1

U leest de maandelijkse nieuwsbrief van de

Provinciale Programmagroep

Psychotische stoornissen (kortweg: PPP).

De programmagroep is een

samenwerkingsverband tussen Lentis/Linis,

UMCG/UCP en het RGOc.

Programmaleider: Rob Versteden

Voorzitter Provinciale Programmagroep:

Frank van Es Secretariaat:

Ellen Klein Adres:

Laan Corpus den Hoorn 102-2

9728 JR Groningen tel. 050 –522 35 83

www.pppgroningen.nl

E-mail: Programma

Psychose/GGZGRN ppp@lentis.nl

Redactie nieuwsbrief: Rob Versteden Ellen Klein

Inleiding Deze maand gaat in de Nieuwsbrief veel aandacht uit naar de virus-theorie als mogelijke verklaring van het ontstaan van een psychose. Mede omdat binnen het zorgprogramma een onderzoek in relatie tot deze denkwijze van start gaat. Het is daarbij mooi om Hans Klein weer even bij “ons” terug te zien. Na jaren te hebben meegewerkt aan de opbouw van het zorgprogramma was hij even als onderzoeker uit het vizier geraakt. De Nieuwsbrief heeft ter ere van het nieuwe jaar een al even nieuw jasje gekregen. Zo lijkt de kop meer op de welbekende website. De website die in januari van dit jaar het magische getal van 100 bezoekers per dag heeft overschreden.

Meest populaire artikelen op de website pppgroningen.nl Hits

Medicatie 1009

Psychosen: wat zijn dat? 1006

Zorg voor mensen met psychosen in de provincie Groningen. 859

Liberman-modules 726

Nieuwe namen voor een oude dame 653

Cognitieve Gedragstherapie (CGT) 645

Nieuwsbrieven 631

Medische geschiktheid voor het rijbewijs, na een psychose. 585

REFLEX: een wetenschappelijk onderzoek naar een zelfreflectie module om het ziekte-inzicht van mensen met een psychotische kwetsbaarheid te verbeteren

534

Individuele Rehabilitatie Benadering 533

Waarom veroorzaken sommige antipsychotica diabetes mellitus en anderen nauwelijks of niet? Verschillende onderzoeken rapporteren een toegenomen kans op diabetes mellitus type 2 bij gebruik van bepaalde antipsychotica. Wat zijn de onderliggende oorzaken? Het laatste artikel van Psyfar (www.psyfar.nl) geeft een overzicht op basis van recent klinisch onderzoek en dier-experimenteel onderzoek. Blokkade van de Histamine1 (H1)-receptor, wat sommige (vaak slaapverwekkende) antipsychotica doen, lijkt een rol te spelen bij gewichtstoename door antipsychotica, en ook bij het ontstaan van diabetes type 2.

Januari 2011/1 Jaargang 5

2

VERWIJZERTJES

SAMENWERKING

Lentis Linis UMCG

Universitair Centrum Psychiatrie

Rob Giel Onderzoekcentrum

KENNISCENTRA

www.kenniscentrumphrenos.nl

CLIËNTEN, PATIËNTEN EN NAASTBETROKKENEN

Ypsilon Anoiksis

labyrint/in perspectief Tien sleutelfactoren voor

herstel Stichting Recovery Nederland Meer weten over psychosen en

schizofrenie? Kinderen van ouders met psychiatrische problemen

Stichting Nieuw Nabuurschap Maatjesproject van Humanitas

ALGEMENE INFO

Netwerk Vroege Psychose Pandora

ONDERZOEK EN WETENSCHAP

medscape Richtlijn schizofrenie

Nieuwste boek van Mike

Slade, 100 ways to recovery. Gratis down te loaden op: www.rethink.org/100ways

ZORGPROGRAMMA PSYCHOTISCHE STOORNISSEN

Klik hier voor het rapport

www.phamous.nl

Een direct effect op pancreascellen (alvleesklier) kan een rol spelen. Agonisme van serotonine 1A (5HT1a) -receptoren in de alvleesklier werkt mogelijk beschermend op het ontwikkelen van diabetes mellitus. Antagonisme van M3-receptoren kan een verstoring van de glucoseregeling veroorzaken. Het is zeer waarschijnlijk dat niet één mechanisme bepalend is. De genoemde mechanismen geven aanknopingspunten om de verschillen tussen antipsychotica op het gebied van glucose ontregeling te verklaren: gebruik van clozapine en olanzapine geeft de grootste kans op diabetes type 2 en deze antipsychotica blokkeren het sterkst de H1-receptoren en de M3-receptoren, in mindere mate de Serotonine 2C-receptoren (5HT2c). Aripiprazol en ziprasidon (de laatste is niet op de markt in Nederland) lijken de kans op diabetes mellitus te verkleinen. Deze stoffen agoneren de 5HT1a receptoren en ze antagoneren de H1 -receptor juist zwak. Veel blijft nog onduidelijk en moeilijk te interpreteren, maar stap voor stap zal de toegenomen kennis bijdragen aan het oplossen van de puzzel. Meer hierover lezen: www.psyfar.nl nummer 4 2010: Bogers J, Starrenburg F, Hoe kunnen antipsychotica diabetes mellitus veroorzaken? Rikus Knegtering

Retrovirussen als mogelijke oorzaak van schizofrenie Douglas Fox Discovermagazine juni 2010 Vertaald en samengevat door Rob Versteden Schizofrenie is in het verleden wel toegeschreven aan een genetisch afwijking tot aan “slechte ouders”. Een groeiend aantal onderzoekers zoekt inmiddels naar een andere oorzaak. Zij beweren dat de echte dader een virus is dat zich in het DNA van ieder mens heeft genesteld. Een van de aanleidingen om te gaan zoeken naar een virus is het zogenaamde “geboortemaandeffect”. Dit effect houdt in dat mensen die in de winter of het vroege voorjaar zijn geboren een 5 tot 8% verhoogde kans hebben op schizofrenie. Een dergelijk effect is moeilijk vanuit de genetica te verklaren, laat staan dat “slechte ouders” hier nog een rol kunnen spelen. De motor achter dit onderzoek is Fuller Torrey, directeur van het Stanley Medical Research Institute in Chevy Chase, Maryland. Hij is ook ervaringsdeskundige, in die zin dat zijn zus in 1957 de diagnose schizofrenie kreeg. De behandelaar van zijn zus legde de oorzaak bij de dysfunctionele gezinsrelaties. De vader van Fuller Torrey was overleden en als oudste in het gezin trok hij zich deze conclusie aan. In 1970 was hij afgestudeerd als psychiater en begon onderzoek naar schizofrenie te promoten in een periode waarin de psychoanalyse hoog in het vaandel stond. In de daaropvolgende periode werden veel zaken ontdekt, die inmiddels als algemeen bekend worden beschouwd.

3

Vooral de nieuw ontwikkelde CAT scan leerde veel over het verminderen van hersenweefsel en het vergroten van ventrikels. Zeker ook de relatie tussen de mate waarin dit voorkwam en de sterkte van de symptomen. De eerste stappen waren zo gezet die leidden tot een andere visie op schizofrenie: het was geen psychologische ziekte, maar een hersenziekte, gekenmerkt door chronische ontstekingen. In de tachtiger jaren van de vorige eeuw zette zich het onderzoek voort op het gebied van virussen. Torrey ging samenwerken met Robert Yolken en vonden antilichamen behorende bij een aantal virussen. Zo vonden ze o.a. antilichamen tegen het Epstein-Barr virus (mononucleosis) en toxoplasmose (door katten verspreide parasiet). Gek genoeg vonden ze die virussen zelf niet. Andere zoektochten naar bekende retrovirussen hadden niets opgeleverd, totdat Hervé Perron na 8 jaar onderzoek naar de oorzaak van multiple sclerose ontdekte dat de virussen zich niet verspreidden van mens tot mens, maar al in het diepste van ons DNA verborgen zaten. Het verschil met virussen als mazelen en griep, die “rondzeilen tussen mensen over oceanen van slijm. snot of zaad” en dan cellen doden in het lichaam, nestelt een retrovirus zich in de cel en gaat netjes mee in het DNA van nieuwe, gesplitste cellen. Waarschijnlijk is het virus al bij een vroege voorvader van de mens “per ongeluk” zaadcel terecht gekomen en is zo van generatie tot generatie mee voortgeplant. Op zich een zeldzame gebeurtenis, die naar schatting 1 keer in de 2 miljoen jaar voorkomt. Maar de gevolgen zijn enorm. Wij dragen heel veel van deze retrovirussen, ook wel “human endogenous retrovirus W (HERV-W) genoemd. Ons lichaam werkt hard om al deze retrovirussen in te kapselen met eiwitten, maar soms ontsnapt er toch een en gaat zijn eigen weg met een ziekte als gevolg. Na de ontdekking dat retrovirussen bij aids-patienten soms konden leiden tot psychosen, namen Torrey en Yolken een wending aan hun onderzoek. Tot Perron’s ontdekking werden retrovirussen in de genen gezien als fossiele resten die geen kwaad konden. In samenwerking met een epigeneticus (Sarven Sabunciyan) onderzochten ze het DNA van hersenen van schizofreniepatiënten die, door henzelf, aan de wetenschap waren geschonken. Grofweg kwamen ze tot de volgende conclusie: hoewel het lichaam retrovirussen onder normale omstandigheden goed onder controle weet te houden, kunnen infecties rond de geboorte dit vermogen ondermijnen. Inmiddels zijn er al zo’n 12 infecties bekend die in staat zijn het HERV-W wakker te schudden (waaronder herpes, griep, toxoplasmose).Gedacht wordt dat bij schizofrenie neuronen worden beschadigd door overstimulatie, veroorzaakt door de ontsteking en de lichamelijke strijd tegen deze ontsteking. De eerste en oorspronkelijke infectie (door die lijst van nu bekende infecties) kan rond de geboorte plaatsvinden. Deze infectie kan een levenslang patroon ontwikkelen, waarbij latere infecties opnieuw het HERV-W activeren, gevolgd door ontstekingen en eventuele symptomen.

4

De volgende waarnemingen rond schizofrenie kunnen op basis van dit deels theoretische standpunt worden verklaard: - Uiteraard het “geboortemaandeffect”, omdat in de wintermaanden meer griep voorkomt; - het op en neer gaan van de intensiteit van de ziekte, zoals bij een chronische infectie; - mononucleosis-achtige ziekten gaan nogal eens vooraf aan een eerste psychose; - mensen die lijden aan stress zijn bevattelijker voor virussen. Dit alles wetende zijn we voorzichtige stapjes verder. Torrey en Yolken hopen een hoofdstuk te hebben toegevoegd dat leidt tot meer perspectief. Een ervan zou kunnen zijn, dat het bestrijden van infecties zoals toxoplasmose een directere invloed heeft op het verloop van de ziekte schizofrenie dan het gebruik van middelen die op de neuronen werken. Internationaal onderzoek is in opbouw, waarvan als het om Groningen gaat, Janine Doorduin en Hans Klein in deze Nieuwsbrief beschrijven hoe dit onderzoek hier gaat worden uitgevoerd.

Anoiksis

Ypsilon Het Ypsilon initiatief Nu voor Later is voldoende gegroeid om zelfstandig verder te bestaan. De stichting werd bijna 20 jaar geleden opgericht door Ypsilonbelangenbehartiger Guus van den Berghe als antwoord op de vraag van veel ouders hoe het verder zou moeten met hun zieke kind als zij er niet meer zouden zijn. Financiële belangenbehartiging voor patiënten kan in de stichting worden ondergebracht en wordt uitgevoerd door vrijwilligers. Nu voor Later heeft een eigen website. De loskoppeling van Ypsilon heeft geen invloed op het beleid. De stichting blijft werken voor mensen met psychotische stoornissen.

Het oorspronkelijke artikel is hier te lezen: http://discovermagazine.co

m/2010/jun/03-the-insanity-virus

Klik op deze link voor meer informatie over

Anoiksis

Klik op deze link voor meer informatie over Ypsilon

5

Verwijzing/informatie bij:

Klaske Tichelaar (JONX)

Laura Eitokpa (FACT, tel. (0598) 36 42 00

Congressen Groepen Groep voor kinderen… In oktober start in Veendam een groep voor kinderen die opgroeien in een gezin, waarin één of beide ouders gediagnosticeerd zijn met een psychiatrische stoornis. Te denken valt aan chronische depressie, borderline, manisch/depressief, psychosen etc, maar ook verslavingsproblematiek. Het is een praat/doe groep voor kinderen van 8-12 jaar. De groep wordt gehouden op woensdagmiddag en zal 8 keer bij elkaar komen.Daarnaast zijn er twee ouderbijeenkomsten. Lotgenotengroep De afdeling Psychosen van het UCP organiseert lotgenotencontact voor patiënten die een psychose hebben meegemaakt en die graag in contact willen komen met anderen. Lotgenotencontact is voor veel patiënten een bron van herkenning, erkenning, steun en informatie. Het kan ondersteuning bieden bij het verwerken van een psychotische stoornis en bij het leren leven met een deze stoornis. Bijeenkomsten In aanwezigheid van een hulpverlener wordt tijdens acht of meer bijeenkomsten in een ontspannen sfeer gesproken over onderwerpen die door de groep worden ingebracht. Iedereen kan op zijn eigen manier meedoen. Als u vooral veel wilt luisteren of juist vertellen, is dat mogelijk. Als u het moeilijk vindt om in een groep te praten, dan wordt daar rekening mee gehouden. Waar en wanneer Eens per twee weken is er op dinsdag van 17.00 tot 18.30 uur een bijeenkomst. De bijeenkomsten vinden plaats in het UCP

6

GROEPSAANBOD CGT Basistraining Voor wie De training is bedoeld voor patiënten die last hebben van psychotische belevingen, somberheid en/ of angsten. praktisch - basisvaardigheden cognitieve gedragstherapie + werkboek - Max. 8 deelnemers - 2 trainers (psycholoog + verpleegkundige) inhoudelijk - Samenhang tussen gebeurtenissen, gedachten, gevoel en gedrag - Onderscheid tussen feitelijke gebeurtenissen en gedachten hierover - Onderscheid tussen storende gedachten en helpende gedachten - Met als doel: prettiger voelen! Wanneer De training bestaat uit 6 wekelijkse bijeenkomsten van één uur: Startdatum: maandag 14 februari 2011 Tijdstip: 13.00 – 14.00 uur Trainers: Fiona Willgeroth en Anneke Zijlstra Nieuwe groep voor creatievelingen met een psychotische stoornis / schizofrenie Beste hulpverlener, Wij zouden u willen vragen uw cliënten te wijzen op ons initiatief. Het gaat om het volgende: Wij hebben vergevorderde plannen om een groep te beginnen voor creatievelingen met schizofrenie / een psychotische stoornis. Bedoeling is één keer in de twee weken op de woensdagmiddag (van 14.00 uur tot 16.00 uur) bij een te komen ergens in de stad Groningen (we zoeken nog naar een geschikte locatie). We kunnen elkaar dan de producten van onze creativiteit laten zien of horen, ervaringen uitwisselen over kunst maken en het gezellig hebben niet te vergeten. Mensen die mee willen doen of wat meer informatie willen, kunnen contact opnemen met Ellen Klein, secretariaat Zorgprogramma Psychotische Stoornissen, tel. 050 – 522 35 83 (bereikbaar van ma- t/m donderdag) Zodra er zes mensen zijn, beginnen we. Andras en Jan

Aanmeldingen Patiënten kunnen worden aangemeld (mondeling /mail) bij:

Abra Havinga Anneke Zijlstra,

Fiona Willgeroth, tel.: 06-10893033

7

Informatie/aanmelden: Manuela Veenstra Linis FACT team 3

Telefoonnummer: 050-5223534 E-mail:

mk.veenstra@lentis.nl

Meer weten over Health 4U, klik op deze link

Informatie bij: secretariaat

Linis FACT team 5 Marian Kanon

Telefoon: 050-5223349 E.mail: m.kanon@lentis.nl

Voor deze cursus informatie/aanmelding

kunt u terecht bij: AC Veendam, telefoon 0598-364231 Robert Frieso of Ben Vegter

Klik op deze link voor meer informatie over de familieavonden

Libermanmodules FACT Groningen start de volgende libermantraining “omgaan met psychotische symptomen “ Deze training is bedoeld voor mensen met schizofrenie of een psychotische stoornis, die wat meer grip willen krijgen op hun psychotische symptomen. Tijdens deze training wordt ook een crisisplan gemaakt 16 wekelijkse bijeenkomsten start : vrijdag 4 maart 2011 tijdstip : 11.00 uur-12.30 uur trainers : Abra Havinga en Anneke Zijlstra Health 4U Health 4U: wat is het? Health 4U is een unieke combinatie van verschillende trainingen die kunnen helpen om ongezonde gewoonten te veranderen, overgewicht te bestrijden en uw conditie te verbeteren. Het uitgangspunt is dat overgewicht en de kans op ziekte, ook als deze ontstaan door bijwerkingen van medicatie, vooral samenhangen met eenzaamheid, negatieve gevoelens en vervelende gedachten. Deze leiden vaak tot ongezonde gewoonten zoals veel roken, teveel eten en onvoldoende beweging.

Start cursus Health 4U in Veendam Start : maandag 7 maart 2011 Tijd : 15.30 uur tot 16.30 uur Duur : 18 bijeenkomsten Familieavonden De afdeling Psychosen van het UCP organiseert regelmatig informatie-bijeenkomsten voor familieleden van patiënten die psychotisch zijn of zijn geweest. U vindt hier meer informatie over deze bijeenkomsten. Voor wie en waarom Psychotische klachten beïnvloeden niet alleen het leven van de patiënt, maar ook dat van de mensen uit zijn omgeving. De psychotische klachten kunnen bij de partner, kinderen, ouders, broers en zussen bijvoorbeeld leiden tot zorg, onzekerheid, spanning en angst.

8

Voorlichting over psychosen en het uitwisselen van ervaringen met anderen, kunnen dan nuttig zijn en steun bieden. De familieavonden kunnen helpen beter met eventuele problemen om te gaan. Tijdens de familieavonden zijn er leden van Ypsilon aanwezig. Dit is de patiëntenvereniging voor familieleden van psychotische patiënten. De leden houden voordrachten en beantwoorden vragen vanuit hun eigen ervaringen. Ook vertellen zij welke activiteiten de vereniging organiseert Psycho-educatie De afdeling Psychosen van het UCP organiseert wekelijks voorlichtings-bijeenkomsten. Tijdens deze bijeenkomsten krijgt u informatie over de oorzaken, de behandeling en de preventie van psychosen. Voor wie De voorlichtingsbijeenkomsten zijn bedoeld voor mensen die mogelijk psychotische verschijnselen hebben of hebben gehad. De gegeven informatie helpt bij het uitzoeken of er psychotische symptomen zijn of zijn geweest. Ook helpt de informatie beter met psychische klachten om te gaan en te weten wat er aan te doen is. De bijeenkomsten zijn vrij toegankelijk voor patiënten van het UCP en daarbuiten. Waar en wanneer De bijeenkomsten zijn elke vrijdagmiddag (m.u.v. van feestdagen) van 13.30 tot 14.30 in het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMCG DVD basisopleiding Psychotische Stoornissen Op de maandagmiddagen 21, 28 maart en 4, 11 april 2011wordt de DVD basisopleiding Psychotische Stoornissengegeven voor medewerkers binnen dit zorgprogramma. Het Zorgprogramma Psychotische Stoornissen is een samenwerkingsverband tussen UMCG/UCP, Lentis en het Rob Giel Onderzoekcentrum.

Aanmelden bij: secretariaat Psychosen van het Universitair Centrum Psychiatrie

Telefoon: 050-3612132 of via e-mail

psychosen@psy.umcg.nl

Klik op deze link voor meer informatie over

de voorlichtingsbijeenkom

sten

Aanmelden bij: secretariaat Psychosen van het Universitair Centrum Psychiatrie

Telefoon: 050-3612132 of via e-mail

psychosen@psy.umcg.nl

Voor meer informatie en inschrijving volg deze link

9

Informatie/opgave bij:

secretariaat Linis FACT team 4

Alda Arts-van der Heide Telefoon: 050-5223213 E.mail: ad.arts@lentis.nl

Goldstein sociale vaardigheden Er zijn 8 verschillende trainingen:

1. Een praatje maken; 2. Luisteren; 3. Iets bespreken; 4. Opkomen voor je mening; 5. Uiten van waardering en genegenheid; 6. Reageren op waardering en genegenheid; 7. Uiten van boosheid en irritatie; 8. Reageren op boosheid en irritatie.

Goldsteintrainingen 1E helft 2011 FACT Groningen 7 februari t/m 14 maart 2011: Iets bespreken begeleiding: Karina van Rooy en Jeannette Pepers 21 maart t/m 18 april: Luisteren begeleiding: Arnold Hiemstra en Janneke Rook 9 mei t/m 6 juni: Uiten boosheid en irritatie begeleiding: Trieneke Buist en Irene Atema 20 juni t/m 18 juli: Uiten genegenheid en waardering begeleiding Agnes Glastra en Adri Groenendal