2017

Zuidoost-Azië

OM TE LEREN VOOR AARDRIJKSKUNDE

Lorenzo, Gymnasium leerjaar 4

InhoudInleiding..............................................................................................................................................2

De eerste deelvraag............................................................................................................................3

De tweede deelvraag..........................................................................................................................4

De derde deelvraag............................................................................................................................5

De vierde deelvraag............................................................................................................................5

De vijfde deelvraag.............................................................................................................................5

De zesde deelvraag.............................................................................................................................6

De zevende deelvraag........................................................................................................................6

De achtste deelvraag..........................................................................................................................6

De negende deelvraag........................................................................................................................7

Verdieping van niet-besproken begrippen.........................................................................................7

Conclusie............................................................................................................................................8

Afsluiting............................................................................................................................................8

1

InleidingIk heb besloten te beginnen aan een verslag om me op die manier beter te kunnen verdiepen in het onderwerp waar de helft van de toets van aardrijkskunde op 7 juni 2017 over gaat. Het betreft het hoofdstuk dat gewijd is aan het subcontinent Zuidoost-Azië, waarover ik in dit verslag hoofd- en deelvragen ga stellen en beantwoorden.

De namen van de paragrafen zijn

Fysisch-geografische kenmerken Sociaalgeografische kenmerken Historisch-geografische kenmerken Politiek-geografische kenmerken Ontwikkeling en kolonialisme Ontwikkeling en natuurlijke hulpbronnen Ontwikkeling en industrialisatie Ontwikkeling en globalisering Regionale differentiatie en regionale ongelijkheid Zuidoost-Azië op wereldschaal gewogen

Aan de namen van de paragrafen zijn een paar feiten duidelijk af te lezen. Er wordt in het hoofdstuk nadruk gelegd op geografische kenmerken, ontwikkeling en armoede.

De hoofdvraag die ik gekozen heb is:

Waarom wordt er een geheel subcontinent gebruikt als hoofdstuk voor een aardrijkskunde toets?

Ook heb ik andere deelvragen. Deze betreffen:

Welke landen vallen onder Zuidoost-Azië? Hoe zag het gebied er vroeger uit met betrekking tot kolonialisme? Zijn er in Zuidoost-Azië conflictgebieden? Waarom is Zuidoost-Azië ook aantrekkelijk als vakantiebestemming? In hoeverre is Zuidoost-Azië welvarend te noemen? In welke groepen landen wordt Zuidoost-Azië verder onderverdeeld? Welke invloed spelen fysisch-geografische kenmerken uit op het gebied, zoals tektoniek en

klimatologie? Wat houdt het vliegende ganzen model in? Hoe ontstaat er zo dikwijls global shift tussen Zuidoost-Azië en andere delen van de

wereld?

De eerste deelvraagDoor alle deelvragen individueel te beantwoorden hoop ik op een antwoord voor de hoofdvraag te stuiten. Ik begin met het beantwoorden van de deelvraag I, Welke landen vallen onder Zuidoost-Azië?

2

Deze vraag is aardig simpel te beantwoorden. Azië opzich is een zeer groot werelddeel, een van de grootsten. Met het afbakenen van Zuid-Azië verwaarloos je al de helft van het gehele continent. Wij gaan nog een stapje verder en focussen ons op Zuidoost-Azië. Dit bestaat alleen nog uit de landen Myanmar (Birma), Thailand, Cambodja, Laos, Vietnam, Maleisië, Singapore, Indonesië, de Filipijnen, Oost-Timor en Brunei.

Het beslaat een gebied van ongeveer 4.000.000 vierkante kilometer.

De tweede deelvraagWe gaan door met de volgende deelvraag;

Hoe zag het gebied er vroeger uit met betrekking tot kolonialisme?

3

Het gebied Zuidoost-Azië

Bij deze vraag beginnen we bij het begin, en dat is het heden. Zuidoost-Azië wordt over het algemeen gezien als een niet zo welvarend en arm subcontinent. Wat onderscheidt hen nou van de ‘rijkere’ landen? Veel! Arme landen, en dus ook die behorend tot Zuidoost-Azië zijn nog altijd afhankelijk van de rijkere landen. Ze leven van hun toerisme, investeringen, technologie en afzetting voor hun producten. Zonder rijkere landen zullen arme landen het ook nauwelijks redden. Dit precieze verschijnsel wordt neokolonialisme genoemd. Neo betekent ‘nieuw’. Deze naam slaat terug op kolonialisme vroeger, waarin landen letterlijk afhankelijk waren van andere staten. Deze landen werden dan als het ware ‘overgenomen’. Een mooi voorbeeld is Nederlands-Indië, dat een stuk van het huidige Indonesië besloeg. Tegenwoordig zijn wij niet meer zo eigenwijs dat wij al het land ter wereld voor onszelf willen hebben, maar omdat arme staten nog steeds in zekere zin afhankelijk zijn van rijke landen, spreken we van neokolonialisme.

Onder kolonialisme in Zuidoost-Azië kun je veel verstaan. Het was best gruwelijk. Een land zoals Spanje, Frankrijk, of zelfs Nederland viel een land binnen en claimde het voor zichzelf. Ze dwongen inheems boeren dan bijvoorbeeld een deel van hun grond met gewassen te beplanten die de kolonialiserende landen konden verhandelen. Voor boeren gold dit dan als belasting. De landen namen grote stukken land van hun pas geclaimde land over en startten grote plantages. Alles moest nieuwer, en alles werd geoorloofd, zolang de productie maar omhoogging. De landen troefden de arme landen als het ware helemaal uit, enkel en alleen voor de winst aan het moederland. De landbouw die hier wordt beschreven heet ondernemingslandbouw; landbouw die doelgericht is aan de export. De letterlijke kolonies zijn dan in het heden wel opgeheven, maar de voordelen van de landen zijn nog altijd nadelig gebleven ten opzichte van de vroegere kolonisatoren. Deze posities zijn heel verschillend, en dat verschijnsel wordt centrum-periferieverdeling genoemd. De rijke landen die vroeger de arme landen koloniseerden, vormen het centrum, en de arme landen vormen de (semi)periferie.

Het gehele continent mag dan wel inmiddels gekoloniseerd zijn, er zijn nog steeds dingen te zien. Niet iedereen heeft gelijke kansen om vooruit te komen. Mensen in arme landen gaan vaak niet naar school en komen moeizaam aan geld. Ze krijgen door hun verleden slechte banen, noem het maar op. Enkele delen van Zuidoost-Azië doen het echter wel goed door bijvoorbeeld toerisme. Dit resulteert in een verschijnsel waarin delen van het subcontinent modern zijn, en andere delen nog heel traditioneel. Dit heet fragmentarische modernisering. Het straatbeeld is daarom heel anders dan hier, in straat 1 kan iemand in een Lamborghini rijden, waartegenover 3 straten verder een man zonder kleren bedelt voor geld.

Dit heeft niet alleen gevolgen voor het straatbeeld. Ook de werksectoren lijden hieronder. Er bestaat een moderne sector, die zich richt op machines, kunstmestproductie, fabrieken, hoogwaardige goederen, banken, enzovoorts. Daartegenover staat een net zo grote traditionele sector, boeren die al het werk met de hand uitvoeren, ambachtslieden die eenvoudige producten maken. Het contrast in banen is heel groot. Dit wordt economisch dualisme genoemd.

Als antwoord op de deelvraag kan ik zeggen dat het gebied vroeger werd gekoloniseerd door Frankrijk, Spanje, Groot-Brittannië en de Nederlanden. Het gebied is officieel volledig gedekoloniseerd, maar er zijn nog steeds kenmerken te vinden in contrast met rijkere landen. We spreken van neokolonialisme. De reden voor kolonisatie waren voornamelijk grondstoffen.

De derde deelvraagIk ga snel door met de volgende deelvraag! Dit is:

Zijn er in Zuidoost-Azië conflictgebieden?

4

Jazeker! In ieder geval waren die er!

Tegen de Tweede Wereldoorlog aan waren veel landen, afgezien van Thailand, nog steeds kolonies van Europese landen. Maar tijdens de oorlog liep het imago van de kolonisatoren een deuk op! Japan nam grote delen van hun gekoloniseerde gebieden in beslag en ze konden er niks aan doen, ze bleken toch niet zo sterk als van ze aangenomen werd. Het werd een groot iets, na de Tweede Wereldoorlog viel Zuidoost-Azië in een dekolonisatieproces. Nieuwe staten ontstonden. De koude oorlog, de oorlog tussen Amerika en de Sovjet-Unie heeft ook bij Zuidoost-Azië gezorgd voor aardige veranderingen. De gebieden binnen en rondom Laos en Cambodja kwamen in een 25-jarige oorlog. Sovjet-Unie stond voor communisme, en het was volgens Amerika niet de bedoeling dat Zuidoost-Azië hier ook van overtuigd werd. In die oorlog zijn er meer atoombommen gegooid dan ooit tevoren. Het was lang een politiek conflictgebied. Stukken van Cambodja en Laos werden uiteindelijk vooralsnog communistisch. Vandaag de dag zijn er nog steeds mensen die dagelijks ledematen verliezen. Dit heeft te maken met verstopte landmijnen die nog elk moment kunnen afgaan. Er zijn duizenden oorlogsinvaliden. Gelukkig is het wel zo dat de politieke stabiliteit van Zuidoost-Azië na het beëindigen van de Koude Oorlog duidelijk is toegenomen. Enkel in Myanmar is soms nog onenigheid over onafhankelijkheid van bepaalde delen van het land, maar ook dit gaat met de dag beter.

De vierde deelvraagWaarom is Zuidoost-Azië ook aantrekkelijk als vakantiebestemming?

Dit is een interessant vraag waar ik op het moment van typen nog geen antwoord op weet te geven. Ik ga me hierin verdiepen. Het is natuurlijk zo dat Zuidoost-Azië erg arm is, maar dat houdt toeristen niet weg. Waarom niet? Het toeristenleven ontplofte nadat de politieke stabiliteit toenam. Zuidoost-Azië was eindelijk veilig en mensen wilden er alles van zien. Het inheemse volk en de regeringen konden dankzij de afname van politieke onrust beginnen te infrastructuur te gaan verbeteren voor het toerisme. Dit was zeer gunstig, want het toerisme resulteerde in een grote werkgelegenheid en het behouden van erfgoed. Volk kreeg banen, en men werd gelukkiger. Echter heeft het wel nadelige invloeden op het milieu en de traditionele gewoonten van het gebied verminderen en het gebied verwestert sterk. De cultuur wordt zoals ze zeggen in zekere zin verpest. Groot deel van de inkomsten draaien rond toerisme, en daarom is het heel erg belangrijk dat het toerisme niet instort, want als dat gebeurt is het subcontinent weer terug bij af.

De vijfde deelvraagIn hoeverre is Zuidoost-Azië welvarend te noemen?

Zuidoost-Azië is in zekere zin zeker wel welvarend te noemen. Het ligt er echter aan hoe je hier tegenaan kijkt. In vergelijking met westerse landen zoals Frankrijk, Nederland, de VS of Canada staat Zuidoost-Azië vrij laag in de ranglijsten. Echter in vergelijking met andere ontwikkelingslanden, zoals het overgrote deel van Afrika, doet Zuidoost-Azië het exceptioneel goed. Er is een redelijk verstedelijking op gang gekomen, die echter wel per land sterk verschilt. Dit is wel goed te zien aan bijvoorbeeld Bangkok, de hoofdstad van het vrije land Thailand. Dit is uitgegroeid tot een echte primate city, het centrum van Zuidoost-Azië. Dus nee, opzich is Zuidoost-Azië niet welvarend genoeg om een westers continent genoemd te worden. Echter in vergelijking met haar verleden en andere ontwikkelingsdelen van de wereld doet het subcontinent het supergoed, en het gaat met de dag beter!

De zesde deelvraagIn welke groepen landen wordt Zuidoost-Azië verder onderverdeeld?

5

Dit is verassend genoeg een uitzonderlijk pittige deelvraag. Het staat nergens standaard beschreven en er is grondig onderzoek voor nodig om het beter te begrijpen. Ik heb kunnen vinden dat met de term Zuidoost-Azië in de meeste gevallen verder wordt onderverdeeld in drie gebieden, namelijk.

1. Schiereiland MalakkaDit is het eiland waarop het zuidelijke deel van Thailand, geheel Maleisië en de kleine stadstaat Singapore ligt.

2. IndochinaDit beslaat het grote schiereiland dat Laos, Cambodja, Thailand, Vietnam en Myanmar omvat.

3. De Indische ArchipelHiermee wordt de eilandengroep onder Singapore bedoeld. Dit zit dus niet meer vast aan het Aziatische vasteland. Denk aan Indonesië, Brunei, Oost-Timor, de Filipijnen.

De zevende deelvraagWelke invloed spelen fysisch-geografische kenmerken uit op het gebied, zoals tektoniek en klimatologie?

Zuidoost-Azië komt vaak ten val te liggen aan tal van aardbevingen, veel vulkanisme en gebergtevorming. Dit heeft alles te maken met de platentektoniek. Het werkt zo, de aarde bestaat uit lagen platen, die net zo snel verschuiven als dat jouw vingernagel groeit. Deze houden zichzelf normaal gesproken goed in stand, door zichzelf bij te knippen, af te schaven. Maar soms gaat dit verkeerd en groeit zo´n plaat nog veel verder over een andere plaat heen. Deze heeft dan veel bijknipwerk om in te halen en doet dat dan plotselings. Hiervan ontstaan dan natuurrampen zoals bovengenoemde. Dit gebeurt uitzonderlijk vaak in Zuidoost-Azië. Resultaten hiervan zijn zowel voordelig als nadelig. Een voordelig resultaat is de vruchtbare grond die het oplevert. Daarentegen kan een aardbeving, om maar eens wat te noemen, natuurlijk wel veel levens kosten en misschien wel huizen omverhalen.

Zuidoost-Azië bevindt zich voornamelijk in een gebied met tropische regenklimaten. Er komen dan ook veel tropische orkanen voor. Taifoens, cyclonen, noem maar op. Er is daarom vaak sprake van wateroverlast, dat ervoor zorgt dat mensen moeten evacueren, inclusief hun dieren. Sommige regio´s van bijvoorbeeld de Filipijnen liggen minimaal 20 keer per jaar onder water.

De achtste deelvraagWat houdt het vliegende ganzenmodel in?

Het vliegende ganzenmodel is erg simpel. De ganzen die steeds wegvliegen staan voor internationale multinationals die zich steeds weer opnieuw vestigen op de voor hun meest gunstige plaats. Comparatieve voordelen veranderen vaak en zo kunnen andere vestigingsplaatsen gunstiger worden voor de multinationals. Dat heeft er meestal mee te maken dat deze plekken zijn te vinden in lageloonlanden. Als bedrijf A een fabriek heeft in Laos, maar de productiekosten worden goedkoper in Thailand, gaat bedrijf A waarschijnlijk als ´vliegende gans´ naar Thailand.

De negende deelvraagHoe ontstaat er zo dikwijls global shift tussen Zuidoost-Azië en andere delen van de wereld?

Om deze deelvraag te beantwoorden is het eerst belangrijk om goed uit te zoeken wat global shift opzich precies inhoudt. Het heeft te maken met het verschuiven van belangrijke delen op de aarde. Stel dat Antwerpen plots de belangrijkste haven van Europa wordt in plaats van Rotterdam, dan is er

6

global shift. In Zuidoost-Azië heeft dit te maken met de handel en productie van producten en het gebied doet in industrieel opzicht steeds beter en meer mee aan de wereldeconomie. Het mondiale economische zwaartepunt ligt dus niet meer zo sterk op enkel de westerse wereld maar verschuift langzaam ook in oostelijke richting. Dat is een global shift. Vanuit Zuidoost-Azië wordt al baan ook veel gebeld uit callcenters, bijvoorbeeld als je de Apple of Samsung servicelijn belt.

Verdieping van niet-besproken begrippenAl mijn deelvragen zijn nu beantwoord, maar verassend genoeg zijn er nog vele begrippen die ik niet behandeld heb in mijn verslag tot dusver. Ik ga me in deze kop bezighouden met die begrippen waarin een nog verdere verdieping als essentieel aanvoelt. Niet alleen is het mijn bedoeling om de betekenis te geven, maar ik wil me echt verdiepingen in het begrip en het dan ook eerder als nieuw onderwerp beschouwen dan als begrip.

Een exploitatiekolonie is een land dat als kolonie dient voor een ander moederland met als enkel doel het moederland winstgeven te bevoordelen. Een normale kolonie kan gewoon een ingenomen stuk land zijn, maar een exploitatiekolonie heeft echt alleen te maken met de winst voor het moederland. Denk aan Nederlands-Indië. Deze kolonie is alleen door de Nederlanden gevormd voor de specerijenhandel en niet zo zeer omdat zij zo graag een groter land wilden, nee dat zeker niet. Ze wilden gewoon rijk en machtig zijn.

Ertsen zijn winstgevend. IJzererts, goud enzovoorts. Grote kans is dat al het zilver dat we hier in Nederland in de juwelier terugzien, gedolven is in Zuidoost-Azië. Dat komt omdat ertsen veel voorkomen op plaatranden. Omdat zoveel tektonische platen elkaar begrenzen in Zuidoost-Azië, is het begrijpelijk dat er hier zoveel grondstoffen voorkomen. Je hebt ook fossiele energiebronnen, zoals steenkool, aardolie en aardgas. Het zijn natuurlijke brandstoffen. Deze worden in Zuidoost-Azië met name aangetroffen op een continentaal plat. Dat is een onderzees plateau dat vastzit aan een zeker continent en afloopt richting de diepe oceaan. Het is als het ware ondergelopen land. Vroeger kon je er lopen, maar nu is het zee door de zeespiegelstijging in de laatste miljoenen jaren. Hier kun je vaak fossiele energiebronnen vinden omdat deze in dezelfde tijd daar ontstaan zijn als toen de het gebied onder water kwam te staan, en is op die manier bewaard gebleven. Een voorbeeld van een continentaal plat is het Soendaplat.

Extensieve en intensieve landbouw zijn begrippen die betrekking hebben op de landbouw. Bij eerstgenoemde wordt er weinig tot niet ingegrepen in het milieu en de natuur. Het heeft bijvoorbeeld te maken met rondtrekkende kudden. De andere, intensieve landbouw, heeft alles te maken met machines en massaproductie. Ze verpletten het land zodat er maar dingen geplant kunnen worden. In Zuidoost-Azië zijn veel gebieden erg vruchtbaar en als je daar ook nog eens een

7

gunstig klimaat bij hebt (vochtig en warm), dan heb je het perfecte stuk grond voor intensieve landbouw. Deze vruchtbare bodems ontstaan meestal door vulkanische- of rivierafzettingen. Door het reliëf is intensieve landbouw niet overal mogelijk. Dat geeft ook een verklaring over de bevolkingsspreiding. Men gaat zich, en met name in arme landen, vestigen op plekken waar de grond het meest vruchtbaar is. Dat doen ze omdat daar te werken, te eten en te verdienen valt. In plekken waar intensieve landbouw niet goed mogelijk is, word extensieve landbouw gepleegd. Neem als voorbeeld inheemse volken die jagen op dieren en leven van boomvruchten. De bevolkingsdruk is gauw te hoog in het gebied Zuidoost-Azië. Dat wil zeggen dat gebieden al snel te dichtbevolkt zijn om iedereen van werk en/of eten te voorzien. Dat komt natuurlijk omdat iedereen meteen migreert naar de delen van het continent waar intensieve landbouw goed mogelijk is.

Formele en functionele regio´s. Formele regio´s zijn bijvoorbeeld homogene gebieden die afgebakend zijn op basis van een of meerdere gemeenschappelijke fysisch- of sociaalgeografische kenmerken. Bijvoorbeeld, het gedeelte van Nederland dat 1 meter onder NAP ligt is een formele regio. Een functionele regio ligt er nadruk op ruimtelijke interactie tussen ongelijksoortige verschijnselen. Je bakent het gebied af op sociale contacten. Bijvoorbeeld het woon en werkgebied van de gemeente Rotterdam.

Zuidoost-Azië kent een grote regionale differentiatie. Dat wil zeggen dat de gebieden qua landschap, tradities en cultuur sterk verschillen van elkaar binnen een kleine regio. Heb je het echter alleen over de verschillen in welzijn, dan praat je over regionale ongelijkheid.

ConclusieDe conclusie op mijn hoofdvraag is na het maken van mijn verslag heel simpel te beantwoorden. Het hoofdstuk is beperkt tot een gebied, Zuidoost-Azië om hele simpele redenen. Het is misschien wat ingewikkeld, maar de makers van het boek hebben hiervoor gekozen omdat het gebied zich heel erg uitzondert van de rest van Azië op alle gebieden. Er zijn hele andere klimaten dan bijvoorbeeld in India of China, heeft een geheel andere cultuur dan in Korea, en zelfs binnen ZO-Azië nog verschil. De tektonische platen liggen hier heel anders dan in andere delen van Azië. Het subcontinent staat heel erg op zichzelf wat betreft religies en geloofsovertuigingen. Door de andere klimaten zijn er hele andere manieren van landbouw dan is de rest van Azië. Zuidoost-Azië heeft te maken gehad met andere conflicten dan de andere landen die zich in Azië bevinden en heeft een compleet andere koloniale geschiedenis dan de andere landen. Zuidoost-Azië wordt vaak als apart gebied genoemd in presentaties, gesprekken, discussies, enzovoorts. De laatste paar decennia komt het gebied Zuidoost-Azië steeds meer op gang wat betreft de globale economie en exportproductie.

AfsluitingEn hiermee sluit ik mijn werkstuk over Zuidoost-Azië af. Ik heb dit werkstuk gemaakt, puur omdat ik wil leren voor mijn toets. Ik hoef dit werkstuk niet in te leveren, en heb het werkstuk in de eerste instantie alleen voor mezelf gemaakt. Ik ben blij dat ik het gedaan heb, want ook al kost het tijd, het is de enige manier waarop ik mezelf echt in een onderwerp kan verdiepen. Het gaat bij mij niet goed als ik alleen een paar keer het boek doorlees. Ik wil alles écht snappen, en de manier die ik daarop gevonden heb bleek erg effectief.

8