Instituut voor toegepaste Neurowetenschappen

Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen

Het plastische brein

Onvermoede mogelijkheden?

Dr. Ben van Cranenburgh Symposium Neurowetenschappen Gent, 17 maart 2017 Geen belangenverstrengeling

Plasticiteit 100 jaren geleden!

Ramon y Cajal (1913) William James (1890)

Ramon y Cajal over pianospelen

(1897)

Pianospelen is niet weggelegd voor iemand die daar niet speciaal in getraind is. Het verwerven van deze vaardigheid vergt immers vele jaren mentale en fysieke oefening. Om dit ingewikkelde proces volledig te kunnen begrijpen, moeten we aannemen dat er, naast het versterken van bestaande wegen, nieuwe wegen gevormd worden, door vertakking en uitgroei van dendrietbomen en zenuwuiteinden. Dit proces vindt plaats als reactie op oefening, terwijl het stopt, of zelfs omkeert, in hersengebieden die niet gebruikt worden.

Een vooruitziende blik!

Plasticiteit: een visuele definitie

Stimulatie! Actie!

Therapeutisch milieu, “Environmental therapy”

Therapeutische milieu?

• Stimulatie: sensorisch aanbod

• Actie: aanbod bezigheden

• Struktuur: ruimte, tijd, personen, activiteiten, gedrag, communicatie

• Sociale contacten

• Support

• Geen obstakels en gevaren

Actief oefenen induceert neurale veranderingen (Merzenich 87) Belang van motivatie (“wil”) en reinforcement (“bekrachtiging”)

Aapje heeft honger Taakje met 2e en 3e vinger Taakje wordt beloond met stukje banaan Corticale gebiedjes vóór training Corticale gebiedjes vergroot na training

Toenemend bewijs

• De Braille-lezende vinger

• De linkerhand van de violist

• Audio-motor koppelingen bij musici

• Effect van vingeroefeningen

• “Luisteren” naar gebarentaal

• Corpus callosum bij duurinspanning

• etc etc

Mentaal oefenen vs “werkelijk” oefenen Pascual-Leone 2003

Vingerflexor map

● = echt oef o = ment oef □ = niets

Compensatoire plasticiteit (Rauschecker 1995)

Toewijzing van schorsgebieden

Zien blinden geluiden? (Rauschecker 2003)

“Luisteren” naar gebarentaal “Luisteren” naar gebarentaal Luisteren naar gesproken taal (doven) (niet-doven)

Zelfde taak, verschillende hersengebieden! Het individu!

Het brein van de dove

Tekening van 5 jarig doof chinees meisje

Aleksander Luria:

Pionier van de

neurorevalidatie

Bestellen via www.stichtingiton.nl

http://www.stichtingiton.nl

Herstel na hersenbeschadiging?

Er zijn (gelukkig!) meerdere opties:

1. Andere gebieden/banen nemen over

2. Ontwaken van shockgebieden

3. Compensatie: zelfde taak op andere manier

4. Aanpassing handeling/omgeving

Plasticiteit: herstel na hersenletsel

belendende gebieden en/of

andere hemisfeer NR 134

Plasticiteit en degeneratie: strijd tussen

twee mechanismen

5 – 5 systeem 4 – 3 systeem 4 – 5 systeem

“Gezond” systeem “Dement” systeem “Schade beperkt”

Normaal Degeneratie Reactieve synaptogenese

Lichaamsbeweging en plasticiteit

(Cotman en Berchtold: Exercise: a behavioral intervention to enhance brain

health and plasticity, 2002)

Logische koppeling tussen beweging en geheugen?

Invloed van aerobe training op de hersenen (Kramer en Erickson 2007)

Blauw: toename grijze stof frontaal en temporaal Geel: toename witte stof: corpus callosum anterior

Suggestie: aktieve levensstijl beschermt tegen neurodegeneratieve ziektten

Musicus vs niet-musicus: meer en minder

Inzet hersengebieden hangt af van individu

Musici: grijze stof (Schlaug 2006)

Compensatoire creativiteit (bij frontotemporale degeneratie) (Seeley e.a. 2008)

Anne Adams: Bolero (Maurice Ravel) 1994

Conclusie

Anatomische en functionele neurale reorganisatie treedt op bij iedere wijziging van neurale activiteit die een zekere relevantie heeft voor het individu • Motorische oefening (tennissen, muziekinstrument) • Sensorische training, bijv.tactiele (Braille) • Sensorische stimulatie (muziek, uitzicht) • Cognitieve activiteit (schaken) • Nociceptieve input (pijn) • Verlies van input (amputatie, zenuwlaesie) • Hersenlaesies (beroerte) • Degeneratieve ziekten (Parkinson, Alzheimer) • Levensstijl (zittend vs actief) • etc

Take it, or leave it!

Ons brein als continue bouwplaats

Meer informatie?

Cursusdag “Het plastische brein” 24 juni

Diverse andere cursussen: www.stichtingiton.nl

Boek:

Neurorevalidatie: uitgangspunten voor therapie en training na hersenbeschadiging. (Ben van Cranenburgh, 3e druk, BSL, Houten, 2013).

http://www.stichtingiton.nl