2010 #2 VredesMagazine

VredesMagazineJaargang 3 nummer 2 2e kwartaal 2010 Prijs euro 2,50

•Zorgen om veteranen•WRI-conferentie over geweldloos verzet

Onderzoeksdossier:•Het spijkerharde rapport van Davids

VredesMagazine2-2010 02-04-2010 13:01 Pagina 1

2 VREDESMAGAZINE nr. 2-2010

VREDESMAGAZINE 2e KWARTAAL 2010 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredesbe-raad (HVB), Vereniging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. De dunne nummers van Vredeskoerier ’t Kan Anders blijven vier maal per jaar verschijnen. REDACTIE: Jan Bervoets,Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Meijer, Anke Polak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever AAN DITNUMMER WERKTE NAAST DE AUTEURS MEE David-Jan Donner, Chris Geerse, Frank Slijper, Wendela de Vries. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoudvan een geplaatst stuk. De tekst van artikelen mag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto’s en tekeningen berustenbij de desbetreffende fotograaf /illustrator. FOTOREDACTIE: Hans Bouton, Anne Vaillant MEDEWERKENDE FOTOGRAFEN EN ILLUSTRATOREN: DanielBarker, Joop Blom, Carlos, Len Munnik, Boyd Noorda, Peleia, Sungmin, Jeff Zimberlin. VORMGEVING: Jimmy Slothouwer DRUKKER: Drukkerij Mezclado,Tilburg. ABONNEMENTEN: Interesse of aanmelding voor een abonnement op Vredesmagazine kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van Vredes-Magazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op VredesMagazine (4 nummers) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen [email protected] of 015 7850137. GIFTEN: Bedragen die abonnees overmaken boven het verschuldigde abonnementsgeld worden beschouwd als giftvoor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CONTACT VREDESMEDIA: Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl. REDACTIEADRES: Obrechtstraat 43, 3572 EC Utrecht, tel. 030 8901341, e-post [email protected]. Artikelen naar [email protected]. KOPIJSLUITING VOLGEND NUMMER: 26 mei VERSCHIJNINGSDATUM VOLGEND NUMMER: 23 juni. ISSN 1876-0724

Co

lo

fo

no

pin

ieToen het kabinet Balkenende IV in

de vroege ochtend van 20 februarijl. was gevallen, smaalden atlanti-

ci uit CDA- en VVD-kring dat de oorzaak enhet gevolg van deze kabinetscrisis, de beë-indiging van de Nederlandse militaire aan-wezigheid in Uruzgan, niet viel uit te leg-gen. Niet aan de kiezer en niet aan het bui-tenland. Inderdaad was de kritiek uit deNAVO-hoofdsteden niet van de lucht, maarde kiezer bleek, gezien het opkrabbelenvan de PvdA, het anderhalve week latermaar al te goed en met instemming begre-pen te hebben en wie de commentaren inde buitenlandse media las, zag ook vooralbegrip: de bevolking in de meeste Wester-se landen vindt het wel mooi geweest daarin Afghanistan. Het heeft lang genoeg ge-duurd en er is geen enkel overtuigend per-spectief op een goede afloop.

Bovendien bevestigt het feit dat dekritiek zich vooral richt op het in de steeklaten van de NAVO-bondgenoten en datwe ‘onze’ plek bij de G20 nu wel kunnenvergeten een reeds groeiende overtuigingdat ‘onze’ aanwezigheid in Afghanistan inde praktijk al weinig meer te maken hadmet de bestrijding van het internationaalterrorisme of het realiseren van eendemocratische rechtstaat in Afghanistan,maar dat het primair om de solidariteitmet andere NAVO-lidstaten en hetoverleven van de NAVO zelf gaat. Demissie heeft haar geloofwaardigheid bijde burger verloren.

En dat geldt ook voor de nieuwedoctrines die tijdens de Afghanistan-oorlog ontwikkeld zijn, zoals deberoemde 3D-aanpak. Dat het punt van‘diplomatie’ acht jaar lang ver te zoeken isgeweest in de Afghanistan-operaties wasal duidelijk. Tijdens de discussies over welof niet verlengen gaf Koenders daarnaast

openlijk steun aan het al veel langergehoorde betoog van de meeste hulp- enontwikkelingsorganisaties dat‘development’ heel goed, en vaak zelfsbeter, zonder ‘defensie’ uitgevoerd kanworden. Daarmee is de 3D benaderingweer teruggebracht tot een militairedoctrine volgens welke militaireactiviteiten door diplomatie endevelopment ondersteund moetenworden maar die dus helemaal niet wilzeggen dat diplomatie en development ophun beurt door defensie wordenondersteund. Laten we dat vooralvasthouden voor de aankomendediscussies over het buitenlands endefensiebeleid, met name die over delater dit jaar te verschijnendefensieverkenningen en de NAVO-strategie.

Het laatste kabinet Kok viel op‘Srebrenica’. Hier was sprake van eenovermaat aan draagvlak en een militairemislukking. ‘Uruzgan’ wordt daarentegen

als een militair succes geclaimd datmislukte door een gebrek aan draagvlak.De logische conclusie moet zijn dat beidemislukkingen de schijnbare politiekeconsensus ondergraven dat deNederlandse krijgsmacht vooral ingezetmoet en kan worden om onderdruktebevolkingsgroepen te beschermen: de‘responsibility to protect’. Het is een taakvan de buiten deze consensus staandevredesbeweging om deze conclusie dekomende tijd voor het voetlicht tebrengen. Het is dan ook jammer dat devredesbeweging in de hele discussieafwezig is geweest. Zij heeft tijdens hetverlengingsdebat van 2007 voor het laatstvan zich laten horen. Kennelijk treedt ookbinnen de vredesbeweging, en ook hier isde Nederlandse situatie niet uniek inEuropa, vrij snel een zekere mate vanoorlogsmoeheid op.

Jan SchaakeAlgemeen secretaris Kerk en Vrede


VREDESMAGAZINE nr. 2-2010 3

inh

ou

d

Len

Mun

nik,

Dag

blad

Tro

uw

FOTO VOORPAGINA:Blokkade bij de ‘Scottish’ gate.Aldermaston,15 februari 2010 (meerinformatie op pagina 33) Foto CND.

EEN MISSIE ZONDER GELOOFWAARDIGHEID 2Opiniërend artikel over het einde van de missie in Uruzgan.Reacties zijn welkom.

Jan Schaake

ZORGEN OM VETERANEN 4Interview met PvdA-defensiespecialist Angelien Eijsink overhaar veteranennota en de deelname aan de parlementaireassemblee van de NAVO

Anke Polak

GEEN ONTWIKKELINGSWERKERSMET EEN GEWEER 6Kritische kanttekeningen bijde rol vande militairen als hulpverlener

Jan Schaake

VREDE EN ONVREDE – ZIJNNAOORLOGSE IDEALEN VERWEZENLIJKT? 8Feestrede voor het HVB van Kees Schuyt over de geschiedenisvan de Nederlandse vredesbeweging

Jan Bervoets

GANDHI’S RELEVANTIE VOOR VANDAAG 10Wat de mensheid intrigeert is, dat eenauthentieke daadkrachtige man als Gandhimild was jegens mensen, zonder hen naar demond te praten

Hans Feddema

GEEN KEUS MAAR OVERLEVINGSSTRATEGIE 12Verslag van de internationale conferentie vande WarResisters International in India

Wendela de Vries

ALLE KERNWAPENS DE WERELD UIT! 15Op zaterdag 3 april manifestatie en actie op Volkel

FOTOPAGINA’S SUNGMINEN CARLOS – WRI-CONFERENTIE 2010 18DOSSIER: COMMISSIE DAVIDS 21

Ko Colijn, Jip van Dort, Kees Kalkman,Allard de Rooi, Jan Schaake,Barbara Smedema, Wouter Werner

EN VERDER:

COLUMN 15Hans Feddema

GEWELDLOOSHEID VOOR BEGINNERS 16COLUMN 16

Harry Zevenbergen

SPRINGSTOF 17Frank Slijper

OVERZICHT VAN BIJ VREDESMAGAZINEAANGESLOTEN ORGANISATIES 20TEKENING PELEIA 25KORTE BERICHTEN 33

Jan Bervoets, Chris Geerse

SIGNALERINGEN 35GEDICHT 36

L.Th. Lehmann



ten zijn verbonden aan de status vanveteranen;

3 in hoeverre kan het thuisfront een be-roep doen op (na)zorgfaciliteiten?Ook is er behoefte aan betere admini-stratie van zorg en zorgbehoefte.

Nederland werkt op missies samenmet andere landen. Wordt er ookinternationaal samengewerkt bij hetveteranenbeleid?Dat ligt wat moeilijker, de sociale stelselsvan landen verschillen nogal. In de VSheb je bijvoorbeeld nauwelijks socialeopvang, waar je in Nederland als burgerbepaalde grondrechten hebt. Wij vindendat we een bijzondere zorgplicht hebbenten opzichte van militairen. In Canadahebben zelfs familieleden van veteranenbepaalde rechten.

Verschillen de klachten per missie?Het maakt zeker uit of de missie eenvechtmissie is of niet.

Worden militairen geselecteerd op het doelvoor een missie? Na de training en selectie wordt er weldegelijk gekeken naar de persoonlijkeachtergrond van de militair. Defensiedoet dat redelijk goed. Maar tijdens deuitzending kan er van alles naar bovenkomen. Defensie mag zich dan niet ver-schuilen achter “oude problemen”.

Naar aanleiding van de uitzending van

NOVA vroegen volksvertegenwoordigersnaar cijfers over militairen met trauma’s.Hoeveel procent daarvan is vrouw? (In deVS blijkt dat vrouwelijke veteranen meerproblemen hebben bij terugkeer danmannen. Red.) Vanmorgen nog gebeld met defensie,daar hebben ze geen cijfers over.

Bij gesprekken met veteranen wordt vaakgemeld dat ze een ideaalbeeld hebben vanwerken bij defensie: ze gaan vredebrengen.Mensen komen vooral op de werving afvoor werk, een goede (betaalde) oplei-ding. Hun idee is: ze gaan op avontuur,gaan enkele jaren in dienst en hebben eenprima leventje.

Vindt u 17 jaar (de leeftijd waarop deROC defensie-opleiding start) niet te jongom te werven voor het leger?Ik heb geen moeite met de leeftijd om tebeginnen aan de opleiding voor allerleisoorten van beveiligingsberoepen. Voorsommige jongeren is het juist goed omdiscipline te leren. Je kunt dit niet “wer-ven” noemen. Ze worden pas voor dekeus gesteld als ze 18 jaar worden. (Eerder

Gesprek metAngelien Eijsink

In 2007 organiseerde een groep vredesorganisaties een alternatieve veteranen-dag. Tegenover de bombastische parade van de officiële veteranendag wildenze aandacht voor de negatieve kanten van het “veteraan zijn”. Ook NOVAbesteedde vorig jaar aandacht aan veteranen. De schatting is dat velen van de52.000 jonge veteranen (<65jr) lijden aan desillusie, verslaving aan adrenalineen spanning en een ontwricht privéleven. Het leidde tot vragen in deTweede Kamer en de belofte van staatssecretaris De Vries dat er snel wetgevingvoor veteranen zou komen. Die wetgeving had er vier maanden geleden alzullen zijn.

Bij de dienst Geestelijke Verzor-ging bij Defensie is vooral Hu-manistisch raadsman Bart He-

tebrij sinds 2006 actief om de (na)zorgvoor veteranen te verbeteren. Hij bena-drukt het belang van pelotonaanpak i.t.t.individuele aanpak, het anders, mindernegatief benoemen van problemen, enerkenning van de problemen door colle-ga’s, de publieke opinie, media en familie.

Ook tijdens het Kamerdebat over deverlenging van de missie in Uruzgan wa-ren vriend en vijand het eens over denoodzaak tot goede veteranenzorg voor,tijdens en na uitzending, aldus AngelienEijsink, defensiespecialist voor de PvdAin de Tweede Kamer. Zij maakt zich ech-ter zorgen over de toetsbaarheid van be-leidsmaatregelen en wil snel wetgeving.Nu Staatssecretaris De Vries op zich laatwachten is zij van plan zelf een wet in tedienen. VM sprak met haar, wat niet een-voudig is met haar volle agenda. Tussenhet spraakmakende Irak-rapport vanDavids en een NAVO bijeenkomst in deVS door heeft ze dan toch een uurtjeover.

Haar basisideeën voor een veteranenwetheeft Angelien Eijsink vastgelegd in eennota waarin onder meer de volgendekernpunten:1 Een betere definitie van het begrip ve-

teranen (niet militairen) en prevetera-nen (op missie geweest);

2 welke materiële en immateriële rech-

Zorgen om veteranen

Foto

: Boy

d N

oord

a/so

ciam

edia



zou strijdig zijn met VN-afspaken overwerving van kindsoldaten. A.G.P.) Danmoeten ze op hun 18e een besluit nemen.Natuurlijk wil defensie ze binnenhalen,maar ze moeten bewust voor het legerkiezen: “Wil ik dit wel? Kies ik voor eenexpeditionele krijgsmacht, dan kan ikworden uitgezonden.” Bij het beroepsle-ger ga je akkoord met uitzending, dathoort erbij.

Wel zou ik er persoonlijk voor pleitendat we naar zo’n missie als naar Afghani-stan alleen vrouwen en mannen uitzen-den die ouder zijn dan 20 jaar. Het zoubeter zijn om eerst ervaring op te doentijdens andere missies. Direct naarUruzgan is heftig! Maar je kunt de toe-stand in de wereld niet plannen. We kij-ken waar we nodig zijn. In Tjaad kondende jongens ervaren om ver van huis tezijn en samen vaardigheden te trainen.Dat leverde heel positieve reacties, hetwas spannend.

Krijgen ze dan een contract voor de neus,en kunnen ze dat nog herroepen zondersanctie?Na de voorbereidende lessen is er sprakevan een contract. Als ze besluiten dit

werk niet te doen, nemen ze ontslag.Soms moeten ze delen van de opleidingdan terugbetalen. Maar ze kunnen ookals verpleegkundige bij defensie gaanwerken, er is een gigantisch tekort aanverplegers in het leger.

Het kan gebeuren dat op aanraden vaneen arts, een opdacht wordt afgeradenvoor een persoon. De verantwoordelijk-heid van defensie om deze mensen te hel-pen vervalt dan niet. Iedere veteraanheeft recht daarop en het hoeft niet expli-ciet via defensie te worden geregeld.Sommige mensen gaan daar met een“kwaaie kop” weg, voelen zich bedrogenen willen niets meer met defensie te ma-ken hebben. Ze kunnen dan via anderedepartementen hulp krijgen, want defen-sie is geen zorgdepartement. Ik wil dezerechten en plichten van veteranen vast-leggen, ook de bijzondere zorgplicht dieNederland voor deze mensen heeft.

Eind dit jaar komt de hele missie uitUruzgan terug. Wat gaat u / de overheiddoen?De mensen moeten goed opgevangenworden. We moeten onderzoeken wie opverschillende termijnen ondersteuning

nodig heeft; of de ondersteuning er ookdaadwerkelijk is. Er moet geld zijn. On-dersteuning moet maatgericht zijn. Er isook een verplichting van de veteranennodig om tijdig aan de bel te trekken.Problemen kunnen zich pas later mani-festeren. Ondersteunende diensten zoalsgeestelijke raadslieden aanbieden vind ikprima, als het middel het doel dient. Iksta open voor suggesties.

Hoe is het met trauma’s bij mensen uit deluchtmacht?De meeste trauma’s komen voor bij delandmacht. Directe confrontatie geeftmeer problemen. Toch staan ook Apa-chepiloten wel even stil na een opdrachttijdens een missie. Echt onderzoek is hierniet naar gedaan.

Bent u na een weekje bij de NAVO in deVS “gepamperd”, gehersenspoeld over demissies?Neen (lacht), ik ben lid van de Parlemen-taire Assemblee van de NAVO. Vertegen-woordigers van alle lidstaten ontmoetenelkaar eens per jaar, we spreken daar alsvertegenwoordiger van onze politiekepartij. Onder meer over nucleaire ontwa-pening, strategie, samenwerking. Wehebben ook gesproken over het eind vande missie in Uruzgan. Ik moet feelinghouden met vertegenwoordigers van an-dere sociaal democratische partijen inEuropa en terugkoppelen naar eigenland. Vertegenwoordigers discussiërensoms uitgebreid over hun politieke ge-schillen op deze bijeenkomsten. Er is weleen duidelijke afstand tussen de invloe-den. Wie geeft het meeste geld en man-schappen aan het verbond. De NAVOoverlegt met ons over de te behandelenonderwerpen. We zijn er zelf bij en latenons echt niet “pamperen”. Het liefst los-sen we de veiligheid op met civiele mid-delen, als dat niet kan, schuwen we mili-taire middelen niet, maar liever niet. Datis mijn grondhouding.

Interview: Anke Polak

Hun idee is: ze gaan op

avontuur, gaan enkele jaren

in dienst en hebben een

prima leventje

ANGELIEN EIJSINK



Het is een goede illustratie vanhoe in onze samenleving naaroorlogshelden wordt gekeken.

We hebben weinig met het romantischebeeld van soldaten die hun leven op hetspel zetten voor het grotere goed of voorhun medestrijders. En als we al gingen,dan keken we pas naar The Hurt Lockernadat deze zes Oscars had gewonnen. Inhet populaire beeld zijn militairen eensoort hulpverleners, ontwikkelingswer-kers met een geweer. Ons leger trekt eropuit om mensen elders te helpen. Ondermoeilijke en gevaarlijke omstandighe-den, vandaar de bewapening. Maar hetgaat om hulp. In deze heersende beeld-vorming doden onze militairen niet,maar redden zij levens.

Niet voor niets is er vanaf het begin vande missie in Uruzgan in politiek en mediaeen verbeten strijd gevoerd om toch maarvooral boven tafel te houden dat het omeen wederopbouwmissie ging. Het aantaldoor onze jongens en meisjes gebouwdeschooltjes was belangrijker dan het aantaldoor onze jongens en meisjes gedode Af-ghanen. En dat laatste is vooral de schuldvan de Taliban. Net als het feit dat onzeschooltjes vaak leeg blijven staan, soms inbrand worden gestoken en in enkele ge-vallen de leerkrachten vermoord worden.

ONTWIKKELINGSSAMENWERKINGEr is al veel gepubliceerd over de effectivi-teit van die ‘provinciale reconstructie-teams’: het smaldeel van de aanwezigemilitairen dat zich daadwerkelijk met datwederopbouwwerk bezig houdt. Belang-rijke factor is dan altijd of de projectenaan een werkelijke vraag voldoen en de

militaire aanwezigheid door de lokale be-volking wordt geaccepteerd. Ontwikke-lingscadeautjes uitdelen om die harten enhoofden te winnen werkt over het alge-meen minder en voldoet meestal niet aande meest basale ontwikkelingscriteria. InUruzgan werken Nederlandse ontwikke-lingsorganisaties, verenigd in het DutchConsortium, tot groot verdriet van de re-gering niet samen met het PRT en onder-houden ook geen directe contacten metde Nederlandse militaire basis. Sommigebetrokken ontwikkelingswerkers oefenenook zware kritiek uit op het hele concept.

Aan de vooravond van de eind januariin Londen gehouden Afghanistanconfe-rentie luidden alle internationale koepelsvan onafhankelijke ontwikkelingsorgani-saties (waaronder het katholieke Care,Christian AID, Oxfam Internationaal ende speciale koepel AfghanAid) de nood-klok in een gezamenlijke verklaring:Quick Impact, Quick Collapse – over degevaren van een gemilitariseerde hulp-verlening in Afghanistan. In deze verkla-ring stellen zij dat er weinig bewijs is dat

de door militairen uitgevoerde ontwik-kelingsprojecten een daadwerkelijke be-drage aan de stabiliteit in het land of zelfsmaar in de provincie leveren en dat insommige gevallen zelfs veeleer sprake isvan het tegendeel. Door militairen uitge-voerde ontwikkelingsprojecten vormenvaak een aanvalsdoel voor ‘regeringsvij-andig gezinde elementen’ (in de Neder-landse pers vaak simpelweg met ‘Taliban’aangeduid, maar in de praktijk een heeldiverse groep).

Met name de Quick Impact projecten,kleine projecten die min of meer door decommandant ter plekke worden geïniti-eerd om bijvoorbeeld harten en hoofdente winnen, worden door de internationa-le NGO-koepels bekritiseerd als ‘hulp alswapen’. Het versterkt vaak de positie vanlokale machthebbers die het leger langsdeze weg denkt in te kunnen palmen,maar werkt op die manier een echte ont-wikkeling van de lokale samenleving juisttegen: het versterkt het bestaande sys-teem van cliëntelisme en corruptie. Bo-vendien zijn dit soort projecten absoluut

Geen ontwikkelingswerkersTijdens een debatbijeenkomst eind februariover ‘oorlogshelden’ stelde Hans Achterhuisdat, als hij in de vorig jaar verschenen bundelsde persoonlijke verhalen van ‘onze jongens enmeisjes’ in Uruzgan las, hij het gevoel vanheldendom niet kreeg bij de beschrijving vanoorlogshandelingen maar juist bij de zieken-broeder die uit alle macht in het veldhospitaaleen leven trachtte te redden. Dáár vond deverbeten strijd plaats voor de verheven doel-stelling waarmee je je ook als lezer kon identi-ficeren. De eigenlijke krijgshandelingen dieook in dezelfde bundels beschreven werden,spraken veel minder tot de verbeelding.



niet duurzaam: vertrekt de legereenheid,dan is het met het project ook afgelopen.Toen oud-minister Koenders benadruktedat bij het vertrek van de Nederlandsemilitairen uit Uruzgan de ontwikkelings-projecten gewoon doorgingen, had hijhet over de projecten van het Dutch Con-sortium en niet over die van het provinci-aal reconstructieteam.

NOODHULPMilitairen als ontwikkelingswerkers isdus niet zo’n goed idee. Ontwikkelings-werk gaat uit van de behoeften van de lo-kale bevolking en tracht de zelfredzaam-heid van de bevolking te stimuleren. Bot-tom up. Dat verhoudt zich nu eenmaalslecht tot militaire doelstellingen enwerkwijzen, die zich juist als top down la-ten kwalificeren. Maar als we de krijgs-macht nu zo graag in willen zetten omanderen elders in de wereld te helpen,hoe zit het dan bij de hulpverlening innoodsituaties na rampen? Dan heb je het,zeker de eerste dagen, niet meteen overbottom up en lijkt een goed geplande top

down benadering helemaal zo gek nogniet. Tenten opzetten en dekens uitdelenvraagt toch bijna om een militaire opera-tie? En als de hele lokale infrastructuur isweggevallen, zoals onlangs in Haïti: danis het toch fantastisch als de Amerikaanselegermacht dat van het ene op het anderemoment kan overnemen? Zonder huncontrole van het vliegveld konden dehulpverleners ogenschijnlijk hun werkniet doen.

Toch was ook hierop de nodige kritiekte leveren. Het Amerikaanse leger naminderdaad heel snel de macht over deluchthaven van Port-au-Prince over enleek dat vooral vanuit de nobele doelstel-ling te doen dat er anders geen luchtlei-ding en dus geen veilig luchtverkeer meermogelijk was. Maar in hun rol als regis-seur van het luchtverkeer op Haïti lietenze hun eigen prioriteiten prevaleren bo-ven de belangen van de Haïtianen. Wieeven in zijn geheugen graaft weet zichmisschien nog te herinneren dat het Ne-derlandse hondenteam eerst 24 uur op deNederlandse Antillen moest bivakkerenvoordat ze op Port-au-Prince kon lan-den. En dat terwijl zo’n team juist de eer-ste 24 uur het meeste effect kan sorteren.“Tsja, het is gewoon druk, iedereen vliegtmet hulpgoederen en hulpverleners opHaïti af en de Amerikanen doen hun bestom dat allemaal in goede banen te leiden”klonk het dan vergoelijkend.

Maar niet alleen het Nederlandse hon-denteam, ook hulpvluchten van omrin-gende Caribische en Midden-Ameri-kaanse landen moesten uren- en somsdagenlang wachten. Die eerste dagenwerd door de Amerikaanse militaireluchtleiding absolute prioriteit gegevenaan het binnenvliegen van andere Ameri-kaanse militairen en het evacueren vanAmerikaanse staatsburgers uit Haïti.Vliegbewegingen die, gezien de nood vande bevolking, misschien ook wel iets laterin het schema ingepland hadden kunnenworden. Het gaat daarbij niet om het be-kritiseren van de militaire top downwerkwijze, die in deze omstandighedenmisschien wel heel verdedigbaar is, maarom het prevaleren van nationale belan-

met een geweergen van de militairen uitzendende rege-ring.

INSTRUMENTALISERINGEr zijn dus nogal wat kritische kantteke-ningen te plaatsen bij de rol van militai-ren als ontwikkelingswerker of aanbiederdan wel coördinator van noodhulp. Maardeze kritiek dringt nauwelijks door in depolitieke arena, waar het idee van de mi-litair als hulpverlener en de inzet van on-ze krijgsmacht om mensen elders te hel-pen dominant blijft. Vanuit de politiekwordt juist kritiek geleverd op hulporga-nisaties die in Uruzgan niet met de daargelegerde militairen willen samenwerkenof die kritiek leveren op het optreden vanmilitairen bij hulpoperaties. Zo wordtopenlijk aangedrongen op instrumenta-lisering en militarisering van (een deelvan) het budget voor ontwikkelingssa-menwerking. Een proefballonnetje om,in navolging van bijvoorbeeld de recht-streeks door het Amerikaanse ministerievan Buitenlandse zaken aangestuurdeUSAid, een Nederlandse door de staataangestuurde hulporganisatie op te rich-ten naast of in plaats van al die eigenwij-ze NGO’s die we in dit land hebben. Ofom die 0,1%, die Nederland als braafstejongetje van de klas boven de internatio-nale norm van 0,7% aan ontwikkelings-samenwerking uitgeeft, te reserverenvoor militair getinte hulp. De bescher-ming van ontwikkelingswerkers en hulp-verleners (ook al zitten die daar absoluutniet op te wachten!), uitvoering van mili-taire stabiliseringsoperaties als in Irak enAfghanistan en de diverse Quick Impactprojecten. Nu overhaast en zonder uitge-breide consultatierondes met maat-schappelijke organisaties aan de verkie-zingsprogramma’s geschreven moet wor-den, laat zich het ergste vrezen en is alert-heid geboden als er deze zomer tijdens dekabinetsformatie ook over de ontwikke-lings- en defensiepolitiek gesprokenwordt.

Jan Schaake

Sinds enige jaren voert de vereniging Kerk en

Vrede een actiekaartencampagne onder de leus

‘Geen ontwikkelingswerkers met een geweer’.

U kunt deze actiekaarten bestellen bij Kerk en

Vrede: www.kerkenvrede.nl/ontwikkeling/

Foto

: Dan

iel B

arke

r/U

.S.N

avy

U.S.NAVY LAADT VOEDSEL ENVOORRADEN UIT OP VLIEGVELD INPORT-AU-PRINCE, HAÏTI



VREDE EN ONVREDE –zijn naoorlogseidealen verwezenlijkt?

Op zaterdag 14 november hield Kees Schuytbij gelegenheid van het vijfentwintigjarigejubileum van het Humanistisch Vredesberaadeen feestrede over de geschiedenis van devredesbeweging in Nederland. Hij maaktemelding van een grote belangstelling vooreen absoluut verzet tegen oorlog in 1945.Later bleek het absolute einde van de oorlogeen illusie te zijn. Is vrede dan een illusie ofeen permanente opgave? En om welke waardegaat het hierbij?

Vrede tussen staten verondersteltgerechtigheid en solidariteit,wellicht ook tolerantie. Maar na

de oorlog was de samenleving nog niettolerant; wel was er een besef van “men-selijke waardigheid”, in het bijzonder tenaanzien van de individuele mens. Menwas zich bewust dat oorlog geen abstractconflict was. Integendeel, concrete men-sen – individuele politici die door oor-logvoering individuele slachtoffersmaakten – konden daarop worden aan-gesproken. En bij de veroordeling vanoorlog gaat het niet om abstracte doden-cijfers, elke mens telt.“Elke dode is er eente veel” – ook collateral damage is onver-geeflijk.

Onlangs is de Erasmusprijs uitgereiktaan Benjamin Philips, aanklager bij hetNeurenberg-tribunaal. Bij zijn dankredezei hij: “oorlog is niet meer geoorloofd.”De oorlog is het kwaad zelf, dat bij wetkrachtens internationaal recht bestredenmoet worden. Conflicten moeten methet rechtswoord, niet met het zwaardworden opgelost. Dit besef bestond al tij-dens de Vredesconferentie van 1907, dieleidde tot de instelling van het Perma-nent Hof van Arbitrage, uiteindelijk ge-huisvest in wat nu het Vredespaleis is.Maar terwijl de Russische Tsaar het ini-tiatief nam voor deze conferentie, be-reidde Wilhelm II in Duitsland zijn be-wapening voor. En zijn propaganda leid-de ertoe dat in augustus 1914 alle jonge

mensen in Duitsland en Engeland jui-chend de oorlog ingingen.

Na de Eerste Wereldoorlog was er ech-ter een sterke stroming voor ontwape-ning. Die groeide uit tot een massabewe-ging met haar hoogtepunt in 1923. Hetgebroken geweertje werd massaal gedra-gen vooral door de Vrijzinnig Democra-tische Bond en de SDAP. In dat jaar werdook Kerk en Vrede opgericht. Na 1934ebde deze beweging weer weg. Toch ont-stond toen de Jongeren Vredes Actie, dieopriep tot burgerlijke ongehoorzaam-heid tegen de oorlog. En in 1939 gingende partijen wel de oorlog in, maar nietjuichend.

NORMENNa de Tweede Wereldoorlog verdween deoorlog uiteindelijk niet. Wel konden dekort daarna opgerichte wereldorganisa-ties normen stellen. De individuele ver-antwoordelijkheid van de militaire leidervoor bijvoorbeeld genocide is door hetproces van Neurenberg strafbaar gesteld.Andere waarden werden vastgelegd in deUniversele Verklaring van de Rechtenvan de Mens en de Verenigde Naties wa-ren bedoeld als orgaan om oorlog tevoorkomen. In Nederland werd doorH.M. van Randwijk de Nederlandse Vre-desraad opgericht, die zich met namekeerde tegen de militaire onderdrukkingvan het onafhankelijkheidsstreven vanIndonesië.

Maar door de Koude Oorlog werd af-breuk gedaan aan deze brede stroming.In februari 1947 formuleerde presidentTruman zijn doctrine inzake een strijdvan “democratie tegen dictatuur,” waar-bij het democratische Westen zich tegenhet totalitaire Oosten keerde. De tegen-stelling Amerika-Rusland werd steedsdreigender. In 1953 geloofde 76% van deNederlandse bevolking dat er een derdewereldoorlog ophanden was.

Uit protest tegen deze afgedwongenvorm van kiezen werd de beweging de

Derde Weg opgericht (later opgegaan inde Pacifistisch Socialistische Partij). Haaropvatting was dat Rusland geen agressie-ve oorlog zou beginnen. Dit standpuntbleek juist, omdat – zoals later bleek – hetRussische leger te zwak en de technischeachterstand te groot was. Maar de feitenwerden wel gemaskeerd door een grim-mige dictatuur in het Oosten en de ato-maire dreiging aan beide kanten, die in1963 zijn hoogtepunt kreeg met de raket-crisis. Na deze confrontatie zwakte despanning af en kwam er een vreedzameco-existentie.

In 1955 ontstond er in de VS een stro-ming die ook voor de vredesbewegingvan betekenis zou zijn. De opstand tegende segregatie van Martin Luther Kingwas het gevolg van het feit dat negers inhet Amerikaanse leger tijdens de TweedeWereldoorlog wel gelijkwaardig werdengeacht, maar na thuiskomst niet meer.De studenten sloten zich bij zijn tactiekvan burgerlijke ongehoorzaamheid aanen zetten die ook in voor de strijd om devrede, onder meer tegen de zich uitbrei-dende oorlog in Vietnam.

ACTIESEen Nederlandse actie was de sit-in vande Ban de Bombeweging van 1962 inDen Haag, met o.a. Roel van Duyn, die dedirecte actie later zou propageren inPROVO.Vanaf 1965 ontstond in het kiel-



zog van het provotariaat de Nederlandseanti-Vietnambeweging, met aanvanke-lijk vaak illegaal verklaarde demonstra-ties. Schuyt benadrukte dat dit een kleinegroep was; een teach-in in Leiden werdniet in een universiteitsgebouw toegela-ten. Pas in 1973 is er sprake van massaletegenstand. Hieruit ontstond een nieuwevredesbeweging, die zich richtte op ont-wapening en strijd tegen de wapenwed-loop. In 1974 werd het Interkerkelijk Vre-desberaad opgericht, een organisatie dieeen belangrijke rol speelt in de strijd te-gen de kernbewapening. Er komt eengroeiende oppositie tegen plaatsing vankernraketten op Europees grondgebied.Hoogtepunten zijn de acties van het Ko-mitee Kruisraketten Nee met de grote de-monstraties van honderdduizenden inAmsterdam en Den Haag in 1981 en1983. Intussen heeft de vreedzame co-existentie voortbestaan tot de ineenstor-ting van de Sovjet-Unie vanaf 1989. Mis-schien is de beste voorwaarde voor alge-hele wereldvrede geweest dat die co-exis-tentie heeft gewerkt.

Maar we mogen ons wel afvragen of deidealen “geen oorlog meer” daarmee welzijn verwezenlijkt. Op wereldschaal zijner zijn geen oorlogen geweest, zeker nietmet de gevreesde ABC-wapens. Maar erzijn wel interne oorlogen geweest: Schuytnoemde Hongarije 1956, Tsjecho-Slo-wakije 1968. Bovendien is er op het ge-

bied van internationale rechtsnormering– bijvoorbeeld in de vorm van humani-tair strafrecht – tijdens deze vreedzamecoëxistentie niets gebeurd. Er is niets ofniemand zelfs moreel veroordeeld op ba-sis van mensenrechten.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie, die in 1989 een aanvang nam, is eennieuwe situatie ontstaan. Het aantal ge-wapende conflicten is na 1989 toegeno-men, met name de genociden, o.a. invoormalig Joegoslavië. Ook heeft Neder-land meegedaan aan oorlogen: Kosovo,Irak en Afghanistan. Zijn die dan ge-rechtvaardigd? De vredesbeweging gafdaarop geen massaal antwoord.

OORLOGEN VERMIJDENVoorlopig hebben we het recht als mid-del. De internationale strafrechter is vanNeurenberg naar Den Haag gebracht,maar het berechtingsproces verloopt tra-ger. Terwijl Neurenberg er nog geen jaarover deed (november 1945 – oktober1946) is er na twaalf jaar Joegoslavië Tri-bunaal nog geen einde gekomen. Intus-sen is het Internationaal Strafhof perma-nent bevoegd om individuen – zelfs als ze‘staatshoofd’ zijn – aan te spreken voorWarmaking. Maar dit zijn afspraken voorwat er na oorlogvoering moet wordengedaan, er zijn nog geen procedures gere-geld om oorlogen te vermijden.

Wat we nodig hebben is een realistisch

optimisme. Negeer niet het politieke ge-beuren, maar geloof in langzame pro-gressie van de mensheid. Denk ook opmicrogebied (op meer ‘huishoudelijk’ ni-veau in de eigen woning). Er is in het on-derwijs vrij grote aandacht voor het ge-ven van veel energie en aandacht aan devoorkoming en oplossing van intermen-selijke conflictsituaties. In de klas wordenoefeningen gehouden in conflictbeslech-ting door arbitrage, zodat men leert con-flicten op vreedzame manier op te lossen.Ook zijn er trainingen voor een andertaalgebruik: gebruik bijv. nooit hetwoord “uitvechten”. De mediatie wordtmode, waarbij mensen geen oordeel aanhun broek krijgen, maar door bemidde-ling tot elkaar worden gebracht. Hoewerkt dat tussen staten? Willen we niettot cynisme vervallen, dan moeten we deparallellen tussen micro en macro erken-nen en uitgaan van de zekerheid dat mi-crobewegingen invloed hebben op ma-crobewegingen: burgers op staten. Je zoudus enige invloed moeten uitoefenen opregeringen – elk mensenleven telt.

Maar is dat voldoende?

Verslag en samenvattingJan Bervoets

PAASMARS 1966

Foto

arch

ief

Joop

Blo

m



Wat de mensheid intrigeert is,dat een authentieke daad-krachtige man als Gandhi

mild was jegens mensen zonder hen naarde mond te praten, voorts ook wist wathet doel van onze levensreis is en zich lietleiden door zijn innerlijke stem. Iemanddie de elite waarschuwde niet te vervallenin slaafse imitatie van het Westen, maarook (zonder leger) iets presteerde, wat ie-der potentieel in zich heeft, maar waar-voor hij of zij het moeilijk vindt de geest-kracht op te brengen. Werd Gandhi be-kend door zijn wijze van conflictoplos-sing, zijn erfenis is dus tevens een consis-tente levenshouding met een heel eigenmoderne spiritualiteit. Erg actueel, nuhet in het Westen meer en meer gaat om1) individualiteit; 2) authenciteit en 3)innerlijke kracht.

Bovendien is die satya graha van hemniet louter een technisch model. Nee, zijis – en daarin was hij zijn tijd ver vooruit

– een strategie van de liefde. Een bevrij-dingsmodel met een eigen visie op demens. Een mens, die ondanks alles ookSatya (Waarheid) in zich heeft, reden datje hem volgens Gandhi niet mag doden,maar hem moet helpen zichzelf te bevrij-den van angst en machtwellust. Iets watpsychologen nu ook zeggen.

DDRIk was als jonge vredesactivist nogal eensin de vroegere DDR. Ik zag dan, dat decommunistische elite zo in de greep vanangst en geweld was, dat in elk postkan-toor, grote winkel, ja in elke kerk soldaten

Gandhi’s relevantievoor vandaag

met geweren waren. Burgers zeiden medat voor hen daarom Gandhi’s model deenige optie was. In Leipzig organiseerdenze elke maandagavond met kaarsen inhun hand stille tochten, die het land uit-eindelijk zo elektrificeerden, dat in 1989de Muur viel, zonder dat er een schotwerd gelost.

Ik was ook vaak in Israël. Ik herinnerme de uitspraak van de latere premierRabin: “Een leger kan een leger verslaan,maar niet een volk”. Hij zei dat tijdens deeerste Intifada, toen deze nog geweldlooswas en de Palestijnen eensgezind gandhi-aanse self-reliance aan het opbouwen wa-ren met o.a. een schaduweconomie. Laterkregen haat en geweld helaas de over-hand en ontaardde de Intifada. Israël wasdaar niet rouwig om. Zij had nu het argu-ment om (extra) geweld te gebruiken.

Ik ben niet pessimistisch over de we-reld. De cultuur verandert langzaam,daarvoor hanteren antropologen de termcultural lag. Ik zie vooruitgang, maar leerook dat je jezelf in de vingers snijdt, als jeinconsistent bent qua strategie. Gandhinavolgen betekent in beide handen eenolijftak houden en geen mooi weer spe-len met een olijftak in één hand en eengranaat achter de rug. Zoiets zet de te-genspeler op scherp om zich voor te be-reiden op het moment, dat ik de granaattevoorschijn haal. Ken jezelf, zei Gandhi.Je kent dan tevens de ander en de eigendynamiek van geweld.

Bij ahimsa gaat het er om doelen te be-reiken zonder fysieke, psychische en ma-teriële schade toe te brengen. Niet kwet-sen dus. We ‘doden’ psychisch door ver-nedering via roddelen, uitsluiting en pes-ten.

ZIJDEN DRAADJEPsychisch geweld dus. Het is van belangook de eigen schaduwen onder ogen tezien. Omdat arrogantie het laatste is watde mens past. Maar vooral omdat ver-dringing van het geweld leidt tot projec-tie op de ander. Helend is al de erkenningvan je schaduwen. Als je ze niet erkent,

krijgen ze macht over je. Aan zichzelfwerken is dus geen luxe. Carl Jung zei tij-dens WO II: “De wereld hangt aan een zij-den draadje, namelijk de psyche van demens, de wereld wijzigt niet als het indivi-du niet verandert”. De psychologie is nogjong, maar door haar en door het procesvan individualisering is de bewustwor-ding sindsdien al sterk toegenomen,waardoor we vandaag Gandhi en zijn na-druk op het ‘ken jezelf ’ en op soul-forceveel meer beginnen te begrijpen.

Strategische formules in Gandhi’s ge-weldloosheid of ahimsa zijn: 1) dat zeniet symptomen bestrijdt, maar bovenhet geweld uitstijgt en dat we dus moetenleven naar wat we prediken; 2) dat spiri-tualiteit en ‘soul-force’ ons daarvoor dekracht geven; 3) dat met open vizierwordt gestreden; 4) dat het goede nietkan worden afgedwongen met geweld; 5)dat in het uiterste geval er de bereidheidis lijden op zich te nemen; 6) dat geweld-loosheid zich richt op het beste in de an-der en 7) mede daardoor vijandschap enhaat taboe zijn; 8) dat in de geweldlozestrijd het middel minstens zo belangrijkis als het doel en 9) dat we een goede ver-standhouding met de persoon van de te-genspeler bewaren.

Maar kunnen mensen zo’n strategievan de liefde opbrengen zonder innerlij-ke vrede bij zichzelf? Bij anderen vrede tebrengen gaat niet, als we niet in staat zijnin vrede te leven met onszelf. Een Man-dela kon vergeven. Moeten we niet meeraan onszelf gaan werken om een Gandhite kunnen nazeggen:”Ik heb van vijandenvrienden gemaakt. Mijn grootste succeswas dat de Britten India verlieten alsvrienden”?

Gandhi, Mandela en Tutu waren zichbewust van angst als dodelijke factor.“Onze ware vijanden zijn onze angst, heb-zucht en egoïsme”, aldus Gandhi. Angstmaakt ons klein of laat ons in zelfafwij-zing belanden, – de ziekte van deze tijd,die leidt tot depressie en slachtofferden-ken. Door de kwantumfysica weten wenu dat 1) alles energie is en 2) dat we qua

Ik herinner me de uitspraak

van de latere premier Rabin:

“Een leger kan een leger

verslaan, maar niet een volk”.



bewustzijn verbonden zijn met anderen.Zelfafwijzing en negativiteit de lucht in-gooien bevordert dus het tegendeel vanwat Gandhi ahimsa noemt. We leven ineen tijdsomslag. Het gaat nu bij uitstekom authenciteit. Van Inayat Khan is deSoefi-wijsheid: “Vechten met de andergeeft oorlog en worstelen met zichzelf geeftvrede”. Eerst jezelf transformeren, wistook Gandhi.

NOOIT BEDILLERIG“Geweldloosheid”, zei hij eens,”is zacht-moedig, het kwetst nooit, het is als hetgoed is niet een gevolg van boosheid, hetis nooit bedillerig, nooit ongeduldig,nooit schreeuwerig en lijnrecht tegen-over dwang”, er aan toevoegend “en ik zalzonder omwegen een begin maken bijmezelf ”. Door de ontdekkingen van dekwantumfysica geldt te meer de klassiekeuitspraak van ‘zoals de mensen zijn, zul-len de tijden zijn’. Ook dat engagementfaalt, als we niet doorzien, dat oorlogenvaak een uitdrukking zijn van een con-flict in onszelf. Zijn we niet te veel beziganderen te veranderen om zo onze eigen

probleem op te lossen? Ook in het grootbij militaire interventies? Jullie zijn zobevoogdend, hoor ik veel als antropo-loog onderweg.

George Kennan zei eens: “Bevoogdenen onszelf beschouwen als leraren voorde rest van de wereld is verwaand en on-doordacht. Als jij denkt dat jouw maniervan leven navolging verdient, dan is debeste aanbeveling niet: anderen de les telezen, maar zelf het goede voorbeeld ge-ven”. Ieder heeft z’n eigen proces, heet datin de spiritualiteit. Gandhi:”Kijk naarmijn levenswijze, hoe ik leef, woon, eet,zit, praat en me gewoon gedraag, al diedingen samen in me, dat is mijn religie”.Ahimsa, zegt hij “kan niet zonder zelf-aanvaarding, niet zonder gevoel voor hethogere en niet zonder liefde voor demensheid”. Dat hogere, volgens hem een“ondefinieerbare mysterieuze kracht diealles doordringt”, noemt hij Waarheid,Bewustzijn of Essentie, godsbeelden dierecent ook bij ons in zwang komen.Gandhi was qua bewustzijn zijn tijd vervooruit.

Gandhi had zijn successen, omdat hij

opereerde vanuit het hart en eenheidsbe-wustzijn, wat ook betekende weet heb-ben van de wetten van het universum enluisteren naar zijn innerlijke stem.”Bij demeeste mensen slaapt de geest, waardoorhet hen ontbreekt aan soul-force, maar alsal één mens die geest bij zich doet ontwa-ken, wordt daarmee de aarde een beetjeopgetild”, zei hij eens.

Ook Luther King zag de kracht vansoul-force: “De zwakte van geweld is dathet een neergaande spiraal is en juist dat-gene opwekt wat je wilt vernietigen. Metgeweld kun je de hater doden, maar nietde haat. Met geweldloosheid hebben weechter een kracht die groter is dan eenkernbom. Want een bom kan alleen ver-nietigen, maar geweldloosheid kan har-ten veranderen”.

Hans Feddema

Hans Feddema is lid van Pais en voorzitter van de

Beweging voor Geweldloze Kracht;

www. hansfeddema.nl – Dit is een verkorte versie

van een toespraak te Den Haag en Wassenaar)

BEELTENIS

GANDHI IN

AHMENADAD

(INDIA)

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War



Niet alle genodigden lukte hetde conferentie bij te wonen.Mohammed Khatib uit Pales-

tina moest verstek laten gaan om gearres-teerde collega’s bij te staan. Later kwamhet bericht dat ook hijzelf van zijn bed

was gelicht. Medha Patkar, de Indiaseleidster van het wereldwijde verzet tegengrote dammen, kon de conferentie niettoespreken omdat ze zich voor een recht-bank moest verdedigen.

De activisten van de WRI werden ont-haald op de campus van de Gujarat Vidy-apith, in de jaren twintig door Gandhiopgericht als alternatief voor het Britseonderwijs. De geest van Gandhi waart ernog rond, en niet alleen door de dweperi-ge portretten die overal hangen. De uni-versiteit onderwijst Gandhiaanse filoso-fie, vredesstudies en community studies,

Geen keus maaroverlevingsstrategie

Op de internationale conferentie van de WarResisters (WRI) in januari in Ahmedabad(India) kwamen activisten uit de hele wereld bijelkaar om strategieën van geweldloos verzetuit te wisselen. De Campagne tegenWapenhandel was uitgenodigd voor het gevenvan een workshop over internationale actiestegen wapenhandel.

een soort wetenschappelijk onderbouwdmaatschappelijk werk. Afgestudeerdenrichten scholen en ecologische agrari-sche centra op in arme gebieden van In-dia. Zo hopen ze mensen op het platte-land te houden, waar ze beter af zijn danin de sloppen in de stad.

ARM EN RIJKMaar in veel gebieden in India, en ook inde rest van de wereld, worden dorpelin-gen uit hun leefgebied verjaagd voor gro-te bedrijven die grondstoffen willen ont-ginnen, grootschalige exportlandbouwbedrijven of stuwdammen bouwen. Hun(meestal) geweldloos verzet wordt hard-handig onderdrukt door legers en mili-ties. Daarop slaat het thema van de WRIconferentie: Nonviolent Livelihood Strug-gle and Global Militarism, links and stra-tegies. Xavier Leon en Yeidy Rosa uitEcuador leggen het uit: “In ons land ispolitiek verzet niet een keus, zoals in rijkelanden. Het gaat om direct overleven, omlandbouwgrond, om drinkwater.”

Xavier was de eerste dienstweigeraar inEcuador. Hij voerde met zijn vriendentwaalf jaar campagne en verloor in dietijd al zijn rechten; het recht om te wer-ken, het recht om te studeren, om te rei-zen. Maar zijn hardnekkigheid had suc-ces en vorig jaar werd in Ecuador de alge-mene dienstplicht afgeschaft. Xavier enYeidy werken voor een milieubewegingin het noorden van Ecuador, die het ver-zet van de inheemse bevolking tegenoliemaatschappijen steunt. Voor hengaan milieubeweging en antimilitarismehand in hand.

“Mensen moeten zelf het verzet orga-niseren” vertelt Yeidy, “maar je kunt zewel leren organiseren.”

“De inheemse bevolking vormt dekern van het verzet. We organiseren de-monstraties, blokkades, picket-lines. Ge-weldloosheid is geen punt van discussie,we hebben gewoon geen wapens. Om debevolking te helpen zich te organiseren

hebben we filmfestivals opgezet voorkinderen. Dat was in eerste instantievooral leuk om te doen, maar het leiddeertoe dat gemeenschappen gingen sa-menwerken en naar aanleiding van defilms gingen discussiëren. Er waren in demeeste dorpen geen ruimtes voor ge-meenschappelijke activiteiten om defilms te vertonen. De dorpsbewonersclaimden dan een ruimte. Uiteindelijklieten we mensen zelf films maken overhun gemeenschap, die we dan in anderedorpen vertoonden. Zo leerden ze elkaarkennen en vertrouwen”

WAPENS NAAR ZUID-AMERIKAIn Zuid-Amerikas ontwikkelt zich delaatste jaren een regionale wapenwed-loop. In de periode 2004-2008 was de wa-penimport er 94% hoger dan in de peri-ode 1999-2003. Een belangrijke rol hier-bij speelden de hoge grondstoffenprij-zen, vooral van koper, soja en olie, waar-door de inkomsten van landen als Brazi-lië, Chili, Ecuador en Venezuela sterktoenamen. Veel van dat geld werd geïn-vesteerd in defensie.

De Latino’s op de WRI conferentiehebben een duidelijke analyse: De elitesplunderen de grondstoffen van ons con-tinent ten koste van het milieu en de klei-ne boeren. In militaire tijdschriftenwordt geschreven dat er in Zuid-Ameri-ka sprake is van een inhaalslag; na jaren-lange verwaarlozing moesten de legershoognodig worden gemoderniseerd.Maar waarom is er geen inhaalslag op hetgebied van gezondheidszorg, algemeenonderwijs of sociale zekerheid, vragen deantimilitaristen uit Zuid-Amerika zichaf.

Xavier uit Ecuador: “De wapenwed-loop in Latijns-Amerika wordt gelegiti-meerd door het bestaan van twee con-currerende ideologieën. We hebben denieuwe socialisten en de rechtse regerin-gen. De rechtse regeringen kopen hunwapens in de VS en de nieuwe socialisten

WRI conferentie over geweldloos verzet

JOHANNA SHEENAN, WAR RESISTERS LEAGUE (VS),PRAAT MET TWEE LEDEN VAN WORLD WITHOUTWAR (KOREA)

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War



kopen in Rusland en China. Militairebudgetten worden verhoogd onder ver-wijzing naar de ‘vijandige’ ideologie vande buurlanden.

Maar feitelijk is de belangrijkste redenvoor de hoge militaire uitgaven de aan-wezigheid van veel grondstoffen op onscontinent. Brazilië heeft een contract af-gesloten met Frankrijk voor de bouw vaneen nucleaire onderzeeër, volgens de re-gering om de recent ontdekte oliereser-ves in zee te kunnen verdedigen. Soortge-lijke dingen gebeuren in Ecuador, in Ve-nezuela. Als je kijkt naar de militairekaart van Ecuador zie je dat er militairebases zijn bij onze belangrijkste havensen in het noorden, aan de grens met Co-lombia. Het officiële verhaal is dat degrens verdedigd moet worden tegen Co-lombia, maar de echte reden is dat dit deregio is met de meeste grondstoffen. Hetleger van Ecuador beschermt de bedrij-ven die de grondstoffen uit het gebiedhalen. Medewerkers van grote bedrijvennemen soldaten mee als ze het gebied ingaan. Want de mensen verzetten zich.Milieubeweging, antimilitaristen en vak-bond werken daarin samen met de loka-le bewoners. Die samenwerking is onzegrote kracht.”

VIJANDBEELDENRafael Uzcategui uit Venezuela werktvoor een mensenrechtenorganisatie en isredacteur van het anarchistische blad ElLibertario. Een van zijn aandachtsgebie-den is de verhouding tussen militaire uit-gaven en sociale uitgaven. Op dit mo-ment is Venezuela de grootste wapenim-porteur van Latijns-Amerika. Recentstak Chávez het land voor 2,2 miljarddollar in de schuld om Russische wapenste kopen.

Rafael: “Venezuela heeft een lange mi-litaristische traditie en ook al 100 jaarolie-industrie. Olie is onze belangrijksteinkomstenbron, goed voor bijna de helftvan het overheidsbudget. Venezuelawordt al decennialang geregeerd doorcaudillos, charismatische autoritaire lei-ders, vaak hoge militairen. Chávez past indeze traditie. Hij draagt graag unifor-men, en je ziet het ook in zijn taalge-bruik; hij gebruikt veel militaire metafo-ren en verdeelt de wereld in vrienden envijanden.

Van oudsher worden wapenaankopengelegitimeerd met een beroep op lands-verdediging, maar de laatste jaren zijndaar argumenten bijgekomen. SindsChávez in 1998 aan de macht kwam is er

een anti-imperialistische retoriek ont-wikkeld die zich richt tegen de VerenigdeStaten. Het is een manier om de bevol-king achter de regering te krijgen. DeVerenigde Staten zouden Venezuela wil-len binnenvallen om over de olie te kun-nen beschikken. Nou weten we dat hetAmerikaanse leger tot alles in staat is,maar een Amerikaanse invasie in Vene-zuela is heel onwaarschijnlijk. De rege-ring heeft oliecontracten afgesloten metmultinationals als Chevron voor de ko-mende 40 jaar. Meer dan 60% van de oliewordt al geëxporteerd naar de VS. Bo-vendien voldoet de regering Chávez aanzijn financiële verplichtingen en betaalthet zijn buitenlandse schuld aan het IMFaf.

In de retoriek van Chávez is wapen-

handel met Rusland een anti-imperialis-tische daad. Toen het contract met Rus-land werd afgesloten plaatste de regeringgrote advertenties in de kranten: ‘We bre-ken de imperialistische blokkade’. Maarhet zijn dezelfde wapens die de Russengebruiken bij hun imperialistische oor-log in Tsjetsjenië.”

WAPENKLANTNederland verkocht de afgelopen jarenvoor meer dan 420 miljoen euro tweede-hands defensiespullen aan Chili, ondermeer gevechtsvliegtuigen, tanks en raket-ten. Joep van den Nieuwenhuizen pochtdat hij voor Nederland de eerste contac-ten legde met het Chileense leger. Hij

heeft daarbij forse bedragen aan smeer-geld betaald, waarvoor hij niet vervolgdkan worden omdat de wet die dergelijkemisdrijven in het buitenland strafbaarstelt pas daarna in werking is getreden.Firu uit Chili is onder de indruk van delijst met Nederlandse aankopen die deCampagne tegen Wapenhandel hem laatzien. “Mensen in ons land realiseren zichniet hoeveel geld Chili aan wapens uit-geeft, omdat die cijfers niet gepubliceerdworden.” zegt hij. “Maar buurlanden kla-gen dat Chili zich zo zwaar bewapent, zevoelen zich bedreigd. Chili is een bijzon-der geval omdat we kampen met de erfe-nis van een militaire dictatuur. Tijdenshet democratiseringsproces bleef de sa-menleving gemilitariseerd en gingen dewapenaankopen gewoon door. Stan-

daard gaat 10% van de koperinkomsten,de belangrijkste inkomstenbron vanChili, naar het leger, dus er is geld ge-noeg. Dat is zo bepaald onder militairedictator Pinochet.”Op dit moment ligt ereen voorstel in het Chileense parlementom daar een eind aan te maken. PelaoCavallo uit Paraguay zegt: “Veel landenvolgen het Amerikaanse model van eco-nomische ontwikkeling. Een groot legerhoort daar gewoon bij.”

LIFELIHOOD STRUGGLES IN INDIANobelprijswinnaar Arundathi Roy en Sa-

KOFFIETAFELBABBEL OVER CLUSTERBOMMEN INKOREA

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War



marendra Das zijn betrokken bij het ver-zet van de Indiase onderklasse van kaste-lozen (Dahlits) en tribale volken (Adiva-si’s) tegen landonteigening en vervuilingvan hun leefgebied. “India is de grootstedemocratie ter wereld” stelt Roy “maarhet is een democratie die velen uitsluit”.De afgelopen verkiezingsstrijd in Indiaheeft meer gekost dan die in de VerenigdeStaten. De grote bedrijven betalen decampagnes, zij kopen de democratie op.Als we iets willen veranderen zal de de-mocratie van onderop moeten komen.”Samarendra vertelt: “De regering vandeelstaat Orissa heeft een industrialisa-tieprogramma opgezet waarbij vooralbauxiet en ijzererts worden gewonnen.Ten behoeve van aluminiumsmelterijenen staalproductie willen ze grote stuw-dammen bouwen, waarvoor tienduizen-den Adivasi’s hun land moeten verlaten.Ze krijgen onvoldoende compensatie omergens anders een nieuw leven te begin-nen, en bovendien: waar moeten ze naartoe? Dus verzetten ze zich tegen de rege-ringsplannen. Demonstraties wordenhardhandig uiteen geslagen, vorig jaarzijn een aantal doden gevallen. Maar hetlukt ons al jaren om de mijnbouwbedrij-ven tegen te houden.”

GEWELDLOOS VERZETDe staat Orissa moet exporteren om va-luta te verdienen voor de aflossing vanzijn schulden bij de Wereldbank. Vooralaluminium is een waardevolle strategi-

sche grondstof, cruciaal voor de defen-sie-industrie, tegenwoordig vooral ver-werkt in composieten.

“Vredesonderwijs dat alleen gaat overelkaar begrijpen, over dialoog en verzoe-ning, leidt tot braaf afgerichte mensen.”zegt Stellan Vinthagen, vredesonderzoe-ker aan de Universiteit van Gotenburg.“Vredesonderwijs moet mensen juist le-ren om in actie te komen. Maar dan opeen geweldloze manier. Je moet je nietverzoenen met iemand die jou onrechtaandoet.”

Ook Vanessa Ortiz van het Internatio-nal Center on Nonviolent Conflict in deVS pleit voor strijdbare geweldloosheid.Vanessa organiseert cursussen voor di-plomaten en NGO’s (niet-gouvernemen-tele organisaties) die actief willen zijn inconflictgebieden.“Er zijn nogal wat insti-tuten die vredestraining aanbieden” ver-telt ze “maar die zijn vaak niet zo enthou-siast over het concept geweldloos con-flict”. Verzetsbewegingen van burgersworden vooral gezien als onruststokers.Terecht natuurlijk, want zo zijn ze ookbedoeld. Maar diplomaten en NGO’shebben daar soms een beetje moeitemee.”

Er zijn grofweg twee visies op conflic-toplossing. De ene is dat de internationa-le gemeenschap en grote instituties pro-blemen op kunnen lossen, dat er mis-schien zelfs militaire oplossingen zijn.Gewone mensen worden daarbij alleengezien als slachtoffers. De andere visie

legt de macht bij gewone mensen. Dit isook de manier waarop vrouwen automa-tisch meer bij oplossingen betrokken ra-ken, op hoge posten in grote institutieszijn vrouwen niet erg goed vertegen-woordigd. Vanessa: “Geweldloos verzetbetekent risico’s lopen, soms vallen er ge-wonden of zelfs doden. Maar de escalatieop straat is alleen het laatste stukje vanhet protest, het dramatische deel. Alleswat daaraan vooraf gaat wordt vaak nietgezien. Het bouwen van allianties, vaninternationale coalities, samen bepalenhoe je wilt dat je samenleving eruit ziet.Dan heb je het over democratie vanaf debasis. Bij topdown conflictoplossingwordt dat belangrijke deel vaak verge-ten.”

Swasti Bhattacharyya geeft les in ge-weldloos verzet bij haar cursus toegepas-te ethiek op een kleine universiteit in deVS. “Filosofische theorie gebruik ik al-leen om mijn studenten te leren hun po-sitie met argumenten te onderbouwen”zegt ze “Het gaat erom dat ze hun positieook buiten de universiteit kunnen verde-digen. Ik laat ze nooit Gandhi of MartinLuther King lezen, ik laat ze liever overminder bekende mensen lezen, dan zienze hoeveel geweldloos verzet er is. Ik leerze ook dat verzet niet zonder risico is. Alsje positie inneemt, zeiden Gandhi enKing, moet je bereid zijn de gevolgendaarvan te dragen.”

In zijn slotwoord wijst organisatorAnand Mazgaonkar er op, dat we ervoormoeten waken een cosy selfconfirmingcommunity te worden, een knusse zelfbe-vestigende gemeenschap. Als we met on-ze ideeën geen anderen kunnen bereiken,kunnen we niets bereiken.

Een paar dagen na de conferentiewordt het bericht rondgemaild dat Mo-hammed Khatib is vrijgelaten en zijnwerk weer heeft opgepakt. De zaak tegenMedha Paktar loopt nog. Bij een geweld-loze demonstratie in deelstaat Gujarat inIndia zijn een aantal organisatoren doorde politie zodanig mishandeld dat ze inhet ziekenhuis liggen.

Wendela de Vries

Deze maand publiceerde de Campagne tegen

Wapenhandel een factsheet over de

wapenwedloop in Zuid-Amerika op

www.stopwapenhandel.org

CHAVEZ (PRESIDENT VENEZUELA)EN POETIN (PRESIDENT RUSLAND)OP VENEZOLAANS AFFICHE



Kritisch blijvenjegens de machtHet recente electorale ‘geweld’ doet ons bijna weervergeten, dat Nederland in 2003 steun verleendeaan de Amerikaans-Britse invasie in Irak. En datBalkenende er een motie van wantrouwen van bijnade hele oppositie voor aan zijn broek kreeg. Eenland binnenvallen is ‘geen peanuts’. Oorlog heetdat. Of liever: aanvalsoorlog. In het volkenrechtgeldt via VN-artikel 2, lid 4 een geweldsverbod, datinhoudt dat staten jegens elkaar, tenzij alsverdediging, geen geweld mogen hanteren. Zowelde NAVO-bombardementen op Kosovo in 1999 alsde inval in Irak in 2003 waren dus illegaal. De invalin Afghanistan wordt in verband met nine elevengezien als ‘verdediging’ tegen al-Qaida, die daartrainingskampen had. Vandaag geldt dat niet meer.Wel is er een nieuwe vijand ontdekt, de Taliban.Reden om, als je er toch eenmaal bent, te blijven.Doel heiligt de middelen, heet dat. Nederland doeter aan mee in Uruzgan. Volgens plan tot medio2010. Verhagen (CDA) wilde nog 2 jaar bijtekenen,maar dit gaat door de val van het kabinet gelukkigniet door.

Voor grootmachten is er zo nu en dan deverleiding geweld te gebruiken jegens anderelanden om iets door te drukken vanuit een ‘hogerpolitiek doel’, soms ook verkocht als ‘vrede’.Rechtvaardiging is dan troef. Nieuw Britsbewijsmateriaal toont aan dat Blair in 2003 besloottot een bewuste sexing up (aandikking) van dedreiging vanuit Irak. En we weten nog, hoe Powelleen ‘bewijs’ van een Irakees wapen liet zien, watgeen bewijs was. In Nederland werd van deinlichtingen over Irak ‘alleen dat gemeld wat in hetbeleid paste’, aldus het rapport Davids.

Je fout erkennen in zake steun aan een oorlog ismoeilijk voor politici. Zo kregen we jarenlang devertoning van een zich rechtvaardigende premierBalkenende op basis van VN-resoluties, die overiets anders gingen dan over een mandaat vooroorlog.

Wat hiervan te leren? Ten eerste: Ondanks onzeinternationale rechtsorde zijn ook vanuitdemocratische staten onrechtmatige agressie enmilitaire interventie in naam van het ‘goede doel’mogelijk. Ten tweede: Steeds is bij dat alles deretoriek van rechtvaardiging troef. Als antropoloogwas ik eens op bezoek in het hoofdkwartier vanguerrilla’s. ‘We konden niet anders dan de wapensopnemen’, was het eerste wat ik te horen kreeg.Might is right is zeker ook in het Westen nog steedseen verleiding. Kritisch blijven jegens de machtigenlijkt dan ook een hoofdles.

Hans Feddema

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A

Op zaterdag 3 april2010 organiserenOntwapen! en Ak-

ties tegen Kernwapens eenmanifestatie en actie bij kern-wapenbasis Volkel in Noord-Brabant in het kader van eeninternationale actiedag voorontwapening. De jaarlijksePaasmars voor Vrede en Ont-wapening sluit zich hier bijaan. Na een bijeenkomst metsprekers en muziek aan dehoofdpoort, volgt een groot-schalige ‘opruimingsactie’ opde basis.

Ondanks jarenlange pro-testen liggen op Volkel nog al-tijd 20 Amerikaanse atoom-

bommen opgeslagen. Neder-landse F16-piloten wordenopgeleid om deze af te kun-nen werpen in NAVO-ver-band. Mogelijk kernwapenge-bruik vormt een van de hoek-stenen van het StrategischConcept van de NAVO, datzich in de eerste plaats richtop het beschermen van de be-langen van de eigen lidstaten.Belangen die desnoods metgeweld, tot de inzet vanatoombommen aan toe, afge-dwongen kunnen worden.Daarmee leveren deze kern-wapens ook een bijdrage aanhet in stand houden van ar-moede en ongelijkheid in dewereld. Een actie tegen dekernwapens op Volkel is danook tegelijkertijd een actievoor een eerlijkere welvaarts-

3 april – Actie kernwapens Volkel

Alle kernwapensde wereld uit!

12.30 uur – Hoofd-

poort Vliegbasis

Volkel

verdeling en meer mondialesolidariteit.

Laat de wereld zien dat ernog steeds mensen tegen hetproduceren, opslaan en ge-bruiken van massavernieti-gingswapens zijn (door welkland dan ook). Sluit je aan bijde manifestatie en/of de actieop zaterdag 3 april!

In alle Europese landenwaar nog kernwapens gestati-oneerd zijn zal op 3 april actiegevoerd worden. Het initiatiefhiertoe werd genomen doorde Belgische organisatie Vre-desactie. In Nederland heeftOntwapen!, in samenwerkingmet Akties tegen Kernwapens,de organisatie op zich geno-men.

Vanaf eind februari zijn deposters en flyers voor de actiein april klaar en zal er een ron-de door Nederland zijn ommensen te informeren en temobiliseren. Wil je materiaalontvangen of een infoavondorganiseren mail ons dan:[email protected]

Op 3 april wordt busver-voer georganiseerd met op-stapmogelijkheden in

Amsterdam, Den Bosch enNijmegen. Hou voor verderepraktische informatie de web-site van Ontwapen! in de ga-ten.

Voor meer informatie en ac-tuele ontwikkelingen m.b.t.kernwapens: http://vredessi-te.nl/ kernwapens/



Just ask the lonelyHet zijn mooie dagen voor de eenzamen. Je hoeft de stad maar in telopen of de mensen die eens een goed gesprek met je willen voerenkomen op je af en dat niet alleen ze geven je ook maatschappelijkrelevante literatuur mee naar huis en cadeautjes, heel veelcadeautjes. Ik heb 15 sponsjes in de vorm van een tomaat, 43 rodeballonnen, 12 ruitenkrabbers, 14 zadelhoesjes, 7 stropdassen, 13windmolens en een zonnepaneel, 38 hoofddoekjes, 2 bijbels, 14gratis Volkskranten, 27 tickets enkele reis voor een Moslimland naarkeuze.

Mij gaat het niet om de uitslag, maar om de weg er naar toe. Mijngeloof in de politiek verloor ik toen Fred van der Spek zich verzettetegen de Groen Linkse fusie van de PSP met PPR, CPN en de EVP. DeEvangelische Volkspartij met de charismatische lijsttrekster CathyUbels. Dat was in de tijd dat christenen tegen kernwapens zichafscheidden van het CDA. Dat waren waarschijnlijk de laatstevreedzame, progressieve CDA´ers. Want als er nu een land bezetmoet worden staan ze vooraan te dringen om er bij te mogen zijn alis het maar om mee te kijken, hoe de Amerikanen dat nou doen, eenland naar democratie bombarderen, mensenrechten schenden en ergewoon mee weg komen. Als ik Jaap de Hoop Scheffer zie ofBalkenende of Verhagen dan denk ik altijd aan dat gedicht vanAdrian Mitchell To whom it may concern, tell me lies about Vietnam,een gedicht dat hij later veranderde in Tell me lies about Afghanistanen nog iets later Irak. Een gedicht dat op de naam van het bezetteland na eeuwigheidswaarde heeft.

Mij gaat het niet zozeer om de uitslag maar meer om de theatralevoorstelling die eraan voorafgaat. De debatten met kakelendepolitici, die niet van plan zijn in de zoveelste loze belofte te stikken.Ik zal nooit iemand op zijn gewicht aanvallen. Terror Jaap misschien,die idioot uit de Gouden Kooi, waarbij vergeleken ik aan anorexialijdt. We waren hem bijna vergeten en daar was hij opeens weer omJoran van der Sloot zijn zoveelste bekentenis te laten doen. In deliteratuur heet het steeds weer anders vertellen van hetzelfdeverhaal: een stijloefening, er zijn schrijvers die daar zeer goed in zijn.Politici ook trouwens.

Maar genoeg over de onnozelen. Het gaat hier om verkiezingen,het vierjaarlijkse feest van de democratie. Wanneer je niet gaatstemmen, heb je alle recht, de plicht zelfs om vier jaar lang te klagen.Wat de uitslag betreft, qua entertainment zou het mooi zijn wanneerer een zetelverdeling uitrolt waar geen kabinet mee te vormen valt.Coalitievorming is steeds meer de nekslag voor de democratiegebleken. Ik ben voor een minderheidskabinet van een partij metéén of twee zetels, die alle Ministers levert en voor ieder voorstel eenmeerderheid moet zien te halen op basis van inhoud. Ik stel voor datde Partij voor de Dieren het kabinet gaat vormen en zeg hierbij alvastdat ik beschikbaar ben voor de post van Wethouder van Poëzie &andere kunstjes.

Verder hoop ik op een goede uitslag a.s. zaterdag. Na tweenederlagen is mijn elftal Marine 3 hard toe aan een overwinning.Zaterdag krijgen we Lombardijen 7 op bezoek. Er zijn nogtoegangsbewijzen verkrijgbaar. Ons voornemen is vaker te scorendan de tegenstander, maar zelfs een niet al te grote nederlaag zullenwe vieren alsof het een overwinning is. Wat dat betreft is de PvdA onsgrote voorbeeld.

Harry Zevenbergen

Co

lu

mn

ZE

VE

NB

ER

GE

N

Hierbij gaat het nietalleen om bewust-zijn over het ge-

weld in de wereld. Bewustzijndat geweld enerzijds een on-derdeel is van het leven, maaranderzijds niettemin overste-gen dient te worden. Maar hetgaat voorts ook om het eerlij-ke besef van het geweld inonszelf. Wie geen bewustzijnheeft van de eigen geweld-schaduwen, heeft meestal be-hoefte deze op derden te pro-jecteren. Een projectie metnegatieve en soms fatale ge-volgen voor personen en/ofde samenleving.

Erkenning van de schadu-wen in onszelf is dan ook vanbelang. Die erkenning impli-ceert al een vorm van heling,ook in de zin dat we ons danminder genoodzaakt voelenze vanuit onbehagen ofschuldgevoel op anderen teprojecteren.

Voorts kan geweldloosheidbaat hebben bij eenheidsbe-wustzijn, waarbij het individuzich kosmisch gedragen voelt,deel van het grotere geheel,waardoor onbewuste schuld,angst, gevoelens van alleen/afgescheiden zijn, leegte en te-kort wegsmelten.

Dit is het tweede stukje in onze serie over geweld-loosheid die in de eerste plaats bedoeld is voormensen die daar nog niet zoveel van weten of er zelfswat vreemd tegenaan kijken. Alle stukjes zijngeschreven door Hans Feddema en eerder verschenenin het boekje 'Beter Geweldloos’, een uitgave van hetPlatform Vredescultuur (www.vredescultuur.nl). Hetboekje is ook te downloaden via:www.vredesmuseum.nl/download/inhoud.php

Geweldloosheidvoor beginners

Geweldloosbewustzijn

Bombspottersuit Meetjes-

land (Belgïe) laten‘kernwapen’opstijgen boven demilitaire basis vanKleine Brogel omaandacht te vragenvoor de aanwezig-heid vanAmerikaansekernwapens opBelgischgrondgebied,15 februari 2010.Fo

to: b

ombs

pott

ing



Ondanks het voortdurende conflicttussen leger en rebellen in de olie-

rijke Nigerdelta, heeft de Nederlandse re-gering in april 2009 toestemming gege-ven voor de verkoop van een flinke partijboten aan de Nigeriaanse strijdkrachten.De waarde van de wapenexportvergun-ning bedraagt een kleine vijf miljoen eu-ro. Volgens Afrikaanse media zou hetgaan om twintig catamarans, onder meergeschikt voor troepentransport, die gele-verd worden door de IJmuidense werf TPMarine. In antwoord op Kamervragenmeldt Den Haag dat het om “tussen detien en twintig licht bepantserde pa-trouillevaartuigen zonder bewapening[…] met een lengte van zo’n elf meter”

Nederland levert ‘patrouilleschepen’ aan Nigeriaanse marine

Jarenlang is wapenconcern BAE Sys-tems achtervolgd door verhalen over

betalingen van smeergeld bij het binnen-halen van orders in tal van landen. Waardat zich aanvankelijk concentreerde opde miljardenorders uit het Saoedischekoninkrijk, breidde het schandaal zichuit naar Zuid-Afrika, Tanzania en een

Onder Silvio Berlusconi lijkt niets tegek om reclame te maken voor de

nationale wapenindustrie. De laatstemaanden plaveide de corrupte paljas deweg voor lucratieve wapencontractenmet dictaturen als die in Kazachstan, Li-bië en Wit-Rusland. In het geval van Li-bië was Italië een paar jaar geleden demotor achter de opheffing van het Euro-pese wapenembargo. Het weekblad De-fense News haalde een ingewijde aan diede bemoeienis relatief nieuw en van on-gekende intensiteit noemt. StaatsbedrijfFinmeccanica, een van Europa’s grootstewapenfabrikanten, is steeds spekkoper.

Een nieuwste stunt is de inzet van hetvliegdekschip Cavour bij de aardbevingin Haïti. Merendeels op kosten van de be-drijven die het schip indertijd gebouwdhebben (met name Finmeccanica en Fin-cantieri) vaart het schip ter promotie vande Italiaanse wapenindustrie naar Haïti.“Dit is niet een vorm van sponsoring, het

Aardbeving kans voor oorlogsindustrieis een bijdrage. Het vliegdekschip is no-dig, maar het is ook een manier om hetaan de wereld te laten zien. [...] Voor Ita-lië is het een humanitaire missie; voor debetrokken bedrijven is het een humani-taire missie én een commerciële.” Zo isonderweg in Brazilië halt gehouden ommedisch personeel en twee helikoptersop te pikken. Niet zonder reden, gaf deItaliaanse staatsecretaris Guido Crosettotoe: “Er lopen momenteel onderhande-lingen met Brazilië over een aantal mari-necontracten.” Volgens Crosetto maaktde missie deel uit van het nieuwe Itali-aanse militaire denken, waarbij op basisvan meer marktwerking zowel besparin-gen als nieuwe inkomsten gegenereerdmoeten worden.

Tom Kington, ‘Firms Foot Bill for Italian Carrier’s

Mission to Haiti’, Defense News, 1 februari 2010;

Tom Kington, ‘Where Italy’s Berlusconi Goes,

Finmeccanica Profits’, Defense News, 12 juli 2009

BAE Systems koopt corruptieschandaal aftoenmalig premier Tony Blair de zaak inde doofpot te kunnen stoppen door meteen beroep op de nationale veiligheid(Saoedi-Arabië zou niet langer belangrij-ke inlichtingen over potentiële terreur-daden met Londen willen delen), hetSFO van de zaak af te halen. Langdurigjuridisch getouwtrek en voortdurendonderzoek in andere landen hebben BAESystems doen denken dat ze met een flin-ke afkoopsom van het gezeur af zoudenzijn. Met de VS is een schikking van 300miljoen euro overeengekomen, het SFOkrijgt omgerekend ongeveer 37 miljoeneuro. Deze ‘boetes’ zijn geen erkenningvan de corruptie; ze houden alleen ver-band met het afleggen van valse verkla-ringen, respectievelijk boekhoudkundigeonregelmatigheden. Een oude truc uiter-aard – geef een klein vergrijp toe, gavoorbij aan de kern van de zaak – endaarmee ook erg doorzichtig. Britse col-lega’s van Corner House en de CampaignAgainst Arms Trade, die al jaren campag-ne voeren om de onderste steen in dezekwestie boven te krijgen, laten het er nietbij zitten. Eind februari stapten ze naarde rechter om de schikking aan te vech-ten en alsnog een strafrechtelijke vervol-ging tegen BAE Systems in te laten stel-len. Kortom: wordt vervolgd!

Voor meer achtergronden bij de zaak, zie

www.caat.org.uk

Springstof Door Frank Slijper, Campagne tegen Wapenhandel

zou gaan. De website van TP Marine laatechter zien dat de boten bij uitstek ge-schikt zijn voor het snel aan land brengenvan speciale eenheden en dat bewape-ning dan misschien niet meegeleverd is,maar er ter plekke in ieder geval zonderprobleem op gemonteerd kan worden.TP Marine zelf claimt dat vrijwel allesvan machinegeweren en granaatwerperstot zelfs Hellfire raketten en mijnen-legsystemen geïnstalleerd kunnen wor-den. Het zou ook verbazing wekkenwanneer de Nigeriaanse marine zonderbewapening de beveiliging van “olie-platforms, waaronder die van Shell”en de strijd tegen “piraterij” zou aan-gaan, twee taken waarvoor volgens de re-

gering de boten bestemd zijn.Het is nu wachten op de eerste bevesti-

ging van de inzet van de Nederlandsebootjes tegen Nigeriaanse MEND rebel-len, nu die eind januari het staakt-het-vuren hebben opgeheven. Hoewel daarin de beantwoording van de Kamervra-gen aan voorbij wordt gegaan, verbiedthet wapenexportbeleid leveranties dieeen rol spelen in “de interne situatie vanhet land van eindbestemming ten gevol-ge van spanningen of gewapende conflic-ten.”

Voor meer informatie, zie de paper “Nederlandse

patrouilleschepen voor Nigeriaans leger” op

www.stopwapenhandel.org

handjevol Europese landen. De imago-schade was compleet, toen niet alleen hetBritse Serious Fraud Office (SFO), maarook corruptiebestrijders uit de VS enZwitserland, alsook de OESO (Organisa-tie voor Economische Samenwerking enOntwikkeling) een onderzoek insteldennaar smeerpraktijken. In 2006 dacht



WRI Congres

DEMONSTRATIEVAN STUDENTENAAN DE GUJARAT

VIDYAPITH, WAARHET CONGRES

PLAATSVOND

HOWARD CLARK, VOORZITTER WRI, NEEMT HET WOORD .

Foto

: Car

los

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War



2010“BEDENK DAT WIJ KUNNEN CONFEREREN OMDAT ANDEREN VOOR ONS KOKEN EN SCHOONMAKEN” ALDUS ÉÉN VAN DE ORGANISATOREN.

Foto

: Sun

gmin

/W

orld

wit

hout

War

NOBELPRIJSWINNARESARUNDATHI ROY (RECHTS)NAM OOK DEEL AANDIVERSE WORKSHOPS.

GUJARAT VIDAYAPITH, OPGERICHT DOOR GANDHI, IS EEN GROENE OASE IN MILJOENEN-STAD AHMEDABAD. BEHALVE STUDENTEN VIND JE ER APEN, PAUWEN EN EEKHOORNS.

Foto

: Car

los



Het Vredesmagazine en zijn organisaties

VredesMagazine wordt gratistoegezonden aan leden van het HVP,Pais en ook aan donateurs van Stop deWapenwedloop en VD AMOK. Als uVredesMagazine regelmatig op uwdeurmat wilt vinden kunt u dus lid ofdonateur worden van één of meer vandeze organisaties. Zie de beschrijvingenop deze pagina. Een abonnement zonderergens lid of donateur van te worden isook mogelijk via de bon:

ProefabonnementGeef een jaarabonnement cadeau voor 10 euro (wordt niet automatisch verlengd)

De acceptgiro kan verzonden worden naar:

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . postcode/plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VredesMagazine kan verzonden worden naar:

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . postcode/plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Opsturen naar VredesMagazine, Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft of naar [email protected]

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

Op de website wilpf.nl wordt momenteel aandacht besteedaan de brochure ‘Vrouwen Vrede Veiligheid’ over ‘Resolutie1325 in uitvoering’.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

Het Haags Vredesplatform sluit zich aan bij de ontruimingsactiein Volkel op 3 april a.s., waarin we met Ontwapen! proberen alleatoomwapens daar weg te krijgen. Hierover is elders in dit bladuitvoerig bericht.

Komt allen!Sluit je allen aan en laat het weer een ouderwetse regionale

Paasmars worden!

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht 030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrum enkantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijn welkomop giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

PAISDe vereniging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters International. Onze wortelsgaan terug tot 1921, de naam Pais is veeljonger en ontstaan na vele fusies.

Pais staat voor het ideaal van een wereld zonder oorlog en voor eengeweldloze, duurzame en rechtvaardige samenleving. We zijndaarvoor op vele manieren actief in Nederland en via de WRI in dehele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0648233329.website www.humanistischvredesberaad.nl

Altijd actief voor vrede! zie onze agenda op het web: 24 april:training vredeseducatie in Groningen; 19 sept: Internationale dagvan de Vrede in Groningen; Burgerinitiatief: sloopdemuur.nl;rawagede-actie.nl; onderzoek naar alternatieven voor het leger;contact? [email protected]

Abonneeworden



Hoe Nederland de oorlog wordt uitgerommeld•Eensuccesvolle campagne•Buiten de tasking•Irak en het

volkenrecht•Kritiekloos op een kritisch moment

Het spijkerharde rapportvan de commissie-Davids

Dit dossier is een product van VD AMOK en de burgerbeweging Openheid over Irak (OOI). Redactie: Jip van Dort en Kees Kalkman

Onderzoeksdossier

AMOK

TITI

AAN

, DAV

ID E

N G

OLI

ATH

, STA

MAR

IA D

ELLA

SAL

UTE

, VEN

ETÏE

(154

2-15

44)

VD OOI



Nederland steunde de preven-tieve oorlog van de coalition ofthe willing tegen Irak. Dat was

opmerkelijk. Ons land koesterde name-lijk een solide traditie als vooraanstaandvoorvechter van het internationaal rechten de fragiele belangen van de VerenigdeNaties (VN). Het was nota bene Kofi An-nan himself die de naderende oorloghardop illegaal noemde, daarin gesteunddoor vrijwel alle volkenrechtdeskundi-gen ter wereld. In de VN-Veiligheidsraadbestond dan ook amper steun voor eenresolutie die geweld tegen Irak moest le-gitimeren.

Eenzelfde discrepantie bestond tenaanzien van de massavernietigingswa-pens waarover Irak zou beschikken. Hoe-wel de VN-wapeninpecteurs hard op wegwaren Irak schoon te verklaren en nietshadden aangetroffen van de door ColinPowell aangevoerde ‘harde bewijzen,’ ha-merden met name Balkenende en DeHoop Scheffer op de Iraakse dreiging.

Noch de uitgesproken zorgen over deeffecten van de invasie, noch het feit datnegen van de tien Nederlanders mordi-cus tegen de naderende oorlog waren,konden het demissionaire kabinet vanCDA, VVD en LPF afbrengen van hetverlangen om de oorlog te steunen. Zelfsde notie om onze steun afhankelijk temaken van het afronden van de wapen-inspecties kwam bij niemand op. Zowerd het land van Hugo de Groot, dat debevordering van het internationaal rechtin zijn grondwet heeft verankerd, en dat

Hoe Nederland de oorlogwordt uitgerommeld

Het scheelde een haar of de Nederlandsekwestie Irak was wereldnieuws geworden. Dekans om eindelijk een regeringverantwoordelijk te stellen voor decatastrofale oorlog in Irak was nooit groterdan op 16 februari 2010 in het Nederlandseparlement. Daarmee stond ons land op hetpunt veel van het prestige dat in 2003 verlorenwas gegaan terug te winnen. Het gebeurdeniet. Na eerst de oorlog te zijn ingerommeld,worden we er nu uitgerommeld.

met Den Haag de juridische hoofdstadvan de wereld binnen zijn grenzen heeft,de even omstreden als riskante oorlog inIrak ingerommeld.

DE WEG NAAR ONDERZOEKToen na het uitbreken van de oorlog alsnel bleek dat Irak niet over de veronder-stelde wapens beschikte en de strijd uit-draaide op de voorspelde catastrofe –grote verwoesting en onveiligheid, hon-derdduizenden doden en vijf miljoenvluchtelingen – was de beer los. Wereld-wijd legden onderzoeken en onthullin-gen de redenen achter de oorlog on-barmhartig bloot. In Nederland werdentussen 2003 en 2009 vijftien debatten enhonderden Kamervragen aan ‘Irak’ ge-wijd. Maar hoe ernstig de aanleiding ookwas, in de Tweede Kamer voorkwam eenblok van CDA, VVD, PVV, ChristenUnieen SGP jarenlang elke vorm van waar-heidsvinding. De kwestie Irak werd, me-de dankzij de ongeïnteresseerde media,een klassieke doofpotaffaire.

Het is te danken aan de Eerste Kamer –daartoe opgeroepen middels een doorbijna 140.000 Nederlanders getekendepetitie van de burgerbeweging Openheidover Irak – dat er uiteindelijk wèl een on-derzoek kwam. De senaat verklaarde zichdaar op 23 december 2008 toe bereid,door een streep te trekken door de jan-boel aan argumenten waarmee het kabi-net de steun aan de oorlog overeindtrachtte te houden. Het besluit leidde totgrote turbulentie en begin februari 2009kon premier Balkenende een parlemen-taire enquête alleen nog maar voorko-men door instelling van een onafhanke-lijk onderzoek door de commissie-Da-vids.

Het rapport dat Davids op 12 januari2010 presenteerde was zoals verwachtspijkerhard. De oorlog ontbeerde eenvolkenrechtelijk mandaat en was daar-mee illegaal. Die wetenschap werd begin2003 door het kabinet bewust genegeerd.Datzelfde geldt voor informatie van dewapeninspecteurs, ambtelijke adviseurs

en veiligheidsdiensten, voor zover dieniet paste in de doelredenering om deoorlog te steunen. Deze cruciale infor-matie werd bovendien verzwegen voorhet parlement, dat anders nooit met desteun zou hebben ingestemd. De doorhet kabinet opgevoerde dreiging van devermeende massavernietigingswapensvan Irak werd door de commissie ‘on-waarachtig’ genoemd – rapporttaal voor‘misleidend’. Ook uitte de commissiezware kritiek op zowel de premier, we-gens falend leiderschap, als de TweedeKamer, die een gebrek aan serieus debatwerd verweten.

FALEND PARLEMENTDe hoop dat het gewicht van het onder-zoek en de ernst van de conclusies de re-gering eindelijk tot kritische zelfreflectieen volwassen debat zouden bewegen,werd op onthutsende wijze de bodem in-geslagen toen premier Balkenendeslechts enkele uren na de presentatie vanhet rapport persoonlijk de belangrijksteconclusies te lijf ging. Zijn optreden leid-de tot een bijna-kabinetscrisis, maar be-vestigde vooral dat de kwestie Irak terugwas in het domein van partijpolitieke enpersoonlijke belangen, die van Balkenen-de voorop.

Het daaropvolgende spoeddebat van13 januari, de ‘uitgebreide kabinetsreac-tie’ [sic] van 9 februari, en het TweedeKamerdebat van 16 februari hadden ge-meen dat ze in het teken stonden van hetlijfsbehoud van het kabinet. Onder drukvan de PvdA werd het rapport weliswaarintegraal aanvaard, het CDA kreeg daar-voor de belofte terug dat elke vorm vandebat of kritische beschouwing zou wor-den gesmoord, en dat de onvermijdelijkemotie van wantrouwen zou worden ge-pareerd. Het leidde tot wanstaltige Wort-spielerei als ‘met de kennis van nu’, ‘ade-quater mandaat’ en ‘eigen herinnerin-gen’.

Waar de Tweede Kamer grote politiekhad kunnen bedrijven en een effectiefantwoord had kunnen formuleren op het

AMOK OnderzoeksdossierVD OOI



onder de bevolking welig tierende cynis-me, ontaardde het debat, waarop zevenjaar met spanning was gewacht, in een te-voren afgetimmerd toneelstuk. Hoewelniets minder aan de orde was dan onzebetrokkenheid bij een catastrofale oor-log, onze verhouding tot het internatio-naal recht en het functioneren van onzeparlementaire democratie, toondenslechts vier partijen zich bereid tot kriti-sche ondervraging van het kabinet: de SP,GroenLinks, D66 en de Partij voor deDieren, samen goed voor 46 van de 150zetels in het parlement. De overige parle-mentariërs brachten de avond door in detwittermodus.

GENEGEERDE LESSENHet gevolg is dat een waslijst aan doorDavids aan de orde gestelde onderwer-pen onaangeroerd is gebleven. Zo werdtijdens het debat niet ingegaan op de te-kortschietende politieke analyses envoorspellingen die ten grondslag lagenaan onze steun aan de oorlog in Irak. Ditondanks het feit dat exact hetzelfde feno-meen eerder in Srebrenica tot rampzaligegevolgen had geleid. Onderzoeken naardat debacle leidden destijds tot klem-mende aanbevelingen, die ten tijde vande besluitvorming over Irak slechts zevenweken oud waren. Desondanks werdenze door het parlement volledig gene-geerd.

Ook het feit dat wij door onze belang-

rijkste bondgenoten glashard zijn voor-gelogen bleef buiten beschouwing. Dat isernstig, want het voorval staat niet opzichzelf. Ook onze gang naar Uruzganwerd met harde leugens geplaveid. Toendat uitkwam werd voormalig ministerBot openlijk door Rice en Rumsfeld ge-koeioneerd: Nederland moest zich voor-al niet bemoeien met het beleid waar-voor het werd ingezet. En wist daar somszelfs niks van, zoals bleek toen bekendwerd dat de CIA ruimhartig gebruik hadgemaakt van ons luchtruim en onzeluchthavens voor het illegale vervoer van‘verdachte strijders’ (het zogenaamde‘rendition-programma’). Niet alleenblijkt onze loyaliteit te worden mis-bruikt, bovendien brengt zij ons in con-flict met morele en volkenrechtelijkewaarden en normen.

Dezelfde conclusie is van toepassingop de militaire steun die Nederland ookvolgens Davids wel degelijk heeft ver-leend aan de oorlog tegen Irak. Dat ge-beurde onder een serie verhullende na-men als Operation Enduring Freedom.Het in kaart brengen van deze vormenvan militaire betrokkenheid, in feite onzeparticipatie in de War on Terror, geeft al-le aanleiding tot verder onderzoek, maarde Kamer zweeg. Elke vorm van Atlanti-sche reflectie is door de regering taboeverklaard. En zo blijft ook de principiëlevraag onbeantwoord wat onze trouw aande Geneefse Conventies waard is wan-

neer onze bondgenoten zich te buitengaan aan marteling, rendition en anderevormen van ernstige mensenrechten-schending.

EERSTE KAMERZeven jaar sabotage heeft zich uitbetaaldvoor premier Balkenende, wiens kabinet– we zijn gewaarschuwd – opnieuw de-missionair is. Zo is Nederland op weg omzich uit de oorlog in Irak te rommelen enopnieuw is de Eerste Kamer het laatstedemocratische bastion dat dit kan voor-komen. Hoe zouden de senatoren oorde-len over de door Davids aangetoonde fei-ten en over de handelwijze van de Twee-de Kamer? Hard, mogen we aannemen.Interessanter nog is de vraag wat de se-naat met de kennis van nu vindt van dejarenlange tegenwerking van met namede premier. Ten aanzien van de TweedeKamer kun je diens gedrag nog weg-schrijven als ‘politiek spel’, maar in de Se-naat gelden andere regels. Nu de com-missie-Davids heeft vastgesteld dat Bal-kenende verantwoordelijk moet wordengehouden voor zaken die het volkenrech-telijke en democratische daglicht nietkunnen velen, is de conclusie onvermij-delijk dat diens tegenwerking slechts be-doeld was om het vege lijf te redden. Ookdàt is een politieke doodzonde.

Allard de Rooiis oprichter van Openheid over Irak

Foto

: Jef

f Zi

mbe

rlin

/D

utch

Imag

e

MARTIJN DE ROOI OVERHANDIGT VVD-EERSTE-KAMERLID FRED DE GRAAF DE PETITIE VOOR DE PARLEMENTAIRE ENQUÊTE, 3 JULI 2007



Openheid over Irak is op 18 maart2004 opgericht, een jaar na deinval in Irak. Is er een speciale

aanleiding geweest om de beweging op terichten en waren jullie ook actief in deacties voordat de oorlog begon?ALLARD: We waren als beweging al an-derhalf jaar actief en toen was ook al dui-delijk dat ‘Irak’ regelrecht op de doofpotafkoerste. Zowel de regering als de medialegden zich bij die situatie neer. Ookmaatschappelijke protesten verstomden.Voor OOI was dat reden om zich juist opdat moment beter te organiseren en ma-nifesteren, en zich voor te bereiden opeen lang gevecht.

Openheid over Irak heeft een organisatie-model dat nogal afwijkt van detraditionele actiegroep.JIP: Ik denk dat bijzonder aan OOI is dathet mensen met allerlei politieke achter-gronden rondom één thema mobiliseert.Er bestaan binnen deze club geen ideolo-gische richtlijnen, behalve een gedeeldeafkeer van de unilaterale agressie-oorlogtegen Irak. Dat maakt dat een hoop men-sen zich er thuis kunnen voelen en dat erveel sympathie voor ons bestaat

ALLARD: We noemen onszelf een bur-gerbeweging, waarbij iedereen die eenbijdrage kan leveren welkom is.

Wat is jullie werkwijze en heeft die zich inde loop van de tijd nog verder ontwikkeld?Allard: We hebben niet alleen tijdens hetvaren het schip moeten ontwerpen, maardat ook door de jaren heen al varendsteeds moeten aanpassen. In de beginja-ren zagen we in dat 'Irak’ een kwestie van

Openheid over Irak – eensuccesvolle campagne

‘De belangrijkste burgerbeweging’, zonoemde het Europees Parlement hetcollectief Openheid over Irak (OOI) in 2007.Door gedegen onderzoek en volharding wistOOI het onderwerp ‘Irak’ eind 2006 weer opde politieke agenda te krijgen en daarmeeeen doofpot te voorkomen. Een interview metAllard de Rooi en Jip van Dort over eensuccesvolle campagne.

lange adem zou worden, die een heel an-dere strategie vereiste: werken aan dos-sierkennis, onderzoek doen, en vooraleen digitale databank over 'Irak’ aanleg-gen. Dat betekent dat je, naast activisten,mensen nodig hebt die dat werk zien zit-ten én aankunnen, plus over de drive be-schikken om dat jaren vol te houden.

In het najaar van 2006 besloten wij inhet licht van de naderende landelijke ver-kiezingen de publicitaire strijdbijl op tegraven. Vanaf december lukte het om'Irak’ weer op de agenda te krijgen; het iser nooit meer afgegaan. OOI bouwde,leunend op de toenemende autoriteit,een omvangrijk netwerk op in de politieken media. We droegen op vele manierenbij aan onthullende artikelen en docu-mentaires, maar ook aan Kamerdebat-ten.

Na de deal van Beesterzwaag en de 100dagen-campagne van het kabinet, waar-bij de kwestie-Irak 'vergeten’ werd, beslo-ten wij door middel van een eigen 100dagen-campagne aan te tonen dat ergroot publiek draagvlak bestond voor

een Irak-onderzoek. Bovendien wildenwij daarmee 'Irak’ naar de Eerste Kamerbrengen; het parlement had zichzelf im-mers op non-actief gesteld, terwijl in deSenaat voortgaande onvrede bestondover de argumentatie van de regering.

De actie Openheid over Irak werd eengroot succes, nadat eerst de SP en de coa-litie Stop de Oorlog aansloten, gevolgddoor GroenLinks. Honderd dagen lever-den 140.000 handtekeningen op, waar-mee de eis tot een onderzoek in juli 2007met een harde klap in de Eerste Kamerterecht kwam. Vlak voor Kerstmis 2008verklaarde een meerderheid van de se-naat zich bereid tot het instellen van eenonderzoek. Vanaf dit moment was on-derzoek onafwendbaar. Zes weken laterwerd de commissie-Davids geïntrodu-ceerd, die onze volledige database konbenutten.

In het najaar van 2007 was OOI initia-tor en mede-organisator van het sympo-sium 'Media onder vuur’ in de Rode


ALLARD DE ROOI TEKENT DE PETITIE

Foto

: Jef

f Zi

mbe

rlin

/D

utch

Imag

e



Hoed. Hier werd met de top van de Ne-derlandse journalistiek gedebatteerdover de lessen van 'Irak’ voor de media.Het verwijt is dat de media over het alge-meen gemakzuchtig de oren hebben la-ten hangen naar het propaganda-offen-sief van de Amerikanen en hun bondge-noten. Vervolgens hebben zij verzuimdom verantwoording af te dwingen van deregering.

In dezelfde periode, eind 2007, warenwij te gast in het Europees Parlement, alstop act op een conferentie over 'Irak’. Op-merkelijk was dat OOI daar Europa’s be-langrijkste burgerbeweging werd ge-noemd, een erkenning die in Nederlandmaar met moeite tot stand komt.

Is dit een model dat ook voor anderekampanjes bruikbaar is?ALLARD: Het model van OOI als 'one is-sue-beweging’ is aantoonbaar succesvolen ons inziens zeer geschikt voor anderethema’s. Met deze aanpak kunnen bur-gers hun eigen rechten behartigen. Voor-waarde is echter de bereidheid om veeltijd te investeren en de ijzeren disciplineom dat jarenlang vol te houden. Daarinligt de voornaamste voorwaarde voorsucces.

Waarom denken jullie ‘met de kennis vannu’ dat Balkenende er zolang over heeftgedaan om in te stemmen met eenonderzoek? JIP: Na één blik op de snoeiharde conclu-sies van de commissie-Davids is meteenduidelijk waarom Balkenende zich zolang tegen een onderzoek heeft gekeerd:anders dan hij keer op keer had beweerd,had hij juist heel veel te verbergen en hijwilde uiteraard niet dat dat naar buitenzou komen.

ALLARD: Alles draaide om lijfsbehoudvan de premier, en om zijn onvermogenom fouten te erkennen.

Welke factoren hebben een rol gespeeld omhem uiteindelijk te laten toegeven?ALLARD: Beslissende factoren zijn, naastonze eigen inbreng, de ontwikkelingen inde Eerste Kamer en onthullingen in demedia [zoals die van 17 januari 2009 inNRC Handelsblad waarin een geheimmemorandum wordt onthuld waarin deDirectie Juridische Zaken van Buiten-landse Zaken een negatief advies geeftover Nederlandse deelname aan de oor-log. Dit memorandum gaat niet naar deminister, maar verdwijnt in het archief –red].

Heeft de economische crisis daarbij nogeen rol gespeeld?ALLARD: Volgens de econoom en Nobel-prijswinnaar Stiglitz heeft 'Irak’ funda-menteel bijgedragen aan de economischecrisis. In Nederland werd de crisis echteringezet om onderzoek juist tegen te hou-den. We zouden 'ons geld wel beter kun-nen gebruiken’. Het is een voorbeeld vande cynische non-argumenten die steedszijn ingezet in de kwestie-Irak. Terwijljuist het gedrag van Balkenende c.s. (hetniet willen beantwoorden van vragen c.q.het niet willen afleggen van verantwoor-ding) tot een kostenverslindende seriedebatten en onderzoek heeft geleid.

Zijn jullie tevreden met het resultaat? Wasdit de openheid die jullie verwachthadden of laat het nog te wensen over?JIP: De resultaten van de commissie wa-ren boven mijn verwachting. Ik vind ze

erg stevig en verontrustend en kan decommissie alleen maar feliciteren methet knappe werk. Om twee redenen vindik echter dat er niet voldoende openheidis. De militaire component is namelijknog niet goed onderzocht. Ook vind ikhet bij uitstek een taak van de volksverte-genwoordiging om dergelijke kwesties teonderzoeken. In een volwassen demo-cratie zou die het laatste woord moetenhebben. Dat moet alsnog gebeuren.

Zou een parlementaire enquête eenwezenlijk ander oordeel of meer feitenhebben opgeleverd dan het onderzoek datnu door de commissie-Davids is gedaan?ALLARD: Qua methode zijn beide on-derzoeksvormen vruchtbaar, en kennenzij beide voor- en nadelen. Om die redendienen zij gecombineerd te worden. In deideale situatie wordt 'Davids’ gevolgddoor een parlementaire enquête, die die-

Pele

ia



per ingaat op de feiten. Dat zal voor som-migen, waaronder Balkenende en DeHoop Scheffer, een nachtmerrie zijn,maar anderen zullen er juist door wor-den geholpen. Voor ambtenaren, militai-ren of medewerkers van de veiligheids-diensten die nu bang moeten zijn voorrepercussies betekent een parlementaireenquête juist een steun in de rug om heteigen gemoed te luchten of wantoestan-den aan te kaarten. Een ander belangrijkargument is dat op het gebied van de mi-litaire steun nader onderzoek vereist is.

Was de opdracht van de commissie niet tebeperkt? Had ‘Davids’ zich niet ookmoeten buigen over de doelmatigheid vandeze oorlog als middel om doelstellingenin de internationale politiek te bereiken,naast de kwestie van de legitimiteit?ALLARD: ‘Davids’ heeft bij de presentatievan het rapport aan premier Balkenendelaten blijken dat het daar wel degelijkover hoort te gaan. Hij roerde zowel hetmorele aspect – de doden –, als het be-reikte resultaat – Irak is op dit momentde gevaarlijkste staat op aarde – aan.

Natuurlijk hoort een veel groter per-spectief beroerd te worden. Om te begin-nen moet iemand eens een overzicht sa-menstellen van alle Nederlandse opera-ties in het kader van de ‘War on Terror’,onder welke vlag ook. Daar heeft de Ne-derlandse burger geen enkele notie van.Het is een cursus tovenarij, omdat uit hetoverzicht zal blijken hoe je een oorlogsteunt zonder hem te steunen, hoe jemensen arresteert zonder ze te arreste-ren, en hoe je verantwoordelijk bent voormensenlevens, maar toch ook weer niet.Zo zouden talloze grotere thema’s vrijuitbesproken moeten worden om echt les-sen te trekken uit de oorlog tegen Irak.Maar daarvoor zijn mensen met lef no-dig, níet de politici die de waan van dedag én hun eigen positie, voorop stellen.

Waarom hebben de conclusies van decommissie, die niet mals waren, nietgeleid tot een breuk in de regering, terwijldie een paar weken later naar aanleidingvan Uruzgan wel kwam?ALLARD: Vanwege opportuun kabinets-beleid en partijpolitieke belangen. Bosformuleerde het kabinetsstreven zo: “Wegaan alle geschillen, één voor één oplos-sen”. Ze zijn een eind gekomen, maar – endaar zijn de bronnen eenduidig over –'Irak’ heeft de sfeer voorgoed bedorven.In het grote debat nam Balkenende tochweer de vrijheid voor zijn eigen mantra’s,

wat de blamage er voor de PvdA-fractiealleen maar groter op maakte. Direct nahet Irak-debat, in de vroege ochtend van17 februari, moet de PvdA-top beslotenhebben Uruzgan keihard en in the opente spelen. Daarmee smoorde Bos de kri-tiek uit zijn achterban over het bizarreoptreden van de PvdA inzake 'Irak’.

Wat moet er nu verder gebeuren? Is er nogpolitieke ruimte voor een verderonderzoek, bijvoorbeeld door de EersteKamer, en waar zou zich dat op moetenconcentreren?JIP: Het zou goed kunnen dat de EersteKamer alsnog tot een parlementaire en-quête komt. Zij volgen een onafhankelij-ke weg en voor de instelling van de com-missie-Davids was er een meerderheidvoor een enquête. Ik heb ook de indrukdat ze in de Eerste Kamer niet blij zijnmet de ondemocratische aanpak van dekwestie-Irak.

Moeten Balkenende en de zijnen wordenvervolgd voor medeplichtigheid aan eenillegale oorlog volgens de leer van hetvoorwaardelijk opzet (d.w.z. bewust op dekoop toenemen dat er een misdaad plaatskan vinden), zoals Gerard Spong in VrijNederland heeft gesuggereerd?JIP: Het probleem is groot, maar volgensmij ook simpel. Het is overduidelijk datde oorlog tegen Irak een misdaad tegende vrede was. Alleen, de verantwoordelij-ken gaan vrijuit. Niet alleen dat, zij krij-gen ook allemaal leuke baantjes toege-speeld. Denk maar aan De Hoop Schef-fers leerstoel in Leiden. Die gaat nota be-ne over vrede, recht en veiligheid. Nietbepaald onderwerpen waarin De HoopScheffer uitblonk. De huidige officiëlekabinetsreactie op het rapport-Davidslaat bovendien de facto alle ruimte openom een soortgelijke mandaatloze oorlogin de toekomst weer te steunen. Er staatimmers dat slechts ‘met de kennis van nu’

KO COLIJN WORDT GEÏNTERVIEWD OP DE BIJEENKOMST MEDIA ONDER VUUR IN DERODE HOED. AMSTERDAM, 20 OKTOBER 2007

Foto

: Jef

f Zi

mbe

rlin

/D

utch

Imag

e



Buiten de tasking‘Ook al vond uiteindelijk geen ‘omlabeling’ van Nederlandse marinevaartuigen tenbehoeve van tegen Irak gerichte operaties plaats, de vraag kan worden gesteld of niet tochindirect steun werd verleend aan de Amerikaans-Britse operatie in en rond Irak,voorafgaand aan de invasie van dat land op 19 maart 2003’.

Zo begint de commissie-Davids in hoofdstuk 10 van het befaamde rapport de paragraaf‘inzet van Nederlandse marineschepen’. De conclusie van de commissie is, zoals bekend,ontlastend: nee, geen steun.

De algemene indruk die sinds 12 januari rond dit punt is blijven hangen is dat deonderzoeksjournalistiek, die volgens commissievoorzitter Davids ‘met enige regelmaatberichten (heeft) gepubliceerd met betrekking tot werkelijke militaire bijdragen dieNederland zou hebben verleend’ op die gedenkwaardige dag pijnlijk door het stof ging.

Ik heb géén informatie om die conclusie te bestrijden, maar zet er toch tweekanttekeningen bij. De onderzeeboot Walrus ‘heeft op geen enkele wijze bijgedragen aande voorbereiding van de opbouw van een geallieerde invasiemacht’ (conclusie 38). Watdeed zij daar dan wel? Volgens scheepsjournalen en inlichtingen uit de eerste hand is zijnooit dichter dan de haven Jebel Ali, op ruim 800 km van de Iraakse kust geweest.Bovendien voer zij daar in het kader van Enduring Freedom (OEF), voor het afluisteren vanradioverkeer onder de Iraanse kust. Staatssecretaris Van der Knaap heeft echter tegenoverde cie-Davids niet ontkend dat hij in een RTL-interview heeft gezegd dat de Walrus herfst2002 voor de Amerikanen een Irakrelevantie kon hebben. Hij had in het interviewgesproken over ‘de toegangsweg tot Irak’. De commissie hoorde van de commandant vande Walrus dat het woord ‘Irak’ niet in de tasking was voorgekomen. Ik wil geen spijkers oplaag water zoeken, maar ben niet 100% overtuigd door de woorden van Davids c.s. Teneerste: er zijn meer functies denkbaar dan ‘bijdragen aan de voorbereiding van de opbouwvan de invasiemacht’. Het rapport gaat hier niet in op het feit dat de Walrus nòg een keernaar de Perzische Golf ging, ook in het kader van OEF, voor vier maanden is uitgeleend aanCentCom voor de strijd tegen het internationale terrorisme (de Tweede Kamer was hieroverop 23 december 2002 keurig ingelicht). De regering herinnerde de Kamer nog eens aan dietweede missie van de Walrus op 2 april 2003, toen de oorlog nog volop aan de gang was,dus de verzekering dat de Walrus niet heeft bijgedragen aan de ‘de voorbereiding van deopbouw’ vind ik dan niet meer ter zake. Ten tweede: de suggestie dat ‘ver weg’ minderrelevant is voor enigerlei deelname aan Iraqi Freedom vind ik militair-operationeel nietsterk. Dat geldt ook voor het door Davids c.s. gebruikte argument dat operaties ininternationale wateren plaatsvonden, niet in Irak zelf. De militaire planning van OEF vondin Washington plaats, ver buiten Irak. Het commandovoering was in Qatar gesitueerd. Deeerste kruisraketten op Bagdad werden vanuit internationale wateren gelanceerd: ik wilmaar zeggen dat geografie betrekkelijk is. Ten derde: leg mij uit wat het afluisteren vanIran, tot dan toe om veel redenen bekritiseerd maar niet om zijn opstelling jegens Al Qaida,zo noodzakelijk was in het kader van Enduring Freedom. Ik vind ‘de toegangsweg tot Irak’-redenering iets meer voor de hand liggen.

Over de inzet van het fregat Van Nes is de commissie zelfs duidelijk: ja, het schip is eenpaar keer betrokken geweest bij het escorteren van OEF-gerelateerde schepen. ‘Dat wasook het geval in de dagen tijdens en direct volgend op de invasie van Irak op 20 maart2003’(p.375). Nu permitteer ik mij een andere kanttekening. De cie-Davids heeft keer opkeer gezegd zich tot de feiten te willen beperken en geen politieke duiding te willen geven.Maar wat doet zij? Ze wikt en weegt en kwalificeert de inzet als ‘een zeer indirecte bijdrageaan de voorbereiding van de opbouw’ en schrijft letterlijk dat ze ‘meent (…..) dat inredelijkheid aan de minister van Defensie of de Nederlandse regering over deze inzet geenverwijt kan worden gemaakt’(p.376). Maar wat heeft de commissie hier eigenlijk te menen?Ik zou zeggen dat deze conclusie – afgezien van de vraag of ze terecht is of niet – nu juistbuiten de opdracht van de commissie viel, buiten de door haar zelf beleden feitelijke aardvan haar opdracht, en dat zij aan de Tweede Kamer had moeten worden overgelaten.

Deze afweging viel buiten haar ‘tasking’.Ko Colijn

Ko Colijn is defensiespecialist, redacteur van Vrij Nederland en hoogleraar aan de Erasmus

Universiteit Rotterdam. Deze column is eerder verschenen in het Marineblad van februari 2010.

Co

lu

mn

Co

lij

n

de juridische basis adequater had moetenzijn. Met ‘de kennis van toen’ – toen dekeuze gemaakt werd – kon dat dus wel.Het ligt voor de hand dat je altijd alleenmaar kunt handelen met de kennis vanhet moment en niet de kennis van de toe-komst. Herhaling kan dus, zonder pro-blemen.

ALLARD: Spong, maar ook vele ande-ren, hebben goede argumenten aange-dragen om tot strafrechtelijke vervolgingover te gaan, maar ook de juridische be-perkingen genoemd. Nu 'Davids’ heeftvastgesteld dat de oorlog een legalerechtsgrond ontbeerde, is te hopen dat decommissie-Chilcot (die in het VerenigdKoninkrijk werkt aan het vijfde Britseonderzoek) deze conclusie overneemt.Daarmee zou de claim tot strafrechtelijkevervolging enorm aan kracht toenemen,waarbij aangetekend dat de woede overde oorlog – ook onder juristen – in lan-den als het VK en de VS veel groter is danin Nederland.

Hoe gaan jullie zelf verder? Blijven julliebezig met Irak of gaan jullie met anderethema’s aan de slag? JIP: Ik zou graag zien dat de volksverte-genwoordiging deze kwestie afrondtmiddels een parlementaire enquête.Daarnaast vind ik het belangrijk dat deverantwoordelijken ook echt verant-woordelijk worden gehouden. Dat bete-kent bijvoorbeeld dat De Hoop Schefferniet beloond kan worden met een baan-tje in Leiden. Openheid over Uruzganlijkt mij vanzelfsprekend. Een democra-tie valt of staat met openheid.

ALLARD: We willen de periode voor-afgaand aan de oorlog, en de rol van demedia daarin, verder analyseren en aande kaak stellen. Daarbij denken we aaneen symposium voor de scholen voor deJournalistiek. Wat kunnen beginnendejournalisten opsteken van het falen vande huidige generatie? Dat lijkt ons zachtgezegd een must. En ook willen we onzeeigen rol - als model - en opgedane ken-nis aan andere maatschappelijke bewe-gingen ten dienste stellen, zoals inmid-dels is gebeurd op het gebied van hetMidden-Oosten en de JSF. Los daarvanzullen we ook aan onszelf moeten den-ken. De afgelopen zeven-en-een-half jaarzijn loodzwaar geweest.

Interview: Barbara Smedema

Website Openheid over Irak:

www.openheidoverirak.nu/



Het kabinet Balkenende I voer-de als juridische legitimeringvooral de zogenoemde ‘cor-

pustheorie’ aan. De inval in Irak zourechtmatig zijn op basis van het samen-stel van resoluties dat de Veiligheidsraadsinds 1990 heeft aangenomen. In 1990werd inderdaad resolutie 678 aangeno-men die staten het recht gaf om met “allenoodzakelijke middelen” (all necessarymeans) Irak uit Koeweit te verdrijven ende vrede in de regio te herstellen. Dezeresolutie was echter gericht op de bevrij-ding van Koeweit, hetgeen werd gere-aliseerd met operatie Desert Storm in1991. Na afloop van Desert Storm aan-vaarde de Veiligheidsraad resolutie 687,die een staakt-het-vuren bevatte en Irakonderwierp aan een streng (voortgezet)sanctieregime. Deze resolutie bevattegeen voortzetting van het mandaat totgebruik van geweld. Sinds 1991 is Irakvervolgens diverse malen veroordeeldwegens niet-nakoming van zijn verplich-tingen onder de resoluties van de Veilig-heidsraad.

Geen van deze resoluties bevatte echtereen machtiging aan individuele statenom deze schendingen met behulp van ge-weld te herstellen. Dit geldt ook voor deveelbesproken resolutie 1441 (2002),waarin Irak werd gedreigd met “seriousconsequences” als het zou blijven volhar-den in de schendingen van zijn volken-rechtelijke verplichtingen. Ondanks desterke bewoordingen maakte de resolutieook duidelijk dat het aan de Veiligheids-raad was om eventuele toekomstigeschendingen door Irak vast te stellen endaar consequenties aan te verbinden. Hetgebruik van geweld tegen Irak zou daar-om alleen rechtmatig zijn geweest als ereen nieuw, daartoe mandaterend besluit

Irak, de corpustheorie en hetNederland heeft in 2003 politieke steun verleend aan een militaire aanval die een“adequaat volkenrechtelijk mandaat” ontbeerde.I Het besluit tot steunverlening aan deinval in Irak is bovendien tot stand gekomen zonder een “degelijke en actuelevoorbereiding (...) binnen het Ministerie van Buitenlandse Zaken”,II terwijl “de kwestievan de volkenrechtelijke legitimatie ondergeschikt werd gemaakt aan de (...) doorBuitenlandse Zaken uitgezette beleidslijnen”.III Met deze conclusies velt de commissie-Davids een hard en helder oordeel over de volkenrechtelijke onderbouwing van één vande meest controversiële besluiten van het kabinet Balkenende I. Zowel quavoorbereiding als qua inhoud vertoonde het besluit om politieke steun te verlenen aande inval in Irak gebreken.

zou zijn genomen door de Veiligheids-raad.IV

Het beroep op de corpustheorie doorhet eerste kabinet Balkenende was ookom een andere reden wat merkwaardig.Het kabinet stelde zich op het standpuntdat geweldgebruik gelegitimeerd was terhandhaving van de resoluties van de Vei-ligheidsraad, niet om regime change tebewerkstelligen.V Het was echter vanmeet af aan helder dat regime change éénvan de doelstellingen van de VerenigdeStaten was. Ook was duidelijk dat de in-val vrijwel onmogelijk tot enige andereuitkomst had kunnen leiden dan eenmachtsovername. Zoals de Commissieterecht concludeert, was daarom een “ze-kere onwaarachtigheid niet vreemd aanhet Nederlandse standpunt”.VI

DESERT FOXDe discussies over de volkenrechtelijkeaspecten van het rapport Davids concen-treerden zich, begrijpelijkerwijs, op deinval in 2003. Het is echter van belangom op te merken dat de hierboven be-sproken corpustheorie ook al werd inge-roepen in de jaren negentig van de vorigeeeuw. Zo beriep het tweede kabinet Kokzich op het samenstel van resoluties inza-ke Irak dat sinds 1991 was aanvaard omde steun aan de Amerikaans-Britse bom-bardementen in 1998 te rechtvaardigen(operatie Desert Fox). Hoewel deze theo-rie destijds door enkele ministers en doordiverse Kamerleden werd bestreden, ac-cepteerden regering en kamer uiteinde-lijk operatie Desert Fox als legitiem ennoodzakelijk.VII Uiteraard bestaan er en-kele belangrijke verschillen tussen opera-tie Desert Fox en de inval in 2003. Waarhet in 1998 ging om bombardementen,behelsde de oorlog in 2003 een groot-

scheepse invasie die uitliep op regimechange. Ook werd de noodzaak tot eennieuw, mandaterend besluit van de Vei-ligheidsraad in de aanloop tot de 2003invasie nog eens onderstreept door detekst en context van resolutie 1441(2002).

Voor wat betreft de juridische argu-mentatie vallen echter toch vooral enkelebelangrijke overeenkomsten op: ook inde jaren negentig werd de corpustheoriegebruikt om soms grootscheeps geweld-gebruik te rechtvaardigen met een be-roep op een samenstel van resoluties, ookal ontbrak in die resoluties een specifiekemachtiging daartoe. De kritiek die deCommissie Davids op de corpustheorieformuleert, is daarom ook van toepas-sing op de juridische onderbouwing vande Nederlandse positie in de jaren negen-tig. Dit gegeven werd onlangs nog geme-moreerd door de minister van Buiten-landse Zaken in het eerste kabinet Balke-nende, De Hoop Scheffer. In een inter-view met de Volkskrant verwonderde hijzich er over dat mensen die de corpust-heorie in de jaren negentig hadden aan-vaard als juridische basis voor de bom-bardementen op Irak, nu de rechtmatig-heid van de invasie van 2003 ontkenden:“Ik was en ben van mening dat de rede-nering [van de corpustheorie-WW] wélvalide was.

En ik was de enige niet. Mijn voorgan-gers Kooijmans, Van Aartsen en VanMierlo hebben allemaal op enig momentmet dat argument gebruik van geweldgelegitimeerd. Het is van tweeën één: ofde Veiligheidsraad sanctioneert geweld,of doet dat niet.”VIII Hoewel de laatsteopmerking juridisch hout snijdt, is hettoch wat ironisch dat juist de toenmaligeminister van Buitenlandse Zaken ditpunt naar voren brengt. Zoals hierbovenal werd uiteengezet, maakte het kabinetBalkenende I immers zelf een onder-scheid tussen enerzijds afdwinging vande naleving van resoluties van de Veilig-heidsraad (waarvoor het meende dat eenadequaat volkenrechtelijk mandaat be-stond) en anderzijds regime change(waarvoor geen volkenrechtelijke basiszou zijn). De acties uit de jaren negentigvielen in de eerste categorie, terwijl de in-vasie waaraan het eerste kabinet Balke-




volkenrechtnende zijn steun verleende, was bedoeldom het regime in Bagdad omver te wer-pen.

VOLKENRECHT ALS MAATSTAF?De conclusies die de Commissie trok tenaanzien van het volkenrechtelijk man-daat hebben ook geleid tot een funda-menteler debat over de rol van het rechtin de internationale betrekkingen. Dienteen regering altijd het volkenrecht te vol-gen of zijn er omstandigheden denkbaarwaarin het toelaatbaar of zelfs geboden isom de regels van de internationalerechtsorde opzij te zetten? In het rapportzelf liet het commissielid van Walsum aleen kanttekening opnemen over het be-lang van het volkenrecht in de interna-tionale politiek. Hoewel Van Walsum deconclusies betreffende het ontbreken vaneen volkenrechtelijk mandaat onder-schreef, wilde hij toch aantekenen dat“geen regering zal accepteren dat haar vi-tale politieke doelstellingen onder alleomstandigheden voor het volkenrechtzullen moeten wijken”.IX In de reacties ophet rapport Davids werd ook door ande-ren meermalen beargumenteerd dat hetvolkenrecht, met al zijn onvolkomenhe-den, onmogelijk als absolute maatstafvoor buitenlands beleid kan worden ge-hanteerd.X Het is inderdaad moeilijk ver-dedigbaar dat het volkenrecht onder alleomstandigheden de doorslag zou moe-ten geven bij het buitenlands beleid. Ditwordt ook door de Commissie Davidszelf erkend, waar zij aangeeft dat in uit-zonderlijke situaties zulke belangrijkewaarden in het geding zijn “dat statenzich gedwongen kunnen voelen te han-delen ook wanneer dit niet conform hetvolkenrecht mocht zijn”.XI

Het bestaan van dergelijke uitzonder-lijke situaties dient echter niet licht teworden aangenomen. Bovendien magmen van regeringen in dergelijke situa-ties verwachten dat zij hun besluiten ba-seren op gedegen informatie, dat zij eenzorgvuldige afweging van alternatievenmaken, dat zij onwelgevallige informatieen kritische geluiden serieus nemen endat zij in het openbaar rekenschap afleg-gen van de genomen besluiten. Zoals hetrapport Davids aantoont, schoot de be-sluitvorming en verantwoording over de

steun aan de inval in Irak juist op ditsoort punten vaak tekort. Zelfs als detoenmalige regering zou hebben gekozenvoor de door Van Walsum uiteengezetteargumenten, zou er daarom nog het no-dige zijn aan te merken geweest op hetbesluit om de inval in Irak politiek testeunen.XIIDit besluit bewees niet alleenhet volkenrecht, maar ook de politiek eenslechte dienst.

Wouter WernerVrije Universiteit Amsterdam

I Rapport Commissie van Onderzoek Besluit-vorming Irak, Boom Uitgeverij, Amsterdam,2010 (hierna: ´Rapport´), p. 425.

II Rapport, p. 427.III Rapport, p. 425.IV Dit was ook de strekking van het memo dat

de Dienst Juridische Zaken van BuitenlandseZaken in 2003 zonder succes onder de aan-dacht van de minister probeerde te krijgen.Zie Rapport, p. 249-250.

V Rapport, p. 271.

VI Rapport, p. 425.VII Rapport, p. 53-55.VIII Interview in de Volkskrant, 13 februari 2010,

p. 33.IX Rapport, p. 270.X Zie bijvoorbeeld Van Staden, “In de interna-

tionale politiek mag het recht niet altijd hetzwaarste wegen”, Bijlage Opinie & DebatNRC Handelsblad, zaterdag 13 februari 2010,p. 3.

XI Rapport, p. 224, 225.XII Het is daarom verheugend dat het kabinet

Balkenende IV zich uiteindelijk toch bereidtoonde om (enige) lering te trekken uit hetrapport Davids, onder andere via de instel-ling van een aparte positie van volkenrechte-lijk adviseur, de verbetering van informatie-voorziening en een herbevestiging van hetuitgangspunt dat ambtelijke notities met af-wijkende meningen over belangrijke onder-werpen de politieke leiding dienen te berei-ken. Kabinetsreactie Rapport Davids, 09-02-2010, http://www.minaz.nl/Actueel/Kamers-tukken/2010/Februari/Kabinetsreactie_rap-port_commissie_Davids (bezocht op 23 fe-bruari 2010).

UITGEDEELDOP DE VU

AMSTERDAMIN 2003



De Nederlandse berichtgevingover de beruchte speech van deAmerikaanse minister van

Buitenlandse Zaken Colin Powell voor deVeiligheidsraad van de Verenigde Naties– waarvan al snel duidelijk werd dat ervrijwel niets van klopte – is daar een goe-de illustratie van. Op die bewuste 5e fe-bruari 2003 wilde Powell de wereld vandrie dingen overtuigen: dat SaddamHoessein het werk van de wapeninspec-teurs onmogelijk maakte en voortzettingvan de inspecties daarom geen zin had;dat Saddam grote voorraden massaver-nietigingswapens bezat; en dat er bandentussen Irak en Al-Qaida bestonden.III

Bovenal moest de vijf kwartier durendeaanklacht aan het adres van Irak duide-lijk maken dat oorlog de enige oplossingwas voor het intomen van het gevaar-Saddam. In Nederland haastte minister-president Balkenende zich om de speech“bewijsmateriaal” te noemen.IV

Hoe berichtte de Nederlandse pershierover? Dat heb ik onderzocht door al-le artikelen in het NRC Handelsblad, deVolkskrant en de Telegraaf uit de periodevan 6 tot en met 8 februari 2003 waarinhet woord Powell voorkomt te analyse-ren. Daarvoor heb ik gebruik gemaaktvan de academische zoekmachine Lexis-Nexis. Ik ben er bij deze analyse van uit-gegaan dat je van de pers mag verwach-ten dat zij het aloude principe van hooren wederhoor toepast en daarnaast eenserieuze poging doet om Powells be-

Kritiekloos opeen kritisch moment

In Amerikaanse onderzoeken naar de rol van de pers in de maanden voor de oorlogtegen Irak is vastgesteld dat journalistieke principes terzijde werden geschoven en demedia een spreekbuis werden voor de oorlogszuchtige regering.I Dat leidde er ondermeer toe dat grote media hun excuses aanboden aan hun lezers voor hun onkritischehouding in die maanden. De krant met wereldwijd het meeste aanzien, de New YorkTimes, is daar het bekendste voorbeeld van.II Nederlandse media hebben nooitexcuses gemaakt voor hun berichtgeving over Irak. Sterker nog, de rol van deNederlandse pers is nooit serieus onderzocht. Zou dat wel gebeuren, dan zou snelduidelijk worden dat excuses ook hier op hun plaats zijn.

schuldigingen op waarheid te toetsen.Met andere woorden, dat de pers een kri-tische houding aanneemt en de beschul-digingen niet klakkeloos voor waar aan-neemt. Dat is in dit geval extra belangrijkomdat het hier gaat om een zaak van oor-log en vrede en omdat het een van de be-trokken partijen zelf is die probeert aan-nemelijk te maken dat oorlog noodzake-lijk is; de speech had overduidelijk eenpolitiek doel. Bovendien waren veel be-schuldigingen gebaseerd op (geheim) in-lichtingenmateriaal, dat per definitieveelal dubbelzinnig is en gemakkelijkkan worden misbruikt. Allemaal redenenom extra kritisch te zijn. Voor een insti-tuut dat zichzelf graag ziet als ‘waakhondvan de democratie’ lijken me dit overi-gens geen bijzondere verwachtingen.

HOOR EN WEDERHOOR Alle drie de kranten plaatsten meerdere,vaak vrij gedetailleerde artikelen overPowells redevoering, waarin ze zichdoorgaans (zeer) onder de indruk toon-den. Een impressie:

NRC Handelsblad“Colin Powells presentatie gisteren voorde Veiligheidsraad en voor een televisie-publiek van miljoenen was sterk en in-drukwekkend. Maar het allesovertuigen-de, harde bewijs van de aanwezigheid inIrak van massavernietigingswapens le-verde de Amerikaanse minister van Bui-tenlandse Zaken niet. (…) Zijn betoog

van anderhalf uur had niettemin dekracht van de opsomming die schoktdoor haar hoeveelheid, presentatie en de-tails. Niet alles van wat Powell over Iraksvermeende nucleaire, biologische en che-mische wapens naar voren bracht wasnieuw. Maar de banden met afgeluisterdeconversaties waren dat wel. Hierin meld-den Iraakse officieren dat ze “aangepastevoertuigen” in verband met de wapenin-specties hebben weggehaald, en dat deuitdrukking “zenuwgassen” niet meermag worden gebruikt.”V

De Volkskrant“Colin Powell heeft gesproken. Met be-hulp van geluidsfragmenten, satellietfo-to’s en getuigenissen van informanten le-verde de minister naar eigen zeggen het“onweerlegbare en onmiskenbare” be-wijs dat Saddam Hussein probeert ver-boden wapens te verbergen. Toch zat hetonomstotelijke bewijs dat Irak in het be-zit is van massavernietigingswapens erniet bij. Belastend was het door Powellgepresenteerde bewijs wel. Hij liet niet al-leen een afgeluisterd gesprek horen tus-sen twee Iraakse militairen die zich zor-gen maakten over een voertuig dat deVN-wapeninspecteurs niet mochtenzien, maar ook toonde de minister satel-lietbeelden die lieten zien hoe vlak voorde komst van de inspecteurs verdachteinstallaties waren weggehaald. Wat Po-wells presentatie op zijn minst duidelijkmaakte is dat de Irakezen proberen dewapeninspecteurs van Hans Blix om detuin te leiden. Daarmee schenden zij re-solutie 1441, waarin van Irak wordt geë-ist dat het meewerkt met de inspecteurs.Het werkt niet mee, maar tegen.”VI

De Telegraaf“De Amerikaanse minister van Buiten-landse Zaken, Colin Powell, heeft giste-ren overtuigend aangetoond dat de Ira-kese dictator Saddam Hoessein zich tot

De Nederlandse berichtgeving over Powells speech voor de Veiligheidsraad




vandaag toe totaal niets aantrekt van deeis van de wereldgemeenschap zich teontwapenen. Hij lapt dat verlangen vol-ledig aan zijn laars. De VS-minister lieteen patroon zien van misleiding doorBagdad van de Verenigde Naties en vande wapeninspecteurs. Saddam Hoesseinhandelt daarmee volstrekt in strijd metde VN-resolutie die hem verplicht aan tetonen geen chemische, bacteriologischeen nucleaire massavernietigingswapenste bezitten, of bezig te zijn die te verkrij-gen. Powell kwam met voldoende serieus

te nemen aanwijzingen dat Irak wel de-gelijk beschikt over die wapens en overcomponenten daarvan, en bovendienover middelen om die wapens ook overlange afstand in te zetten. Saddam Hoes-sein had van de wereld de afgelopenmaanden een laatste kans gekregen zijnleven te beteren. Het is overduidelijk dathij die niet heeft gebruikt, en met zijnmisdadige praktijken is doorgegaan. Errest de wereld langzamerhand nog wei-nig anders dan onder leiding van deAmerikanen de ontwapening van datland nu zelf ter hand te nemen. Wie zichdaaraan onttrekt, levert zich uit aan eendictator als Saddam Hoessein. Eindeloosdoorgaan met inspecties is geenoptie.”VII

Sommige artikelen over de speech warenopvallend lang. Het NRC Handelsblad

plaatste bijvoorbeeld een stuk van bijnavijfduizend woorden waarin grote delenvan de toespraak in vertaling warenweergegeven. Ook werd er, soms herhaal-delijk, in redactionele commentaren bijde speech stilgestaan. Aangezien Powellslang verwachte toespraak op 6 februarihet nieuws van de dag was, is deze ruimeaandacht wellicht niet gek. Ze staat ech-ter in schril contrast tot de ruimte die aanwederhoor werd besteed.

Irak kreeg namelijk vrijwel geen ruim-te om inhoudelijk te reageren op Powells

veelal valse beschuldigingen. Alle drie dekranten publiceerden weliswaar een re-actie, maar deze was over het algemeenerg kort (niet meer dan driehonderdwoorden) en erg algemeen. De koppenvan de artikelen geven dit algemene ka-rakter goed weer. NRC Handelsblad:“Irak ziet een ‘pak leugens’”,VIII de Volks-krant: “Irak: ‘show van VS zat vol truca-ges’”,IX en de Telegraaf: “Een typischAmerikaans spektakel”.X Hoewel het re-gime in Irak terecht bekendstond als leu-genachtig, is zo’n korte reactie in vergelij-king met de soms meer dan tienduizendwoorden die aan Powells aanklacht wer-den besteed niet te rechtvaardigen. Zowelhet NRC HandelsbladXI als deVolkskrantXII plaatsten ook een artikelmet reacties van buitenlandse dagbladenop Powells optreden. Opnieuw schoot dewederhoor erbij in. In de stukken werdenalleen commentaren uit Amerikaanse enEuropese kranten opgevoerd. De auteurswaren over het algemeen (zeer) onder de

indruk van de speech. Iraakse of andereArabische dagbladen, die veel sceptischerwaren, kwamen niet aan bod.

Daarnaast plaatsten alle drie de kran-ten een afzonderlijk artikel waarin werduitgelegd hoe de band tussen Irak en Al-Qaida er volgens Powell uitzag. Die zouvia de terroristische beweging Ansar-al-Islam, de Jordaniër Abu Musab al-Zarqa-wi en de geheime dienst van Irak recht-streeks naar Saddam Hoessein lopen. DeTelegraaf was er erg van onder de indruk:“Powell liet er woensdagavond in zijn be-toog voor de Veiligheidsraad geen twijfelover bestaan dat Saddam Hoessein viaAnsar-al-Islam banden onderhoudt metAl-Qaida”.XIII Wat opvalt aan deze be-richten is dat zowel de VolkskrantXIV alsde Telegraaf geen ontkenning van Irak inhun stukken opnamen. Het NRC Han-delsblad deed dat wel, maar voegde daarmeteen een reactie van Powell aan toe:“Irak ontkent elk contact met Al-Qaida,maar “die ontkenningen zijn eenvoudigniet geloofwaardig”. Ambitie en haat vor-men volgens Powell de basis voor de sa-menwerking tussen deze ideologische te-genpolen”.XV Opnieuw werd er dus nietof nauwelijks wederhoor toegepast. Dedrie kranten plaatsten overigens wel eenkorte reactie van de voorman van Ansar-al-Islam, Mullah Krekar, die de vermeen-de band ontkende.

BESCHULDIGINGEN CHECKENNaast het toepassen van hoor en weder-hoor mag je van een zichzelf serieus ne-mende pers verwachten dat ze Powellsbeschuldigingen zo goed mogelijk pro-beerde te checken. Daarvoor bestondengoede mogelijkheden. Te denken valt aanhet raadplegen van de wapeninspecteursvan de Verenigde Naties en van onafhan-kelijke wapen- en terrorisme-experts, dieover het algemeen veel kritiek hadden opde speech. Zij hadden er bijvoorbeeld opkunnen wijzen dat veel van Saddams bi-ologische en chemische materiaal – alshet al bestond – verouderd en derhalveonbruikbaar was, dat er tijdens de wa-peninspecties niets verdachts werd ge-vonden en dat een relatie tussen Irak enAl-Qaida zeer onwaarschijnlijk was.

NRC Handelsblad verzuimde wapen-experts te raadplegen. De Volkskrant vol-stond met een tamelijk algemene verwij-zing naar experts die Powells beschuldi-gingen bevestigden: ‘In de vele nabe-schouwingen die ’s avonds volgden,toonden de wapen- en veiligheidsexperts

POWELL EN BUSH OP BEZOEK BIJDE NAVO

Foto

: NA

VO



zich over het algemeen onder de indrukvan Powells verhaal, dat harder en meeromvattend was dan de meesten haddenverwacht’.XVI De Telegraaf plaatste weleen kritische kanttekening bij de speech:‘Britse deskundigen trokken gisteravondde waarde van de bewijzen in twijfel.“Veel is oud nieuws en wat nieuw is, isaan interpretatie onderhevig”, was de kri-tiek’.XVII Opmerkelijk is dat de Telegraafdeze kanttekening wegstopte in een arti-kel over een ander onderwerp. ‘Front te-gen oorlog Irak houdt stand’, luidde dekop.

De kranten besteedden in het geheelgeen aandacht aan de mensen die alsgeen ander in staat waren met kennis vanzaken te reageren op Powells speech: dewapeninspecteurs. Dat is des te vreemderdaar de chef van de inspecteurs in Irak,Hans Blix, zich wel degelijk over despeech uitliet. Hij noemde die “niet over-tuigend” en zei “geen bewijzen” te heb-ben gezien voor Powells bewering datIrak verdacht materiaal had verwijderdvan plaatsen waar de inspecteurs onder-zoek wilden doen.XVIII Het is achteraf be-vreemdend te horen dat een van de wa-peninspecteurs, de Nederlander Jan Ro-zing, toen al voor “99,9 procent zeker(wist) dat er niets was” in Irak.XIX

Ten slotte kwamen ook onafhankelijketerrorisme-experts nauwelijks aan bod.Zij hadden erop kunnen wijzen dat devermeende relatie tussen Irak en Al-Qai-da, waar de Telegraaf zo overtuigd vanwas, helemaal niet bestond. NRC Han-delsblad en de Telegraaf lieten echter geenenkele expert reageren op de “ambitie enhaat” die, aldus Powell, Al-Qaida en Sad-dam Hoessein in elkaars armen dreef. Al-leen de Volkskrant stond hierbij stil. Ineen boekbespreking schreef de krantover de kwestie: “Het is (…) weinig aan-nemelijk dat Saddams seculiere regimenauwe banden onderhoudt met doorIran en Saoedi-Arabië gesteunde islamis-tische extremisten in een paar verlatendorpjes die buiten zijn controlevallen”.XX Dit stuk zal niet iedereen zijnopgevallen, aangezien het in een bijlagewas weggestopt. Gezien de actualiteit er-van is het vreemd dat het niet meer aan-dacht kreeg.

Kortom, naast de uitermate beperktewederhoor die de Nederlandse pers toe-paste heeft zij vrijwel geen pogingen on-dernomen om Powells valse beschuldi-gingen feitelijk te checken. Het resultaatwas dat ze over het algemeen zondervoorbehoud aan de lezers werden voor-

geschoteld. Ten onrechte ontstond zo hetbeeld dat Powells speech ‘overtuigend’was.

De kranten slaagden er overigens nietalleen nauwelijks in om kritische kantte-keningen te plaatsen bij Powells verhaal,het lijkt erop dat zij soms zelfs andersomte werk zijn gegaan: zij hebben juist be-vestiging gezocht voor Powells beschul-digingen. In een artikel in het NRC Han-delsblad werd bijvoorbeeld, na een rond-uit ingewikkelde berekening, geconclu-deerd dat de hoeveelheid antrax die Sad-dam Hoessein ‘achter de hand’ had in fei-te dodelijker was dan al werd aangeno-men.XXI De Telegraaf ging op zoek naarbewijs voor Powells beschuldiging datIrak over grote hoeveelheden dodelijkgas beschikte, en vond dat in Nederland:“Dankzij Frans van Anraat beschikt Irakover immense voorraden gifgas”. Powellheeft gelijk, aldus de Telegraaf.XXII

TUSSENKOPDan rest de vraag hoe dit onkritische ge-drag van de Nederlandse pers te verkla-ren is. Dat lijkt vooral een kwestie vaneen misplaatst vertrouwen in zowel mi-nister Powell als de (democratische) Ver-enigde Staten. Het NRC Handelsbladconcludeerde bijvoorbeeld dat Powell de“zaak van Amerika sterker (heeft) ge-maakt”. Daaraan droeg bij dat Powell een‘gematigde kracht’ was binnen de rege-ring-Bush. De Volkskrant ging een stukverder: “Natuurlijk, het gaat om bandenen beelden, en daarmee kan worden ge-knoeid. Maar daar moet niet van wordenuitgegaan: daarvoor is de kans dat zo’nflagrant geval van misleiding zou uitlek-ken, te groot in een open, democratischesamenleving als de Amerikaanse.” DeAmerikaanse regering kan niet liegen, al-dus de Volkskrant. De Telegraaf ging nogeen stapje verder. In reactie op kritischeopmerkingen van de SP schreef de krantin een hoofdartikel:“Bij zowat elke bewe-ring van Powell werden vraagtekens ge-zet, in niets werd hij op zijn woord ge-loofd. Dat de VS het zich niet kunnenveroorloven onzin te vertellen, werd ge-makshalve vergeten.” Ook hier was hetuitgangspunt: de VS kan niet liegen endaarom moet je Powell op zijn woord ge-loven.Voor een ‘waakhond van de demo-cratie’ is dit een bizar goedgelovige hou-ding.

Voor de toekomst voorspelt het overi-gens weinig goeds. Met het oog op degrote ‘betrouwbaarheid’ van de huidigeAmerikaanse president Barack Obama

zal de berichtgeving over de volgendeoorlog zeer waarschijnlijk nog minderkritisch zijn.

Jip van Dort

Jip van Dort heeft ook een artikel geschreven over

de kwestie van het terugtrekken van de wapen-

inspecteurs van UNSCOM in de Nederlandse pers.

Dit artikel wordt gepubliceerd op de website

www.vdamok.nl

I FAIR, In Iraq crisis, networks are megaphones forofficial views, http://www.fair.org/reports/iraq-sources.html (18 maart 2003).

II New York Times, The Times and Iraq,http://www.nytimes.com/2004/05/26/inter-national/middleeast/26FTE_NOTE.html?ex=1400990400&en=94c17fcffad92ca9&ei=5007&partner=USERLAND (26 mei 2004).

III Colin Powell, Remarks to the United NationsSecurity Council, http://2001-2009.state.gov/secretary/former/powell/re-marks/2003/17300.htm (5 februari 2003).

IV NRC Handelsblad, Joost Oranje, Hollandseoorlogslogica (12 juni 2004).

V NRC Handelsblad, Een solide betoog (6 februa-ri 2003).

VI De Volkskrant, Veiligheidsraad aan zet (6 fe-bruari 2003).

VII De Telegraaf, Kees Lunshof, Overtuigend (6februari 2003).

VIII NRC Handelsblad, Irak ziet een ‘pak leugens’(6 februari 2003).

IX De Volkskrant, Irak: ‘Show van VS zat vol tru-cages’ (6 februari 2003).

X De Telegraaf, Ralph Dekkers, ‘Een typisch Ame-rikaans spektakel’ (6 februari 2003).

XI NRC Handelsblad, Saddam moet vastberaden-heid voelen (6 februari 2006).

XII De Volkskrant, Powell (7 februari 2003).XIII De Telegraaf, ‘Groep Krekar schakel Irak-Osa-

ma’ (8 februari 2003).XIV De Volkskrant, Powell: Irak helpt Al-Qaida al

jaren (6 februari 2003).XV NRC Handelsblad, Terroristische relatie van

‘ambitie en haat’ (6 februari 2003).XVI De Volkskrant, Paul Brill, Vertrouwde stellin-

gen (6 februari 2003).XVII De Telegraaf, Pieter Nijdam, Front tegen oor-

log Irak houdt stand (6 februari 2003).XVIII Trouw, Blix: Bewijs van Powell niet afdoende;

Crisis Irak (7 februari 2003).XIX Een Vandaag, Wapeninspecteur: ‘Aanleiding

Irak-oorlog een farce’ (9 januari 2010).XX De Volkskrant, Henk Muller, Saddam heeft

niets met islamisten; Fanatieke jihad-aanhan-gers in Noord-Irak worden waarschijnlijk ge-stuurd door Iran (7 februari 2003).

XXI NRC Handelsblad, Karel Knip, Theelepel-theorie (8 februari 2003).

XXII De Telegraaf, Charles Sanders, Hollandse va-zal van Saddam (8 februari 2003).



Slovenië: weg methet leger?

Vanaf 2 februari gaat er internatio-naal een petitie van Sloveense bur-

gers rond om in Slovenië het leger af teschaffen - alhoewel...

Vanuit het weekblad Mladina wordteen petitie voorbereid om het staande le-ger af te schaffen. De opstellers willen dathet militaire personeel wordt ingezetvoor vreedzame en sociale doeleinden.We moeten hierbij aantekenen dat nietalle gewapende eenheden worden afge-schaft: een restant zou er met wat zwaar-dere wapens moeten zijn voor politieas-sistentie in het binnenland en 500 solda-ten zouden worden gereserveerd voorvredesmissies van de NATO. Ook het lid-maatschap daarvan wordt overigens terdiscussie gesteld.

Brochure VrouwenVrede Veiligheid overresolutie 1325

Het Platform Vrouwen & DuurzameVrede heeft een nieuwe versie uit-

gebracht van de brochure ‘Vrouwen Vre-de Veiligheid’ met als ondertitel ‘Resolu-tie 1325 in uitvoering’. Geconstateerdwordt dat er nog veel moet gebeuren omde resolutie in praktijk te brengen.

De in 2000 aangenomen resolutie 1325gaat over het versterken van de deelnamevan vrouwen bij het voorkomen van ge-wapende conflicten, bij vredesopbouwen over het beschermen van vrouwen enmeisjes tegen seksueel geweld, in het bij-zonder tegen verkrachting als oorlogs-wapen.

De brochure kan voor 5 euro wordenbesteld bij Vrouwen voor Vrede, Postbus963, 3800 AZ Amersfoort.

Downloaden kan via: www.vredesmu-seum.nl/ download/inhoud.php

Tentoonstelling‘Zicht op Vrede’

Onder de nieuwe naam ‘Zicht opVrede’ heeft het Museum voor

Vrede en Geweldloosheid een geactuali-seerde versie uitgebracht van haar ten-

toonstelling over de geschiedenis van deinternationale vredesbeweging en dehuidige noodzaak om het vredeswerkvoort te zetten.

De nieuwe tentoonstelling werd voorhet eerst opgesteld 4 maart j.l. in het Rot-terdamse Ro Theater.

De tentoonstelling telt 24 kleurrijkepanelen, die het verhaal van de vredesbe-weging vertellen aan de hand van kunst-uitingen, affiches en foto’s. Het betrekke-lijk kleine formaat van de panelen (ca.100 x 37 cm) en de weersbestendige uit-voering maakt deze tentoonstelling bij-zonder geschikt om te tonen bij vredes-manifestaties.

De webversie van de tentoonstelling iste zien op www.vredesmuseum.nl. Voorhet lenen van de tentoonstelling kunt ucontact opnemen met Marie-An Schuttel. 046-442.64.20.

Funk the War! SDSleeft nog

Students for Democratic Society, inde VS een legende uit de jaren zestig,

uit de tijd van de burgerrechten, is nogsteeds niet verdwenen. Zij roepen nu optot actie tegen de oorlog. Met de onver-taalbare leuze Funk the war houden zeregelmatig dansdemonstraties met blanken zwart tegen de oorlog in Afghanistanen tegen Irak. Ze houden scholingsbij-eenkomsten voor zwarten tegen de nogsteeds durende onderdrukking. Zij pro-testeren tegen de media en de manipula-ties daarvan, als oproepen eventjes niettot resultaten leiden. Zij zetten legerwer-vers onder de verf.

Op 19 maart, de zevende verjaardagvan de oorlog tegen Irak roepen ze toteen studentenopstand op tegen de Waron Terror met de leuze:“geld voor onder-wijs, niet voor oorlog en bezetting”.

Vredesactivisten inde cel onderdrukvan de Israëlischeambassade

Op 7 februari voerden vredesactivis-ten op het Vakantiesalon in Brus-

sels Expo een ludieke actie tegen wapen-

leveringen aan Israël. Ze wilden op eenspeelse manier wijzen op de rol die vlieg-maatschappij El Al speelt in de doorvoervan Amerikaanse wapens naar Israël.

El Al vliegt via de luchthaven van Luiken wordt voor haar wapentransfers doorde Belgische overheid niets in de weg ge-legd. Met hun actie wilden de ‘hostesses’het publiek van het Vakantiesalon hier-van bewust maken.

Maar dat was buiten de veiligheids-diensten van de Israëlische ambassadegerekend. Een Israëlische undercover-agent die op de beurs patrouilleerde, rea-geerde furieus en liet de activisten arres-teren. Ze werden gerechtelijk aangehou-den op beschuldiging van schriftverval-sing, en gingen 20 uur de cel in.

Internationaleactivisten blokkerenEngelsekernwapenfabriek

Activisten uit heel Europa, waarondereen Nederlandse delegatie van Ont-

wapen, blokkeerden op 15 februari deBritse kernwapenfabriek in Aldermas-ton. Lock-ons, zangkoren, bisschoppenen Nobelprijswinnaars hielden alle poor-ten gesloten.

Aanwezig waren de Nobelprijswin-naars Jody Williams en Máiread Corri-gan-Maguire en een internationale dele-gatie van een honderdtal activisten. Ter-wijl ze de Britse vredesbeweging onder-steunen in hun verzet tegen de moderni-sering van de Britse kernwapens, is dezeactie ook een voorbereiding op de inter-nationale actiedag op 3 april, die in Ne-derland op de basis Volkel wordt gehou-den.

Beelden van de blokkade zijn beschik-baar op: www.flickr.com/photos/cnd.uk

Op naar Uruzgan!

De val van het kabinet BalkenendeIV als gevolg van de poging van

minister Verhagen om een derde uitzen-ding naar Uruzgan te forceren heeft ertoegeleid dat Nederland zijn troepen daaruitmoet terugtrekken. Nu is het aan het an-ti-NAVO-comité van Portugal om aan debak te gaan. De minister van defensie

KORTE BERICHTEN



Santo Silva heeft namelijk als reactie opdat bericht voorgesteld de uitzendingvan 263 manschappen aanzienlijk uit tebreiden.

Het comité roept nu iedereen op daar-tegen te demonstreren, in de hoop dathet een proefballonnetje is.

Aanmoediging totdienstweigeringkost Turken1 tot 10 jaar cel

Het kan niet genoeg herhaald wor-den: propaganda voor dienstwei-

gering is in Turkije strafbaar. Het is nogerger dan smokkel van hasjiesj. Al eerderis bericht over de arrestatie van VolkanSevinc, die een persconferentie hield overde dienstweigeraar Enver Aydemir enover het feit dat het leger eenmaal opge-pakte dienstweigeraars martelt. Hij zitvanaf 6 januari vast, nadat de politie metbruut geweld alle aanwezigen had opge-pakt. Negentien andere kameraden, diena een arrest van 24 uur werden vrijgela-ten, zullen voor de rechter moeten ver-schijnen en riskeren een gevangenisstrafvan één tot tien jaar wegens “het ont-moedigen van mensen om deel te nemenaan militaire dienst”. Dus uitleggen datdienstweigering in Nederland een rechtis, is in Turkije een zwaar misdrijf.

Bomspottersverschalken militairenKleine Brogel

Op zondag 31 januari drong eengroep anti-kernwapenactivisten

binnen op de Belgische luchtmachtbasisKleine Brogel. Tot hun eigen verbazingkonden ze ongestoord doordringen totvlakbij de opslagplaats van de kernbom-men.

De activisten zijn trainers in geweldlo-ze actietechnieken. Ze bieden opleidin-gen aan de andere Bomspotters. Deze ac-tie was voor hen een oefenplaats voor ge-weldloze acties en burgerlijke ongehoor-zaamheid. Na hun klimtechnieken op deomheining te hebben uitgeprobeerd, lie-pen ze ongestoord tot bij de kernwapen-bunkers. Pas na anderhalf uur werden devredesinspecteurs tegenhouden door en-kele zwaarbewapende militairen. Ze gin-gen het gesprek aan om de aanwezige sol-daten te overtuigen van hun vredevoller

perspectief op conflicthantering. De mi-litairen hadden hier echter weinig orennaar. De activisten werden gerechtelijkaangehouden, en ondervonden aan denlijve de militaire arrestatietechnieken.

Het resultaat van de inspectie kan jevolgen op deze video: www.youtube.com/watch?v=iemJbLSHB6A

War ResistersInternational: geenlegerbezetting inHaïti, maar hulp vanonderaf

Op 1 februari liet War Resisters In-ternational een internationale op-

roep rond gaan waarin van de VerenigdeStaten werd geëist een schema op te stel-len waarop hun troepen, die als hulpeen-heden Haïti na de aardbeving zijn bin-nengevallen, zich dienen terug te trek-ken.

De zelfbeschikking van het geteisterdeland is door de militaire invasie opnieuwin gevaar en de schuldenlast, waaronderhet na zijn zelfstandigheid gebukt gaat(wegens herstelbetalingen aan zijn oudekolonisator Frankrijk) loopt weer op.Het Amerikaanse leger heeft het vlieg-veld en de distributie van alle goederendaarvandaan in handen. De Amerikaan-se minister van defensie Robert Gatesheeft verklaard dat de Amerikaanse aan-wezigheid een zaak van lange termijn zalworden.De WRI zegt: “De fundamentele vraagdie hierbij wordt gesteld en vaak door demedia over het hoofd wordt gezien is –waarom is de hulpinspanning in Haïtieen militaire operatie? Rebecca Solnitheeft gedocumenteerd hoe buitenge-woon groot het aandeel is van de weder-zijdse hulp die na grote rampen ontstaat,en de Haïtianen bouwen op deze traditievoort. In plaats het land opnieuw te mili-tariseren en te bezetten, zouden wij dezeinitiatieven moeten steunen.”

Freeze Flashmobtegen verkoopIsraëlische producten

Op de drukke koopavond van 28 ja-nuari werd de Albert Heijn in het

Utrechtse Hoog Catharijne verrast dooreen heuse ‘Freeze Flashmob’ gericht te-

gen de verkoop van Israëlische produc-ten.

Op het fluitsignaal stond een groepvan ruim 30 mensen als bevroren mid-den tussen de drukte van het winkelendpubliek. Dit leverde een bevreemdend ta-fereel op. Deelnemers aan de Flashmobdroegen groene T-shirts met het op-schrift ‘Koop geen Israëlische Apartheid’.Zij hielden Israëlische producten in hunhanden en hadden verbaasde en verbijs-terde uitdrukkingen op hun gezicht! Naeen tweede fluitsignaal werden alle Israë-lische producten in mandjes en karretjesgedaan en al fluitend naar de kassa ge-bracht alwaar deze producten werdenachtergelaten voorzien van posters en ac-tiekaarten met daarop de tekst: Koopgeen Israëlische Apartheid!

De actie werd georganiseerd doorhet Nederlands Palestina Komitee. Erwerd ook een filmpje van gemaakt dat tezien is op YouTube: www.youtube.com/watch?v=ZoLuicl3UF0

Vredesteken vanbomen enstruiken bij Volkel

Over ongeveer 5 jaar zal er vanuit delucht in de bossen bij vliegbasis

Volkel een vredesteken te zien zijn. Hetbestaat uit bomen en struiken. De Stich-ting Atoomvrijstaat was al eerder begon-nen met aanplanten, maar een deel vande vorig jaar geplante dennen is afgestor-ven. Met hulp van de Tuingroep De Ni-stel worden nu coniferen en laurierstrui-ken geplant, die beter geschikt zijn.

TentoonstellingenMuseum voor Vrede enGeweldloosheid7t/m 29 april: Gandhi in Almere. 20

april t/m 15 mei: De Loopgravenoor-log (stripverhaal van Tardi over WO I) inDelfzijl. 3 t/m 28 mei: Vergeven – Verzoe-nen in Heesch, Heeswijk Dinter en Nistel-rode.

Meer info: www.vredesmuseum.nl/info/agenda.php of 015-785.01.37



SIGNALERINGEN

Mark Traa heeft een aardigboekje geschreven over Ne-derland in de greep van de

Koude Oorlog. Van mij hadden er meervoetnoten en bronnen bij gemogen,maar het voordeel van zijn vlotte aanpakis dat je het in een avond kunt uitlezen endan een redelijke indruk hebt van denoodplannen die er in Nederland tussenhet eind van de Tweede Wereldoorlog ende jaren tachtig klaarlagen, als ons landverwikkeld zou raken in een grote oorlog

Traa is redacteur van het weekbladHP/De Tijd. Daarin publiceerde hij eer-der resultaten van zijn speurtochten inarchieven. Zo had hij de primeur dat Ne-derland in de jaren vijftig op het eilandVlieland en de Veluwe gifgas heeft getestop proefdieren. TNO produceerde velekilo’s van ‘Stof X’ een gifgas dat niet on-derdeed voor het beruchte Sarin.

In zijn nieuwe boek laat Traa aan dehand van opeenvolgende versies van de‘Nationale Militaire Onderstelling’ – eenrisicoanalyse zouden we nu zeggen – zienwaarvoor de elite bang was.

Aanvankelijk zag men vooral het ge-vaar van een ‘Onwettige omverwerping

der Regering’, zoals de titel van een docu-ment van de Generale Staf uit 1948 luid-de. Al gauw werd echter de Rijn-IJssel li-nie de eerste verdedigingslijn tegen de ro-de horden. In het bezette deel van Neder-land moest een ondergronds leger onderleiding van staatsraden zoals Ruppertvan de landarbeidersbond en Van Liervan het voormalig verzet weerstand bie-den. Bij oorlogsdreiging zouden nog tot1987 grote aantallen communisten enandere dissidenten geïnterneerd worden(Operatie Diepvries).

Later kwamen de gevolgen van massa-le bombardementen op de grote stedencentraal te staan. In de planning wordenopmerkelijke en bizarre scènes beschre-ven. Zo bestond in 1968 in Utrecht bij degemeente het idee dat in geval van eennucleaire aanval op de stad de vluchtendebevolking zich, gezien de overheersendewindrichting, moest verzamelen in groteplantsoenen en op sportterreinen aan deuiterste zuidwestkant van de stad. Daarzouden ze worden toegesproken doorambtenaren met ‘handluidsprekers’.

Dit soort tafereeltjes vragen om verfil-ming. De ruimte ontbreekt hier helaas,

maar een navrant voorbeeld van de heer-sende mentaliteit mag niet onvermeldblijven: het belang dat de elite hechtteaan het maken van omvangrijke evacua-tieplannen voor hun eigen groep.

In 1951 werd dit zelfs de legertop tegortig. In een overzicht schreef deze:“Het is te voorzien dat de massale uit-tocht, welke thans is voorbereid, op hetNederlandse volk een verpletterende in-druk zal maken. Immers, terwijl de vij-and de grenzen nadert [..] ziet men hoede gehele regering, tal van ‘belangrijkepersonen’, de vooraanstaande figuren uithet bedrijfsleven en vele particulieren,zich zo snel mogelijk uit de voeten ma-ken. Dat deze vooraanstaande figuren endeze particulieren veelal tot de meestwelgestelden behoren, maakt het geheelnog bedenkelijker.”

Kees Kalkman

Mark Traa, De Russen komen! Nederland in de Koude

Oorlog, uitg. Athenaeum – Polak en Van Gennep,

Amsterdam 2009, 250 blz. ISBN 9789025366995,

18,50 euro.

Foto

: Boy

d N

oord

a/so

ciam

edia

Woensdag 10 maart organiseerde het CIDI in het Vredespaleis op kosten van het Carnegiefonds in hetVredespaleis een conferentie met o.a. Maxime Verhagen, Jaap de Hoop Scheffer en ex-gouverneur Paul Bremer

over ‘Een veilig Israël in een vredig Midden-Oosten'. Om duidelijk te maken hoe absurd een dergelijke bijeenkomst isjuist in het gebouw waar het Internationaal Gerechtshof Israël had veroordeeld voor de wijze waarop het muren bouwtin bezette gebieden en zo het oorlogsrecht schendt,organiseerden diverse organisaties een tegenactie. De dag tevorenwerd vóór het Vredespaleis in de open lucht een receptie gehouden met een persconferentie en een toast op de vrede enrechtvaardigheid zoals die door het Internationale Gerechtshof wordt voorgestaan. Links Ronny Naftanïel.


Naar men zeiIk heb geleefd (naar men zei)

in een verscheurde naoorlogse wereld (I),

in een tijd dat soldaat zijn (naar men zei)

toch mooi was en tot veel goeds zou leiden,

dat was in vijf jaar bezetting

en een maan van borstbonkende bevrijdheid,

en toen (naar men zei)

in een verscheurde naoorlogse wereld (II).

Maar wat ik zag was dat iedereen

hard werkte aan de oorlog (II en III),

zaken-, staats- en zomaar lieden,

idealisten, knutselaars,

de slechtgetrouwde vrouwen in de BB comité’s

en dan de jeugd, ja, de jeugd,

die altijd doen zal

wat redenaars in hun jeugd verzuimden,

die niet meer wou (naar men zei)

sterven als oude mannen dat wensten,

de jeugd wil ook wel eens helden

zien of zijn.

Liever dood,

maar dan snel en onverwacht.

L.Th. Lehmann, Who is who in Whatland, Amsterdam 1963, p. 8.


2010 #2 VredesMagazine

Documents

Transcript of 2010 #2 VredesMagazine