Een communicatief lexicon door het verankeren van woord-betekenissen

You don't know what love is ‘til you’ve learned the meaning of the blues

(Ray/DePaul, 1941)

Piek Vossen, 22 december 2006

Oratie, 22 december 2006

Verankering van betekenis van taal:vraag uit de 20ste eeuw, antwoord in de 21ste? Is het mogelijk om betekenis en begrip van

taal formeel te definieren?: Willard V.O. Quine: cavagai!

Kunnen computers intelligent gedrag vertonen? Alan Turing: Turing test

Kunnen computers daadwerkelijk met mensen communiceren? John Searl: Chinese room experiment

Oratie, 22 december 2006

Wat betekent een woord als "liefde"? You don't know what love is ‘til you’ve

learned the meaning of the blues (Ray/DePaul, 1941)

Diagnose van een ziekte: hartkloppingen, rood worden, droge mond, kortademig wegdromen, niet-geconcentreerd, geen eetlust, hang naar muziek …

Oratie, 22 december 2006

Wat betekent een woord als "liefde" Betekenis afschuiven op andere woorden:

liefde = warme genegenheid, gehechtheid aan een persoon of zaak

genegenheid = welwillende gezindheid jegens iem., in sterkere opvatting naderend tot liefde

gezindheid = innerlijke houding houding = (fig.) wijze van handelen en optreden, gedrag,

manier van handelen(bron: Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 1992)

Formele definitie van een relatie: Relatie L tussen x en y: L(x,y): Er is sprake van liefde dan en alleen dan indien er een wereld

bestaat met een x en een y waartussen de relatie L waar is

Oratie, 22 december 2006

Concept in ons hoofd

Plato met baard

"gavagai"

W.V.O.Quine (1964): inscrutability of reference

konijn met worteltjes en rozemarijn

goddelijke verschijningaankondiging van de lente

lief huisdiermoet knuffelen

Betekenis is fundamenteel onmogelijk

Oratie, 22 december 2006

Heeft het zin om betekenis te verankeren?

Verankering vindt meer en meer plaats in de vorm van standaardisering:

maten en eenheden: meter, liter, kilo terminologische databanken, juridische definities,

contracten internationale samenwerking ontologieën: definitie van de betekenis van concepten in

een formeel kennisrepresentatie systeem (1ste orde logica) zodat een computer ermee kan redeneren

Oratie, 22 december 2006

Automotive ontology: (http://www.ontoprise.de)

Oratie, 22 december 2006

Wie gebruikt ontologische kennis?

Oratie, 22 december 2006

Heeft het zin om betekenis te verankeren?

Taalgebruik en communicatie is op grote schaal meetbaar:

Resultaten 1 - 10 van circa 1.180.000 voor liefde (0,05 sec.)  Resultaten 1 - 10 van circa 114.000.000 voor liebe (0,09 sec.)  Resultaten 1 - 10 van circa 924.000.000 voor love (0,04 sec.)  Resultaten 1 - 10 van circa 81.800.000 voor amour (0,06 sec.)  Resultaten 1 - 10 van circa 115.000.000 voor amor (0,07 sec.)  Resultaten 1 - 10 van circa 358.000.000 voor 愛 (0,25 sec.) , Kanji,

Japans (ai)

(bron: http://www.google.nl, 11 november 2006)

Oratie, 22 december 2006

Communicatie is een beïnvloedbaar systeem:

Mensen zoeken informatie en diensten door het stellen van vragen in natuurlijke taal op Internet;

Betekenis van uitdrukkingen en woorden speelt daarbij een rol: animal party; party animal giftig medicijn; medicijn tegen vergiftiging Internet diensten op Java; Java Internet diensten mobiel, gsm, draagbare telefoon

Heeft het zin om betekenis te verankeren?

Oratie, 22 december 2006

Computers nemen actief deel aan communicatieprocessen:

Mensen instrueren computers en computers rapporteren aan mensen: ik zoek een auto met die en die kenmerken voor een bepaalde prijs;

Computers verzamelen kennis en informatie uit teksten: aanbod van auto's op de digitale markt;

Computers communiceren met elkaar en wisselen daarbij informatie uit: onderhandelen met elkaar over de beste prijs-kwaliteit;

Heeft het zin om betekenis te verankeren?

Oratie, 22 december 2006

Menselijke dialogen van Alice-bot

Oratie, 22 december 2006

Betekenis en begrip fundamenteel onmogelijk maar? Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen

mensen? Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen

mensen en computers? Als taal maar effectief is:

betekenen=het gewenste effect hebben! Koppelen van taal aan nuttige inhoud!

Oratie, 22 december 2006

Ontologie

Teksten

Objectenin werkelijkheid

Gedachte

Uiting

携帯電話(keitaidenwa )

Kennis &informatie

Nuttig en effectief gedrag:-redeneren over kennis-informatie verzamelen-diensten leveren en behulpzaam zijn

Oratie, 22 december 2006

Verankeren van woordbetekenissen1. De Global Wordnet Grid: wereldwijd

project van de Global Wordnet Association om alle talen in de wereld te verankeren aan een universele concept index;

2. Het Stevin project Cornetto: relatie tussen een Nederlands lexicon en een ontologie;

3. Informatiedialogen en kennisontginning bij Irion Technologies;

Oratie, 22 december 2006

Woorden verankerd aan elkaar

man vrouw

jongen meisje

kat

kitten

hond

puppie

dier

man

vrouw

jongen

meisje

kat

kitten

hondpuppie

dier

Oratie, 22 december 2006

chronisch zieke ; langdurig zieke psychisch/geestelijk zieke

zieke, patiënt

ISA

ρ-PROCEDURE ρ-LOCATION

STATE

ρ-CAUSEgenezen

ρ-PATIENT

behandelen

arts

ziekte, stoornis

fysiotherapiemedicijnenetc.

ziekenhuis, etc.

maagaandoening, nieraandoening, keelpijn

ρ-PATIENT

ISA

ρ-AGENT

kinderarts

kind

co-ρ-AGENT-PATIENT

ISA

Wordnet = netwerk van semantische relaties tussen woorden

Oratie, 22 december 2006

Car

…

Train

…

Vehicle

Inter-Lingual-Index

Transport

Road Air Water

Domains DOLCESUMO

Device

Object

TransportDevice

English Words

vehicle

car train

1

2

4

3 3

Czech Words

prostředník

kabina vlečka

2

1

French Words

véhicule

voituretrain

2

1

Estonian Words

liiklusvahend

auto killavoor

2

1

German Words

Fahrzeug

Auto Zug

2

1

Spanish Words

vehículo

auto tren

2

1

Italian Words

veicolo

auto treno

2

1

Dutch Words

voertuig

auto trein

2

1

Wordnet familiePrinceton WordNet, (Fellbaum 1998): 115,000 conceptenEuroWordNet, (Vossen 1998): 8 talenBalkaNet, (Tufis 2004): 5 talenGlobal Wordnet Association: alle talen

Oratie, 22 december 2006

Global Wordnet talen (> 40)

Woordbetekenis van woorden in talen aan elkaar verankerd;

Afrikaans; Arabic; Bantu-talen; Basque; Bulgarian; Catalan; Chinese; Czech; Danish; Dutch; English; Estonian; French; German; Greek; Hebrew; Hindi; Hungarian; Icelandic; Italian; Kannada; Korean; Latin; Latvian; Marathi; Moldavian; Norwegian; Oriya; Persian; Portuguese; Brazillian Portuguese; Romanian; Russian ; Sanskrit; Serbian; Slovenian; Spanish; Swedish; Tamil; Thai; Turkish

Congressen: India (2002),Tsjechië (2004), Korea (2006), Hongarije (2008)

Oratie, 22 december 2006

Engels als Inter-Lingual-Index Angelsaksische invloeden: erg veel honkbal termen Wat is een woord en wat is een concept? Engelse lexicalisatie patronen:

knippen = cut with scissors snijden = cut with knife

Is ieder woord ook een concept? fijnstampen; fijnwrijven; fijnknijpen

Is iedere woordcombinatie ook een concept? kunstmatige producten => artifacts in het Engels gebruiksvoorwerpen om iets te bevatten => containers

in het Engels

CONCLUSIE: lexicon van een taal is geen goed uitgangspunt omdat de relaties tussen woorden en uitdrukkingen te complex zijn en te taalspecifiek

Oratie, 22 december 2006

Gebruikt identiteitscriteria om te bepalen wat de dingen in de werkelijkheid zijn, bijv.: rigiditeit: in wat voor mate zijn eigenschappen waar in

alle mogelijke werelden? Een mens ben je altijd, een student, reiziger kun je tijdelijk

zijn. Je bent of een teckel of een poedel, maar iedere teckel en

poedel kan ook een waakhond zijn, of een schoothond.

Formele/logische redeneringen in kennisrepresentatie formalisme => denken

Taalonafhankelijk

Global Wordnet Grid:Ontologie als universele index

Oratie, 22 december 2006

Ontologisering van concepten Taalonafhankelijke hiërarchie van (Semi-)rigide

types: Canine => PoodleDog; NewfoundlandDog; DalmatianDog,

etc. Wordnet bestaat dan uit namen voor types en

woorden voor rollen: naam voor type:

poedel (NL) = PoodleDog = poodle (EN) woord voor een rol:

waakhond (?x)    (instance ?x Canine)

(instance ?e Guarding)(agent ?x ?e)))

Type hiërarchie blijft compact en zuiver

Oratie, 22 december 2006

hond

waakhond

poedelstraathond

teckelschoothond

kortharige teckel

langharige teckel

Expansie van type naar rollen

jachthond

Expansie met zuivere hyponymierelaties

pup

reu

teef

Oratie, 22 december 2006

hond

waakhond

poedelstraathond

teckelschoothond

kortharige teckel

langharige teckel

Expansie van rol naar types en andere rollen

jachthond

Expansie met zuivere hyponymierelaties

pup

reu

teef

Oratie, 22 december 2006

Cornetto (Stevin projekt STE05039) April 2006 – April 2008 Een lexicale database voor het Nederlands; Relatie tussen de talige eigenschappen van

woorden en betekenissen; de vormeigenschappen van een woord: woordsoort,

syntactische structuur; de wijze waarop een woord combineert met andere

woorden: combinatoriek; de semantische plaats/positie die het woord heeft binnen

het Nederlandse wordnet; de relatie die het woord heeft met een formele ontologie;

Oratie, 22 december 2006

Verzameling Lexical Units

Verzameling Synsets

VerzamelingTerms & Axioms

EngelseWordnet

WordnetDomains

SUMOMILO

Lexical Unit form=band, nr=1 Combinatorics - de band speelt - een band vormen - een band treedt op - optreden van een bandLexical Unit form=band, nr=2 Combinatorics - lekke band - een band oppompen - de band loopt leeg - volle band

SYNSET synonym - form=band - seq_nr=1 relations + muziekgezelschap - popgroep; jazzband

ReferentieBestand

Nederlands

NederlandseWordnet

Term MusicGroup + Group = HasMembers

SpanishWordnet

CzechWordnet

GermanWordnet

FrenchWordnet

KoreanWordnetArabic

Wordnet

CornettoDatabase

Oratie, 22 december 2006

band#2band#1

cassettebandje

ring

voorwerp

band#5

verhouding

relatie

toestand

fietsband

buitenbandbinnenband

autobandzwembandjazzband popgroep

muziekgezelschap

gezelschap

groep

muzikant

muziek

artiest

bloedband

familieband moederband

band#3/geluidsband

geluidsdrager

informatiedragerschrijvenlezen

middel

musiceren

Combinatoriek

de band starten

op de band opnemen

de band afspelen

Combinatoriek

een goede/sterke band

de banden verbreken

een band hebben met iemand

Combinatoriek

in een band spelen

een band oprichten

de band speelt

Combinatoriek

de band oppompen

een band plakken

een lekke band

de band springt

Oratie, 22 december 2006

Effectief maken van woordbetekenis Irion Technologies maakt slimme

taaltechnologische oplossingen: Kennisontginning: automatisch afleiden van

informatie uit teksten Coöperatieve dialoogsystemen:

Toegang tot informatie en diensten: ongeacht woordkeuze ongeacht de structurering van de informatie eventueel met gebruikmaking van die structurering

Werkt samen met een gebruiker: Vraagt de gebruiker om hulp, instructies, bevestiging, uitleg

Oratie, 22 december 2006

Gebruikt 4 informatielagen: De intentie van de gebruiker: klacht indienen,

producten kopen, support, informatie De mate waarin iemand tevreden is (satisfaction

rate)? De emotionele staat van de gebruiker; is iemand

boos, vrolijk, vriendelijk? De informatie-staat gebaseerd op de inhoudelijke

beschrijving die een gebruiker geeft van een informatiebehoefte; Waar is iemand naar op zoek?

Communicatief dialoogsysteem

Oratie, 22 december 2006

Dialoog systeem

DialoogManager

• Kan ik u helpen?• Mijn koptelefoon is kapot.

• Ik wil een nieuwe kopen.

• Wilt u reparatie of producten?

• Kunt u meer vertellen over de producten?

• Het is voor mijn GSM

• Kun je meer details geven?

• Het is een Nokia 6110• Ik heb de volgende accessoires voor u. Bekijk ze eens.

GebruikersModel-Intentie-Satisfaction-Emotie

InformatieStaat:-Positief-Negatief-Relaties

• Dat is niet wat ik zoek!

VraagAnalyse

Onderwerpstypering

ZoekMachine

reparatie

informatie

accessoires

producten

Website

TekstAnalyse

Woord

mobiel

koptelefoon

Concept

Oratie, 22 december 2006

Voorkomt deadlocks (hopeloos vastzitten): Detecteert vaagheid en ambiguïteit (welke betekenis van band?) Detecteert veranderingen van onderwerp Gebruikt negatieve informatie: “Geen muziekband, ik zoek

fietsbanden!” Kan out-of-domain vragen aan (gebruikers weten niet wat het

systeem weet): "We hebben geen hotelkamers maar wel electronische apparaten". "Nee, we hebben geen portofoons maar wel andere elektronische

apparaten zoals mobiele telefoons"

Communicatief dialoogsysteem

hotelkamer

kamer

ruimte

apparaat

mobiele telefoon portofoon

voorwerp

Oratie, 22 december 2006

Conclusie

Begrip en betekenis fundamenteel onmogelijk maar communicatie is toch effectief;

Verankerde woordbetekenissen kunnen effectief gebruikt worden in een interactief communicatiesysteem;

Verankeren van de werkelijkheid aan een model in de vorm van een ontologie;

Verankeren van woorden aan dezelfde ontologie; Woordbetekenis is geen zaak van woordenboeken maar

van standaardisatie en systeemontwerpers;

Oratie, 22 december 2006

Woord van dank

Willy Martin

Lachlan Mackenzie

Simon Dik

Links, Acquilex, Sift, EuroWordNet, Meaning, Arabic WordNet,Global Wordnet, etc.