Een communicatief lexicon door het verankeren van woord- betekenissen You don't know what love is...
-
Upload
herman-brander -
Category
Documents
-
view
212 -
download
0
Transcript of Een communicatief lexicon door het verankeren van woord- betekenissen You don't know what love is...
Een communicatief lexicon door het verankeren van woord-betekenissen
You don't know what love is ‘til you’ve learned the meaning of the blues
(Ray/DePaul, 1941)
Piek Vossen, 22 december 2006
Oratie, 22 december 2006
Verankering van betekenis van taal:vraag uit de 20ste eeuw, antwoord in de 21ste? Is het mogelijk om betekenis en begrip van
taal formeel te definieren?: Willard V.O. Quine: cavagai!
Kunnen computers intelligent gedrag vertonen? Alan Turing: Turing test
Kunnen computers daadwerkelijk met mensen communiceren? John Searl: Chinese room experiment
Oratie, 22 december 2006
Wat betekent een woord als "liefde"? You don't know what love is ‘til you’ve
learned the meaning of the blues (Ray/DePaul, 1941)
Diagnose van een ziekte: hartkloppingen, rood worden, droge mond, kortademig wegdromen, niet-geconcentreerd, geen eetlust, hang naar muziek …
Oratie, 22 december 2006
Wat betekent een woord als "liefde" Betekenis afschuiven op andere woorden:
liefde = warme genegenheid, gehechtheid aan een persoon of zaak
genegenheid = welwillende gezindheid jegens iem., in sterkere opvatting naderend tot liefde
gezindheid = innerlijke houding houding = (fig.) wijze van handelen en optreden, gedrag,
manier van handelen(bron: Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 1992)
Formele definitie van een relatie: Relatie L tussen x en y: L(x,y): Er is sprake van liefde dan en alleen dan indien er een wereld
bestaat met een x en een y waartussen de relatie L waar is
Oratie, 22 december 2006
Concept in ons hoofd
Plato met baard
"gavagai"
W.V.O.Quine (1964): inscrutability of reference
konijn met worteltjes en rozemarijn
goddelijke verschijningaankondiging van de lente
lief huisdiermoet knuffelen
Betekenis is fundamenteel onmogelijk
Oratie, 22 december 2006
Heeft het zin om betekenis te verankeren?
Verankering vindt meer en meer plaats in de vorm van standaardisering:
maten en eenheden: meter, liter, kilo terminologische databanken, juridische definities,
contracten internationale samenwerking ontologieën: definitie van de betekenis van concepten in
een formeel kennisrepresentatie systeem (1ste orde logica) zodat een computer ermee kan redeneren
Oratie, 22 december 2006
Automotive ontology: (http://www.ontoprise.de)
Oratie, 22 december 2006
Wie gebruikt ontologische kennis?
Oratie, 22 december 2006
Heeft het zin om betekenis te verankeren?
Taalgebruik en communicatie is op grote schaal meetbaar:
Resultaten 1 - 10 van circa 1.180.000 voor liefde (0,05 sec.) Resultaten 1 - 10 van circa 114.000.000 voor liebe (0,09 sec.) Resultaten 1 - 10 van circa 924.000.000 voor love (0,04 sec.) Resultaten 1 - 10 van circa 81.800.000 voor amour (0,06 sec.) Resultaten 1 - 10 van circa 115.000.000 voor amor (0,07 sec.) Resultaten 1 - 10 van circa 358.000.000 voor 愛 (0,25 sec.) , Kanji,
Japans (ai)
(bron: http://www.google.nl, 11 november 2006)
Oratie, 22 december 2006
Communicatie is een beïnvloedbaar systeem:
Mensen zoeken informatie en diensten door het stellen van vragen in natuurlijke taal op Internet;
Betekenis van uitdrukkingen en woorden speelt daarbij een rol: animal party; party animal giftig medicijn; medicijn tegen vergiftiging Internet diensten op Java; Java Internet diensten mobiel, gsm, draagbare telefoon
Heeft het zin om betekenis te verankeren?
Oratie, 22 december 2006
Computers nemen actief deel aan communicatieprocessen:
Mensen instrueren computers en computers rapporteren aan mensen: ik zoek een auto met die en die kenmerken voor een bepaalde prijs;
Computers verzamelen kennis en informatie uit teksten: aanbod van auto's op de digitale markt;
Computers communiceren met elkaar en wisselen daarbij informatie uit: onderhandelen met elkaar over de beste prijs-kwaliteit;
Heeft het zin om betekenis te verankeren?
Oratie, 22 december 2006
Menselijke dialogen van Alice-bot
Oratie, 22 december 2006
Betekenis en begrip fundamenteel onmogelijk maar? Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen
mensen? Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen
mensen en computers? Als taal maar effectief is:
betekenen=het gewenste effect hebben! Koppelen van taal aan nuttige inhoud!
Oratie, 22 december 2006
Ontologie
Teksten
Objectenin werkelijkheid
Gedachte
Uiting
携帯電話(keitaidenwa )
Kennis &informatie
Nuttig en effectief gedrag:-redeneren over kennis-informatie verzamelen-diensten leveren en behulpzaam zijn
Oratie, 22 december 2006
Verankeren van woordbetekenissen1. De Global Wordnet Grid: wereldwijd
project van de Global Wordnet Association om alle talen in de wereld te verankeren aan een universele concept index;
2. Het Stevin project Cornetto: relatie tussen een Nederlands lexicon en een ontologie;
3. Informatiedialogen en kennisontginning bij Irion Technologies;
Oratie, 22 december 2006
Woorden verankerd aan elkaar
man vrouw
jongen meisje
kat
kitten
hond
puppie
dier
man
vrouw
jongen
meisje
kat
kitten
hondpuppie
dier
Oratie, 22 december 2006
chronisch zieke ; langdurig zieke psychisch/geestelijk zieke
zieke, patiënt
ISA
ρ-PROCEDURE ρ-LOCATION
STATE
ρ-CAUSEgenezen
ρ-PATIENT
behandelen
arts
ziekte, stoornis
fysiotherapiemedicijnenetc.
ziekenhuis, etc.
maagaandoening, nieraandoening, keelpijn
ρ-PATIENT
ISA
ρ-AGENT
kinderarts
kind
co-ρ-AGENT-PATIENT
ISA
Wordnet = netwerk van semantische relaties tussen woorden
Oratie, 22 december 2006
Car
…
Train
…
Vehicle
Inter-Lingual-Index
Transport
Road Air Water
Domains DOLCESUMO
Device
Object
TransportDevice
English Words
vehicle
car train
1
2
4
3 3
Czech Words
prostředník
kabina vlečka
2
1
French Words
véhicule
voituretrain
2
1
Estonian Words
liiklusvahend
auto killavoor
2
1
German Words
Fahrzeug
Auto Zug
2
1
Spanish Words
vehículo
auto tren
2
1
Italian Words
veicolo
auto treno
2
1
Dutch Words
voertuig
auto trein
2
1
Wordnet familiePrinceton WordNet, (Fellbaum 1998): 115,000 conceptenEuroWordNet, (Vossen 1998): 8 talenBalkaNet, (Tufis 2004): 5 talenGlobal Wordnet Association: alle talen
Oratie, 22 december 2006
Global Wordnet talen (> 40)
Woordbetekenis van woorden in talen aan elkaar verankerd;
Afrikaans; Arabic; Bantu-talen; Basque; Bulgarian; Catalan; Chinese; Czech; Danish; Dutch; English; Estonian; French; German; Greek; Hebrew; Hindi; Hungarian; Icelandic; Italian; Kannada; Korean; Latin; Latvian; Marathi; Moldavian; Norwegian; Oriya; Persian; Portuguese; Brazillian Portuguese; Romanian; Russian ; Sanskrit; Serbian; Slovenian; Spanish; Swedish; Tamil; Thai; Turkish
Congressen: India (2002),Tsjechië (2004), Korea (2006), Hongarije (2008)
Oratie, 22 december 2006
Engels als Inter-Lingual-Index Angelsaksische invloeden: erg veel honkbal termen Wat is een woord en wat is een concept? Engelse lexicalisatie patronen:
knippen = cut with scissors snijden = cut with knife
Is ieder woord ook een concept? fijnstampen; fijnwrijven; fijnknijpen
Is iedere woordcombinatie ook een concept? kunstmatige producten => artifacts in het Engels gebruiksvoorwerpen om iets te bevatten => containers
in het Engels
CONCLUSIE: lexicon van een taal is geen goed uitgangspunt omdat de relaties tussen woorden en uitdrukkingen te complex zijn en te taalspecifiek
Oratie, 22 december 2006
Gebruikt identiteitscriteria om te bepalen wat de dingen in de werkelijkheid zijn, bijv.: rigiditeit: in wat voor mate zijn eigenschappen waar in
alle mogelijke werelden? Een mens ben je altijd, een student, reiziger kun je tijdelijk
zijn. Je bent of een teckel of een poedel, maar iedere teckel en
poedel kan ook een waakhond zijn, of een schoothond.
Formele/logische redeneringen in kennisrepresentatie formalisme => denken
Taalonafhankelijk
Global Wordnet Grid:Ontologie als universele index
Oratie, 22 december 2006
Ontologisering van concepten Taalonafhankelijke hiërarchie van (Semi-)rigide
types: Canine => PoodleDog; NewfoundlandDog; DalmatianDog,
etc. Wordnet bestaat dan uit namen voor types en
woorden voor rollen: naam voor type:
poedel (NL) = PoodleDog = poodle (EN) woord voor een rol:
waakhond (?x) (instance ?x Canine)
(instance ?e Guarding)(agent ?x ?e)))
Type hiërarchie blijft compact en zuiver
Oratie, 22 december 2006
hond
waakhond
poedelstraathond
teckelschoothond
kortharige teckel
langharige teckel
Expansie van type naar rollen
jachthond
Expansie met zuivere hyponymierelaties
pup
reu
teef
Oratie, 22 december 2006
hond
waakhond
poedelstraathond
teckelschoothond
kortharige teckel
langharige teckel
Expansie van rol naar types en andere rollen
jachthond
Expansie met zuivere hyponymierelaties
pup
reu
teef
Oratie, 22 december 2006
Cornetto (Stevin projekt STE05039) April 2006 – April 2008 Een lexicale database voor het Nederlands; Relatie tussen de talige eigenschappen van
woorden en betekenissen; de vormeigenschappen van een woord: woordsoort,
syntactische structuur; de wijze waarop een woord combineert met andere
woorden: combinatoriek; de semantische plaats/positie die het woord heeft binnen
het Nederlandse wordnet; de relatie die het woord heeft met een formele ontologie;
Oratie, 22 december 2006
Verzameling Lexical Units
Verzameling Synsets
VerzamelingTerms & Axioms
EngelseWordnet
WordnetDomains
SUMOMILO
Lexical Unit form=band, nr=1 Combinatorics - de band speelt - een band vormen - een band treedt op - optreden van een bandLexical Unit form=band, nr=2 Combinatorics - lekke band - een band oppompen - de band loopt leeg - volle band
SYNSET synonym - form=band - seq_nr=1 relations + muziekgezelschap - popgroep; jazzband
ReferentieBestand
Nederlands
NederlandseWordnet
Term MusicGroup + Group = HasMembers
SpanishWordnet
CzechWordnet
GermanWordnet
FrenchWordnet
KoreanWordnetArabic
Wordnet
CornettoDatabase
Oratie, 22 december 2006
band#2band#1
cassettebandje
ring
voorwerp
band#5
verhouding
relatie
toestand
fietsband
buitenbandbinnenband
autobandzwembandjazzband popgroep
muziekgezelschap
gezelschap
groep
muzikant
muziek
artiest
bloedband
familieband moederband
band#3/geluidsband
geluidsdrager
informatiedragerschrijvenlezen
middel
musiceren
Combinatoriek
de band starten
op de band opnemen
de band afspelen
Combinatoriek
een goede/sterke band
de banden verbreken
een band hebben met iemand
Combinatoriek
in een band spelen
een band oprichten
de band speelt
Combinatoriek
de band oppompen
een band plakken
een lekke band
de band springt
Oratie, 22 december 2006
Effectief maken van woordbetekenis Irion Technologies maakt slimme
taaltechnologische oplossingen: Kennisontginning: automatisch afleiden van
informatie uit teksten Coöperatieve dialoogsystemen:
Toegang tot informatie en diensten: ongeacht woordkeuze ongeacht de structurering van de informatie eventueel met gebruikmaking van die structurering
Werkt samen met een gebruiker: Vraagt de gebruiker om hulp, instructies, bevestiging, uitleg
Oratie, 22 december 2006
Gebruikt 4 informatielagen: De intentie van de gebruiker: klacht indienen,
producten kopen, support, informatie De mate waarin iemand tevreden is (satisfaction
rate)? De emotionele staat van de gebruiker; is iemand
boos, vrolijk, vriendelijk? De informatie-staat gebaseerd op de inhoudelijke
beschrijving die een gebruiker geeft van een informatiebehoefte; Waar is iemand naar op zoek?
Communicatief dialoogsysteem
Oratie, 22 december 2006
Dialoog systeem
DialoogManager
• Kan ik u helpen?• Mijn koptelefoon is kapot.
• Ik wil een nieuwe kopen.
• Wilt u reparatie of producten?
• Kunt u meer vertellen over de producten?
• Het is voor mijn GSM
• Kun je meer details geven?
• Het is een Nokia 6110• Ik heb de volgende accessoires voor u. Bekijk ze eens.
GebruikersModel-Intentie-Satisfaction-Emotie
InformatieStaat:-Positief-Negatief-Relaties
• Dat is niet wat ik zoek!
VraagAnalyse
Onderwerpstypering
ZoekMachine
reparatie
informatie
accessoires
producten
Website
TekstAnalyse
Woord
mobiel
koptelefoon
Concept
Oratie, 22 december 2006
Voorkomt deadlocks (hopeloos vastzitten): Detecteert vaagheid en ambiguïteit (welke betekenis van band?) Detecteert veranderingen van onderwerp Gebruikt negatieve informatie: “Geen muziekband, ik zoek
fietsbanden!” Kan out-of-domain vragen aan (gebruikers weten niet wat het
systeem weet): "We hebben geen hotelkamers maar wel electronische apparaten". "Nee, we hebben geen portofoons maar wel andere elektronische
apparaten zoals mobiele telefoons"
Communicatief dialoogsysteem
hotelkamer
kamer
ruimte
apparaat
mobiele telefoon portofoon
voorwerp
Oratie, 22 december 2006
Conclusie
Begrip en betekenis fundamenteel onmogelijk maar communicatie is toch effectief;
Verankerde woordbetekenissen kunnen effectief gebruikt worden in een interactief communicatiesysteem;
Verankeren van de werkelijkheid aan een model in de vorm van een ontologie;
Verankeren van woorden aan dezelfde ontologie; Woordbetekenis is geen zaak van woordenboeken maar
van standaardisatie en systeemontwerpers;
Oratie, 22 december 2006
Woord van dank
Willy Martin
Lachlan Mackenzie
Simon Dik
Links, Acquilex, Sift, EuroWordNet, Meaning, Arabic WordNet,Global Wordnet, etc.