Klimaat: van probleem

tot opportuniteit

Dr. Ir. Peter Tom Jones

25-10-2014, Lier

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 2

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 3

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie (cf. UNEP, 2010)

4

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie: slinkende grondstofvoorraden

5

Materialenafhankelijkheid in Europa

Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007

6

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

7

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

cruciale bouwstenen voor energietransitie

Wind energy, electric cars,

energy saving lamps

Catalysts

PV energy

Batteries

8

Waterschaarste

9

Voedsel-, water- en energietekorten

10

Beslag op hernieuwbare grondstoffen en

diensten vereist 1,5 planeet Aarde

11

…En de gevolgen

12

Toenemende emissies en achteruitgang

milieudiensten

13

Planetaire

grenzen

worden

doorboord

Verdwijnen van habitat

Invasieve soorten

Opwarming aarde

…

Bron: WWF bewerking van J.

Rockström et al., Nature, 461, 2009

14

Climate change, the mother of all problems

15

De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)

Bron: IPCC, AR5, WGI

16

Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen

wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit

17

Groei broeikasgasemissies tussen 2000 en

2010 sneller dan in de drie decennia voordien

Bron: IPCC, AR5, WGII

18

Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met

3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”

Bron: IPCC, AR5, WGII

19

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

20

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Bron: IPCC, AR5, WGIII

21

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,

aardolie, gas) in de grond blijven

Bron: IPCC, AR5, WGIII

22

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 23

Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)

Van “ecologie” en

“kllimaatopwarming” als biofysische

gegevens naar een nieuwe

kadering als “sociale problemen”,

niet in het minst voor de armste

bevolkingen ter wereld

24

Klimaat en gezondheid – wat zegt de

wetenschap? (bewerking van Cheng en Berry, 2012)

25/10/2014

Klimaatveranderings-effecten Voorbeelden van

gezondheidseffecten

Temperatuurtoename (cf. hittegolven) Hart- en vaatziekten,

ademhalingsaandoeningen

Extreem weer & veranderingen in

regenval

Ongevallen, diarree, ondervoeding,

ademhalingsinfecties, depressie

Luchtverontreiniging Ademhalingsaandoeningen en hart-

en vaatziekten

Pollen Allergische ziekten

Verspreiding ziekten Malaria, ziekte van lyme, etc.

Lagere oogsten Ondervoeding

Klimaatvluchtelingen Armoede, depressie, ondervoeding

25

De kwetsbaarheid

van de steden

25/10/2014

26

25/10/2014 27

…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact overstromingen - UK, 2014

25/10/2014 29

…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact hittegolven

25/10/2014 30

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 31

Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden

transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)

Figuur: VITO

25/10/2014 32

Parallelle transities...

Won

en

Voe

din

g

Mob

ilite

it

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën

Cultuur & educatie

25/10/2014 33

Parallelle transities... Transitiearena’s in

Vlaanderen

Won

en

Voe

din

g

Mob

ilite

it

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën

Cultuur & educatie

Plan C

Ecocultuur

DUWOBO

Landbouw

en voeding

Opgericht

25/10/2014 34

Vernieuwingsgezinde netwerken

koplopersmodel

Overheid

Civiele samenleving Bedrijven

Kennisinstellingen “Quadruple helix” 1. Bewaker proces,

2. Partner in proces,

3. Initiatiefnemer (David Dessers 3-12, Climaxi Klimaatdag Vl-Br)

25/10/2014 36

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 37

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

Bron beeld:

www.geni.org

25/10/2014 38

Het voorbeeld van Denemarken…

39

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(inclusief bio-based

economy)

• (Super)Smart Grids

• Slim sluiten

• EcoDesign (LCA)

• Verbruikers gebruikers

25/10/2014 40

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 45

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk...

25/10/2014 46

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Bottom-up proces: gemeenten, steden,

provincies nemen het voortouw...

Heel moeilijk...

Én

én Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief

25/10/2014 47

Steden gaan voorop in de strijd tegen de

klimaatveranderingen

25/10/2014

Bron: J. Dirix, W.

Peeters, J. Eyckmans,

P.T. Jones, S. Sterckx,

Climate Policy, 2013

48

EU Burgemeestersconvenant

http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html

25/10/2014

• 4627 leden & 167 miljoen inwoners

• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant

signatories aim to meet and exceed the European Union

20% CO2 reduction objective by 2020.”

49

Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale

processen

Antwerpen 2050

Stadslab

Brugge klimaatneutraal 2050

25/10/2014 50

Project Tweewaters Leuven – From a grey

industrial zone to a sustainable community

25/10/2014 51

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Gezondheidseffecten

• Oplossingen

o Transitiemanagement als nieuw kader

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

25/10/2014 52

“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid

25/10/2014

• Groene stadsontwikkeling + schone

technologieën + investeren in sociaal

kapitaal…

Leidt tot…

• Minder ademhalingsaandoeningen en

hart- en vaatzieken

• Betere mentale gezondheid door meer

fysische activiteit, schaduwzones,

groengebied en sociale interactie

• Minder obesitas

• Enzovoort

Tabel: Cheng en Berry, 2012

53

Hoe “kosten-effectief” is dit beleid?

• Leefbare steden – minder

gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008; West el al., 2013 (zie

figuur)]

25/10/2014

Kostprijs klimaatbeleid <

Vermeden gezondheidsschade

54

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

25/10/2014 55

Jobs in de energiesector: cleantech versus

fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)

[Bron:

McKinsey 2012]

25/10/2014 56

25/10/2014 57

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs

o Daling energiefactuur

25/10/2014 58

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie

25/10/2014 59

Energieafhankelijkheid!

25/10/2014

Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]

60

Permanent verlies aan middelen i.p.v.

middelen in eigen regio te houden

25/10/2014

Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]

61

Samengevat: secundaire voordelen van

transitiebeleid

• Nieuwe jobs

• Daling energiefactuur

• Energie-, materialen- en voedselautonomie

• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008]

• Hier en nu, geen vrijbuiters

Meer veerkracht

• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op

continentaal & mondiaal niveau

25/10/2014 62

Dank voor de aandacht!

25/10/2014 63