38e jaargangnr. 4 | 2012

OnLInE UITgaaF

-------------------------------------------

Geachte lezer 2

_MEDITATIEVrijheid van godsdienst –wat zou Paulus zeggen? 2-3

_CONTACTENHoe warm het was en hoe ver … 4

_COLUMN„Walen“ in de Palts 5

_WAAR & WANNEER? 6-7

Colofon 7

_TENSLOTTEDe eikenboom 8

_FINANCIËN 8

Algemene Kerkenraads-vergadering (AK) 8

www.nederlandse-kerk.de

SchakEL-kOnTakTOrgaan van dE nEdErLandSE kErk In dUITSLand

vrIjhEId vangOdSdIEnST

gr

af

ik: l

ap

en

cia

/ f

ot

ol

ia; D

ign

US.

De

gEachTE LEzEr mEdITaTIE

De voorlaatste uitgave alweer van Schakel, dit jaar: het herfstnummer. Wij hopen dat u allen een goede

zomer hebt gehad en van uw wel-verdiende rust hebt kunnen ge-nieten. Inmiddels is het wat koeler geworden en hebben de eerste voorbodes van het najaar zich reeds aangekondigd. Misschien is het wanneer u dit leest zefs al echt herfst, dat wil zeggen: koud, nat en winderig, geworden. Of misschien genietenwe juist van een prachtig

naseizoen. Wie zal het zeggen? Hoe het ook zij, voor u dit blad op eigen houtje gaat doorbladeren, willen we u graag wijzen op een tweetal artikelen of verhalen die u volgens ons niet zou mogen overslaan. In de eerste plaats denken we aan de boeiende, hoogst actuele, overdenking aangaande de godsdienstvrijheid van de hand van ds. Tim van de Griend. In de tweede plaats aan het fraaie verslag van de reis naar Siebenbürgen, die in augustus vanuit wijk West werd ondernomen, dat is opgetekend door medereiziger Nel Pannen. In-derdaad Nel Pannen die in het verleden jaren lang, sa-men met Hennie Mosterd, verantwoordelijk was voor de inhoud en opmaak van dit blad.In dit verband willen we u tevens nog eens op onze website attent maken: www.nederlandse-kerk.de. Wij hebben de indruk is dat deze site maar zelden wordt bezocht. Dat is jammer want op de website is de infor-matie steeds ‘up to date’ omdat we er als predikanten zelf toegang toe hebben en we niet meer aangewe-zen zijn op specialisten die het actualiseren van de site in hun spaarzame vrije uurtjes moeten doen. Wie bijvoorbeeld een verslag van een buitendag wil lezen en eventueel de bijbehorende foto’s wil bekijken, hoeft niet per se op de volgende schakel te wachten maar kan zijn of haar geluk op de website proberen. Grote kans dat het er een week na dato al opstaat. Boven-dien hebben we op de site ruimte zat zodat artikelen of verslagen daar wat uitvoeriger kunnen zijn dan in Schakel. Dat geldt bijvoorbeeld voor de reis naar Sie-benbürgen. Voorts bestaat, in ieder geval in wijk west, de mogelijkheid de preek nog eens na te lezen als je hem om welke reden dan ook zou hebben gemist. Geen ‘must’ maar voor deze of gene misschien toch aardig.Omgekeerd zou het in principe mogelijk zijn zelf ac-tief te worden en, via uw wijkpredikant, een steentje aan de website bij te dragen. Ja, zou het niet mooi zijn als onze site een forum werd waarop mensen uit de NKiD in de vorm van een ‘stukje’ ook bovenplaatse-lijk iets met elkaar deelden? Tenslotte is er op website een archief van Schakel ondergebracht waarin oudere jaargangen nog eens kunnen worden doorgebladerd.Goed, dat was het reclameblokje inzake onze website. We willen u daarmee uiteraard niet van het lezen van Schakel afhouden of ertoe animeren het blad terzijde te leggen om vervolgens uw computer op te starten. Ook Schakel is de moeite meer dan waard en het leest zonder meer prettiger dan het beeldscherm van een pc. Veel plezier daarom met de lectuur van dit blad. Moge het ook deze keer weer ter lering en vermaak dienen.

Met goede groet, namens de redactie,Pieter Roggeband |

vrIjhEId van gOdSdIEnST –waT zOU PaULUS zEggEn?

Mag je dieren op basis van godsdienstige voorschriften zo doden, dat ze kort voor hun dood extra lijden? Dat waren de vragen die in de voorbije maanden

door de Duitse en nederlandse politiek, media en gerechten gingen. Het ging over het vrouwenstandpunt van de Sgp, over de besnijdenis van jongens en over het ri-tueel slachten.

Deze drie kwesties zorgden bij mij voor heel dubbele gevoelens. Zou ik graag be-sneden zijn? Wens ik het anderen, kleine kinderen nog wel, toe besneden te worden? nee, ik geloof het niet. Zie ik dieren graag extra lijden voor hun dood? nee, ik geloof het niet. Zou ik graag door mijn partij worden buitengesloten? Wens ik dat anderen toe? nee, ik geloof het ook niet. ik voel mee met rechters en politici die vinden dat je godsdienstige vrijheden aan banden moet leggen, als ze anderen schaden.

Maar dan komt de grote vraag: wat is scha-den? Wie bepaalt, wat schade toebrengen is? Het is de diepe overtuiging van de meerderheid van de samenleving, dat je niet snijdt in een kin-derlichaam, dat je dieren geen pijn doet en dat je vrouwen als volwaardige burgers ziet. Het is de eveneens diepe overtuiging van kleine minderhe-den in de samenleving, dat je mannelijke kinder-lichamen voor een goed leven aan god moet toewijden en daarvoor een teken moet aan-brengen. Het is de diepe overtuiging van een kleine minderheid, dat je dieren voor hun dood zegent en ze alleen zo aan-dachtsvol en waardig laat sterven. Het is ten slotte de diepe overtuiging van een minderheid, dat god mannen ge-schapen heeft voor een publiek en bu-itenshuis bestaan en vrouwen voor een zorgend bestaan in het gezin.

Het debat over de grenzen aan de vrijheid van godsdienst woedt. Het woedt, zowel in Duitsland als in Nederland. Mag er een politieke partij bestaan, die op haar gereformeerde grondslag vrouwen het recht op lidmaatschap ontzegt? Hebben ouders de vrijheid om hun kinderen op te voeden in hun religieuze traditie, ook als ze daarbij ingrijpen in de licha-melijke integriteit van hun kinderen?

gr

af

ik: l

ap

en

cia

/ f

ot

ol

ia; D

ign

US.

De

2

mEdITaTIE

Deze minderheden willen niets dan kinderen, dieren, vrouwen en mannen in de diepste zin van het woord recht doen. net zoals de grote meerderheid.

ik was met drie broers thuis, in oud-Beijer-land. Zelfs daar, op het platteland van Zuid-Holland, kun je leren omgaan met religieuze diversiteit. Wij vonden het belachelijk (van de ouders) en zielig (voor de kinderen), dat de re-formatorische buurkinderen met wie we van alles ondernamen, nooit meemochten naar de carnavalsoptocht in roosendaal. onze ouders reageerden daar heel pertinent op. Ze zeiden, dat we daar niets van hadden te vinden. er zijn meer modellen van het goede leven dan het ei-gene, en van die andere modellen blijf je af.

Dat zit er bij mij diep in. gevoelsmatig wint die voorzichtige houding van ontzag voor de diepe overtuiging van anderen het bij mij – nog steeds en heel veel rationele argumenten ten spijt. Wat recht en goed is voor kinderen, dieren, mannen en vrouwen – hoe we ze in hun eigenheid recht doen – niemand die dat echt helemaal kan zeggen. een laatste oordeel komt de mens niet toe. Mijn pleidooi is: laten we ons niet schamen voor onze eigen levens-vorm en laten we evenzeer dissidente levens-vormen toestaan. eén uitzondering is er wat mij betreft ook: geen tolerantie voor wie de to-lerantie met geweld bedreigt.

Het laatste wat ik zelf zou willen is, dat ande-ren mijn religieuze vrijheid aan banden zouden leggen. en ja, er gaan inmiddels stemmen op om de kinderdoop en een expliciet christelijke opvoeding te verbie-den. om bij mezelf te blijven: vanuit een ‘Bildungsideal’ wil ik mijn eventu-ele kinderen verhalen uit allerlei tradities vertellen. toch wil ik ze graag (kunnen) op-voeden met mijn eigen liberale variant van het christendom, omdat ik denk dat ze daarmee het beste afzijn. Voor het slapen gaan blijft het dus bij de bijbel.

en dan kom ik bij paulus uit, wiens brieven dit jaar in de diensten in het zuiden centraal staan. een gemeentelid uit München was op-gevallen, dat protestanten zich in het debat hard maken voor de godsdienstvrijheid van anderen. iets anders zeggen ze volgens haar ten onrechte niet: met paulus zouden ze mos-lims en joden kunnen voorhouden dat religi-euze riten niet langer belangrijk zijn. protes-tanten brengen hun eigen levensovertuiging niet voor het voetlicht, en dat miste ze. Ze had als nieuwe aanzet in het debat een vers uit de brief aan de romeinen naar een aantal kran-ten gestuurd: ‘De besnijdenis is niet iets uiter-lijks en lichamelijks’ (romeinen 2:28). Haar pleidooi was: geen ‘gleichmacherei’, niet aar-dig zijn voor andere godsdiensten, maar een ferm en eigen geluid laten horen.

ik vond en vind dat een spannende opvat-ting, maar was en ben het niet met haar eens. (Voor de goede orde: ze weet dat.) ik voelde me uitgedaagd en zei haar toe om iets in Scha-kel te schrijven. Dat deed ik in de overweging en doe ik zeer gericht met de komende drie alinea’s.

ten eerste is het de vraag, of een publiek de-bat de goede plaats is voor een gesprek over de diepste levensovertuigingen. ik denk het niet. Dat gesprek is emotioneel geladen. Wat op een brievenpagina in de krant of in een talk-show overblijft, is alleen een welles-nietes. Wat overblijft, is de buitenkant en niet de die-pe overtuigingen die daarachter schuilgaan. Daarom is het ook jammer, dat geloofsover-tuigingen tot onderwerp van debat in het par-lement zijn geworden. een echt gesprek over levensbronnen kun je volgens mij alleen in een beschermde ruimte voeren, waar je echt kunt luisteren naar elkaar.

ten tweede leer ik van paulus iets anders dan dat hij radicaal ingaat tegen de religieuze tra-dities van zijn verse bekeerlingen. Dat andere hoort voor mij tot de diepste wijsheden van de bijbel en tot de basis van elke goede ethiek voor een gemeenschap. Zo eindig ik bij de eerste brief aan de korintiërs, maar wat pau-lus daar zegt, vind je op meer plaats-en in zijn brieven. Ja, ik denk een

levensader in pau-

lus’ brieven te benoemen: juist de vrijheid om bij je traditie te blijven roemt hij. Het gaat om een zeer concrete kwestie, zoals altijd bij pau-lus. Degenen met een ruim geweten in de ge-meente van korinte voelen zich vrij om vlees te eten dat gewijd is aan andere goden. Diege-nen met een minder ruim geweten voelen zich daardoor in onzekerheid gebracht. paulus ad-viseert: ‘Zorg ervoor dat uw vrijheid van han-delen de zwakken geen aanstoot geeft’ (i ko-rintiërs 8:9).

Voor een gemeente (en voor mijzelf als predi-kant met een wat wild temperament) kan pau-lus’ advies worden vertaald als een oproep om voorzichtig te zijn bij het inzetten van nieuwe ontwikkelingen. Voor de samenleving is het wat mij betreft een oproep om wie met zijn of haar schroomvalligheid als zwak of achterlijk geldt, op zijn minst te verdragen. Schroom-valligheid – een mooi nederlands woord. Schroomvalligheid – dat is wat paulus geres-pecteerd wil zien. Schroomvalligheid – dat is het criterium voor dat, wat in een samenle-ving minstens moet worden toegestaan. ik be-leef het geleefde besnijdenis- en slachtgebod van joden en moslims en het vrouwenstand-punt van de Sgp niet als vormen van discri-

minatie en geweld, maar als pogingen om schroomvallig met het leven om te

gaan. Het zijn pogingen waar ik het stuk voor stuk mee oneens ben, maar die in een religieus plurale samenleving wat mij betreft de ruimte verdienen.

ik geloof paulus aan mijn kant te weten.

Tim van de Griend |

3

cOnTacTEn

Een bezoek aan de Hongaars-gereformeerde kerk in Roemenie.

Vrijdag 3 augustus kwamen wij, leden van de nkiD uit wijk West, aan in Vlaha, een

dorp in transsilvanie, het vroegere Sieben-bürgen. De meesten waren met het vliegtuig gekomen, ssommigen maakten een lange rit met de auto, één kwam zelfs met de trein.

Ds. pieter roggeband heeft al jaren goede banden met istvan lengyel, predikant van de Hongaars-gereformeerde kerk in Vlaha en omgeving. Hij had deze reis voor zijn ge-meenteleden georganiseerd en voorbereid.

college over de Hongaars-gereformeerde kerk en over de situatie van de studenten aldaar. Daarna maakten we een rondgang door het oude, goed gerestaureerde, klausenburg.

De volgende dag, Zondag 5 augustus be-leefden we een indrukwekkende kerkdienst in Vlaha. Vier theologen in vol ornaat werk-ten aan deze dienst mee. istvan verzorgde de liturgie, pieter en Monika preekten over de genezing van de man die niet kon horen en spreken, maar vanuit verschillende ge-zichtspunten, en Sarolta vertaalde – zomaar uit het hoofd – alles in het Hongaars. De lie-deren zongen we afwisselend in het Hongaars en nederlands, maar wel in het tempo van voor de tweede Wereldoorlog. Het orgel werd bespeeld door de organiste en aan het slot nog door onze eigen truus.

s avonds was onze groep met de gastouders uitgenodigd in de tuin achter de pastorie en gemeentehuis, dat nog in bouw is. in een gro-te hangende pot, aan een driepoot, met vuur eronder, werd gulasch gekookt. Zelfgestook-te palinka, jenever van pruimen (of andere vruchten), mineraalwater (om de scherpe gu-lasch te blussen) en roemeens bier zorgden voor een vrolijke stemming.

Maandagmorgen vroeg vertrokken we in een kleine bus (gelukkig met airco), voor onze studiereis door Siebenbürgen. s nachts slie-pen we in keurige kerkelijke onderkomens. We zagen veel gevarieerde landschappen (vanuit de bus), kwamen boven in de karpa-ten (per gondel) en bezichtigden Sibiu, het vroegere Hermannstadt.

in Schloss Bran (törzburg), een burcht uit de middeleeuwen, dat later de koningin van roemenie behoorde, ontmoetten wij Dracula. De prachtige kerkburcht, een groot rond bou-werk met een dikke verdedigingsmuur en vele kamers, rondom een grote kerk, verzette ons in de tijd, dat de dorpen overvallen werden door vijanden en de bevolking hier een veilige schuilplaats vondt. ’s avonds genoten we van een orgelconcert in de zogenaamde Zwarte kerk in Brasov , het voormalige kronstadt. Het bezichtigen van kerken gaf ons tevens verkoe-ling bij de ongewone 30+ graden celsius.

Weer zagen we veel land door het raam van de bus. De bezienswaardigheden lagen nogal ver uit elkaar en er zijn weinig snelwegen in transsilvanie. en inderdaad soms reden we achter een paardenwagen. We zwommen in een meer met zout water, en daalden diep on-der de grond om een vroegere zoutmijn te be-zichtigen.

tot slot werden we ontvangen door de pries-ter van een kleine orthodoxe dorpskerk. in dit dorp had de tijd wel honderd jaar stilgestaan. Maar de priester liet ons zien hoe hij de bijbel-se geschiedenissen aan zijn gelovigen vertelt: met behulp van powerpoint en een beamer!

Bij het afscheidsavondeten ging een hoed rond, die gevuld werd met onze bijdragen aan de verdere bouw van de pastorie en gemeen-tehuis. Dit geld brachten we daarna zingend: ”Danke für diese schöne reise” naar Sarol-ta en istvan, die blij verrast waren. als dank kwam weer de fles met palinka tevoorschijn en vrolijk namen we afscheid van elkaar.

Weer thuis kunnen we terugzien op een mooie, leerzame en indrukwekkende reis door een deel van roemenie en hebben begrip gekregen voor de situatie daar. onze hartelij-ke dank geldt de vier theologen.

Nel Pannen |Voor een uitvoerigere versie van

het verslag en meer foto‘s, zie:www.nederlandse-kerk.de

hOE warm hET waS En hOE vEr …

Sommigen waren te gast bij gezinnen in het dorp; anderen, die dat niet durfden vanwege de taal (ondergetekende bijvoorbeeld) sliepen in een schattig ouderwets pension. De klok werd een uur voorgezet, maar soms had je het gevoel, dat de tijd 50 jaar of meer terugge-draaid was.

transsilvanie werd sinds de 12e eeuw mede bewoond door de zogenaamde Siebenbürger Sachsen, mensen uit Duitsland, die door een Hongaarse koning in het land gehaald waren. De grenzen verliepen toen nog anders, van-daar het mengsel van Hongaren, Duitsers en roemenen. in de laatste 60 jaar, onder en na ceaucescu, is het overgrote deel van deze Sie-benbürger-Sachsen uit het land vertrokken. Hun plaatsen werden ingenomen door roe-menen. Dit leidt soms tot onderhuidse span-ningen met de Hongaarse minderheid.

Vol verwachting vertrokken we de eerste dag naar cluj-napoka, het vroegere klausenburg. Hier bezichtigden we het theologische insti-tuut, het werkterrein van Dr. Sarolta lenyel, de Vrouw van istvan. We kregen een gedegen

_ Gereformeerde kerk in Cluj-Napoka

_ Maaltijd in het paradijsjevan de dominee

_ Schloss Bran

fo

to

S: S

no

Wk

ite

ro

cc

-BY-

Sa 3

.0; c

lU

J n

ap

oc

a c

c-B

Y-Sa

2.0

; ZV

g.

4

cOLUmn

in dit artikel wil ik alleen ingaan op de nederlandse kerken in de keurpalts in de

zestiende en zeventiende eeuw. De keurpalts bestaat al sedert 1806 niet meer als staatkun-dige eenheid. Het omvatte onder anderen wat nu pfalz genoemd wordt (deel van het Bun-desland rheinland-pfalz), waartoe steden als landau en kaiserlautern behoorden, en wat tegenwoordig in de volksmond kurpfalz heet ( nordbaden) met steden zoals Heidelberg, Mannheim en Bretten. Hoofdstad van de keurpalts was Heidelberg. De keurvorst van de palts was een zeer belangrijke persoon in het rijk, omdat hij tot de zeven vorsten hoor-de, die de nieuwe keizer mochten kiezen. Van-daar zijn titel: “keuren” betekent “kiezen”.

1559 werd frederik iii de Vrome keurvorst van Heidelberg. al spoedig uitte hij zijn sym-pathiëen voor de gereformeerde richting van de reformatie, zodat hij voor “calvinist” uit-gescholden werd. Dat was voor hem hoogst gevaarlijk. Sedert 1555 hoefde een vorst in Duitsland weliswaar niet meer ooms-katho-liek te zijn, hij mocht ook luthers worden – maar niet gereformeerd. Meerdere van frede-riks collega’s eisten daarom dat de keizer hem tot de orde zou roepen. frederiks ombouw van de lutherse kerk in de keurpalts tot een ge-reformeerde kerk, die 1563 zijn beslag kreeg met de invoering van de Heidelbergse cate-chismus, had echter ook voordelen voor hem. nu stroomden gereformeerde geloofsvluch-telingen toe, in het bijzonder uit de zuidelijke nederlanden, die toen sterk onder de anti-protestantse politiek van de Spaanse koning, de Habsburger filips ii te lijden hadden.

De eerste nederlanders kwamen al 1562 en ze bleven komen tot in de 17e eeuw toe. in Zuidduitsland worden ze “Wallonen” (= Wa-len) genoemd. Dat is onjuist. Welis waar stam-den ze allen uit de Zuidelijke nederlanden, in het bijzonder uit Brabant (Brussel, antwer-pen enz.) en Vlaanderen (gent, Brugge, enz.), maar lang niet alle waren franstalig. Veel van hen waren Vlamingen, zoals bijvoorbeeld pe-trus Dathenus, die ook nu nog bekend ist als vertaler van de psalmen in het nederlands.

De nederlanders waren ook uit economische motieven zeer welkom in de keurpalts. Vele van hen waren wevers, later kwam ook goud-en zilversmeden, kunstenaars (zoals gilles van coninxloo) en kooplieden. frederik iii verpachte aan deze vluchtelingen voormalige kloosters in frankenthal, Schönau, St. lamp-recht (bij neustadt) en otterberg. De neder-landers bouwden deze kloosters uit tot klei-ne stadjes, waarin de bevolking vooral van handwerk leefde, niet van landbouw. De eers-te nederlandstalige kerk ontstond in fran-kenthal, waar Dathenus enige jaren dominee was. De belangrijkste nederlandstalige kerk werd later opgericht in Mannheim. Deze stad, die 1606/1607 was gesticht, oefende geduren-de de 17eeuw grote aantrekkingskracht op nederlanders uit, niet alleen op geloofsvluch-telingen uit de Zuidelijke nederlanden, maar ook op handwerkers en kooplui uit Holland.

De immigratie van nederlanders in de keur-palts brak sedert 1685 af. een van de oorzaken was dat de laatste gereformeerde keurvorst

„waLEn“ In dE PaLTS

_De gereformeerde, nu “evangeli-sche” kerk in Schönau. Zij is onder-gebracht in de voormalige eetzaalvan het klooster

_Relief in Otterberg. Het toont de aan-komst van de Nederlandse vluchtelin-gen met hun dominee.

_Frederik III. Standbeeld aan de gevel van het slot in Heidelberg

Men zou kunnen denken dat er pas sedert de Tweede Wereldoorlog Nederlandse kerken in Duitsland bestaan. Dat ist niet juist. Al in de zestiende eeuw werden Nederlandse kerken in meerdere delen van Duitsland gesticht, bijvoorbeeld in Wesel aan de Nederrijn, in Emden in Oosfriesland en in Frankfurt am Main. Men moet natuurlijk bedenken dat Nederland toen veel groter was dan nu. Ook België, Luxemburg en delen van Noordfrankrijk hoorden erbij. De Nederlanden, in het geheel 17 provincies, waren toen de erflanden van de Habsburgers, eerst Karel V, daarna Filips II.

karel ii gestorven was en de rooms-katho-lieke lijn pfalz-neuburg het bewind overnam. Deze lijn, die tot nu toe in Düsseldorf had ge-regeerd, had aan de nederrijn een harde an-ti-protestantse politiek gevoerd. Beslissend was echter het uitbreken van de negenjari-ge oorlog. franse troepen verwoesten vanaf 1688 systematisch de keurpalts. Mannheim en Heidelberg werden grotendeels met de grond gelijk gemaakt. De meeste nederlan-ders vluchtten en kwamen nooit weer terug, ook niet na het eind van de oorlog, omdat het huis pfalz-neuburg de voorkeur aan katholie-ke immigranten gaf. een bezoek aan Schönau, lambrecht en otterberg loont zich desalniet-temin. Hier vindt men nog vele sporen van het „Walloonse“ verleden.

Albert de Lange |

5

Berlijn

BellinHamburg

Balje

Schwei

Münster

Duisburg

MedebachHallenberg

Frankfurt

Mannheim

Karlsruhe

Stuttgart München

Düsseldorf

Keulen/Bonn

algemene kerkenraad

Voorzitter: ds. Pieter Roggeband

Scriba: Netty van Rijssen, Schubertstraße 1,48301 Nottuln-AppelhülsenTel.: (025 09) 99 42 58, E-mail: scriba@nkid.kerknet.de

Voorzitter Verein: Suzanne Oonk-ReilinkZeisigstraße 70, 26817 RhauderfehnTel.: (049 52) 610 54 21

Penningmeester/Boekhouder: Pieter SchoonE-mail: nkidfinanz@gmail.com, Schriftstukken adresseren aan:Barend Bosschieter, Steingrubenstr. 14, 89143 Blaubeuren

BankrekeningenBank für Kirche und Diakonie DuisburgKtnr. 101 202 0011 · BLZ 35060190BIC: GENODED 1 DKD, IBAN: DE65 3506 0190 1012 0200 11t.n.v. Nederlandse Kerk in Duitsland

kerkelijk BureauAnnie Wagenaar, Lienen 1, 26931 ElsflethTel. (044 04) 960296, E-mail: kerkbureau@nkid.kerknet.de

kerkelijk centrumRheinallee 14, 47119 Duisburg

www.nederlandse-kerk.de

waar En wannEEr?

wIjk nOOrd

x Balje 10.15 uur, St.-Marien-Kirche, Balje

02.12. ds. Dijkman-Kuhn en P. Kern Eerste zondag van Advent, Oecumenische kerkdienst met de Ev.-luth. gemeente Balje

x hamburg 11.00 uur, Kapel Winterhuderweg 98

28.10. ds. Dijkman-Kuhn

x Schwei 10.30 uur, St.-Sekundus-Kirche, Schwei

21.10. ds. Dijkman-Kuhn en P. Jakubeit, Oecumenische kerkdienst met de Ev.-luth. gemeenten Schwei en Schweiburg

_ Predikantds. Rens Dijkman-KuhnEbert-Allee 5, 22607 HamburgTel./Fax: (040) 656 813 29, Handy: (0176) 260 202 33E-mail: rinske.d-kuhn@web.de

_ wijkkerkenraadVoorzitter: Horst Borkmann, Tel.: (040) 555 995 82

Scriba: Jacomijn Klever-Coumou, Tel.: (040) 45 15 83

Penningmeester: vacant

_ kern hamburgEdward A. Remeyn, Tel.: (040) 89 31 51

_ kern BaljeD. Schilder-van der Heide, Tel.: (047 58) 72 28 25

_ kern Ems-weser / Schweifamilie J. Jansen, Tel.: (049 44) 99 02 97

wIjk OOST

x Bellin Belliner Agrarzentrum, 10.30 uur

In de maanden oktober en november geen dienst

x Berlijn 3e zondag van de maand, 11.30 uur, Hugenottenkirche

Joachim-Friedrich-Str. 4, Berlin-Halensee (Charlottenburg)21.10. drs. Hanneke Allewijn18.11. drs. Hanneke Allewijn

_ Pastorale werkerdrs. Hanneke AllewijnSchererstraße 12, 13347 BerlinTel.: (030) 219 833 27, Handy: (0151) 216 481 29E-mail: hannekeallewijn@yahoo.com

_ wijkkerkenraadVoorzitter: vacant

Scriba: J. Fernhout, Berlijn

Penningmeester: A. Bening

_ kern mecklenburg-vorpommern / BellinMenno Kirghof

_ kern BerlijnJan Fernhout, Tel.: (030) 827 199 13

6

¢ Kopij voor Schakel-Kontakt totenmet 5. 11. 2012 inleveren bij Marjolein Kranse en Pieter Roggeband –

roggebandp@web.de

waar En wannEEr?

x Frankfurt am main 1e zondag van de maand, 11.15 uur, Ev.-reform. Kirche

Freiherr-vom-Stein-Straße 8 (bovenzaal)07.10. ds. Tim van de Griend04.11. 10.00 uur! ds. Tim van de Griend e.a., gezamenlijke avondmaals- dienst van de Duitse, Indonesische, Ghanese en Nederlandse kerk02.12. ds. Tim van de Griend, adventsdienst met (onder voorbehoud) aansluitende Sinterklaasviering

x mannheim iedere zondag, 11.00 uur, Hafenkirche, Kirchenstr. 15

07.10. ds. H. Perfors14.10. ds. C. Legemaate21.10. ds. L. Krüger28.10. ds. H.C. Mijnders 04.11. ds. G. van Zeben11.11. ds. P.F. Boomsma 18.11. ds. L. Krüger25.11. ds. L.J. Rasser

x karlsruhe 2e zondag van de maand dienst of gesprekskring, 16.00 uur

Simeonkapelle, Insterburger Str. 13, Karlsruhe-Waldstadt11.11. ds. Tim van de Griend, dienst met Avondmaal

x Stuttgart 2e en 4e zondag van de maand, 11.15 uur, Alte Ev. Kirche

Amstetter Straße 5, Stuttgart-Hedelfingen14.10. ds. Tim van de Griend, dienst met Avondmaal28.10. N.N.11.11. ds. Tim van de Griend25.11. ds. Tim van de Griend

x münchen 3e zondag van de maand, 11.30 uur

Ev.-reform. Kirche, Reisingerstraße 1121.10. ds. Tim van de Griend, dienst met Avondmaal18.11. 17.00 uur, ds. Tim van de Griend, zie wijkbericht München

_ Predikantds. Tim van de Griend, Düsseldorfer Str. 11, 60329 Frankfurt am MainMobiel: (0176) 470 454 99, Vast: (069) 242 489 54E-mail: griend@nkid.kerknet.de

_ wijkkerkenraad1e voorzitter: ds. Tim van de Griend

2e voorzitter: Jethro Wanink, kern Stuttgart, Tel.: (0173) 914 73 89

Scriba: Bernie Matser; kern München, Tel.: (089) 327 310 77

Penningmeester: Pieter Schoon

_ kern FrankfurtHeike Ullmann, Tel.: (060 27) 991 07

_ kern karlsruheJanie de Boer, Tel.: (0721) 46 05 17

_ kern StuttgartMaria Herre, Tel.: (0711) 673 70 05

_ kern münchenInge Klok-Glufke, Tel.: (080 91) 53 80 20

wIjk wEST

x münster-hamm 2e zondag van de maand, 10.30 uur

Johannes-Kapelle, Bergstraße 36, Münster14.10. ds. Pieter Roggeband; viering heilig avondmaal11.11. ds. Pieter Roggeband

x duisburg-ruhrort (nkadr) iedere zondag, 10.30 uur, Rheinallee 14

07.10. dhr. S. Fuchs 14.10. ds. G.v. Zeben21.10. ds. E. Muth 28.10. ds. B.J. Ligtenberg 04.11. ds. P. Roggeband 11.11. ds. J. Brezet 18.11. ds. v.d. Ham 25.11. ds. G.v. Zeben

x düsseldorf 3e zondag van de maand, 10.30 uur

Paul-Gerhardt-Haus, Heerdter Landstraße 3021.10. ds. Pieter Roggeband; viering heilig avondmaal 18.11. ds. Pieter Roggeband

x keulen / Bonn 3e zondag v. d. maand, 10.15 uur

Auferstehungskirche (Gemeindehaus) Auferstehungskirchweg 7, Köln-Sürth28.10. ds. Pieter Roggeband; viering heilig avondmaal 25.11. ds. Pieter Roggeband

_ Predikantds. Pieter RoggebandBandstraße 21, 45359 EssenTel.: (0201) 523 91 36, E-mail: roggebandp@web.de

_ wijkkerkenraadVoorzitter: Henk Stomphorst, Tel.: (021 31) 402 96 31

Scriba: Margarethe Fuchs, Tel.: (022 03) 532 85

Penningmeester: Dietmar Scholten, Tel.: (021 04) 312 30

_ kern münster-hammMarja Kretschmann-Weelink, Tel.: (0251) 62 45 70

_ kern duisburg-ruhrortErik van Buren, Tel.: (028 02) 52 55

_ kern düsseldorfBetty Stomphorst, Tel.: (021 31) 402 96 31

_ kern keulen-BonnJaap Jonkheer, Tel.: (0228) 180 373 78

wIjk zUId

cOLOFOn

Schakel-Kontakt · 38e jaargang · nr. 4 | 2012

Uitgever: Kerkenraad van de Nederlandse Kerk in DuitslandRedactie: Marjolein Kranse, Dr. Albert de Lange, Edward Remeyn,Pieter Roggeband (v.i.S.d.P.)

Realisering: DIGNUS.DE Medien GmbH | www.dignus.deBezugspreis im Mitgliedsbeitrag enthalten

7

dE OPBrEngSTvan dE kOLLEkTEBEdrOEg In jULI:697,19 EUrO

In aUgUSTUS(nOg nIET gE-hEEL cOmPLEET):250,78 EUrO

Beste mensen,zoals in voorgaande jaren hebben we ook dit jaar in de af-gelopen schakel weer om ondersteuning van onze Neder-landse kerk in Duitsland gevraagd. Voor uw extra gift wil ik U namens de Nederlandse kerk in Duitsland heel hartelijk danken. Degenen die in de voorgaande maanden een gift hebben overgemaakt willen we uiteraard eveneens bedan-ken. Zonder uw giften zijn wij niet in staat al het pastorale werk onder Nederlanders in Duitsland te verzetten.

Nogmaals hartelijk dank voor uw bijdrage daaraan.

Namens de ‘Verein’ en het CvK met vriendelijk groet,Barend Bosschieter, 2. penningmeester

TEnSLOTTE FInancIën

dE EIkEnBOOm

Er was eens een meisje van negen jaar, dat Willeke heette. Zij mocht op een keer vanuit school meehelpen, om een eikenboompje te planten.

In de oorlog hadden mensen de bomen omgezaagd, om ze op te stoken. Na de oorlog moesten te vervangen worden door babyboompjes,die groot en sterk moesten worden.Met haar schepje liet het meisje aarde op de boomworteltjes vallen. Het meende, te horen, dat het boompje met haar sprak. Net of het zei : „Willeke, als jij later oud bent, moet je mij bezoeken. Dan ben ik een grote eik gewor-den.“ Het meisje ging vaak naar het park, om naar haar boompje te kijken. Boompje nummer twee van rechts.Op een dag stopte een verhuiswagen voor de deur waar het meisje woon-de. Het meisje verhuisde naar een andere stad. Jaren gingen voorbij. Dat kleine meisje werd een jonge vrouw en tenslotte een oude dame, die soms steunend op een wandelstok moest lopen. Als jonge vrouw was het meisje naar een ander land vertrokken. Daar dacht de jonge vrouw vaak aan haar boompje. Na vijfenzestig jaar vroeg zij zich af, of haar boompje nog leefde. Het liet haar niet los en zij ondernam een lange reis, om in het park te gaan kijken, of haar boompje er nog stond.Toen zij over de parkbrug liep, zag zij een rij met eiken staan. Zie daar, als tweede van rechts stond haar boompje. De eikenboom had haar al zien ko-men. Onmiddelijk herkende hij haar. Zijn kroon begon van vreugde te trillen. Het liefst had hij één van zijn twijgen in haar hand gelegd, maar die hingen veel te hoog.De oude dame hoorde, dat de boom haar toefluisterde : „Fijn, dat je woord gehouden hebt en mij nog een keer bezoekt. In mijn herinnering ziek ik je nog als dat meisje met zomersproeten en goudblonde haren. Je gaf mij de kracht, om op te groeien. Ik wilde steeds hoger en ik dacht: „misschien zie ik haar ergens daar van bovenuit. Je bent nu zonder je bal gekomen. Soms had je een springtouw bij je, maar ik begrijp, dat je met een kunstheup niet meer touwtje kunt springen.“Het meisje, nu een oude vrouw, sprak : „Of wij elkaar nog eens zullen zien?“ De grote eik antwoordde : „Willeke, je weet, dat eiken vele jaren oud wor-den. Soms wel twee- of driehonderd jaar. Jullie mensen worden niet zo oud, maar daar mag je niet om treuren. Je woont te ver weg, om mij weer te bezoeken. Op een keer zul je niet meer op deze aarde leven, maar dan zal je ziel naar mij toevliegen en onderweg op één van mijn stammen uitrusten.“Heel graag had de oude dame haar eikenboom omarmd, maar zij dacht : „wat zullen de andere wandelaars in het park daar wel niet van denken?“ Zo zeiden zij elkaar alleen maar tot ziens. De boom liet zijn bladeren ten afscheid zachtjes ruisen.

Willemina Ebbink, Kerngemeente Balje |

aLgEmEnEkErkEnraadSvErgadErIng(ak)

De volgende AK vindt plaats op zaterdag 17 november a.s., op de bekende plek (Auferstehungskirche) in Köln-Sürth. We beginnen om 11.00 uur.

De agenda kan bij de scriba worden opgevraagd. Een belangrijk agendapunt zal zijn hoe wij vanaf 2014 verder Nederlandse kerk in Duitsland willen zijn. Dat wil zeggen dat er het komende jaar (2013 dus) een nieuw beleidsplan op tafel moet gaan komen. We hopen bij de totstandkoming daarvan zoveel mogelijk leden te kunnen betrekken.

Meer daarover in het volgende nummer van Schakel. | fo

to

S: Z

Vg

.; a

cH

iM r

aSc

Hk

a g

fD

l

8