2014 #2 VredesMagazine

VredesMagazineJaargang 7 nummer 2 2e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50

redes agazine

Vredesbesprekingen in Genve Dienstweigeren na de bevrijding

Onderzoeksdossier:

Drones en de oorlog op afstand

2 VREDESMAGAZINE nr. 2-2014

VVRREEDDEESSMMAAGGAAZZIINNEE 22ee KKWWAARRTTAAAALL 22001144 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredes-beraad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Womens InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier t Kan Anders opgegaan. RREEDDAACCTTIIEE:: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Lies Deggeler, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman,KlaasMeijer, Anke Polak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever. AAAANN DDIITT NNUUMMMMEERR WWEERRKKTTEENN NNAAAASSTT DDEE AAUUTTEEUURRSS MMEEEE:: David-Jan Donner,Chris Geerse, Tjark Reininga, Martijn de Rooi, Frank Slijper. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van artikelenmag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van fotos en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf /illustrator.FFOOTTOORREEDDAACCTTIIEE:: Anne Vaillant FFOOTTOOGGRRAAFFEENN EENN IILLLLUUSSTTRRAATTOORREENN:: Martin Broek, Rik Lina, Len Munnik, Boyd Noorda, Anne Paq, Ahmed Yilmaz, Tyko VVOORRMMGGEEVVIINNGG:: Jimmy Slothouwer DDRRUUKKKKEERR:: Drukkerij Mezclado, Tilburg AABBOONNNNEEMMEENNTTEENN:: Interesse of aanmelding voor een abonnement op Vredesmagazinekan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van VredesMagazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op VredesMagazine (4 nummers)kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137. GGIIFFTTEENN:: Bedragen die abonnees overmaken boven het verschuldigdeabonnementsgeld worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CCOONNTTAACCTT VVRREEDDEESSMMEEDDIIAA:: Vlamingstraat82 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl.RREEDDAACCTTIIEEAADDRREESS:: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht tel. 030 8901341. Artikelen [email protected] KKOOPPIIJJSSLLUUIITTIINNGG VVOOLLGGEENNDD NNUUMMMMEERR:: 20 mei 2014. Verschijningsdatum volgend nummer: 25 juni 2014 IISSSSNN 11887766--00772244

Co

lo

fo

nc

om

me

nt

aa

r

De Europese Raad vanregeringsleiders en defensie-ministers van afgelopendecember werd voorafgegaan doorzorgelijke publicaties. Over Amerikanendie hun militaire aandacht naar Aziverleggen, en over bezuinigingenwaardoor krijgsmachten achteropdreigden te raken. Ook werd traditie-getrouw gewezen op de veel hogeremilitaire budgetten van de VS alsof dateen maatstaf is voor het budget datEuropa nodig heeft. Overigens zijnEuropa en de VS volgens de meestrecente cijfers (2012) samen goed voor59% van de wereldwijde militaireuitgaven: VS 41%, Europa 18%.Luid riep Directoraat Handel enIndustrie van de Europese Commissiedat de Europese wapenindustrie cruciaalis voor werkgelegenheid, economie entechnologische kennisontwikkeling!Moeilijk te achterhalen, betrouwbarecijfers ontbreken. Volgens het Europeesdefensie agentschap EDA bijvoorbeeldwerken er in Europa 750.000 mensendirect of indirect in de wapen-industrie. Als bron noemt EDA delobby-organisatie van de Europeseluchtvaart, ruimtevaart en defensieindustrie ASD. Maar die vermeldt750.000 banen in zijn sector, waarvan51% defensie en 49% civiel. Doorciviele producten indirect defensie-industrie te noemen krikt EDA decijfers wat op.Veel Commissievoorstellen zijn al in eenvroeg stadium binnen de Raadafgeschoten onder meer dat de

Commissie zelf wapenaankopen kandoen om industrile ontwikkelingen testimuleren. Lidstaten blijven defensie-zaken liever onder elkaar regelen, of viahet Europees defensie agentschap, datniet onder de Commissie valt, maaronder de hoge vertegenwoordigster voorBuitenlandse Zaken en Veiligheids-beleid. Toch zijn er wat stappen gezet.Belangrijk is de grotere nadruk op dualuse: producten, die zowel civiele alsmilitaire toepassingen hebben. Zo kande Commissie alsnog de wapenindustriesteunen. Onder budgetlijn veiligheidheeft EU de komende zeven jaar 3,8miljard gereserveerd voor het Horizon2020 onderzoeksprogramma, waarvanhet grootste deel rechtstreeks naar grotewapenbedrijven zal gaan. Het vorigebudget hiervoor was 1,7 miljard. Ookgaat de wapenindustrie gesteundworden uit het ESF, het EuropeesStructuurfonds, waarvoor onder meeronze minister Hennis heeft gepleit.Verder heeft de Raad een overeenkomstbereikt over vier multilaterale militaireonderzoeksprogrammas voor hetagentschap EDA: voor drones,tankervliegtuigen, satelliet-communicatie en cyber security. Bij deeerste twee programmas speeltNederland een belangrijke rol. Het EDA-budget voor operationele kosten blijft in2014 onverminderd laag, n.l. 30,5miljoen, hetzelfde als in 201t in 2014onverminderd laag, n.l. 30,5 miljoen,hetzelfde als in 2013. Voor de viermultilaterale programmas zal speciaalbudget moeten komen. Overigens

Defence matters maar blijfteen nationale zaak

streefde de Raad in 2011 nog naar elfprogrammas; de ambities zijn naarbeneden bijgesteld. Op het gebied vanpooling en sharing van militairmaterieel heeft de Commissie geen rolgekregen. Dat blijft tussen Lidstatenonderling, die bij monde van de Raad deEDA oproepen de mogelijkhedenhiervoor in 2014 te onderzoeken. Dat isnet zo weinig slagvaardig als de uitkomstvan het debat over de Battle Group, de nog nooit ingezette Europese snellereactiemacht. Enkele weken voor de topkwamen militaire experts met hetvoorstel de Group in te zetten in deCentraal Afrikaanse Republiek, terondersteuning van de Franse missiealdaar. Maar Groot-Brittanni leidde opdat moment die eenheid en de Britseregering kan zich weinig pro-Europeesinitiatief veroorloven. Ook een pogingvan Franois Hollande om de kostenvoor de missie in Mali Europees te delenstrandde in een vroeg stadium.Van een militarisering van de EuropeseUnie is dus niet echt sprake, maar dewapenindustrie kan tevreden zijn metde uitkomst. Op strategisch gebied isalleen afgesproken dat er in juni 2014een herziene Maritieme Veiligheids-strategie moet komen. Verder is beslotendat er in 2015 weer een Europesedefensietop wordt gehouden. Dat isna de banencarrousel die zal volgen opde Europese parlementsverkiezingen inmei 2014, en na de Britse verkiezingenin 2015.

Wendela de Vries

VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 3

inh

ou

dDEFENCE MATTERS 2Defensie beleid van Europa

Wendela de Vries

DE ONTBREKENDE STEM 4Vredesbesprekingen in Geneve zonderSyrische burgerbevolking

Jan Schaake

NA DE BEVRIJDING: DIENSTWEIGEREN 7Een dubbel interview met dienstweigeraars

Martin Broek

ECONOMIE ENGEWAPENDE CONFLICTEN 11Welke relatie bestaathiertussen en beleidsaanbevelingen

Greetje Witte

ISRAELISCHE WAPENEXPORTBLOEIT DANKZIJ PALESTIJNEN 13Wapens worden getest in bezette gebieden

Jonathan Cook

MEXICO 16Een surrealistische oorlog op een kritiek punt

Bram van Waardenburg

FOTOPAGINAS BOYD NOORDA 182.Dh5: een ontspannen samenzijn

DOSSIER: DRONES ENDE OORLOG OP AFSTAND 21

Mark Akkerman, Jan Bervoets, Martin Broek,Kees Kalkman, Karel Koster, Wendela de Vries

EN VERDER:

COLUMN 6Hans Feddema

SPRINGSTOF 15Frank Slijper

COLUMN 17Boudewijn Chorus

OVERZICHT VANAANGESLOTEN ORGANISATIES 20KORTE BERICHTEN 33SIGNALERING 35

Tjark Reininga

GEDICHT GESCHONDEN WOUD 36Laurens Vancrevel

VOORPAGINA: Protest in de vorm vaneen predator drone tegenover het RockefellerCenter in New York (3 april 2013).Foto: Tyko

DEMO-UNITS LEREN BOUWEN BIJ 2.DH5. DEN HAAG, 1 FEBRUARI

Foto

: Boy

d N

oord

a


waarmee niet gesproken kan wordenmaar die bestreden moet worden en gafaan in Genve alleen maar over de be-strijding van het terrorisme in Syri tewillen spreken. De Syrische oppositie zietde regering als een moorddadig regimewaarmee niet gesproken kan wordenmaar die zo snel mogelijk het veld moet

ruimen en gaf aan in Genve alleen maarover de vorming van een overgangsrege-ring te willen spreken waarin geen plaatswas voor Assad. Op de eerste dag van deonderhandelingen stelde Brahimi dat hetonder deze omstandigheden al purewinst was dat beide partijen berhauptaan n tafel hebben gezeten en elkaars

Op zaterdag 15 februari 2014 gaf Lakhdar Brahimi, bemiddelaar in het Syrische conflict namens de Verenigde Naties en de ArabischeLiga, een persverklaring over het voorlopig stranden van de vredesbesprekingen over Syri die op 22 januari in Montreux warenbegonnen. Hij bood de Syrische bevolking zijn verontschuldigingen aan voor het feit dat er niet meer te melden viel en riep debetrokken partijen op om de komende tijd goed bij zichzelf te rade te gaan wat men eigenlijk wil: vrede of doorgaan met de strijd?

Op het eerste gezicht lijkt dievraag vooral gericht te zijn aande Syrische regering en hetdeel van de Syrische oppositie dat aan deonderhandelingstafel was aangeschoven.Van beide kanten was dat niet van hartegegaan. De Syrische regering beschouwtde oppositie als een bende terroristen

De ontbrekende stemvan de Syrische burger-bevolking in Genve

Foto

: Ahm

ed Y

ilm

az

verhaal hebben aangehoord. Ook al wer-den ze daartoe min of meer gedwongendoor hun internationale bondgenoten,met name Rusland respectievelijk de Ver-enigde Staten.

Als we het dus hebben over de onwilvan de betrokken partijen om met elkaardaadwerkelijke vredesonderhandelingenaan te gaan, dan moeten we niet alleennaar de Syrische regering en de Syrischeoppositie kijken maar ook naar hun res-pectievelijke bondgenoten. In hoeverrezijn zij bereid om water bij de wijn tedoen en compromissen te sluiten? Rus-land heeft een duidelijk geopolitiek be-lang bij het in het zadel houden van eenRusland-gezinde Syrische regering. Fei-telijk is Syri de enige overgebleven Rus-sische bondgenoot in de Arabisch werelden de Syrische havenstad Tartous vormtde thuishaven van de Russische Middel-landse Zeevloot. De afgelopen jaren bleefRusland de Syrische regering van wapensen militair adviseurs voorzien en daar-mee zal het door blijven gaan zolang haarbelangen in Syri op het spel staan. DeVerenigde Staten hebben juist belang bijde omverwerping van een Syrische rege-ring die in het Midden-Oosten een be-langrijke bondgenoot voor Hezbollah(en haar machtspositie in Libanon) enaartsvijand Iran vormt. Omdat eennieuw militair avontuur in het Midden-Oosten op dit moment niet erg goed ligtbij de Amerikaanse bevolking, steuntAmerika samen met haar Europesebondgenoten de Syrische oppositie voor-al politiek en laat de wapenleveranties viaTurkije, Saoedi-Arabi en Qatar gaan.

De wil bij de Syrische regering en deSyrische oppositie om daadwerkelijkevredesbesprekingen te voeren is dus sterkafhankelijk van de opstelling van hungrote bondgenoten. Dat Rusland daarbijde zittende macht steunt en Amerika deoppositie zien we terug in hun beider op-stelling vanaf het begin van het conflict.Het Westen zet daarbij in op VN-resolu-ties die de Syrische regering via sanctiesof de dreiging van militair geweld onderdruk zetten, terwijl Rusland dergelijkeresoluties tegenhoudt en van meet af aanonderhandelingen heeft bepleit waarbijoverigens zorgvuldig in het midden werdgelaten waar de compromisbereidheidvan de door haar gesteunde Syrische re-gering zou liggen. Deze opstelling van

Rusland en Amerika heeft tenminstetwee jaar de mogelijkheden van de inter-nationale gemeenschap om tot een uit-weg in het conflict te komen sterk belem-merd. In juni 2012 kwam het tot Genve1-vredesonderhandelingen, die gevoerdwerden tussen Rusland en China aan deene kant en de Verenigde Staten en hetVerenigd Koninkrijk aan de andere kant.Er zaten geen Syrische of regionale par-tijen aan tafel en de uitkomst was eensoort vertrekpunt voor de onderhande-lingen die vervolgens mt de Syrischepartijen gevoerd zouden moeten wor-den. De toenmalige onderhandelaar, Ko-fi Annan, was na afloop van deze confe-rentie zo teleurgesteld in de bereidwillig-heid aan beide kanten om aan een werk-bare en voor iedereen aanvaardbare op-lossing te werken, dat hij zijn opdrachtterug gaf.

EEN KLEINE OPENINGHij werd opgevolgd door Brahimi dieeen belangrijke rol heeft gespeeld in deonderhandelingen die jaren geleden eeneinde maakten aan de Libanese burger-oorlog. Hij zou ergens in 2013 de Genve2-vredesonderhandelingen moeten or-ganiseren, waarbij de Syrische partijenwl aan tafel zouden zitten. Aanvankelijkergens in het voorjaar, maar al snel bleekdat ze over de zomerperiode heen getildmoesten worden. En toen dreigde de gif-gasaanval op Ghouta roet in het eten tegooien. De rode lijn van Obama wasoverschreden en eind augustus 2013 leekhet erop alsof een coalitie van Westerselanden bereid zou zijn eventueel zonderVN-mandaat tot militaire actie over tegaan. Een op 28 augustus in Den Haaggepland overleg tussen Amerikaanse enRussische diplomaten om Genve 2 na-der voor te bereiden werd door de VS-vertegenwoordiging afgezegd omdatmen nu op de lijn van een militair optre-den zat en niet op die van onderhande-lingen. Onder druk van het Britse parle-ment, de Amerikaanse publieke opinieen een scherp optreden van de Russischeminister Lavrov, liet Amerika de militairelijn toch weer varen en bleek zelfs bereidom Assad als gesprekspartner te accepte-ren om afspraken te maken over de ver-nietiging van de Syrische chemische wa-pens. Dit alles tot grote teleurstelling vande Syrische oppositie die gehoopt had devruchten te kunnen plukken van eenAmerikaanse aanval op Syri. De Ameri-kaanse regering heeft vervolgens grotedruk op die Syrische oppositie moeten

uitoefenen om toch naar de onderhande-lingstafel te komen, hetgeen uiteindelijktot het uittreden van de grootste opposi-tiegroep binnen de oppositiecoalitie, deSyrisch Nationale Raad, heeft geleid.

En zo begonnen op 22 januari 2014 devredesonderhandelingen tussen een Sy-rische regering en een deel van de Syri-sche oppositie die daar min of meer toegedwongen waren door hun Russische enAmerikaanse bondgenoten die er eigen-lijk ook niet al te veel van verwachtten.De situatie op Syrische bodem is zodanigdat de Syrische regering eigenlijk geenenkele reden heeft om te onderhandelenen ook tijdens de onderhandelingen ge-woon doorging met de strijd. Dat laatstegold overigens ook voor de steeds verderverdeelde gewapende Syrische oppositie,die nota bene tijdens de onderhandelin-gen vanuit Saoedi-Arabi luchtdoelra-ketten aangeboden kregen waarmee de

militaire krachtsverhoudingen op degrond drastisch in hun voordeel zoudenwijzigen. Dergelijke ontwikkelingen ver-groten niet de bereidheid van de strijden-de partijen om zaken te doen aan de on-derhandelingstafel en het mag eigenlijkal een klein wonder heten dat er ber-haupt nog iets van een regeling is getrof-fen voor de burgers van Yarmouk en debinnenstad van Homs.

BURGERS AAN ZETWant om die burgers gaat het uiteinde-lijk. Natuurlijk moeten bij de besprekin-gen over een wapenstilstand de strijden-de partijen aan tafel zitten, maar die voe-len niet altijd een vanzelfsprekendedrang om tot vrede te komen, zoals Bra-himi op 15 februari moest constateren.Bij de Libanese burgeroorlog lag dat na


PROTESTACTIE CODE PINK OP 22 JANUARIIN MONTREUX BIJ DE START VAN DE VREDES-BESPREKINGEN OVER SYRI

MONTREUX, 22 JANUARI

Foto

: Ahm

ed Y

ilm

az


Syrische staat waarin geen ruimte isvoor religieus of politiek extremismeof voor een allesbepalende rol voor hetleger en andere veiligheidsorganisaties.Men bepleit ook het recht op terugkeervoor de miljoenen Syrische vluchtelin-gen en ontheemden naar de plaatswaar ze voor het begin van de oorlogwoonden. De wereldwijde vrouwen-vredesbeweging heeft onder de noe-mer Code Pink in Montreux en Gen-ve van zich laten horen. Dat is een stemdie breder vanuit de vredesbewegingzou mogen klinken, waarbij desnoodsook die andere burgerorganisaties be-trokken kunnen worden.

OOK IN NEDERLANDAls Nederlandse vredesbeweging en alsNederlandse burgers hoeven we niet tekiezen voor n van de strijdende par-tijen in Syri, maar zouden we juistpartij moeten kiezen voor de Syrischeburgerbevolking die steeds meer ver-malen wordt in het alle grenzen over-schrijdende geweld in Syri en ervoormoeten pleiten om juist hen een stemte geven als er ergens over de situatie inSyri wordt gesproken. Zoals uit on-derstaande lijst met webpublicatiesblijkt zijn veel van die groeperingen eninitiatieven in Nederland aanwezig.Het is dus relatief eenvoudig om con-tact op te nemen, het gesprek aan tegaan en tot gezamenlijke actie te ko-men. Daarvoor hoef je geen verre rei-zen te maken en vreemde talen te spre-ken.

Jan Schaake

Vindplaatsen van pleidooi en

aanbevelingen van:

de interne Syrische oppositie:

www.al-monitor.com/pulse/politics/2014/01/

syria-internal-opposition-interview-absent-

geneva-ii.html

de Syrische Vrouwenconferentie:

http://english.pravda.ru/history/

15-01-2014/126603-syrian_women-0/

Syrische Koerden:

www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/01

/geneva-ii-kurdish-international-community.

html

Syrisch/Aramese christenen:

www.wca-ngo.org/humanrightsfiles/

the-syria-crises/475-dutch-mp-rep-syrias-

christian-geneva

15 jaar bij de meeste strijdende partij-en anders. De drang naar vrede enstopzetting van het geweld is over hetalgemeen het sterkst bij de burgerbe-volking. Bij de talloze burgercomits inSyri zelf die aanvankelijk de motorvan het geweldloze verzet tegen Assadvormden maar zich nu ook verzettentegen jihadistische groeperingen bin-nen of naast de gewapende Syrischeoppositie. Bij de verschillende etnischeen religieuze minderheden, zoals deKoerden en de christenen, waarvansommigen wel partij hebben gekozenvoor Assad of voor de oppositie, maardie in het noordoosten van Syri in-middels een min of meer autonoomgebied hebben gevormd dat noch deregering noch de oppositie steunt. Enbij vrouwen en vrouwenorganisatiesdie, met steun van de Nederlandse re-gering, voorafgaand aan de conferentiein Genve een eigen vredesconferentieorganiseerden en tot de gezamenlijkeconclusie kwamen dat het in het voor-deel van alle partijen, etnische en reli-gieuze groeperingen is om zo snel mo-gelijk tot een wapenstilstand te komen.

Vanuit de Syrische burgercomits,de Koerden, de christelijke kerken ende vrouwenorganisaties werd gepleitom ook hen aan de onderhandelings-tafel toe te laten en via hen ook de Syri-sche burgerbevolking een stem te ge-ven, naast die van de strijdende partij-en en misschien wel in plaats van deenorme hoeveelheid internationaledeelnemers (40 landen, waaronder Ne-derland). De Nationale CordinatieRaad van de oppositiegroepen die bin-nen Syri aanwezig zijn (de SyrischeOppositie Coalitie die in Genve aantafel zit bestaat vooral uit organisatiesvan buiten Syri levende Syrirs) waar-schuwde ook voor het gevaar dat debelangen van de verschillende statendie bij de onderhandelingen in Genveaanwezig zijn die van de Syrische be-volking van de onderhandelingstafelweg zouden drukken. Dat er burger-groepen aan tafel zitten, naast of inplaats van buitenlandse mogendhe-den, blijkt echter nog niet tot de moge-lijkheden te behoren, terwijl daar juistde wil tot vrede leeft die door Brahimizo node aan de onderhandelingstafelwerd gemist.

Ook hebben de verschillende bur-gerorganisaties al diverse voorstellengedaan voor de inrichting van een opdemocratische vrijheden gebaseerde

Een verlate demo-cratische revolutie?

Bij het begin van de Arabisch Lente sprak ik welover een verlate Democratische Revolutie. Watin meerdere Arabische landen plaats vindt,gebeurde in Europa los van de Franse Revolutie van1789 immers al vanaf 1870 (of als bij ons vanaf 1848).De journaliste Rena Netjes zegt na haar vlucht uitEgypte wegens een dubieuze aanklacht bij Pauwen Witteman: Onafhankelijke journalisten zijneigenlijk vogelvrij in Egypte. En: Overal kun jeklappen krijgen en ook de mannetjes van degeheime dienst duiken steeds op en je weet nooitwie je verlinkt. De burgeroorlog in Syri metduizenden doden is natuurlijk veel erger, ook alhebben de rebellen met hun keuze voor geweld ditover zich zelf afgeroepen. Oorlog trekt bovendienterroristen aan, zoals ook tot op vandaag in Irakdoor de dwaze Westerse militaire interventie van2003. De geschiedenis herhaalt zich nu, zeker bij destrijd voor het delen van de macht, een der idealenvan de progressieven in de jaren 70, zo herinner ikme nog. Doordat de Franse Revolutie op eengegeven moment bloederig ontaardde, kwam demilitair Napoleon aan de macht en was er vrij langdaarna sprake van de Reactie. In Libi, waarmilities momenteel de dienst uit maken, zie je nueenzelfde situatie. In Egypte opereerde hetdemocratisch gekozen Morsi-bewind niet zobloederig, maar haar tactische fouten leiddenniettemin tot een militaire coup, die het Westen inverlegenheid brengt. Dat de VS dit alles door devingers zien, geeft te denken. Het Westen deed datook toen er in Turkije in de vorige eeuw regelmatigcoups waren, en doet dat helaas ook nu premierErdogan om maar aan de macht te blijven daar derechtsstaat terugdraait. In het Midden-Oosten denken we maar aan Attatrk, Nasser, SaddamHoessein en Mubarak is er maar al te vaak eenseculiere militaire elite die neerkijkt op deeenvoudige vrome meerderheid, ja deze zelfs vaakonderdrukt. Dat Egypte in deze weer terug bij af is,is te betreuren, maar behoort als backlash kennelijktot het langzame proces van democratisering. Zekerals men te weinig de effectieve kracht van destrategie van Gandhi in de vingers heeft. Dat Saoedi-Arabi een autocratie blijft en daarin door hetWesten inclusief de Europese wapenindustrie (diejaarlijks 4 miljard euro aan wapens exporteert naardat land) worden gestijfd, is ook een tegenslag. Ikword alleen blij van Marokko, dat recent een nieuwegrondwet invoerde en nu een ongekende vrijheidvan meningsuiting ervaart.

Hans Feddemade auteur is antropoloog en redacteur

van De Linker Wang

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A


Klaas Feenstra begon in septem-ber 1946 als dienstweigeraar inde Sijpesteinkazerne in Utrechten werd na enkele weken naar het Depoten Detentiekamp bij Fort Nieuwersluisgebracht. Hij had een keurig rekwest ge-schreven, maar werd toch opgeroepen.Eind augustus 1946 had de regering be-sloten om weigeraars niet meer als bur-ger hun beroep op de wet af te latenwachten. Ze zaten gevangen als militairen ontvingen soldij. De maatregelen zou-den kort daarop nog verder verscherptworden. In november 1946 werdendrienveertig dienstweigeraars zelfs naarIndonesi verscheept om daar, pas inseptember 1947, te verschijnen voor deCommissie van Advies inzake Gewetens-bezwaren tegen de Krijgsdienst.

Het Nederlandse leger had kort na deoorlog een groot probleem met dedienstweigeraars. Voor de oorlog dedenongeveer vijftig mannen per jaar een be-roep op de Dienstweigerwet. Tussen 1945en 1950 waren dat er bijna 2.000. Daar-van werd bijna de helft afgewezen. Daar-naast waren er ook nog de Indonesiwei-geraars. PvdA-senator Donkersloot be-toogde in de Eerste Kamer omstandig dathet wel meeviel met aantal gewetensbe-zwaarden. (Handelingen Eerste Kamer,25 februari 1947) De militaire leidingvreesde echter dat de uitzending vancomplete onderdelen naar Nederlands-Indi in gevaar komt.

De gevangenisstraf in Nieuwersluiswas bedoeld om druk op de jonge man-nen te zetten en te schiften tussen gewe-tensbezwaarden en zij die om politieke,humanitaire of persoonlijke reden wei-gerden te strijden. Die laatsten werdenniet als weigeraar erkend. Aan de gevan-genen werd duidelijk gemaakt dat bij on-geldige weigergronden een gevangenis-straf kon worden opgelegd van vier totacht jaar.

Het regime was zwaar. Een uur luchtenper dag en n keer in de drie maandeneen kwartier bezoek (dat liep dan weluit), en twee sigaretten per week (die jekon ruilen). Klaas Feenstra herinnertzich dat hij vegetarisch eten kreeg en datze een schaakspel maakten uit een be-zemsteel. Op een keer kwam generaalSpoor langs om ons te bekijken. We ble-ven zitten alsof hij er niet was. Achterafkregen we van de militaire bewaker dewind van voren. Als hij bij binnenkomstniet eens groet, dan hoeven wij dat ookniet, was ons verweer.

In het Partij van den Arbeid-orgaan

Tijd en Taak neemt dominee Buskes hetvoor de gevangenen op. Hij vindt het eenschandaal dat de dienstweigeraars gevan-gen worden gehouden. In de Tweede Ka-mer haalt CPNer Antoon Koejemans dewoorden van Buskes aan: Zo zitten inhet Depot en Detentiekamp te Nieuwer-sluis op het ogenblik 18 jongens gevan-gen. Zij mogen post ontvangen. Zelf mo-gen zij echter slechts eenmaal in de veer-tien dagen een brief schrijven. Alle brie-ven worden gecensureerd. Roken is ver-boden. Tweemaal per dag worden zij ge-lucht. Als geestelijk verzorger komt nu endan een veldprediker die probeert hentot andere gedachten te brengen. De zon-dag gaat voorbij gelijk de andere dagen.Hoeveel maanden het duren zal, voordatzij gehoord worden weet niemand.

Zowel in leeftijd als qua achtergrondwas de groep divers. Klaas: Een mix vanfabrieksjongens tot bijna-afgestudeer-den, die na de oorlog geen zin haddenom de studie af te maken en daardoor

Na de bevrijding:dienstweigeren

Direct na de Tweede Wereldoorlog werdenNederlandse militairen naar Indonesigestuurd. Enige tienduizenden jonge mannenweigerden. Daarvan zouden er, na zware druk,intimidatie en drie maanden werkkamp, nog4.000 overblijven. Deze zogenaamdeIndonesiweigeraars gingen de gevangenis ofhet strafkamp in. Daarnaast waren er ookgewetensbezwaarden, die op grond van deDienstweigerwet van 1923 weigerden het legerin te gaan. Ik sprak met twee van hen: Dick deVries en Klaas Feenstra. Beide mannen dedenruim drie jaar vervangende dienst, in deperiode tussen 1946 en 1950.

Foto

: Mar

tin

Bro

ek

KLAAS FEENSTRA


vrijgesteld te zijn. Ze zouden niet alle-maal even makkelijk de Commissie pas-seren. Ze vroegen je het hemd van hetlijf, maar we oefenden tijdens rollenspe-len onderling hoe we de Commissiemoesten benaderen. Het lag destijdsvoor de hand om te zeggen dat je niet inIndonesi wilde vechten, maar dat waseen politieke reden en geen ethische endaarop zou je afgewezen worden. VoorKlaas was het niet moeilijk. Tijdens zijnjeugd in Leeuwarden was hij stevig chris-telijk opgevoed, hij kon op grond van deBergrede aangeven waarom hij geen mi-litair wilde worden.

DIENSTWEIGERWETIk was twintig toen de oorlog was afge-lopen, zegt Dick de Vries. Na de licha-melijke keuring kwam de indelingsoffi-cier en die vroeg waar wil je worden inge-deeld. Ik wil niet ingedeeld worden, zei

ik.Volgens hem kon dat niet; iedereen diegezond is, moet in dienst. Na de keuringdoor een psychiater volgt de militaire op-roep. Toen heb ik een rekwest geschre-ven en kwam ik voor een Commissie vanOnderzoek. Dat waren zeven mensenachter een tafel met niet al te moeilijkevragen. Hij valt nog onder de soepelerregeling. Thuis wacht hij op zijn oproep.Op 27 mei 1947 reist hij naar kamp Lau-werspolder in Noord-Groningen.

Dick was goed genformeerd door zijnremonstrantse ouders die betrokken wa-ren geweest bij het ijveren voor de

Dienstweigerwet van 1923. Zijn vaderstond ook onder een verzoek aan de rege-ring tot uitbreiding van de wet op dienst-weigering in 1925, waarvan de bekenderemonstrant Heering initiatiefnemerwas. Zijn moeder ontbrak als onderteke-naar. Ik werd een dag na de onderteke-ning geboren, vandaar.

KAMP LAUWERSPOLDEROp 27 mei 1947 gaat het kamp Lauwers-polder voor dienstweigeraars open. Hetkamp ligt aan de Waddendijk, vlakbij hetNoord-Groningse Usquert. Het is al eer-der in het leven geroepen door de DienstUitvoering Werken (D.U.W.) voor hulpaan de boeren in de omgeving. De des-tijds bekende journalist A. Pleysierschrijft in een lang en potisch artikelWerken voor het vaderland over hetkamp: De afzondering van het kamp inhet verre Noorden schijnt geen toeval:

gewetensbezwaren moet men aanmoedi-gen noch propageren.

Dick: Ik was er als eerste. Ik liftte indie tijd altijd en nu kreeg ik een lift vaneen man van Oogstvoorziening die in hetkamp moest zijn. Ze kwamen arbeiderste kort en daar waren wij voor. Er wasnog een ander kamp. Daar zaten NSBersdie aan de indijking van de Waddenzeewerkten.

Het Nieuwsblad van het Noordenschrijft op 6 juni 1947 dat principiledienstweigeraars in oogstcolonnes wor-den tewerkgesteld. () Reeds zijn ruim100 dienstweigeraars bijeengebracht inhet kamp in de Lauwerspolder, terwijl

binnenkort nog 60 anderen worden ver-wacht. Die 60 zijn de mannen uit Nieu-wersluis, waaronder Klaas Feenstra.

Het grootste deel van de dienstweige-raars moest schoffelen (stiekelen), gerstop schoven steken en ander landbouw-werk.We werkten in een zwartgemaaktebattledress. Ik moest op de fiets naar eenboer. Ik vond er niets aan. Ook s zater-dagmorgens moesten we werken en kre-gen we hele vieze slappe koffie van deboer, vertelt Klaas Feenstra.

Dick was voor het boerenwerk niet inde wieg gelegd en had last van zwarehooikoorts. Hij deed daarom admini-stratieve taken, maakte schoon, hielp inde keuken en zette een kleine bibliotheekop. Pleysier noemt die bibliotheek in zijnartikel: Maar de bibliotheek van ge-schonken boeken is te klein en niet bij-zonder geschikt. Dick de Vries protes-teert tegen het woord klein: Ik had ruim100 boeken, zegt hij.

Onder de gewetensbezwaarden warenook volwassen mannen. Zij waren in1940 al aan de beurt en zijn in 1946 rui-me twintigers. Vaak hebben ze een gezin,maar zijn als kostwinner door het weige-ren jaren uit de running. Zij krijgen toteen maximum van 50,- (EUR 21) perweek als vergoeding. De ongehuwdenkrijgen 1,- per dag.

In begrotingsbehandelingen in deTweede Kamer van het ministerie vanoorlog blijkt steeds weer dat het werk vande dienstweigeraars minder oplevert danbegroot. De mannen worden dan gestraftmet kortingen op hun vergoeding en metoverwerk op zaterdagmiddag, om ze aante sporen tot harder werken. In Lauwers-polder is van een dergelijke werkdruknog geen sprake. De jongens waren goed-kope arbeidskrachten en concurreerdendaarmee met de landarbeiders, die nogslechter betaald werden. Zo werden dedienstweigeraars misbruikt, aldus DeVries.

Begin juni, twee weken nadat het kampwas opengegaan, berichtte Dagblad deWaarheid over erbarmelijke omstandig-heden. Kerk en Vrede vraagt de Ministerde situatie te verbeteren. In juli schrijftdominee Buskes in het Vrije Volk (9 juli1947): De jongens, wier gewetensbe-zwaren erkend zijn, worden te werk ge-steld in het kamp Lauwerspolder Us-quert. Een vrij groot aantal is kort gele-den naar dit kamp vertrokken. Alle lei-ding ontbreekt er echter. Toen de jongensaankwamen, was er slechts n man, omhen te ontvangen en deze ene wist van

FOTO

: AR

CH

IEF

DE

VR

IES

STIEGELEN IN LAUWERSPOLDER, ZOMER 1947


niets. Deze tewerkstelling is geheel on-voldoende voorbereid. Aan de materileverzorging ontbrak vrijwel alles, om vande geestelijke te zwijgen. Wij vragen: Kande uitvoering van de dienstweigerings-wet niet met wat meer ernst geschieden?

Lauwerspolder is ongeschikt voor eenverblijf in de wintermaanden, vinden detewerkgestelden. In november 1947breekt een staking uit. De dienstweige-raars eisen, gesteund door hun huisarts,warmere dienstkleding. Na twee dagenkomen de eerste warme kleren en hervat-ten de dienstweigeraars het werk. Maarhet kamp zal sluiten en Lauwerspolderwordt voor dienstweigeraars nooit meergebruikt. Dat komt goed uit, want als deherfst voorbij is en de gewassen van hetland, hebben de boeren de dienstweige-raars niet meer nodig. In december gaanze naar Vledder, een D.U.W. kamp bijSteenwijk in Drenthe.

KAMP VLEDDEROok in Vledder ligt het lichamelijk zwarewerk Feenstra en De Vries niet. Gedetail-leerd beschrijft Feenstra het ontginnenvan de hei. De plantjes moesten onderge-spit worden. Daarop zandgrond, en hele-maal bovenop een laag zwarte aarde. Eenheel karwei.We hadden een stuk gedaanen het lag er netjes gegaliseerd bij. Dienacht stak de wind op en waaide de helezwarte laag weg. Werk voor niets ge-

daan. In Dienstweigeraars zegt HenkAkkerman dat je tegenwoordig kan ziendat het zinloos werk was, aangezien nuhele stukken weer bos zijn geworden.

De Vries gaat verder met zijn biblio-theek. Hij leert Jan Roest kennen die latervan 1956 tot 1963 directeur van deOpenbare Bibliotheek in Drachten zouzijn. In de Friese Koerier van 15 februari1969 wordt Jan Roest genterviewd, ookeen dienstweigeraar. Hij begon in 1947 inNieuwersluis. In zijn vrije tijd was hij inVledder bibliothecaris, schrijft de kranten Hij zorgde dat de bibliotheek daarflink van literatuur werd voorzien, uiter-aard vooral van pacifistische aard. Ditwordt na Roest niet voortgezet. Dick deVries herinnert zich:We hebben heerlijksamengewerkt.

Klaas Feenstra gaat helpen in de zie-kenboeg. Hij legde er voor de tweede keereen administratie aan en heeft nog eenlijst met de namen van alle dienstweige-raars van dat moment.

KAMPKRANTHet idee om een krant op te zetten ont-stond al in Lauwerspolder. Het eerstenummer bevat de Ballade van een dienst-weigeraar; een boekbespreking doorWim J. Simons; een twee paginas langeoproep van Dick de Vries om te gaan cor-responderen met jonge mensen in Duits-land (Zij, die enigszins Duits kunnen

schrijven hebben hier de gelegenheid omte tonen of al hun theorien over vredewerkelijk in hun hart leven); een persbe-richt over het oprichten van een belan-genorganisatie voor dienstweigeraars;een keiharde brief uit Indonesi van eenvriend van een kampbewoner (Heus wehebben teveel meegemaakt, om iemandte laten leven die de Republiek helpt, ofhet zou moeten zijn om de vrede blijvendte herstellen en te waarborgen) en eenanalytisch verslag van een IFOR-bijeen-komst door Jan Roest.

In het tweede nummer twee stukkenvan Klaas Feenstra. En een artikel vanWim Faassen die stelt dat Velen van onszouden graag nuttiger werk doen. Dit isecht het werk van mensen, die ergens te-gen zijn, voor anti-militaristen. Maar zijdie meer positief het gelijk van allen be-ogen zouden zich veel nuttiger weten bijHulpwerk in Indonesi of Duitsland, bijde wederopbouw, of in de verpleging.

Het kamp in Vledder wordt steeds vol-ler en de onvrede over het vrij zinlozezware werk neemt toe. Als in Vledder deverantwoordelijke ambtenaar uit DenHaag langs komt, vraagt De Vries eenpriv onderhoud aan en vertelde dat inAmerika dienstweigeraars onder anderein ziekenhuizen te werk worden gesteld.Het leek wel alsof hij dat nog nooit hadgehoord. In een mum van tijd was hij te-rug met een ziekenhuisdirecteur, meldtDick.

In de Tweede Kamer komt zinnig werkook aan de orde. In december 1947 dachtmen nog aan het te werk stellen in demijnen, voor mensen die geen zwaarwerk konden doen werd ander werk ge-zocht. Op 25 januari 1949 merkt PvdA-Kamerlid Vermeer op: Mijn vraag isechter of er geen andere wegen zijn omdeze krachten productief te maken. Zij

DICK DE VRIES

Foto

: Mar

tin

Bro

ekFO

TO: A

RC

HIE

F D

E V

RIE

S

KAMP LAUWERSPOLDER, ZOMER 1947


mogen geen voorsprong hebben op jon-gens die in dienst zijn, ook daarovermoet geen misverstand bestaan. Maarkan men de onderwijzers onder hen nietverplicht te werk stellen in het eigen vak?Een aantal van deze jongens wil gaarnewerken in de krankzinnigenverpleging() Over het algemeen heeft men bij de-ze groep te maken met ernstige mensen.De tewerkstelling in Indonesi is eenvoorwerp van studie. Maar dan werkener al 19 mannen in die zorg en is de over-heid begonnen met een zinnige tewerk-stelling.

RIJKS PSYCHIATRISCHEINSTITUUT (RPI)De Rijks Psychiatrische Inrichting inWoensel bij Eindhoven kampt met eengroot personeelstekort. Er zijn in deze

wederopbouwjaren genoeg banen diebeter betalen en minder veeleisend zijn.Verpleegsters zitten te huilen op de randvan de badkuip, omdat ze het werk nietmeer aan kunnen.

Directeur Mooij kaart het personeels-tekort herhaaldelijk aan in Den Haag. Deoplossing wordt gevonden in de dienst-weigeraars. Hier komen het verhaal vanDe Vries en dat van het instituut samen.Een psychiater kwam in Vledder mensenuitzoeken. Er werd een man of 20-25 uit-gezocht, daarvan bleven er negen over.Op 16 augustus 1958 begint hun werk inWoensel. Ze worden in het herdenkings-boek over de RPI allemaal bij naam ge-noemd, over De Vries wordt gezegd:Dick kwam bij de psychopaten terecht.

Dick kent het citaat uit zijn hoofd. Omdie psychopaten kon je erg lachen; hetzijn grappige kerels.

Het ziekenhuispersoneel moest ergwennen aan de witte soldaten. Ze wareneigengereid en daar was directeur Mooijniet van gediend. Al snel waren de wittesoldaten echter volwaardige leden vanhet team, en dat voor een gulden per dag(EUR 0,42 ct).

Al na zon 4 5 weken werkte KlaasFeenstra alleen in de nachtdienst, vantien uur s avonds tot half acht s mor-gens, bij zon 32 snurkende kerels. Klaasvertelt over de oud-organist die klepto-maan was: In de nacht schreef ik brie-ven. Als ik even naar de WC ging dan wasdaarna mijn pen weg. De organist gingdood bij mijn dienst. Dan ben je 23 jaar.Het was mijn eerste dode en ik zat er al-

leen voor. Ik was niet gelovig meer, maarmet die man bad ik het Onze Vader. Demannen die voor twaalven dood gaanworden afgelegd. Zij die later stervenmoeten daarvoor wachten op de och-tendploeg. De dode blijft dan gedurendede hele nachtdienst liggen.

In het RPI hebben de dienstweigeraarseen eigen kamer met wastafel. Dat wasgezien de nachtdiensten en het emotio-neel zware werk geen luxe. Ook het etenwas fantastisch en het complex lag in eenprachtig park. En je kreeg een eigen sleu-telbos. Het is wel een groot contrast metde eerdere ervaringen. Ik vond het er pri-ma, je werkte met mensen, zegt Feen-stra. Hij leert in Eindhoven ook zijnvrouw kennen.

De Vries zette een voetbalelftal op metzijn patinten. We kregen een echt doel,shirtjes en schoenen. En ik kreeg de sleu-tel om ze op te kunnen halen en was ver-antwoordelijk. Het werd een daverendsucces. Het gaf zin aan je werk, zegt DeVries.Je werkte met gewone burgers jewerd bijna een gewone werknemer. Eenandere dienstweigeraar, Jan Dwars, zetteeen wandelclub op voor mannen envrouwen.

Ondanks de grote inzet kreeg Feenstrazijn diploma leerling psychiatrisch ver-pleger niet, omdat de dienstweigeraarstwee weken te laat was begonnen, waar-door het hele jaar niet meetelde. Dat vielhem bitter tegen en hij vertrok om bijPhilips te gaan werken, op personeelsza-ken. De Vries mocht weg toen zijn studiepsychologie begon.

Wat opvalt is dat beide mannen metplezier terugdenken aan die vormendedienstweigerjaren. Ze benadrukken datze het goed hebben gehad. Feenstranoemt kameraadschap, vriendschap, in-zicht in wat het betekent gevangen te zit-ten en mensenkennis. Schizofrenenkom je overal tegen. Een directeur vanPhilips had een dergelijke stoornis. Ikherkende dat meteen. De Vries zegt:Ondanks verschillen in achtergrondwas er ook veel eenheid. Je zat met elkaarin hetzelfde schuitje, gedeeltelijk op de-zelfde ideologische basis. Dat ze een jaarlanger moesten dan de dienstplichtigenvan hun lichting, vindt hij achteraf te-recht. De jongens in Indonesi hebbenhet veel slechter gehad dan wij.

Door de preciezen werd gemopperddat van de principile weigering op ethi-sche gronden, zoals die voor de oorlogveel voorkwam, weinig over was. Paul deGroot, Kamerlid van de CPN, constateertzeer terecht dat het grote aantal dienst-weigeraars, juist ook in niet-CPN-kring,als symptoom van een grote weerzin te-gen de Indonesipolitiek moet wordenbeschouwd. De Vries en Feenstra weiger-den dienst in een bijzondere periode.

Martin Broek

Met dank aan Erik de Graaf vooraanvullende informatie.

Links naar de bronnen en een langere versie

van dit artikel staan op http://broekstukken.

blogspot.com.

KERST, 1948. KAMP VLEDDER. MAN MET PIJP IS JAN DWARS

FOTO

: AR

CH

IEF

DE

VR

IES


Economie en gewapendeconflicten

In Den Haag organiseerden WILPF, Platform Duurzame en Solidaire Economie, Kerken Vrede en Vrouwen voor Vrede op 14 november 2013 een bijeenkomst inNieuwspoort getiteld Economie en gewapende conflicten. Na plenaire inleidingenwerd in workshops van gedachten gewisseld over stellingen voor het buitenlandsbeleid, die met enkele politici besproken werden. Later werden aanbevelingen meteen uitvoerige toelichting naar de leden van de Kamercommissies BuitenlandseZaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking gestuurd. De tekstenvan de inleidingen, de brief aan de Kamercommissie en het verslag van de discussiezijn te vinden op de websites van de organisatoren.

Geweld en economie hebbenveel met elkaar te maken. Vre-desorganisaties en het Plat-form Duurzame en Solidaire Economiewerken regelmatig samen om die relatiete verhelderen en beleidsalternatievenaan te dragen. In dat kader vond de bij-eenkomst Economie en gewapendeconflicten plaats, waar die relaties be-licht werden en waar aanbevelingen voorander beleid werden geformuleerd.

EEN DUURZAME EN EERLIJKEECONOMIE IS MOGELIJKSylvia Borren, directeur van Greenpeace,sprak over de mondiale bedreiging vanvrede op het terrein van klimaat, armoe-de, energie en grondstoffen. Aan fossielebrandstoffen en de winning ervan klevenernstige bezwaren: het overmatig ge-bruik ervan leidt tot klimaatveranderingdie het leven op aarde bedreigt en de win-ning van olie en gas uit moeilijk toegan-kelijke bronnen, zoals schaliegas en olieop de Noordpool, verwoest het milieu terplekke. Bij protesten en rechtszaken vande lokale bevolking blijken overheden ende rechterlijke macht vooral de korteter-mijnbelangen van de energiemaatschap-pijen te behartigen.

In een land als Congo zie je alles sa-menkomen: het winnen van grondstof-fen voor bijvoorbeeld onze mobieltjesheeft ernstige gevolgen voor de lokale si-tuatie, zoals de laatste bosgebieden diegekapt worden en zwervende, gewapen-de jongeren die roven en vrouwen ver-krachten.

Wat ons te doen staat, is duidelijk: par-ticulieren, vakbonden en banken moetenhun geld terugtrekken uit de fossiele

energie en consumenten moeten nietgaan voor het snelle gemak, maar kiezenvoor een leefstijl die rekening houdt metde ander die elders of later leeft.

DE KOOPMAN OVERHEERSTDE DOMINEEDe EU-Exportcriteria zijn elastisch, stel-de Frank Slijper, onderzoeker van wa-penhandel. Nederlandse en Europesewapens gaan ook naar dictaturen, span-ningshaarden en ontwikkelingslanden.De ervaring met de Arabische Lente,waar onze wapens werden ingezet tegende bevolking die zich wilde bevrijden,heeft daar weinig aan veranderd. De wa-penproductie groeit nog steeds: de omzetvan de wapenindustrie steeg tussen 2002en 2011 met 51%, door de War on Terroren Irak. Landen komen door wapenaan-schaf in grote problemen: de staatschuldvan landen als Spanje, Portugal, Cyprusen Griekenland steeg mede door wapen-aankopen en daardoor zijn deze landenin een langdurige financile crisis ge-raakt. Zoals de voormalige Spaansestaatssecretaris van defensie in 2010 ver-klaarde: We zouden geen [wapen]syste-men hebben moeten kopen die we nietzouden gaan gebruiken, voor conflictsi-tuaties die niet bestaan, en wat erger is,met geld dat we toen niet hadden en nuniet hebben.

NIET VOORTHOBBELEN OPDEZELFDE WEGWendela de Vries, cordinator van deCampagne tegen Wapenhandel, verteldedat bij alle keuzes die mogelijk waren, de-fensie er uiteindelijk voor koos om alleste blijven doen, maar dan wel minder.

Het doel van de internationale veilig-heidsstrategie is de bescherming van hetgrondgebied, de verdediging van de Ne-derlandse economische belangen en debescherming van de internationalerechtsorde. Het doel is dus niet om gewa-pende conflicten te voorkomen, zolangdie conflicten geen directe bedreigingvormen voor het belang van Nederlandof de rechtsorde. Maar zelfs als ze dat welvormen, wordt heel weinig gedaan aan deoorzaak van het conflict. We bestrijdende uitwassen van conflicten met het stu-ren van militairen, maar we lossen weinigop. Je ziet dat in de praktijk terug op allebeleidsterreinen die bij deze Veiligheids-strategie betrokken moeten zijn. Van hetwegbezuinigen van diplomaten, die eenbemiddelende rol zouden kunnen spelenbij conflicten, tot het laten voortbestaanvan Nederlandse brievenbusfirmas dieontwikkelingslanden van belastingin-komsten beroven. Van het zwijgen overillegale aanvallen door bewapende dro-nes op Pakistan die leiden tot haat tegenhet Westen en een inbreuk zijn op inter-nationaal recht, tot het ondersteunen vaneen exportgerichte wapenindustrie, diede kans doet toenemen dat conflicten ge-wapenderhand beslecht zullen worden.Een zinvol veiligheidsbeleid zou nietvoort moeten hobbelen op bestaande pa-den, maar moet zich richten op preven-tie. Daarvoor kunnen we geld vrijmakendoor de zwaarste wapensystemen af teschaffen, zoals de LC fregatten, of nietaan te schaffen, zoals de JSF.

Ook pleitte de Vries voor een kritischeblik op de manier waarop het defensiebe-leid verkocht wordt aan het grote pu-bliek: Je zou bijvoorbeeld op grond vande beeldvorming kunnen gaan gelovendat het defensiebeleid gericht is op deemancipatie van vrouwen. De troepen inAfghanistan zaten daar zodat Afghaansevrouwen weer over straat konden. En re-cent zei ook Bert Koenders in een inter-view over Mali dat een meisje hem ver-teld had hoe blij ze was dat ze weer naarschool kon. De associatie wordt voortdu-rend gelegd. Het helpt bij het krijgen vandraagvlak voor de krijgsmacht, maar het


is natuurlijk onzin. Het zou ook een heelinefficint gebruik van middelen zijn.Want er zitten heel veel stappen tussenhet sturen van commandos en gevechts-helikopters en het leveren van meisjeson-derwijs.

RUIMTE MAKEN VOOR VREDEHanna Molly, bestuurslid van Peace Bri-gades International, vertelde over die ge-weldloze manier van conflictpreventie enoplossing. De werkwijze van PBI is ge-baseerd op de principes van geweldloos-heid, onpartijdigheid en niet-inmen-ging. Duurzame conflict transformatiekan niet van buitenaf worden opgelegd,maar moet gebaseerd zijn op de capaci-teiten en wensen van de lokale bevolking.PBI probeert de politieke ruimte voor deondersteunde organisaties te vergrotenen biedt morele steun aan lokale men-senrechtenverdedigers: Making space forpeace. De themas waar PBI zich voor in-zet zijn: bescherming van getuigen bijberechting van misdaden tegen de men-selijkheid, beschermen van het recht vanwoongemeenschappen in kwetsbare na-tuurgebieden tegen projectontwikke-laars, en bescherming van vrouwelijkemensenrechtenverdedigers.

IN GESPREK MET POLITICIHarry van Bommel (SP) en Michiel Ser-vaes (PvdA) en Sylvia Borren waren uit-genodigd om met de deelnemers in ge-sprek te gaan over stellingen. Of Neder-land in veel opzichten deel van het pro-bleem en niet van de oplossing is, zoalsde bestrijding van piraterij bij Somali,leverde eensgezindheid onder de panel-leden. De zee wordt daar mede leeggevistdoor grote trawlers die in Nederland zijngebouwd. Overheden zouden de sectormoeten saneren want er is sprake van

overcapaciteit wat leidt tot overbevissingmet dramatische gevolgen voor de bevol-king van de kustgebieden. Daar moetEuropees en internationaal beleid voorkomen. Maar visserijonderhandelingenverlopen moeizaam en de EU faalt daar-in. Quotering zou een middel kunnenzijn, maar Servaes verwacht meer van hetdenken in ketens, waarbij bedrijven wor-den aangesproken op wat er gebeurt inhet hele productieproces.

Over een meer preventief beleid engeen grote wapensystemen, meende VanBommel dat er op het gebied van preven-tie nog veel te ontwikkelen valt: te ge-makkelijk wordt gegrepen naar militaireoplossingen, zie Irak, Afghanistan, Libi.Een eerlijke evaluatie door de Veilig-heidsraad van besluiten die de raad heeftgenomen heeft nog niet plaatsgevonden.Denk aan zaken als burgerslachtoffers ende schade aan economie en milieu en hettanende vertrouwen in de internationalegemeenschap. Op het gebied van preven-tie doet de OVSE (organisatie voor vei-ligheid en samenwerking in Europa)goed werk op de Balkan, met projectenom groepen te laten samenleven en hetontwikkelen van geschiedenisboekjes.Ook van het Internationaal Strafhof gaateen preventieve werking uit. Als je een le-ger uitzendt, moet dat ook goede spullenhebben, maar of ook de zwaarste syste-men daarbij horen is de vraag, dat nodigtuit tot deelname aan oorlog in het hoog-ste geweldspectrum. Voor Servaes blijfteen sterke krijgsmacht noodzaak en deJSF is daarbij nodig voor het beschermenvan de eigen troepen. Beide politici wil-len alle kernwapens de wereld uit en deJSF mag zeker geen nucleaire taak krij-gen.

Met het idee om meer te investeren inpreventie en conflictoplossing kon VanBommel leven, het leger moest ook goeduitgerust zijn voor de taken die het doorde politiek opgedragen krijgt. Maar mo-menteel gaat bijna al het geld naar delaatste fase in het conflict. Er moet meergeld naar de preventieve en diplomatiekefase, dan is er ook minder geld nodigvoor de militaire inzet. Servaes bena-drukt dat veiligheid en ontwikkeling sa-men hangen, in beide richtingen. Wegaan nu met militairen naar Mali, maarwe gaan goed voorbereid na een hoorzit-ting, debatten, briefing e.d. Met dat landbestaat ook al een langdurige relatie opgebied van ontwikkeling, en nu gaan weadditioneel ook werken aan veiligheid.Meer geld voor preventie is dus prima,

maar het is lastig voor dit doel elders noggeld weg te halen.

BRIEF AAN DEKAMERCOMMISSIESDe bijeenkomst leidde tot een brief aande Kamercommissies waarin de volgendepunten: Het gaat niet om bezuinigen op defen-sie, maar om een andere invulling vanhet begrip veiligheid: steun burger vre-desinitiatieven die bijdragen aan de-es-calatie van conflicten en dus aan grotereveiligheid. Er is wereldwijd een grote ex-pertise opgebouwd op dat gebied. OokNederland zou als een vorm van pre-ventie meer moeten doen aan de uit-breiding en perfectionering van dit soortinitiatieven. Nederland zou zich steeds meer moe-ten inzetten op diplomatie, op economi-sche stimulering in conflictgebieden,waaronder armoedebestrijding en opburgervredeswerk als vredeseducatie entraining voor geweldloze actie. Bij armoedebestrijding hoort ook be-leidscoherentie tussen buitenlandse han-del en ontwikkelingssamenwerking. Alsmultinationals geen belasting afdragenin landen waar zij gebruik maken van in-frastructuur, land en arbeid dan werkenzij de ontwikkeling van dat land tegen.De route van belastingontwijking via o.a.brievenbusfirmas in Nederland moet af-gesloten worden. De uitspraak dat de JSF geen kernwa-pentaak krijgt is hoopgevend, maar tegende achtergrond van het huidige beleidniet erg stevig. Het gebruik van drones(autonome, onbemande, door compu-ters bestuurde vliegtuigen die tevens uit-gerust zijn om als oorlogstechniek te ge-bruiken) wordt veroordeeld. Het gebruikhiervan is in strijd met het Internationa-le Humanitaire Recht (IHL) en schendtde mensenrechten. Nederland zou moe-ten werken aan regelgeving in overeen-stemming met het internationale recht. Wij vragen de Nederlandse regering ende EU-lidstaten te erkennen dat hoge mi-litaire uitgaven een belangrijke oorzaakvan de huidige crisis zijn. In deze tijd ishet niet te rechtvaardigen dat er gesne-den wordt in sociaal beleid, terwijl grotebedragen worden besteed aan de aan-schaf van wapens en JSF-toestellen (inhet kader van de NAVO) terwijl dat geldbesteed zou moeten worden aan werkge-legenheid en armoedebestrijding.

Greetje Witte

FONDSVREDESPROJECTENHEEFT U NODIG!Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede.Zij kunnen uw steun goed gebruiken! Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicalevredesacties aan de basis. Help mee.

Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten


Het gala ter ere van de Isralischepresident, in 1994 medeont-vanger van de Nobelprijs voorde Vrede en de man die toezicht had opde geheime ontwikkeling van de Israli-sche kernbom in de jaren 60, werd in be-langrijke mate mogelijk gemaakt door

Daarmee is de wapenhandel ook eenvan de belangrijkste peilers van de eco-nomie. Naar schatting 150.000 mensenzijn economisch afhankelijk van de wa-penindustrie. Oorspronkelijk viel die di-rect onder het ministerie van defensie enwaren de wapenfabrikanten staatsbedrij-ven die wapens voor de Isralische krijgs-macht ontwikkelden en produceerden.

Maar het afgelopen decennium is datbeeld veranderd door de opkomst vannieuwe hightech bedrijven, geleid doorvoormalige legerofficieren die gebruikmaken van hun militaire kennis en con-necties, en de privatisering van de oudestaatsbedrijven.

Tegelijk blijven defensie en de indus-trie sterk van elkaar afhankelijk en heeftdefensie baat bij exportorders omdat die

drie zakenmannen die hun fortuin ver-dienden in de wapenhandel: Aaron Fren-kel, Marcos Katz en Michael Federmann.

Eigenlijk hoeft dat geen verbazing tewekken: Israls wapenindustrie is de af-gelopen decennia enorm gegroeid dooreen succesvolle, agressieve exportstrate-gie. Met een bevolking kleiner dan dievan de stad New York heeft het zich ont-popt tot een van s werelds grootste wa-penexporteurs. Volgens het Zweedse SI-PRI (militaire data) staat het op een tien-de plek; militair analisten van Janes (uit-gever van militaire informatie) plaatsenIsral zelfs op een zesde plaats.Afgezet te-gen het inwonertal 8 miljoen is hetnaar beide maatstaven in elk geval degrootste wapenexporteur gerekend perhoofd van de bevolking.

Isralische wapenexportbloeit dankzij Palestijnen

In juni 2013 nam Shimon Peres een voorschotop zijn negentigste verjaardag met eenpresidentile conferentie onder de naam FacingTomorrow. Op dit drie miljoen dollar kostendeevenement sprak voormalig Amerikaanspresident Bill Clinton, zong Barbara Streisanden was ook acteur Robert DeNiro onder degenodigden. De beroemde Britse weten-schapper Stephen Hawking bedierf de feest-vreugde door de bijeenkomst te boycotten.

Foto

: Ann

e Pa

q/ A

ctiv

e St

ills

ISRALISCHE MILITAIREN IN OUDE CENTRUM VAN HEBRON, FEBRUARI 2010.


de productiekosten drukken. Of, zoalsLeo Gleser, een Isralische wapenconsul-tant gespecialiseerd in het ontwikkelenvan de militaire markt in Latijns-Ameri-ka, zegt: De minister van defensie heeftniet alleen met oorlogen te maken, hetzorgt er ook voor dat de defensie-indus-trie goed verkoopt. Gleser ziet de aansla-gen van 11 september en de daarop vol-gende hausse aan opdrachten voor de se-curity industrie als een zegen voor Isral.

Gleser is een van de genterviewdenin de prijswinnende documentaire TheLab van Yotam Feldman, dat een kijkjebiedt op de Isralische wapenhandel en -industrie.

De titel The lab verwijst naar de kernvan de film: Isral heeft baat bij de huidi-ge situatie van vier miljoen Palestijnen,in wat feitelijk s werelds grootste open-lucht gevangenissen zijn. Er zijn grotewinsten te behalen met het testen van denieuwste Isralische militaire snufjes opde Palestijnen. Volgens Feldman begondie trend bij Operation Defensive Shield,Israls invasie van de Westelijke Jordaan-oever en Gaza in 2002. Waarna veel leger-officieren naar de militaire industrie ver-trokken.Vanaf 2005 beleefde die hoogtij-dagen met een jaaromzet van rond detwee miljard dollar.

De grootste stijging vond plaats naOperation Cast Lead, Israls aanval opGaza in de winter van 2008/9, waarbij1.400 Palestijnen en 13 Isralis omkwa-men. Het recordbedrag was in totaal zesmiljard dollar. Zulke militaire operatiesdienden niet alleen als strafexpeditie,maar ook als laboratoriumproef om deeffectiviteit van nieuwe militaire benade-ringen, zowel strategien als wapens, teevalueren en te verfijnen.

Met name Gaza is de etalage gewordenvan Israls militaire industrie. Nieuwesystemen worden ontwikkeld en ver-kocht gericht op de permanente surveil-lance, controle en onderwerping van eenvijandige bevolking. Gegeven het feitdat de meeste Palestijnen tegenwoordigin een stedelijk gebied wonen zijn de tra-ditionele benaderingen gericht op eenonderscheid tussen burger en gewapendemilitant aan de kant geschoven.

The Lab laat het soort uitvindingenzien waarmee Isral door buitenlandseveiligheidsdiensten wordt geprezen. Isra-l was een van de pioniers op het gebiedvan de bewapende drones, die met af-standsbediening buitenrechtelijke execu-ties uitvoeren. Evenzo hoopt het dat suc-ces te kunnen herhalen met de Iron Do-

me, het antiraket systeem waarmee hetPalestijnse raketten uit de lucht probeertte halen.

Isral specialiseert zich in de transfor-matie van futuristische wapens tot bruik-bare systemen, zoals het machinegeweerdat om de hoek kan schieten.

De onverwachte sterren van The Labzijn niet de gladde verkopers, maar devoormalige officieren die nu actief zijnals academici, en wiens theorien het Is-ralische leger en hightech bedrijven hel-pen bij de ontwikkeling van nieuwe mili-taire technieken en producten.

DENKERS VAN DE DOODShimon Naveh, een dolopgewonden filo-soof, stapt door een nagebouwd Arabischdorp dat als achtergrond diende voorzijn theorie voor oorlogsvoering in ste-delijk gebied die hij tijdens de tweede in-tifada bedacht. In de aanloop naar eenaanval op de kashba van Nablus in 2002 gevreesd door het leger vanwege de dool-hof structuur suggereerde hij dat desoldaten niet door de steegjes moestenbewegen, waar ze een veel te makkelijkdoelwit zouden zijn, maar ongezien doorde gebouwen moesten gaan door gatenin de muren tussen huizen te slaan. Hetidee werd de sleutel bij het neerslaan vanhet Palestijnse gewapende verzet. Zedrongen door tot het hart van de dicht-bevolkte steden en vluchtelingenkampen waar de Palestijnse strijders zich het be-ste konden schuilhouden.

Een andere expert, Yitzhak Ben Israel,een voormalig generaal, nu professor aande universiteit van Tel-Aviv, hielp bij deontwikkeling van een wiskundige for-mule die het succes voorspelt vanmoordaanslagen om het georganiseerdeverzet te breken. Zo berekende hij hoeeen Palestijnse cel die een aanslag be-raamt met grote waarschijnlijkheid ver-nietigd kon worden door slechts eenvijfde deel van de strijders te neutralise-ren.

Juist die combinatie van theorie, hard-ware en herhaald testen in de praktijkmaakt dat krijgsmachten, politie en in-dustrie wereldwijd in de rij staan om Is-ralische kennis te kopen. De ervaringenin de Palestijnse gebieden werden nuttigtoegepast in Afghanistan en Irak, aldusThe Lab.

Benjamin Ben Eliezer, eerder ministervan zowel defensie als Industrie, licht hetvoordeel voor Isral toe: mensen willengraag dingen kopen die getest zijn. Als Is-ral wapens verkoopt zijn die getest en

uitgeprobeerd. Wij kunnen zeggen datwe ze tien, vijftien jaar gebruikt hebben.

Yoav Galant, hoofd van het zuidelijkecommando van Israls leger tijdensOperation Cast Lead, wijst erop dat ter-wijl sommige landen in Europa en Azions veroordeelden voor de aanvallen opburgers, stuurden ze wel hun officierenhierheen, en heb ik generaals uit wel tienlanden genformeerd zodat ze begrepenhoe we zon laag ratio konden halen[van Palestijnse burgerdoden, Galantsvalse claim is dat de meeste doden Pales-tijnse strijders waren]. Er is zoveel hy-pocrisie: ze veroordelen je politiek, ter-wijl ze je vragen wat de Isralische truc isom bloed in geld om te zetten.

De overtuigende stelling van de filmbiedt een onthutsende boodschap aanhen die hopen op een einde aan de Isra-lische bezetting van Palestina.

Omdat Isral zijn arsenaal steeds do-delijker heeft gemaakt en de soldatensteeds veiliger kunnen opereren, is de Is-ralische maatschappij ontvankelijkergeworden voor oorlog als een achter-grondgeluid van het leven. Als Isralisgeen prijs betalen voor oorlog, is er geendruk op leger en politiek om er een eindaan te maken. De druk is eerder zelfs deandere kant op. Met de Bezette Gebiedenals ideale proeftuin toont dit dat de aan-vallen op de Palestijnen, als testgebiedvoor wapens, een veel lucratiever busi-ness model is dan een vredesakkoord.

Of, zoals de rechtse industrieministerNaftali Bennett opmerkte: Niemand opaarde is genteresseerd in de Palestijnsekwestie. Wat de wereld van Peking totWashington en Brussel interesseert is Is-ralische hightech.

Misschien erger nog, wanneer buiten-landse overheden in de rij staan om te le-ren van Israls ervaringen, rijst de vraag:wie onder ons ziet nog een Palestijnsetoekomst?

Jonathan Cook

Vertaling/bewerking: Frank Slijper(Campagne tegen Wapenhandel)

Bron: Jonathan Cook, The Lab: Israel Tests

Weapons, Tactics on Captive Palestinian

Population (Washington Report on Middle East

Affairs, september 2013). Jonathan Cook is een

journalist uit Nazareth en winnaar van de Martha

Gellhorn Special Prize for Journalism. Zijn meest

recente boek heet Disappearing Palestine.

Haggal Matar, Arms dealers, major capitalists

fund Peres 90th birthday bash, 19 juni 2013, +972

Magazine)

VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 15VREDESMAGAZINE nr. 2-2014 15

Springstof Samenstelling Canpagne tegen Wapenhandel

Wapenhandel is 'business asusual' ondanks Arabische Lente

De Nederlandse wapenhandel isterug van nooit echt wegge-weest. Was 2012 nog een relatiefmager jaar, in 2013 is de uitvoer van wa-pens weer flink gestegen. Grote orderswerden genoteerd van Indonesi ( 348miljoen), Oman ( 64 mln.), Singapore( 52 mln.) en Algerije ( 24 mln.). Dic-taturen als Saoedi-Arabi en Turkmeni-stan mogen van het huidige kabinet ookgerust bewapend worden. Bestond aan-vankelijk de indruk dat de regering in re-actie op de Arabische lente dergelijke wa-penhandel meer aan banden zou leggen,drie jaar nadien lijkt alles business asusual.

Zoveel bleek ook uit het Kamerdebatbegin februari met de ministers van Bui-tenlandse Zaken en Buitenlandse Han-del, PvdA-ers Frans Timmermans en Li-lianne Ploumen. Ondanks forse kritiekvanuit de oppositie bleef de regering vol-houden dat je prima militair materieelaan een dictatuur kan verkopen, zolangdat maar niet direct voor mensenrech-tenschendingen kan worden ingezet.Meerdere Kamerleden betoogden datmilitaire handel wel degelijk gezien moetworden als een legitimatie van het re-gime en daarmee een klap in het gezichtis voor de democratische oppositie in dielanden, juist van een land als Nederlanddat hoog opgeeft van het eigen mensen-rechtenbeleid.

Die politiek is in lijn met de onder Rut-te ingezette koers van zeer actieve econo-mische diplomatie. De afgelopen tijdwerd een recordaantal handelsmissiesgeorganiseerd, waarbij in veel gevallenook militaire producenten als Thales Ne-derland, Damen Shipyards en Stork/Fok-ker van de partij waren, al dan niet aanboord van door de marine beschikbaargestelde oorlogsschepen.

De marine leent schepen ook uit omacte de prsence te geven op internatio-nale wapenbeurzen. Zo was ZrMs Gro-ningen prominent aanwezigheid op de

Londense wapenbeurs DSEi in septem-ber 2013. Thales Nederland kon aanboord potentile klanten laten zien hoehet de nieuwste snufjes in marinesche-pen bouwt. Onder de genodigden op deDSEi waren delegaties uit onder meerColombia, Irak, Isral, Libi, Pakistan,Saoedi-Arabi en Turkmenistan doorde Britse regering zelf gekarakteriseerdals landen waarvoor de meeste serieuzezorgen gelden ten aanzien van de men-senrechtensituatie.

Ook tijdens de Russische maritiemewapenbeurs IMDS in Sint Petersburg injuli 2013 verleende de marine hand- enspandiensten voor de militaire industriemet de aanwezigheid van het fregatEvertsen en de onderzeer Dolfijn. Opeen grote netwerkreceptie aan boord vande Evertsen konden vertegenwoordigersvan de Russische en Nederlandse over-heid en industrie onder meer Damenen Thales met elkaar in contact komen.

Tijdens de Turkse beurs IDEF 2013 te-kende DSM Dyneema onder toeziendoog van minister Hennis van defensieeen contract met pantservoertuigbouwerFNSS. DSM gaat voor het Turkse bedrijfmeewerken aan een Maleisische ordervoor 257 pantservoertuigen.

Een en ander komt naar voren in hetonlangs gepubliceerde rapport AnalyseNederlandse wapenexport 2012 vandeCampagne tegen Wapenhandel. De lan-cering van dat rapport ging vergezeldmet een interactieve wereldkaart dieomvang en bestemmingen van de Neder-landse wapenhandel van de afgelo-pen tien jaar op de website zichtbaarmaakt.

Behalve de verkoop van wapens is ookde export van zogenaamde dual use goe-deren en de doorvoer van wapens via Ne-derland onderworpen aan een vergun-ningsplicht. Vrachten wapens en munitieuit allerlei West-Europese landen gaanvia Nederland naar bijvoorbeeld Jorda-ni, Koeweit, Madagaskar, Mexico en

Oman. Voor wat betreft de export vanmilitair gevoelige 'dual use' goederen zijnde krijgsmachten van Zuid-Korea en In-dia de grootste afnemers van nachtzicht-apparatuur.

Nederland loopt wat dat betreft in depas met andere EU landen, zo moet he-laas geconstateerd worden. Begin dit jaarbleek uit nieuwe Europese cijfers datin 2012 voor bijna 40 miljard wapen-exportvergunningen waren verstrekt,waaronder voor een recordbedrag van 9,7 miljard richting het Midden Oos-ten, een toename van 22% ten opzichtevan 2011.

Saoedi-Arabi, de grootste klant vande Europese wapenindustrie, kocht voormeer dan 3.5 miljard aan wapens. On-danks vijandigheden tussen Isral en Ga-za namen militaire exportvergunningenvoor Isral toe van 157 miljoen naar 613 miljoen, een groei van 290%. Dezegroei werd vooral veroorzaakt door deverkoop van lichte gevechtsvliegtuigendoor Itali ter waarde van 472 miljoen.In ruil heeft Itali toegezegd voor een-zelfde bedrag militair materieel in Isralte kopen. Ook is de verkoop van wapensaan Libi weer hervat, met een waardevan meer dan 22,5 miljoen. Wapenex-porten naar Egypte namen met 20% toetot 363 miljoen.

Er komen Europese parlementsver-kiezingen aan. We doen een beroep opEuropese parlementsleden om hun ver-antwoordelijkheid te tonen voor men-senrechten, vrede en veiligheid door ditrapport in te brengen in het Europeesparlement. De toenemende Europesewapenexport naar het Midden Oosten iseen belangrijk onderwerp dat de afge-vaardigden van de Europese burgers aande orde moeten stellen, aldus Wendelade Vries van de Campagne tegen Wapen-handel.

De interactieve wapenexportkaart enhet de wapenexportanalyse zijn te vindenop www.stopwapenhandel.org


Mexico: een surrealistischeeen kritiek punt

Sinds vorig jaar april hebben bewoners in deprovincie Michoacan naar de wapens gegrepenom zich te verdedigen tegen de narcos: zeduiden zich aan met de naam autodefensas een naam die niet vertaald hoeft te worden.

In de krantenartikelen in El Pais, ensoms ook NRC en Trouw wordt regel-matig kort over de narco-oorlog ge-schreven. De nieuwe media maken dathet gebeuren meer is dan een artikel ineen krant, wat niet altijd de objectiviteitvergroot, maar het wel veel persoonlijkermaakt. Er staan niet alleen de namen vande personen die een hoofdrol spelen, zijzijn te zien en te horen. Er zijn websitesvoor narco nieuws, videos op Youtube,Facebook paginas van zowel autodefen-sas als narcos.

Zo valt er mee te genieten met een feestrondom de heilige voor de narcotrafican-tes: Jess Malverde, el Santo de los Nar-cos, er zijn interviews met politici, lei-ders van de autodefensas en leiders vande narcos. Er is een pater die werkt in eenkogelvrij vest.

DE LEIDERSIn El Pais stond een video-interview metDr. Mireles, een chirurg die een van dewoordvoerders is van de autodefensasin Michoacan. Het is man die zo CoronelBuendia kunnen zijn uit de roman Hon-derd Jaar Eenzaamheid van Garcia Mar-quez. Het vliegtuigje waarmee hij vloogverongelukte waarbij Mireles zwaar ge-wond raakte. Hij werd behandeld in eenpriv kliniek van de regering en moestdan ook speciaal vermelden dat hij zelfvoor de behandeling had betaald.

Ondertussen is het leger ook naar Mi-choacan gestuurd vanwege de autode-fensas niet vanwege de narco-maffia.Hun opdracht was om de autodefensas teontwapenen. Deze hebben dat gewei-gerd. Er is nu een soort verdrag: de auto-defensas worden geregistreerd en som-mige berichten spreken van inleverenvan wapens, uit andere blijkt dat de auto-defensas wel degelijk gewapend blijven.Dr Mireles is te zien in een andere video

op Youtube waar hij met het leger op ge-lijke voet praat en afspreekt hoe de auto-defensas de narcos zullen verdrijven.

En chef van de narcos: Servando G-mez alias La Tuta geeft ook interviews.Deze leider van de Templarios tempel-ridders praat met een journalist metachter zich drie zwaar gewapende gun-men. Hij zit helemaal naar de journalistvoorovergebogen en raakt hem steedsaan, terwijl de journalist behoorlijk uitde weg achterover gaat zitten. Ondanksdat La Tuta toegeeft een crimineel tezijn geeft hij de autodefensas de schuldvan het geweld. De Templarios zorgdennamelijk voor orde tijdens de afwezig-heid van de staat. Zij eisen voor dezeprotectie de zogenaamde cuotas vanwinkeliers en bedrijven die ongeveer100% van de normale prijs bedroegen.De door hen zelf gedefinieerde orde vanveiligheid en recht wordt stante pededoor hen uitgeoefend en zonder dat je inberoep kan gaan.

De normale leden van de autodefen-sas lijken dezelfde jonge macho mannenals de narco gunmen: zij laten zich even-eens graag filmen met in elke hand eengroot automatisch geweer. Met geen vandeze gunmen narcos of autodefensas lijkt een normale discussie mogelijk.

De autodefensas hebben op dit mo-ment enige honderden dorpen in deTierra Caliente (in de staten Michoacn,Guerrero en Mexico) bezet, dat wil zeg-gen de Templarios verjaagd. De autode-fensas bevrijden op dit moment dorpjesin de staat Michoacn en verplaatsenzich bepaald niet in armzalige of oudeautos. Allen tot de tanden gewapend ensommigen in gloednieuwe, soms gepant-serde trucks.

SPANNENDE ONTWIKKELINGAllerlei videos zijn bij nader inzienmoeilijk te duiden zijn: er wordt eenfarmacie getoond die in brand heeftgestaan, maar het is moeilijk die te locali-seren bijvoorbeeld in Google Maps.Wel kan met Google Maps gekekenworden hoe Apatzinguan eruit ziet. Netzoals in Nederland zijn de straten te

doorlopen met je muis op je computer.De situatie is op dit moment kritiek: de

bewoners vormen op dit moment groe-peringen die de narcos verjagen. Daar-om heeft de centrale regering het legernaar de staat Michoacn gestuurd, waarde autodefensas claimen alle 113 dorpente hebben bevrijd. Of de autodefensaszich daardoor gesteund mogen voelen, istwijfelachtig. Het centrale leger heeftniet zon beste traditie. Vooral als de au-todefensas indianen zijn, die voor de be-langen van hun pueblos opkomen, kandit ingrijpen tot een rassenoorlog leiden.Honderd jaar geleden heeft het tweemaal eenmaal onder een reactionair bewind,daarna onder een revolutionaire regering de nabij gelegen staat Morelos bezet,waar de belangrijkste autodefensadorEmilano Zapata heette. Dat ging gepaardmet concentratiekampen, massa-execu-ties, gijzeling met standrecht, brand-schatting en totale uitplundering van deprovincie. Zapata wist met een meedo-genloze guerilla de legers te verdrijven ende regering tot een vriendelijker strategiete dwingen. In recentere tijden voerde deconservatieve president Calderon zijnstrategie van het schrikbewind, metname tegen de bevolking van de zuidelij-ke staat Oaxaca om een corrupte gouver-


Hennis & Plasterk:beulsknechten

Het blijft fascinerend, de manier waarop de TweedeKamer er keer op keer in slaagt heikeleonderwerpen voor het grote publiek effectief in mist tehullen. De vertoning begin februari waarbij de ministersHennis en Plasterk ter verantwoording werden geroepenover praktijken van de NSA in (of in samenwerking met)Nederland liet zien, dat de vragen waar het om gaatzorgvuldig niet worden gesteld. Zo was het op voorhand alduidelijk dat met beide ministers niet cht zou wordenafgerekend. De werkelijkheid is namelijk te pijnlijk om teonthullen: Nederland werkt willens en wetens mee aan hetzonder enige vorm van berechting executeren vanpersonen die verdacht worden van terroristischeactiviteiten, hun familie, vrienden, kennissen, toevalligeomstanders en personen die onbewust in hun GSMsgebruik maken van aan hen toegeschreven SIM-kaarten.De minister van defensie is voor dit beulswerk deoperationeel verantwoordelijke, die van BinnenlandseZaken verleent als verantwoordelijke voor de AIVDbestuurlijke hand- & spandiensten, de regering dekt hetgeheel, maar het parlement draagt deeindverantwoordelijkheid. De mist dient om dit alles teverhullen. Het betreft immers moord met voorbedachtenrade, want oorlogsrecht is niet van toepassing en dedoodstraf is constitutioneel uitgesloten, of die nu met ofzonder berechting vooraf wordt opgelegd. Ook hulp bijhet ten uitvoer leggen van doodstraffen door anderelanden wordt in Nederland algemeen beschouwd alstegen de grondwet. De beul is hier sinds jaar en dagafgeschaft.Hoezo dan toch medeverantwoordelijkheid voorbeulswerk? Zo. Sinds de VS na 9/11 (2001) de War on terroruitriepen is in dit kader, deels samenvallend met deinterventies in Irak en Afghanistan (beide oorlogen zonderadequate juridische basis), een methode ontwikkeldwaarbij verdachten worden getraceerd op basis vantelefoonverkeer en vervolgens met behulp van dronesworden uitgeschakeld, - een eufemisme voorgexecuteerd. Door de onthullingen van Edward Snowdenis bevestigd wat in kringen van antimilitaristen al langerbekend was, namelijk dat de Britse en Nederlandsegeheime diensten satellietverkeer onderscheppen en deverkregen gegevens (metadata) delen met de NSA, diedeze weer deelt met de CIA, die het drone-executieprogramma aanstuurt. De rol daarin van de MIVD,waar de daadwerkelijke interceptor van hetsatellietverkeer, de Nationale Sigint Organisatie (NSO)onder valt, is ondanks Plasterks toneelstukjes alsnogkomen vast te staan. Wat leidt tot de conclusie, datNederland heeft meegewerkt en nog steeds meewerkt aangeprogrammeerde moord in landen als Irak, Afghanistan,Pakistan, Jemen, Somali. Maar de Tweede Kamer wil nietdat wij daar van weten.

Boudewijn Chorus

Co

lu

mn

CH

OR

US

oorlog op

neur te verdedigen maar ook in Micho-acn, waar hun opvattingen over recht enorde duidelijk niet die van de bevolkingwaren.

In Colombia schijnen de autodefensaseen verlengstuk van het leger te zijn ge-worden. Maar of dit in Mexico zal zijn?Tal van autodefensas zijn niet zomaarbereind hun wapens in te leveren. Zijvormen soms plaatselijke autonomegroepen, en naar voorbeeld van de Pa-rijse Commune van 1871? noemen zijzich communitarios. Op 15 januari zijner berichten verspreid over schermutse-lingen van autodefensas en militairen engedode burgers in Michoacn. Een vande slachtoffers is de 40-jarige Mario P-rez Sandoval, die het leger ongewapendtegemoet trad tijdens een vreedzaamprotest in een van de dorpen waar het le-ger binnenviel. Maar anders dan hon-derd jaar geleden is er nu een NationaalComit voor de Mensenrechten(CNDH), dat er in de Tierra Caliente metzijn neus bovenop zit.

Slaagt Mexico er in om met behulp vande bevolking zich te ontdoen van het ge-weld, en daarna weer tot een normalevorm van leven terug te keren?

Bram van Waardenburg

Foto

: ww

w.t

resp

unto

cero

.com

DR. MIRELESPOSEERT MET

AUTODEFENSAS.CHRURUMUCU,

MICHOACAN,DECEMBER 2013.


2.Dh5, een schaakterm,

is een jaarlijkse samen-

scholing van wereld-

versleutelaars. Een groep

vrij principile mensen

ontmoeten elkaar weer

eens, delen kennis en

werkwijzen, eten en

drinken wat en bouwen

een feestje. Zonder iets te

moeten, maar wel met een

degelijk programma. Dit

jaar in Den Haag en het

thema was Vroegh,

vroeger. Misschien niet

het beste thema voor een

vredesactivist... Maar de

formule werkt. Voor meer

info: www.2dh5.nl. Tekst

en fotos: Boyd Noorda.

2.Dh5


VredesMagazine wordt gratistoegezonden aan leden van hetHVP, Pais en ook aan donateursvan Stop de Wapenwedloop enVD AMOK. Als u Vredes-Magazine regelmatig op uwdeurmat wilt vinden kunt u duslid of donateur worden van nof meer van deze organisaties.Zie de beschrijvingen op dezepagina. Een abonnementzonder ergens lid of donateurvan te worden is ook mogelijkvia opgave aan: Vredes-Magazine, Vlamingstraat 82,2611 LA Delft of [email protected] vredesmagazine.nl

WILPF- WOMENS INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

De website www.wilpf.nl is onder constructie, later berichten overbijeenkomst gewapende conflicten en economie.

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrumen kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijnwelkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

Als alles goed gaat wordt er op 24 maart tijdens de HHS-top eendemonstratie gehouden om te protesteren tegen de atooombom.Dat is nog altijd de vuilste bom ter wereld. Op de website van hetHaags Vredesplatform een link naar verslag 2Dh5.

VREDESBEWEGING PAISVredesbeweging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters International. Onze wortelsgaan terug tot de Eerste Wereldoorlog.

Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal van een wereld zonderoorlog en voor een geweldloze, duurzame en rechtvaardige samen-leving. We zijn daarvoor op vele manieren actief in Nederland envia de WRI in de hele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0631275464.e-post: [email protected]: www.humanistischvredesberaad.nl

Op de website weergave twitters met Kagame

Abonneeworden

Wilt u het nieuws van en voor devredesbeweging sneller en uitgebreider?Abonneer u dan gratis op

onze e-mailnieuwsbrief VredesNieuwsvia: www. vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

AMOKVDOnderzoeksdossier

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman

De dronesclub van Jeanine Aan de grenzenvan Europa Slachtoffers uit het oosten De wereld alsslagveld Nederlandse drones Dood vanuit de hemel

en de oorlog op afstand

DRONES

INDIANA, JULI 2012. VOOR ZIJN HUIS IN INDIANAPROTESTEERT ROBERT RAST MET EEN NEPDRONE. ZIJN ZOON,EEN MARINE MAN UIT HET AMERIKAANSE LEGER, IS IN APRIL

2011 IN AFGHANISTAN DOOR EEN DRONE GEDOOD.


AMOK OnderzoeksdossierVD

Oorlog met afstands-bediening

van troepen zonder al te veel kleerscheu-ren te kunnen beindigen. Ten tweedeom de oorlogen nu in de schaduw voortte kunnen zetten zonder druk van de pu-blieke opinie. Ten derde om zonder al tehoge kosten de situatie in een aantal de-len van de wereld te stabiliseren om zichverder te wijden aan wat men in Was-hington momenteel werkelijk belangrijkvindt: de militaire wedijver met China.

SCHADUW IN HET ACHTERLANDDe nieuwe oorlogsvoering van de VSkenmerkt zich dus vooral door doden opafstand zonder veel in het terrein aanwe-zige soldatenlaarzen en doden vanuit deschaduw in het achterland. Het is eenvorm van asymmetrische oorlogsvoe-ring, een gewapend conflict waarbij detwee partijen totaal ongelijkwaardig zijnwat betreft middelen en tactiek. Hetluchtoverwicht van de westerse legers istotaal, tegen een drone-aanval is vrijwelgeen verweer mogelijk. Maar de guerril-lategenstander heeft zijn eigen asymme-trische middelen, de gevreesde berm-bommen en zelfmoordaanvallers, die alsstoottroepen worden ingezet om eenbres te slaan in de verdediging. En datlaat nog buiten beschouwing de blow-back, het boemerangeffect, waarbij elkeaanval met burgerslachtoffers alleenmaar nieuwe wrekers oplevert, zonderdat de bevolking zich veiliger voelt.

Het zal een kwestie van tijd zijn voor-dat ook vijanden van het Westen zich vandrones gaan bedienen: de proliferatie vande drone.

Kees Kalkman

De columns van Paul Rogers:

www.opendemocracy.net/author/paul-rogers

Dit dossier heeft als focus de drone. Het onbemande vliegtuigje dat de laatste jarenzoveel furore maakt, is echter maar n van de verschijningsvormen van een nieuwewijze van oorlogsvoering. Deze heeft zich tijdens het presidentschap van Obama snelontwikkeld. Paul Rogers van de universiteit van Bradford noemt dit in zijn steedsinformatieve column bij OpenDemocracy de oorlog via afstandsbediening (remotecontrol). Ook Nederland raakt via de aanschaf van drones en de snelle uitbouw van hetbestand aan special forces (commandos en mariniers) hierin steeds verder verstrikt.

Behalve de drone maken van dezenieuwe oorlogsvoering deel uit: De steeds grotere nadruk op deinzet van special forces, die hun geheimeoperaties veelal onder de radar uitvoe-ren, zodat hun aanwezigheid later kanworden ontkend. Ze hebben twee taken:het uitschakelen van tegenstanders ach-ter het front via commando-acties (deberuchte night raids) en het trainen vanlokale bondgenoten in het bestrijden vanopstandige bewegingen.

Naast de paramilitaire vleugel van deCIA krijgt nu ook het Pentagon zijn ei-gen Defense Clandestine Service, die demilitaire spionageactiviteiten tevens bui-ten de eigenlijke oorlogszones moet gaanuitvoeren.

Het gebruik maken van particulieremilitaire bedrijven, die vaak personeelinhuren dat eerder heeft gewerkt bij despecial forces. Dit heeft het voordeel dathun aanwezigheid niet hoeft te wordenverantwoord in de media en gevrijwaardis van parlementaire controle.

Het programma prompt global strike(PGS directe wereldwijde aanval),waarmee binnen het uur overal ter we-reld met conventionele ballistische raket-ten vaste doelen getroffen kunnen wor-den. PGS zou in 2015 operationeel moe-ten worden, maar het is nog onduidelijkof er vanaf bases op land (Guam, DiegoGarcia en een locatie in de VS) gewerktzal worden of vanaf onderzeers.

De nieuwe vorm van de Amerikaanseoorlogvoering is allereerst een reactie opde mislukkingen van de oorlogen in defase die eraan voorafging, de massale in-zet van grondtroepen in Irak en Afghani-stan. De indruk bestaat dat de regeringObama om drie redenen heeft gekozenvoor de nieuwe werkwijze. Ten eerste alseen manier om de mislukte massale inzet


De afgelopen jaren was er groteconcurrentie op de wapenmarktop het gebied van gevechtsvlieg-tuigen. Alleen al in Europa worden drievergelijkbare toestellen gebouwd: de Eu-rofighter Typhoon, de Gripen en de Ra-fale. Die moeten het opnemen tegenAmerikaanse gevechtsvliegtuigen vanonder meer Lockheed Martin en Boeing.Hoewel beslissingen over aanschaf offici-eel genomen worden op grond van pres-taties en kosten, is het aangaan van eengrote wapendeal in hoge mate het aan-gaan van een politieke relatie. Mededaardoor trekken de Amerikaanse wa-penfabrikanten vaak aan het langste einden hebben de Europese gevechtsvliegtui-gen minder kans.

De centrale rol van gevechtsvliegtui-gen wordt nu een beetje overgenomendoor drones, zowel in militaire plannen-makerij als op de wapenmarkt. Isral ende Verenigde Staten zijn de voornaamsteleveranciers. Europa heeft minstens 10jaar verloren. Hoe langer het duurt, hoedominanter de Amerikanen en Israliszullen zijn, volgens Airbus topman TomEnders. Europese wapenbedrijven pro-beren in verschillende samenwerkings-

AMOK OnderzoeksdossierVD

verbanden hun achterstand in te halen,op basis van en in samenwerking metAmerikaanse en Isralische wapenbe-drijven. Maar als puntje bij paaltje komtkiezen defensieministers toch voor aan-koop van kant en klare drones in Ameri-ka of Isral. Door in Isral of de VS vande plank te kopen hoeven regeringenniet bij te dragen aan risicovolle ontwik-kelingskosten. Maar dit dreigt ertoe teleiden dat in Europa helemaal geen dro-neproductie tot stand komt. Het kortetermijn belang van krappe defensiebe-grotingen bedreigt het lange termijn mi-litaire belang van het ontwikkelen van ei-gen dronetechnologie.

De keus van Frankrijk voor een Ameri-kaanse Reaper dezelfde MALE (Medi-um Altitude Long Endurance) drone dieNederland wil kopen in plaats van dedoor Dassault samen met Isral Aerospa-ce Industries ontwikkelde Heron-2, washet meest opvallend, omdat juist Frank-rijk zich altijd sterk maakt voor Europesewapenproductie. Net als Nederlandkocht Frankrijk onbewapende Reapersvoor verkenningsdoeleinden, maar netzoals hier gaan in Frankrijk hardnekkigegeruchten dat deze drones inmiddels in

gebruik in Mali op termijn uitgerustzullen worden met raketten.

VAN DE PLANK OF COSTUMISEDEuropese wapenbedrijven beconcurre-ren elkaar in verschillende samenwer-kingsverbanden bij het ontwikkelen vaneen MALE drone voor Europa. Het Brit-se BAE Systems en het Franse DassaultAviation werken samen in het Telemosdroneprogramma. De Britse en Franseregering hebben zich herhaaldelijk uitge-sproken over de wenselijkheid van eenBrits-Franse MALE drone. Desondankswachten de bedrijven al jaren tevergeefsop een concrete behoeftestelling en aan-koopstrategie van hun regeringen. Daar-door wordt verder investeren in de Tele-mos voor hen financieel steeds hachelij-ker. Airbus Defence and Space, (voor-heen EADS Cassidian) blies om die re-den zijn Talarion MALE drone program-ma af, na tevergeefs te hebben gehengeldnaar financile toezeggingen van de be-oogde klanten Frankrijk, Spanje enDuitsland.

Maar de Europese wapenindustriegeeft deze zeer lucratieve markt niet zo-maar op. Voor een toekomstig Europees

Op dit moment is er binnen Europa geengoed alternatief voorhanden voor de eurodrone. Gelooft u mij: anders hadden deFransen die gekocht. Minister Hennisvan defensie, in de Tweede Kamer overde aanschaf van drones, 5 februari2014.Dronetechnologie heeft zich razend-snel ontwikkeld, met name in Isral ende VS en heeft van daar uit de wereldveroverd. Voor Isral bijvoorbeeld, eengrote wapenexporteur, maken dronesinmiddels 3 tot 10 procent uit van dehuidige wapenexport. Die voorsprongdreigen Europese wapenbedrijven nietmeer in te kunnen halen. Dit baart nietalleen hun bazen en aandeelhouderszorgen. Vanuit de Europese Unieworden pogingen ondernomen om,door meer onderzoekssubsidies eninternationale samenwerking, deontwikkeling van een gevechtsklareEurodrone te stimuleren. Het istwijfelachtig of dat gaat lukken.

De dronesclub van Jeanine

Teke

ning

: Len

Mun

nik


Isral als de EU hebben immens belangbij de samenwerking binnen Horizon2020. Isral omdat het geld krijgt, de EUomdat het in de technische kennis uit deIsralische wapenindustrie kan delen.

De wapenindustrie neemt al jaren deelaan allerlei adviesorganen van de Euro-pese Commissie waarin nieuw Europeeswapenindustriebeleid wordt ontwikkeld.Vaak worden de adviezen van deze orga-nen letterlijk door de Commissie overge-nomen. UVS International bijvoorbeeld,de belangrijkste Europese lobbygroepvoor drones, neemt deel aan de EuropeanRPAS* Steering Group. Deze SteeringGroup heeft de Europese RPAS roadmap(EU-taal voor stappenplan) ontwikkeld.UVS International viel de eer te beurt omdeze roadmap officieel aan de Europ

2014 #2 VredesMagazine

Documents

Transcript of 2014 #2 VredesMagazine

Timebreak 2 2014

Cairo 28-2-2014

nummer 2 jaargang 2 december 2014 - Stand Together · 2017. 2. 27. · nummer 2 jaargang 2 december 2014 - Stand Together ... x

Clubnieuws 2 - 2014

Grondig 2 - 2014

Nieuwsbrief 2014 2014/2

Vervaco 2014/2

Spa & Beauty 2 - 2014

Rondom 2-2014

2010 #1 VredesMagazine

2014 #4 VredesMagazine

KOB - 2 april 2014

Ropareader 2014 2

Jaimy. 2014 | Jaargang 2, uitgave 2.

Zijspoor 2014 2

Zeeuwindnieuws 2 2014

Thermiek 2014 2

2014 nummer 2

2013 #1 VredesMagazine

2014 #1 VredesMagazine