Bewegen we voldoende? De kloof tussen weten en doen!Prof. Dr. Jan SeghersKU LeuvenDepartment BewegingswetenschappenOnderzoeksgroep Fysieke Activiteit, Sport & Gezondheid

Overzicht presentatie

1. Waarom moeten we bewegen?

2. Hoeveel moeten we bewegen?

3. Hoe kunnen we meer bewegen?

4. Praktische tips

Overzicht presentatie

1. Waarom moeten we bewegen?

2. Hoeveel moeten we bewegen?

3. Hoe kunnen we meer bewegen?

4. Praktische tips

Waarom moeten we bewegen?

Fysieke activiteit

Fysiekefitheid Gezondheid

Waarom moeten we bewegen?

Fysieke activiteit

Fysiekefitheid Gezondheid

Alle activiteiten waarbij, door het leveren van spierarbeid, het (volledige) lichaam wordt (voort)bewogen en gepaard gaat met energie-verbruik

Sport is een gestructureerde vorm van fysieke activiteit die doorgaans is gebonden aan regels en competitie.

Waarom moeten we bewegen?

Fysieke activiteit

Fysiekefitheid Gezondheid

Fysieke fitheid is een multifactorieel concept en bestaat uit een set van min of meer onafhankelijke karakteristieken die gerelateerd zijn aan de mogelijkheid om om dagelijkse activiteiten alert en met inzet uit te voeren

Componenten van fitheid = LEUKS = Lenigheid, Evenwicht, Uithouding, Kracht, Snelheid

Waarom moeten we bewegen?

Fysieke activiteit

Fysiekefitheid Gezondheid

“Gezondheid is een toestand met fysieke, sociale en psychologische dimensies op een continuüm met een negatieve en een positieve pool”

Positieve gezondheid = capaciteit om van het leven te genieten en uitdagingen aan te kunnen

Negatieve gezondheid: morbiditeit (vatbaarheid voor bepaalde ziekten) en mortaliteit (sterfte)

Waarom moeten we bewegen?

Fysieke activiteit

Fysiekefitheid Gezondheid

Erfelijkheid

Andere factoren(persoonsgebonden, leefstijl, omgeving)

Toronto consensus model on relationships between physical activity, health-related fitness and health in adult population (Bouchard and Shepard, 1994)

Waarom bewegen?

Determinants of Health and Their Contribution to Premature Death (Schroeder, N Engl J Med, 2007)

Waarom bewegen?Morris JN, Heady JA, Raffle PA, et al. Coronary heart-disease and physical activity of work. Lancet 1953;265:1053-1057

Waarom bewegen?

Hart- en vaatziekten

Diabetes type 2 Borstkanker Darmkanker Mortaliteit (alle oorzaken)

0

0.5

1

1.5

1.16 1.21.33 1.32 1.28

Rela

tief R

isic

o

Lee et al., 2012, Lancet, 380: 219–229.

“A lack of physical activity is now causing as many deaths as smoking across the world. The report, published in the Lancet, estimates that about a third of adults are not doing enough physical activity, causing 5.3 million deaths a year.”

Waarom bewegen?

Lee et al., 2012, Lancet, 380: 219–229.

Waarom bewegen?

Kemper, 2000, Pediatric Exercise Science, 12, 198-216

Waarom bewegen?

Myers et al., 2002, N Engl J Med, 346: 793-801.

BMI > 30kg/m²

Roken

Diabetes

Hoge bloeddruk

2.3

1.9

2.4

1.95

1.6

1.3

1.3

1.3

1

1

1

1

Relatief risico om te sterven

Hoge fitheid (n = 1585)Matige fitheid (n = 1885)Lage fitheid (n = 2743)

Overzicht presentatie

1. Waarom moeten we bewegen?

2. Hoeveel moeten we bewegen?

3. Hoe kunnen we meer bewegen?

4. Praktische tips

Hoeveel moeten we bewegen?

Frequentie

Hoe vaak?

Intensiteit

Hoe inspannend?

Tijd

Hoe lang

Type

Welke activiteiten?

Volwassenen (18-65 jaar)• Beweegnorm = 5 x 30 minuten matig fysiek actief

zijn (in blokken van 10 minuten) OFFitnorm = 3 x 20 minuten activiteiten met hoge intensiteit (in blokken van 10 minuten)

• 2 x per week specifieke activiteiten uitoefenen om de botkwaliteit en spiersterkte te verbeteren.

• Tijdens de zwangerschap blijven deze aanbevelingen geldig, maar afgestemd op de mogelijkheden en de sportprestaties van voor de zwangerschap.

• Sedentaire tijd beperken: langdurig zitten vermijden of regelmatig onderbreken met lichte fysieke activiteit. Bij ouderen is dit extra belangrijk voor de preventie van spierafbraak.

Hoeveel moeten we bewegen?

Hoeveel moeten we bewegen?

10.000 stappen per dag (Hatano, 1993)

6.000 ADL

4.000 FA

10.000 stappen

Slapen Sedentair gedrag

Licht intensief bewegen

Matig intensief bewegen

Intensief bewegen

1 metabolisch equivalent (MET) = het energieverbruik tijdens rustig zitten (1 kcal/kg/uur)

0.9 MET 1.0 – 1.5 MET 1.6 - 3 MET 3 - 6 MET 6 MET

Norton et al., 2010, Journal of Science and Medicine in Sport.Ainsworth et al., 2000, Med Sci Sport Exer.

Slapen Zitten Koken Stevig wandelen (>5 km/u)

Joggen

Hoeveel moeten we bewegen?

The typical adult pattern of daily activities [percentage of a 24-h day] when categorized in terms of intensity level assessed using accelerometer counts (Norton et al., 2010, Journal of Science and Medicine in Sport).

Hoeveel moeten we bewegen?“Fysieke activiteit en sedentair gedrag zijn twee afzonderlijke gedragingen”

o Sommige mensen kunnen voldoende fysiek actief zijn (30 minuten/dag matig bewegen), maar de rest van de dag heel veel zitten

o Mensen die (te) weinig bewegen = “inactieve levensstijl”o Mensen die (te) veel zitten = “sedentaire levensstijl”

Almost none of the Time 25% of the Time 50% of the Time 75% of the Time Almost all the time

1 0.99

1.21

1.5

1.86

10.92

1.01

1.311.4

Age-adjusted all-cause death rates across categories of daily sitting time

Not meeting PA guideline Meeting PA guideline

Katzmarzyk et al., Med Sci Sport Exer., 2009

“Sedentary behaviour is positively associated with an increased risk of all-cause mortality and these associations are usually shown to be at least partially independent of levels of

physical activity.”

http://www.aicr.org/press/press-releases/getting-up-from-your-desk.html

“Stand Up, Sit Less, Move More, More Often”

Slapen Sedentair gedrag

Licht intensief bewegen

Matig intensief bewegen

Intensief bewegen

Hoeveel moeten we bewegen?

+ 30 minuten/dag

http://swapit.gov.au/

Overzicht presentatie

1. Waarom moeten we bewegen?

2. Hoeveel moeten we bewegen?

3. Hoe kunnen we meer bewegen?

4. Praktische tips

Hoe kunnen we meer bewegen?

Bewegingspromotieo het proces waarbij personen in staat worden gesteld

om controle te verwerven over de determinanten (beïnvloedende factoren) om zo hun eigen beweeggedrag te verbeteren

o Gedragsverandering = niet eenvoudig

Sociaal ecologische model van gedragsverandering(Sallis & Owen, 1999)

• Dit model benadrukt hoe de omgeving en het gedrag elkaar beïnvloeden.

• Neemt volgende factoren in acht: o Beleidsfactoreno Omgevingsfactoreno Sociale factoreno Individuele factoren

Beleid

Omgeving

Sociale factoren

Individuele factoren

Beleid• Vlaamse gezondheidsdoelstellingen 2008-2015

o Hoofddoelstelling “voeding & beweging”• “Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door een stijging van het

aantal mensen dat voldoende fysieke actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht nastreeft.”

o 5 subdoelstellingen• Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat voldoende fysiek actief is om

gezondheidswinst te behalen met 10% punten.• Tegen 2015 daalt het percentage sedentaire personen met 10% punten.• Tegen 2015 stijgt het percentage moeders dat met borstvoeding start (gemeten op dag 6)

van 64% naar 74%.• Tegen 2015 eten meer mensen evenwichtig overeenkomstig de aanbevelingen van de

actieve voedingsdriehoek. Met concrete subdoelstellingen voor water, groenten, fruit en melkproducten of calciumverrijkte sojaproducten

• Tegen 2015 blijft het percentage personen met een gezond gewicht minstens behouden.

http://www.zorg-en-gezondheid.be/Beleid/Gezondheidsdoelstellingen/Gezondheidsdoelstelling-voeding-en-beweging/

Media- en sensibiliseringscampagne rond voeding en beweging die Vlaams minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen lanceerde (20 februari 2013).http://www.datvoeltbeter.be/

Beleid

Omgeving

Sociale factoren

Individuele factoren

Omgeving

“The environment doesn’t always help!”

4%

38%

14%

47%

Voetstappen (footprints)

Observaties: Ma Vr (7u30-10u00)

Week Conditie # ObservatieWeek 1 Baseline 1039

Week 2 Voetstappen 1092

Week 3 Voetstappen 960

Week 4 Voetstappen + Boodschap 940

Week 5 Voetstappen + Bedankingsmail 909

Week 11 Follow-up 736

* verschil met week 1 (p<0.05)** verschil met week 1 én vorige week (week n-1) (p<0.05)

Baseline Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 1120

30

40

50

28.832,7**

30.1

43,4** 44,4*

34,6**

% g

ebru

ik tr

ap

Beleid

Omgeving

Sociale factoren

Individuele factoren

Sociale factoren• Actief rolmodel• Aanmoediging• Samen bewegen• Logistieke steun

http://be.sportpartner.com/

Elke stap telt!

Concepto 10 weken “geindividualiseerd” wandelprogramma (afhankelijk van

prestatie op 6-minuten wandeltest)o Wekelijkse begeleide (“trekker”) groepswandeling in OKRA trefpunt

Elke stap telt!Wandelconditie (6-minuten wandeltest)Interventiegroep () stijgt, controlegroep () blijft stabiel

Pretest Posttest460

470

480

490

500

gestapte meters in 6 minuten

+21m

(+5%

)

Elke stap telt!Ervaren steun van vriendenInterventiegroep () stijgt, controlegroep () blijft stabiel

Pretest Posttest2.9

3.0

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

3.7

Pretest Posttest2.9

3.0

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

3.7Vrouwen Mannen

Elke stap telt!• Steun van de trekker

o Deelnemers ervaren goede kwaliteit van ondersteuning van de “trekker”

o Kwaliteit van de ondersteuning van de “trekker” was bepalend voor toename in wandeltest score

Beleid

Omgeving

Sociale factoren

Individuele factoren

Individuele factorenGoede voornemens maar...

AMOTIVATIE

Het interesseert mij niet.

GECONTROLEERDE MOTIVATIE(externe)

Ik moet van ...

GECONTROLEERDE MOTIVATIE(geïntrojecteerd)

Anders voel ik me schuldig.

AUTONOME MOTIVATIE (geïdentificeerd)

Zo bereik ik mijn doelen.

AUTONOME MOTIVATIE (geïntegreerd)

Het drukt uit wie ik ben.

AUTONOME MOTIVATIE (intrinsiek)

Ik doe het graag op zich!

- ZELFDETERMINATIE +

Hoe meer zelfdeterminatie (“willen” bewegen), hoe groter de kans dat het gedrag op lange termijn wordt volgehouden!

“moeten” bewegen “willen” bewegen

Kwaliteitscontinuüm van motivatie (Deci & Ryan, 2000)

Individuele factoren

Persoon ziet totaal geen nut om te

bewegen

Persoon gaat bewegen omwillevan een beloning of schuldgevoel

Persoon gaat bewegen vanuit een persoonlijke overtuiging of omdat

de activiteit gewoon leuk en uitdagend is.

Reporter: “Why are you doing all that running for no reason?”Forrest Gump: “I just felt like running”

ABC van motivatie

Hoe komt je tot meer “autonome” motivatie?o Ondersteuning van de drie (psychologische) basisbehoeften

(ABC)• Autonomie: een gevoel van vrijheid en keuze• VerBondenheid : positieve sociale relaties hebben (belang van

sociale omgeving)• Competentie: het gevoel iets goed te kunnen

Individuele factoren

Overzicht presentatie

1. Waarom moeten we bewegen?

2. Hoeveel moeten we bewegen?

3. Hoe kunnen we meer bewegen?

4. Praktische tips

Praktische tips5 eenvoudige tips op meer te bewegen in dagdagelijkse leven

1. Doe kleine afstanden te voet of met de fiets2. Parkeer je wagen eens iets verderop of stap een bushalte

vroeger af3. Neem de trap in plaats van de lift4. Doe je telefoongesprekken wandelend5. Wandel en speel met je (klein)kinderen

Praktische tips

1. Hoe concreter je doelen hoe beter

2. Anticipeer op hindernissen (barrières) (back-up plan)

3. Stel positieve en realistische doelen

4. Laat de sociale en fysische omgeving meewerken

5. Geen tijd? Iedereen heeft evenveel tijd, het is een kwestie van prioriteit!

Mijn beweegplan

WAT?WAAR?WANNEER?MET WIE?

Deze hindernis(sen) verwacht ik: : (1) (2)

Zo ga ik ze oplossen: (1) (2)

Aan de slag...

Dank u wel!Prof. Jan Seghers

PortaAL – Poort naar een Actieve LevensstijlExpertisecentrum voor Gezond Bewegen van de KU Leuven

http://faber.kuleuven.be/nl/ec/portaal/contacteer-ons