 2014 werd een ver-zoek voor 9.913 miljard dollar ingediendbij het VS-Congres (ter vergelijking: detotale Nederlandse defensiebegroting be-draagt ongeveer 8 miljard euro – 11 mil-jard dollar).

PARALLELLE STRUCTUURDeze verschuiving naar geheime militai-re operaties vormt de rode draad in hetwerk van Scahill. Een bijzonder belang-rijk element daarbij is de toenemende

privatisering van dit type oorlog. Net alsin de conventionele oorlogvoering wor-den steeds meer privé ondernemingeningezet, wat als bijkomend voordeel heeftdat ze geen verantwoording hoeven af teleggen aan het Amerikaanse Congres.

Scahill onderzoekt voor de periode2001-2013 het ontstaan van een parallel-le structuur naast de oude formele mili-taire bevelslijnen, waarbij die bevelslij-nen regelrecht naar de politieke top lei-den. Dit maakt het mogelijk om in zeerbesloten politieke kring – bijvoorbeeldde Amerikaanse president, de ministervan defensie, de nationale veiligheidsad-

viseur en een paar juridische experts –richtlijnen op te stellen die direct doordit gehele apparaat worden uitgevoerd.

Scahill heeft de componenten van ditgeheime oorlogsapparaat zorgvuldigontleed. In 57 hoofdstukken behandelthij de belangrijkste beleidslijnen in degeschiedenis van het Joint Special Opera-tions Command (JSOC) – de belangrijk-ste tak van het Amerikaanse leger die de-ze operaties onderneemt – en de CIA,evenals talloze voorbeelden van aanval-len in Irak, Somalië, Jemen en Pakistan.Daardoorheen gevlochten zijn de verha-len van de mensen die het doelwit zijnvan de aanvallen. Die verhalen zijn totstand gekomen door ter plaatse in deaangevallen locaties interviews af te ne-men met overlevenden, familieleden enooggetuigen.

Daarbij besteedt hij veel aandacht aande jacht van de Amerikaanse specialeeenheden op Anwar al-Awlaki, een radi-cale Amerikaanse moslimprediker, diezich keerde tegen het Amerikaanse beleiden in feite een pleitbezorger van de jiha-di’s werd. Dat voorbeeld geeft aan datzelfs Amerikaanse staatsburgers zich nietkunnen beroepen op hun grondwettelijkrecht op een proces, als de executielijsteneenmaal zijn vastgesteld. Een van de be-langrijkste opmerkingen van Scahill overdie lijsten is, dat ze nooit korter worden.Hoe meer ‘hoogwaardige’ doelwittenworden getroffen, hoe meer vijanden er-bij komen, die vanzelfsprekend ook weerop die lijsten terechtkomen. Het is eenformule voor permanente oorlog, overalter wereld tegen iedereen die op schim-mige, oncontroleerbare, juridische gron-den wordt gedefinieerd als “terrorist” of“een gevaar voor de Amerikaanse staat”.

Scahill heeft een zeer grondig staatjeonderzoeksjournalistiek verricht, bijzon-der nuttig voor iedereen die op dit terreinwerkzaam is. De film waarin een deel vandit materiaal verwerkt is, is ook zeer demoeite waard om te zien.

Karel KosterSP Wetenschappelijk Bureau

Jeremy Scahill, Dirty Wars – The World is a battlefield

Serpent’s Tail, London 2013. 521 blz. met kaarten,

noten, index

Foto

: Dir

ty W

ars

IN HET MIDDEN DE ZWARTGEKLEDE SCAHILL TIJDENS HET MAKEN VAN DE FILM


KORTE BERICHTEN

Ontmoetingsdagvredesbeweging

Dit jaar organiseert Vrouwen voorVrede de jaarlijkse ontmoetingsdag

van de vredesbeweging. De dag wordt ge-houden op zaterdag 7 juni, bij Emma inUtrecht.

De doelstellingen van de dag zijn:– ontmoeting van organisaties en men-

sen die werken aan vredescultuur– ervaringen uitwisselen– nieuwe bondgenoten vinden voor de

eigen activiteiten– ideeën voor acties opdoen.

Het centrale thema is lobbywerk. Er iseen op dit gebied ervaren spreekster enveel gelegenheid tot het uitwisselen entips en informatie. Daarnaast zijn erworkshops gebaseerd op praktische acti-viteiten die de deelnemers al uitvoeren.Die kunnen ook buiten het thema lobby-werk liggen.

Dit is de dag voor elke vredesactivistdie eens per jaar over de schutting vanzijn eigen projecten wil kijken naar hetvredeswerk van anderen. Om er iets vante leren en wellicht tot samenwerking tekomen.

De dag begint om 10:30 en eindigt om16 uur. Meer info: www.vredessite.nl/nieuws/x_669

Vrijspraak voorVredesactie?

6februari was een bewogen dag voorde Belgische organisatie Vredesactie.

Vredesactie stond terecht voor een actiein 2008 tegen de Belgische steun aan deoorlog in Afghanistan. Buiten voor hetJustitiepaleis verzamelden zich meer danhonderd mensen om hun steun te betui-gen en het recht op vrije meningsuiting teverdedigen.

Ook tekenden 150 organisaties desteunverklaring “Vrije meningsuiting isgeen misdrijf.” Daaronder de Nederland-se zusterorganisatie VredesbewegingPais, eveneens een sectie van War Resis-ters International (WRI), en ook het Vre-desbureau Eindhoven. De steun voor de

zaak van Vredesactie was enorm. Co-lumns en opiniestukken zorgden ervoordat de rechtszaak niet ongezien kondoorgaan. Minister De Crem van defen-sie die de zaak had aangespannen, kreegvragen uit het parlement.

Het parket vorderde vrijspraak. Het isafwachten of de rechter op 13 maart deargumentatie van de procureur en vanVredesactie volgt.

Breien voor vrede

Anti-atoombom activistes in Groot-Brittannië breien koortsachtig aan

een vredessjaal van 11 km lengte. Op 9augustus a.s., de dag dat de atoombomop Nagasaki viel, willen ze daarmee deatoombomfabrieken van Burghfiel en Al-dermaston met elkaar verbinden. De ac-tie maakt deel uit van een groeiende cam-pagne tegen de vervangen van het Tri-dent-raketsysteem.

Meer informatie op www.woolagainst-weapons.co.uk o.a. over hoe u mee kuntbreien.

GifgasaanvalSyrië

De experts die de brokstukken vande raketten, gebruikt bij de gifgas-

aanval in Syrië op 21 augustus 2013, on-derzochten, concludeerden dat ze nietvanuit stellingen van het Syrische legerkonden zijn afgevuurd. De stelling van deVS dat dit wel zo zou zijn wordt daarmeeonderuit gehaald.

Uit het onderzoek van de in het puingevonden brokstukken van de projectie-len werd vastgesteld dat het om geïmpro-viseerde raketten met een kaliber van 330tot 350 millimeter doorsnede gaat. Op deneus van deze raketten was een vat ge-monteerd met chemicaliën.

De experts omschreven de raketten als‘vuilbakken op een vuurpijl’, die na afvu-ring door hun weinig aerodynamischprofiel zeer onstabiel vlogen en maximaal2 kilometer ver konden geraken. Op dekaart die de VS opstelde van de stellingenvan het Syrisch leger op de dag van deaanval staat de dichtstbij zijnde positie

van het regime echter op minstens 5,8 ki-lometer van de plaatsen waar de rakettenneerkwamen.

Z-machine

Matsui Kazumi, de burgemeestervan Hiroshima, schreef als voor-

zitter van Burgemeesters voor Vrede eenbrief aan president Obama. Hierin roepthij Obama op om te stoppen met proe-ven met de Z-Machine, die gericht zijnop de ‘verbetering’ van kernwapens.

De Z-machine is een futuristisch aan-doend apparaat dat in staat is zeer hogetemperatuur en druk op te wekken.

Europese Unie

De Europese Unie. Een onbegrijpe-lijk gedrocht? Een ver van mijn bed

show? Het centrum van de macht ligtsteeds meer in Brussel. De Belgische vre-desorganisatie ‘Vredesactie’ volgt de EUmet argusogen. Immers, de EU militari-seert. Het oorspronkelijk civiele vredes-project krijgt alsmaar meer militairekantjes.

Daarom maakte Vredesactie er een 32pagina’s tellende brochure over. De bro-chure bevat veel informatie over de be-langenverstrengeling tussen de wapenin-dustrie en de EU.

Download de brochure: www.vredes-museum.nl/download/geen_militair_europa.pdf

Columbia

War Resisters’ International werktal lange tijd samen met plaatselij-

ke vredesgroepen in Colombia. Onlangsbracht een delegatie die daar op bezoekgeweest was, verslag uit van wat zij aan-troffen: actief vredeswerk in een verande-rende situatie met nog steeds veel gewelden een moeilijke positie van dienstweige-raars.

Na 60 jaar van gewapend conflict ho-pen velen op vrede tussen regering enFARC, maar er zijn ook andere gewapen-de groepen en het regeringsleger wordtniet vertrouwd. Hoewel de grondwet het


recht op dienstweigering erkent, is depraktijk anders. Mensen worden vanstraat opgepakt en gedwongen in het le-ger opgenomen. Wie weigert wordt voordesertie veroordeeld en wie geen identi-teitskaart kan laten zien, die aantoont dathij zijn dienstplicht heeft vervuld, wordtgediscrimineerd. Uitgebreid verslag:www.wri-irg.org/ ColombiaCO2013

Games 1

De Amerikaanse komiek DemetriMartin zei: “Ik zou graag een game

spelen waarin je de mensen kunt helpendie in alle andere games neergeschotenzijn. Dat spel zou dan ‘Overvol Zieken-huis’ moeten heten.” Tot voor kort was ermaar weinig belangstelling voor het ont-werpen van pro-sociale niet gewelddadi-ge videogames, games waarin de perso-nages elkaar helpen in plaats van ver-moorden. Toch is er van veranderingsprake. Onder leiding van president Oba-ma’s wetenschapsadviseur is een groeponderzoekers, bezig om te bezien hoe dezo populaire videogames voor construc-tieve doelen ingezet kunnen worden.

Games 2

Het Internationale Comité van hetRode Kruis wil met gameontwik-

kelaars gaan samenwerken om de virtue-le gevolgen voor het begaan van oorlogs-misdaden in games aan te passen zodatdit soort daden niet worden beloond. HetRode Kruis wil gameontwikkelaars aan-moedigen om daden als marteling, hetverwonden of doden van burgers of me-disch personeel in de games te straffen.Verantwoord gedrag zou daarentegenaangemoedigd moeten worden.

Jewish Voicefor Peace

Het Amerikaanse Huis van Afge-vaardigden heeft een wetsvoorstel

verworpen waardoor Israëliërs zondervisum de VS zouden kunnen bezoeken.Dit is een grote overwinning voor JewishVoice for Peace die tegen dit wetsvoorstelactie voerde, vanwege de discrimineren-de behandeling van VS-burgers met eenArabische of moslimachtergrond aan deIsraëlische grens.

Jewish Voice for Peace zamelde 10.000handtekeningen in, sprak met veel parle-mentsleden en voerde op vele andere ma-nieren actie. Dat werkte! De sterke pro-Israëllobby, die ageerde voor het wets-voorstel, had het nakijken.

Hongersnooddoor kernoorlog

Mocht ergens ter wereld een conflictuitbreken waarbij kernwapens

worden gebruikt, bijvoorbeeld tussen In-dia en Pakistan, dan zouden twee miljardmensen onmiddellijk bedreigd wordendoor hongersnood. Dat blijkt uit onder-zoek van de International Physicians forthe Prevention of Nuclear War, waarbijde Nederlandse Vereniging voor Medi-sche Polemologie is aangesloten.

Daarmee zouden de gevolgen van eennucleaire oorlog waarbij slechts een frac-tie van het bestaande kernwapenarsenaalwordt gebruikt, veel ernstiger zijn dan ineerste instantie werd gedacht.

VredesNieuwsop Twitter

Alle berichten die via VredesNieuwsverspreid worden zijn nu ook via

Twitter te lezen. Word volger! De gebrui-kersnaam op Twitter is: @VredesNieuws.

Geen twitteraar? Met een abonnementop de e-mailnieuwsbrief van Vredes-Nieuws blijft u ook op de hoogte.

Aanmelden: www.vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws was met honderddui-zenden gelezen berichten in 2013 al depopulairste bron van vredesnieuws in hetNederlandse taalgebied. Met Twitter erbijwordt die positie nog versterkt.

Worden de berichten van uw organisa-tie nog niet via VredesNieuws verspreid?Mail dan naar [email protected].

Wapenproductiebanenmotor?

De neiging om de wapenindustrie inte zetten ter stimulering van de

economie is riskant en gebaseerd op on-gefundeerde veronderstellingen. Datstaat in het rapport ‘Wapenproductie als

banenmotor? Nederland en het defensieindustrie beleid’ van de Campagne tegenWapenhandel.

Wapenproductie stimuleren als econo-misch beleid brengt grote risico’s metzich mee voor vrede en veiligheid. Boven-dien wijst niets erop dat de wapenindus-trie werkelijk de banen- en kennismotoris die overheid en industrie veronderstel-len. Investeren in andere sectoren zouhetzelfde of zelfs meer kunnen opleve-ren.

Vredesbeurs

In Seoul werd onlangs de grootste wa-penbeurs van de regio gehouden. De

Zuid-Koreaanse vredesbeweging organi-seerde als tegenzet een Vredes- en Ont-wapeningsbeurs. Waar de wapenbeurs denieuwste wapensystemen toonde, liet devredesbeurs de onvermijdelijke conse-quenties van die wapens zien. Zo werd deware aard van de wapenhandel onthuld.

Wandelroutes

Op de website www.discoverpeace.eu zijn sinds kort wandelroutes te

vinden langs voor de vrede belangrijkeplaatsen in 7 Europese steden. In DenHaag gaat de route natuurlijk langs hetVredespaleis, maar ook langs vele minderbekende plaatsen als het Spinozahuis enhet Yi Yun Museum. Bij elke plaats wordteen uitgebreide toelichting gegeven, ookover Humanity House, waarvan op dePrinsegracht sprake is. Behalve in DenHaag zijn er routes in Berlijn, Boedapest,Manchester, Parijs, Turijn en Wenen. Bijde Haagse Galerie Stroom met beeldenvan vredesarchitectuur op de Hogewal 1,even naast de route, kan men meer infor-matie halen.

TentoonstellingenVredesmuseum

T/m 29 maart Burgemeesters voorVrede in IJmond

t/m 30 aug.: Historische Vredesaffichesin Gouda

3 april t/m 7 juni: Loopgravenoorlog inLommel (België)

Meer info: www.vredesmuseum.nl/in-fo/agenda.php of 015-785.01.37

Meer en uitvoeriger VredesNieuwsvindt u op: www.vredessite.nl/nieuws.


SIGNALERINGEN

militaire dienst.” Elfrink schrijft het inhoofdletters in zijn dagboek. Dat dag-boek heeft hij aangevuld met eigen tek-sten (oud en nieuw), krantenartikelen enfragmenten uit hem toegezonden brie-ven. Hij erkent daarin expliciet, dat hijgeprobeerd heeft de media en zijn be-wonderaars een rad voor ogen te draaien.

Elfrink geeft ook een informatief kijk-je in de campagne rond het Volkspetion-nement tegen de plaatsing van kruisra-ketten (1985). Met een fascinerendecombinatie van fanatisme en frustratietrachtte hij (namens Jongeren TegenKernwapens lid van het organiserendeKomitee Kruisraketten Nee) vanuit dezogenoemde ‘radicale vredesgroepen’met name het Interkerkelijk Vredesbe-raad (IKV) af te brengen van een (te)parlementair gericht proces.

Daaromheen beschrijft Elfrink zijnjeugd in Zevenaar, zijn opstandige jarenop de middelbare school (die hij zonderdiploma verliet), en zijn leven als activisten avonturier daarna. Hij stort zich en-thousiast in nieuwe acties, maar trektzich even gemakkelijk terug als die nietgaan zoals hij wenst. Om na korte tijd een

Met de woorden “Misschien in-teresseert het je” werd me bijeen partijcongres een kloeke

syllabus in handen gestopt. Het bleek eenaanzet tot een autobiografie van totaal-weigeraar Bas Elfrink.

Ik hoorde voor het eerst over Bas El-frink door zijn hongerstaking tegen demilitaire dienstplicht (1982). In de sylla-bus doet hij daar verslag van na zijn be-schrijving van hoe hij als opstandigescholier het Liemers College organiseerten zelf radicaliseert. Hij wordt antimili-tarist, wil zich niet in het militaire pa-troon laten opsluiten en doet geen be-roep op de Wet gewetensbezwaren. Alshij na drie weken hongerstaking van dedienstplicht wordt ontslagen, houdt hijvol geen concessies te hebben gedaan. Inkringen van Onkruit en van begeleidersvan gewetensbezwaarden werd dat wei-nig geloofwaardig gevonden.

Later erkent Elfrink de lezing van toen-malig CDA-staatssecretaris Jan van Hou-welingen (loyalist en atoompacifist): hethoofd van de Indelingsraad van defensieconcludeerde na een gesprek dat Elfrink“karakterologisch ongeschikt was voor

Bas Elfrink, Voorbij de linkse kerknieuwe poging te doen. Elfrink spaartzichzelf niet, maar laat de lezer in het on-gewisse hoe hij – gepokt en gemazeld ac-tivist, die het tot wethouder bracht – nutegen zijn handelen van destijds aankijkt.

Bas Elfrink weet beknopt te schrijven,maar lijkt na enkele alinea’s soms de inte-resse te verliezen en alweer met een vol-gende episode bezig te zijn. Ook was hetde leesbaarheid ten goede gekomen alshij de verschillende episodes in afzonder-lijke hoofdstukken had ondergebracht.Verder kan hij meer aandacht aan eenconsequente typografie besteden, en his-torische en recente teksten onderschei-den. Daardoor zouden de historischeweetjes die Elfrink invoegt, zijn wederva-ren net het accent meegeven dat het nuontbeert.

Tjark Reininga Tjark Reininga was mentor van

gewetensbezwaarde dienstweigeraars enredactielid van VD AMOK

Bas Elfrink, ‘Voorbij de Linkse Kerk’ – Deel 1. Uitgave

in eigen beheer, mei 2013. ISBN 978-94-6228-115-8

Brussel 19 december. Belgischevredesactivisten, vermomd alslobbyisten, gaan de Europese

Commissie verrassen tijdens deEuropese Raad over defensie en

wapenindustrie. Onder meerwerd het Europees DefensieAgentschap geblokkeerd en

werd bij DG Trade & Industryeen spandoek opgehangen metde tekst: Merry crisis and a happy

new war! Ook werd deNobelprijs voor de Oorlog

uitgereikt aan de EU, vanwegehaar niet aflatende steun voor

de wapenindustrie.Een Duitse vredesactivist, die

een zwijgende vastenactie wildehouden, werd terstond

gearresteerd. Foto

: ww

w.v

rede

sact

ie.b

e

Geschonden wereldsierlijk drama in deze oorlog, verdovende leegte, de wonden

met hagel bedekt, weinig is nodig, ruimte verblind,

wij wijken aan het vochtig koord, de droom de daad,

geheime bron, alle leven kan dit woud niet redden,

geschonden veelvoud, geen herrijzenis

Laurens Vancrevel

Uit: Geschonden woud, 1975. Litho: Rik Lina

2014 #2 VredesMagazine

Documents

Transcript of 2014 #2 VredesMagazine