2014 #1 VredesMagazine

36
Actieve Duitse antimilitaristen Ingrijpende veranderingen in Sahel Chemische wapens V redes M agazine Jaargang 7 nummer 1 1e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50 redes agazine Actieve Duitse antimilitaristen Ingrijpende veranderingen in Sahel Onderzoeksdossier: Chemische wapens

description

VredesMagazine heeft tot doel lezers te informeren op het gebied van oorlog en vrede

Transcript of 2014 #1 VredesMagazine

Page 1: 2014 #1 VredesMagazine

Actieve Duitse antimilitaristenIngrijpende veranderingen in Sahel

Chemische wapens

VredesMagazineJaargang 7 nummer 1 1e kwartaal 2014 Prijs euro 2,50

redes agazine

• Actieve Duitse antimilitaristen• Ingrijpende veranderingen in Sahel

Onderzoeksdossier:

• Chemische wapens

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:55 Pagina 1

Page 2: 2014 #1 VredesMagazine

2 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

VVRREEDDEESSMMAAGGAAZZIINNEE 11ee KKWWAARRTTAAAALL 22001144 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredes-beraad (HVB), Vredesbeweging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s InternationalLeague for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke nummers vanVredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. RREEDDAACCTTIIEE:: Jan Bervoets, Boudewijn Chorus, Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Meijer, AnkePolak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever AAAANN DDIITT NNUUMMMMEERR WWEERRKKTTEENN NNAAAASSTT DDEE AAUUTTEEUURRSS MMEEEE:: David-Jan Donner, Frank Feiner,Chris Geerse, Francis Janssen, Koert Lindijer, Martijn de Rooi, Frank Slijper. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk. De tekst van ar-tikelen mag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto’s en tekeningen berusten bij de desbetreffende fotograaf /illustrator.FFOOTTOO--RREEDDAACCTTIIEE:: Hanneke Suijs, Anne Vaillant FFOOTTOOGGRRAAFFEENN EENN IILLLLUUSSTTRRAATTOORREENN:: Henry Arvidsson, Eveline van Egdom, Len Munnik, Peleia, Stefan Philipp,R. Santana, Bert Spiertz, Jens Volle VVOORRMMGGEEVVIINNGG:: Jimmy Slothouwer DDRRUUKKKKEERR:: Drukkerij Mezclado, Tilburg AABBOONNNNEEMMEENNTTEENN:: Interesse of aanmelding vooreen abonnement op Vredesmagazine kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van VredesMagazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonne-ment op VredesMagazine (4 nummers) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen via [email protected] of 015 7850137. GGIIFFTTEENN:: Bedragen die abon-nees overmaken boven het verschuldigde abonnementsgeld worden beschouwd als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties.CCOONNTTAACCTT VVRREEDDEESSMMEEDDIIAA:: Vlamingstraat 82 2611 LA Delft, 015 7850137, [email protected], www.vredesmedia.nl.RREEDDAACCTTIIEEAADDRREESS:: Obrechtstraat 43 3572 ECUtrecht tel. 030 8901341. Artikelen naar [email protected]. KKOOPPIIJJSSLLUUIITTIINNGG VVOOLLGGEENNDD NNUUMMMMEERR:: 19 februari 2014 Verschijningsdatum volgend nummer:26 maart 2014. IISSSSNN 11887766--00772244

Co

lo

fo

nc

om

me

nt

aa

r

Nog voordat we ons uit destabilisatiemissie inAfghanistan hebben

teruggetrokken (er vliegen daar nog eenpaar Nederlandse F16’s rond) is alweerbesloten om aan de stabilisatiemissie inMali deel te nemen. Met meer militairenen minder civiel personeel dan inKunduz. Toch is er rond deze missieminder beroering. Voor veelNederlanders is Mali een ver enonbekend land. Niet voor niets heeft deMalinese stad Timboektoe ongeveerdezelfde betekenis als wat wetegenwoordig met ‘Verweggistan’proberen uit te drukken.

Op de opiniepagina’s van deNederlandse kranten roeren zicheigenlijk twee groepen. Aan de ene kantmilitair deskundigen enveiligheidsstrategen zoals diversemedewerkers van Clingendael, aan deandere kant ontwikkelingswerkers dieveelal jarenlang in Mali hebbengewoond en gewerkt. Want Nederlandonderhoudt al meer dan 40 jaar eenintensieve ontwikkelingsrelatie metMali. Opmerkelijk is dat deeerstgenoemde groep het belang vandeze missie benadrukt voor orde enveiligheid aan de Europese zuidgrens endat de laatstgenoemde groep juist felageert tegen deze missie omdat het geenenkele oplossing biedt voor deproblemen waarmee de Malineseburgers te maken hebben. Er zijn dusverschillende veiligheden in het geding,die al dan niet beschermd moetenworden: onze eigen veiligheid (tegensmokkel, terrorisme en

vluchtelingenstromen uit Afrika) en‘hun’ veiligheid, die niet alleen of zelfshelemaal niet met militaire middelenverdedigd kan worden, maar vooraldoor verbetering van de rechtstaat ensociaal-economische omstandigheden.

Het onderscheid tussen onze en hunveiligheid die in het geding is, kan ookherkend worden in de wijze waarop hetconflict in Mali wordt geframed; hetbeeld dat we ervan voorgeschoteldkrijgen. Een master-student uitGroningen maakte een interessantevergelijking met Syrië. Het beeld dat wedaarvan hebben is primair een opstandvan de Syrische bevolking tegen eendictator waar inmiddels een paarbuitenlandse jihadistische groepjes een,overigens steeds sterker wordende, bijrolin zijn gaan spelen. Het beeld dat we vanMali hebben is daarentegen dat van eenrustige, democratische staat dieplotseling wordt overspoeld doorbuitenlandse, met name uit Libië (maarfeitelijk al eerder uit Algerije) afkomstigejihadisten. Daarbij wordt echtervergeten dat die voorbeeldigedemocratische regering van Mali door-en-door corrupt en uitermate zwak wasen haar legitimiteit bij een groot deelvan de Malinese bevolking (met name inhet noorden van het land) volstrektkwijt is. Ook in Mali is in de eerste plaatssprake van bevolkingsgroepen die inopstand zijn gekomen tegen hun eigenregering. Deskundigen wijzen er op datje eerst aan een functionerenderechtstaat en aan de terugdringing vancorruptie moet werken voordat je, zoalsde stabiliseringsmacht beoogt, met

Waarom naar Mali?militaire middelen het overheidsgezag inhet hele land gaat herstellen.

Bovendien wordt de opkomst van AlQaida gerelateerde groepen in deSahelzone niet veroorzaakt door eenplotseling religieus reveil, maar door hetgebrek aan perspectief en anderemogelijkheden voor talloze jongeren omin hun levensonderhuid te kunnenvoorzien. De officiële economie vanMali functioneert nauwelijks en alhelemaal niet in het door de regeringachtergestelde noorden van het land.Grote delen van de Malinese bevolkingmoeten feitelijk hun kostje wel bij elkaarzoeken in criminele netwerken rond desmokkel van drugs en andere zaken viade beroemde karavaanroutes langsTimboektoe en in terroristische groependie leven van de losgelden die betaaldworden voor gegijzelde Westersetoeristen die het land bezoeken.

De huidige situatie in Mali zouaanleiding mogen zijn voor een kritischereflectie op de langdurige en intensieveontwikkelingsrelatie die Nederland metMali heeft onderhouden. Maar deproblematiek leent zich absoluut nietvoor een militaire oplossing. Die kanhooguit aanslagen op olie- engasinstallaties en de uraniummijnen indeze regio tegengaan, maar helpt debevolking niet verder.

Jan Schaake

VOORPAGINA: Marabout inkoranschool. Moopti (Mali), 2012.Foto: Bert Spiertz

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 2

Page 3: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 3

inh

ou

dWAAROM NAAR MALI? 2Voor- en nadelen van een militaire missie.

Jan Schaake

DE CONSERVATIEVE ISLAMRUKT OP IN SAHEL EN SAHARA 4Een tolerante samenleving dreigt ten onder te gaan

Koert Lindijer

POLITIEKE INSPRAAK BIJEUROPESE MILITAIRE MISSIES ONDER DRUK 6Hoe zeggenschap over missies in de praktijk werkt

Jan Schaake

DE GEVANGENENVOOR DE VREDE. EEN ERELIJST 8

Frank Feiner

HET SYRISCHE REGIME VREESDEDE GEWELDLOZE OPPOSITIE HET MEEST 10Discussie over de strategie van de rebellen

Kees Kalkman en Egbert Wever

FREEDOM FLOTILLA WEST PAPUA 12Een konvooi over land en zee voor vrede en gerechtigheid

Francis Janssen

ANTIMILITARISTEN IN DUITSLAND:VEELZIJDIG EN GEZAMENLIJK IN ACTIE 14Een nieuw tienjarenplan en veel acties

Frank Feiner

FOTOPAGINA’S EERSTEWERELDOORLOG 1914-1918 18Nieuwe, oude foto’s.

DOSSIER: CHEMISCHE WAPENS 21Kees Kalkman en Frank Slijper

EN VERDER:

COLUMN 9Boudewijn Chorus

UIT DE GESCHIEDENISVAN DE VREDESBEWEGING 9COLUMN 16

Hans Feddema

SPRINGSTOF 17Frank Slijper

OVERZICHT VAN BIJ VMAANGESLOTEN ORGANISATIES 20KORTE BERICHTEN 33SIGNALERING 35

Anke Polak

GEDICHT ‘GOD ZEGENE DE WAPENS’ 36Willem van Diependaal

LOGO FREEDOMFLOTILLA WEST PAPUA

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 3

Page 4: 2014 #1 VredesMagazine

4 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

den in de moskeeën van de wahabieten.“God heeft het zo gewild,” zegt Touréover de bezetting, maar veroordeelt demoslimstrijders wel. “De Koran schrijftvoor dat je een stad met moslims enchristenen niet mag aanvallen zondereerst een boodschapper te sturen. Daarmoet iedere moslim zich aan houden. Eris slechts één interpretatie van de islammogelijk.”

In het vrouwencollectief Aicha, eenproject betaald door Saoedi-Arabië zit-ten vrouwen in zwarte gewaden op mat-ten. Directrice Traoré gaat gesluierd. Ze iseen wahabiet en leefde vijf jaar in Saoedi-Arabië. Ze vindt dat de islam daar beter isontwikkeld dan in Mali waar meer isla-mitisch onderwijs nodig is. “Ons land isveel te seculier.” De tachtig meisjes die erwerken, krijgen voedsel en lessen in deKoran.

“We zien een snel veranderende men-taliteit in Mali,” vertelt sociaal werkerHasseye Kanita. “Wahabitische jongerengebruiken agressieve taal en sluiten zichaf. Steeds meer vrouwen gaan gesluierd.Er verrijzen nieuwe moskeeën van waha-bieten, de predikers worden betaald doorSaoedi-Arabië, Qatar en Pakistan. Ze ver-strekken voedsel en studiebeurzen in hetMidden-Oosten.”

Malinezen zijn opvallend vriendelijk,open en gastvrij. Valt een ruim duizendjaar oude cultuur van tolerantie in zo’nkorte tijd te vervangen door een religievan onverdraagzaamheid? Alle aanwezi-gen onder het afdakje geven de democra-tie de schuld. De coup van 1991 beteken-de het einde van 23 jaar straf militair be-stuur. “Eerst onder de burgerpresidentKonaré, gevolgd door Toumani Touré,mochten religieuze stromingen uit hetMidden-Oosten ongehinderd met geldaanhangers rekruteren in Mali,” zegt Ka-nita. Vóór 1991 werkten er zes islamiti-sche ontwikkelingsorganisaties in Mali,

in 2000 al 106. Van de Malinezen is 90%moslim, van hen heeft 20% zich tot dewahabitische stroming bekeerd.

De door Saoedi-Arabië gefinancierdeHoge Raad van Moslims, geleid doorimam Dicko, roept op tot meer invloedvan de islam in de politiek. Toen in 2009het parlement een wet aannam die erf-recht voor vrouwen mogelijk maakte, be-loofde Dicko dat “Mali zal branden.” Hijorganiseerde demonstraties tegen de in-voering, waarna de regering de wet in-trok.

“Dicko spreekt met vele tongen,” vindtKanita. “Maar hij heeft gelijk als hij zegtdat de politieke klasse faalde. Geestelij-ken staan dichter bij het volk dan politi-ci.” “Armoede en de afwezigheid van destaat” vormen de belangrijkste voedings-bodem voor fundamentalisten zegt hij.In de dichtstbijzijnde moskee, een ge-bedshuis van de sufi’s, verontschuldigtimam Abedkader zich. “Wij bidden ineen eenvoudig onderkomen, wij hebbengeen geld voor een airconditioner zoalsin de moskee van de wahabieten. Saoedi-

In Mali voltrekt zich gestaag een religieuze revolutie die gevolgen kan hebben voor degehele Sahel en die een gevaar oplevert voor Europa. Ooit was het overwegendislamitische Mali een bakermat van religieuze tolerantie. De afgelopen jaren is daarsluipenderwijs verandering in gekomen door de komst van het fundamentalistischewahabisme vanuit Saoedi-Arabië. De religieuze verhoudingen in Mali kwamenvorig jaar op scherp te staan door de gewapende opmars van moslimextremistischegroeperingen uit het noorden. Alleen door militair ingrijpen van Frankrijk kon wordenvoorkomen dat ze het hele land in hun greep kregen.

Eeuwen geleden ontwikkelden zichhandelsrijken rond de stedenDjenné, Mopti en Timboektoe.

Aan de basis van de rijkdom lag hun ge-ografische positie tussen Afrika bovenen Afrika bezuiden de Sahara. Met dehandelaren uit het noorden arriveerdede islam. De zwarte bevolking absor-beerde en vermengde het geloof met ei-gen godsdiensten, een wisselwerking vanreligieuze en spirituele invloeden, en zoontstond een Afrikaanse sufi-vorm vande islam. Honderden jaren later komt deislam opnieuw naar de Sahel, nu meteen niet te stelpen missiedrang en deweg geëffend door geld van Saoedi-Ara-bië, Qatar en Pakistan. Buitenlanders,maar ook Malinezen die studiebeurzenkregen om te studeren in Saoedi-Arabië,introduceren de strikte vorm en veroor-delen de sufi’s.

Deze fundamentalistische geloofsvor-men – wahabisme, salafisme en de Ta-bligh-beweging – houden er verschillen-de methodes en regels op na. Wahabietenen veel salafisten keren zich tegen de ver-spreiding van het geloof met de wapens.De wahabieten zijn niet dezelfde als deextremistische moslimstrijders gelieerdaan Al-Qaeda, die vorig jaar Noord-Malibezetten. De vraag is of de opmars van defundamentalistische islam een vruchtba-re voedingsbodem vormt voor terroris-ten. En of dit niet alleen voor Mali geldt,maar voor de gehele Sahel. Wahabietenen extremistische moslimstrijders pro-pageren een ‘zuiver geloof ’ en zaaien haaten verdeeldheid.

IN MOPTIAbdourame Touré leidt een groep vanjonge en fundamentalistische moslimsvan Mopti. Hij is niet openlijk wahabietwant aan die naam kleeft een nare geursinds moslimkrijgers vorig jaar Noord-Mali innamen. De strijders gingen bid-

De conservatieve islam rukt op

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 4

Page 5: 2014 #1 VredesMagazine

Arabië legt ons zijn vorm van islam op enwil ons sufi’s verdrijven, het zijn kolonis-ten.”

God uit zich in de Koran volgens de su-fi’s in beeldspraken. Ze nemen het heiligeboek niet letterlijk, zoals de wahabieten.“Je moet God in jezelf ontdekken. Ieder-een is een stukje licht. Dat betekent dat jetolerant moet zijn en de Koran op eenspirituele wijze moet uitleggen.” De imanvindt dat sufi’s zich moeten bezinnen opeen rol in de politiek, anders worden zeverdreven door de wahabieten.

IN KONNAToen de extremistische moslimstrijdersin januari het stadje Konna van 30.000bewoners innamen met het doel omdoor te trekken naar Mopti, kwam hetFranse leger in actie. In het zwaar bescha-digde kantoor van burgermeester Diaki-te hangt het portret van Francois Hollan-de, “de president aan wie we onze vrij-heid danken.” Hij vertelt dat enkele jon-geren de bezetters steunden en zich aan-sloten. “Ze wisten goed de weg hier. Een

kt op in Sahel en Sahara

marabout stond ze terzijde. (…) De ex-tremistische strijders behoren tot dezelf-de clan als de wahabieten. In de Sahel be-tekenen landsgrenzen weinig en door dekaravaanhandel wordt er veel gereisd. Dewahabieten zijn vaak reizende handela-ren, hun invloed reikt ver, hebben veelaleen lichte huid en komen uit Mauretaniëen Algerije. Sinds de interventie zijn ve-len spoorloos verdwenen.”

Issa Dembé, een van de 500.000 ont-heemden door de oorlog, vertelt dat hijGao ontvluchtte, de stad waar tijdens debezetting de moslimstrijders door me-nigeen werden verwelkomd. Daar had-den de wahabieten al hun presentie ver-sterkt. Dembé vertelt over de aanwezig-heid tijdens de bezetting in Gao van deNigeriaanse terroristengroep Boko Ha-ram en van strijders uit Jemen. Hij durftnog niet terug te gaan “want de extremis-ten hebben nog slapende cellen en zullenproberen terug te slaan.”

Dezelfde angst voor ondergedoken ex-tremisten kom ik later in Bamako tegen.Imam Maki Bah spreekt over spionnen

in de hoofdstad. “De extremisten willennog steeds Mali overnemen,” verzekerthij. Hij is hoofd van de landelijke Organi-satie van Jonge Moslims.“De wahabietenen de salafisten zijn handlangers van deterroristen.” En wijst op de trainingscen-tra bij de wahabitische moskeeën in Ba-mako. “Die doen aan ideologische mani-pulatie. Ze houden er een soort militie opna. Ze manipuleren met hun ophitsendetaal ongeschoolde en werkloze jongerenen werken aan de expansie van de Arabi-sche invloed in Afrika. In de Arabischewereld wordt nog steeds gedacht datAfrikaanse moslims geen echte moslimszijn.”

Is Mali de eerste omvallende domino-steen in de Sahel? Of was de bezettingvan het noorden een typisch Malineesprobleem? De opkomst van radicale reli-gies, de ingestorte onderwijssector en dediepe armoede zijn niet de enige verkla-ringen. Door de zwakke staat ontwikkel-de zich in Mali een alternatieve economiein de vorm van handel in drugs, wapens,sigaretten, gijzelaars en migranten. Bur-gers en radicale moslimstrijders werkensamen met de criminelen.“In Mali profi-teerden hele dorpen van die criminali-teit. Die netwerken moeten worden aan-gepakt, anders zullen de terroristen op-nieuw de macht kunnen grijpen.”

Frankrijk nam het initiatief met zijninterventie en donorlanden zegdensindsdien 3 miljard euro aan steun toevoor Mali. Niemand weet precies hoeMali en de regio te stabiliseren. Voor veelMalinezen is duidelijk dat de vrijheid vangeloofsverspreiders aan banden moet.Moulaye, een voormalig minister, waar-schuwt voor de gevolgen van de invloedvan de religieuze radicalen uit het Mid-den-Oosten. “Laten we van hen eisen datze onze cultuur en wetten respecteren.Zoals een scheiding van staat en religie,”bepleit hij.“Er is de letter en er is de geestvan de Koran. Wij moslims in Afrika we-ten dondersgoed het onderscheid.”

Koert Lindijer,Afrika correspondent,

(Ingekort uit www.koertlindijer.nl)

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 5

Cre

dit:

Fot

o: U

SA F

orce

/Sg

t Sa

ntan

a

OEFENING FLINTLOCK.BAMAKO, MALI 2007

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 5

Page 6: 2014 #1 VredesMagazine

6 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

de daadwerkelijke inzet zijn begonnen.Van inzet is het in het tienjarige be-

staan van die BG’s nog nooit gekomen.Een belangrijke oorzaak is de onvoldoen-de transportcapaciteit voor een snelleuitzending. Ter ondervanging hier-van werd in 2010 door Duitsland, Frank-rijk en de Benelux de in Eindhoven gele-gerde European Air Transport Command(EATC) gevormd, die begin dit jaar is in-gezet voor de snelle Franse interventie inMali. Frankrijk zette niet de klaarstaandeFrans-Duits-Poolse BG in maar een ei-gen legermacht. Hieruit blijkt de tweedeoorzaak van het ongebruikt laten vanBG’s. De grote verschillen tussen ‘natio-nale veiligheidsculturen,’ zoals LauraChappell dat in haar studie DifferingMember State Approaches to the Develop-ment of the EU Battlegroup Concept: Im-plications to CSDP uiteenzet. Op basisvan een vergelijkende studie tussen deDuitse en de Poolse nationale veilig-heidsculturen, waarin oorlogservaringenuit het eigen nationale verleden maarook de geografische ligging een over-heersende rol spelen, concludeert Chap-pell dat die verschillen een grote belem-mering vormen voor de daadwerkelijkeinzet van de BG’s. Toch ziet ze dat de sa-menwerking binnen die BG’s op de langetermijn kan leiden tot de vorming vaneen gezamenlijke Europese veiligheids-cultuur. Door de steeds wisselende sa-menstelling van deze BG’s en gezamenlij-ke oefeningen en overleg, groeien de na-tionale veiligheidsculturen naar elkaartoe. In de huidige door de Britten geleideBG waarin Nederland participeert, staathet stroomlijnen van de politieke besluit-vorming over de mogelijke inzet van zo’nBG bijvoorbeeld expliciet op de agenda.

In mijn eerdere artikel (VM juli 2013),getiteld “Via samenwerkingsverbandenalsnog de oorlog ingerommeld,” schreefik dat minister Hennis-Plasschaert haarhoop voor de Nederlandse rol in dit ge-

Politieke inspraakbij Europese militairemissies onder druk

Bij de komende verkiezingen voor hetEuropees Parlement zal ongetwijfeld weergewezen worden op het Vredesproject Europawaardoor oorlog tussen lidstaten ondenkbaaris geworden. Daarbij mag dan niet vergetenworden dat veel van die lidstaten niet enkelonderling maar juist ook tegen de rest van dewereld oorlogen hebben gevoerd en nogsteeds menen dat het hun roeping is om,desnoods met geweld, elders in de wereldorde op zaken te stellen en “hun waarden teverspreiden en hun welvaart te verdedigen”zoals dat in recente Europese beleids-documenten heet.

Integratie van nationale legermachtenmaakt onderlinge oorlogvoeringpraktisch onmogelijk, maar het doel

van deze militaire integratie is om een rolte blijven spelen op het wereldtoneel enovereind te blijven in de competitie metde VS en China.

Militaire samenwerking binnen de EUis al langer gaande. De derde Balkan-oor-log leidde tot het gemeenschappelijk Eu-ropese Veiligheids- en Defensiebeleid(EVDB), gevolgd door verschillende Eu-ropese militaire missies naar de Balkanen naar Franstalig Afrika. De Irak-oorlog(2003) leidde tot de introductie van Eu-ropese Battle Groups (BG’s) waarbij vol-gens een halfjaarlijks rotatiesysteem ver-schillende Europese lidstaten samen eensnelle reactiemacht vormen, die onmid-dellijk in bepaalde conflictsituaties kaningrijpen. Het gaat om samengestelde le-germachten van 1.500 militairen die eenhalf jaar lang paraat staan om direct naareen crisissituatie te worden uitgezonden.Ze blijven daar tenminste 30 dagen tot ereen grotere legermacht het werk kanovernemen. Het besluit (door de natio-nale regeringen) om deze BG’s in te zet-ten moet binnen vijf dagen genomenzijn, na overeenstemming door de Euro-pese Raad en tien dagen daarna moet

heel baseerde op de raakvlakken die deNederlandse veiligheidscultuur had met“de op militaire daadkracht gerichte cul-tuur van landen als de VS, het VerenigdKoninkrijk en Frankrijk en de militairmeer terughoudende cultuur van deDuitse Bondsrepubliek” waardoor hetmogelijk een brug tussen beide culturenzou kunnen slaan. Zoiets blijkt niet uithet onderzoek van Laura Chappell. Opbasis van de geleidelijke veranderingenvan de veiligheidsculturen van Duitslanden Polen stelt zij vast dat vooral de wensvan beide landen om opgenomen te wor-den in de Europese veiligheidsstructuurleiden naar een gezamenlijke Europeseveiligheidsstructuur. Een gezamenlijkecultuur, niet gevormd door het slaan vanbruggen, maar door ervaringen rond ge-zamenlijke Europese militaire missies enhet vaststellen van gezamenlijke Europe-se veiligheidsstrategieën.

GEZAMENLIJKE STRATEGIETien jaar na de eerste Europese Veilig-heidsstrategie, de basis voor de BG’s ende verschillende Europese militaire mis-sies, wordt op de Europese Top van de-cember 2013 in Vilnius een nieuwe Euro-pese Veiligheidsstrategie vastgesteld.Waar in de vorige veiligheidsstrategie inabstracte termen werd gemeld over vei-ligheidsrisico’s, wordt in de nieuwe vei-ligheidsstrategie alle nadruk gelegd op dedirecte dreigingen voor de EuropeseUnie zelf: de ontwikkelingen in Noord-Afrika, toenemende migratie over deMiddellandse Zee, cybersecurity, ener-gievoorzieningsveiligheid en de verdedi-ging van de handelsroutes over zee (90%van het Europese handelsverkeer). Hier-voor zijn al gemeenschappelijke veilig-heidsstrategieën ontwikkeld voor de Sa-hara, de Hoorn van Afrika en de Westelij-ke Balkan en zullen ze nog ontwikkeldworden voor de Golf van Guinee. De EU-BAM-missie in Libië is de eerste missie

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 6

Page 7: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 7

op grond van het EVDB die de bescher-ming van de Europese buitengrenzen totdoel heeft. Die doelstelling willen de vei-ligheidsstrategen ook doorgangsroutevoor smokkelwaar en migranten in denieuwe Europese Sahelstrategie opne-men.

Door de dreigingen concreter te ma-ken kan ook de stap gezet worden naareen daadwerkelijke inzetbaarheid van deBG’s. In het nieuwe voorstel wordt dezeinzetbaarheid niet beperkt tot de be-schikbare BG’s maar wordt ook gekozenvoor een combinatie van door welwillen-de lidstaten beschikbaar gestelde eenhe-den (zodat onwillige lidstaten omzeildkunnen worden). Ook wordt gekozenvoor een uitgebreider oefenprogrammaen het ontwikkelen van planningen voorde meest waarschijnlijke uitzendscena-rio’s. Daarnaast zouden BG’s voor meeroperaties ingezet moeten kunnen wor-den dan enkel een eerste inzet en zou ge-keken moeten worden naar gemeen-schappelijke financiering. En er zou ge-werkt moeten worden aan draagvlak-campagne waarin de militaire EU-activi-teiten zichtbaarder worden gemaakt ensamenwerking en uitwisseling tussen Eu-ropese defensieopleidingen versterktworden. Een ‘militair Erasmusprogram-ma’ dat een toekomstige generatie mili-

tairen en strategen vormt met een ge-deelde Europese veiligheidscultuur.

POLITIEKE (BIJ)STURINGIn het volgende hoofdstuk wordt ingezetin de opbouw van gedeelde militaire ca-paciteiten, die de defensiebezuinigingenverzoent met extra investeringen. Eerderben ik al ingegaan op de samenvoegingvan de Nederlandse Luchtmobiele Briga-de in de Duitse Division Schnelle Kräfte,die van de beide onderzeebootdienstenen die van de beide Patriotcapaciteiten.Onze minister Hennis-Plasschaert bena-drukt doorlopend dat dit initiatieven vanonderop zijn, maar in de veiligheidsstra-tegie wordt de nadruk gelegd op perma-nente structurele samenwerking en opgezamenlijke identificatie van tekortko-mingen in de militaire capaciteiten,waarbij het Europese Defensie Agent-

schap een belangrijke rol speelt. Toene-mende Europese regie dus.

Over al deze ontwikkelingen heeft hetdoor ons binnenkort weer te kiezen Eu-ropees Parlement niets te zeggen. En hetNederlandse parlement overlegt in com-missieverband met de Nederlandse mi-nisters van Buitenlandse Zaken en defen-sie maar is daarbij afhankelijk van vrij-willige toezeggingen door de minister ofdoor de Kamer aan te nemen moties. Eenherhaalde toezegging van minister Hen-nis-Plasschaert (zij wil zorgen voor eenblijvende betrokkenheid van nationaleparlementen bij de daadwerkelijke uit-zending van eigen militairen) is door detoenemende Sharing & Pooling onderdruk komen te staan. Ik constateerde eer-der dat je, als je dingen samen wilt doen jeaf en toe ook iets samen zult moetendoen. In Der Spiegel van 28 oktober 2013stond onder de kop Weniger Rechte fürsParlement te lezen dat de CDU van Ange-la Merkel de bevoegdheden van deBondsdag bij uitzending van Duitse mili-tairen wil beperken om de zorgen hier-over bij de Europese partnerlanden wegte nemen. De tendens die Rob de Wijkeerder bespeurde dat de zeggenschap vande nationale parlementen in Europa bijde uitzending van militairen zou toene-men wordt dus tegengewerkt door de in-tensievere defensiesamenwerking binnende EU. En zo dreigt het Europees Veilig-heids- en Defensiebeleid een nauwelijksdemocratisch ingebedde instrument vande Europese Unie te worden, met een ei-gen Europese veiligheidscultuur die los-gezongen is van de politiek-maatschap-pelijke discussie daarover binnen de na-tionale lidstaten.

Wat die discussie betreft, is deze nogmaar nauwelijks op gang gekomen. Bijeen commissievergadering van de Twee-de Kamer begin november over deze be-langrijke ontwikkelingen waren drie Ka-merleden (van de twee coalitiepartijenen D66 aanwezig).

Jan Schaake

FONDS VREDESPROJECTEN HEEFT U NODIG!Nog altijd voeren er mensen actie voor vrede. Zij kunnen uw steun goedgebruiken! Fonds Vredesprojecten steunt kleine radicale vredesacties aan debasis. Help mee.

Giro 4738565 t.n.v. Fonds Vredesprojecten

Len

Mun

nik

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 7

Page 8: 2014 #1 VredesMagazine

8 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Stuur een kaart of een brief aanéén of meer gevangenen! Richtlij-nen daarbij zijn:

– Stuur een kaart of brief altijd in eengesloten envelop. Adresseer zo compleetmogelijk, indien gegeven ook het num-mer van de gevangene in de adresseringvermelden. Zet naam en adres van de af-zender op envelop;

– Schrijf onderhoudend en creatief,stuur foto’s of tekeningen. Begin nietmet ‘Jij bent erg dapper, ik zou wat jijhebt gedaan nooit kunnen.’ Dat helpniet echt. Bedenk wat voor post jij zouwillen ontvangen als je in de gevangeniszou zitten. Vertel ook wat jij doet tegenoorlog en oorlogsvoorbereidingen.Schrijf in elk geval niets dat misschiende gevangene in moeilijkheden kanbrengen.

– Als je eventueel antwoord wilt ont-vangen is het soms wel handig te zeggenwaar je politiek staat. Dat kan een redenvoor de gevangene zijn je al dan niet te-rug te schrijven. Maar verwacht niet bijvoorbaat dat de gevangene zal willen ofkunnen antwoorden. Een geadresseerdeenvelop met postzegel er op insluiten,kan ook helpen.

Let op: Niet van alle gevangenen is hetvolledig adres beschikbaar, maar van eenaantal wel. De meest recente lijst gevan-genen vind je hier: http://www.wri-irg.org/programmes/co_alerts

ARMENIË:Ashot Voskanyan, adres: Erebuni PenalInstitutions, Nubarashen, Yerevan, Ar-menië.

Verder: Artur Adyan, Vahagn Marga-

ryan, Garegin Avetishyan, HarutyunKhachatryan, Maksim Khudoyan, GevorgSahakyan, Anania Frigoryan en ArtarunKhachatryan; adres: Nubarashen Prison,Yerevan, Armenië.

In Armenië en Turkmenistan zijn hetJehova’s Getuigen die militaire staats-macht principieel niet erkennen.

CHINA:Liu Yuandong, is gedetineerd na deelna-me aan een protest tegen de atoomproefvan Noord Korea; adres: Tianhe DistrictDetention Centre, Guangzhou, China.

COLOMBIA:Diego Arbey León Hurtado, leest spaans:http://www.wri-irg.org/es/node/22546 ,alleen email adres.

FINLAND:Totaalweigeraar Jesse Kamila, veroor-deeld tot 180 dagen huisarrest, lees:http://www.wri-irg.org/node/21246,geen adres. Totaalweigeraars Topi Loukoen Jaakko Jekunen, lees http://www.wri-irg.org/node/20880.

GRIEKENLAND:Gewetensbezwaarden Lazaros Petromeli-des, Nikolaos Karanikas, CharalabosAkrivopoulos, Michalis Tolis, MenelaosExioglou en Dimitris Sotiropulos wordenherhaaldelijk bestraft, leeshttps://www.wri-irg.org/node/21990hoe hen te steunen.

ISRAËL:Gewetensbezwaarde Bar Ahronovitch ge-vangen genomen, lees https://www.wri-irg.org/node/22699, geen adres. EyalYablonko voor de derde keer gevangengenomen, lees https://www.wri-irg.org/node/22138, adres: Military ID205997406 - Military Prison No. 6 - Mi-litary Postal Code 01860, IDF Israël.

TURKIJE:Ismail Yildez, werd dienstweigeraar in degevangenis, adres: Yüksek GüvenlikliCeva ze Infaz Kurumu, A7\. E. Verder AliFikri Isik, dienstweigeraar, is opnieuwgevangen gezet, adres: Sukru Pasa KislasiAskeri Cezaevi, Edirne, Turkije. Dienst-

weigeraar Onur Erden werd op Cyprusasiel geweigerd, geïnterneerd in een mi-litaire gevangenis bij zijn terugkeer inTurkije, lees http://www.wri-irg.org/node/22077.

TURKMENISTAN:Zafar Abdullaev, Navruz Nasyrlaev, Do-vran Matyrlaev, Yadgarbek Sharipov,Matkarim Aminov, Arslan Dovletov, Ata-murat Suykhanov en Amirlan Tolkachev;adres: Seydi Labour Camp, Turkmeni-stan, 746222 Lebap vilayet, Seydi, urchr.LB-K/12.

USA:Kimberly Rivera kreeg gewetensbezwa-ren tijdens verlof van uitzending naarIraq. Zij is gedetineerd vanwege desertienaar Canada. Moeder van vier kinderenen in verwachting. Lees meer overhoe haar te steunen: http://www.wri-irg.org/node/21706.

Oorlogstegenstander Justin Colbykrijgt negen maanden wegens desertie.Lees verder http://www.wri-irg.org/no-de/21583. Rafil Dhafir (11921-052)krijgt 22 jaar voor humanitaire en finan-ciële hulp aan Irakezen. Adres: FCI TerreHaute, POB 33, Terre Haute, IN 47808,VS.

Chelsea (voorheen Bradley) Manning,35 jaar voor o.a. spionage en diefstal.Adres: PVT Bradley E. Manning, 89289,1300N Warehouse Rd., Ft LeavenworthKS 66027-2304, VS.

Gregory Boertje-Obed, Megan Rice enMichael Walli wegens een ‘verander inploegscharen’ sabotageactie. Adres: Ir-win County Detention Ceter, 132 Cot-ton Drive, Ocilla, GA 31774 BrianChurch, VS.

Jared Chase, Brent Betterly en MarkNeriweem, protest tegen NATO bijeen-komst Chicago. Adres: P.O.Box089002,Chicago, Il 60608, VS.

ZUID KOREA:Kim Bok-Chul (# 598) en Yang Yoon-Mo,activisten tegen de bouw van een USmarinebasis op Jeju Island, adres: JejuPrison, 161 Ora-2 dong, Jeju City, JejuSpecial Self-Governing Island, 690-162,Zuid Korea.

Gevangenen voor de vredeEen erelijst

Jaarlijks vragen wij aandacht voor de ‘Gevan-genen voor de Vrede’, die vanwege hunantimilitaristische houding of actie vervolgdzijn en tot gevangenschap zijn veroordeeld,meestal in een land waar de repressie groot is.In het programma The Right To Refuse To Killonderneemt War Resisters International (WRI) talvan activiteiten ter ondersteuning, en dat issinds de oprichting steeds een kernactiviteit.Als je op de hoogte gehouden wilt worden:CO-Alerts: http://lists.wri-irg. org/sympa/info /co-alert.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 8

Page 9: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 9

In de vijfde aflevering zagen we datde vooroorlogse vredesbewegingverzwakte door de opkomst van

het nazisme. Juist in pacifistischekring werd het gevaar daarvan vroeg-tijdig onderkend en velen meendendat – helaas – in dit uitzonderlijkegeval het kwaad niet zonder geweldgekeerd kon worden. Toch bleven ookvelen trouw aan hun overtuiging. Erkwam zelfs een Plan voor Pacifisti-sche Volksverdediging.

Je kunt niet zeggen dat dit Plan, na-dat Nederland onder de voet was ge-lopen, ten uitvoer is gebracht. Welheeft het pacifisten voorbereid op be-zetting en verzet. Velen van hen beho-ren dan ook tot de verzetsmensen vanhet eerste uur. Pacifistische organisa-ties werden door de bezetter al gauwverboden, midden 1941 waren alleopenlijk uitgegeven pacifistische bla-den verdwenen. Ondergronds gingmen echter door. Er is geen sprakegeweest van specifiek pacifistischeverzetsorganisaties, maar wel warenpacifisten sterk vertegenwoordigd inde ‘Vonkgroep’ rond het illegale blad‘De Vonk’ en in de ‘Vierhoutengroep’.Ook bekend werden de ‘Oorlogsbrie-ven’ van Jo de Haas. Deze hadden eenprincipieel geweldloze inslag. Hijwerd er in 1945 voor gefusilleerd.

Ook de voor de bezetting al gestar-te hulp aan joodse mensen werdvoortgezet. De bekendste exponentdaarvan is Joop Westerweel. Deze in1944 gefusilleerde onderwijzer heefthonderden joden het leven gered enwordt in Israël geëerd met het ‘JoopWesterweel Woud’. Al Jongkind, dieook na de Tweede Wereldoorlogeen grote rol speelde in de vredes-

beweging, heeft in dit bos een boom.In niet-bezette oorlogvoerende lan-den, zoals Engeland, hadden pacifis-ten het ook niet gemakkelijk. Tegende heersende publieke opinie in voer-den sommigen actie om de oorlog testoppen, om een einde te maken aande vernietigende bombardementenop steden en voor een verlichting vande geallieerde blokkade van bezet Eu-ropa, zodat voedsel gezonden konworden voor de hongerende bevol-king. Minder controversieel was dehulp van pacifistische zijde aan oor-logsslachtoffers. Op dit vlak kwamendiverse organisaties tot stand waar-onder ambulance units en lokalevoedselhulp commissies.

Sommige dienstweigeraars gingenakkoord met ongewapende dienst inhet leger. Zij werkten als hospik en bijhet opruimen van bommen. Demeesten gingen alternatieve burger-dienst doen, wat o.a. werk op het landinhield. Onder hen waren er diezochten naar een positief alternatiefvoor oorlog. Zij vormden coöperatie-ve leefgemeenschappen en hooptendaarmee het zaad te zaaien voor denieuwe morele en sociale orde van detoekomst. Het zwaarst hadden paci-fisten het in nazi-Duitsland. Dienst-weigering werd er gelijkgesteld metdesertie en er stond de doodstraf op.Dat weerhield echter lang niet ieder-een ervan zijn geweten te volgen. HetMuseum voor Vrede en Geweldloos-heid beschikt over een Duitse ten-toonstelling die aan deze dapperemensen is gewijd.Zie: http://www. vredesmuseum.nl/t_duits/ vooraf. html.

Chris Geerse

Nederland nucleaireschietschijf

Twaalf jaar debat, twaalf jaar wispelturigheid. DePvdA is nu weer vóór aanschaf van de JSF. Met

nauw verholen spot kwalificeerde een krant ditstandpunt als ‘voorlopig definitief ’ nadat AngelienEijsink de finale switch had gemaakt. Vijftien maandeneerder had ze met haar ferme keuze tegen de JSF ookvrienden van mij voor zich gewonnen, die na hetKunduz-akkoord hun bekomst van GroenLinks hadden.Arme sukkels. Als de PvdA meeregeert kan van allesveranderen – vooral de eigen principes. Zie Eijsink, zieTimmermans. Was ook zo’n hartstochtelijktegenstander van de JSF. Je bent toch wel goed gek alsje als pacifist, antimilitarist of vredesactivist nog ooitPvdA stemt.En wat moet Nederland nou eigenlijk met diemoordmachines? Nog 37 stuks intussen (was: 85), voor4,5 miljard euro. Kunnen er ook zomaar 35 of minderworden, als zich Lockheeds tot nu vertoonde praktijkenvoortzetten. Veel te laat leveren en tegen een prijs dieveel hoger is dan oorspronkelijk voorgesteld. DeRekenkamer wijst op aanzienlijke risico’s die met dezegigaorder zijn gemoeid. Maar defensie wil nietluisteren, de PvdA schuift de bezwaren achteloosterzijde. Niet minder verbijsterend: hoe de KoninklijkeLuchtmacht de complete Nederlandse strijdmachtgijzelt met de F-35’s. En maar klagen over de ‘totale’afbouw van ons geweldsapparaat. Zijn dit niet veeleermachomannetjes die in het hoogste geweldsspectrumwillen blijven meedraaien om de (in hun ogen) mooistespeeltjes te behouden in plaats van zich tevreden testellen met een toch veel beter bij de Nederlandseschaal passende bescheidenheid? Hou je nog eenaardige hoop oorlogsspeelgoed over, inclusieffregatten en aanverwant marinetuig, wentelwieken,terreinwagens, conventionele artillerie. Meer materieelheb je niet nodig voor het adequaat uitvoeren van‘vredes’-missies en het veiligstellen van handelsroutes.Maar ze willen atoomwapens, top toys. Daarom moetenwe opslagland blijven voor atoombommen van de VS.Dus moeten we hun bommenwerpers kopen. DatNederland zo primaire schietschijf blijft, met allebijbehorende apocalyptische nucleaire proporties,wordt verdonkeremaand. De nieuwe versie van de B-61die het bestaande nucleaire wapentuig op Volkel gaatvervangen heeft een kleinere kernlading, is een veelpreciezer wapen en kan op afstand bestuurd worden. Incombinatie met de relatieve onzichtbaarheid van de JSFop radar wordt de drempel om tot inzet over te gaandus veel lager. Heel gevaarlijk. Maar PvdA-politicikrabben zich daarover niet achter de oren. Zetelen er inDen Haag überhaupt nog visionaire vredesduiven vanhet benodigde formaat?

Boudewijn Chorus

Co

lu

mn

CH

OR

US

uit de geschiedenisvan de vredesbeweging

In deze reeks, waarin we steeds een aspect van de geschiedenis van devredesbeweging belichten, het zevende stukje. Daarin gaat het over devredesbeweging in de Tweede Wereldoorlog. De serie is ontleend aande tentoonstelling ‘Zicht op Vrede’ van het Museum voor Vrede enGeweldloosheid. Deze tentoonstelling kan (naast vele andere) geleendworden en is ook te zien op www.vredesmuseum.nl.

Vredesbeweging inde Tweede Wereldoorlog

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 9

Page 10: 2014 #1 VredesMagazine

10 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Het Syrische regime vreesde deoppositie het meest

Sinds enige tijd loopt op de Engelse website OpenDemocracy (OD) een discussie overhoe linkse mensen zich moeten opstellen ten aanzien van de burgeroorlog in Syrië.OpenDemocracy is interessant, omdat het een trefpunt is van journalisten, weten-schappers en activisten en omdat een discussie wordt aangegaan tussen mensen diesceptisch staan ten opzichte van elke vorm van militaire interventie, en degenen die eenlinkse invulling willen geven aan de Responsibility to Protect. De site heeft in hetverleden tal van kritische stukken over de oorlogen in Afghanistan en Irak gepubliceerd.We nemen hier een paar brokstukken uit het debat over met verwijzingen naar dewebsite. We hopen dat ze de discussie ook hier een impuls geven.

Het begon met het publicerenvan een hoofdstuk uit eennieuw boek van Nader Hashe-

mi en Danny Postel, The Syria Dilemma(zie tinyurl.com/ingrijpen), waaruit hetvolgende citaat:

“Veel mensen spreken zich uit tegenhet bewapenen van de Syrische rebellen.Deze stemmen, vooral die van links, be-togen dat het verkeerd en misleidend isom een militaire nederlaag van het re-gime Assad na te streven. Het lijden vande bevolking zou er door worden ver-groot en het conflict verlengd. Een voor-beeld: Stephen Zunes heeft betoogd dat“het essentieel is om niet toe te staan datde begrijpelijkerwijze sterke emotionelereactie op de voortdurende slachtingenleidt tot een politiek die de situatie nogerger maakt.” In antwoord op de vraagwat er moet worden gedaan aan denachtmerrie in Syrië, schreef hij dat “hetkorte antwoord is: helaas niet veel.” Alsalternatief stelt hij voor dat onderhande-lingen met Damascus en het betrekkenvan Rusland en Iran in de diplomatie deenige uitweg bieden uit de Syrische situa-tie.

Hoewel deze argumenten een beroepdoen op onze beste Gandhiaanse impul-sen, getuigen zij bij nadere beschouwingvan een fundamenteel verkeerd begripvan Syrië. Als dit nagestreefd wordt, zalhet conflict niet eindigen, maar zal hetwaarschijnlijk langer duren, vooral om-dat hierbij twee belangrijke elementendie de kern van dit geschil vormen wor-den genegeerd, te weten de aard van hetregime Assad en het recht op zelfbeschik-king van het Syrische volk.

( .. )

klasse die de regering in de watten heeftgelegd klampen zich nog steeds vast aanhet regime Assad. Er zijn zeker dissiden-ten binnen al deze sectoren, maar aan-hangers van het regime vormen samenzowat een derde van de bevolking. Ditbetekent dat zelfs een grootschalige di-recte buitenlandse interventie niet zal lei-den tot een snelle ineenstorting van hetregime.

In tegenstelling tot Hashemi’s argu-ment dat de meedogenloosheid van hetregime Assad bij zijn pogingen om de ge-weldloze strijd voor democratie in 2011te onderdrukken de reden was voor demislukking moet worden opgemerkt, datvanaf de apartheid in Zuid-Afrika, Su-harto’s Indonesië tot en met het Chili vanPinochet, uiterst repressieve regimeswerden verjaagd door grotendeels ge-weldloze burgerlijke opstanden. In som-mige gevallen, zoals bij Marcos in de Fi-lippijnen, Honnecker in Oost-Duitsland,en Ben Ali in Tunesië, gaven de dictatorshun troepen het bevel te schieten op eenmenigte van vele duizenden mensen, omvervolgens tot de ontdekking te komendat hun soldaten dit weigerden. In ande-re landen, zoals Iran onder de Sjah enMali onder generaal Touré, werden velehonderden geweldloze demonstrantenneergeschoten, maar in plaats van dat deoppositie ineenkromp en zich onder-wierp, keerden ze terug in nog grotereaantallen en dwongen uiteindelijk de dic-tators te vluchten.

(...)Er is weinig twijfel dat het regime Assadeerder bevreesd was voor het vermogenvan de geweldloze oppositie om met be-hulp van de kracht van het maatschappe-lijke verzet de macht van de staat te neu-traliseren, dan voor de gewapende groe-pen die de staatsmacht aanvallen waardie het sterkst is – in de gewapende strijd.Het was zich ervan bewust dat gewapendverzet de eenheid van het regime zou ver-sterken en de oppositie zou verdelen. Datis de reden waarom het regime steeds ge-probeerd heeft de democratische krach-ten tot geweld te provoceren . Het be-weerde dat de oppositie was samenge-

Militaire interventie, hoe betreurens-waardig en ingewikkeld het ook mag zijn,is de enige manier om de moordmachinevan Assad te stoppen. Door dit te doenkan het ook een begin zijn voor de men-sen van Syrië om, misschien wel voor heteerst in hun moderne geschiedenis, hunrecht op zelfbeschikking uit te oefenen.”

GROOTSCHALIGE INTERVENTIEHierop kwam een antwoord van StephenZunes van Foreign Policy in Focus. Zuneszegt geen pacifist te zijn (zie: tinyurl.com/interventie):

“In werkelijkheid is mijn verzet tegendergelijk interventionisme gebaseerd opmijn achtergrond in strategische studies,empirisch-historisch bewijs over de ef-fectiviteit van dergelijke interventies enuitgebreid onderzoek in Syrië (...). Hetheeft niets te maken met ‘Gandhiaanseinstincten’ of ‘ideologische zuiverheid’.Als ik geloofde dat Westerse militaire in-terventie zou helpen het lijden van hetSyrische volk te verlichten, Assad snellerzou verdrijven en de opkomst van eenstabiel en democratisch Syrië zou bren-gen, zou ik in tegenstelling tot de meesteGandhianen of andere ideologisch ge-dreven pacifisten militaire interventiesteunen. Al het bewijs dat ik heb gezien,heeft mij echter overtuigd van het tegen-deel.

(...)Een grote minderheid van de Syriërs be-staande uit alawieten, christenen en le-den van andere minderheden, loyalistenvan de Baathpartij en werknemers bij deoverheid, de professionele strijdkrachtenen veiligheidsdiensten en de (grotendeelssoennitische) bevriende kapitalistische

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 10

Page 11: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 11

steld uit terroristen en gewapende gang-sters, zelfs tijdens de eerste maanden vande strijd toen het verzet bijna volledig ge-weldloos was. Dit in het besef dat het Sy-rische volk eerder een regime steunt datwordt uitgedaagd door een gewapendeopstand dan een regime dat uitgedaagdwordt door een grotendeels geweldlozeburgerlijke opstand.”

SPIJTOPTANTENInmiddels melden zich ook de eerste‘spijtoptanten’. Op de website Buzzfeedvertelde een demonstrant van het eersteuur, die nauw met de gewapende groepenhad samengewerkt onder de veelzeggen-de titel ‘Bekentenissen van een Syrischeactivist’ (zie tinyurl.com/sactivist):

“Dus ja, als ik moet kiezen welke kantik in dit stadium zou willen zien winnen,zou ik de kant die al aan de macht is, kie-zen in plaats van de extremistische kantde macht zien grijpen en alle andere tevernietigen. De extremistische groepenhebben geen revolutie in Syrië als doel ofalthans geen democratische. Ze willeneen islamitische revolutie. En dat is iets

dat door de meerderheid van het landniet wordt aanvaard, of je nu Assad on-dersteunt of niet. Ik zou in dit stadiumliever zien dat Assad wint, vanwege éénenkele reden: alle andere alternatievenzijn volstrekt onaanvaardbaar.

(...)Ik denk dat een revolutie in de toekomstzeker nog denkbaar is. Maar als we nietaccepteren dat we nu verloren hebbendat onze revolutie is gestopt, of op pauzestaat, en daarover is groot meningsver-schil tussen de activisten dan betekentdat alles wat nu gebeurt, en al de misda-den die worden gepleegd door Jabhat al-Nusra en ISIS, in de geschiedenis zullenworden beschreven als onderdeel van deSyrische revolutie. Zie je wat ik bedoel?Als we onderscheid kunnen maken tus-sen die eerste periode van de Syrische re-volutie en de huidige periode – een rom-melige situatie als gevolg van een dictatordie zich tegen een revolutie keerde – dandenk ik dat we onze revolutie en onzeambities zuiver kunnen houden en kun-nen onze idealen blijven bestaan. Maarals we langs deze weg blijven afglijden,

dan zullen we onze revolutie zien veran-deren in een islamitische revolutie, en ikdenk dat die in de geschiedenis dan be-kend zal komen te staan als de islamiti-sche revolutie in Syrië.”

In de Internationale Spectator heeft Siet-se Bosgra een artikel gepubliceerd meteen pleidooi voor een ‘derde weg’ in deSyrische revolutie. Bosgra schrijft hier-over (zie tinyurl.com/syri-geweldloos):

“De Westerse wereld moet er naar stre-ven dat ook de derde partij, de Syrischebinnenlandse oppositie die als enigedicht bij het westerse gedachtegoed staat,voor de onderhandelingen wordt uitge-nodigd. Dat zijn de mensen die de massa-le geweldloze protestmarsen organiseer-den, die in maart 2011 het begin vorm-den van de opstand. (...) Het betreft metname het National Coordination Com-mittee for Democratic Change (NCC),een samenwerkingsverband van 15 orga-nisaties dat zich duidelijk uitspreekt voorhet aftreden van Assad.”

Kees Kalkman & Egbert Wever

de de geweldloze

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 11

Page 12: 2014 #1 VredesMagazine

12 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Het Freedom Flotilla West Papuazocht wereldwijde solidariteitvoor het zelfbeschikkingsrecht

van West Papoea en wilde aandacht ge-ven aan schendingen van de mensen- eneigendomsrechten door de Indonesischebezetters van West Papoea, het voorma-lig Nederlands Nieuw-Guinea.

Deze actie werd georganiseerd dooro.a. Uncle Kevin Buzzacott (de Aborigi-nal leider van het Arabunna volk), JacobRumbiak (Minister van Buitenlandse Za-ken van de federale republiek West Pa-poea), Amos Wainggai (gevlucht uit WestPapoea in 2006 per kano), Ronny Kareni(vluchteling uit West Papoea, opgegroeidin een vluchtelingenkamp in PapoeaNieuw-Guinea) en Izzy Brown (zangeresvan de band Combat Wombat).

Deze actie heeft in Australië veel stofdoen opwaaien, omdat er in die periodeook verkiezingen waren en de relatie tus-sen Australië en Indonesië nog steedsbroos is. Er waren steunbetuigingen uitde gehele wereld maar vooral uit het ge-bied van de Grote Oceaan. Gedurende dehele reis werden diverse demonstratiesgeorganiseerd in diverse plaatsen in Aus-tralië, Papoea Nieuw-Guinea, de Ver-enigde Staten en in Nederland. Ook wa-ren er vele solidariteitsacties in West Pa-poea zelf. Hierbij liepen deelnemers ge-vaar om gearresteerd te worden. Ditweerhield de mensen er niet van om tochmee te doen. Ook in Indonesië werd dezeactie opmerkt. Daar reageerde men opdiverse manieren. De autoriteiten dreig-den met eventuele inzet van de marine enarrestaties van de deelnemers van de ac-tie als men de Indonesische wateren zoubinnenvaren. Volgens bronnen stondener ongeveer 2.500 man veiligheidsperso-

neel in Merauke (West Papoea) klaar omeventuele problemen voor te zijn.

HOE BEN IK HIERBIJBETROKKEN GERAAKT?Via internet volgde ik deze actie al vanafhet begin en sta achter de doelstellingenen de manier waarop: vreedzaam, ludieken zeer goede positieve media.

Zelf ben ik zeer actief binnen PAK-FKMCPR 1. Omdat de situatie in de Mo-lukken zeer veel overeenkomsten heeftmet West Papoea wilde ik niet meer aande zijlijn blijven staan. Toen ik de gele-genheid kreeg om ook daadwerkelijkrichting Australië te gaan en mee te doen,ben ik meteen gegaan. Dit was vooral omnamens de Molukse politieke gevange-nen solidariteit te tonen met de actie enpolitieke gevangenen in de Molukken enWest Papoea moreel te sterken. Daar-naast moesten de verhalen van deMolukken, West Papoea en hun gevan-gen actievoerders verteld en verspreidworden. Ik merkte op het vliegveld vanCairns dat het Freedom Flotilla goed doorde media gevolgd werd – maar ook doorde autoriteiten. Bij de douane werd ik erbewust uit gehaald, en mijn bagage on-derzocht. Zij wisten ook al precies waar-voor ik naar Australië was gekomen. Ditheeft ongeveer drie uur geduurd – een

heel aparte ervaring om erachter te ko-men dat men meer weet van je dan jezelf… een les in naïviteit.

Van daar ben ik verder gegaan naarHorn Island (Straat Torres-eilanden),daar heb ik de boten van het FreedomFlotilla opgewacht met de RMS-vlag2,een in Indonesië verboden vlag, waar-voor men tot wel vijftien tot twintig jaarveroordeeld kan worden en tijdens dieperiode ook stelselmatig wordt gemar-teld. Dit is een van de vele overeenkom-sten met West Papoea.

De volgende getuigenis van één van devele Molukse politieke gevangenen overwat hem tijdens zijn gevangenschap isoverkomen, laat zien wat men kan ver-wachten als je vreedzaam laat zien waar-voor je staat.“We wilden aantonen dat deRMS in de Molukken nog bestaat en te-gelijkertijd de Indonesische regering dui-delijk maken dat ze de Molukken haaronafhankelijkheid moet teruggeven. Di-rect werd ik opgepakt en naar een politie-post gebracht, waar ik met een hamer sla-gen kreeg op mijn hoofd. Ik werd gesla-gen, geschopt en met een bajonet, ijzer enhout bewerkt. Ik moest me bukken envervolgens moest ik zeepwater drinkenen werd bewerkt met brandende sigaret-tenpeuken. Toen moest ik mijn broekuitdoen en werd ik dusdanig gemarteld

Freedom Flotilla West PapuaEen konvooi over land en zee voor vrede en gerechtigheid

20 juli 2013 begon de reis van het FreedomFlotilla vanuit Lake Eyre, in het binnenland vanAustralië. Men ging per bus richting Brisbane,Cairns, om daar per boot verder te gaan naar deStraat Torres-eilanden met eindbestemmingMerauke – West Papoea. Daar ging eenceremoniële culturele uitwisseling plaatsvindentussen de inheemse volkeren van Australië enWest Papoea door het overhandigen van heiligwater en as van Lake Eyre.

Foto

: ww

w.f

reed

omfl

otil

law

estp

apua

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 12

Page 13: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 13

dat het dun langs mijn benen liep. Tij-dens de ondervraging werd ik in mijnopen mond bespuwt en moest ik al hetspuug inslikken. Ik werd 3 dagen lang ge-marteld en was zeker één maand langziek zonder dat ik medische verzorgingkreeg.”

Dankzij Molukse mensen in Australiëwaren sommige deelnemers al bekendmet de situatie in de Molukken. Toch hebik het verhaal van de Molukse politiekegevangenen daar mogen vertellen aanjournalisten van krant en radio.

DE FLOTILLA ACTIEMijn ontmoeting met de papoea-organi-satoren van Freedom Flotilla was fantas-tisch, ze waren blij met onze steun vanuitNederland. Tijdens mijn verblijf is er ookactie geweest bij de douane op de StraatTorres-eilanden. Voordat de reis verderging richting West Papoea, hebben deAustralische autoriteiten ons de situatieuitgelegd voor het geval wij de Australi-sche wateren zouden verlaten. Dan zou-den wij onder de wetgeving van Indone-sië vallen en niet meer onder de bescher-ming van Australië. Met andere woor-den: Australië wast op voorhand al zijnhanden schoon.

In het geheim is er een culturele uit-wisseling van het heilige water en as ge-

kanten aan deze actie zoals diverse arres-taties van deelnemers in West Papoea ende blijvend starre houding van diverseregeringen in de wereld over West Pa-poea en de Molukken. Heeft men danniets geleerd van Oost Timor?

Is de actie afgelopen? Nee … misschienin deze vorm wel, maar er zullen actiesblijven komen zolang de situatie in WestPapoea (en Molukken) blijft zoals hij nuis.

1 PAK-FKMCPR is een samenwerkingsver-

band tussen de mensenrechtenorganisaties

PAK Perintis Aksi Kilat en FKMCPR, Founda-

tion for keeping Moluccan Civil- and Political

Rights. Gezamenlijk komen zij op voor de

mensenrechten in de Molukken/Indonesië, in

het bijzonder voor de Molukse politieke ge-

vangenen. Het is een onafhankelijke organi-

satie die vanuit Nederland probeert om ini-

tiatieven op het gebied van hulp en/of acties

voor de RMS-activisten centraal af te stem-

men en centraal te coördineren.

2 RMS; Republik Maluku Selatan. Republiek

der Vrije Molukken, vernoemd naar de onaf-

hankelijke Molukse republiek, die in 1950

werd uitgeroepen en in 1953 definitief door

Indonesië werd bezet.

Meer info: freedomflotillawestpapua.org;

www.pak-amf.org ; www.papuansbehindbars.org

weest. Dit heeft een grote symbolischewaarde voor de bevolking van West Pa-poea. Maar er waren dreigingen van In-donesische groeperingen. Een selectgroepje van deelnemers is stiekem rich-ting Merauke gegaan, de boten van hetFlotilla dienden als afleiding. De daad-werkelijke uitwisseling heeft voor de kustvan West Papoea plaatsgevonden. Demensen uit West Papoea die bij de ont-moeting aanwezig waren, zitten nu on-dergedoken. Desondanks zijn het wateren de as toch in Manokwari terecht geko-men.

Allen vonden het een zeer geslaagdeactie, waarbij lokale inheemse leiders el-kaar opnieuw hebben ontmoet en solida-riteit hebben getoond met de mensen inWest Papoea. Ook heeft de actie zeer veelaandacht gekregen en krijgt die nogsteeds, waardoor de ogen van de wereldsteeds verder open gaan wat betreft WestPapoea en gelukkig ook van de Moluk-ken. Het vreedzame karakter van de actieom aandacht te vragen voor de mensen-rechtenschendingen in West Papoea, isiets om trots op te zijn. En dat geldt ookvoor het vraagstuk van het recht op zelf-beschikking voor de inheemse bevol-king, zeer belangrijk voor de Molukkenen West Papoea.

Er waren natuurlijk ook negatieve

Foto

: ww

w.f

reed

omfl

otil

law

estp

apua

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 13

Page 14: 2014 #1 VredesMagazine

14 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Als je op dit congres om je heenkijkt, zal de gemiddelde leeftijdrond de 45 liggen... De energie

waarmee deze bijeenkomst gepaard gaatdoet eigenlijk een jonger gezelschap ver-moeden. De DFG-VK is dé grote Duitsevredesbeweging die in de gehele bonds-republiek georganiseerd is in verbandenper deelstaat. Het is een sectie van WarResisters’ International in Duitsland zoalsde Vredesbeweging PAIS dat in Neder-land is. De DFG-VK is internationaalvertegenwoordigd en neemt deel in het“Europeesch Anti-militaristisch Net-werk”(EAN) met War starts here tegen deNATO en tegen oorlogsvoorbereiding.Demonstraties en acties in Duitslandvinden vaak plaats bij militaire objecten,bij wapenproducenten en bij evenemen-ten waar het leger propaganda voert. DeDFG-VK maakt actief deel uit van decampagnes Atomwaffen.frei en AktionAufschrei - Stoppt den Waffenhandel enneemt deel in de Bund für Soziale Vertei-digung (BSV).

De laatste jaren, sinds in Duitsland demilitaire dienstplicht is afgeschaft voertde DFG-VK steeds vaker en effectieververzet tegen de militarisering van dejeugd. In 2012 werd in Darmstadt samenmet de WRI een internationale conferen-tie gehouden waar bleek hoe de NATOover meer landen een strategie van ac-

ceptatie van het leger voert, nu rekrute-ring voor een beroepsleger overal aan deorde is. Op scholen wordt niet alleenvoorlichting gegeven, maar er wordenook geschiedenislessen verzorgd. Het le-ger is zelfs sponsor en levert leraren voorscholen. De wapenindustrie blijkt be-trokken te zijn bij de ontwikkeling vangaming voor de jeugd, juist als het gaatom ‘oorlogje spelen.’ De acties tegenatoomwapens gaan onverminderd door,inmiddels worden de dronen stevig aan-gepakt. De DFG-VK laat geen militairevenement voorbijgaan zonder in actie tekomen. Vele acties zijn vrolijk en feeste-lijk van opzet, waarmee de vredeswilwordt vertegenwoordigd.

Op dit congres staan niet de acties ophet vergaderprogramma. Daaroverwordt in de wandelgangen gepraat. Diestaan behoorlijk vol met literatuur en ac-tiemateriaal van antimilitaristische uit-geverijen en actiegroepen. Naast een aan-tal huishoudelijke zaken is het nieuwebeginselprogramma voor de komende

Antimilitaristen inDuitsland: veelzijdig engezamenlijk in actie

Ver over de honderd afgevaardigden uit alledeelstaten van de Bondsrepubliek Duitslandwaren naar het tweejaarlijkse Bundeskongressvan de Deutsche Friedens Gesellschaft - VereinigteKriegsdienstgegner Innen DFG-VK gekomen, datvan 27 tot 29 september j.l. in Dortmund plaatsvond. Er kwamen veel meer dan verwacht enhet paste allemaal maar net in de zaal van dejeugdherberg. Maar het gaf wel een kick. DeDFG-VK leeft en is volop in actie en is eenactuele en spraakmakende factor in de Duitsesamenleving en heeft succes.

tien jaar geagendeerd. Na een jaar discus-sie zijn er toch een boel amendementen.Maar uiteindelijk wordt het programmamet groot applaus aangenomen. Hettoont de veelzijdigheid en gezamenlijk-heid van de DFG-VK en is van genoegbelang om bijna geheel hieronder ver-taald weer te geven.

Aan het einde van het programmawordt aangegeven hoe men het wil uit-voeren. De DFG-VK is actiegericht endat zullen we de komende jaren merken.In Nederland zullen we er nog heel hardaan moeten trekken, willen we ook hierde vanzelfsprekendheid van militarise-ring van de samenleving terugdringen.

ONDER HET MOTTO RHYTHM BEATS BOMBSWERDEN OP 21 AUGUSTUS DE TOEGANGS-

POORTEN VAN VLIEGBASIS BÜCHEL INDUITSLAND 24 UUR LANG GEBLOKKEERD.

OP VLIEGBASIS BÜCHEL LIGGEN DE LAATSTE20 AMERIKAANSE ATOOMBOMMEN OP

DUITS GRONDGEBIED.

Foto

: Jen

s V

olle

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 14

Page 15: 2014 #1 VredesMagazine

Begi

nsel

prog

ram

ma

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 15

Wie zijn wij?De Deutsche Friedensgesellschaft - Verei-nigte KriegsdienstgegnerInnen (DFG-VK) is een pacifistische organisatie.Mensen van verschillende wereldbe-schouwingen en politieke opvattingen,die hun verantwoordelijkheid voor eenmenswaardige toekomst erkennen en inernst willen nemen, hebben zich in deDFG-VK verenigd. In de DFG-VK zijnmensen georganiseerd die uit pacifisti-sche en antimilitaristische motieven zichtegen oorlog als politiek middel inzet-ten.

Wij handelen naar de beginselverkla-ring van War Resisters’ International:‘Oorlog is een misdaad tegen de mens-heid. Ik heb daarom besloten geen enke-le vorm van oorlog te ondersteunen enmee te werken om alle oorzaken vanoorlog weg te nemen.’

Er volgt een beschrijving van de geschie-denis die begint met de oprichting vande DFG in 1892.1 Het programma ver-volgt met:

Waar bevinden wij ons?Oorlog begint hier. Sinds1990 vindt inDuitsland een militarisering van de bui-tenlandse en veiligheidspolitiek van desamenleving plaats. De Bundeswehrwordt tot interventieleger omgebouwden neemt samen met legers van anderestaten deel aan oorlogsinzet binnen enbuiten Europa. Dit is onderdeel van dewereldwijde strategie van de NATO ende Europese Unie. Hun doelen zijn on-der andere het waarborgen van de eigenexport en de ongehinderde toegang totgrondstoffen en markten. Als één van degrootste wereldwijde exportlanden vanwapens is Duitsland bij praktisch allemilitaire conflicten betrokken. Alle rege-ringspartijen hebben de laatste jarenverklaard dat het bovendien hun doel isde Bundeswehr nog meer voor inzet inhet buitenland toe te rusten. Oorlogwordt een normale optie van de Duitsepolitiek. De DFG-VK stelt zich vast be-sloten tegen deze militaire interventie-politiek op en laat alternatieven zien.

Wat willen wij?Ons doel is de verbanning en afschaffingvan oorlog is welke vorm dan ook. Wijzien het als onze opgave oorlogsvoeringte hinderen, komende oorlogen te ver-hinderen en ons tegen alle vormen vanoorlogspropaganda op te stellen. Metoorlog worden conflicten niet opgelost,

maar alleen nieuwe conflicten en nieuwgeweld uitgelokt. Oorlog verschaft geenmaatschappelijke zekerheid. Met oorlogworden mensenrechten niet beschermd,maar wordt alleen menselijk leven ver-nietigd. Met oorlog wordt niet aan op-lossing van dringende globale proble-men zoals armoede, onrecht, aantastingvan het milieu en klimaatverandering,bijgedragen, maar worden deze proble-men alleen maar verergerd.

Ons handelen is erop gericht dat mili-tair geweld en het soldatendom ver-dwijnt en uit de internationale betrek-kingen gebannen worden. Wij onder-steunen de weigering van alle militaireen niet-militaire oorlogsdiensten als ei-gen bijdrage tegen oorlog en oorlogs-voorbereiding. Wij zetten ons in voorhet onbeperkte mensenrecht op dienst-weigering.

Wij zetten ons ervoor in dat de wa-penhandel en wapenproductie gestoptwordt. Als één van de wereldwijd leiden-de exporteurs van bewapening draagtDuitsland massief mede schuld aanmassamoorden in de hele wereld. Inplaats daarvan bevorderen wij conversievan bewapening en daarmee de volledi-ge omzetting van de bewapeningsindus-trie op een duurzame civiele productie.Militaire inlichtingen- en killerdronendragen bij aan de escalatie van de oor-logsvoering. Ze maken mogelijk datmensen doelgericht worden gedood enzetten een nieuwe bewapeningsspiraal ingang. Duitsland moet afzien van elkevorm van militaire dronen. Wij wijzenhet militair gebruik van de infrastruc-tuur van Duitsland door de VS en ande-re militaire mogendheden in welkevorm dan ook af. Wij eisen de afschaf-fing van de Bundeswehr als eerste stapvoor de wereldwijde ontwapening. Con-flicten kunnen duurzaam en geweldloosopgelost worden. Daarom eisen wij dater methoden van civiele conflictbehan-deling worden ontwikkeld, beproefd entoegepast.

Voor ons betekent vrede de verwerke-lijking van politieke, sociale en econo-mische rechtvaardigheid op de hele we-reld. Ondeelbaar daarmee verbonden isdat natuurlijke levensvoorwaarden be-houden blijven en dat niet vervangbarebronnen beschermd blijven. Want deeconomische geweldsverhoudingen, zo-als tegenwoordig de op uitbuiting berus-tende kapitalistische maatschappelijkewereldorde, verstoring van het milieu ende verspilling van grondstoffen, veroor-

zaken nieuw oorlogsgevaar en brengenmenselijk leven in gevaar. Ook racisme,nationalisme en patriarchale heerschap-pij zijn vormen van geweld die het ont-staan van oorlogen bevorderen en waarwij afstand van nemen.

De DFG-VK propageert geen bepaaldpolitiek of sociaal systeem. Wij erkennenechter als beslissende criteria voor deverdere ontwikkeling van politiek enmaatschappij de verwerkelijking vanmensenrechten, de onaantastbaarheidvan menselijke waarden alsook de af-bouw van structureel geweld. Daartoebehoort de allesomvattende democrati-sering van politieke en economischeprocessen.

Hoe wij werkenVanuit de overtuiging dat middelen endoel met elkaar moeten overeenstem-men, bereikt de DFG-VK haar politiekedoelen uitsluitend met geweldloze mid-delen; deze sluiten de verwonding endoding van mensen uit en stellen con-flictoplossing door dialoog als doel. Ge-weldloze methoden zoals bijvoorbeeldverschillende vormen van weigering,burgerlijke ongehoorzaamheid, directegeweldloze actie, zijn georiënteerd opmorele legitimiteit van doelen en mid-delen, niet op formele legitimiteit.

Het pacifisme van de DFG-VK vereisteen duurzaam politiek handelen met hetdoel voorwaarden te scheppen voor eenwereld zonder oorlog en onderdruk-king. Dat betekent:– het organiseren van effectieve protes-

ten en geweldloze tegenstand tegenoorlogen en tegen Duitse deelnameaan oorlogen;

– het met effectieve publiciteit propage-ren van ontwapening met volledigedemilitarisering als doel;

– het uitvoeren en ondersteunen van ac-tiviteiten die gericht zijn tegen de re-krutering door de Bundeswehr alsookhet bevorderen van antimilitaristischbewustzijn met als doel de volledigeverbanning van het soldatendom.Daarom zetten wij ons in voor de al-gehele invoering van uitsluitend civie-le hogescholen en universiteiten enhet verbod van optreden van de Bun-deswehr op scholen;

– de openbare discussie over de taak vansoldaten: het doden van mensen;

– de internationale samenwerking metals doel alternatieven voor militaire engeweld bevorderende structuren teontwikkelen en te realiseren.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 15

Page 16: 2014 #1 VredesMagazine

16 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Met als achtergrond de uitgeoefendedwang van dienstplicht roepen wij allesoldaten van de Bundeswehr op verderdienst te weigeren en hun contract methet leger te beëindigen. Wij wijzen demilitaire dienst en elke dienstplichtvan de staat af en eisen definitieve af-schaffing. Wij ondersteunen dienst-weigeraars wereldwijd.

De verscheidenheid van ons hande-len zien wij als de grondslag van onzewerkzaamheid. Wij begroeten in hetbijzonder originele en creatieve actie-vormen en slogans, hebben er plezierin samen voor één zaak te staan en le-ren van elkaar.

Om onze vaardigheden en krachtenter verwerkelijking van de genoemdedoelen te bundelen en onze bereid-heid door persoonlijke inzet politiekwerkzamer te laten worden, hebbenwij ons in de DFG-VK georganiseerd.In de DFG-VK ondersteunen wij el-kaar in ons dagelijks engagement te-gen de oorlog, en zijn wij solidair daarwaar onze leden, maar ook mensenbuiten onze organisatie, door dit en-gagement door repressies worden ge-troffen.

Het politieke pacifisme, zoals deDFG-VK het verstaat, moet zijn onaf-hankelijkheid tegenover regeringen enandere instituties beijveren en bewa-ren. Wij voelen ons met mensen engroepen met gelijke doelstelling in onsen andere landen verbonden en zienons als deel van een wereldwijde be-

weging voor vrede, gerechtigheid eneen menswaardige toekomst.

Dit beginselprogramma dat doorhet DFG-VK Bundeskongress 2013 isvastgesteld, is de basis van waar wijuitgaan bij discussies over actuelevraagstukken. Daarbij zullen wij ookbinnen de DFG-VK slechts zelden toteenheid gelijke antwoorden komen.Dat is niet erg, maar zelfs goed: Wantvrede is een wederzijdse uitdaging enhet elkaar vinden in gemeenschappe-lijke actie.

Frank Feiner

1 De geschiedenis en andere informatie is telezen op de website www.dfg-vk.de.

Vrede en grotemaatschappelijke verandering

“Alles stroomt,” zei Heraclitus. Ookvredesmensen lijken dit in deze tijd van

enorme maatschappelijke verandering (of revolutievolgens transitie-hoogleraar Jan Rotmans in z’nboek ‘In het oog van de orkaan’) te gaan inzien. Het1) weefsel van de samenleving, 2) de economie, 3)de technologie en ook 4) het denken zijn sterk aanhet veranderen. Zie ook de overgang van dualiteits-bewustzijn (nog blijven hangen in tegenstellingenals goed en kwaad) naar eenheidsbewustzijn, die iksignaleer. Waarbij overigens het oude denken laatstaan oude structuren niet meteen ook weg zijn.Vredesmensen ruiken zeker hun kansen, alsAmerikaanse kernkoppen in ons land mogelijkkunnen worden ingeruild tegen de JSF. Het verzettegen Westerse wapenleveranties aan Syrischerebellen mocht er ook zijn. Tevens begint kritiek opde drone-oorlogvoering van Obama, die slachtoffersaan eigen kant zou uitsluiten, nu zelfs in de VSineens meer op te komen. Toch kun je niet zeggen,dat de inzet of actie voor vrede vandaag de mensenecht in vervoering brengt. Dit te meer waar de opeen Gandhi lijkende 16-jarige Malala in Collegetour(Nederland 3) wel groot enthousiasme teweeg konbrengen. Zij heeft zielenkracht en wijst het Westener op dat Afghanistan geen wapens nodig heeft,maar scholen. En tegen de jihadisten, die haar metgeweld belaagden en bijna het leven namen, zegt zedat ze hen vergeeft. Ze wijst hen er tevens op, dat zezich totaal vergissen in hun perceptie van deislamitische jihad, dus dat die juist geen geweldimpliceert. Je proeft hier een spirituele geladenheid.Het bepaalt ons er bij, dat vrede meer is dan hettype straaljager of de ook in mijn ogen nog te groteomvang van onze ‘defensie’, omdat we zo nodig inMali weer onze ‘bondgenoten’ moeten helpenstrijden tegen de jihadisten. Maar hoe we met elkaaromgaan, individueel en collectief, polariserend danwel fanatiek debatterend of niet, heeft tevens eenvredesdimensie. Het eigen onbehagen populistischprojecteren op derden, is eerder geweld dan vrede.Dat geldt ook voor minder goed met jezelf omgaan.“Met de ander strijden geeft oorlog, maar worstelenmet zichzelf geeft vrede,” zegt een soefiwijsgeer.Zonder innerlijke vrede zien we de ander en denatuur vaak niet zitten. Rotmans voorspelt mededoor de digitale revolutie een Groene Eeuw. Wapenszullen in zo’n eeuw nog niet weg zijn. Maar is hetvredesperspectief dan toch niet, dat mensen welbeter met elkaar en zichzelf omgaan?

Hans Feddema

Co

lu

mn

FE

DD

EM

A HET DFG/VK CONGRES IS ACCOORD MET HET PROGRAMMA.29 SEPTEMBER, DORTMUND

Foto

: Ste

fan

Phil

ipp

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 16

Page 17: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 17

Springstof Samenstelling Canpagne tegen Wapenhandel

Kernwapens controversieel of niet?De Belgische bank KBC claimt “het

meest vergaande beleid inzakecontroversiële wapens in de wereld” tehebben. Recentelijk openbaarde het rap-port ‘Don’t Bank on the Bomb’ van de In-ternational Campaign to Abolish Nucle-ar Weapons (ICAN) en IKV Pax Christiechter investeringen van KBC in Serco,een bedrijf dat betrokken is bij ontwikke-ling en onderhoud van kernwapentech-nologie. Hiernaar gevraagd gaf KBC deverbijsterende reactie dat “kernwapenswettelijk gezien niet erkend worden alscontroversiële wapens. Wij houden onsdaaraan.” Dit leverde boze reacties vanbijvoorbeeld de Belgische vakbondBBTK op.

Het is een raadsel hoe KBC op het ideekomt dat ‘controversieel’ een juridischbegrip is. Een controversieel wapen is eenwapen dat zo afschuwelijk is dat veelmensen willen dat het niet zou bestaan.Terwijl het debat over de vraag of kern-wapens illegaal zijn nog loopt, is hetmoeilijk te begrijpen dat iemand zelfsmaar kan bedenken ze als niet-contro-versieel te bestempelen. Het zijn massa-vernietigingswapens. Als ze gebruiktworden, zijn ze zonder onderscheid do-delijk voor burgers en militairen, en huneffecten kunnen niet begrensd worden intijd of in ruimte. Dat waren overigensook belangrijke argumenten voor hetverbod op landmijnen en clustermuni-tie. Kernwapens hebben de potentie demensheid en de hele planeet compleet teverwoesten. Afgelopen maart waar-schuwde het Internationale Rode Kruisdat er geen effectieve manier is om hulpte verlenen aan slachtoffers van eennucleaire ontploffing. Hoe kan zo’n wa-pen ‘niet controversieel’ genoemd wor-den?

Toch volgt het ABP, het grootste Ne-derlandse pensioenfonds en een van degrootste ter wereld, hetzelfde beleid alsKBC. Het zegt op een verantwoorde ma-nier te willen beleggen, maar het beleidop dit vlak komt neer op enkel het zichaan de wet houden – iets wat je sowiesozou mogen verwachten.

ABP investeert om die reden niet inanti-personeelsmijnen, clustermunitie

en biologische en chemische wapens. Hetziet echter geen probleem in investerenin kernwapens: “Kernwapens maken veeldiscussie los. De een zal de aanwezigheidvan kernwapens bevorderlijk vindenvoor de vrede, de ander zal ze willen uit-bannen. Dat is dan ook de reden waaromABP een objectief kader nodig heeft omte beoordelen waar het pensioenfondswel en niet in wil beleggen. Het fondsvolgt daarom de lijn van de Nederlandseoverheid. Veel overheden zien kernwa-pens als een noodzakelijk kwaad. Zo isNederland partij bij het Non-prolifera-tieverdrag (1968) dat streeft naar kern-ontwapening. Dit verdrag regelt dat al-leen de vijf permanente leden van de Vei-ligheidsraad kernwapens in bezit mogenhebben. Daarmee erkent Nederland dathet bezit van kernwapens van deze lan-den legitiem is. En daarmee is productieen onderhoud van deze wapens legaal.”

Op basis van deze redenering belegtABP voor honderden miljoenen euro’s in

kernwapenbedrijven, en de investeringenin deze bedrijven nemen toe.

Gelukkig worden ABP en KBC meeren meer uitzondering op de regel. Ver-mogensbeheerder Syntrus Achmea, diede beleggingen van veel Nederlandsepensioenfondsen verzorgt, heeft bijvoor-beeld kernwapens expliciet opgenomenin haar definitie van controversiële wa-pens, waarin niet belegd wordt. En DeltaLloyd besloot afgelopen februari kern-wapens toe te voegen aan de lijst van con-troversiële wapens waarin het niet wil be-leggen. Het ‘Don’t Bank on the Bomb’-rapport identificeert vele positieve voor-beelden van institutionele beleggers diezich realiseren dat kernwapens wel dege-lijk uiterst controversieel zijn en dus nietals beleggingskans beschouwd moetenworden.

Er is grote publieke druk nodig omachterblijvers als ABP en KBC te overtui-gen dat hun beleid van investeren inkernwapens absoluut onhoudbaar is.

Jordanië koopt opnieuwNederlandse F-16sIn tijden van bezuinigingen helpen alle

beetjes. Dat geldt ook voor defensie.Met de verkoop van overtollig geraaktmaterieel kunnen gaten in de begrotingworden gedicht. Momenteel staat het no-dige in de etalage: van Leopard tanks enFennek pantservoertuigen tot Cougarhelikopters en F-16s.

Van die laatste verkocht Nederland erin september vijftien aan Jordanië, dat in2009 ook al zes F-16s had afgenomen. Sa-men met Chili is Jordanië de belangrijk-ste klant van tweedehands wapens uitNederland. In 2010 kocht het een grotepartij landmachtspullen: 121 M-109 ka-nonnen, 510 YPR en M-577 pantservoer-tuigen, 467 militaire trucks en munitievoor bijna 30 miljoen euro. Momenteelstaat een andere order voor 60 stuksluchtafweergeschut (de PRTL – de pant-serrupsvoertuigen tegen luchtdoelen)nog in de wacht.

Ondanks een slechte mensenrechten-situatie en de precaire situatie in de regio– denk aan de buurlanden Israël, Liba-non en Syrië – ziet Nederland de leveringvan grote partijen wapens aan Jordaniëniet als problematisch. Dat het een be-langrijke Westerse partner is in de War onTerror, speelt zonder twijfel een positieverol in de beoordeling van exportvergun-ningen. Toch vallen de vergunningenniet te rijmen met de wapenexportcrite-ria zoals die in Europees verband zijn af-gesproken. Immers, de kans op gebruikvan de gevechtsvliegtuigen in een bin-nenlands of regionaal conflict is reëel.Van een ‘restrictief wapenexportbeleid’ isin de praktijk dan ook geen sprake.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 17

Page 18: 2014 #1 VredesMagazine

18 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

Beelden van oorlog en verwoesting:het Westelijk Front in de Eerste Wereldoorlog.

“Von Westen nichts neues”Maar de beelden hadden ook van Syrië kunnen zijn.Hebben dit soort beelden geen nieuwswaarde meer? Het beeld van een breiende soldaat is nieuw.Het lijkt alsof je in het hospitaal nog het beste af bent.Aan het front is het voortdurende alertheid:Oren gespitst op gevaar uit de lucht,Terwijl de krater werd geslagen Door een aanslag via een tunnel onder het front:De grootste niet-nucleaire explosie in de krijgs-geschiedenis: Messines, 7 juni 1917.Meer dan 10.000 doden.Lang geleden en vergeten.

Jan Schaake

1914-1918M

ESSI

NES

191

7

VER

DU

N 1

916

AISN

E 19

17

WES

TFR

ON

T

WAS

HIN

GTO

N D

.C. 1

917

AISN

E 19

17

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 18

Page 19: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 19

WES

TFR

ON

T

WES

TFR

ON

T

WES

TFR

ON

T

AISN

E 19

17

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 19

Page 20: 2014 #1 VredesMagazine

20 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

VredesMagazine wordt gratistoegezonden aan leden van hetHVP, Pais en ook aan donateursvan Stop de Wapenwedloop enVD AMOK. Als u Vredes-Magazine regelmatig op uwdeurmat wilt vinden kunt u duslid of donateur worden van éénof meer van deze organisaties.Zie de beschrijvingen op dezepagina. Een abonnementzonder ergens lid of donateurvan te worden is ook mogelijkvia opgave aan: Vredes-Magazine, Vlamingstraat 82,2611 LA Delft of naarinfo@ vredesmagazine.nl

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONALLEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM Obrechtstraat 43, 3572 EC UtrechtTelefoon 023-5252201 / 030-2321745,e-mail: [email protected]

Op de website aandacht voor NAP1325: actieplan vrouwen,vrede, veiligheid.

VD AMOKOns adres: Obrechtstraat 433572 EC Utrecht030 8901341www.vdamok.nl

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen deVereniging Dienstweigeraars (VD) en het AntimilitaristiesOnderzoekskollektief (AMOK). We doen onderzoek op het gebiedvan oorlog en vrede en leveren zo een bijdrage tot een radicalevredesbeweging in de vorm van berichtgeving en analyses. VoorVredesMagazine maken wij de onderzoeksdossiers.

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrumen kantoor (waar ook Vredesmagazine wordt gemaakt) zijnwelkom op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.

HAAGS VREDESPLATFORMSecretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)e-mail: [email protected] www.haagsvredesplatform.nl.

Op de website van het Haags Vredesplatform aandacht voor voor-lopig programma 2.Dh5, een festival voor en over actievoeren.

VREDESBEWEGING PAISVredesbeweging Pais is de Nederlandse takvan War Resisters’ International. Onze wortelsgaan terug tot de Eerste Wereldoorlog.

Vredesbeweging Pais staat voor het ideaal van een wereld zonderoorlog en voor een geweldloze, duurzame en rechtvaardige samen-leving. We zijn daarvoor op vele manieren actief in Nederland envia de WRI in de hele wereld.

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.

STOP DE WAPENWEDLOOPStop de wapenwedloop is van oorsprong een"samenwerkingsverband", ontstaan bij deopkomst van de massabewegingen, zoalstegen de neutronenbom aan het eind van dejaren zeventig jaren en die tegen de plaatsingvan kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoeoorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillendebenaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet welplaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingenuitstijgende vredesbeweging een noodzaak.

HUMANISTISCH VREDESBERAADPostbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0631275464.e-post: [email protected]: www.humanistischvredesberaad.nl

Op de website aandacht voor vredesproces in Midden Oosten enactie Tekenen Voor Vrede.

Abonneeworden

Wilt u het nieuws van en voorde vredesbeweging sneller enuitgebreider? Abonneer u dangratis op onze e-mail-

nieuwsbrief VredesNieuwsvia: www. vredesbeweging.nl/nieuws/aanmelden.php

VredesNieuws

Het Vredesmagazine en zijn organisaties

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 20

Page 21: 2014 #1 VredesMagazine

AMOKVDOnderzoeksdossier

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman

Gifgasgebruik in de Irak-Iranoorlog • Sarin vanSyrië resultaat van angst • Korte geschiedenis van gifgas •Moeizame ontwapening van supermachten • Een chemische

waakhond in Den Haag • Overzicht chemische wapens

Chemische wapensChemische wapens

LON

DEN

TIJ

DEN

S D

E TW

EED

E W

EREL

DO

OR

LOG

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 21

Page 22: 2014 #1 VredesMagazine

22 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

AMOK OnderzoeksdossierVD

Gifgasgebruik in de oorlog tu

gebruik van brandbommen en chemi-sche wapens bij Susangerd, in Iran. Der-gelijke berichten vallen achteraf moeilijkte verifiëren. Wel is bekend dat Irak in debeginjaren van de oorlog CS traangas ge-bruikte, waarvan militair gebruik verbo-den is. Het gebruik ervan had vooral eenpsychologisch effect: Iran dacht met do-delijk gifgas te maken te hebben. DeIraanse fysioloog Dr. Foroutan, die als le-gerarts het gebruik van chemische wa-pens in de Irak-Iran oorlog van dichtbijheeft gevolgd, komt tot ongeveer 25 aan-vallen met chemische middelen voor deperiode tot augustus 1983; daarbij zou-den in totaal twintig doden zijn gevallen.

Daarna, en parallel aan de ingebrui-kname van de laboratoria in Samarra,nam de inzet van gifgas rap toe. De eerstegoed gedocumenteerde aanvallen von-den in juli en augustus 1983 plaats in enrond Haj Omran, in het noordelijkeKoerdische grensgebied. Iraakse MiG-21gevechtsvliegtuigen voerden voor heteerst luchtbombardementen met gifgasuit. Het uitblijven van een internationale

nathan Tucker schrijft daarover:“Hoewelde Westerse steun aan het Iraakse pro-gramma voor chemische oorlogsvoeringsoms onbewust was, verkochten sommi-ge zakenlui zonder scrupules chemica-liën of apparatuur aan SEPP, met volledi-ge kennis van de uiteindelijke bestem-ming. Een zo’n persoon was HelmutMaier, de directeur van de West-Duitsefirma Karl Kolb”.

Medio 1983 waren de laboratoria klaaren werd de productie van mosterdgasdaar opgestart. Het jaar erop begon ookde productie van de zenuwgassen sarinen tabun. Tussen 1981 en 1989 produ-ceerde Irak in totaal bijna 3500 ton che-mische strijdmiddelen. (Na een ‘pauze’ in1989 nog eens 400 ton in 1990.) Grofwegdriekwart daarvan was mosterdgas.

Al vroeg in de oorlog verschenen deeerste berichten over chemische wapensin de pers. Begin november 1980 melddede Washington Post dat Irak zich traindein chemische oorlogsvoering. Twee we-ken later berichtte de Britse Daily Tele-graph op basis van radio Teheran over

In september 1980 viel Irak buurland Iranbinnen. De acht jaar durende oorlog kostte aanhonderdduizenden het leven. Het leger vanIrak zette op grote schaal chemische wapensin. In totaal stierven meer dan 100.000 Iraniërsen Koerden aan de gevolgen hiervan.De aanval op de Koerdische plaats Halabja islater symbool geworden voor de gruwelijkegevolgen van die oorlog en chemische oorlogs-voering in het bijzonder.

Veel chemische stoffen om wa-pens te kunnen maken, werdengeleverd door westerse landen.

Nederland speelde daarbij een sleutelrol.Voor het mosterdgas dat op grote schaalwerd gebruikt door Irak, leverden Neder-landse bedrijven en personen vele hon-derden tonnen grondstoffen. De Neder-lander Frans van Anraat werd pas na deAmerikaanse inval in Irak in 2003 het ge-zicht van die chemicaliënhandel voorSaddam Hoessein. In 2007 werd hij ver-oordeeld tot 17 jaar gevangenisstraf.Voor de meeste andere leveranciers inbinnen– en buitenland had hun bijdrageaan het chemische wapenprogrammavan Irak amper juridische consequenties.

OPBOUW WAPENPROGRAMMABegin jaren zeventig zette Irak de eerstevoorzichtige stappen op weg naar een ei-gen chemisch wapenprogramma. Deoorlog tegen Iran versnelde dat proces.Volgens de Amerikaanse inlichtingen-dienst CIA had Irak zich tussen 1978 en1981 bekwaamd in de productie vanmosterdgas, en beschikte in 1981 overeen voorraad van zeker tien ton.

In augustus van dat jaar startte Irakeen ambitieus productieprogramma inSamarra. Als cover-up werd gekozen voorde onschuldig klinkende naam State Es-tablishment for the Production of Pesti-cides (SEPP).

Het Duitse bedrijf Heberger Baubouwde een groot deel van de productie-ruimtes. Karl Kolb uit Dreieich, vlakbijFrankfurt, leverde veel van de productie-apparatuur en nam de inrichting van hetgros van de laboratoria voor zijn reke-ning. Het motto van het bedrijf luiddenog altijd: “Serving mankind by servingscience”. De chemische wapenexpert Jo-

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 22

Page 23: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 23

og tussen Irak en Iran

reactie zou Irak hebben gesterkt om metdergelijke aanvallen door te gaan, die inelk geval de daaropvolgende maandengeleidelijk toenamen.

Dat wil niet zeggen dat men in Europaen elders toen nog van niets wist. Het wasklaarblijkelijk alleen geen issue dat ookop de agenda stond. Op 9 september1983 stuurde minister van BuitenlandseZaken Hans van den Broek een telex naarTeheran en Bagdad om te vragen naarberichten over gifgasgebruik, naar aan-leiding van een artikel van persbureauAFP de maand ervoor. Pas twee maandenlater kwam van beide kanten bericht te-rug dat een en ander inderdaad aanne-melijk werd geacht. Vanzelfsprekend wasWashington al lang en breed op de hoog-te van zowel de buitenlandse hulp bij deopbouw van het wapenprogramma, alshet gebruik van het gifgas. Ondertussenwaren Donald Rumsfeld – op dat mo-ment speciale gezant van president Ro-

AMOK OnderzoeksdossierVD

nald Reagan – en Frits Bolkestein allebeieind 1983 op bezoek in Bagdad, de laatsteom als minister van Buitenlandse Handeleen handelsakkoord met Irak te tekenen.Het tekent de verhoudingen met Irak, aldrie jaar verwikkeld in een bloedige oor-log die het zelf begon.

In februari 1984 was Irak het eersteland dat ooit zenuwgas – tabun – inzetteop het slagveld, niet veel later gevolgddoor sarin, ook een zenuwgas. In 1986 ennog een keer begin 1988 vonden zwareoffensieven plaats met als inzet hetschiereiland Faw. Mede door massaalIraaks gebruik van mosterdgas en ze-nuwgas vielen duizenden slachtoffers.

GENOCIDE OP DE KOERDENHet gebruik van gifgas door Irak leundeop twee gedachten: als tegenwicht tegende massale aanvallen van Iraanse solda-ten – vaak nog jonge jongens – en alsstrafmaatregel tegen Koerden die vancollaboratie met Iran werden verdacht,als onderdeel van de zogenaamde Anfalcampagne.

De eerste grote aanvallen met gifgas opKoerden vonden tussen half april en eindjuni 1987 plaats aan weerszijde van degrens. Met name het Iraans-KoerdischeSerdasht werd zwaar getroffen. Duizen-den gewonden en meer dan honderd do-den vielen te betreuren. In Iraaks Koerdi-stan vielen de valleien van Balisan en Ja-fati ten prooi aan het gifgas. Niet langerwaren Iraanse soldaten en hun bondge-noten het doelwit, maar specifiek deKoerden.

Vanaf februari 1988 volgden nieuw of-fensieven om af te rekenen met de ‘bin-nenlandse vijand’ in een militaire cam-pagne die met recht het etiket genocideverdient. Ali Hassan al-Majid, een neefvan Saddam Hoessein en beter bekendals Ali Chemicali, mag verantwoordelijkworden gehouden voor de aanvallen opde Koerden. Op geluidsopnames uit dietijd – hij was als een soort gouverneuraangesteld voor Noord-Irak - viel uit zijnmond te horen: “Ik zal ze allemaal dodenmet chemische wapens! ... Wie zal er watvan zeggen? De internationale gemeen-schap? Fuck them!”

Het gifgas veroorzaakte niet alleen veeldoden, het zaaide ook immense angst

onder hen die het overleefden. In paniekrenden zij vaak uit hun boerderijen engehuchten naar de dichtstbijzijnde ver-harde weg, om medische hulp te zoekenof om naar veiliger gebied te vluchten.Velen liepen daar echter regelrecht in dehanden van Iraakse troepen die hen op-wachtten, om ze vervolgens in de woes-tijn in het westen van Irak te executeren.

HALABJAEen van de best gedocumenteerde versla-gen van het gebruik van chemische wa-pens door Irak onder Saddam Hoesseinis Joost Hiltermann’s A poisonous affairuit 2007. Hij beschrijft op basis van ar-chiefonderzoek en talloze interviews ge-detailleerd hoe de vernietiging van deKoerden op 16 maart 1988 het einde be-tekent van de mensen in Halabja.

De gruwelen van de massaslachtingonder de bevolking van Halabja bereik-ten pas dagen later de internationalepers. Het was geen groot voorpagina-nieuws en dat werd het ook nooit. Dathad veel te maken met de slechte toegan-kelijkheid van het gebied, maar meer nogmet de desinteresse voor de Koerden eneen apathische houding tegenover het re-gime van Saddam Hoessein. De Koerdendelfden het onderspit in de geopolitiekecontext van dat moment, waar het Iranvan de ayatollahs de gemeenschappelijkevijand van Saddam Hoessein en het Wes-ten was en Irak daarom maar weinigweerwoord kreeg van de wereldmachten.

Het maakt de directe aanleiding van deIrak-oorlog van 2003 des te cynischer.Terwijl in de jaren tachtig de ogen voorhet gebruik van gifgas door Irak werdendichtgeknepen, was in 2003, ondanks deafwezigheid van overtuigend bewijs vanhet bestaan ervan, het chemisch wapen-programma een van de belangrijkstevoorwendselen om het land binnen tevallen. Daarbij schroomden westerse po-litici, die in een eerder leven nog zo hardhadden gepleit voor nauwere bandenmet het regime van Saddam Hoessein,niet om hem nu als personificatie vanHet Kwaad te kenschetsen.

VNAan het eind van de oorlog hadden zevenspeciale missies van de Verenigde Naties

Foto

: Hen

ry A

rvid

sson

/ w

ww

.hen

ryar

vids

son.

com

HERDENKING 25 JAARHALABJA IN DEN HAAG, 16 MAART.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 23

Page 24: 2014 #1 VredesMagazine

24 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

digde doorslag om tot de huidige Chemi-sche Wapen Conventie (CWC) te komen.Het duurde nog tot 1992 voor er een ak-koord was over de CWC, die in 1997 vankracht werd.Vanaf eind maart 1984, toende berichten van gifgasgebruik niet lan-ger genegeerd konden worden, begonneneen aantal landen (onder meer de VS, Ja-

pan, West-Duitsland, het Verenigd Ko-ninkrijk, Denemarken en Nederland)maatregelen te nemen om de uitvoer vangevoelig materiaal naar Irak te controle-ren.

BOLKESTEINDat ging bepaald niet altijd zonder par-don, ook niet in Nederland. Pas nadatambassadepersoneel eind maart 1984 inWashington op het ministerie van Bui-tenlandse Zaken apart genomen werdom zorgen te uiten over de grote Neder-landse leveranties aan Irak, ondernamDen Haag actie. Dat wil zeggen: op hetministerie van Buitenlandse Zaken gingmen tamelijk voortvarend van start, metactieve steun van de internationaal ge-roemde expert Koos Ooms van TNO.Maar Frits Bolkestein en zijn ambtenarenop Economische Zaken zetten hun hak-ken in het zand. Nederland dreigde zich-zelf buitenspel te plaatsen vond Bolke-stein, die zich met hand en tand verzettetegen verdergaande exportbeperkingen,zo bleek afgelopen jaren uit documenten

die het radioprogramma Argos in sa-menwerking met de Campagne tegenwapenhandel openbaar gemaakt kregen.Uiteindelijk werd in april 1984 een veelbeperktere lijst te controleren (en in hetgeval van Irak en Iran verboden) chemi-caliën gehanteerd dan oorspronkelijkdoor Ooms was voorgesteld.

Ook nog jaren later voerden handels-belangen de boventoon. “Waar was jij op16 maart 1988?” Met die vraag opentJoost Hiltermann A poisonous affair, InNederland moeten toenmalig staatsse-cretaris van Economische Zaken Yvonnevan Rooy en enkele topambtenaren zich16 maart 1988 vast nog wel kunnen her-inneren. Op die dag stond namelijk haarIraakse ambtsgenoot Kubais met eenhandelsdelegatie op de stoep in DenHaag. De directeur van de afdeling Bui-tenlandse Economische Betrekkingenbetoogde bij die gelegenheid dat “ook indeze voor Irak moeilijke tijden […] hetNederlandse bedrijfsleven zich daarstaande [dient] te houden; de Neder-landse overheid komt daarbij een aan-moedigende rol toe.”

VAN ANRAAT, MELCHEMIE EN KBSMet recht een unieke zaak is de veroorde-ling in 2007 van de Nederlander Fransvan Anraat tot 17 jaar cel wegens mede-plichtigheid aan oorlogsmisdaden. Datwas een paar jaar eerder nog ondenkbaar.In antwoord op Kamervragen werd aan-vankelijk de mogelijkheid tot vervolgingvan de hand gewezen, ondermeer vanwe-ge verjaring. Daarom kwam het als eenverrassing toen het Openbaar Ministerieuiteindelijk de zaak rond kreeg.

Nu onderscheidde Van Anraat zich(samen met een handvol andere buiten-landse bedrijven en handelaren) doorondanks de in april 1984 ingestelde ex-portbeperkingen en ondanks het dan albreed bekende gebruik van gifgas, te blij-ven handelen. Dat ontslaat overigens an-dere betrokkenen niet automatisch vanhun verantwoordelijkheid voor het gele-verde.

Volgens de belangrijkste getuige-des-kundige in de zaak Van Anraat zouden degrondstoffen voor het gifgas van Irakvoor 45 procent van Nederlandse hande-laren afkomstig zijn geweest. Van Anraat,maar ook de bedrijven Melchemie enKBS, zo blijkt uit de rapportage van Irakaan de VN, waarmee het in de jaren ne-gentig verslag deed van de inkoop, pro-ductie en gebruik voor het chemische

(VN), mede op verzoek van Iran, het ge-bruik van chemische wapens in de oorloggedocumenteerd. Geen enkele resolutievan de VN-Veiligheidsraad uit die perio-de stelde Irak daarvoor verantwoorde-lijk, hoewel andere VN-documentendaar wel van uitgingen. Gesteund doorAmerikaanse anti-Iran propaganda werd

echter voortdurend gesuggereerd datook Iran schuld kon hebben aan het ge-bruik ervan, hoewel dat door de meestekenners werd uitgesloten. Acht weken nade bombardementen op Halabja veroor-deelde Resolutie 612 van de Veiligheids-raad “het voortdurende gebruik van che-mische wapens in het conflict” tussenIran en Irak en riep “beide kanten op af tezien van toekomstig gebruik van chemi-sche wapens”. De militaire planners vanSaddam Hoessein lieten zich er bepaaldniet door weerhouden.

HANDEL AAN BANDENTijdens de Irak-Iran oorlog bestond ernog geen chemisch wapenverdrag enwerd de handel in chemicaliën die alsgrondstof voor chemische wapens kun-nen dienen, amper of niet gecontroleerd.Het Geneefs Protocol uit 1925, dat ge-bruik van chemische en bacteriologischewapens verbiedt, gaat niet over de handelen productie ervan.

Cynisch genoeg gaf het gifgasgebruikin de oorlog tussen Irak en Iran de beno-

AMOK OnderzoeksdossierVD

TENTOONSTELLING OVER HALABJA 25 JAAR GELEDEN

Foto

: Hen

ry A

rvid

sson

/ w

ww

.hen

ryar

vids

son.

com

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 24

Page 25: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 25

wapenprogramma (de zogenaamdeFFCD). Andere namen van leveranciersdie in dat verslag terugkomen zijn ondermeer het Indiase Exomet, het EgyptischeAbu Zaabal en de vanuit Singapore ope-rerende Arabier Kim Al-Khaleej. EnkeleDuitse bedrijven als Reininghaus, Preus-sag en WET leverden kleinere hoeveelhe-den.

Veel van de artilleriegranaten, bom-men en raketten die voor het gifgas ge-bruikt werden, waren afkomstig van Ita-liaanse en Spaanse fabrikanten.

Melchemie en KBS waren tot begin1984 de grootste leveranciers van demeest cruciale chemicaliën voor het gif-gasprogramma van Irak, zo blijkt uit deFFCD. Vooral de stoffen thionylchlorideen TDG zijn veel door de Nederlandsehandelaren geleverd – allebei crucialestoffen voor de productie van chemischewapens. Met name TDG is een stof metmaar beperkte civiele toepassingen, enzeker gezien de hoeveelheden die naarIrak gingen op voorhand bijzonder ver-dacht.

Hoewel toen dus nog geen exportver-bod bestond, is de vraag relevant in hoe-verre deze bedrijven hebben kunnen ofmoeten weten van het mogelijke eindge-bruik van het door hun geleverde. Decombinatie van omvang, aard en bestem-ming van de leveranties zou toch alarm-bellen hebben moeten doen afgaan. Endat is niet een kwestie van wijsheid ach-teraf. Zo mocht bekend worden veron-dersteld dat Irak over een beperkte (che-mische) industrie beschikte en voor veelvan de geleverde stoffen praktisch geenciviele verwerkende industrie bestond.Anderen waren met recht wel wantrou-wend. Bekend is dat chemieconcernBASF begin jaren tachtig een grote Iraak-se order afsloeg omdat het vreesde voorgebruik in gifgas.

Frank Slijper,Campagne tegen Wapenhandel

LITERATUUR:

Mark Akkerman, “Nederland en de chemische

wapens van Irak”, Campagne tegen Wapenhandel,

2007

Michael Bothe, Natalino Ronzitti, Allan Rosas

(eds.), “The New Chemical Weapons Convention:

Implementation and Prospects“, Martinus Nijhoff

Publishers, 1998

Robert W. Chandler, with Ronal J. Trees,

“Tomorrow’s war, today’s decisions”, AMCODA

Press, 1996

Anthony H. Cordesman and Abraham R.

Wagner, “The Lessons of Modern War, volume II –

The Iran-Iraq war”, Westview Press/Mansell

Publishing, 1990

Adel Darwish and Gregory Alexander, “Unholy

Babylon”, Victor Gollancz, 1991

Robert Harris and Jeremy Paxman, “A higher

form of killing – the secret history of chemical and

biological warfare”, Random House, 2002 (update

van origineel uit 1982)

Joost Hiltermann, “A poisonous affair”,

Cambridge University Press, 2007

Arnold Karskens, “Geen cent spijt”,

Meulenhoff, 2006

Herbert Krosney, “Deadly business - Legal deals

and outlaw weapons – The Arming of Iran and Iraq,

1975 to the Present”, Four Walls Eight Windows,

New York/London 1993

AMOK OnderzoeksdossierVD

Hans Leyendecker, Richard Rickelmann,

“Exporteure des Todes”, Steidl, 1990

Mark Phythian, “Arming Iraq”, Northeastern

University Press, 1997

Herman Roozenbeek an Jeoffrey van Woensel,

“De Geest in de Fles – De omgang van de

Nederlandse defensieorganisatie met chemische

strijdmiddelen 1915-1997”, Boom, 2010

Kenneth R. Timmerman, “The death Lobby -

How the West armed Iraq”, Houghton Mifflin, 1991

Jonathan B. Tucker, “War of Nerves – Chemical

Warfare from World War I to Al Qaeda”, Pantheon

books, 2006

Jonathan B. Tucker, “Trafficking Networks for

Chemical Weapons Precursors: Lessons from the

Iran-Iraq War of the 1980s”, Occasional paper No.

13, James Martin Center for Nonproliferation

Studies, Monterrey Institute of International

Studies, 2008

UNMOVIC, “Compendium”, 2007

ATROPINE WORDT GEBRUIKT ALSANTIGIF

Foto

: Hen

ry A

rvid

sson

/ w

ww

.hen

ryar

vids

son.

com

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 25

Page 26: 2014 #1 VredesMagazine

26 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

AMOK OnderzoeksdossierVD

Volgens het rapport ‘Syria and WMD –Incentives and Capabilities’ van het SwedishDefence Research Agency (2004) vertoont deverspreiding van chemische wapens in hetMidden-Oosten de typische kenmerken vaneen wapenwedloop. Het proces is goed tevergelijken met wat er in Europa gebeurdetussen de beide wereldoorlogen en tussen deNAVO en het Pakt van Warschau na de TweedeWereldoorlog tot in de jaren tachtig vande vorige eeuw.

De inzet van chemische strijdmid-delen door het Egyptische legerin de Jemenitische burgeroorlog

in de jaren zestig baarde in het Westenweinig opschudding en niemand nam demoeite om de zaak echt grondig uit tezoeken. De Oktoberoorlog (Yom Kip-poer) van 1973 tussen Israël en de Arabi-sche landen peperde het Syrische regimein dat hun infrastructuur kwetsbaar wasvoor een campagne van strategischebombardementen door Israël. Samenmet de steeds terugkerende berichtenover een Israëlisch kernwapen leidde dittot een groeiende behoefte bij het regimeaan meer afschrikkend vermogen.

Omdat ze niet in staat waren zelf eenkernwapen te ontwikkelen, lag het stre-ven naar chemische bewapening – hetmassavernietigingswapen van de armelanden – voor de hand. Het voorbeeldvan Irak in de jaren tachtig bij de steedssystematischer inzet van chemische wa-pens tegen de offensieven van het Iraanseleger en uiteindelijk zelfs tegen Koerdi-

sche burgers leidde tot de conclusie datdeze weg ook straffeloos kon worden in-geslagen.

De bronnen over het chemische-wa-penprogramma van Syrië zijn schaars,spreken elkaar soms tegen en zijn vaakoncontroleerbaar. De eerste rapporten inde westerse militaire pers over Syrischechemische wapens (gewoonlijk geba-seerd op informatie van inlichtingen-diensten) dateren uit de jaren tachtig.Gecombineerd met de afwezigheid vanrelevante industriële capaciteit in Syriëwerd daaruit de conclusie getrokken dathet land zijn chemische wapens vermoe-

delijk van derden kant-en-klaar had ge-kregen. Aangezien Syrië de trouwstebondgenoot was van de Sovjet-Unie inhet Midden-Oosten en ook grotendeelsgebruik maakte van Russische conventi-onele wapens viel de verdenking op deRussen, zij het dat er rond de Oktober-oorlog ook enige berichten waren dat Sy-rië chemische munitie van Egypte hadgekregen. Het vermoeden bestond dat deRussen ook zorgden voor overbrengings-middelen (artillerieraketten, raketten envliegtuigbommen).

Overigens heeft Rusland zelf, ook nahet verscheiden van de Sovjet-Unie, al-

Ook sarin van Syrië was hetresultaat van angst

Heeft Syrië ookbiologische wapens?

De berichten over Syrische biologischewapens zijn zo mogelijk nog vager dan

over het chemische arsenaal. Een goed artikelhierover is: Sonia Ben Ouaghram-Gormley,Bioweapons alarmism in Syria. Bulletin of theAtomic Scientists, 4 oktober 201

Teke

ning

: Pel

eia

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 26

Page 27: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 27

tijd ontkend chemische wapens aan Syriëte hebben geleverd.

BUITENLANDSE HULPHoe dit ook zij, met het aantreden vanGorbatsjov als leider van de Sovjet-Uniein 1986 veranderde de situatie. Het nieu-we bewind ging minder exclusief steunenop de traditionele bondgenoten in hetMidden-Oosten zoals Syrië. Na de Golf-oorlog van 1991 kantelde het beeld vol-komen.

Chemische wapens werden meer om-streden en heel geleidelijk werden ex-portbeperkingen ingevoerd op de stoffendie konden dienen voor de productie er-van. Het ligt voor de hand dat Syrië po-gingen in het werk is gaan stellen om eeneigen industrie te gaan ontwikkelen diehiervoor nodig is. In een overgangsfasewerden granaten van Russische makelijgevuld met chemicaliën die volgens deZweedse nota onder meer door West-Duitse bedrijven waren geleverd. De di-recteur van de CIA William Webster ge-tuigde al in 1989 in de Amerikaanse Se-naat: “West-Europese firma’s waren be-hulpzaam bij het leveren van de benodig-de voorloperchemicaliën [grondstoffen– KK] en installaties. Zonder het ver-schaffen van deze cruciale elementen zouDamascus niet in staat zijn geweest omchemische wapens te produceren.”

Nog in 2003 schatte de CIA in dat Syriëwel een flinke voorraad zenuwgas van hettype sarin had, maar voor sterkere mid-delen (lees: VX) nog steeds afhankelijkwas van buitenlandse hulp. Later werddeze opvatting in een rapport van deAmerikaanse Directeur Nationale Inlich-tingen over het jaar 2011 nog eens her-haald.

GLYCOLAFFAIREDat ondanks de exportcontrole leveran-ties van potentiële grondstoffen voorchemische wapens nog lang zijn doorge-gaan, ook vanuit Nederland, bleek uit dezogenaamde glycolaffaire van dit voor-jaar. Aan de hand van bij WikiLeaks ver-kregen telegrammen van het Amerikaan-se ministerie van Buitenlandse Zaken be-richtten NRC en RTL Nieuws over Ne-derlandse leveranties door het bedrijfBrenntag van deze typisch dual usegrondstof, die zowel volkomen onschul-dige civiele toepassingen kent (antivries)als een grondstof is voor chemische wa-pens zoals mosterdgas en sarin. In eenanalyse voor het VPRO-onderzoekspro-

gramma Argos constateerde de Campag-ne tegen Wapenhandel: “Uit de tweedeset Kamervragen blijkt 68 ton glycol tezijn geleverd van 2008-2010. Ondanksdus de Amerikaanse waarschuwingen in2003 en ondanks dat AIVD dit meer-maals aan de orde heeft gesteld, TNO erin 2006 een rapport over schreef en Ne-derland de stof in de Australiëgroep [hetinternationale overleg waar afsprakenworden gemaakt over dit soort stoffen –KK] op de agenda zette. Dat is toch welerg halfslachtig, zo niet meer dan slor-dig.”

Voor de recente internationale crisisover de Syrische chemische wapens washet erg onduidelijk in welke staat het ar-senaal van mosterdgas, sarin en VX zichbevond. Een rapport van het Non-Pro-liferatie Consortium van de EU (‘Syria’sProliferation Challenge and the Europe-an Union’s Response’) beklemtoonde vo-rig jaar: “Het is belangrijk op te merkendat de voorraad CW van Syrië waar-schijnlijk aan het verouderen is en destoffen zelf waarschijnlijk in aanzienlijkemate zijn aangetast. Vooral VX en sarin

zijn erg onderhevig aan slijtage als ze nietvan de hoogste graad van zuiverheid zijn.Het VX van Irak bijvoorbeeld had een ef-fectieve houdbaarheid van rond zesmaanden, terwijl hun sarin tussen de eenen twee jaar bruikbaar bleef. Hoewel degedegenereerde stoffen nog steeds giftigzijn, is dat in veel mindere mate het gevaldan bij de oorspronkelijke formule.”

Volgens William H. Polk, een diplo-maat die al actief was tijdens de Cubacri-sis van 1962, hebben staten massavernie-tigingswapens omdat ze bang zijn voorelkaar. Die angst kan volgens hem uitein-delijk worden beheerst door de rede, ookin het Midden-Oosten.

Kees Kalkman

BRONNEN:

Matthew M. Aid, Does Israel Have Chemical

Weapons Too? Foreign Policy, 9 september 2013

Joel Greenberg, Syria weapons plan renews talk

of whether Israel also has them. McClatchy

Washington Bureau, 19 september 2013

Sander Becker, En het zenuwgas van Israël dan?

Trouw, 21 september 2013

AMOK OnderzoeksdossierVD

Volgens NSA-klokkenluider Matthew M.Aid circuleren er in kringen van

ontwapeningsexperts al twintig jaarrapporten die erop neerkomen dat Israël inhet geheim beschikt over een voorraadchemische en biologische wapens alsaanvulling op hun nucleaire arsenaal. Er isechter nauwelijks hard bewijs voor. Hetmeest concreet is nota bene eeninlichtingenrapport van de CIA uit 1983.Daarin staat wat Amerikaansespionagesatellieten in 1982 ontdekten: “Eenvermoedelijke CW-installatie voor hetproduceren van zenuwgas en eenopslagdepot (..) op het ‘Dimona SensitiveStorage Area’ in de Negev-woestijn.Bovendien denken we dat productie van CWook plaatsvindt binnen de goed ontwikkeldechemische industrie van Israël.” Dit rapport– althans de ongecensureerde versie ervanmet de informatie over Israël – werd pasonlangs ontdekt in de Ronald Reagan-bibliotheek in Californië.

De reden van het Israëlische programma(volgens Aid vrijwel zeker sarin) wasgelegen in de beduchtheid voor dechemische wapens van Egypte en Syrië. Of

het chemische arsenaal van Israël nogsteeds intact is, is onbekend, maar analysedoor experts van nu verkrijgbarecommerciële satellietbeelden laat op hetbetreffende opslagterrein een speciaalafgeschermd zwaar bewaakt gedeelte zien,omringd door een dubbel hek metprikkeldraad. Daarop bevinden zich driegrote opslagbunkers. Dit is naar allewaarschijnlijkheid het depot waarvan hetCIA-rapport uit 1983 melding maakte.

In dit verband is in de Amerikaanse personlangs ook weer bericht over van een deelvan de lading van het El Al-vliegtuig dat in1982 neerstortte op de Bijlmer. Het betrofeen chemische stof die gebruikt kan wordenbij het maken van sarin. Volgens eenIsraëlische woordvoerder destijds was hetbestemd om gasmaskers en andere filterster bescherming tegen gifgas te testen in hetInstituut voor Biologische Research tenzuiden van Tel Aviv.

Een commentaar in het liberaleIsraëlische dagblad Haaretz riep ertoe opom naar aanleiding van de Syrischechemische ontwapening nu de ChemischeWapens Conventie alsnog te ratificeren.

Heeft Israël ook chemische wapens?

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 27

Page 28: 2014 #1 VredesMagazine

28 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

124.000 ton chemische strijdstoffenwerden ingezet in de vorm van artil-lerie- en mortiergranaten, vliegtuig-

bommen, sproeitanks en landmijnen.Een erfenis van oude en vergane chemi-sche munitie bleef liggen in de grond ofwerd in zee gegooid en vormt tot op dedag van vandaag een niet opgelost pro-bleem. In de Tweede Wereldoorlog,waarin chemische oorlogsvoering geenrol speelde, werden wel grote voorradenmosterdgas en fosgeen aangelegd, die naafloop ook her en der werden gedumpt.

Volgens Patrick Cockburn in The In-dependent zijn gifgassen historisch ge-zien het wapen van de tovenaarsleerling:de gevolgen zijn onvoorspelbaar en vaakcontraproductief. Dit is waarschijnlijk debelangrijkste reden dat de arsenalen in deTweede Wereldoorlog niet zijn ingezet.Bovendien dachten de Duitsers ten on-rechte dat de geallieerden de zenuwgas-sen tabun en sarin ook hadden ontdekt,waardoor het effect zou zijn geneutrali-seerd.

Robert Harris en Jeremy Paxman stel-len in ‘A Higher Form of Killing. The Se-cret Story of Chemical and BiologicalWarfare’ dat de Britten het dichtst bij in-zet zijn gekomen. Er was een plan om alsde invasie was doorgegaan de Duitsetroepen op het moment dat ze op destranden nog geconcentreerd aanwezigwaren vanuit de lucht te bestoken metmosterdgas. Volgens dezelfde auteurswas er overigens al bij het begin van deoorlog in 1939 een geheime afspraak tus-sen Engeland, Frankrijk en Hitler datgeen van beide kanten chemische of bio-

logische oorlog zou toepassen als de an-der dat ook niet deed.

TEGEN ONBESCHAAFDE STAMMENIn koloniale oorlogen, waar de vijandelij-ke bevolking (strijders, vrouwen en kin-deren) geen enkel verweer had, was erminder terughoudendheid. Befaamd isde uitspraak van Churchill (toen minis-ter van Oorlog) over de inzet door Enge-land in 1920 van chemische wapens omopstandige stammen in Irak een lesje teleren: “Ik begrijp die kieskeurigheid overhet gebruik van gas niet. Ik ben sterkvoor het gebruik van gifgas tegen onbe-schaafde stammen.”

Generaal Foulkes, de ‘gas-adviseur’ vanhet Britse leger raadde in 1919 het minis-terie van Oorlog aan om chemische wa-pens in te zetten tegen de Afghanen en deopstandige stammen aan de noordweste-lijke grens van Brits-India: “Onwetend-heid, gebrek aan training en discipline enhet afwezig zijn van bescherming aan dekant van de Afghanen en de stamledenzal bij de grensoorlog zonder twijfel dewaarde van mosterdgas om slachtofferste produceren vergroten.”

Grote hoeveelheden fosgeen en mos-terdgas werden aangevoerd naar de Khy-berpas. In de ministerraad werd wat ge-

AMOK OnderzoeksdossierVD

prutteld. Majoor Salt, chemisch adviseurvan het Brits-Indische leger: “Na het ge-bruikelijke gepraat over ‘schone handen’en ‘het gebruik van lage trucs tegen de ar-me onwetende stamleden’ heeft de rege-ring het politieke besluit genomen omaan de grens gas in te zetten.”

De andere koloniale mogendheden ke-ken het kunstje al snel af en in 1925 zet-ten de Fransen en de Spanjaarden gifgasin tegen de opstand van de Berbers onderAbd el Krim in Marokko.

Na de Tweede Wereldoorlog hebbenook regionale machten gifgas ingezet te-gen opstandige bewegingen. Een bekendvoorbeeld is de interventie van Egypteaan de republikeinse kant in de burger-oorlog in Jemen (1963-1967). Onderroyalistische stamleden zouden 1400 do-den en 900 zwaar gewonden zijn geval-len. Een onderzoek van het Rode Kruisbevestigde de inzet van gifgas.

De belangrijkste recente inzet vondplaats in de Iran-Irak oorlog en Syrië (ziedaarvoor de andere artikelen in dit dos-sier).

WITTE FOSFOREr zijn ook gassen die worden ingezet alsrelbestrijdingsmiddelen, zoals traangas.Dit zijn geen chemische wapens. Het of-

Korte geschiedenis vanhet gebruik van gifgas

De moderne chemische oorlogsvoeringbegon op 22 april 1915 met een chloorgas-aanval in het Belgische Ieper. Diverse gassen,waaronder ook mosterdgas, werden tijdensde Eerste Wereldoorlog ingezet in deloopgravenoorlog. Naar schatting 90.000mensen kwamen daarbij om het leven en intotaal vielen er meer dan een miljoenslachtoffers. Degenen die het overleefdenhadden er vaak de rest van hun levenonder te lijden.

Foto

: Hen

ry A

rvid

sson

/ w

ww

.hen

ryar

vids

son.

com

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 28

Page 29: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 29

ficiële verschil is dat ze niet bedoeld zijnom te doden of letsel toe te brengen enmilitair gebruik zou verboden zijn. In depraktijk hangt veel af van de dosering ende plaats waar het middel gebruiktwordt. Om het ingewikkeld te maken: deAmerikaanse militairen gebruiken vol-gens hun eigen handboeken dit soortmiddelen soms juist wel om een vijanduit schuilplaatsen te verdrijven.

Een vergelijkbaar probleem doet zichvoor bij (witte) fosfor. De artillerie vanhet Nederlandse leger was standaard uit-gerust met fosforgranaten. Ik heb er zelfwel eens mee geschoten. Ze waren be-doeld om brandstofdepots te vernieti-gen. Daarnaast zijn ze geschikt om rook-gordijnen te leggen. Inzet tegen mensen(zowel burgers als militairen) is striktverboden, het is in feite een oorlogsmis-daad. Toch gebeurt het en komt men ermee weg, bijvoorbeeld door de VS in Fal-lujah in Irak en door Israël in Gaza. Infeite is dit chemische oorlogsvoering,maar de sanctiemechanismes treden nietin werking, ook omdat de bewijsvoeringwordt belemmerd en lastig is.

Ontbladeringsmiddelen zijn een andervoorbeeld van deze problematiek. De de-finitie van chemische wapens hecht veelbelang aan de bedoeling van het wapenom mensen te doden of te verwonden.De inzet van ontbladeringsmiddelen zo-als het beruchte Agent Orange in Viet-nam was gericht tegen vegetatie, om ver-volgens beter te kunnen bombarderen ende guerrillastrijders te beroven van hunschuilplaats. Het indirecte resultaat wasechter dat talloze Vietnamese burgerszijn gedood of tot op de dag van vandaagernstig geschaad in hun gezondheid. Se-cundaire gevolgen zijn geboortedefectenen vervuiling van de voedselketen in devorm van dioxine. Volgens de definitie ishet geen chemische oorlogsvoering en deverantwoordelijke militaire en politieketoppen van de VS hebben nooit verant-woording hoeven af te leggen voor hundaden.

Kees Kalkman

De voorraad chemische wapenswaarover de VS beschikken steltde 1000 ton van het Syrië van

Assad nog steeds in de schaduw. In hetPueblo Chemical Depot in de woestijnvan Colorado is 2600 ton mosterdgasopgeslagen, deels in projectielen enmortiergranaten. Een tweede voorraadbevindt zich vanaf 1942 in het BlueGrass Army Depot in Kentucky. Het iseen kleiner depot, maar bevat een grote-re verscheidenheid van dodelijke gassenen zenuwgassen als sarin en VX, die bo-vendien voor een groot deel zijn opge-slagen in tal van soorten wapens. Dechemische wapens bevinden zich op eenafgescheiden deel van het depot, hetChemical Limited Area achter bordenwaarop staat: “Use of Deadly Force isAuthorized” (gebruik van dodelijk ge-weld is toegestaan). De wapens (in totaal433 ton sarin en VX en 90 ton blaartrek-kend en mosterdgas) zijn opgeslagen inhouten kratten en gestapeld als wijnfles-sen in een 44-tal betonnen ‘iglo’s’. Eengrote installatie om dit gif te vernietigendoor verhitting in chemische reactorszou in 2015 afgebouwd zijn (net als diein Colorado). Het probleem is dat veelvan de raketten en artilleriegranaten zijndoorgeroest. Er zal veel gebruik wordengemaakt van robots om chemische la-ding, explosieven en metaal te scheiden.Het restant na het vernietigingsproceskan worden behandeld als chemisch af-val.

In 2014 wil het leger een aantal raket-motoren van M55-projectielen los-schroeven van de chemische ladingen

om op een andere plaats na te gaan of devaste brandstof van de raketten niet ge-corrodeerd is, wat het geheel instabielermaakt. Het klimaat in Kentucky is name-lijk vochtiger dan dat in de woestijn.

GEBRUIK VAN UITSTELAl weer enige tijd geleden, in 2007, had-den de VS beloofd om hun voorraad che-mische wapens in 2012 te hebben vernie-tigd. Die datum werd niet gehaald en nuzeggen ze dat het depot in Colorado in2018 zal zijn leeggemaakt en dat in Ken-tucky in 2023. Rusland, dat ook over eengrote voorraad beschikt (oorspronkelijkeopgave: maar liefst 44.000 ton!) zegt nuhet ontmantelingsproces in 2015 af tegaan ronden.

Ten tijde van het sluiten van het ver-drag hadden de aangesloten landen be-loofd om hun voorraden chemische wa-pens binnen tien jaar te vernietigen. Erwas ook een optie om van die termijnuitstel aan te vragen voor vijf jaar. Daar-van is gretig gebruik gemaakt. Het ver-

AMOK OnderzoeksdossierVD

Moeizameontwapening vansupermachtenRusland en de VS proberen al tientallen jaren moeizaam om hun voorradenchemische wapens en grondstoffen te ontmantelen. Het proces kwam nahet einde van de Koude Oorlog op gang en vindt plaats onder auspiciën vande Chemische Wapen Conventie van 1993, hetzelfde verdrag waarbij Syriëzich nu heeft aangesloten.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 29

Page 30: 2014 #1 VredesMagazine

30 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

drag is in 1997 van kracht geworden. Vijflanden – de VS, Rusland, Zuid-Korea, In-dia en Albanië misten de deadline van2007. Twee jaar geleden kregen de VS,Rusland en Libië (dit laatste land hadzich pas later aangesloten) opnieuw uit-stel van de al eerder verlengde uiteinde-lijke termijn.

De VS hebben tot nu toe 90% van dechemische wapens die ze in 1993 haddenopgegeven (totaal een verbijsterende31.500 ton) vernietigd. Naar schatting zalhet hele Amerikaanse programma uit-eindelijk 40 miljard dollar gaan kosten.Daarnaast hebben de Amerikanen ande-re landen ook geholpen bij het vernieti-gen van hun wapens. Daarvoor is 500miljoen dollar uitgetrokken.

Rusland had in augustus van dit jaar76% van de oorspronkelijke productieaan chemische wapens vernietigd, daar-bij onder meer geholpen door Canada.Er werden zes speciale installaties voorgebouwd, waarvan er inmiddels twee ge-sloten zijn.

Landen als India en Zuid-Korea, meteen vergelijkbaar arsenaal als Syrië heb-ben er drie tot vier jaar order gedaan omhun wapens te ontmantelen, maar daar-

AMOK OnderzoeksdossierVD

bij is de tijd die het kostte om de installa-ties te bouwen waarin dat gebeurde, nietmeegerekend.

ONONTPLOFTE MUNITIENaast de arsenalen uit de Koude Oorlogis er nog een tweede chemische erfenisvan het Amerikaanse leger die zorgenbaart: niet geëxplodeerde chemischemunitie die is achtergebleven na proe-ven. Dat speelt bijvoorbeeld op het Pana-mese San Jose Island in de Stille Oceaanop 100 km van Panama City. Van 1945tot 1947 testten 200 Amerikaanse militai-ren hier onder tropische omstandighe-den chemische wapens zoals in elk gevalfosgeen en mosterdgas. De bewoners wa-ren op dat moment van het eiland ver-wijderd. Er zijn zeker acht niet ontploftebommen van 500 en 1000 pond achter-gebleven op een deel van het eiland. Derest wordt nu weer bewoond. Tien jaargeleden boden de VS aan Panamezen opte leiden om de troep op te ruimen opvoorwaarde dat de VS gevrijwaard zou-den worden van schadeclaims. Maar Pa-nama wees dit aanbod van de hand eneiste dat de VS de plek zelf schoonmakenen de munitie verwijderen. Hoewel er

nog steeds geen overeenkomst is, lijkt dehuidige Amerikaanse regering van Oba-ma flexibeler dan hun voorgangers. HetPentagon wil nu in elk geval nog dit jaareen team het probleem verder in kaart la-ten brengen. In mei van dit jaar heeft Pa-nama officieel via de OPCW in Den Haaggeëist dat de VS acht chemische bommendie tijdens een eerder onderzoek in 2002waren gevonden verwijderen. Volgensactievoerders zijn er overigens nog veelmeer plekken in Panama waar het Ame-rikaanse leger tests met chemische wa-pens heeft uitgevoerd.

BRONNEN:

Dylan Lovan, Army wants to move aging chemical

weapons. Associated Press, 11 december 2012

Interfax, Russia destroys over 76 percent of its

chemical weapons stockpile. 6 augustus 2013

Greg Kocher, Chemicals allegedly used in Syria

are the type stored by the US in Kentucky.

Kentucky.com, 9 september 2013

Paul Lewis, US struggles show hazards of

chemical weapons destruction. The Guardian, 11

september 2013

Tim Johnson, Panama hopes US will clean up

chemical weapons it left on island. McClatchy

Washington Bureau, 9 oktober 2013.

OPSLAG VAN MOSTERDGASGRANATEN IN BLUE GRASS ARMY DEPOT IN KENTUCKY

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 30

Page 31: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 31

AMOK OnderzoeksdossierVD

De aangesloten landen komen elkjaar bijeen in een conferentiemet gelijk stemrecht voor allen.

Daarnaast is er een uitvoerende raadwaarin 41 landen zitting hebben, voortwee jaar benoemd door de conferentie.De meeste activiteiten worden uitge-voerd door het Technisch Secretariaat.

De belangrijkste taak bestaat uit in-specties ter plaatse om na te gaan of de le-den zich houden aan de Conventie. Hetgaat daarbij de laatste tijd vooral om devoortgang van de vernietiging van eerderopgegeven voorraden chemische wapensen de aantallen vernietigde wapens. Bijde inspecties wordt vanwege de risico’sveel gebruik gemaakt van CCTV (came-ratoezicht). Daarnaast worden ook be-paalde chemische installaties geïnspec-teerd om na te gaan of daar geen nieuwechemische wapens worden geprodu-ceerd.

Ten slotte zijn er nog incidentele in-specties mogelijk wanneer er meldingenbinnenkomen van gebruik van chemi-sche wapens of verboden productie. Ditsoort inspecties kan de OPCW alleen uit-voeren op verzoek van een lidstaat, na ve-rificatie van het aangeboden bewijs voorhet incident. De recente inspectie in Syriëwerd op die manier uitgevoerd door deOPCW als onderdeel van een VN-missie.

Na bezuinigingen zijn er momenteeliets meer dan 100 inspecteurs, terwijl erooit 200 in vaste dienst waren. Men isdruk bezig personeel te werven voor hetwerk dat in Syrië moet gebeuren. De in-

specteurs mogen maar maximaal zevenjaar in dienst blijven. Het jaarlijkse bud-get van de OPCW is 70 miljoen euro.

INVASIE IN IRAKEr zijn twee staten die de Conventie welhebben getekend, maar het verdrag niethebben geratificeerd, Israël en Birma. Zijvallen niet onder het regime van deOPCW. Dat geldt ook voor de landen diede conventie nooit hebben ondertekend:Angola, Egypte, Noord-Korea en Zuid-Soedan. Syrië is onlangs lid geworden.Egypte, Israël en Syrië wilden het verdragnooit tekenen, omdat zij elkaar ervanverdachten chemische wapens in reservete houden.

In 2002, in de aanloop naar de Irak-oorlog, ontstond een conflict tussen deBraziliaanse directeur-generaal van deOPCW, José Bustani en de VS. Bustaniwas het jaar daarvoor benoemd voor eentweede termijn. Maar nu eiste de Ameri-kaanse ambassadeur bij de VN, de neo-conservatief John Bolton, dat Bustanizijn onmiddellijke ontslag zou indienen.Toen Bustani dit weigerde, dwongen deVS zijn ontslag af door middel van een

stemming in een speciale zitting van deuitvoerende raad van de OPCW. Als re-denen voerden de Amerikanen aan: pola-risend gedrag, mismanagement en hetbepleiten van een niet passende rol voorde OPCW. Bustani zelf is er van over-tuigd dat hij weg moest omdat hij eenobstakel was voor de invasie in Irak. Hijkreeg na een procedure bij het admini-stratieve tribunaal van de VN schadever-goeding en het restant van zijn salaris.

In oktober van dit jaar heeft de OPCWde Nobelprijs voor de Vrede gekregen.

BRONNEN:

Wikipedia-artikel OPCW

Caroline de Gruyter en Hans Steketee,

Ondiplomatieke ontlading bij de OPCW. NRC 12

oktober 2013

Marlise Simons, To Ousted Boss, Arms

Watchdog Was Seen as an Obstacle in Iraq. New

York Times, 13 oktober 2013

Een chemische waakhondin Den Haag

De Organization for the Prohibition ofChemical Weapons (OPCW – Organisatievoor het Verbod op Chemische Wapens) isopgericht in 1997. Het is een intergouver-nementele organisatie, die toezicht moethouden op de uitvoering van de ChemischeWapen Conventie, het verdrag tegen chemi-sche wapens. Alle 190 landen die aangeslotenzijn bij de Conventie zijn lid van de OPCW.De OPCW is gevestigd in Den Haag en heeftopslag- en laboratoriumfaciliteitenbij TNO in Rijswijk.

OEFENING OPCW VOOR MELDING“INVESTIGATION OF ALLEGED USE”, EEN

ONDERZOEK NAAR GEBRUIK VANCHEMISCHE WAPENS. TSJECHIË, 1998

Foto

: Hen

ry A

rvid

sson

/ w

ww

.hen

ryar

vids

son.

com

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 31

Page 32: 2014 #1 VredesMagazine

32 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

AMOK OnderzoeksdossierVD

Overzicht chemische wapensChemische wapens zijn chemische stoffen, dieontworpen zijn om mensen te doden of ernstigte schaden en gebruikt worden als munitie(weaponized). Het kan gaan om projectielen,patronen, mijnen, container en raketten diegevuld worden met de chemische stof.

Chemische wapens kunnen wor-den ingezet als oorlogswapen ofals middel voor een terroristi-

sche aanslag. Ze gelden samen met kern-wapens, biologische wapens en stralings-wapens als massavernietigingswapens.Militairen kunnen zich met gasmaskersen speciale pakken beschermen tegenchemische aanvallen. Bij niet op een che-mische aanval voorbereide burgers ligtdat anders. De schrik die het middel aan-jaagt is heeft dan nog een groter effectdan het aantal slachtoffers alleen. Ditmaakt chemische wapens bij uitstek toteen middel van terreur.

Er kan onderscheid worden gemaakttussen verschillende klassen chemischewapens. Militaire planners delen ze innaar de biologische effecten die ze heb-ben:

1. ZENUWGASSEN(nerve agents)

Deze verstoren het functioneren van hetzenuwstelsel, veelal met dodelijke afloop.De meeste horen tot de organofosforver-

bindingen. Sommige insecticiden bevat-ten dezelfde stoffen maar met mindergiftige eigenschappen. In wapens hebbenze meestal de vorm van een vloeistof.Vanwege de extreme giftigheid wordenze nogal eens opgeslagen als bestandde-len, die nog gemengd moeten wordenom het wapen op te leveren. Zo zijn zegemakkelijker te hanteren.

De eerste zenuwgassen werden gepro-duceerd in Duitsland in de jaren dertigvan de vorige eeuw. Ze worden aange-duid door een serie codeletters die meteen G beginnen. Het oudste gas was ta-bun of GA. Daarop volgden sarin (GB)en soman (GD).

Eind jaren veertig begon Engeland metde productie van een nieuwe serie ze-nuwgassen, de V-serie. Het bekendst ishet chemische wapen VX, het meest do-delijke.

In de recente geschiedenis zijn zenuw-gassen ingezet door Irak tegen Iraansemilitairen en de Koerdische bevolkingtijdens de Iran-Irak oorlog (1980-1988),door de Japanse sekte Aum Shinrikyo inde metro van Tokio en de stad Matsumo-to en onlangs in de Syrische burgeroor-log (door welke partij is nog steeds niethelemaal duidelijk).

2. BLAARTREKKENDE GASSEN(blister agents)

Deze veroorzaken pijnlijke blaren op de

huid, niet altijd met dodelijke afloop. Hetbedoelde militaire gebruik was de vijan-delijke troepen incapabel te maken of tedwingen onhandige beschermende uit-rusting te dragen (speciale pakken engasmaskers), waardoor hun gevechts-kracht zou afnemen. De meest bekendezijn de verschillende mosterdgassen, alsvloeistof gekleurd van bleekgeel tot don-kerbruin en met een zwakke geur vanmosterd, ui of knoflook.

Deze gassen zijn op grote schaal inge-zet tijdens de Eerste Wereldoorlog enveroorzaakten toen de meeste chemischeslachtoffers. Hevige pijn, littekens, scha-de aan de longen en blindheid horen bijde gevolgen. Ook tijdens de Iran-Irakoorlog werd mosterdgas gebruikt.

3. VERSTIKKENDE GASSEN(choking agents)

Deze werken rechtstreeks op de longendoor inademen, met als gevolg adem-nood en mogelijk blijvende schade.Voorbeelden zijn chloor, ammoniak enfosgeen. Het zijn in het algemeen gassenmet een opvallende kleur, die ook de om-ringende lucht kleuren.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn zeveel ingezet. De eerste succesvolle chemi-sche aanval in die oorlog, bij Ieper in1915, was met chloorgas. Het chloorgaswerd later door fosgeen vervangen, datmeer slachtoffers maakte.

4. ZUURSTOFVERDRINGENDEGASSEN (blood agents)

Deze werken in op de zuurstofopname inhet bloed via de longen, in hoge concen-tratie volgt de dood binnen een paar mi-nuten. Voorbeelden zijn blauwzuurgasen het Zyklon-B, waarmee in de Duitseconcentratiekampen in de Tweede we-reldoorlog werd gemoord. Omdat hetgas uiterst vluchtig is, is het minder ge-schikt voor militaire situaties, maar des teeffectiever in afgesloten ruimtes.

BRONNEN:

Congressional Research Service (CRS), Chemical

Weapons: A Summary Report of Characteristics

and Effects. Dana A. Shea, 13 september 2013

R42862

Federation of American Scientists (FAS), Chemical

Weapons Information.

www.fas.org/programs/bio/chemweapons/

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 32

Page 33: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 33

KORTE BERICHTEN

Voorzitter WRIoverleden

Op 28 november overleed in Spanjeplotseling Howard Clark, voorzit-

ter van War Resisters International (WRI)sinds 2006.

Howard was een man met grote paci-fistische bezieling, een gedreven onver-moeibare vredesactivist met een scherpegeest en een mensenbindende organisa-tor. Het is een grote schok voor allen inde WRI, de aangesloten organisaties ende internationale vredesbeweging. DeWRI sectie in Nederland - Vredesbewe-ging PAIS - rouwt om Howards dood.

Howard voerde campagne tegen hetmilitarisme in Brittannië , Ierland, Span-je en de Balkan. Hij schreef boeken overactieve geweldloosheid en gaf trainingenin geweldloze weerbaarheid voor men-sen in Zuid Afrika en Kosova. Hij was on-der andere redacteur van Peace Newsvoordat hij in 1985 bij de WRI ging wer-ken. Hij trainde de vrijwilligers van hetBalkan Vredes Team, die naar Kosovo,Kroatie en Servië gingen. Geboren inEngeland verhuisde hij naar Spanje voorzijn spaanse partner, waarmee hij tweekinderen kreeg.

De WRI heeft op haar website een con-doleanceregister geopend: www.wri-irg.org/ForHoward.

RegeringsbeleidPalestina

Een Ander Joods Geluid publiceerdemedio oktober, in de week waarop

Rutte II zijn eerste verjaardag viert, eenrapport waarin het Israël-Palestina-be-leid van het kabinet onder de loep wordtgenomen. De voorzitter, Jaap Hambur-ger, maakt hierin balans op:

“Is het beleid op dit dossier evenwich-tiger geworden ten opzichte van Rutte I?Ja. Maar het kabinet kan nog veel meerdoen om daadwerkelijk bij te dragen aanvrede in Israël en Palestina en een eindeaan de bezetting.”

Download het hele rapport hier:www.vredesmuseum.nl/download/rut-te2.pdf

Bedrijfsleven enPalestina

Het Nederlandse ingenieursbedrijfRoyal HaskoningDHV heeft be-

sloten zijn medewerking aan het ontwer-pen van een waterzuiveringsinstallatie inOost-Jeruzalem te beëindigen. Deze in-stallatie draagt bij aan de waterinfra-structuur van Israëlische nederzettingenen daarmee aan het bestendigen van debezetting. Hiermee schaart het bedrijfzich bij een steeds groter wordende groepbedrijven (waaronder bijv. McDonald’s)die geen activiteiten ontplooien in bezetPalestijns gebied. Een Ander Joods Ge-luid, United Civilians for Peace en veleanderen juichen dit besluit toe en hopendat ook andere ondernemingen ophou-den te collaboreren met schendingen vaninternationaal bezettingsrecht.

Kernwapensgeldverspilling

Eind oktober werd tijdens een hoor-zitting in het Amerikaanse congres

het vernieuwingsprogramma voor deB61 tactische kernwapens besproken.Belgische parlementsleden stuurdendaarom een brief aan het congres waarinze de verwijdering van die kernwapensuit België vragen.“De modernisering vande B61 is nutteloze geldverspilling,”schrijven ze.

Uit de Nederlandse en Duitse parle-menten kwamen gelijkaardige signalen.Op 10 juli nog bracht Kamerlid Ray-mond Knops (CDA), een brief naar hetAmerikaanse congres om het te informe-ren over de wens van de NederlandseTweede Kamer om de geplande moder-nisering niet door te laten gaan. In de-cember 2012 keurde een meerderheid inde Tweede Kamer nog een motie goed,waarin ze de regering verzoekt “de ver-wijdering van tactische kernwapens uitheel Europa als harde doelstelling te for-muleren.” De motie stelt verder nog dat“de dialoog binnen de NAVO en metRusland niet of nauwelijks vooruitgangheeft gebracht op het gebied van afbouwvan de tactische kernwapens in Europa.”

De vorige Duitse regering beloofde inhaar regeerakkoord nog dat ze zich “zo-wel binnen de alliantie als tegenover deAmerikaanse bondgenoten, zal inzettenopdat de in Duitsland gestationeerdekernwapens teruggetrokken worden.”

Vredesmuseum 1

Het Museum voor Vrede en Geweld-loosheid hield een open dag voor

vrijwilligers, donateurs en belangstellen-den uit de vredesbeweging in zijn nieuweVredesmuseum Gouda. Tijdens een klei-ne vergadering werden er besluiten geno-men over de toekomst. Een kleine taskforce gaat ervoor zorgen dat waar nu nogéén van de bekende reizende tentoonstel-lingen hangt, over een jaar de contourenzichtbaar zullen zijn van een volwaardigmuseum. De task force kan nog wel watversterking gebruiken met mensen die erecht tijd in willen steken. Wij zoekenmensen met ervaring op het gebied vanaudio-visuele (interactieve) presentaties,maar ook mensen die aan de vormgevingen inrichting willen werken. Hebt u be-langstelling? Bel dan 015-785.01.37 ofmail aan: [email protected]

Vredesmuseum 2

Het Museum voor Vrede en Geweld-loosheid richtte tijdens de Vredes-

week een ‘Muur van de vrede’ op in hetVerzetsmuseum Zuid-Holland te Gouda.Daaraan konden kaarten en tekeningenmet hartenkreten, vredeswensen en me-ningen van museumbezoekers opgehan-gen. Met deze ‘Muur van Vrede’ willenhet Vredesmuseum en het Verzetsmuse-um bezoekers aan het denken zetten overhet conflict in Syrië. De vredesmuur blijftbeschikbaar voor ander gebruik.

Ruimtevreedzaam

Van 5 tot 12 oktober was het KeepSpace for Peace Week. Wereldwijd

werd er actie gevoerd om de ruimte vrijte houden van oorlogstuig en niet te ge-

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 33

Page 34: 2014 #1 VredesMagazine

34 VREDESMAGAZINE nr. 1-2014

bruiken voor oorlogvoering en oorlogs-voorbereiding. In Nederland is voor zo-ver bekend geen actie gevoerd, maarvooral in de VS en Engeland was er veel tedoen. Vaak was er een combinatie metacties tegen drones.

Een overzicht van alle acties vindt u opspace4peace.org/actions/ksfpw13.htm

Vredescitaten

Het virtuele museum van het Muse-um voor Vrede en Geweldloosheid

heeft een nieuw onderdeel erbij gekre-gen. Het betreft een verzameling van bij-na 400 citaten die allemaal iets te makenhebben met oorlog en vrede. De meestecitaten komen uit het Vredes-Album, eenin het interbellum verschenen agenda.De citatenverzameling is te raadplegenop onderwerp, tijdvak en auteur. U kuntze ook op uw smart-phone bekijken! Zie:www.vredesmuseum.nl/citaten

Hebt u citaten die nog niet in de verza-meling zitten? Stuur ze dan op naar hetVredesmuseum.

Drones

Mensenrechtenorganisaties Am-nesty International en Human

Rights Watch roepen de Amerikaanse re-gering op om drone-aanvallen te onder-zoeken waarbij mogelijk onrechtmatigslachtoffers zijn gevallen. De organisatieskomen met gruwelijke onthullingen overde gevolgen van drone-aanvallen in Paki-stan en Jemen.

Amnesty International onderzocht 45drone-aanvallen die tussen januari 2012en augustus 2013 plaatsvonden inNoord-Waziristan in het noordwestenvan Pakistan, waar de meeste drone-aan-vallen waren. Negen daarvan werden terplaatse onderzocht. Er blijken veel meerburgerslachtoffers te zijn dan de VS wil-len toegeven.

Sowing Seeds

Eerder dit jaar verscheen bij War Re-sisters’ International het boek So-

wing Seeds: The Militarisation of Youthand How to Counter It. Nu is dit 143 blz.tellende boek in z’n geheel gratis tedownloaden via www.vredesmuseum.nl//download/sowingseeds.pdf.

Het boek bevat artikelen, afbeeldin-

gen, onderzoeksgegevens en interviewsdie een licht werpen op de vele manierenwaarop jongeren op school en eldersgeïndoctrineerd worden met de milita-ristische ideologie. Natuurlijk komt ookaan de orde hoe dit tegengegaan kanworden. De situatie in vele landen komtdaarbij aan de orde.

Noorse vrouwenin dienst

Noorwegen is het eerste land in Eu-ropa en binnen de NAVO dat de

militaire dienst verplicht maakt voor bei-de geslachten. Het waren jonge Noorsefeministes die campagne hebben gevoerdvoor wat zij zien als een volgende stap inde gelijkstelling van vrouwen. Niet ieder-een is het daarmee eens.

Noorwegen kende al een vrijwilligemilitaire dienst voor vrouwen, die mo-menteel 10 procent van de Noorse strijd-krachten uitmaken. Vanaf 2015 is deel-name niet meer vrijwillig.

Vredesmuseum 3

Marianne Thieme (Partij voor deDieren) droeg op Prinsjesdag een

soort jagersmantel maar dan tegen deplezierjacht gericht. Op die mantel droegze een zestal gebroken geweertjes. Diekwamen uit de winkel van het Museumvoor Vrede en Geweldloosheid.

Marianne gebruikte het als gebrokenjachtgeweer, maar van oorsprong is hetgebroken geweertje het logo van War Re-sisters’ International. Sedert de EersteWereldoorlog is dat het symbool van destrijd tegen oorlogsgeweld. Vredesbewe-ging Pais is de Nederlandse tak van WarResisters’ International en daar komendeze broches dan ook vandaan. Ze wor-den nog steeds veel gedragen en zijn tekoop via: www.vredesmuseum.nl.

You can bomb…

Op 4 september was er een kleinedemonstratie tegen de inmenging

in Syrië. Na een picket line bij de Ameri-kaanse ambassade, liepen ongeveer 7mensen naar de Russische ambassade omook daar te protesteren tegen inmenging.

Het motto van het protest was “Youcan bomb the world to pieces but you

cannot bomb it into peace.” Al eerdertrok er een grotere demonstratie doorDen Haag.

Egypte

War Resisters’ International heeftzich in een verklaring ernstig be-

zorgd getoond over de situatie in Egypte.Het zeer gewelddadige optreden van demilitairen mag niet door de vingers ge-zien worden onder de leus ‘volk en legerzijn één.’ De ervaring leert dat militairenaan de macht leidt tot geweld, onder-drukking en onrecht.

Rectificatie

Van de Samenwerkingsdag Vredes-cultuur werd in het vorige nummer

verslag gedaan. Daarbij werd een ver-keerde website genoemd. Een volledigeverslag van de dag vindt u op: www.sa-menvoorvrede.nl. Van de hele dag zijnook geluidsopnamen gemaakt. Die kuntu beluisteren via www.vredessite.nl/nieuws/x_612.html.

TentoonstellingenVredesmuseum

Gouda: t/m 28 dec.: Vergeven – Ver-zoenen

Gouda: 2 jan. t/m 28 juni: Vredesaffi-ches

Ysselsteyn 5 t/m 30 jan.: Einde enNieuw Begin

Meer info: www.vredesmuseum.nl/in-fo/agenda.php of 015-785.01.37

Meer en uitvoeriger VredesNieuwsvindt u op: www.vredessite.nl/nieuws.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 34

Page 35: 2014 #1 VredesMagazine

VREDESMAGAZINE nr. 1-2014 35

SIGNALERINGEN

haar interesse in het leven van vrouwen,helaas komt dit summier aan bod in hetboek.

Bijzonder zijn haar contacten met Tali-ban woordvoerders. Deze, sinds 1989,dominantie groepering is bij de bevol-king niet geliefd. Burgers vrezen een her-haling van hun wrede praktijken als dewesterlingen zich na 2014 terugtrekkenmeldt Righton. Toch krijgt zij inzicht inhun werkwijze, hun motivering, hunpropaganda machine en de modernise-ring hiervan. Teleurstellend zijn de fellereacties van Nederlandse kranten lezersop deze artikelen. Opmerkingen als:“Aanwelke kant sta jij eigenlijk?” leggen veelkortzichtigheid bloot.

Dat er westerse barbaren zijn legtRighton feilloos bloot als ze vertelt overde ‘fixers’, de klusjesmannen die in ‘kill-teams’ als ‘pretmoordenaars’ wereldwijdbekend zijn. Deze praktijken, de stijgen-de corruptie en verdwenen hulpgeld ge-bruikt de Taliban met succes om de oor-spronkelijk sympathie voor westerlingenbinnen de bevolking te keren in haat, zegtzij.

In de laatste delen beschrijft Righton

Het 400 pagina’s tellende boekvan Natalie Righton is vooralinteressant waar zij verslag doet

over de gevoelens van de bevolking tij-dens haar verblijf in Afghanistan en rondde beslissing over de Kunduz missie (Ne-derlanders trainen Afghaanse politie inKunduz, 2011-2013). Haar frustraties enangsten zijn voelbaar en geven het boekeen persoonlijke stijl. Righton noemt datook in de ‘verantwoording’ een bewustekeuze. Ze wilde verhalen kwijt die niet inde krant konden. Dit kan als minpuntvoor het boek gelden, samen met desoms onoverzichtelijke volgorde van deartikelen.

De persoonlijke manier van opererenals journalist voor de Volkskrant en hetleven als vreemdeling in Afghanistanmaakt het boek menselijk. Het themakomt constant terug in de vier delen diebeginnen met de bezoeken aan zieken-huizen, familie picknicken en bruiloften.Righton is dan vaak gekleed in de traditi-onele boerka en werkt nauw samen mettwee gidsen die contacten leggen, verta-len maar ook bescherming bieden. Hetfeit dat Righton een vrouw is verklaart

Duizend dagen extreem levenhaar gesprekken met burgers en politie-agenten over de naderende Kunduz mis-sie. Het levert visies en angstige toe-komstbeelden. Ook praat ze met militai-ren en defensievoorlichters. Het was tezien en te lezen in Nederland.

Een bijzondere vermelding verdienthaar constatering dat ‘Mein kampf ’ ver-taald in het Dari een populair boek is inhet land. Over de adoratie van Bin Ladenen Hitler door de bevolking is de uitlegover de verwantschap tussen Duitsers enAfghanen als Ariërs interessant.

Als de journaliste zich opmaakt voorhaar terugkeer naar Nederland komt deexodus van Afghanen op gang. Zal er eenburgeroorlog ontstaan door onderlingestrijd? Of zou een sterke politiek figuur,een dictator, de oplossing bieden? Wewachter het af.

Anke Polak

Natalie Righton, Duizend dagen extreem leven –

Dagboek van een oorlogsjournalist in Afghanistan.

Tijdens het Kamerdebat over deJoint Strike Fighter werd een motiein stemming gebracht tegen dekernwapentaak van het vliegtuig.De motie werd aangenomen.Buiten demonstreerde het NoNukes team van IKV Pax Christitegen de Nederlandse kernwapen-taak. In hoeverre de Kamer voet bijstuk kan en zal houden valt tebezien. De JSF is in principegeschikt voor kernwapens, ermoeten alleen wat kleineaanpassingen voor gedaanworden. Zoals Leon Wecke hetuitdrukte: Wat software installerenen een rekje monteren, de boor-gaatjes zitten er al in. Fo

to: E

veli

ne v

an E

gdom

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 35

Page 36: 2014 #1 VredesMagazine

God zegene dewapens

Als God ons wetten lietwaarin de doodslag heilig hietals het schoffeerenwie wekte dan in mijn gedachtde twijfel aan de overmachtvan de geweren?

Als uw God mij ‘t leven gafopdat de generale stafhet zou vernielen,wie legde dan in m’n gemoeddie afkeer tegen uw “Behoed,o Heer, de Zielen?”

Als uw God u heeft gesteldtot knecht en priester van ’t geweldden moord genegen,wie wekte er dan in m’n zieldie pijn, een beet van een reptielbij uwen zegen...?

Willem van Iependaal

Willem van Iependaal

(pseudoniem van Willem

van der Kulk, 1891-1970)

ging tijdens de Eerste

Wereldoorlog in Engelse

dienst, maar kwam als

antimilitarist de loop-

graven uit. Schrijver in

Rotterdamse volkstaal

over de bajes, die hij van

binnen kende. Dichter

van ‘proletarische

liederen’ en ‘Liederen

van de zelfkant’.

VredesMagazine1-ALT-2014 20-12-2013 01:32 Pagina 36