Wetenschappelijke...
104
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN Wetenschappelijke verhandeling Matthias De Vlieger MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN afstudeerrichting JOURNALISTIEK PROMOTOR : (PROF.) DR. PAULUSSEN COMMISSARIS : SARAH VAN LEUVEN COMMISSARIS : HANNES CANNIE ACADEMIEJAAR 2009 - 2010 The third age of political communication: Een kwalitatief onderzoek naar packaging politics bij LDD aantal woorden: 23.712
Transcript of Wetenschappelijke...
UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN
Wetenschappelijke verhandeling
Matthias De Vlieger
MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN
afstudeerrichting JOURNALISTIEK
PROMOTOR: (PROF.) DR. PAULUSSEN
COMMISSARIS: SARAH VAN LEUVEN
COMMISSARIS: HANNES CANNIE
ACADEMIEJAAR 2009 - 2010
The third age of political communication:
Een kwalitatief onderzoek naar packaging politics bij LDD
aantal woorden:
23.712
2
Voorwoord
Alvorens met deze masterproef aan te vangen, wil ik graag wat mensen bedanken die mij geholpen en
bijgestaan hebben tijdens het ontwikkelen van de masterproef:
Eerst en vooral wil ik mijn promotor, prof. dr. Steve Paulussen, bedanken voor alle adviezen.
U maakte altijd meteen tijd voor me vrij en gidste mij ook doorheen deze periode.
Ik bedank ook Piet Deslé, communicatieverantwoordelijke van Lijst Dedecker. Hoewel de
communicatie vaak wat stroef liep, kreeg ik toch enkele goede tips die mij geholpen hebben in
de verdere ontwikkeling van de masterproef.
Een zeer speciale dank gaat uit naar:
Mijn ouders, die mij de kans hebben gegeven om te gaan studeren op de Universiteit. Hoewel
velen twijfelden aan mij, geloofden jullie steeds dat ik het aan kon.
Maxine, mijn vriendin, steun en toeverlaat. Je stond altijd voor me klaar tijdens deze
moeilijke periode en gaf me vaak een duwtje in de rug wanneer ik het nodig had. Bedankt
voor de ondersteuning, creatieve inbreng en eindredactie van de masterproef. Zonder jou was
dit mij nooit gelukt.
3
Inhoudsopgave
Voorwoord ............................................................................................................................................. 2
Inhoudsopgave ....................................................................................................................................... 3
Abstract .................................................................................................................................................. 5
Inleiding .................................................................................................................................................. 6
DEEL 1: Literatuurstudie .................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 1: The shift in politiek en medialandschap ..................................................... 9
1.1 Mediatisering van de politiek ....................................................................................... 9
1.2 Personifiëring: het individu als zwaartepunt .............................................................. 12
1.3 It takes two to tango ................................................................................................... 14
1.4 Tabloidisering ............................................................................................................. 17
1.5 Gevolg: Politicotainment ............................................................................................ 19
Hoofdstuk 2: De industrie van het politieke verleiden .................................................... 21
2.1 De postmoderne campagne ........................................................................................ 21
2.2 Political ads ................................................................................................................ 23
2.3 Packaging Politics: Verbloemde realiteit ................................................................... 25
2.4 Spin the info ............................................................................................................... 27
2.5 Building an image ...................................................................................................... 30
2.6 De Marketeers: Wat zeggen ze zelf? .......................................................................... 31
Besluit ................................................................................................................................................... 36
DEEL 2: Onderzoek ............................................................................................................................ 38
Hoofdstuk 3: Onderzoeksopzet ......................................................................................... 38
3.1 Doel en hypotheses ..................................................................................................... 38
3.2 Bepalen van de steekproef .......................................................................................... 39
3.3 Verantwoording van de methodologie ....................................................................... 39
3.4 Operationalisering ...................................................................................................... 41
3.4.1 Bepalen van de eenheden .................................................................................... 41
3.4.2 Bepalen van de onderzoekscategorieën .............................................................. 41
3.5 Validiteit en betrouwbaarheid .................................................................................... 45
3.5.1 Verwerking en analyse van de resultaten ............................................................ 45
3.5.2 Het codeerformulier ............................................................................................ 45
4
3.5.3 Intracodeurbetrouwbaarheid .............................................................................. 46
Hoofdstuk 4: Verwerking en interpretatie van de resultaten ........................................ 46
4.1 Packaging Politics ...................................................................................................... 46
4.1.1 Storytelling .......................................................................................................... 46
4.1.2 Kernthema‟s ........................................................................................................ 49
4.1.3 Personifiëring ...................................................................................................... 50
4.1.4 Evenementencreatie ............................................................................................ 52
4.1.5 Visualisering ........................................................................................................ 52
4.1.6 Emotionalisering ................................................................................................. 54
4.1.7 Herhaling ............................................................................................................ 54
4.1.8 Piet Deslé ............................................................................................................ 55
4.1.9 Besluit .................................................................................................................. 56
4.2 Dagbladen ................................................................................................................... 58
4.2.1 Algemeen ............................................................................................................. 58
4.2.2 Storytelling .......................................................................................................... 61
4.2.3 Kernthema‟s ........................................................................................................ 61
4.2.4 Personifiëring ...................................................................................................... 62
4.2.5 Besluit .................................................................................................................. 62
Conclusie .............................................................................................................................................. 63
Lijst van onderzochte artikels ............................................................................................................ 66
Bibliografie ........................................................................................................................................... 73
Bijlage A: Proefcodeerformulier ........................................................................................................ 78
Bijlage B: Codeerformulier ................................................................................................................ 82
Bijlage C: Outputs SPSS ..................................................................................................................... 86
5
Abstract
Het is alom tegenwoordig en niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Politici doen er alles aan
om zo veel mogelijk media-aandacht naar zich toe te trekken. Naast het verbloemen van de inhoud
staat de politicus/politica centraal. In deze masterproef zullen wij, aan de hand van een breed kader,
beschrijven hoe via verscheidene transformaties, de politiek vandaag meer en meer verpakt wordt en
waarin de strijd om de mediakoek alsmaar feller gevoerd wordt. Het verwerven van bekendheid lijk
prioritair. We belichten in het eerste literatuurgedeelte een aantal trends en transformaties die plaats
hebben gevonden in de politieke en mediawereld: politiek werd gemediatiseerd en gepersonifieerd, de
veranderende relaties tussen journalisten en politici, de trend naar tabloidisering in de pers en de
samensmelting van politiek en entertainment. In het tweede luik van de literatuur bekijken we de
reacties vanuit de politieke wereld: de opkomst van politieke marketing en postmoderne campagne,
packaging politics, imagovorming en communicatiedeskundigen. Deze masterproef konden wij
schrijven vanuit drie optieken. Vanuit de (gekende) driehoeksverhouding politiek – media en publiek
hebben we bewust gekozen om de politicus in beeld te brengen, die actief gebruik probeert te maken
van de media. We zullen een algemeen overzicht geven waarom en hoe onze huidige politici er alles
aan doen om een positief imago te bekomen via marketing, reclamebureaus en spin doctors, maar
vooral, hoe men de politieke boodschappen „verbloemd‟ poogt te presenteren in de media. In ons
onderzoek trachten we te achterhalen of bepaalde vormen van packaging politics terug te vinden zijn
in de persberichten van Lijst Dedecker, en of deze enige invloed uitoefenen op het al dan niet
verschijnen in de krant.
6
Inleiding
Om met de woorden van Louis Tobback te beginnen: „Als je in de jaren „50-„60 wilde verkozen
worden als socialist, dan moest je voor de volkshuizen kunnen spreken. En bij wijze van spreken, als je
als CVP‟er wilde verkozen worden, dan moest je bij het uitgaan van de 11-uren mis, de handjes
kunnen gaan schudden. Anno 2009 moet je als toppoliticus kunnen omgaan met de media., dat hoort
er nu eenmaal bij, dat is een deel van politicus zijn.‟ Peter Vandermeersch citeerde Louis Tobbacks
woorden naar aanleiding van het povere mediaoptreden van Yves Leterme in Voor eens & voor altijd,
een programma op Canvas gedraaid heeft met Michiel De Vlieger en Tom Lenaerts. Met dit citaat
komen we tot de kern van deze masterproef, waarin we een brede blik gaan werpen op de steeds
belangrijker wordende imagopolitiek bij politici.
Een aantal transformaties waaronder de ontzuiling en commercialisering, hebben bijgedragen tot
ingrijpende veranderingen in de politieke en mediawereld. We bekijken in het eerste luik van de
literatuur hoe de politiek doorheen de jaren werd gemediatiseerd en op een persoonlijker niveau wordt
beslecht. Daarnaast onderging ook de mediawereld een enorme metamorfose. De tijd waarin de eerste
kranten louter politieke berichtgeving brachten voor een kleine geschoolde elitegroep, ligt ver achter
ons. Daar waar we vroeger een verzuilde pers hadden, zijn de verscheidene media uitgegroeid tot
commerciële instituten. Vandaag zijn de media afgestemd op de massa. Deze commerciële druk heeft
mede bijgedragen tot de trend naar tabloidisering en market driven journalism, wat ook aan bod komt
in het eerste deel van de literatuur. De aanpassingen in beide werelden zorgden ervoor dat ook het
gedrag van de betrokken actoren veranderde. De relaties tussen journalist en politici zijn vandaag
helemaal anders en het lijkt opportuun om hier even bij stil te staan. We sluiten het eerste deel af met
de versmelting van politiek en entertainment.
De komst van de televisie luidde een nieuw tijdperk in, waarin politiek werd gemediatiseerd, en nu op
een meer persoonlijke manier wordt gevoerd. Op het einde van de jaren vijftig, begin jaren zestig
maakte dit nieuwe medium zijn intrede in ons medialandschap. Al snel zal de televisie de voornaamste
bron worden voor informatie, entertainment, … Deze introductie had ingrijpende gevolgen voor
politici, want nu bleek niet enkel de stem belangrijk (die voordien te horen was op de radio), maar
kreeg die nu ook voor meerdere mensen een gezicht. De klemtoon kwam meer te liggen op de
imagoaspecten van de politicus, waardoor de infofunctie ondergeschikt werd aan de
beeldvormingsfunctie. Want hoewel de televisie de primaire bron van informatie werd voor de burger,
onderzoek (De Bens, 1982) heeft aangetoond dat zelfs één dag na een uitzending van een bepaald
programma, de kijkers nog amper wisten welke thema‟s werden behandeld, maar wel nog visuele
zaken konden herinneren zoals de haarstijl en kledij van de politici. Het leidde de „personifiëring‟ van
de politiek in, waarbij het charisma, de charme, de humor, enzovoort. Kortom, het imago van de
7
politicus zelf op de voorgrond kwam en politieke partijen (mede in de hand gewerkt door de
ontzuiling) naar de achtergrond verdwenen. Niet zozeer dossierkennis hebben, dan wel mediageniek
zijn lijkt de voornaamste eigenschap van een politicus te zijn geworden, wil hij de stem van de kijker
veroveren.
Met de komst van de commerciële televisie, waarbij in de media ook ruimte kwam voor marketing,
verschillen commerciële mediabedrijven vandaag niet meer van andere bedrijven: ze willen winst
maken. Daarvoor moest men de kijker zo veel mogelijk vermaken met programma‟s die zo weinig
mogelijk geld kosten . We kregen minder tekst, informatie en duiding aan de ene kant, tegenover meer
beelden, entertainment en oneliners aan de andere. We kregen alsook de introductie van het
infotainment-genre. Bij dit format gaat het er net om serieuze informatie weer te geven in combinatie
met entertainment. Hierbij komt het dus vaak voor dat gezagsdragers, in bepaalde programma‟s (denk
maar aan De Laatste Show, …), aan dezelfde tafel zitten te praten met andere bekende mensen over
een brede waaier aan thema‟s (dus niet steeds politiek getint). Op die manier werden dergelijke
programma‟s een belangrijke bron van politieke informatie voor vele burgers (Devos, 2004; RMO,
2003).
Een reactie vanuit de politieke wereld kon niet uitblijven. De politiek kon niet ontvluchten aan de druk
van de mediawetten, en politici moeten bijgevolg continue uitdokteren hoe ze hun kiescampagne
kunnen optimaliseren. Politici moeten elke dag opnieuw de kiezer voor zich winnen en dit liefst door
zoveel mogelijk boodschappen via de media te verspreiden naar de „kiezer-consument‟. Dat deze
media onafhankelijk werden van politieke partijen luidde een nieuw tijdperk in, namelijk dat van de
politieke marketing. Politici tuimelden in de markt van vraag en aanbod en politiek werd een product
dat moest „verkocht‟ worden (Devos, 2004; Kramer et al., 1996). Om alsnog de aandacht de trekken
van publiek, worden sentimentele beelden,flitsende citaten, uitvergrote conflicten en emoties ingezet.
Bij voorkeur hapklaar,sensationeel en met een knipoog.
Al deze trends, gekoppeld aan nog wat veranderingen zoals secularisering, de groei van de sociale
welvaart en de individualisering van onze maatschappij, leiden tot de essentie van deze masterproef.
Hierin zullen we een overzicht geven hoe net deze opgesomde trends ertoe hebben bijgedragen dat
politici vandaag de dag aan „packaging politics‟ moeten doen. Hoe, met andere woorden, vormen van
marketing zijn beginnen binnensluipen in de politieke wereld. Hierdoor willen we onderzoeken in
welke mate politieke boodschappen vandaag worden verpakt en „verkocht‟ worden aan de kiezer-
consument. In de driehoeksverhouding politiek – media – burger werd er gekozen om de paper te
bekijken vanuit het standpunt van de politicus, omdat we anders een te ruime weg zouden inslaan.
8
Ook belangrijk is dat we deze masterproef bekijken vanuit een functionalistische invalshoek, waarin
we uitsluitend aandacht zullen schenken aan de actieve politicus, die steeds meer en meer pogingen
onderneemt om een positief imago rond zich te creëren. We zouden een algemeen overzicht kunnen
geven hoe de dag van vandaag zowel politici, als de media en de burger actief omspringen met al deze
transformaties, maar we beperken ons in deze masterproef enkel tot de politieke wereld, omdat we
anders een te ruime weg zouden inslaan. Om de term „functionalisme‟ uit te leggen kozen we voor de
definitie van Dennis McQuail (2005). Functionalisten pogen sociale praktijken en instituties te
verklaren vanuit de noden van de maatschappij en/of individuen. De maatschappij wordt gezien als
een geheel van aan elkaar gelinkte subsystemen, waar ook de massamedia een deel van uitmaakt. De
basisfuncties van deze media zijn: Informatie, Correlatie, Continuïteit, Entertainment en Mobilisatie.
Wat de theorie voor ons belangrijk maakt, is het idee van de „actieve‟ burger. Zowel het publiek
selecteert uit het media-aanbod volgens eigen voorkeur en behoeften als de politicus zelf die actief
probeert gebruik te maken van de media om het eigen imago in een positief daglicht te stellen. Ook de
politieke boodschappen moeten aantrekkelijk gemaakt worden, zodat de media uit het ruime aanbod
aan informatie net deze boodschap eruit zou pikken. Maar welke strategieën gebruiken ze hier dan
voor? Hoe belangrijk zijn bijvoorbeeld spin doctors geworden in het politieke wereldje?
Na de literatuurstudie pogen wij antwoorden te formuleren op al onze vragen omtrent packaging
politics. Tijdens ons onderzoek spitsen we ons toe op één partij, namelijk Lijst Dedecker. Reden
hiervoor ligt hem in leeftijd van de partij. LDD is nog relatief jong, en hoewel velen beweren dat het
tegenwoordig bijna niet meer mogelijk is om een partij op te richten, houdt de partij toch stand. Via
een inhoudsanalyse bekijken we in welke mate de persberichten bij LDD verpakt worden en of de
communicatie naar de media toe stroef ofwel succesvol verloopt.
9
DEEL 1: Literatuurstudie
Hoofdstuk 1: The shift in politiek en medialandschap
1.1 Mediatisering van de politiek
„the newspaper is not an organ through which government can influence people, but through which
people can influence the government.‟ (Thomas Barnes, Geciteerd in Clement en Van de Putte, 1996,
p.96)
Er bestaat eensgezindheid over het feit dat de massamedia een essentiële invloed uitoefenen op
het gedrag van politici. De introductie van nieuwe communicatievormen, zoals de radio en de
televisie, mag hierin worden gezien als een revolutionair fenomeen. Deze nieuwe media (radio in de
jaren ‟20, tv in de jaren ‟50) werden meteen geliefd bij het publiek en bleken ook capabel om de
opinies, waarden en het menselijke gedrag te beïnvloeden (Lenart, 1994). In vrijwel elk land, zijn de
media erin geslaagd een centrale rol te spelen in het functioneren van het politieke leven. Wanneer
Walter Mondale de presidentsverkiezingen verloor tegen Ronald Reagan, verklaarde hij dat „television
never warmed up to him nor did he warm up to television‟ (1984, Geciteerd in Fiers en Reynaert,
2006, p. 163). H. Humphrey verklaarde na zijn verkiezingsnederlaag het volgende: „My biggest
mistake in my political life was not to learn how to use television‟ (Geciteerd in De Bens, 1982, p. 50).
Ook het nieuws dat door de media wordt verspreid, is meteen ook voor het publiek de belangrijkste
bron qua informatie over de politiek (Swanson, 2000).
Deze „mediatisering‟ van de politiek is een proces dat al een heel tijdje op gang is gebracht, want al
sinds het ontstaan van de boekdrukkunst werd het mogelijk informatie op grotere schaal te
verspreiden. Maar een doorgedreven mediatisering kwam er pas enkele decennia terug: „However, the
extent to which the media have become an indispensable part of party strategy, or even function as a
substitute for an efficient party organization (Polsby, 1980), is arguably a recent phenomenon‟
(Voltmer, 2006, p. 11). De blijvende trend naar mediatisering zou een enorme boost krijgen gedurende
de jaren zestig, wanneer het televisietoestel stilaan in alle huiskamers een plaats begint te krijgen. De
impact van de beeldcultuur steeg en de media groeiden uit tot centrale en autonome spelers. Alleen
maar handjes schudden bleek niet meer genoeg op electoraal succes, mede door de toenemende
concurrentie en commercialisering, en het politieke landschap moest zich meer en meer voegen naar
de „medialogica‟ (RMO, 2003).
Wie het idee van de medialogica volgt, gelooft dat de berichtgeving over politiek door nieuwswaarden
wordt gedicteerd en door elementen die de aandacht van het publiek kunnen trekken. Daardoor wordt
10
het idee van de traditionele partijlogica achterwege gelaten. Hierbij gelooft men dat het politieke
evenwicht van groot belang is, en dat aandacht voor een bepaalde partij aan hun electorale sterkte
gerelateerd is. Deze partijlogica lijkt aan aandacht in te boeten, vermits de media vandaag een eigen
commercieel gerichte strategie voeren. Politici die dan vlotter kunnen praten, zouden meer kans
maken op media-aandacht. Recent onderzoek toonde bijvoorbeeld aan dat er meer nieuws werd
gemaakt over de huidige premier en zijn regering, wat beantwoordt aan de wetten van de medialogica
(Fiers en Reynaert, 2006). Inhoud moet inboeten voor vermaak en verbeeldbaarheid en politiek werd
ingepast in de schema‟s van de retorische, visuele media (RMO, 2003).
De pers is dus beginnen functioneren als een gemakkelijke en constante bron voor informatie.
Journalisten zijn opeens moderators geworden en vormen het venster waardoor de burger naar de
wereld kan kijken. Quasi iedereen leeft in dezelfde mediawereld waar intensief van gebruik wordt
gemaakt. Wanneer we kijken naar de politici, hebben zij vooral nood aan bekendheid en willen ze
populair overkomen bij het publiek (Witte, 2002). Dit creëert een heuse strijd om de mediakoek.
Alleen de sterkste politici overleven, namelijk diegenen die de media het best kunnen bespelen. Cijfers
hebben alvast aangetoond dat er relevante correlaties kunnen aangeduid worden tussen het aantal
behaalde (voorkeurs-)stemmen en de frequentie van het optreden in de media (Witte, 2002). Politici
geloven dan ook van hun kant, dat een geslaagd media-optreden meestal leidt tot positieve reacties bij
het publiek. Het gevolg is voor Els Witte (2002, p. 145) dan duidelijk: „[…]resultaat is dat de politicus
zijn optreden aan de media zal trachten aan te passen in de hoop hoog te scoren op de
populariteitsschaal‟. Politiek is een gemediatiseerd spel geworden waarin strijd wordt geleverd om
bekendheid en populariteit. Daarom stellen politici (in samenwerking met communicatiespecialisten)
vaak een strategie en tactiek op, om de publieke opinie voor zich te winnen. Hoe doen ze dit? Els
Witte (2002, p.145-146) geeft het antwoord: „De middelen die daartoe ingeschakeld worden, zijn
bekend: mededelingen worden selectief verstuurd, toespraken niet zelden aangedikt, geheime dossiers
op het juiste ogenblik gelekt, proefballonnen deskundig opgelaten, inside verhalen die de strategische
belangen van de betrokkene dienen meegedeeld enzovoort.‟
Journalisten en politici zijn als het ware echte nieuwsjunkies. 93 % procent van de Belgische
journalisten en 97% van onze politici kijken minstens enkele keren per week naar het
televisiejournaal(Nuytemans, Van Aelst en Walgrave, 2006). Maar de televisie blijkt eerst en vooral
een dramatisch medium. Professionele communicatoren gaan steeds verder op zoek naar nieuwe
formules waarbij het element competitie primeert en waarin pittige debatten kunnen ontstaan (De
Bens,1982).
Om het politiek cynisme tegen te gaan, moeten partijen bijna elke dag campagne voeren via deze
media, die steeds meer en meer als een brug zijn beginnen functioneren tussen de burger en de
11
politieke wereld. Om de kiezer te bereiken, is de politicus aangewezen op het bespelen van de media.
Het zou al te gemakkelijk zijn om ons blind te staren op het medium televisie (wat vaak als primaire
mediabron wordt beschouwd tijdens verkiezingscampagnes). Maar we mogen zeker het belang van de
radio, de kranten en tijdschriften, en zelfs de traditionele campagnetechnieken (zoals affiches, flyers,
…) niet onderschatten. Maar zelfs Lisbeth Imbo, de presentatrice van „De Ochtend‟ op Radio 1 en
voormalig anker van Terzake, moet zelfs toegeven dat televisie blijkt te primeren voor politici: „En
voor het overige is het een feit dat politici veel makkelijker naar een televisiestudio dan naar een
radiostudio komen‟ (Geciteerd in Humo, 2009, p.9).
Het feit dat de media een centrale en dominantie positie hebben verworven in het politieke leven en
politici kunnen kraken of maken, verliep volgens Jesper Strömbäck (2008) in vier fasen. We sommen
ze hier op om een overzicht te geven, alvorens dit hoofdstuk af te sluiten:
De eerste fase van de mediatisering is bereikt wanneer de massamedia de meest belangrijke
bron van informatie worden. Als gevolg daarvan beginnen ze te fungeren als
communicatiekanaal tussen de burgers en de politieke instituties en actoren. Hierbij gaat de
afschildering van de realiteit, geconstrueerd door de media, een impact hebben op hoe de
mensen de realiteit gaan waarnemen. De politieke communicatoren gaan de media in
consideratie nemen om de publieke opinie te vormen en te beïnvloeden.
Wanneer de media meer en meer een onafhankelijke speler begint te worden, krijgen we de
tweede fase van de mediatisering. De media-instituties komen los te staan van de overheid (en
al wat politiek is), en drijven meer richting de medialogica die steeds belangrijker wordt.
Hierbij stijgt ook de impact, doordat de media nu als onafhankelijke organisaties beginnen op
te treden en zelf kunnen beslissen over de beelden om het publiek te beïnvloeden. Ze worden
zelfregulerend, journalisten worden professioneler, terwijl de markt steeds meer en meer
wordt gecommercialiseerd. De politieke actoren beginnen nu ook meer moeite te doen om
zoveel mogelijk in het nieuws terecht te komen.
De derde fase van de mediatisering wordt gekenmerkt door een verder zetten van de tweede
fase. De media blijven dominant, de onafhankelijkheid wordt nog meer vergroot, in die mate
dat de politieke actoren zich volledig moeten aanpassen aan deze organisaties. Hier halen de
media-instituties de bovenhand. Het drijft de politici naar een verdere drang naar nieuws
management en spinning (zie verder). Tijdens deze fase komen ook de eerste onderzoeken
naar agenda-setting en framing tot stand. Altheide en Snow zeggen zelfs het volgende: „Today
all social institutions are media institutions‟ (1991, Geciteerd in Strömbäck, 2008, p. 238). De
gemediatiseerde realiteit wordt belangrijker van de actuele realiteit.
Wanneer de politieke en sociale actoren zich niet enkel gaan aanpassen aan de medialogica,
maar ze ook deze logica zich eigen gaan maken, komen we in de vierde en laatste fase van de
mediatisering. De media gaan als het ware de politiek „koloniseren‟. De ontwikkeling van het
12
permanente campagnevoeren, het professionaliseren van de politici, een intenser mediagebruik
zijn eigen aan deze fase.
1.2 Personifiëring: het individu als zwaartepunt
„Politiek wordt namelijk teruggebracht tot een aangelegenheid van strikt individuele en persoonlijke
aard, de politieke strijd tot persoonlijke rivaliteiten, het politieke conflict gereduceerd tot conflicten en
problemen tussen individuen, waarbij de structurele achtergronden sterk verwaarloosd zijn en de
realiteit versluierd wordt.‟ (Witte, 2002, p. 39)
Een belangrijk kenmerk van de meer professionele, ook wel postmodernistische campagne
(zie verder) is het centraal stellen van de individuele politicus, een trend die de toenmalige CVP als
eerste inzette tijdens de verkiezingen van 1958 met de grote affiches van Gaston Eyskens en Theo
Lefèvre (De Swaef, 2007). Onze maatschappij kende naast ontzuiling, secularisering en de groei van
de sociale welvaart nog een andere tendens, namelijk die van de individualisering. Jan Modaal kwam
in het middelpunt te staan, niet enkel als probleem, maar ook als hoofdrolspeler in interviews,
amusementsprogramma‟s en documentaires (RMO, 2003). Ook de politiek ontsnapte niet aan deze
tendens. Vandaag praten,discussiëren en speculeren des te meer mensen over het leven, de
personaliteit, competenties en mogelijkheden van verscheidene politieke actoren (Stanyer, 2007).
Door deze individualisering, gekoppeld aan de ontzuiling van de pers, vervreemdden kiezers en
politici van elkaar. Er ontstond een „kloof‟ waarbij de media de functie kregen toebedeeld als
brug/waakhond en steeds meer werd gezien als de vierde macht. De media zijn doorheen de jaren
gecommercialiseerd, geprofessionaliseerd en onafhankelijker geworden. Niet meer de politieke
partijen, maar de samenleving en zijn burgers kwam centraal te staan. De komst van de televisie
maakte dat het nieuws een groter dramagehalte meekreeg en dat men zich meer ging fixeren op
personen en uiterlijkheden, in navolging van het Amerikaanse model. Door het grotere belang aan
kijk- en oplagecijfers werden de televisieprogramma‟s meer consumeerbaar gemaakt, waardoor op het
vlak van de politieke berichtgeving een tendens tot personifiëring ontstond. Het belang aan
persconferenties, politieke debatten, toespraken … vergrootte aanzienlijk (RMO, 2003; Van Aelst,
2002; Devos, 2004).
Politieke partijen werden gedwongen centrale figuren naar voren te schuiven die vlot de ideeën van de
partij konden overbrengen, liefst via goed bedachte oneliners. Dit zorgde voor het verdrijven van een
te sterk informatief karakter, zodat er ruimte vrijkwam voor meer emotie, sensatie en simplificatie
(Harrington, 2008). Politiek ging van abstracte ideeën naar figuratieve personages, waardoor politici
mensen van vlees en bloed werden (Schwartzenberg, 1977). Goed overkomen op de televisie was dus
13
de boodschap. Het luidde de vermenging in van de private en de publieke sfeer, of beter gezegd,
politici lieten de media meer toe over het privéleven van de politicus te berichten. Vandaag kunnen we
zeer makkelijk de leeftijd, gezondheidstoestand, familiale omgeving (First Lady in de Verenigde
Staten, Mireille De Gucht, ouders van Yver Leterme over zijn uitspraken over de Walen, enz.) en zelfs
het aantal huisdieren van de politicus achterhalen, denk maar aan Trudy, de bekende geit van Yves
Leterme en Bo, de Portugese waterhond van de Obama‟s. Maar ook de visuele aspecten werden meer
bepalend dan de kennis van de politicus. Robert Fabre zei ooit: „Het is geen toeval dat mensen zeggen:
“ik heb u op de televisie gezien,” en niet “gehoord”‟ (Geciteerd in Schwartzenberg, 1977, p. 180).
Wegens de grotere rol van het beeld worden als het ware pseudo face-to-face-relaties gecreëerd.
Schijnintimiteit wordt geschapen en de sociale afstand tussen de politicus en het publiek wordt
schijnbaar gereduceerd (Witte, 2002).
Imagebuilding en performance deden hun intrede om ervoor te zorgen dat ook niet-geïnteresseerden
door politiek werden bereikt. Fysieke kenmerken, temperament, karakter, de manier van spreken, de
houding enzovoort werden belangrijke factoren. „Mediageniek zijn‟ werd een nieuw imperatief. Het
werd belangrijker om als eerste een plaatsje te kunnen veroveren in de programma‟s, liefst tijdens de
prime time. Vandaar dat de kans vrij groot is dat je tegenwoordig wel eens een politicus ziet optreden
in ontspanningsprogramma‟s, variété-uitzendingen, … om een zo groot mogelijke kijkdichtheid te
verwerven, zodat ook het publiek wordt bereikt dat niet naar politieke programma‟s kijkt
(Schwartzenberg, 1977).
Lukte dat niet via eigen producten uit de rangen van de politieke partij, dan maar via het aantrekken
van BV‟s of BN‟s. Regelmatig zien we Bekende Vlamingen, of zoons/dochters van bekende politici
opduiken die toetreden tot een bepaalde partij, want naambekendheid en/of populariteit maken het
verwerven van stemmen gemakkelijker, wat nog altijd de hoofdzaak is bij politiek. En het verschil laat
zich ook voelen. Steeds meer kiezers brengen een stem uit voor een bepaald persoon, minder voor een
politieke partij. In 2003 bracht ruim twee derde van de kiezers een voorkeurstem uit, 10 jaar eerder
was dat nog maar de helft (Fiers en Reynaert, 2006). Politiek is nu vooral gebaseerd op beeld. Door
zoveel mogelijk in beeld te komen, proberen politici hun populariteit te vergroten om zo genoeg
stemmen te kunnen halen bij de verkiezingen. Want het behalen van stemmen, verschaft de politicus
nu eenmaal aanzien in de politieke en mediawereld. Het bepaalt ook de machtspositie (Devos, 2004).
Bij de federale verkiezingen van 2003 bracht tweederde van de kiezers voor de Kamer een
voorkeurstem uit, bijna zeven procent meer dan bij de verkiezingen van 1999. Van Aelst, Maddens,
Noppe en Fiers (2006) zijn na de federale verkiezingen van 2003 nagegaan of de media wel degelijk
invloed had uitgeoefend op het brengen van een voorkeurstem. Ze stelden vast dat de personifiëring
duidelijk zichtbaar was voor een select aantal politici, namelijk de politieke „vedetten‟ waar een
14
persoonlijkheidscultus rond werd gevormd. Met alles probeert men te manipuleren, zelfs met
vestimentaire codes en mimiek (Witte, 2002).
Een belangrijk vraagstuk waar steeds meer onderzoek naar wordt gevoerd, is de intrede van de nieuwe
media. Met betrekking tot dit hoofdstuk lijkt het eens interessant om even stil te staan bij de vraag of
de introductie van o.a. het internet voor een verder doorgedreven vorm van politieke personalisering
zorgt. Peter Van Aelst (2002) heeft op dit domein al interessant werk geleverd. Hij is nagegaan hoe
politici vandaag de wetten van de journalistieke nieuwswaarden proberen te omzeilen door een eigen
stek te creëren op het internet; een eigen website waar de politicus of politica zelf centraal komt te
staan. Hij kwam tot de bevinding dat ruim één op vijf van de Vlaamse politici over een eigen website
beschikken, dit om zich tot het publiek te richten op een vrij persoonlijke en directe manier, alsook om
de „kloof‟ tussen de burger en de politiek zelf te verkleinen. Verwacht wordt dat dit aantal nog zal
stijgen.
1.3 It takes two to tango
„[…]the media were more than willing to join the game because of the perfect match between the
messages they received from their sources and their own logic of operation.‟ (Voltmer, 2006, p. 12)
Het is al langer dan vandaag geweten dat België werd gekenmerkt door een verzuilde pers,
waarbij een krant tot een bepaalde partij behoorde. Maar op het einde van de jaren vijftig, begin jaren
zestig, bleek deze situatie onhoudbaar door de zucht naar commercialisering. Mediagroepen of
organisaties werden meer afhankelijk van adverteerders dan van de partijfinanciering, doordat de kijk-
en oplagecijfers belangrijker werden. Zo vond er in de Belgische media een shift plaats van een
verzuild medialandschap naar een integrale markt en marktsegmentering. Hierdoor werden o.a.
mediagroepen onafhankelijker, opener, professioneler, en werden ze doorheen de jaren meer en meer
de schakel tussen de burger en de politici. Deze tendens naar commercialisering leidde tot concentratie
en bracht steeds grotere mediabedrijven met zich mee. Krantengroepen die voordien tot een bepaalde
zuil behoorden, smelten samen tot één groot bedrijf (denk maar aan De Persgroep dat ondermeer Het
Laatste Nieuws, vroeger een liberale krant, en De Morgen, vroeger een socialistische krant, bezit). Als
gevolg van de ontzuiling begonnen de kiezers zich te vervreemden van de politici. Burgers gingen
steeds meer inconsequente keuzes maken. Het aantal zwevende kiezers en mensen die hun politieke
beslissing blijven uitstellen tot het allerlaatste moment is sindsdien blijven stijgen. Mede daardoor zijn
vele politieke partijen geëvolueerd naar „catch-all parties‟ en proberen ze thema‟s aan te snijden die
een zo breed mogelijk publiek kunnen aantrekken (Devos, 2004). Anthony Giddens gaf deze trend een
naam, „The Third Way‟ (van der Plaetsen, 2002, p. 123-132).
15
Daarom liggen de verhoudingen tussen journalisten en politici vandaag dus helemaal anders.
Journalisten kijken steeds minder naar de agenda van de autoriteiten en berichten steeds meer vanuit
het belang of de interesses van de burgers (RMO, 2003). Zijn het dan echt de journalisten die de
politieke agenda nu bepalen? Wie leidt hier eigenlijk de dans? Verscheidene analyses beweren dat er
een vijandelijke relatie bestaat tussen de media en politici (Alger, 1989), maar wij nemen aan dat
journalisten en politici elkaar voortdurend nodig hebben en bijgevolg een vrij hechte relatie hebben
opgebouwd: „Pers en toppolitici hebben altijd belangen die gelijklopen, er wordt ook nu nog - de
toegenomen spanning ten spijt – regelmatig op een welbegrepen manier samengespeeld. Politici met
enige ervaring weten nog altijd perfect welke informatie in welke krant welk resultaat kan heben‟
(Clement en Van de Putte, 1996, p. 98). Larsson (2002) bevestigt dit gegeven en voegt twee
belangrijke elementen toe als we praten over de relatie tussen journalisten en politici, namelijk
samenspel (afhankelijkheid interactie) en invloed. Maar hoe ontstaan er nu dergelijke persoonlijke
contacten? Hoe kan deze relatie en interactie tussen beide actoren worden verklaard? En hoe
beïnvloeden de twee groepen elkaar?
Broom (Larsson, 2002) ontwikkelde een driestappen model om de totstandkoming van de relatie
tussen journalist en politicus in kaart te brengen. In de eerste stap ontstaat de connectie, door elkaars
verwachtingen, ... te kennen. En deze zijn gekend: politici willen visibiliteit in „the mediapolis‟
(Sanders, 2009), terwijl de media opwindend nieuws willen brengen en een scoop te pakken tracht te
krijgen (Alger, 1989). In stap twee moet de relatie worden voorzien van ruil, transmissie en
communicatie. De relatie is dus bijgevolg gebaseerd op het ruilmodel. Dit lijkt een aannemelijke
stelling, vermits politici streven naar mediaruimte in ruil voor het verschaffen van informatie. Bij de
derde en laatste stap beseffen beide actoren de consequenties (routine, verminderde autonomie, etc.)
van hun wederzijdse handelingen, alsook de doelen waar beide actoren naar streven.
Volgens Larsson (2002) moet een relatie voldoen aan een aantal factoren om deze in stand te houden.
Een aantal hiervan zijn: vertrouwen, openheid, wederzijdse interesse en controle, toewijding en de
bereidheid tot investeren. Stohl voegt daar nog vijf variabelen aan toe: een instrumentele oriëntatie,
multiplexity (op meer dan alleen het professionele vlak), symmetrie, wederkerigheid en de kracht
(frequentie) van de relatie (Larsson, 2002). Het moet hier dus gaan om een win-win situatie, de relatie
tussen de beide actoren is een spel van geven en nemen.
Een vraag die door velen wordt gesteld, is namelijk: „Wie leidt hier de dans?‟. Hierbij heb je als
logisch gevolg twee strekkingen: diegenen die geloven in de almacht van de media, en diegenen die
geloven dat politici meer macht bezitten. De eerste visie schrijft de media de machtigste positie toe.
Deze stelling kan bekrachtigd en aangevuld worden door de grote impact van opiniepeilingen. Er is
namelijk eensgezindheid bij beide actoren dat deze peilingen het leven in de Wetstraat sterk
16
beïnvloeden . De tweede stelling pleit meer in het voordeel van de politici. Deze stelling beweert dat
de media ondergeschikt zijn aan institutionele actoren. Hierbij komt het concept van de “primary
definers” aan bod, waarbij wordt beweerd dat instituties het nieuws specificeren en determineren.
Maar niet alleen politici kunnen hier een rol van betekenis spelen. Shoemaker en Reese (1996)
identificeerden vijf niveaus die van invloed zijn op het creëren van mediacontent: het individuele
niveau (impact van persoonlijk karakter, geslacht, educatie, …), het routineniveau (praktijken en
waarden binnen de redactie), het organisatieniveau (wat verwacht het mediaconcern/bedrijf?), het
extramediale niveau (adverteerders, politici en regulerende instanties) en tot slot het ideologische
niveau (stilzwijgende veronderstellingen die de basis vormen voor nieuwsproductie). Vermits we de
focus leggen op de politieke wereld en niet op de nieuwsproductie, gaan we hier niet verder over
uitweiden.
Vermits de media steeds meer en meer de medialogica zijn beginnen volgen, duikt de eerste visie, die
de media een machtige plaats toekent, het meeste op. Uit onderzoek blijkt ook dat de Vlaamse
parlementsleden de macht van de media hoog inschatten, terwijl de journalisten zelf dit relativeren
(Nuytemans, Van Aelst en Walgrave, 2006).
Hoewel beide actoren verschillende doelen nastreven, waarbij occasionele irritaties en contradicties
kunnen ontstaan, slagen journalisten en politici er toch in om alles in balans te houden.
We belichten kort deze verschillende doelen.
De media zijn steeds meer en meer onafhankelijk geworden doorheen de jaren. Men is niet
meer afhankelijk van wat een partijbureau hen oplegt. Daar waar vroeger perscommuniqués
letterlijk werden overgenomen door de media, zien we dat vandaag alles veel pittiger,
snediger, directer en minder braaf is. Het streefdoel van de media is logischerwijze nieuws
brengen met nieuwswaarde. Dit brengt met zich mee dat de media een politicus/politica kan
„maken‟ of „kraken‟. Journalisten zien een goed verhaal, als een verhaal dat kijkcijfers
oplevert, terwijl politici een goed verhaal zien als een verhaal dat goede publiciteit met zich
meebrengt. Voor de media draait het nu om het commerciële aspect, aan een verhaal moet
menselijk vet hangen.
Politici van hun kant zijn dan weer bezorgd om „The management of visibilty‟ (Larsson,
2002). Politici nemen allerhande maatregelen om niet „dood‟ te zijn. Deze variëren van het
beïnvloeden van de media tot het fenomeen van imagovorming. Ze spelen vandaag handig in
op het infotainment-format (zoals we voordien gezien hebben) om hen een positief imago te
bezorgen. Dit kan door allerhande manieren (bijvoorbeeld oneliners), die allemaal onder
eenzelfde term vallen, namelijk „packaging politics‟ (Franklin, 2004). Politici laten zich steeds
meer en meer omringen door mediadeskundigen om de politieke boodschap te “verpakken”
als een hapklare brok.
17
„The actors know each other well, especially in smaller and mid-sized towns‟ (Larsson, 2002, p.25).
„Het dorp Wetstraat‟ (Van Den Driessche, 2007, p. 119). Het zijn citaten die aantonen dat politici en
journalisten een hechte band hebben met elkaar. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men bij deze
relatie ook kan spreken over een „lunchcultuur‟. Een select groepje van politici en journalisten gaan
samen lunchen om een aantal zaken te bespreken, en vooral om de relatie te onderhouden. Sommigen
gaan zelfs een stap verder en beschouwen elkaar als vrienden (multiplexity). En niet alleen een
lunchcultuur, maar onderzoek (Nuytemans et al., 2006) heeft ook aangetoond dat een groot aantal
politici en journalisten hun gsm-nummer uitwisselen.
Dat het over een select groepje van politici en journalisten gaat, wordt beaamd door Frank Thevissen
en Johan Sanctorum (2009, p. 240): „Dat steeds hetzelfde kransje namen terugkeert, is wellicht geen
toeval en voedt de ongemakkelijke receptie dat er in Vlaanderen een al bij al beperkte maar
invloedrijke club actief is die achter de schermen een buitensporig deel van de controle over de
politieke berichtgeving voor haar rekening tracht te nemen en er op die manier de journalistieke
(zelf)-censuur van Vlaamse journalisten stevig inhoudt.‟ Beiden vragen zich of de journalistieke sector
niet te veel verstrengeld raakt met de politieke wereld. Politici zouden niet meer ondervraagd worden
over eventuele bedenkelijke manoevers achter de schermen. Onderzoek in Nederland bracht in 2006
aan het licht dat 60 procent van alle hoofdredacteuren van landelijke nieuwsmedia wel eens toegaven
aan externe druk (Thevissen en Sanctorum, 2009).
De vervlechting van politiek en (politieke) journalisten gaat zelfs een stap verder doordat er een
lunchcultuur is ontstaan tussen politici en journalisten. Met het begrip “culinistiek” vragen Thevissen
en Sanctorum (2009) zich af of de integriteit, betrouwbaarheid en kritische reflectie van de journalist
niet verloren gaan, wanneer diezelfde journalist regelmatig tafelt met politici. Voor hen leidt het
ontegensprekelijk tot bedenkelijke en onverteerbare journalistiek: „Linda De Win (VRT-journaliste):
“Caroline Gennez, een hartelijk weerzien, dat mag ik zo wel zeggen, en u heeft uw mooiste jurk
aangedaan, terwijl voor u is het ritueel bekend, want het is uw tweede keer zeker dat u hier de eed
aflegt?”
Caroline Gennez (sp.a): “Ja, dit wordt mijn tweede keer. Dank u voor het compliment over mijn jurk,
Linda”‟ (Thevissen en Sanctorum, 2009, p. 250).
1.4 Tabloidisering
„[…], news is often trivialized – and the press exercises the full measure of its independence – by the
pursuit of surrogate issues.‟ (Bennett, Lawrence & Livingston, 2007, p. 149)
18
Zoals eerder vermeld werd de ontzuiling van ons partijenstelsel in de hand gewerkt door de
tendens naar commercialisering. De band tussen de redactie en het partijbureau werd doorknipt,
doordat de media meer gingen inspelen op de wensen van het publiek. Zo werd de politieke wereld
gedwongen om te werken volgens „de wet van de electorale markt‟. Niet alleen de ontzuiling, maar
ook de tabloidisering van de pers was een gevolg van de toenemende commercialiseringstendens.
Tabloidisering is een soms verwarrende term, die vaak gehanteerd wordt wanneer men praat over een
degradatie van de traditionele journalistieke waarden. Maar tabloidisering is meer dan dat en kan drie
betekenissen hebben. Het lijkt ons aannemelijk om deze kort te belichten. De term „tabloid‟ kan eerst
en vooral refereren naar de productie van dagbladen op een kleiner formaat. De tweede betekenis, en
vaak ook in beeld en studie gebracht, kijkt naar de huidige journalistieke stijl. Artikels zouden
vandaag trivialer, lichter, levendiger en korter geschreven worden. Ook het vol smukken van foto‟s
hoort hier bij. Kleurrijke foto‟s worden gecombineerd met schreeuwende, sensationele koppen om het
artikel levendiger en directer te maken. Velen ergeren zich hier aan, anderen beweren dat hierdoor
„harder‟ nieuws meer toegankelijk wordt gemaakt voor de massa. De laatste betekenis van
tabloidisering, die ook de meeste bezorgdheid draagt, verwijst naar een verandering in primaire
onderwerpen. Harder nieuws moet plaats ruimen voor schandaaljournalistiek, celebrities,
entertainment stories, criminaliteit, sport en seksuele „foefjes‟ (Norris, 2000).
De laatste twee decennia kregen de media te maken met de intrede van de populaire cultuur in het
nieuws. Nieuws werd sensationeler, emotioneler, simpeler, „softer‟, persoonlijker, consumentgericht,
… (Harrington, 2008). Heel deze mix, wat ook een shift naar meer human intrest, lifestyle, enz. in het
nieuws inluidde, kent men beter onder de term „tabloidisering‟. Ook kranten werden kleiner gedrukt in
het zogenoemde „tabloid‟formaat, dus werd ook het nieuws aangepast qua taalgebruik, zodat het als
een „hapklare brok‟ kon gepresenteerd worden. En zoals Bob Franklin ook al zei: „News media have
increasingly become part of the entertainment industry‟ (1997, Geciteerd in: Harrington, 2008, p.
270). Kees Brants (1998, Geciteerd in: Norris, 2000, p.73) kwam na zijn onderzoek tot de volgende
bevinding: „Where for the European countries as a whole we might see a slight tendency towards the
popularization of news, there is little evidence that politicians and politics are dramatically [more]
personalized and sensationalized than before.‟
Hoewel we in deze masterproef de focus leggen op de politici, lijkt het ons noodzakelijk om kort even
stil te staan bij de term „market driven journalism‟. Deze vorm van journalistiek lijkt een logisch
gevolg van de tabloidisering en heeft dan ook zijn weerslag op de politieke wereld. De lezer of kijker
wordt vandaag door de media gezien als een consument. Het nieuws is nu een product en de circulatie
van dat nieuws is een echte markt geworden (McManus, 1994). Hierdoor gaan de media op zoek naar
de „grootste gemene deler‟ in de voorkeuren van het doelpubliek. Het resultaat wordt verwoord door
Bob Franklin (1997) via de term „newszak‟: „[...] news as a product designed and „processed‟ for a
19
particular market and delivered in increasingly homogeneous „snippets‟ which make only modest
demands on the audience […]. The task of journalism has become merely to deliver and serve up
whatever the customer wants; rather like a deep-pan pizza.‟
Zoals hierboven vermeld, lieten de tendensen van tabloidisering en market driven journalism ook de
politiek niet onberoerd. Alle transformaties die zich onder invloed van de commercialisering hebben
voltrokken in de populaire mediaproductie, hebben ook de vorm en inhoud van het nieuws en andere
informatieprogramma‟s grondig veranderd. De politieke wereld kon dit niet negeren en kapselde
steeds meer en meer in de populaire cultuur. Het nieuws werd sensationeler, dan ook de politiek. Het
nieuws kreeg een groter entertainmentgehalte, dan ook de politiek. Vormen van infotainment (zie
verder) deden hun intrede. Genres als komedie en fictie slopen in verscheidene formats, wat ook zijn
weerslag ging hebben op het gedrag van politici. „Although we do remember a few of the things these
candidates have said, their appearances are probably best thought of as “speech acts.” They
communicate positive messages about themselves simply by “doing” the show. […]; they show that
they want to connect with the kinds of people watching the particular shows; they exhibit a sense of
humor. This sense of humor extends to jokes about themselves since, in many cases, they are walking
onto a stage that has been the site of quip after quip directed against them‟ (Bell, Conners & Sheckels,
2007, p. 364).
1.5 Gevolg: Politicotainment
„What the media actually give us is something that is neither purely entertainment nor purely political.
It is a hybrid that might be called “political entertainment.” The entertainment format makes political
propagation all the more insidious. Beliefs are less likely to be preached than assumed. Woven into
the story line and into the characterizations, they are perceived as entertainment rather than as
political judgments about the world.‟ (Michael Parenti, 1992, Geciteerd in Bell, Conners & Sheckels,
2007, p.356)
Politici doen vandaag niets liever dan een plaatsje te bemachtigen in de gezellige zetels van
het infotainmentgenre. Met de intrede van de televisie ontdekte men een nieuw format, de talkshow.
Gaandeweg kwamen er meerdere entertainmentgenres op de proppen waarin steeds meer politici hun
opwachting maakten. Het wordt wel eens omschreven als de „verlaatseshowing van de politiek‟ (Van
Aelst, 2002). Bekend voorbeeld van eigen bodem was het optreden Yves Leterme, Johan Vande
Lanotte en Jean-Marie Dedecker in het VRT-programma Debby en Nancy‟s Happy Hour. In de
aanloop van de verkiezingen van 2007 waren de drie heren te gast in het programma, waar Leterme en
Vande Lanotte een baard moesten opzetten en waarin Dedecker verscheen als de kapitein van een
20
schip. De ene vond het clownesk en „not done‟ voor politici (Thevissen & Sanctorum, 2009), de
andere vond het grappig en amusant.
Politici laten toe meer van hun privéleven te onthullen, dit om aan de steeds belangrijker wordende
waarden als authenticiteit, echtheid en eerlijkheid tegemoet te komen om zo het stijgende politieke
wantrouwen tegen te gaan (Van Aelst, 2002). Stanyer (2007, p. 80) merkt deze tendens ook op:
„Citizens not only recognize the image of leading politicians whom they have never met personally, but
also know much about their personal life, thanks to the disclosure of information about those
politicians in the media.‟ De informatie in de media over politieke actoren is zeer persoonlijk
geworden. Het publiek weet steeds meer en meer over de favoriete zaken, familieleden en hun
biografie van de leidinggevende politieke actoren. De grens tussen publiek en privaat vervaagt steeds
meer. Er wordt zelfs gesproken over „the erosion of privacy‟ als resultaat van de veranderende
communicatietechnologieën, de nieuwe economieën van massamedia, culturele trends en de
mediahonger naar gossip en schandaal (Stanyer, 2007; Bennett & Entman, 2000). De politicus/politica
wordt gecreëerd als een mens van vlees en bloed, die tussen en niet boven de massa staat. Zo bracht
BBC Radio Four, met het programma Desert Island Discs, een overzicht van de muzieksmaken van
verscheidene leidinggevende, Britse politici. Zo werd bekend dat op de iPod van David Cameron
(ondertussen premier van Groot-Brittanië) vooral The Smiths en New Order staat.
De moderne televisie en andere media willen meer dan informatie en amusement. Alles moet
gekoppeld worden aan emoties. Doris Graber (2001, p. 35-36) verklaart: „Emotional arousal induces
human bodies to release stimulants into the bloodstream that sensitize perceptions and speed
reactions.‟ Het is belangrijk om even stil te staan bij de term „emotie‟. Het bestrijkt namelijk een wijd
deel aan fenomenen die zowel vrij basis kunnen zijn (zoals leuk en niet-leuk) tot bijvoorbeeld liefde en
haat. Bedoeling voor de politici is om deze emoties aan te wakkeren bij het publiek, en liefst zo intens
mogelijk. Want hoe intenser de emotie, hoe meer reacties het kan losweken: „The body‟s responses to
the emotional arousal are also transmitted to the centers of the brain that alert people to their body‟s
physical responses to the emotional message, such as a pounding heart or a belly laugh.‟ (Doris
Graber, 2001, p. 36) De politiek wordt bijgevolg spannend gemaakt, het moet concurreren met andere
vormen van vermaak.
Het „sensationaliseren‟ van de politiek wordt ook wel „politicotainment‟ genoemd. Het politieke leven
wordt hierin bepaald, geïnterpreteerd en gerepresenteerd door de entertainmentindustrie, mede dankzij
de intrede van de televisie en de veranderende journalistieke waarden (Riegert, 2007). En dat heeft zo
zijn gevolgen. De politicus moet het publiek kunnen overtuigen dat zijn doen en laten spannend,
meeslepend, grappig of opwindend is. Een nieuw type van politicus, namelijk de „publiticus‟, is
geboren en moet ervoor zorgen dat zijn politiek een goed verkoopbaar product wordt (RMO, 2003).
21
Politieke gebeurtenissen worden in bepaalde mate zelfs theatraal, vermits de mediaproducten moeten
afgestemd worden op een hogere consumptiegraad. Drama doet zijn intrede en dat vertaalt zich in
politieke conflicten. Conflictgeladen nieuws is prioritair. Vijandschappen en agressief politiek
optreden wordt hierdoor gestimuleerd (Witte, 2002). Het creëren van een politieke competitie
gebeurde voor het eerst tijdens de grote Nixon-Kennedy-debatten. Sindsdien zijn programmamakers
alleen maar verder gaan zoeken naar formats met meer spanning en concurrentiestrijd. Het primaat van
de beelden is er sinds de komst van de televisie alleen maar groter geworden. De aandacht voor het
woord ebde weg, waardoor niet alleen politici moesten zorgen voor pasklare beelden, maar ook voor
hapklare zinnen en soundbites. Nixon verloor in de strijd om het presidentschap van Kennedy, mede
door een gebrekkige maquillage en een groot aantal reactieshots (Witte,2002).
Dat er bij de kiezers de behoefte bestaat om de persoon achter de politicus te kennen, wordt duidelijk
wanneer we eens de top-10 van de meest performante kanalen er gaan bijhalen. De top drie wordt
aangevoerd door drie televisie formats: journaals, duidingsprogramma‟s en verkiezingsuitzendingen.
Op plaats vier vinden we de politieke interviews in de kranten en weekbladen en de top vijf wordt
afgesloten met de infotainment programma‟s (Thevissen, 2003). De softe infotainment verving het
harde nieuws en vermits perceptie primeert boven inhoud zijn het aantal deelnames van politici aan
ontspanningsprogramma‟s sindsdien gestaag toegenomen, want het is electoraal gezien interessanter
om vijf minuten te zitten kletsen in een ontspannen talkshow. Dit om de stem te winnen van wat
Schwartzenberg (1977) de „telecteurs‟ heet, namelijk kiezers die zich door de televisie laten leiden en
die moeilijk een beslissing kunnen nemen. Als gevolg daarvan pogen politici in die softere
programma‟s zich vooral goed te presenteren. De inhoud lijkt naar de achtergrond te verschuiven.
Onderzoek heeft effectief ook aangetoond dat mensen, na het bekijken van een bepaald programma, de
gezichten beoordeelden, eerder dan de politieke ideeën van de politici. Een overgrote meerderheid van
de testpersonen reageerde op de manier waarop de kandidaten zich gedroegen en op hun uiterlijk,
eerder dan op de vragen die beantwoord werden. Conclusie: de impliciete communicatie weegt
zwaarder door dan de verbale (Schwartzenberg, 1977).
Hoofdstuk 2: De industrie van het politieke verleiden
2.1 De postmoderne campagne
It is within these campaigns that candidates seek to represent themselves to their voting publics with
ever more sophisticated strategies‟ (Roper, Holtz-Bacha & Mazzoleni, 2004, p. 67)
22
De verscheidene transformaties, die hierboven reeds besproken werden, hebben ongetwijfeld
geleid tot enorme veranderingen in de politieke communicatie. Academici zijn het eens dat er een
evolutie heeft plaats gevonden in de manier van campagne voeren. Velen spreken over een
„Amerikanisering‟, anderen over „Modernisatie‟ of zelfs „Professionalisering‟. Wie de waarheid in
pacht heeft, is moeilijk uit te maken. Feit is dat verscheidene kenmerken uit de Amerikaanse politieke
wereld zijn overgewaaid naar onze contreien, maar dat ook de manier van politiek voeren werd
gemoderniseerd door de opkomst van radio, televisie en nieuwe communicatietechnologieën, en dat
politici vandaag anders campagne voeren door hen te laten bijstaan door professionele media- en
communicatiedeskundigen.
De huidige focus op de individuele politicus/politica komt ontegensprekelijk uit het land van de stars
and stripes. In Amerika krijg je nu eenmaal presidentsverkiezingen om de vier jaar, en dat leidt tot
steeds meer gepersonaliseerde campagnes en zelfs persoonlijke strijd en vetes. Hoewel in België de
politieke partijen nog een fundamentele rol uitoefenen, merken we ook een tendens van personifiëring
op. Binnen elke partij worden steeds meer kopstukken naar voren geschoven die de partij moeten
representeren. Die representatie gebeurt via verscheidene kanalen, maar „the media, regardless of
issues of partisanship, dominate election campaigns‟ (Roper et al., 2004, p. 70). Campagnes worden
gemaakt om mediagetrainde kandidaten te laten reageren via „sound bites‟ en om visueel significante
images te linken aan hun politieke boodschappen naar het publiek toe (Roper et al., 2004). Alles wordt
professioneler georganiseerd. Specialisten in PR, adverteren, opiniepolls, direct mail, media en nieuwe
communicatietechnologieën worden door politici ingehuurd om hen professioneel advies te geven en
zelfs te trainen. Wernick (1991; Geciteerd in Roper et al., 2004, p.70) zegt: „promotion has been
drawn into the heart of the (campaigning) process.‟ Mediaconsultants worden vandaag in elk proces
van de campagnestrategie betrokken.
Deze evolutie in campagnevoeren wordt beschreven door Pippa Norris (2000) in zijn boek A Virtuous
Circle. Voor hem zijn campagnes geëvolueerd van premoderne communicatie naar moderne en later
postmoderne communicatie. De premoderne campagne wordt gekenmerkt door drie
basiskarakteristieken. Eerst en vooral baseert de organisatie van de campagne zich op interpersoonlijke
communicatie tussen kandidaten en burgers op het lokale niveau. Ten tweede fungeert de media als
tussenpersoon tussen partijen en het publiek. En tot slot zien we een enorme loyaliteit naar partijen toe
bij het electoraat. Hier merk je nog het primaire belang aan klassiekere campagnevormen als
pamfletten en het aanbellen aan deuren. De moderne campagne wordt voor Norris (2000) gekenmerkt
door een centralere organisatie binnenin de partij. Politieke leiders, in samenwerking met externe
professionals en consultants sturen de politieke campagne. De televisie heeft een prominente plaats
ingenomen in het medialandschap en dient nu als forum voor campagne-evenementen. Tot slot
ontkoppelt het electoraat zich meer van de partij en groepsloyaliteit en vervreemd het zich meer en
meer van de politiek. Politici, bijgestaan door adviseurs, houden polls, ontwerpen advertenties, gaan
23
op tour, houden persconferenties, verzorgen beeldmateriaal, gaan om met de pers (en liefst zoveel
mogelijk) en strijden om media-aandacht met andere politici, vooral tijdens de prime-time, wanneer de
meeste mensen voor de buis hangen. De postmoderne campagne wordt vooral gekenmerkt door een
stijging in importantie van de mediaconsultants, die gelijkwaardige actoren worden naast de politici.
Het mediasysteem is geëvolueerd naar een meer complexe, incoherente omgeving van verscheidene
kanalen en niveaus. Het electoraat kent nu een massa aan floting voters, mensen die moeilijk een
politieke beslissing kunnen nemen, en deze vaak pas maken wanneer ze in het stemhokje zitten.
Politiek wordt vandaag op een heel andere manier gevoerd dan vroeger. Met het inhuren van media-
adviseurs opende er een nieuwe wereld voor politici. Met deze mediaconsultants kunnen politici beter
omgaan met de tools en mogelijkheden die de hedendaagse media hen aanreiken. Het heeft geleid tot
de ontwikkeling van politieke campagnes, die eigen zijn aan die van een commercieel bedrijf.
Volgende quote illustreert dit: „The candidate was viewed as a product needing mass exposure,
resulting in increased public awareness which was assumed to be positively connected to voter
preference. Therefore, number of exposures and length of exposures were taken as the key for victory
in the campaign‟ (1976, Shama, Geciteerd in Wring, 2005, p.6). Het motto luidt nu: de consument
koopt wat wordt aangeboden. En wat dat aanbod nu net inhoudt, zien we verder in deze masterproef.
Hieronder zal achtereenvolgens de introductie van marketingvormen in de politiek, packaging politics,
spin doctors, imagovorming en de mening/raad van marketeers besproken worden.
2.2 Political ads
„Het is het goede recht van elke politicus om te proberen zichzelf zo goed mogelijk aan de media te
verkopen. Het is aan die media om te zien hoe ze daar mee omgaan‟ (Clement & Van de Putte, 1996,
p. 101)
Uit de voorgaande delen kunnen we afleiden dat politici (dankzij een doorgedreven
modernisering) vandaag de kiezers zeer centraal stellen. Wanneer dit gebeurt aan de hand van
marktonderzoek, krijgen we de intrede van een nieuwe term: politieke marketing. Onder marketing
verstond men traditioneel een set van activiteiten die plaatsvonden bij winstzoekende bedrijven, om zo
de behoeften van consumenten te achterhalen (Sanders, 2009). De American Marketing Association
definieert marketing als volgt: „the process of planning and executing the conception, pricing,
promotion and distribution of ideas, goods and services to create exchanges that satisfy individual and
organizational objectives‟ (Sanders, 2009, p. 60). Politieke marketing is een dynamisch onderdeel
geworden van marketingresearch, waar men probeert het succes van politici te verklaren vanuit
economische principes (hoe „verkoopt‟ de politicus zijn ideeën?) (Devos, 2004). Via opiniepolls,
focusgroepen en demografie trachten politici (en hun marketeers) de kopzorgen van de kiezer te
24
achterhalen en dit te reflecteren en implementeren in de campagneboodschappen. De „juiste band‟
moet geschapen worden tussen de kiezer en de politicus. Het is dan ook het streefdoel van elke
politicus om „de juiste knoppen in te drukken‟ (Roper et al., 2004).
De Amerikaanse presidentsverkiezingen van 1992 worden vaak als voorbeeld gezien van het
introduceren van de marketingtechnieken in de politieke wereld. Newman vatte de campagne van
Clinton samen aan de hand van het kernprincipe van marketing: „A marketeer must first understand
the customers‟ needs and then develop a product that meets those needs‟ (1994, Geciteerd in Kramer,
Nijpels, Pauw en Tiddens, 1996, p.12). Newman stelde toen al dat de toekomst van het
verkiezingsproces in de meer marktgeoriënteerde benadering lag. Anno 2010 moeten we vaststellen
dat ook onze Belgische politieke wereld lijkt te „veramerikaniseren‟. Een toename van
oppervlakkigheid en vluchtigheid, het naar voor schuiven van persoonlijke eigenschappen van politici,
de toenemende macht van de media, het moderniseren van politieke partijen, de intrede van de
marketing, merchandising in de politiek en het werken met externe adviseurs, het klinkt ons bekend in
de oren (Kramer et al., 1996; Devos, 2004).
De technieken van het marktonderzoek lijken een goed antwoord op het fenomeen van de zwevende
kiezer en het politieke wantrouwen. Steeds meer mensen springen vaak van de ene partij naar de
andere. Men voelt zich minder gebonden (ontzuiling) en door na te gaan wat de kiezer nu effectief wil,
proberen partijen deze wisselvallige kiezers elke keer voor zich te winnen. Hoe meer de kiezer de
politiek wantrouwt, hoe meer de partijen gaan luisteren naar wat de kiezers bezighoudt (Devos, 2004).
Belangrijk hierbij is het kiezen van gepaste beeldvorming, want via het imago voegt men een
emotionele meerwaarde toe aan de communicatie van het politiek product, wat van cruciaal belang kan
zijn in strijd om de kiezer (Witte, 2002). Deze importantie wordt aangetoond door Levine: „the most
persuasive advertising […] are ads that fuse together images and issues, using powerful symbols that
enable voters to discern the different general policy orientations of the candidates‟ (1995, Geciteerd in
Roper et al., 2004, p.72).
De „vermarketing‟ van de politiek is doorheen de jaren steeds professioneler geworden. Het is de
gewoonte geworden dat een politicus, die het zich financieel kan veroorloven, zich bij het opbouwen
van zijn/haar populariteitsgehalte continue laat omringen door vaklui (Witte, 2002). Maar niet alleen
deze vaklui (zie verder) kosten de politicus geld. Het adverteren in de verscheidene media kost ook
een flinke hap uit het budget. In de V.S. kunnen kandidaten advertentietijd kopen op televisie, maar in
België kan dit niet. Het lijkt ons daarom aangewezen kort stil te staan bij de wet van 4 juli 1989. De
wet op de partijfinanciering werd op 4 juli 1989 goedgekeurd. Deze wet regelt de beperking en de
controle van de verkiezingsuitgaven [voor de verkiezingen van de federale kamers], de financiering en
de open boekhouding van de politieke partijen. In ruil daarvoor krijgen de politieke partijen dan
25
middelen uit de staatskas, in verhouding tot hun sterkte in het parlement (Devos, 2004). De tijden dat
er miljoenen euro‟s zullen gespendeerd worden aan reclamespots, e.d. voor Belgische politici lijken
nog ver weg: „Mede door de beperkingen inzake toegelaten campagne-uitgaven en verboden inzetbare
campagnemedia, zijn toppolitici hun communicatiestrategie geleidelijk gaan verleggen van de eigen,
gecontroleerde communicatiemiddelen naar redactionele media‟ (Frank Thevissen, Geciteerd in
Devos, 2004, p. 99). Het spreekt voor zich dat er nu ook een wetgevend kader is voorzien voor de
Europese, Vlaamse, provincie- en gemeenteraadsverkiezingen. Deze werden geregeld in de wetten van
19 mei en 7 juli 1994. Verdere uitleg kan gevonden worden in het Kieswetboek.
2.3 Packaging Politics: Verbloemde realiteit
„Commenting on developments in the late 19th century, Matthews identified a trend towards more
biased interpretations in the then dominant print media with the result that: “politics began to be
more packaged for consumption by the readership of the newspaper”‟ (Wring, 2005, p. 22)
Politici prefereren liever kernachtige uitspraken te doen in de media dan een politiek debat aan
te gaan. Ze proberen de nieuwsagenda te focussen op die thema‟s die goed uitkomen voor de partij. De
kiezer verleiden en zijn overtuigingen, attitudes en gedrag beïnvloeden,behoort nu tot de kerntaken
van de politici (Sanders, 2009). Het verhaal dat wordt gebracht, moet in een minimum aantal woorden
worden weergegeven. De politieke boodschap wordt beperkt tot een aantal kernthema‟s, want door de
komst van de televisie is de presentatie beginnen primeren, terwijl de inhoud naar de achtergrond
schoof. Toch moet het belang van de presentatie niet overschat worden. Want zoals Pippa Norris zei:
„Als je geen boodschap hebt, kan je dat nog zo mooi verpakken en er veel geld tegenaan gooien, het
zal niet aanslaan‟ (2002, Geciteerd in Vanspauwen, 2003, p. 219).
Een aantal consistente waarden zijn zich beginnen indringen in het politieke leven. Deze waarden
worden door Bob Franklin (2004) omschreven als „the three R‟s. Deze zijn: Rhetoric (breng een
welsprekende boodschap), Repetition (herhaal die zoveel mogelijk) en Rebuttal (weerleg enige
negatieve commentaar). Het belang van retoriek kan in volgende quote nogmaals benadrukt worden:
„the creation of symbolic images, symbolic actions and celebratory rhetoric have become a principal
concern‟ (2004, Henneberg & O‟Shaughnessy, Geciteerd in Sanders, 2009, p.50). Om de
slogan/boodschap zo retorisch mogelijk te maken formuleert Bradshaw (Kramer et al., 1996) zes eisen
waaraan een campagnethema moet voldoen. Deze zijn: Helder (burgers moeten ermee uit de voeten
kunnen), Beknopt (to the point), Emotionele urgentie (emotie blijkt sterker dan rationaliteit),
cognitieve verbondenheid (hoe meer verbondenheid, hoe meer emotionele urgentie), contrasterend
(zorgen voor een duidelijk verschil met de tegenstand) en geloofwaardig (consistentie).
26
Thema‟s die worden aangereikt door politici, mogen voor hen niet onbesproken blijven. Daarvoor is
het essentieel dat de taal die de politicus in de media hanteert, duidelijk geformuleerd is. „Politieke
taal heeft als kenmerk dat ze wil beïnvloeden, dat ze een vorm van machtshantering inhoudt en een
instrument tot politieke controle is, waardoor ze medebepalend wordt bij politieke processen‟ (Witte,
2002, p. 148). Welke teksteigenschappen worden hiervoor het vaakst ingeschakeld om de doelen te
bereiken? Eerst en vooral wordt er een verkleurd taalgebruik gehanteerd, met een belangrijke rol voor
metaforen en vergelijkingsbeeldspraak. Metaforen vereenvoudigen de realiteit en het gebruik ervan
wijst eveneens op een verhoging van de emotionaliteit. Els Witte (2002, p. 149) verklaart: „De
intellectuele inhoud die men wil overbrengen wordt uit de rationele sfeer gehaald en overgeheveld
naar de emotionele. Door beelden bemoeilijkt de politicus dus de rationele beoordeling van de
situatie.‟ Het gebruik van beelden is een ontegensprekelijke tendens. De huidige beeldcultuur
veroorzaakt een toename in visualisering. Op deze manier tracht men aanknopingspunten te vinden
met de dagelijkse leefwereld van de bevolking. Eveneens belangrijk is de keuze van persoonlijke
voornaamwoorden. Het gebruik van ik- en wij-vormen biedt verscheidene manipulatieve
opportuniteiten: verantwoordelijkheden kunnen aanvaard of afgeweerd worden, een gevoel van
solidariteit kan opgeroepen worden, vijandschappen opgewekt enzovoort (Witte, 2002). Politieke
boodschappen moeten compact gehouden worden. Moeilijke politieke issues of harde realiteiten
worden daarom verzachtend, maar vooral vereenvoudigd weergegeven. De hoofdreden ligt in de
redenering dat kijkers en lezers een gering memorisatievermogen hebben. Ideologisch geladen
concepten hanteert men het minst, sleutelbegrippen daarentegen wel. Korte, directe zinnen en
eenvoudige, goed verstaanbare woorden evenzeer.
De algemene verzamelnaam voor deze trend in politieke (en manipulatieve) communicatie is
„Packaging Politics‟. We kregen de opkomst van de packaging politics gedurende de jaren ‟80 en ‟90.
Deze doorbraak beschouwt Franklin (2004) als „the third age of political communication‟. De politieke
wereld begon meer gebruik te maken van de media om hun partijen en leiders te prijzen. Matthew
Parris spreekt zelfs over „politicians run on publicity like horses run on oats‟ (1998, Geciteerd in
Franklin, 2004, p.5). Politici begonnen meer geld uit geven aan het verpakken van de politiek. Zo
kwamen de eerste spin doctors (zie verder) in de politieke wereld terecht om een positief imago te
creëren rond de partijen en leiders. De partijen zelf werden professioneler in het presenteren (van de
boodschappen, de campagneslogans, …) en politici begonnen mediatraining te krijgen om de kans op
een succesvol televisieoptreden te vergroten. Dat was nodig om in de media terecht te komen, vermits
die 24 op 24 nieuws begonnen te maken uit een ruim arsenaal aan nieuwsberichten. Om dat nieuws
attractief genoeg te maken, pogen politici vandaag hun boodschappen te verpakken en verkopen als
zoete snoepjes, een stuk zeep of een doos cornflakes (Sanders, 2009; Negrine,1996; Franklin, 2004).
Karen Sanders (2009) geeft het de naam „Candy Floss‟ Politics. Het idee van de „candy floss‟ zegt ons
27
dat politici vandaag hun boodschappen proberen te verkopen als toffe, schattige sacharine om deze
messages zo attractief mogelijk te maken.
De trend naar packaging politics kent zo zijn voor- en tegenstanders. De voorstanders argumenteren
dat packaging politics net het democratiseringsproces van de politiek versterkt. Politieke
communicatie via televisie, radio, geschreven pers enzovoort garandeert dat een grote massa wordt
bereikt. Zo krijgen het merendeel van de burgers informatie over politieke issues, evenementen en
persoonlijkheden. Het verhoogt de publieke kennis, de participatie en maakt het makkelijker om het
beleid te verantwoorden. Tegenstanders van deze trend beweren net dat het politieke proces
vermindert, wanneer de betrokkenheid met de media groter wordt. De politieke boodschap wordt wel
gecommuniceerd, maar wordt tegelijk ook ontaard. Packaging politics informeert, maar manipuleert
ook de burger. Het imago heeft de inhoud verdrongen en verarmt daardoor het politieke debat. Enkel
de telegenieke politici komen nog aan bod (Franklin, 2004). Wij houden de kerk in het midden en
stellen dat deze trend een logisch gevolg is door de vele ontwikkelingen die plaats hebben gevonden in
de mediatechnologie.
Ook kregen we het ontstaan van politieke merken. Daar waar een Ferrari staat voor snelheid, staat de
socialistische partij voor gelijkheid. Een Volvo staat voor betrouwbaarheid, de katholieke partij voor
broederlijkheid. De opkomst van het merk in de politiek kan verklaard worden door een aantal
redenen. De belangrijkste is de machtverschuiving van de producent naar de consument, met de
democratisering van de informatie-omgeving als onderliggende reden (in de hand gewerkt door de
ontwikkeling van het internet) (Hulshof, 2008). En wanneer de keuzemogelijkheden van de consument
verruimd worden, wordt het merkimago belangrijker. In een verder hoofdstuk behandelen we het
thema imagovorming bij politici, maar naast het belang van een positief imago mag de impact van de
verbloemde boodschap niet worden onderschat. Om de juiste boodschappen te formuleren, is
consumentenonderzoek steeds belangrijker geworden. Drie instrumenten staan hierbij centraal,
namelijk de enquête, de focusgroep en het diepte-interview om na te gaan hoe ze de kiezers naar zich
toe kunnen trekken (Kramer et al., 1996). De consument-kiezer moet immers emotioneel betrokken
zijn bij de partij of politicus waar hij/zij voor stemt. Dankzij deze parallellen tussen de
consumptiemarkt en de politieke markt wordt de mogelijkheid gecreëerd om als politicus zich te gaan
proberen positioneren als sterk merk. In het volgende hoofdstuk zien we hoe politici zich vandaag
laten omringen door professionele adviseurs, om zo tot de creatie van dat sterke politieke merk te
komen.
2.4 Spin the info
28
„A bias or slant on information, intended to create a favourable impression when it is presented to the
public; an interpretation or viewpoint.‟ Oxford English Dictionary (Sanders, 2009, p. 29)
Huidige politieke communicatie lijkt onmogelijk geworden zonder het raadplegen van spin
doctors, mediatrainers, opiniepeilers en reclamebureaus. Deze communicatiespecialisten zijn een
uitvinding van de Amerikanen. Simpel gesteld zeggen zij aan hun baas hoe ze de werkelijkheid
moeten bespelen. Samen met de politicus zelf, bepalen zij mee hoe de politieke boodschap moet
verpakt worden en hoe een positief beeld bij de publieke opinie kan verkregen worden via de media.
„Yet, we now detect a move beyond public relations as a largely intuitive and sporadically employed
publicity tool, to the systemic adoption of more scientific methods for shaping images and promoting
or undermining causes by political groups large and small, public and private, left and right‟ (Bennett
& Entman, 2000, p. 282).
In België krijgen we het fenomeen van de spin doctors pas na de dioxinecrisis van 1999. Maar het
fenomeen van deze imago- en communicatiespecialisten lijkt nog veel ouder te zijn dan we denken. Al
tijdens de periode dat de Italiaan Machiavelli nog leefde, fluisterde hij al zijn meester toe hoe die het
best de macht kon handhaven. Daarbij „heiligt het doel alle middelen‟ om de massa te kunnen
beheersen. Ook vandaag heeft deze influisteraar geen mening over de doelstellingen van zijn baas. Het
enige wat telt is zoveel mogelijk stemmen winnen (van der Plaetsen, 2002). De expansie van spinning
daarentegen, is een recenter fenomeen. Vandaag krijgen deze influisteraars een grotere rol toebedeeld
en komen ze prominenter in beeld. Een verklaring wordt gegeven door McNair: The rise of spin […] is
not the cause of a deterioration in the quality of the public sphere, but a response to its
technologically driven expansion, on the one hand, and its democratization on the other. Both
processes have combined to create a need for political actors to influence public opinion, and a
profession geared to delivering that service‟ (2000, Geciteerd in Sanders, 2009, p.30-31).
Waar komt nu de term „spin doctor‟ vandaan? „Spin‟ is een techniek die bekwame balsporters
gebruiken om enige misleiding in het spel te brengen. Hierbij bewegen ze de bal naar het doel toe op
een verrassende en door de tegenspelers niet berekende wijze (van der Plaetsen, 2002). Dit geeft een
zoveelste indicatie dat, om te kunnen winnen, techniek belangrijker lijkt te worden dan inhoud. Wie
dan als expert kan bestempeld worden in spin, krijgt de titel van doctor.
Als we dit doortrekken naar de politieke wereld, krijgen we een situatie waarbij hier de perceptie
wordt gemanipuleerd en beïnvloed, in plaats van de bal. De beste methode om dit te realiseren is
reclame. „Men probeert mensen zonder dwang aan te zetten iets te doen waar ze zelf niet op gekomen
zijn‟ (van der Plaetsen, 2002, p. 12).
29
Deze reclame-inspanningen krijgen een boom tijdens de verkiezingsperiodes. Met het inschakelen van
een reclamebureau worden catchy, maar inhoudelijke slogans bedacht om de kiezer te verleiden. Deze
slogans en boodschappen worden afgestemd op de doelgroepen die de partijen of politici proberen te
bereiken. De pers van zijn kant lijkt een hekel te hebben aan deze spin doctors met hun desinformatie.
In België geeft men een naam aan deze trend, namelijk de „verslanging van het politieke debat‟ (van
der Plaetsen, 2002). Dit slaat uiteraard op Noël Slangen, de bekendste communicatiespecialist van
België en jarenlang adviseur geweest van Guy Verhofstadt.
In Europa was Margaret Thatcher een van de eersten die professionele reclametechnieken gebruikte.
De rol als woordvoerder en perschef groeide steeds verder in de jaren tachtig. Zij waren de eerste
generatie spin doctors, hoewel men toen deze term nog niet hanteerde. Belangrijk is echter nog eens de
context kort te schetsen waarin de woordvoerder steeds meer aanzien kreeg. De intrede van de
commerciële televisie veranderde namelijk het medialandschap zeer sterk. De audiovisuele markt
werd concurrerend en het bestaande evenwicht tussen zuilen en families wijzigde (van der Plaetsen,
2002). Maar ook de relaties tussen politici en journalisten veranderden. De pers emancipeerde zich
steeds meer. De politieke druk viel weg en de commerciële kwam in de plek. De media won steeds
meer aan belang als forum en al snel werden politici zich daar van bewust. De politieke activiteit
verlegde zich naar de media. De communicatie van de politici moest nu zorgvuldig beheerd en
gemanaged worden: „The volume, clarity, and shape of messages from those powerful sources, in turn,
depends on the quality of their communication resources, which, in turn, is often related to who wields
the most effective communications strategies‟ (Bennett, Lawrence & Livingston, 2007, p. 132).
Politieke partijen moesten aan „strategic planning‟ gaan doen. Michèle van der Plaetsen omschreef dit
als „de fase van analyse en planning die een organisatie doormaakt om zich een doel voorop te stellen
en de stappen vast te leggen die het mogelijk maken dat doel te bereiken‟ (2002, p. 99). Het leerde
vooral dat politieke partijen steeds meer moesten beslissen welke markt ze wouden innemen en hoe
men zich vooral moest proberen onderscheiden van de andere partijen. De eerste generatie spin
doctors werkten vooral achter de schermen. De huidige generatie treedt meer op de voorgrond.
Hedendaagse consultants zijn zo goed als gelijkwaardige actoren. Ze tekenen de strategieën uit voor
een soort „permanente campagne‟, vermits politiek verkozen geraken een pertinente job is geworden
(Norris, 2000; Trent & Friedenberg, 2004). Deze strategieën houden meestal in ofwel enkel positief
nieuws te brengen, ofwel schadelijk nieuws zoveel mogelijk onschadelijk te maken.
Belangrijk vraagstuk kan zijn of deze kleine legers aan media-adviseurs nog weg te denken zijn uit
deze moderne verkiezingstijden? Lijken met de komst van de televisie deze mediamanagers steeds
meer macht te veroveren? Onderzoek (Fridkin, Kenney, Gershon en Woodall, 20008) heeft alvast
aangetoond dat via spintechnieken steeds meer mensen notie beginnen te krijgen van politieke issues
30
en affaires. Dijkstal zegt alvast het volgende: „Politieke partijen zijn toch moderne organisaties. En
omdat zij de pretentie hebben om de belangen van de burgers zo goed mogelijk te behartigen, moeten
zij proberen om de hoogste graad van professionaliteit te bereiken, bijvoorbeeld gewoon door het
inhuren van externe deskundigen‟ (Geciteerd in Kramer, et al., 1996, p. 72).
2.5 Building an image
„For most [people] most of the time politics is a series of pictures in the mind, placed there by
television news, newspapers, magazines, and discussions. The pictures create a moving panorama
taking place in a world the mass public never quite touches, yet one its members come to fear or
cheer…‟ (1967, Edelman, Geciteerd in Alger, 1989, p. 40)
Doorheen de jaren, kwam de focus te liggen op de fysieke kenmerken, het temperament,
karakter, manier van spreken en houding van de politicus. Het primaat van performance en image
building nam sterk toe en werd een kernactiviteit van het „politieke bedrijf‟ (Witte, 2002). De burgers
consumeren tegenwoordig compact geformuleerde boodschappen, opgesmukt met verscheidene
beelden. Wat dreef de politiek in België naar een meer visuele vorm van communicatie? Na de
beruchte „zwarte zondag‟ die België heeft gekend (november 1991) wilden de politieke partijen
opnieuw het verloren contact met de kiezer herstellen. Partijvernieuwing en „image-building‟ waren de
sleutelwoorden. De boodschapper werd belangrijker dan de inhoud (Kramer et al., 1996). Dit laatste
werd beperkt tot een aantal kernthema‟s. De focus kwam duidelijk te liggen op de televisie en het
imago van de kandidaten. De politicus moest nu de aandacht van het publiek trekken en gevangen
houden. De infofunctie werd ondergeschikt aan de beeldvorming. Het werd belangrijker dat politici op
een vlotte manier konden communiceren (Devos, 2004).
Van Aelst zei daar het volgende over: „The media may have greater influence on how politicians
communicate to the public than on what they communicate‟ (2008, p. 495). Ook de non-verbale
communicatie (gezichtsuitdrukkingen, oogbewegingen, …) werd belangrijk om credibiliteit en
vertrouwen bij de kiezers te winnen (Alger, 1989). Een image maakt iemand (her)kenbaar, wanneer
het voldoende gekarakteriseerd en geïndividualiseerd is. Het dient als etiket en geeft een idee van de
eigenschappen van de politieker (Schwartzenberg, 1977). Televisie oefent een wezenlijke invloed uit
op de politieke communicatie. Het beeld leidt de aandacht voor de uiteenzetting af en vaak herinneren
de mensen zich enkel nog de gelaatsuitdrukkingen, het kapsel, de speciale snit van overhemd of zelfs
het decor (Schwartzenberg, 1977). Alles moet dus tot een goed verteerbaar verhaal gekneed worden.
De politicus wordt gestyled zodat hij goed oogt op de televisie. Imago, reputatie, identiteit en politieke
legitimiteit staan nu centraal.
31
Het imago ligt sterk verankerd in het merk. Een aantal redenen kunnen opgesomd worden voor de
opmars van het merk. Een eerste van die redenen is de machtverschuiving van de producent naar de
consument, met de democratisering van de informatie-omgeving (ontwikkeling van het internet) als
onderliggende oorzaak. En wanneer de keuzemogelijkheden worden verruimd, wint het merkimago
aan belang. Het werd het enige concrete bindmiddel tussen de producent en de consument. Naast het
merk, werd ook consumentenonderzoek steeds belangrijker. Het heeft al aangetoond dat emotie een
belangrijke factor is in de betrokkenheid van de consument bij het product. De parallellen die er
werden gecreëerd tussen de consumptie en politieke markt zorgden ervoor dat politici zich vandaag als
sterk merk moeten proberen positioneren (Roselle, 2006; Hulshof, 2008).
Dit maakt dat politici technieken krijgen aangeleerd om de kans tot een zo succesvol mogelijk
mediaoptreden te optimaliseren (Franklin, 2004). Want een goed resultaat in een bepaalde peiling
creëert een positief imago. Zij worden daarin bijgestaan door communicatiespecialisten, hetgeen we in
het vorige hoofdstuk hebben behandeld. Het imago werd het handelsmerk en aspecten als charme,
gedrevenheid, humor, fysieke verschijning en charisma werden belangrijke evaluatiepunten. De
kijkers zijn meer geboeid door de wijze waarop de kandidaat op het scherm overkomt, dan wat hij
precies zegt (De Bens, 1982). Dit is meteen ook de grootste kritiek. „[…] image-making appears to
trump the making and execution of policy: how stories play and how politicians appear to the public
matters above all else. Image apparently swallows up the human person and with hit any sense of
authenticity‟ (Sanders, 2009, p. 42). Maar symbolische daden en imagovorming zijn vandaag nu
eenmaal van vitaal belang voor politieke partijen. Via beelden pogen ze de competentie van hun
leiders aan te tonen. In het volgende hoofdstuk gaan we zelf eens kijken wat bepaalde marketeers qua
tips geven aan politici. We wijden hier een apart hoofdstuk aan, omdat deze literatuur niet academisch
is en met enige kritische noot moet bekeken worden.
2.6 De Marketeers: Wat zeggen ze zelf?
„Wat ik doe is: mensen leren beter te communiceren. Journalisten zijn er volgens mij bij gebaat dat ze
worden geconfronteerd met gesprekspartners die hun boodschap helder en duidelijk brengen, die wat
voorbereiding hebben gedaan, die precies weten wat ze te zeggen hebben‟ (2003, Evert Van Wijk,
Geciteerd in Humo, 2003, p.125).
In dit hoofdstuk staan we kort even stil hoe marketeers zelf denken over bepaalde dingen en
welke tips/raad bepaalde consultants zelf aan politici geven. Hierbij werd vooral de focus gelegd op
Nederlandstalige literatuur. We behandelen dit stuk apart, vermits het hier niet gaat om
wetenschappelijke literatuur, waar we dus met enige vorm van scepticisme naar moeten kijken.
32
Desalniettemin kunnen deze bevindingen interessant zijn voor verder onderzoek.
We vragen ons eerst en vooral af: Wat is marketing voor marketeers zelf? Want we merken een
verschil in perceptie tussen academici en marketeers. Karen Sanders (2009) sprak in haar boek
Communicating Politics over „de marketingmix van de vier P‟s‟. Deze zijn Product, Prijs, Promotie en
Plaats. Vanspauwen (2003) spreekt over zes P‟s. We sommen ze even op:
De eerste P van de marketing is het „Product‟. Het is dan ook de bedoeling om ervoor te
zorgen dat het publiek in eerste instantie het product zal smaken, want men mag de beste
reclame hebben, de beste marketing, de beste verkoopsstaf, … het is het publiek dat uw
product moet lusten. En hoewel de politieke wereld geen commerciële bedrijfssector is,
moeten politici toch ook iets verkopen: hun ideeën, standpunten, belangen, … (Vanspauwen,
2003) Het product dat het best aansluit op de vraag van de burger, bepaalt wie de verkiezingen
wint (Hulshof, 2008). In de politieke wereld kan je dan spreken van de P van Partij. Een aantal
elementen spelen een rol bij de naamgeving: de klank en het ritme van de woorden, de
volgorde en uitstraling van de letters die de afkorting vormen, de connotaties van woorden en
letters, de gekozen typografie, de combinatie met grafische symbolen, kleuren en vormen
(Vanspauwen, 2003).
De tweede P is die van Packaging. In een vorig hoofdstuk gingen we hier uitvoeriger op in,
maar in essentie komt het er op neer dat men op een doordachte manier het product moet
„verpakken‟, zodat het de mensen zou aanzetten tot „kopen‟. Een belangrijk aspect hiervan is
de naam van het product, waardoor er „merken‟ (een goedgekozen, herkenbare naam) worden
gecreëerd, die eigenlijk iets meer zeggen waar het product voor staat. Volgens Bradshaw
(Kramer et al., 1996) moeten de gecommuniceerde boodschappen of thema‟s voldoen aan zes
eisen: helderheid, beknoptheid, emotionele urgentie (heel populair op de televisie), cognitieve
verbondenheid, contrasterend en geloofwaardigheid.
De derde P is die van de „Prijs‟, maar dit wordt niet verder besproken want het valt buiten het
raamwerk van deze masterproef.
De vierde P van de marketing is „Plaats‟. Waar kan men het product vinden? Door de
mediatisering van de politiek, zal dat hoofdzakelijk via televisie, radio, magazines en kranten
gebeuren (naast het internet en de traditionele campagnemethodes). Maar ook deze media
proberen hun marge te optimaliseren door die boodschappen te versturen die nieuwswaarde
bevat. Het zijn in dit geval de journalisten die de voorgekauwde en makkelijk verteerbare
politieke koopwaar distribueren.
De volgende P is „Promotie‟. Via mooie beloftes proberen politici potentiële kiezers voor zich
te winnen. Het is dus vandaag van zeer groot belang voor de politieke partijen dat ze hun
doelgroep kennen, zodat de communicatie daar op kan afgestemd worden.
33
De laatste P van de marketing is die van de reclame, namelijk „Publiciteit‟. Men moet zoveel
mogelijk van het product te weten komen. Politici worden gedwongen om via
reclametechnieken en modernere middelen van distributie aan politiek te gaan doen. Zij
worden daarin bijgestaan door communicatie- en politieke adviseurs (waaraan we ook een
hoofdstuk gewijd hebben), die moeten zorgen voor een positief beeld van de politicus. Zo
proberen politici hun populariteit te vergroten, vertrouwen op te wekken en te winnen aan
sympathie. En zoals Schumpeter zei: „Net zoals de zakenman handelt in olie, handelt de
politicus in stemmen‟ (1943, Geciteerd in Hulshof, 2008, p. 1). Logisch gevolg is dus dat de
meeste reclame-inspanningen plaatsvinden tijdens de verkiezingsperiodes.
We staan even stil bij het creëren van een merk. Waarom is het vandaag zo broodnodig een sterk merk
te creëren? Drie functies zijn belangrijk met betrekking tot de politieke wereld. Eerst en vooral: „Een
merk heeft voor de consument ook vaak een psychosociale functie. Het helpt de consument bij de
gewenste zelfexpressie‟ (Floor & Van Raaij, 2006, p. 5). Voorts zorgt een merk voor onderscheiding
en continuïteit. Er moet duidelijk worden geformuleerd waar een politieke partij verschilt van andere
partijen en hoe sterker het merk, hoe meer continuïteit vermits tevreden consumenten het product
blijven smaken (Floor & Van Raaij, 2006). Als we dit laatste doortrekken naar de politiek, moeten we
wel het fenomeen van de floting voters in ons achterhoofd houden. Het voorgaande geeft dus redenen
genoeg een sterk merk te creëren dat een goed imago heeft. Merkimago is van cruciaal belang, het is
het beeld dat personen oproepen bij het horen van de partij of het merk. Het horen of zien roept in het
hoofd van de „consument‟ bepaalde (veelal psychosociale) associaties op (Floor & Van Raaij, 2006).
In hun boek Marketing-communicatiestrategie, leggen Floor en Van Raaij (2006) uit welke stappen
men moet ondernemen om een goed marketing-communicatieplan te bekomen. Verscheidene
mediastrategieën en tactieken worden uit de doeken gedaan. We gaan hier niet verder op in, want dat
zou ons te ver afleiden van de essentie van deze masterproef.
Feit is wel dat bij het bedenken van de mediatactieken, een manier van communiceren wordt bedacht,
die vlekkeloos moet verlopen. Daarom geeft Van Wijk (2004) enkele tips om de politieke
communicatie te optimaliseren. De boodschappen die de politicus verspreidt via de televisie, raadt hij
aan op te stellen via het KISS-systeem. Dit staat voor Keep It Short but Simple. Hou het kort, maar
krachtig, want niet de hoeveelheid van de argumenten telt, maar de relevantie ervan. Omdat
presentatie nu eenmaal primeert boven inhoud, raadt hij ook aan te praten in beelden. „Een goede
oneliner of beeldspraak zegt soms meer dan duizend woorden‟ (Van Wijk, 2004, p. 25). In
tegenstelling tot Van Wijk hanteert Slangen (2006) niet de KISS-term. Hij spreekt over de drie testen,
namelijk de Hergé-test (hou de tekst zo eenvoudig mogelijk), de Elsschot-test (schrap alle overbodige
woorden) en de Joyce-test (lees de tekst eens hardop). Politici doen er dus best alles aan om de eigen
doelstellingen in overeenstemming te brengen met die van de journalist. De voornaamste raad die
34
Slangen (2006) daarvoor geeft, is zorgen voor primeurs en exclusieve berichten. Strategisch kan een
primeur dienen als mogelijkheid om meer positieve aandacht te krijgen. Wanneer de aandacht negatief
zou zijn, kan men volgens Slangen teruggrijpen naar drie mogelijkheden. Het nieuws „verbreden‟ (het
gevaarlijke nieuws in een grotere context plaatsen), technificeren (het nieuws zo technisch maken, dat
het te saai en ingewikkeld wordt om te berichten) en ondersneeuwen met een hoop positieve
informatie en details (Slangen, 2006).
Zoals we reeds zagen in het hoofdstuk over Politicotainment (1.5) is emotie een belangrijke factor
geworden in politieke communicatie. Van Wijk (2004) benadrukt ook het belang van de emotie. Het
logische denken is ondergeschikt aan het emotionele en onderzoek (Naidoo en Lord, 2008) heeft
aangetoond dat emotie een belangrijke rol speelt in charisma. Maar ook hij is van oordeel dat niet
enkel de presentatie van belang is. Er moet een juiste balans gevonden worden door eerst met een goed
inhoudelijk verhaal te komen, om zo een goede presentatie te kunnen bewerkstelligen. Op die manier
kan voor een positief beeld gezorgd worden dat de doelgroepen moet beïnvloeden waar de politicus
afhankelijk van is. De politicus moet zich steeds afvragen wat de doelgroep gaat denken of doen en
met welke boodschappen hij deze kan bereiken. Want er moet uiteraard gescoord worden.
Dat scoren lukt niet altijd. Marketeers benadrukken dat politici zichzelf niet mogen overtreffen.
Timing is zeer belangrijk:met welke intervallen moeten de media ingeschakeld worden (Floor &Van
Raaij, 2006)? Wanneer een politicus moet optreden, hangt van het momentum af. Dit is medebepalend
voor succesvolle communicatie. Daarbij vult Slangen aan best te reageren via het systeem van de
themacirkels. Dit systeem van concentrische cirkels geeft aan in welke mate een politicus moet
communiceren over een bepaald thema. De binnenste cirkel bevat net die thema‟s waarop de politicus
zeker moet reageren. Dit zijn de thema‟s die de politicus heeft geclaimd en tot zijn core business
behoren (Slangen, 2006).
We besluiten dit laatste hoofdstuk van onze literatuurstudie met de grootste fout die politici kunnen
maken volgens Evert Van Wijk: „Eén: gebrek aan voorbereiding. Ik kom nog altijd mensen tegen die
naar een studio trekken zonder te weten wat ze precies gaan vertellen. Voorbereiding is het halve
werk. Tijdens dit eigenste interview met jou heb ik al enkele dingen verteld die ik per se kwijt wilde –
wat jij niet in de gaten had. Ik heb weleens weddenschappen met klanten van mij gewonnen: “Als je
dit en dit in je gesprek zegt, in precies deze bewoordingen, dan wordt het gegarandeerd de kop boven
je interview.” Je moet méégaan met een journalist, maar je moet op tijd weer terugkomen nar je eigen
boodschap. Daar kun je mensen in trainen, hoor‟ (2003, Geciteerd in Humo, 2003, p. 128). Het
primaat van de voorbereiding wordt ook onderstreept door Jan Callebaut: „We hadden berekend dat 40
à 50% van de kiezers zich kon voorstellen dat ze voor ons zouden stemmen. We hebben ons op dat deel
van de bevolking geconcentreerd, en we wisten perfect welke standpunten we daarvoor moesten
35
innemen. Heel concreet: als iemand van de partij aan een debat moest deelnemen, wist die exact welk
standpunt hij of zij moest vertolken. Door ons onderzoek. Want meten is weten‟ (2009, Geciteerd in
Humo, 2009).
36
Besluit
Met deze masterproef hebben we een overzicht proberen geven hoe politici ertoe zijn gekomen
om de media proberen te bespelen. Dankzij een aantal evoluties binnen het medialandschap, maar ook
binnen de maatschappij, wordt politiek vandaag zoveel mogelijk hapklaar gemaakt. De trend naar
popularisering heeft ook de politiek niet kunnen ontwijken. De malse zetel wordt veel liever
opgezocht dan het harde debat, want dan worden er meer mensen bereikt. Tussen augustus 2006 en
januari 2009 dook voormalig eerste minister Yves Leterme liefst 58 keer op in VRT-programma's van
het lichtere genre. Leterme hanteert al jaren de bewuste mediastrategie van het lichtere werk om
spaarzaam te zijn met interviews waarin hij kritische vragen mag verwachten (Winckelmans, 2009).
Zoals vermeld in de inleiding, maakte Leterme in april 2009 een desastreus optreden in het programma
Voor eens & voor altijd. Op 14 april verscheen in de krant De Morgen een artikel over dit optreden,
aangevuld met enkele tips van wat reclamemensen als Jens Mortier (Mortierbrigade) en March Michils
(Saatchi&Saatchi).
De mediatisering van de politiek laat zich dus meer dan ooit blijken. Ook de personifiëring lijkt zich
de laatste decennia duidelijk door te zetten. Al in 1958 poogde de toenmalige CVP uit te pakken van
poster en affiches van hun kopstukken. En tal van voorbeelden zijn er. In 1985 maakte de toenmalige
PVV affiches voor Annemie Neyts met de slogan „Annemie nodigt uit‟. De algemene slagzin, die ook
prijkte op de affiches van opkomend politiek talent Guy Verhofstadt, luidde „Ik zet door‟. In 1987
kwam Myriam Braeckman(PS) op met de slogan „Rougir pour moi‟. Let uiteraard vooral op die
„Annemie‟, „ik‟ en „moi‟. Het versterkt wel degelijk de individuele politicus (Kraus, 1990).
Affiches vind je zeker nog terug, maar de opkomst van de televisie heeft gezorgd voor een continue
strijd om deel te nemen aan bepaalde programma‟s van het meer softe genre. Zoals hiervoor vermeld,
bleek Leterme de afgelopen vier jaar de grootste „infotainment-ster‟ te zijn. Vier op de vijf politieke
gasten kwamen zelfs uitsluitend van de traditionele partijen. Maar ook de andere partijen proberen
figuren te hypen. Bart De Wever (N-VA), met zijn deelname aan De Slimste mens ter wereld, is een
mooi en recenter voorbeeld (velen dichten zelfs zijn verpletterende overwinning van 2010 toe aan dit
optreden). En hoewel het al geen verrassing meer is om bepaalde politici te zien verschijnen op
Facebook, Flickr en MySpace, pakte Marie-Rose Morel, gewild of ongewild, uit met een staaltje aan
politieke marketing. Ze werd gesignaleerd op de datingsite „rendez-vouz.be‟. Een heel simpel bedacht
staaltje om zich zo te etaleren, want het kost maar twee minuutjes de tijd, het kostenplaatje: nul euro
(Thevissen, 2008).
Zou het kunnen dat politici nu allerhande trucs proberen te verzinnen om de wetten van de
nieuwswaarde te omzeilen? Of zelfs de wet van 4 juli 1989? Het lijkt er steeds meer op dat de
37
personifiëring van politiek zich verder doorzet via het internet (Van Aelst, 2002). Het bewijst ook
meer en meer dat het behalen van zoveel mogelijk stemmen niet meer lukt met alleen maar de oude
campagnemethoden. De media moet nu actief worden ingezet om een aantal politieke kopstukken naar
voren te schuiven. Ongetwijfeld zou Yves Leterme geen 800.000 voorkeursstemmen behaald hebben,
als hij enkel van deur tot deur folders had uitgedeeld. Integendeel, Leterme werd gehyped met de
catchy slogan van het „Goed Bestuur‟. Een zeer compacte boodschap die moest zorgen voor het idee
van vernieuwing na acht jaar paars.
Een prangende actuele vraag die hierbij aansluit, is het debat over de politieke tv-reclame. De
commissie media van het Vlaams Parlement buigt zich nu al een hele poos om aanpassingen aan te
brengen met betrekking tot de te volgen spelregels en mogelijkheden voor de radio- en
televisieomroepen. Het is vooral Vlaanderen dat naar Europees voorbeeld van plan is betaalde
politieke reclame toe te laten. De commerciële omroepen zouden maar al te graag politieke tv-reclame
willen uitzenden. Als argument gebruiken zij dat hiermee de lat van de dotatiestromen naar de
openbare omroep wat gelijker wordt gelegd. Zullen we in de toekomst politieke reclameboodschappen
zien op tv, zoals gebeurde bij Barack Obama? Zal ook ons politiek landschap evolueren naar een
volgende verpakkingsfase met flitsende reclamespotjes? De toekomst zal uitwijzen wat hier het verdict
zal worden (De Keyser, 2009).
Tot slot vermelden we nog even dat alle zaken die hier aan bod kwamen, ons inherent lijken aan de
mediatisering: het verpakken van de boodschappen, het imago van de individuele politicus in een
positief daglicht stellen, het hanteren van communicatie- en reclamespecialisten, … Toch uit de pers
zelf hier kritiek op. Journalisten voelen zich vaak in het ootje genomen door de optredens van deze
spin doctors. Maar kan je deze evolutie nog terugschroeven? Verder onderzoek naar de perceptie op
packaging politics is aangewezen.
Daarom spitsen we ons onderzoek toe op de trend naar packaging politics vanuit het standpunt van de
politicus. Via een inhoudsanalyse trachten we na te gaan in hoeverre een jonge partij als Lijst
Dedecker z‟n persberichten tracht te verpakken. Voorts vragen we ons af of een persbericht vaker
wordt overgenomen door de dagbladpers, indien het meer verpakt is. We focussen ons onderzoek op
de dagbladpers, vermits we trachten na te gaan of bepaalde tactieken omtrent imagovorming ook
worden toegepast in de geschreven pers. Veel literatuur wijst op het primaat van de televisie, maar zijn
de dagbladen niet minstens even belangrijk?
38
DEEL 2: Onderzoek
Hoofdstuk 3: Onderzoeksopzet
3.1 Doel en hypotheses
In dit hoofdstuk wordt aan de hand van een inhoudsanalyse onderzocht in welke mate vormen
van packaging politics zijn binnen geslopen in de communicatie van een jonge partij als Lijst
Dedecker (LDD) naar de media toe. Dit doen we via het onderzoeken van persberichten, die LDD zelf
opstelde en naar de media stuurde. Alle facetten die in onze literatuurstudie aan bod kwamen, zullen
getoetst worden op de persberichten van LDD. We bekijken de opstelling van het persbericht
(taalgebruik en visualisering), gaan na op welke politieke kernthema‟s LDD zich toespitst,
onderzoeken of de tendens van personifiëring ook merkbaar is in de persberichten, controleren of LDD
inspeelt op emoties en tot slot bekijken we ook eens of de partij vaak doorhamert op bepaalde thema‟s
en dus vele standpunten herhaalt. Bijkomend leek het ons ook interessant om eens na te gaan hoe
succesvol LDD is in zijn communicatie, door te kijken hoeveel berichten werden overgenomen door
de dagbladen.
Doel is het vaststellen van:
Een trend naar packaging politics bij de berichtgeving van LDD (met alle facetten daaraan
verbonden).
Een succesrijke of floppende communicatie naar de media toe.
Een wijziging in de opstelling van persberichten sinds de komst van communicatiespecialist
en verantwoordelijke Piet Deslé (ex-BRTN en VTMjournalist) .
Dit onderzoek vertrekt verder vanuit tien deelhypotheses:
De persberichten wijzen op het gebruik van storytellingmethoden.
Lijst Dedecker spitst zich toe op een aantal duidelijke en concrete thema‟s.
In de persberichten zullen meestal politici worden opgevoerd, eerder dan in het persbericht het
woord te laten aan „de partij LDD‟.
De persberichten worden meestal gekoppeld aan een evenement.
Er wordt regelmatig gebruik gemaakt van beeldspraak.
Er worden regelmatig foto‟s of afbeeldingen aan de persberichten toegevoegd.
Er wordt ingespeeld op emoties.
De inhoud van persberichten wordt vaak herhaald.
Packaging-politics methoden worden vaker gebruikt sinds de komst van Piet Deslé.
39
Hoe beter het persbericht verpakt is, hoe groter de kans dat het bericht in de media verschijnt.
3.2 Bepalen van de steekproef
Deze inhoudsanalyse heeft betrekking op de periode sinds het eerste persbericht dat LDD
uitstuurde tot de laatste regionale en Europese verkiezingen van 7 juni 2009. Hierbij moesten we twee
selecties maken.
Vermits het primaat niet ligt bij de media, betrekken we alle Vlaamse dagbladen (Het Nieuwsblad/De
Gentenaar, De Standaard, De Morgen, De Tijd, Het Laatste Nieuws, Gazet van Antwerpen en het
Belang van Limburg) bij ons onderzoek en kijken we hoeveel persberichten werden opgepikt en
verwerkt door de verscheidene kranten. Via de zoekfunctie van de persdatabank Mediargus zoeken we
met minimum twee kernwoorden of het persbericht werd overgenomen door de dagbladpers. Er wordt
steeds gezocht vanaf één dag na het publiceren van het persbericht door LDD, tot drie dagen na
publicatie.
Qua periode kozen we voor twee blokken. Het eerste en kleinste blok, dateert van 11-06-2007 tot 04-
08-2007. Op die laatste dag vervoegde Piet Deslé zich bij de partij en werd hij aangewezen als
communicatieverantwoordelijke. Verder bekijken we de onafgebroken periode tussen 01-09-2008 en
11-06-2009. Het geeft ons 240 persberichten om te analyseren: 29 (11-06-2007 tot 04-08-2007) + 211
(01-09-2008 tot 11-06-2009).
3.3 Verantwoording van de methodologie
De partij van Jean-Marie Dedecker werd niet lukraak gekozen. Er zit een bepaalde redenering
achter. Dedecker is zelf een voorbeeld van een Bekende Vlaming die een tijdje terug, namelijk in
1999, in de politiek stapte. Tijdens zijn periode bij de (Open) VLD schopte hij het tot Vlaams
volksvertegenwoordiger, gemeenteraadslid van Oostende en senator. In 2004 stelde hij zich kandidaat
om de nieuwe voorzitter te worden van de partij, maar werd tweede na Bart Somers. Al snel bleek
Dedecker een enfant terrible binnenin de partij. Het boterde niet altijd met de top, wat vaak tot hevige
clashes leidde. In 2006, zeven jaar na z‟n politieke debuut, werd Dedecker uit de partij gegooid. De
liefde werd gezocht bij de N-VA, maar onder druk van toenmalig kartelpartner CD&V (die zijn veto
stelde tegen een komst van Dedecker), zwichtte de N-VA en was ook Dedecker daar niet meer
welkom. Op 3 januari 2007 maakte Jean-Marie Dedecker bekend dat hij een eigen partij zou oprichten.
De geboorte van Lijst Dedecker was een feit. Hoewel het vandaag moeilijk wordt geacht om een partij
op te richten, en staande te houden, bestaat anno 2010 de partij nog steeds en haalde het altijd al de
kiesdrempel van vijf procent. Hoogtepunt tot nu was het behalen van acht zetels bij de Vlaamse
40
verkiezingen van 2009. Lijst Dedecker is dus nog een „jonge‟ partij, vergeleken met anderen. Het leek
ons daarom interessant om het onderzoek op LDD toe te spitsen. Het levert ons verscheidene
voordelen op: veel onderzoek werd nog niet gedaan naar de partij (in tegenstelling tot partijen als het
Vlaams Belang, …) en de tendens van personifiëring kan nergens beter getest worden dan op een
partij die dezelfde naam draagt als de oprichter. Maar wat vooral interessant moet zijn: hoe organiseert
zo‟n jonge partij als LDD zich omtrent zijn communicatie? Merken we hier enig professionalisme op,
desondanks de jonge leeftijd van de partij? Gezien de behaalde resultaten, en de voorhanden literatuur,
mogen we uitgaan van wel. Uiteraard is het aan ons, om dat te onderzoeken. Dit doen we via een
inhoudsanalyse, vermits deze onderzoeksvorm beschrijvend of inventariserend is van aard en vaak
toegepast wordt voor het onderzoeken van mediaboodschappen.
Het spreekt voor zich dat we bij ons onderzoek nood hebben aan een massamedium, vermits onze
voorhanden literatuur een mediatisering van de politiek waarneemt (1.1). In deze masterproef, hebben
we ervoor geopteerd om dagbladen te betrekken bij dit onderzoek. Alle persberichten die LDD
publiceert op z‟n website, worden automatisch naar elke krantenredactie verstuurd. Elk dagblad krijgt
dus de persberichten te lezen, en moet dan elke keer uitmaken of het al dan niet de volgende editie
haalt. Een eerste selectie die we maakten, was de keuze voor Vlaamse dagbladen. Onder Vlaamse
dagbladen verstaan we alle kranten, die tegen betaling te vinden zijn. Het gaat hier om Het
Nieuwsblad/De Gentenaar, De Standaard, De Morgen, Het Laatste Nieuws/De Nieuwe Gazet, Gazet
van Antwerpen, De Tijd en het Belang van Limburg. Kranten lenen zich goed tot een inhoudsanalyse
en zijn makkelijk toegankelijk voor onderzoek. We gebruiken de persdatabank Mediargus om na te
gaan of het persbericht in een bepaalde vorm werd overgenomen door de geschreven pers. Om na te
gaan of het bericht werd overgenomen, worden er voor het zoeken twee zaken ingesteld. Er wordt
steeds gezocht vanaf één dag na het publiceren van het persbericht door LDD, tot drie dagen na
publicatie. Concreet betekent dit: stel dat LDD een persbericht op de site publiceerde op 02-05-2008,
dan wordt in Mediargus gezocht naar krantenartikels tussen 03-05-2008 en 05-05-2008. Om te zien of
wel degelijk dat persbericht werd overgenomen dat we willen vinden, zoeken we op basis van
minimum twee kernwoorden. Opnieuw iets concreter: Als het persbericht ging om de Federale
Begroting, met argumentatie van Rob Van de Velde, werd in Mediargus gezocht met de termen
„dedecker‟ en „van de velde‟. Bracht dit geen resultaat op , zochten we nog eenmaal op „dedecker‟ en
„begroting‟.
De hierboven (3.2) vermelde periodes werden bewust gekozen omwille van verscheidene redenen. Het
eerste en kleinste blok, dateert van 11-06-2007 tot 04-08-2007. Op die laatste dag vervoegde Piet
Deslé zich bij de partij en werd hij aangewezen als communicatieverantwoordelijke. Om het tweede
blok aan te vangen, lijkt 01-09-2008 een ideaal startpunt om te zien of we enige wijzigingen kunnen
opmerken in de opstelling van de persberichten. Er zit een jaar tussen de dag van Piet Deslé‟s entree
41
en het begin van ons tweede blok. We verwachten namelijk dat er veranderingen plaatsvinden door de
komst van Piet Deslé als communicatieverantwoordelijke. We moeten wel in het achterhoofd houden
dat tot de komst van Deslé maar 29 persberichten werden gepubliceerd. Onafgebroken analyseren we
de persberichten tot een week na de regionale en Europese verkiezingen van 2009. Het geeft ons de
mogelijkheid te kijken naar twee momenten: wanneer het verkiezingen zijn (met bijbehorende
campagne) en wanneer er geen verkiezingen plaatsvinden. Ook leuk aan deze periode zijn twee
gebeurtenissen die plaatsvonden in april-mei 2009, vlak voor de verkiezingen. Het gaat hier namelijk
om de zaak Dirk Vijnck en de zaak van de privé-detective met Karel De Gucht. Het lijkt interessant
om de weerslag van deze gebeurtenissen na te gaan. Hebben deze gebeurtenissen enige invloed
uitgeoefend op LDD en de pers? Alles bij elkaar, hebben we 240 persberichten geanalyseerd, gespreid
over drie weken.
3.4 Operationalisering
3.4.1 Bepalen van de eenheden
Voor onze analyse selecteerden we 240 persberichten, gepubliceerd op de website van LDD
en uitgestuurd naar de verscheidene media. Aan de andere kant bekijken we ook artikels, verschenen
in diverse dagbladen. Persberichten zijn nieuwsberichten, opgesteld door de communicatiedienst van
LDD, gepubliceerd op de website en doorgestuurd naar de verscheidene media. Bijgevolg gaat het hier
dus niet om eventuele opiniestukken van en interviews met bepaalde LDD-politici. Onder
krantenartikels verstaan we enkel redactionele artikels. We bekijken dus geen opiniestukken,
reportages, verkiezingsadvertenties, enz. Wel kan het zijn dat bepaalde nieuwsfeiten en standpunten,
aangereikt door LDD, zijn verschenen in zogenoemde „kanttekstjes‟. De rubriek „Kreten en Gefluister‟
bij De Standaard is hier een voorbeeld van. Deze worden ook gerekend tot redactionele artikels.
Voor verder onderzoek hanteren we een codeerformulier. Elk te coderen persbericht zal beoordeeld
worden op basis van een aantal onderzoekscategorieën. De hoofdcategorie is packaging politics, dat
onderverdeeld is in subcategorieën.
3.4.2 Bepalen van de onderzoekscategorieën
Het codeerformulier is gebaseerd op onze literatuurstudie. Vermits we de trend van packaging
politics willen nagaan in de communicatie van LDD, verdelen we packaging politics onder in
verscheidene subcategorieën om het beter meetbaar te maken. Deze zijn:
Storytelling
42
Doorheen de literatuur zagen we een opkomst van politieke marketing. Alle
boodschappen die de politici wensen te verspreiden, moeten voldoen aan een aantal
eisen, wil het kans hebben om te verschijnen in de media. Maar niet alleen worden er
zaken geëist van politici, via communicatiespecialisten krijgen ze de mogelijkheid hun
eigen nieuws te managen en te verpakken zoals ze het zelf willen. Nieuws wordt met
andere woorden een „geconstrueerde realiteit‟. Een verbloeming van de werkelijkheid
is het logische gevolg, vermits politici alleen maar goede zaken over zichzelf kwijt
willen. Deze storytellingtechnieken liggen in het verlengde van het idee, dat ook de
minder geïnteresseerden in politiek hierdoor moeilijke politieke issues zullen snappen.
Alles wordt in een bepaald jasje gestopt en verteld vanuit een bepaald perspectief. Dit
kan gewoon vanuit het partijstandpunt, maar ook vanuit een menselijk verhaal uit het
verleden. Bij dat laatste krijgen we narratieve framing: het politieke issue wordt
aangekaart aan de hand van een persoonlijk verhaal van iemand. Naast de opkomst
van politieke marketing, speelde ook de komst van tabloidisering en popularisering
een grote rol in het ontstaan van storrytelling. Er wordt meer bericht vanuit de
leefwereld van het publiek, de lezer is geen passieve ontvanger, hij/zij is een
consument. En consumenten kiezen nu eenmaal het product wat hen het beste lijkt.
Daarom zijn krachtige berichten, ingeluid door een aantrekkelijke kop en geschreven
in simpele, korte bewoordingen, simpelweg noodzakelijk voor zowel de politici (denk
maar aan de raad van Slangen en Van Wijk in 2.6) als de pers. Zij moeten immers de
„koper‟ overtuigen dat hun „product‟ het beste op de markt is. Ook een handig
hulpmiddel hierbij is het bericht versieren met quotes en gekleurd taalgebruik (de
zaken iets sensationeler voorstellen door andere bewoordingen te gebruiken).
Bijgevolg controleren we de persberichten op een sprekende titel, korte zinnen,
eenvoudige taal, narratieve framing en gekleurd taalgebruik.
Kernthema‟s
De politieke boodschap wordt beperkt tot een aantal kernthema‟s, want door de komst
van de televisie is de presentatie beginnen primeren, terwijl de inhoud naar de
achtergrond schoof. Daarbij vult Slangen (2006) aan best te reageren via het systeem
van de themacirkels. Dit systeem van concentrische cirkels geeft aan in welke mate
een politicus moet communiceren over een bepaald thema. De binnenste cirkel bevat
net die thema‟s waarop de politicus zeker moet reageren. Dit zijn de thema‟s die de
politicus heeft geclaimd en tot zijn core business behoren.Al deze kernthema‟s zijn
uiteraard politiek gerelateerd. Deze variëren van Sociale Zekerheid tot Mobiliteit, van
Pensioenen tot Defensie. We verwachten dat ook LDD zich focust op bepaalde
kernthema‟s, en dat het publiek dezelfde percipieert, doordat ze verstrekt zijn door de
media. Alle thema‟s werden gevonden via de sites van de verscheidene overheden.
43
Daar krijg je o.a. een overzicht van de verscheidene portefeuilles en specialisaties van
de verkozen volksvertegenwoordigers. Alles wat te maken had met verkiezingen
(beloftes, negatieve commentaar op tegenpartijen, …) werd gecategoriseerd onder de
term „Verkiezingen‟. Deze term werd zeer ruim genomen. Ook is de optie „Andere‟ in
het codeerformulier opgenomen. Dit kan alle andere thema‟s inhouden, die niet
vermeld staan op het codeerformulier (zoals de overstap van een politicus naar een
andere partij), maar het kan ook een precisering zijn omtrent een bepaald politiek issue
(wanneer bijvoorbeeld het persbericht handelt over de Kaupthing-zaak).
Personifiëring
In deze masterproef hebben we een heel hoofdstuk gewijd aan de tendens van
personifiëring. Het is een belangrijk kenmerk geworden van de meer professionele,
ook wel postmodernistische campagne. Vandaag praten, discussiëren en speculeren
des te meer mensen over het leven, de personaliteit, competenties en mogelijkheden
van verscheidene politieke actoren (Stanyer, 2007). De komst van de televisie wordt in
vele literatuur aangeduid als het meest invloedrijke medium op het gebied van
personificatie. Politiek ging van abstracte ideeën naar figuratieve personages,
waardoor politici mensen van vlees en bloed werden (Schwartzenberg, 1977). Goed
overkomen op de televisie word gezien als een cruciale factor. Over dagbladen valt er
heel wat minder te lezen. Daarom lijkt het ons interessanter eens te kijken of deze
tendens van personifiëring zich ook doortrekt tot de dagbladpers. Worden eerst en
vooral in de persberichten politici aan het woord gelaten, of presenteert men eerder het
partijstandpunt? En ten tweede, indien een politicus/politica wordt opgevoerd in het
persbericht, wordt diezelfde persoon dan ook opgevoerd in het krantenartikel (als er
een is uiteraard)? Daarnaast besteden we ook aandacht aan de personaliteit van de
opgevoerde politici. Beeldvorming primeert vandaag (ook hier merken we steeds de
televisie als invloedrijkste medium) en het lijkt dan ook leuk om na te gaan of het
persbericht bepaalde eigenschappen toedicht aan de opgevoerde politicus/politica. We
denken aan charmantheid, gedrevenheid, humor, fysieke verschijning, charisma, enz.
Evenementencreatie
Het aankondigen van evenementen binnen de eigen rangen is een soort verdoken
kenmerk van packaging politics. In het literatuurgedeelte van de masterproef werd er
geen aandacht aan besteed, omdat er bijna geen literatuur voorhanden is. Trent &
Friedenberg (2004, p.86-87) schreven in hun boek Political Campaign Communication
het volgende hierover: „As the use of public relations experts and publicists has
increased in political campaigns, so, too, has the frequency of hyped or manufactured
news. Essentially, pseudoevents are defined as occurrences that differ from “real”
events in that they are planned, planted, or incited for the primary purpose of being
44
reported or reproduced.‟ In ons onderzoek naar packaging politics bij LDD-
communicatie besteden we hier even aandacht aan. Als een persbericht een evenement
vernoemd (zoals een eetfestijn, persconferentie, …), duiden we dat aan op ons
codeerformulier, en verduidelijken we om welke manifestatie het juist gaat.
Visualisering
De trend naar mediatisering zou een enorme boost krijgen gedurende de jaren zestig,
wanneer het televisietoestel stilaan in alle huiskamers een plaats begon te krijgen. De
impact van de beeldcultuur steeg en de media groeiden uit tot centrale en autonome
spelers. Omdat presentatie nu eenmaal primeert boven inhoud, raadt Evert Van Wijk
aan te praten in beelden. „Een goede oneliner of beeldspraak zegt soms meer dan
duizend woorden‟ (2004, p. 25). Om die reden onderzoeken we of de
communicatiedienst van LDD van dezelfde mening is toegediend dan Van Wijk. Elk
persbericht wordt gecontroleerd op het praten in beelden. Hiermee stellen politici de
zaken visueel voor aan het publiek, zodat ze makkelijker zouden kunnen vatten. Een
politiek debat zien als een boksmatch, een groot aantal ontslagen bij een bedrijf
voorstellen als een sociaal bloedbad, een politicus het charisma van een bankbediende
verwijten enzovoort, het zijn allemaal voorbeelden hoe de communicatie visueler kan
gemaakt worden. Omdat dit zeer gevarieerd kan zijn, verduidelijken we telkens via
enkele kernwoorden, op welke manier er in beelden wordt gepraat.
Emotionalisering
In het hoofdstuk over Politicotainment (1.5) verklaarde Doris Graber (2001, p.35-36)
waarom men emoties wil losweken bij het publiek: „Emotional arousal induces human
bodies to release stimulants into the bloodstream that sensitize perceptions and speed
reactions.‟ Het logische denken is ondergeschikt aan het emotionele. De term emotie
bestrijkt een wijd deel aan fenomenen die zowel vrij concreet kunnen zijn (zoals leuk
en niet-leuk) tot bijvoorbeeld liefde en haat. Bedoeling voor de politici is om deze
emoties aan te wakkeren bij het publiek, en liefst zo intens mogelijk. Want hoe
intenser de emotie, hoe meer reacties het kan losweken. Onderzoek naar het losweken
van emoties hebben we geïmplementeerd in het codeerformulier, waarin we telkens
verduidelijken aan de hand van een paar kernwoorden, over welke emoties het hier
gaat.
Herhaling
Bob Franklin (2004) omschrijft drie belangrijke aspecten die vandaag eigen zijn aan
het politieke leven. Hij duidt ze aan als „the three „Rs. Deze zijn: Rhetoric (breng een
welsprekende boodschap), Repetition (herhaal die zoveel mogelijk) en Rebuttal
(weerleg enige negatieve commentaar). Hoewel we tijdens het coderen vooral kijken
naar de welsprekendheid van deze boodschap, onderzoeken we tevens of LDD vaak
45
durft doordrammen over bepaalde issues. Dit duiden we in ons codeerformulier aan op
twee plaatsen. Helemaal in het begin kruisen we aan of het persbericht een
communiqué (een eenmalig persbericht over een politiek thema), vervolgcommuniqué
(een herhaling op een vorig persbericht), of reactie (dit is mogelijk wanneer de partij
of politicus reageert op uitlatingen van andere partijen/politici) is. Indien het een
vervolgcommuniqué inhoudt, kijken we om de hoeveelste herhaling het juist gaat. Via
deze methode kunnen we een onderscheid zien op welke thema‟s serieus wordt
doorgehamerd.
De mediatisering van de politiek gaan we na, door te kijken naar verschenen artikels over LDD in
verscheidene dagbladen. We gaan na of het persbericht in een bepaalde vorm werd overgenomen door
de dagbladpers. Dit kan op verschillende manieren. Ofwel worden zaken/argumenteringen letterlijk
overgenomen, ofwel voegt de journalist nog informatie toe aan het artikel (door bijvoorbeeld anderen
aan het woord te laten), ofwel neemt hij een extra interview af met een bepaald politicus (kan van
LDD zijn, maar ook van een andere partij).
3.5 Validiteit en betrouwbaarheid
De validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek zijn geverifieerd op verscheidene vlakken: met het
codeerformulier en via intracodeurbetrouwbaarheid.
3.5.1 Verwerking en analyse van de resultaten
We verwerkten onze resultaten met SPSS 17. Tenzij anders vermeld, zijn we bij de analyse
van onze onderzoeksresultaten uitgegaan van een betrouwbaarheidsniveau van p = 0,05.
3.5.2 Het codeerformulier
Doel van dit onderzoek is het vaststellen van een trend naar packaging politics bij de LDD-
communicatie. We spitsen onze analyse toe op persberichten die LDD zelf publiceert en uitstuurt naar
verscheidene media. Voor onze analyse hanteren we een codeerformulier van drie pagina‟s. We
hebben de nodige aandacht besteed aan het ontwerp van dit codeerformulier. We hebben het tot drie
keer toe aangepast, vooraleer de definitieve versie klaar was. Ook hebben we gecontroleerd of het
codeerformulier geschikt was voor analyse aan de hand van een pretest. Tijdens deze pretest
codeerden we 20 persberichten in de periode van 01-07-2008 tot 17-07-2008. Na de pretest werd een
laatste hand gelegd aan het codeerformulier, en werd de definitieve lay-out verzorgd.
46
3.5.3 Intracodeurbetrouwbaarheid
Om te testen of het codeerwerk eenduidig genoeg was, hebben we 10 gecodeerde
persberichten ad random gekozen en opnieuw gecodeerd. Bij het testen van de
intracodeurbetrouwbaarheid stellen we ons de vraag: leveren de metingen van één codeur, indien
herhaald op een later tijdstip, dezelfde resultaten op? Deze aanpak verhoogt namelijk de kwaliteit van
de onderzoeksresultaten. Van elke variabele hebben we de Kappa-coëfficïent berekend en kwamen
telken male een Kappa van minimum 0,67 en maximum 1 uit. We berekenden tot slot het gemiddelde
van alle bekomen Kappa‟s. Deze kwam uit op 0,76, wat goed is, vermits een Kappa-waarde hoger dan
0,75 uitstekend is.
Hoofdstuk 4: Verwerking en interpretatie van de resultaten
4.1 Packaging Politics
Voor dit onderzoek selecteerden van 240 persberichten: 29 voor de indiensttreding van
communicatieverantwoordelijke Piet Deslé, 211 tijdens de periode van 01-09-2008 tot en met 11-06-
2009 (een week na de regionale en Europese verkiezingen). Ons onderzoek spitst zich toe op één
hoofdhypothese: is er een trend naar packaging politics merkbaar in de LDD-communicatie? Dit
onderzoeken we aan de hand verscheidene deelhypotheses, die hieronder besproken worden.
Daarnaast onderzoeken we of de komst van Piet Deslé veranderingen heeft teweeg gebracht in de
opstelling van de persberichten. Hierbij moeten we in acht houden dat er slechts 29 persberichten zijn
verschenen voor z‟n komst. Daarom moeten we de bevindingen van dit onderzoeksgedeelte (een
eventueel verschil voor/na Deslé) met de nodige voorzichtigheid behandelen. We bespreken hieronder
de onderzoeksresultaten, thema per thema.
4.1.1 Storytelling
In de eerste deelhypothese gaan we na of de persberichten opgesteld worden met
storytellingmethoden. Hierin bekijken we of het persbericht narratief geframed werd en bestond uit
een sprekende titel, korte en eenvoudige zinnen en gekleurd taalgebruik. De tendens naar
tabloidisering/popularisering (men start vanuit de leefwereld van de lezer, die als een consument
gezien wordt), en de raad die marketeers als Van Wijk en Slangen geven (KISS, de drie testen, …),
blijken – uitgaand van de literatuur – relevant om te onderzoeken.
Volgende grafiek toont ons de resultaten:
47
Via frequentietabellen van de verscheidene variabelen, bekomen we deze grafiek. We merken op dat
meer dan de helft van alle gecodeerde persberichten bestond uit korte en eenvoudige zinnen. Het duidt
aan dat er op een of andere manier een poging wordt ondernomen om de vaak moeilijke politieke
thema‟s eenvoudig(er) voor te stellen. We mogen aannemen dat er initiatieven worden genomen om de
persberichten toegankelijk(er) te maken voor alle lagen van de bevolking. Tot slot kunnen we melden
dat er een significant verband is tussen de variabele korte zinnen en de variabele eenvoudig
taalgebruik.
De raad die Van Wijk gaf (KISS) poogt LDD alvast op te volgen. Maar wat met de rest? Minder
uitgesproken is het gebruik van gekleurde taal en sprekende koppen. De „sensationalisering‟ van het
nieuws trekt zich niet door tot de persberichten van LDD. Slechts 61 persberichten kregen een relatief
sprekende kop, in 86 berichten stonden er af en toe wat „gekleurdere‟ termen. Voor de titels was het
zelfs zo, dat de meeste gewoon veel te lang waren. De koppen trokken zeker geen aandacht, ziehier
een paar voorbeelden:
29/05/2009 - Vlaamse regering verantwoordelijk voor huidige regelneverij en
overheidsinefficiëntie.
16/09/2008 - Niet alleen minister Dewael maar ook regering Leterme neemt zijn
verantwoordelijkheid niet!
01/03/2009 - LDD wijst publieke website over pedofielen af. Justitie moet zelf werk maken
van speciale politiedatabank.
Koppen die wel eyecatchers waren:
19/05/2009 - Derk Jan Eppink: "Guy, kom van uw berg af en debatteer"
07/03/2009 - Fortis: Sarkozy zuigt België leeg
21/01/2009 - De doofpot staat al op het vuur
25,4%
55,0%58,3%
5,0%
35,3%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
Storytelling
Storytelling-methoden
Sprekende titel
Korte zinnen
Eenvoudig taalgebruik
Narratief frame
Gekleurd taalgebruik
48
Het verschil valt wel enorm op. Sommige titels waren zodanig lang, dat je de indruk kreeg het artikel
gelezen te hebben, enkel bij het zien van de titel. De laatste drie voorbeelden tonen aan dat sprekende
titels kort, maar krachtig zijn.
Tegenvallend was het resultaat van het gekleurd taalgebruik. In een cultuur waar de beeldfunctie
primeert boven de inhoud, zou men verwachten dat de persberichten vol zouden staan van sappige
quotes en geschreven soundbites. Het komt in dit onderzoek echter niet naar voor. Opvallend was wel
dat persberichten, gekant tegen het huidige politieke regime, eerder beeldspraak bevatten dan
persberichten die bepaalde standpunten van de partij naar voren moesten brengen. Volgende termen en
uitspraken tonen aan dat beeldspraak eerder gehanteerd wordt bij oppositiecommunicatie:
Achterkamerpolitiek
Postjespakkerij
Commedia dell‟arte
Bezigheidstherapie
Knikkers verdeeld
Doofpotoperatie
Struisvogelpolitiek
Paniekvoetbal
Absurdistan
Gepruts tot in het oneindige
Gestapostijl
Machtsdinosaurussen
Val van icarus
Manuel from Brussels
Tot slot kunnen vermelden dat de communicatie vanuit LDD quasi nooit narratief wordt geframed.
Slechts twaalf schamele berichten bevatten een of ander menselijk verhaal om de standpunten
duidelijk te maken. In een communicatiecultuur waar men start vanuit de leefwereld van de burger,
vallen deze resultaten bijgevolg enorm tegen. Vaak ging het verhaal zelfs over de redenen waarom een
politicus of politica de overstap maakte naar LDD.
We kunnen besluiten dat de communicatiedienst van LDD poogt om storrytellingtechnieken te
implementeren in de berichtgeving, maar daar niet steeds in slaagt. Er worden pogingen ondernomen
om het nieuws beknopt en eenvoudig te houden, maar het lijkt moeilijk voor de partij om
boodschappen te brengen vanuit de leefwereld van de burger. Gekleurd taalgebruik en sprekende
49
koppen komen ook te weinig voor. Het is dan zeer de vraag of LDD de aandacht van de lezer kan
trekken en kan blijven boeien met de boodschap.
4.1.2 Kernthema‟s
Onze tweede deelhypothese gaat na of LDD zich toespitst op een aantal specifieke
kernthema‟s. Dit is een essentieel onderdeel geworden van packaging politics, vermits profilering
vandaag noodzakelijk is. Politieke partijen moeten zich van elkaar onderscheiden zodat de kiezer
duidelijk weet waar welke partij voor staat.
Volgend overzicht toont waar de partij zijn klemtonen legt:
Thema
Financiën 21,3%
Economie 12,1%
Zaak Fortis 10,0%
Verkiezingen 10,0%
Begroting 10,0%
Mobiliteit 8,8%
Communautaire problemen 8,3%
Sociale zaken en volksgezondheid
7,5%
Ambtenarenzaken en overheidsbedrijven
7,5%
Binnenlandse zaken/Binnenlands bestuur
6,3%
Bankencrisis 5,8%
Werk 5,8%
Overstap politicus 5,4%
Zaak Koekelberg 5,4%
Ordehandhaving 5,0%
21,3%
12,1%
10%10%10%8,8%8,3%
7,5%7,5%6,3%5,8%5,8%5,4%5,4%5%
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%Meest voorkomende thema's in de persberichten
50
De grafiek toont ons op welke politieke issues LDD zich toespitst. Het thema Financiën was het meest
voorkomende met 51 persberichten. Op de grafiek valt te zien dat het van alle thema‟s tezamen veruit
het meest aan bod kwam. Daaraan gekoppeld valt ook de tien procent van de Zaak Fortis op. LDD
berichtte regelmatig over de hele polemiek rond deze bank. De partij, met vooral Jean-Marie Dedecker
in de hoofdrol, dramde regelmatig door op de zaak Fortis. De top vijf van thema‟s wordt afgesloten
met Economie, Begroting en persberichten omtrent de nakende of voorbije verkiezingen op dat
ogenblik.
Hoewel het thema Financiën veruit het meest aan bod kwam van alle thema‟s, toch bestrijkt het
slechts 51 van de 240 persberichten. Om even te vergelijken, Economie kwam op de tweede plaats met
„maar‟ 29 persberichten van 240. Het toont aan dat er wel thema‟s zijn waar LDD iets vaker over
communiceert, maar we kunnen niet echt spreken over grote percentages. Het thema Ordehandhaving
staat in het lijstje op de 15de plaats met vijf procent (12 persberichten). Tien plaatsen naar omhoog
vinden we het thema Begroting met tien procent, slecht vijf procent en twaalf persberichten verschil.
Hieruit kunnen we besluiten dat het stokpaardje van LDD geld is. Het thema Financiën is het meest
voorkomende met 51 persberichten op de 240. Met Financiën, Economie, de Zaak Fortis en Begroting
bestrijken vier „geldthema‟s‟ de top vijf. Wanneer we deze vier thema‟s tezamen nemen, palmen ze de
helft van de onderzochte berichtgeving in. De klemtoon op centen wordt nog eens bekrachtigd en
benadrukt door de laatste politieke slogan: „Uw centen, daar gaat het om!‟ Deze slogan werd gebruikt
bij de laatste Federale verkiezingen van 2010.
4.1.3 Personifiëring
Met onze derde deelhypothese willen we nagaan of in de persberichten meestal politici tekst
en uitleg geven in plaats van „de partij LDD‟. De tendens naar personificatie in de politiek werd
uitvoerig behandeld in de literatuur (1.2) en maakt het relevant eens te gaan kijken of we deze tendens
ook kunnen waarnemen in de opstelling van de persberichten. Met een partij die de dezelfde naam
draagt als de oprichter, vinden we een interessant onderzoeksobject. We zouden een zeer persoonlijke
communicatie met Jean-Marie Dedecker kunnen verwachten, maar wijst ons onderzoek dit ook uit?
Tot slot gingen we ook na of - ten tijde van imagovorming en beeldcultuur - de persberichten bepaalde
eigenschappen toeschreven aan de vermelde politici.
51
Hier zien we de resultaten:
Er wordt inderdaad in erg veel persberichten een politicus/politica opgevoerd. In 91,7% van de
persberichten komen één of meerdere politici voor. De voornaamste politici (top vijf) zijn
weergegeven in een grafiek. Deze percentages zijn ten opzichte van het aantal persberichten waarin
een politicus voorkomt. Dus, van die persberichten waarin iemand voorkomt, is dat in 32,7% van de
gevallen Jean-Marie Dedecker.
Onze vermoedens klopten bijgevolg. In de persberichten van Lijst Dedecker, komt Jean-Marie
Dedecker, oprichter en boegbeeld, veruit het meest aan bod. Opvallende tweede in het lijstje is Rob
Van de Velde (en niet bijvoorbeeld een Jurgen Verstrepen of Boudewijn Bouckaert). Dedecker en Van
de Velde steken met kop en schouders boven iedereen uit. Tezamen bestrijken ze meer dan de helft
van de persberichten.
Een verklaring voor de vaak opduikende naam van Rob Van de Velde, is dat zijn naam veelal
verscheen in persberichten die handelden over Financiën en Begroting. Aan de hand van kruistabellen
(Chi2) zijn we nagegaan of er bepaalde thema‟s zijn waar welbepaalde politici meer in voorkomen dan
anderen, maar hier zijn geen significante resultaten in te vinden. Er zijn te weinig cases om deze
analyse uit te voeren. En de resultaten die we wel konden gebruiken, omdat er genoeg cases waren,
zijn significant, noch relevant.
Tot slot onderzochten we of de persberichten bepaalde eigenschappen toeschreven aan de vermelde
politici. Maar in tegenstelling tot wat we eerst dachten, worden er eigenlijk bijna nooit eigenschappen
toegeschreven. Slechts in 7,7% van de cases waar een politicus in voorkwam, wordt dit wel gedaan.
De meest voorkomende eigenschappen waren gedrevenheid, ervaring en expertise.
32,7%
26,8%
10,5% 10,0%
5,5%
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
30,0%
35,0%
Politicus
Politicus in persbericht
Jean-Marie Dedecker
Rob Van De Velde
Jan Vandenbussche
Jurgen Verstrepen
Piet Deslé
52
We kunnen besluiten dat de tendens naar personificatie in de verpakte politiek zich ook doorzet in de
persberichten van LDD. Slechts in 20 van de 240 gecodeerde persberichten verschenen
partijstandpunten die niet vertegenwoordigd werden door een politicus/politica. Jean-Marie Dedecker
verscheen het meest, gevolgd door een verrassende Rob Van de Velde. Hoewel in de meeste gevallen
een politicus aan het woord werd gelaten, eigenschappen toedichten in persberichten gebeurt quasi
nooit. Hieruit kunnen we afleiden dat televisie wel eens belangrijker wordt geacht dan geschreven
berichten omtrent imagebuilding en performance.
4.1.4 Evenementencreatie
De vierde deelhypothese gaat na of het persbericht wordt gekoppeld aan een evenement. In de
literatuur werd hier geen aandacht aan besteed, maar vermits het vandaag hoort bij packaging politics,
besteden we in ons onderzoek hier kort wat aandacht aan. Het is een verdoken kenmerk van packaging
politics, waarin evenementen binnen de eigen rangen worden aangekondigd.
Ons onderzoek toonde aan dat persberichten quasi nooit gekoppeld worden aan een evenement.
Slechts in 4,2% van de gevallen wordt er over een evenement gesproken. In de meeste gevallen ging
het om een overstap van een politicus of politieke beweging.
Hieruit kunnen we concluderen dat LDD quasi geen aankondigingen doet via z‟n persberichten. We
verwachtten dat de partij veelal een verkiezingsmeeting, bijeenkomst van het partijbureau of
werkvergadering zou aankondigen, maar dit blijkt niet zo te zijn.
4.1.5 Visualisering
In dit luik behandelen we twee deelhypotheses omtrent packaging politics. Sinds de intrede
van het medium televisie kwam de klemtoon meer te liggen op de imagoaspecten van de politicus,
waardoor de infofunctie ondergeschikt werd aan de beeldvormingsfunctie. Maar niet alleen de
politicus zelf, ook de boodschap werd onderhevig aan de trend naar visualisering. Om politiek voor
iedereen toegankelijk en begrijpbaar te maken, moet de boodschap niet alleen simpel en mooi verpakt
zijn, het moet beelden kunnen oproepen bij de mensen. Het idee hierachter is dat via visualisering de
boodschap beter begrepen wordt en langer in het geheugen blijft van de burger.
Daarom onderzochten we:
of er in het persbericht werd gepraat in beelden;
en of het bericht was voorzien van een foto.
53
Via een frequentietabel bekomen we volgende grafiek:
In slechts 30% van de gecodeerde persberichten (77 van 240) werd er minimum twee maal in beelden
gepraat. Het toont ons aan dat LDD moeite heeft om de zaken te visualiseren, opdat de mensen zich
een beeld kunnen vormen van het politieke issue. We maken hierbij een onderscheid in twee vormen
van visualisering. Enerzijds probeert men de zaken anders te verwoorden, zodat het sensationeler lijkt.
Anderzijds worden er uitdrukkingen gebruikt zoals spreekwoorden, metaforen en eufemismen.
Hieronder noteren we een aantal voorbeelden:
Absurdistan (België zit vol absurditeiten)
Sociaal bloedbad (i.p.v. nakende ontslagen)
Diaree aan wetten (i.p.v. teveel aan wetten)
Grootste bankroof (verkoop van Fortis aan BNP Paribas)
Kampioenschap naar elkaar staren (om te zeggen dat de regering niets onderneemt)
Pleister op een houten been
Paniekvoetbal (kritiek op regering)
Manuel form Fawlty Towers, I know nothing (Slaagt op Patrick Dewael ten tijde van de zaak
Koekelberg)
Lood om oud ijzer (Van Rompuy die premier werd)
Fiscale snelkookpan
…
Tweede luik in het onderzoek naar visualisering is het al dan niet toevoegen van foto‟s aan het
persbericht. Hierin kunnen we kort zijn. 27,5% van de persberichten heeft een foto als bijlage, 72,1%
heeft dit niet. LDD spendeert dus ook geen tijd aan het toevoegen van een passende foto.
32,1%
67,9%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
Beeldspraak
Beeldspraak
Er wordt WEL gebruik gemaakt van beeldspraak
Er wordt NIET gebruik gemaakt van beeldspraak
54
Hiermee kunnen we besluiten dat Lijst Dedecker veel te weinig pogingen onderneemt om de
geschreven persberichten visueler te maken. Er worden quasi geen opsmukkende foto‟s toegevoegd
aan het persbericht en we moeten dezelfde trend waarnemen bij het praten in beelden. Er worden te
weinig manieren bedacht door de communicatiedienst om de zaken anders voor te stellen, opdat ze
langer in de hoofden blijven hangen van de lezer.
4.1.6 Emotionalisering
De achtste deelhypothese om de trend naar packaging politics te onderzoeken bij de
communicatie van LDD, is kijken naar de mate van emotie in de berichtgeving. Om deze vrij brede
term te onderzoeken, specificeerden we telkenmale op welke manier LDD poogde in te spelen op de
emoties van de lezer.
Via een frequentietabel bekomen we het resultaat.11,3% van de persberichten tracht in te spelen op
emoties. Slechts 27 persberichten bevatten pogingen om in te spelen op het emotionele denken van de
lezer. Veelal ging het om „de arme belastingbetaler‟ die de dupe dreigt te worden van mistoestanden
en wanbeheer.
We kunnen concluderen dat LDD quasi geen pogingen onderneemt om in te spelen op de emoties van
de lezer. Indien dat wel het geval is, tracht men de lezer duidelijk te maken dat er wordt geknoeid met
hun belastingsgeld. Niet toevallig gaat het hier weer om geldzaken. We toonden al aan (4.2.2) dat geld
het stokpaardje lijkt van Lijst Dedecker.
4.1.7 Herhaling
De voorlaatste deelhypothese gaat na of de inhoud van de persberichten vaak wordt herhaald.
Bob Franklin zei namelijk dat politici welsprekende boodschappen moeten communiceren en deze zo
vaak mogelijk moeten herhalen. Hoewel we tijdens het coderen vooral gekeken hebben naar de
welsprekendheid van deze boodschappen, leek het ons tevens relevant te onderzoeken of LDD vaak
durft doordrammen over bepaalde issues.
De SPSS-output toont ons dat 27,1% van de persberichten een herhaling is/bevat van een vorig
persbericht. Vooral op de bankencrisis, Fortis en de zaak Koekelberg hamerde LDD.
Hoewel in het algemeen vele standpunten niet meer werden herhaald, hamerde LDD in de onderzochte
periode door op drie thema‟s: Koekelberg, Fortis en de bankencrisis. Niet toevallig behoren die laatste
twee tot het stokpaardje van de partij. Alles waarover te berichten viel rond deze drie issues, werd dan
ook gepubliceerd. Onze conclusie past perfect in het systeem van de themacirkels, opgesteld door
55
Noël Slangen. Dit systeem van concentrische cirkels geeft aan in welke mate een politicus/partij moet
communiceren over een bepaald thema. De binnenste cirkel bevat net die thema‟s waarop de
politicus/partij zeker moet reageren. Dit zijn de thema‟s die de politicus/partij heeft geclaimd en tot
zijn core business behoren.
4.1.8 Piet Deslé
In ons laatste luik omtrent packaging politics bij persberichten van LDD, kijken we of de
komst van communicatieverantwoordelijke Piet Deslé enige veranderingen heeft teweeg gebracht.
Hoofdvraag die we ons hier stellen is: Worden packaging politics-methoden vaker gebruikt sinds de
komst van Piet Deslé?
Een eerste vraag die we ons kunnen stellen is: kunnen we spreken van een toename in het gebruik van
storytelling-methoden sinds de komst van Piet Deslé? We verwachten dat met de komst van een ex-
journalist als communicatieverantwoordelijke, de persberichten een metamorfose zullen ondergaan.
De boodschappen worden beter aangepast aan de wensen van de media.
Hiervoor hanteerden we een Chi2, vermits deze ons helpt in het zoeken naar een verschil tussen twee
groepen (voor/na). Volgende grafiek geeft ons overigens enkel de significante resultaten weer. Voor
narratieve framing van het persbericht en sprekende titels kregen we geen significante resultaten,
waardoor we ook geen verdere uitspraken gaan doen hierover. Bij de variabele narratief frame mogen
we geen conclusies trekken uit de kruistabel omdat niet is voldaan aan de voorwaarden voor een Chi2.
Voor de variabele sprekende titel is er geen significant verschil. Wel significant zijn de uitkomsten
voor korte zinnen, eenvoudig en gekleurd taalgebruik.
82,8%79,3%
17,2%
51,2%55,5%
38,4%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
Korte zinnen Eenvoudig taalgebruik Gekleurd taalgebruik
Verschil gebruik storytelling-methoden voor/na Piet Deslé
Voor Piet Deslé
Na Piet Deslé
56
De grafiek toont ons enigszins verrassende resultaten. Hoewel men zou denken dat met de komst van
een ex-journalist als communicatieverantwoordelijke, de persberichten een zware metamorfose zouden
ondergaan op tekstueel gebied, lijkt dit niet meteen voorhanden. Sterker nog, de komst van Deslé heeft
geenszins tot kortere zinnen en eenvoudiger taalgebruik geleid.
Het omgekeerde zien we dan weer bij het hanteren van gekleurd taalgebruik. Bij deze variabele
kunnen we spreken van een significante toename sinds Piet Deslé verantwoordelijk is voor de
communicatie. Van de 86 persberichten waar gekleurd taalgebruik werd geconstateerd, zijn er 81
gepubliceerd onder de hoede van Deslé.
Voor twee andere variabelen hebben we ook een significant resultaat. Namelijk voor de foto‟s (voor
Piet Deslé is bij geen enkel persbericht een foto gevoegd), en voor de politici. 31,4% van de
persberichten bevat een foto sinds de komst van Piet Deslé, terwijl dit ervoor 0% was. Wat de
vermelding van politici betreft, moet er wel voorzichtig worden omgegaan met de resultaten. In
principe zijn er een aantal voorwaarden waaraan moet worden voldaan, vooraleer je de resultaten van
de Chi2 mag interpreteren. Bij dit onderzoek moeten in elk vak van de kruistabel minimum vijf cases
staan, anders is niet aan de voorwaarden voldaan. Bij de kruistabel Politici*Voor/Na Piet Deslé is niet
aan de voorwaarden voldaan. Desalniettemin is het toch het vermelden waard. Het is namelijk zo dat
na de komst van Piet Deslé 98,1% van de persberichten ook over een politicus/politica ging, terwijl dit
daarvoor beperkt was tot 44,8% van de persberichten. Nog een kruistabel waar niet aan de
voorwaarden voor Chi2 is voldaan, maar toch even een vermelding verdient is: voor Piet Deslé werden
vaker eigenschappen van de politici vermeld dan erna.
Hieruit kunnen we (met enige voorzichtigheid) besluiten dat de komst van Piet Deslé niet meteen tot
een grote metamorfose heeft geleid. Hoewel het taalgebruik gekleurder werd, valt het op dat zinnen
helemaal niet korter of eenvoudiger werden opgesteld. Verder zouden we kunnen stellen dat sinds de
komst van Deslé de personifiëring hogere proporties aanneemt en meer foto‟s worden toegevoegd aan
de persberichten, maar met deze resultaten moeten we voorzichtig omspringen, vermits niet aan de
voorwaarden van een Chi² werden voldaan. Toch moeten we met enige voorzichtigheid naar deze
resultaten kijken, vermits er maar erg weinig cases voorhanden waren voor de komst van Piet Deslé.
4.1.9 Besluit
Als algemeen besluit van dit onderzoeksluik kunnen we stellen dat de communicatie van LDD
in beperkte mate slechts de trends van packaging politics volgt. De communicatiedienst van LDD
poogt om storrytellingtechnieken te implementeren in de berichtgeving, maar slaagt daar niet steeds
57
in. Er worden pogingen ondernomen om het nieuws beknopt en eenvoudig te houden, maar het lijkt
moeilijk voor de partij om boodschappen te brengen vanuit de leefwereld van de burger.
Wel spitst LDD zich toe op een aantal kernthema‟s. Geld lijkt een heilig punt te zijn voor de liberale
partij. Van alle gecommuniceerde, politieke issues prijken vier geldthema‟s helemaal bovenaan met
Financiën, Begroting, Economie en de Zaak Fortis. Deze klemtoon op centen wordt nog eens
bekrachtigd en benadrukt door de laatste politieke slogan: „Uw centen, daar gaat het om!‟ Deze slogan
werd gebruikt bij de laatste Federale verkiezingen van 2010.
De tendens naar personificatie is duidelijk zichtbaar in de persberichten van LDD. Van de 240
gecodeerde berichten, werd er in slechts 20 gevallen geen politicus van de partij aan het woord
gelaten. Het valt niet te verwonderen dat de oprichter van de partij, Jean-Marie Dedecker, het meest
aan het woord wordt gelaten. Hij vertegenwoordigt het meest de standpunten van zijn eigen partij.
Opvallende tweede is Rob Van de Velde. Hij is de enige politicus die iet of wat in de buurt komt van
Jean-Marie Dedecker. Hoewel we via SPSS geen significante resultaten bekwamen, lijkt het ons
aannemelijk te stellen dat Van de Velde, de specialist van de partij in financiën en begroting, vaak aan
het woord werd gelaten doordat deze financiële thema‟s net de core business zijn van de partij.
Hoewel vooral personen het woord voerden in de persberichten, houdt LDD zich in z‟n geschreven
communicatie niet bepaald bezig met het toedichten van bepaalde eigenschappen aan z‟n politici.
Hieruit kunnen we afleiden dat televisie wel eens belangrijker wordt geacht dan geschreven berichten
omtrent imagebuilding en performance.
Quasi niet aanwezig in de politieke boodschappen zijn het aankondigen van evenementen en het
inspelen op emoties. Vooral het laatste is zeer verwonderlijk, vermits verscheidene auteurs het belang
van het emotionele denken onderstrepen. Als er al op emoties werd ingespeeld, deed LDD dat vooral
door te zeggen dat de „arme belastingbetaler‟ de klos is van al het wanbeleid.
Het visualiseren van de informatie en boodschappen lijkt ook geen sinecure te zijn voor LDD. In
slechts 77 van 240 persberichten werden sommige zaken visueel voorgesteld, hetzij om de informatie
sensationeler te maken, of om bepaalde standpunten extra kracht bij te zetten. Ook ten tijde van deze
beeldcultuur, worden amper passende foto‟s toegevoegd.
Hoewel in het algemeen vele standpunten niet meer werden herhaald, hamerde LDD in de onderzochte
periode door op drie thema‟s: Koekelberg, Fortis en de bankencrisis. Niet toevallig behoren die laatste
twee tot het stokpaardje van de partij. Het lijkt erop dat de partij de raad van Slangen opvolgde
58
omtrent de theorie van de themacirkels. Daarin vermeldt de marketeer dat een partij of politicus altijd
moet reageren op thema‟s die tot de core business behoren.
Tot slot kunnen we besluiten dat de komst van Piet Deslé niet meteen toch een grote metamorfose
heeft geleid. De berichten worden nu misschien iets professioneler opgesteld, er wordt meer nagedacht
aan de lay-out enzovoort, maar het is zeer merkwaardig dat zinnen helemaal niet korter of eenvoudiger
worden opgesteld sinds Deslé verantwoordelijk is voor de communicatie. Hoewel we geen significante
resultaten voorhanden hebben, mogen we met enige voorzichtigheid aannemen dat sinds de komst van
Deslé de personifiëring hogere proporties heeft aangenomen en meer foto‟s worden toegevoegd aan de
persberichten.
4.2 Dagbladen
In dit luik bekijken we of de communicatie van LDD naar de media toe succesvol of juist een
flop is. We verwachten dat hoe beter het bericht „verpakt‟ is, des te meer slaagkansen het heeft om te
verschijnen in één of ander dagblad. Vermits de focus niet lag op deze media, maar eerder op
packaging politics zelf, zal dit stuk korter uitvallen dan het vorige onderzoeksluik.
We gebruikten de persdatabank Mediargus (op basis van minimum twee kernwoorden) om na te gaan
of het persbericht in een bepaalde vorm werd overgenomen door de geschreven pers. Om na te gaan of
het bericht werd overgenomen, werd er steeds gezocht vanaf één dag na het publiceren van het
persbericht door LDD, tot drie dagen na publicatie. Concreet betekent dit: stel dat LDD een
persbericht op de site publiceerde op 02-05-2008, dan wordt in Mediargus gezocht naar krantenartikels
tussen 03-05-2008 en 05-05-2008. Onder een krantenartikel verstaan we enkel redactionele content.
We bekijken dus ook hier geen opiniestukken, reportages, verkiezingsadvertenties, enz. Wel kan het
zijn dat bepaalde nieuwsfeiten en standpunten, aangereikt door LDD, zijn verschenen in zogenoemde
„kanttekstjes‟. Deze worden ook gerekend tot redactionele artikels. De rubriek „Kreten en Gefluister‟
bij De Standaard is hier een voorbeeld van.
4.2.1 Algemeen
In dit stuk gaan we na in welke mate persberichten van LDD worden overgenomen door de
media. We stelden ons hierbij ook nog twee bijvragen: voegt de journalist zelf nog informatie toe aan
het artikel en vindt er nog een extra interview plaats met iemand? We geven ook nog een overzicht
welke dagbladen de persberichten het meest overnemen.
59
15,4%
12,9%
11,3% 10,8%
9,2%
7,9%7,1%
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
16,0%
18,0%
Aantal persberichten overgenomen door verschillende dagbladen (percentage)
De Standaard
Het Nieuwsblad
Het Laatste Nieuws
De Morgen
Het Belang van Limburg
De Tijd
Gazet van Antwerpen
DS HNB HLN DM HBVL DT GVA
Hoeveel van de 240 gecodeerde persberichten, worden overgenomen door de Vlaamse dagbladen? We
vinden hieronder de resultaten, die worden weergegeven via een taartdiagram.
Dit taartdiagram toont het aantal persberichten dat werd overgenomen door de media, in percentage.
Daaronder, tussen haakjes, staat het absolute aantal persberichten. De cijfers pleiten niet in het
voordeel van de partij. Van de 240 gecodeerde persberichten haalden er maar liefst 153 geen enkele
editie.
Volgende grafiek toont ons welke dagbladen het meest persberichten hebben overgenomen. Zoals
eerder vermeld, bekeken we enkel de Vlaamse dagbladen, die je tegen betaling kan vinden in de
winkel. Een dagblad zoals Metro werd niet in het onderzoek opgenomen. De grafiek geeft het
percentage weer van het aantal persberichten dat werd overgenomen door deze dagbladen, van meest
naar minst geordend.
36.3 %(87)
63.8 %(153)
Aantal persberichten overgenomen door Vlaamse dagbladen
Wel overgenomen
Niet overgenomen
60
Deze toont ons dat De Standaard het meest een persbericht overnam op een bepaalde manier. In
absolute cijfers uitgedrukt, haalden 37 boodschappen (van de 87 overgenomen persberichten door de
dagbladen) de editie van De Standaard. Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws en De Morgen halen ook
nog de tien procent.
Ook in ons codeerformulier, stelden we de vragen of de journalist (die het persbericht overneemt en
verwerkt tot een artikel) al dan niet zelf informatie toevoegt en een extra interview afneemt van een
bepaald politicus. We hebben even stil gestaan bij de vraag of er een verband is tussen deze twee
variabelen, dit met de achterliggende theorie dat de journalist, die geen moeite doet om extra
informatie op te zoeken voor het artikel, ook geen moeite zal doen om een extra interview te
organiseren (market driven journalism). Het is natuurlijk sowieso logisch dat als een journalist een
interview met iemand heeft, er informatie wordt toegevoegd aan het persbericht. Met een Chi²
berekenden we het verband en bekwamen een significant resultaat. Er is dus een significant verband
tussen de twee onderzochte variabelen.
Volgende grafiek toont ons hoe vaak een journalist zelf informatie toevoegt en/of een extra interview
afneemt:
De blauwe balk toont het totaal aantal persberichten dat werd overgenomen door de media. Dit
percentage, 36,3 % (87 persberichten), staat dus ten opzichte van het totaal aantal gecodeerde
persberichten. De rode en groene balk tonen in hoeveel procent van de gevallen de journalist iets aan
het persbericht heeft toegevoegd. Deze percentages staan dus ten opzichte van het aantal persberichten
dat werd overgenomen door de dagbladen.
36,3%
62,1%
23,0%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
Totaal aantal persberichten overgenomen door de
Vlaamse dagbladen
Wat doet de journalist?
Verwerking van het persbericht door de journalist
Totaal aantal overgenomen persberichten
De journalist voegt zelf informatie toe aan het artikel
Een extra interview heeft plaatsgevonden
61
De bekomen resultaten tonen ons in eerste instantie dat we niet zomaar mogen aannemen dat
journalisten altijd maar klakkeloos persberichten van politieke partijen (althans niet voor LDD)
overnemen. In 62,1 % van de overgenomen persberichten, voegde de journalist zelf nog informatie
toe. Hoewel het niet verder behandeld wordt, leek het wel alsof de journalist hier en daar stukken
overnam van een paar persberichten van verscheidene partijen. Indien dit zo is, kunnen we weer
stellen dat market driven journalism aan een opmars bezig is. Verder onderzoek lijkt hier
noodzakelijk.
We kunnen concluderen dat de communicatie van LDD naar de media toe, niet bepaald een succes kan
genoemd worden. Slechts 87 van de 240 gecodeerde persberichten werden in een of andere vorm
overgenomen door de dagbladpers, waarvan de meeste door De Standaard (37). De journalist voegt
ook nog meestal zelf informatie toe aan het artikel, wat erop kan wijzen dat LDD niet als een soort
„ultieme‟ bron wordt bekeken. Of er (significante) verbanden zijn tussen de verscheidene aspecten van
packaging politics en het verschijnen in de media, wordt hieronder kort besproken (enkel waar
verbanden gevonden werden).
4.2.2 Storytelling
We stelden ons de vraag of het gebruik van storytellingmethoden bij een persbericht enige
invloed uitoefent op het al dan niet verschijnen in een dagblad. We verwachten dat hoe meer methoden
van storrytelling terug te vinden in zijn het persbericht (sprekende titel, korte zinnen, eenvoudige taal,
narratieve framing en gekleurd taalgebruik), hoe meer slaagkansen het bericht heeft om in de media te
verschijnen.
Via een Chi² zochten we naar een verband tussen het gebruik van storytelling-methoden en het aan
bod komen in de media. Slechts voor twee variabelen vonden we significante resultaten. De variabele
korte zinnen toont een significant verband met de overname door de media, alsook de variabele
eenvoudig taalgebruik. Bij beiden gaat het zelfs om een sterk positief verband.
4.2.3 Kernthema‟s
In het onderzoeksluik rond packaging politics bleek dat LDD zich vooral toespitst op politieke
thema‟s die met geld te maken hebben. We vroegen ons dan ook af, of de communicatie rond deze
kernthema‟s wordt weerspiegeld door de dagbladen. M.a.w., versterken de kranten deze kernthema‟s?
Dragen zij mee tot de beeldvorming omtrent LDD?
62
Ook weer aan de hand van een Chi² (kruistabellen van de verschillende thema‟s) onderzochten we dit.
Enkel bij het thema verkiezingen vinden we echter een significant verband tussen het thema en of het
al of niet in de media verschijnt. 33,3% van de persberichten dat handelt over de verkiezingen, komt
niet in de media, tegenover 62,5% van die persberichten over de verkiezingen dat wel in de media
verschijnt.
4.2.4 Personifiëring
Ons onderzoek heeft aangetoond dat de tendens naar personifiëring in de politiek zich ook
manifesteert in de persberichten van LDD. Politici werden eerder aan het woord gelaten. Vreemd
genoeg werden er wel quasi geen eigenschappen toegedicht aan de vermelde politici.
Het leek ons interessant om eens na te gaan of dezelfde politicus/politica aan het woord werd gelaten
door de media. Indien bijvoorbeeld Martine De Maght tekst en uitleg gaf in een persbericht – en de
boodschap werd overgenomen door de dagbladpers – verscheen haar naam dan ook in het artikel
daaropvolgend? De resultaten tonen dat in 85,5% van de persberichten waar een politicus in voorkomt,
dezelfde politicus ook voorkomt in het krantenartikel (indien het in de media verschijnt).
4.2.5 Besluit
We kunnen besluiten dat de communicatie van LDD naar de media toe niet van een leien
dakje loopt. Een te groot aantal persberichten wordt niet overgenomen, waardoor ook de boodschap
(die erachter zit) verloren gaat. Langs de andere kant mogen we de beperkingen van ons onderzoek
niet over het hoofd zien, vermits we niet kunnen vergelijken met andere politieke partijen.
Desalniettemin lijkt het aannemelijk te zeggen dat hoe meer het persbericht verpakt is, hoe meer kans
het heeft om opgepikt te worden door de media. Enkel voor storytelling en personifiëring vonden we
significante resultaten. De media versterken niet de focus van LDD op geldthema‟s. Voor alle andere
deelaspecten (evenementencreatie, emotie, herhaling en visualisering) werden geen significante
resultaten bekomen. Wel is het zo dat geen enkele foto uit een persbericht van LDD werd
overgenomen door de media. Dit lijkt logisch, vermits we tot de conclusie waren gekomen dat LDD
hieraan geen aandacht (of toch te weinig) spendeert.
63
Conclusie
Doorheen deze masterproef stelden we onszelf één centrale vraag: is de (huidige)
communicatie van een jonge partij als Lijst Dedecker verpakt? Bedoeling was om na te gaan of de
partij onderhevig is aan verscheidene trends. De transformaties werden uitvoerig besproken in de
literatuurstudie van deze masterproef. Daarin toonden academici ons dat politiek zou gemediatiseerd
zijn, persoonlijker wordt gevoerd en steeds meer verwikkeld raakt in de populaire cultuur. Dit laatste
kan worden toegedicht aan de trend naar tabloidisering, dat nu ook de politieke boodschap beïnvloedt.
Al deze transformaties zouden bijgevolg ook leiden tot verschillende relaties tussen journalisten (die
niet meer onderhevig zijn aan wat het partijbureau van een politieke partij zegt) en politici (die steeds
meer hun politieke boodschappen moeten „verkopen‟).
Volgens onze literatuurstudie kon een reactie van politieke kant niet uitblijven. Door de mediatisering
en de komst van de televisie, werd beeldperceptie een belangrijk gegeven in de politieke
communicatie. Image building en performance werden belangrijker dan de inhoudelijke boodschap.
Om een geslaagd mediaoptreden te garanderen, huren politici vandaag mediadeskundigen en
marketeers in om strategieën uit te dokteren. De kiescampagne veranderde hierdoor en naast de
politieke gladiatoren zelf, werden deze communicatiedeskundigen gelijkwaardige spelers in de
politieke jungle. Vermits beeld primeert boven inhoud, moesten manieren bedacht worden om de
politieke boodschap zo verbloemd mogelijk over te brengen. Daarom zien we vandaag hoe politici hun
communicatie pogen te verpakken, opdat het in de smaak zou vallen bij de kiezer-consument.
Met ons onderzoek wouden we te weten komen of een jonge partij als Lijst Dedecker deze trends mee
volgt of niet. Alle aspecten van packaging politics werden getest op 240 persberichten van LDD. Deze
zijn respectievelijk storytelling/retoriek, profilering, personifiëring, emotie, herhaling, visualisering en
evenementencreatie. Daarnaast onderzochten we kort of deze verpakking van de boodschappen enige
invloed uitoefende op het al dan niet verschijnen in de krant. Elk persbericht wordt immers naar
verscheidene media verstuurd. Concreet vroegen we ons af: hoe meer verpakking, hoe meer
slaagkansen op verschijnen in de dagbladpers?
Op basis van de resultaten van onze studie kunnen we stellen dat LDD poogt om het bericht te
verpakken, maar daar niets steeds in slaagt. Het lijkt meestal „erop of eronder‟ bij het analyseren van
de persberichten. Hiermee bedoelen we dat bepaalde aspecten van packaging politics wel degelijk
gehanteerd worden, terwijl andere facetten nauwelijks tot quasi nooit zelfs aan bod komen. Wat vooral
opviel was het gebrek aan visualisering en emotie in de berichtgeving. Daar waar academici en
marketeers het belang benadrukken van beeld en emotie, lijken deze aspecten soms onbekend voor de
partij. LDD kon nauwelijks inspelen op het emotionele denken van de burger. Indien de
64
communicatiedienst toch probeerde, werd vooral de klemtoon gelegd op de arme belastingbetaler die
de dupe dreigt te worden van het wanbeleid. Ook het niveau van de visualisering, zo vermoeden wij,
kan best wat opgekrikt worden. Daar waar bepaalde persberichten werden voorzien van minimum
twee visuele aspecten, zagen we al te vaak persberichten die te technisch werden opgesteld.
Deelaspecten van packaging politics die wel manifest aanwezig zijn in de persberichten van LDD, zijn
retoriek, profilering en personifiëring. Zoals eerder werd vermeld, lijkt het vaak „alles of niets‟ te zijn
bij de persberichten van LDD. Ofwel las je een persbericht dat te technisch werd opgesteld, ofwel
poogde de partij de zaken eenvoudiger voor te stellen. Ook in meer dan de helft van de gecodeerde
berichten probeerde de communicatiedienst de zaken te expliceren in korte zinnen. Minder
uitgesproken is het gebruik van krachtige koppen en gekleurd taalgebruik. Hoewel verscheidene
academici beweren dat nieuws sensationeler is geworden, merken we deze trend niet altijd in de
berichtgeving van LDD. Narratieve framing van de boodschap was zelfs bijna onbestaande.
De partij van Jean-Marie Dedecker probeert zich wel te profileren in z‟n persberichten. De resultaten
van ons onderzoek maakten duidelijk dat LDD zich toespitst op financiële thema‟s. Deze klemtoon
wordt op verscheidene manieren benadrukt, denk maar aan het inspelen op emoties (de arme
belastingbetaler). Op de zaak Fortis en de bankencrisis dramde LDD er regelmatig door. Het enige
thema waar de partij nog op doorhamerde en niets met geld had te maken, was de zaak Koekelberg.
De personifiëring van de politiek valt ook zeer duidelijk op te merken in de communicatie van LDD.
Dit lijkt ons logisch, vermits de partijnaam dezelfde is als die van de oprichter. Dat weerspiegelde zich
ook in de persberichten. Jean-Marie Dedecker werd veruit het meest aan het woord gelaten om de
partijstandpunten te representeren. Rob Van de Velde is de enige partijgenoot die in kielzog kan
blijven van het boegbeeld. Hoewel we geen significante resultaten bekwamen, lijkt het ons
aannemelijk te stellen dat Van de Velde vaak aan het woord werd gelaten, doordat hij de financiële en
begrotingsexpert van de partij is. En dat zijn nu net de twee stokpaardjes van de partij, zo wees ons
onderzoek uit.
Het tweede luik van ons onderzoek spitste zich toe op de Vlaamse dagbladen. We kozen bewust voor
de dagbladpers, omdat maar al te vaak het primaat van de televisie wordt benadrukt in politieke
communicatie. Wij wouden juist te weten komen of al deze trends, die we behandeld hebben in de
literatuurstudie, ook konden teruggevonden worden bij de geschreven pers. Dit onderzoeksluik bekeek
of LDD succesvol of falend is in z‟n communicatie naar de media toe. We startten vanuit het idee dat
hoe meer het bericht was verpakt, hoe meer slaagkansen het had om te verschijnen in een of andere
editie. Onze bevindingen werden bekrachtigd door de bekomen resultaten. In de vierde paragraaf van
onze conclusie, stelden we al dat LDD er niet steeds in slaagt om z‟n persberichten te verpakken. Dit
65
lijkt dan ook te weerspiegelen naar de media toe. Slechts 87 van 240 persberichten werden in een of
andere vorm overgenomen. Vaak zag je in de krantenartikels letterlijke verwoordingen van wat er in
het persbericht stond. In de meeste gevallen voegde de journalist in kwestie zelf nog informatie toe,
meestal argumenten van andere partijen. Dit aspect hebben we niet verder onderzocht, maar lijkt wel
interessant te zijn voor verder onderzoek.
Alles tezamen kunnen we besluiten dat de communicatiecel van LDD de intentie wel heeft om z‟n
persberichten te verbloemen, maar daar niet altijd in slaagt. Dit weerspiegelt zich dan ook in de
communicatie naar de media toe, die niet altijd happig waren om een persbericht over te nemen.
Bepaalde aspecten van packaging politics worden zeker toegepast, andere facetten zijn nagenoeg
vreemd voor de partij. Om dit stuk met een voetnoot af te sluiten, kunnen we aannemen dat de
voorvallen van de privédetective en de zaak Dirk Vijnck geen invloed hebben uitgeoefend op de
media. Piet Deslé zelf meldde dat in die periode de kranten bitterweinig overnamen van de partij, maar
ons onderzoek lijkt dit tegen te spreken. We zeggen wel „lijkt‟, vermits de bekomen resultaten niet
significant waren.
Om af te sluiten willen we nog vermelden dat bepaalde delen van de literatuurstudie niet konden
bestudeerd worden. Tijdens ons onderzoek konden we ons bijvoorbeeld niet afvragen of de partij
gebruik maakt spin doctors, en hoe de mediastrategieën bepaald worden. Dit zou bijvoorbeeld kunnen
aan de hand van diepte-interviews met de voornaamste partijleden. Het lijkt interessant om hier verder
onderzoek naar uit te voeren…
66
Lijst van onderzochte artikels
11/06/2009 - Lode Vereeck leidt LDD fractie in Vlaams parlement
03/06/2009 - Didier Reynders loopt zijn fransdolle vleugel van het FDF achterna
02/06/2009 - Eindelijk de waarheid over De Lijn
01/06/2009 - FDF kijkt uit naar het einde van Brussel als hoofdstad
31/05/2009 - Voor Lijst Dedecker moet Brussel nu uit de ijskast worden gehaald
29/05/2009 - Vlaamse regering verantwoordelijk voor huidige regelneverij en overheidsinefficiëntie
28/05/2009 - Volgende Vlaamse regering moet kabinetten afschaffen
27/05/2009 - Fiscale fraude aanpakken via vereenvoudiging belastingen
25/05/2009 - Het Brussels schepencollege bedriegt zijn inwoners schaamteloos
20/05/2009 - De burgemeesters uit de rand tekenen hun eigen vonnis!
20/05/2009 - Dringend duidelijkheid maatschappelijke taak ziekenfondsen
19/05/2009 - Derk Jan Eppink: "Guy, kom van uw berg af en debatteer"
18/05/2009 - "Moment aangrijpen om overheid écht af te slanken"
17/05/2009 - “Enkel LDD heeft antwoord op huidige impasse”
15/05/2009 - Onbetaalbare rusthuisfacturen: senioren moeten langer thuis kunnen wonen
08/05/2009 - Verwaarlozing Vlaams wegennetwerk leidt tot complete stilstand
07/05/2009 - Lijst Dedecker vervolledigt Brusselse lijsten
05/05/2009 - Iedereen verslaafd aan de gratis drugstest
04/05/2009 - Kamerlid Dirk Vijnck keert terug naar LDD
01/05/2009 - LDD vraagt externe crisismanager om federale politie te leiden
30/04/2009 - Politieke partijen misbruiken jarenlang de provincies om hun werking te financieren
30/04/2009 - Vlaams-Brabant: prominente OpenVLD'er stapt over naar Lijst Dedecker
28/04/2009 - Fortis: Belgische regering zet uitverkoop van Belgische kroonjuwelen aan Frankrijk
voort
28/04/2009 - Administratieve en fiscale vereenvoudiging voor horeca-sector
27/04/2009 - De apartheid van de heer Clerfayt van het FDF
24/04/2009 - “Verliezen intercommunales niét afwentelen op de burger!”
22/04/2009 - Vlaams onbemand vliegtuig zal nooit vliegen
21/04/2009 - Busje komt zo! De waanzin voorbij!
20/04/2009 - Piet Deslé en Jan Vandenbussche trekken Lijst Dedecker in Brussel
17/04/2009 - Drie Open VLD gemeenteraadsleden van Tienen kiezen voor Lijst Dedecker
14/04/2009 - Patricia De Waele stapt van de top van Open VLD over naar LDD
10/04/2009 - Begroting: budgettaire laksheid nadelig voor Belgische banken
09/04/2009 - Lijst Dedecker eist extra bijeenkomst Bijzondere Commissie
08/04/2009 - Minister De Clerck herfederaliseert verkeersveiligheidsbeleid
67
07/04/2009 - Brussel-Stad wil haar leerlingen taaldom en werkloos houden
03/04/2009 - Lijst Dedecker maakt top van de Limburgse lijst bekend
02/04/2009 - Begrotingstekorten: Open VLD en CD&V laten zich andermaal inpakken door PS
02/04/2009 - Jean-Marie Dedecker trekt Europese lijst voor Derk Jan Eppink
30/03/2009 - Lijst Dedecker maakt top 5 van de Antwerpse lijst bekend
26/03/2009 - LDD Brussel stelt verdere verfransing door gemeentebesturen vast
25/03/2009 - Wachtlijsten gehandicapten kunnen binnen 5 jaar zijn weggewerkt
24/03/2009 - “Wachten tot oktober is crimineel"
19/03/2009 - Belastingbetaler draait op voor extra 3 miljard dollar bij Dexia
19/03/2009 - LDD-rapport parlementaire onderzoekscommissie „Scheiding der machten‟
18/03/2009 - Zaak Van Wymersch: nog 5 dossiers te gaan!
18/03/2009 - Vlaamse partijen zijn helemaal niet „democratisch‟ in Brussel
17/03/2009 - Maak de Liefkenshoektunnel tijdelijk tolvrij!
13/03/2009 - De GSM antennes werken nog eventjes, maar dan mogen de Brusselse mobieltjes in de
Zenne.
13/03/2009 - Gezond Verstand van A tot Z
12/03/2009 - Tijdelijke werkloosheid bedienden – “Het is nú crisis”
12/03/2009 - Werking kabinetten nog steeds niet transparant
11/03/2009 - BTW moet nu meteen naar 6%, voor héél de horeca
11/03/2009 - Wetsvoorstel verhoogt aantal nieren voor transplantatie
11/03/2009 - Regering pluimt de Nationale Bank om haar begroting te redden
11/03/2009 - Fortis-commissie: postjes voor bewezen diensten worden nu al uitgedeeld
07/03/2009 - Fortis: Sarkozy zuigt België leeg
06/03/2009 - Wetstraat straks ontoegankelijk: Brussel speelt met zijn toekomst!
05/03/2009 - Oosterweelverbinding: tolheffing is onbespreekbaar
04/03/2009 - Minister Van Mechelen beslist zonder verder overleg over Oosterweelverbinding
04/03/2009 - Vlaams-Brabant maakt zijn top 3 voor de Vlaamse verkiezingen bekend
01/03/2009 - LDD wijst publieke website over pedofielen af. Justitie moet zelf werk maken van
speciale politiedatabank.
28/02/2009 - Tienpuntenplan moet mobiliteit in Brussel herstellen
28/02/2009 - “Wie niets bijdraagt, kan ook niets terugkrijgen”
25/02/2009 - Arkimedes: burger draait op voor verliezen rommelkredieten
24/02/2009 - Stop het ad-hoc beleid!
19/02/2009 - Brusselse sp.a maakt socialistisch woonbeleid met grond gelijk
18/02/2009 - Oostendse spookstudie is pure verkiezingspropaganda
18/02/2009 - Vlaamse begroting ontspoort: Vlaamse regering staat erbij en kijkt ernaar
18/02/2009 - Bepaalde investeringen tijdelijk integraal laten afschrijven
68
17/02/2009 - Wanbestuur bedreigt veiligheid in Brusselse metro
16/02/2009 - De aangekondigde dood van een communautair overleg
16/02/2009 - “Nu niet besparen is pure schande!”
13/02/2009 - Anne De Baetzelier: "LDD legt vinger op de wonde"
12/02/2009 - Belastingaftrek voor kinderopvang moet dringend naar omhoog
12/02/2009 - Kostprijs uitbetaling pensioenen bijna dubbel zo duur als in Nederland
11/02/2009 - Fortis: Neen-stem is motie van wantrouwen
11/02/2009 - Nieuw statuut voor topambtenaren politie: straffeloosheid
10/02/2009 - Fortis-commissie: tijd om deksel van doofpot te halen
10/02/2009 - Superbonussen bij FSA worden betaald door Belgische belastingbetaler
09/02/2009 - Regering creëert bewust angstpsychose in zaak Fortis
08/02/2009 - LDD treedt toe tot Lubbeeks schepencollege
06/02/2009 - Vlaamse intercommunales verspillen meer dan 10 miljoen euro aan plaatselijke politici
05/02/2009 - Het financieel leugenpaleis van de federale regering
05/02/2009 - Gratis drugstest is doodsteek preventiebeleid
04/02/2009 - LDD Brussel krijgt belangrijke versterking in Sint-Gillis
04/02/2009 - Minister-president Peeters onder curatele van premier Van Rompuy
04/02/2009 - Tijdelijke werkloosheid bedienden: niet wachten op eenheidsstatuut
30/01/2009 - Hoe ver reikt de financiële stok van de Vlaamse regering?
30/01/2009 - BNP Paribas krijgt Fortis op presenteerblaadje aangeboden
29/01/2009 - Grond- en pandenbeleid in strijd met Europese regelgeving
28/01/2009 - Vlaamse regering ziet eindelijk de ernst van de crisis onder ogen!
27/01/2009 - Wie hield de pen vast van de Fortis-experts?
22/01/2009 - Angstvirus voor het verkeer slaat weer toe
22/01/2009 - Vlaamse regering moet dringend aan het Parlement uitleg geven over KBC interventie.
21/01/2009 - De doofpot staat al op het vuur
21/01/2009 - Onroerende voorheffing op eigen woning afschaffen
16/01/2009 - Minister van Onderwijs Vandenbroucke (sp.a) geeft verkeerd signaal aan de Brusselse
scholen
16/01/2009 - BTW-verlaging nieuwbouw: regering spreekt halve waarheid
15/01/2009 - Open VLD versterkt in alle stilte de provincies
15/01/2009 - Tijdelijke werkloosheid bedienden: noodzakelijke maatregel voor Belgische economie
13/01/2009 - Naam en logo Lijst Dedecker niet te betwisten
12/01/2009 - Vlaams Parlementslid Gino De Craemer (N-VA) stapt over naar Lijst Dedecker
07/01/2009 - BOM-wetgeving: zelfgenoegzaam parlement is zelf oorzaak vrijlating criminelen
07/01/2009 - Overheid moet optreden tegen illegale softwarejacht bij bedrijven
06/01/2009 - Opnieuw zware misdadigers vrij door blunders bij Justitie
69
06/01/2009 - Asielbeleid: Premier Van Rompuy geeft meteen toe aan eisen van PS en cdH
06/01/2009 - Meerderheid vraagt parlementair onderzoek naar haar eigen onkunde
31/12/2008 - Staatsbegrafenis voor parlementaire onderzoek naar Fortis en bankcrisis
30/12/2008 - Dewael weggepromoveerd om schade te beperken
29/12/2008 - Formateur Van Rompuy: Lood om oud ijzer, en angst voor verkiezingen
24/12/2008 - Ontslagnemende regering weigert directe hulp aan klanten Kaupthing
20/12/2008 - Zo snel mogelijk federale verkiezingen
19/12/2008 - Regering schenkt Vlaanderen verouderd structuurplan als afscheidscadeau
17/12/2008 - Kwijtschelding OCMW-schuld: “Verkeerd signaal!”
17/12/2008 - Lode Vereeck wordt voorzitter van LDD in Limburg
15/12/2008 - Niet de rechter, maar Leterme en Reynders moeten gewraakt worden
13/12/2008 - “Bevestiging van amateuristisch optreden regering Leterme”
11/12/2008 - CBFA moet premier Leterme tot de orde roepen
11/12/2008 - Herstelplan: zuurstof besteld, stikstof geleverd
11/12/2008 - BTW op nieuwbouw: “Minister Van Mechelen legt bom onder Vlaamse bouwpolitiek”
10/12/2008 - Begrotingstekort zonder structurele maatregelen is onverantwoord
10/12/2008 - Burgemeesters: Vlaamse Regering wil geen oplossing
10/12/2008 - Natuurlijk maakt de vlaktaks iedereen rijker!
07/12/2008 - Begrotingstekort zonder structurele maatregelen is onverantwoord
05/12/2008 - Privé-bouwer draait op voor falend beleid sociale woningen
02/12/2008 - Raken aan de Brusselse taalpariteit is raken aan Brussel
01/12/2008 - Congo: LDD akkoord om sterke, geloofwaardige troepenmacht te sturen
01/12/2008 - Burgemeesters: Vlaamse Regering wil geen oplossing
26/11/2008 - LDD-kamerlid stapt op uit begrotingscommissie: dit is niet meer ernstig!
25/11/2008 - Met akkoord van Nederland moet België snel werk maken van heropening IJzeren Rijn.
25/11/2008 - Netto-indexering oplossing voor OESO-kritiek loonindexering
25/11/2008 - Parlement moet vakbondswerking grondig onder handen nemen
24/11/2008 - Begroting: Vlaamse partijen mogen blanco cheque niet goedkeuren
24/11/2008 - Burgemeester Marc Vanden Bussche van Koksijde kiest voor LDD
22/11/2008 - Begroting Leterme even belabberd als zijn regering
20/11/2008 - Minister Dewael moet zijn evocatierecht inroepen tegen korpschef Van Wymersch
19/11/2008 - Stelende agenten bewijzen onmacht van korpschef Van Wymersch
19/11/2008 - Gemeentelijke Holding leent bij. Dexia om deel te nemen aan kapitaalsverhoging Dexia
19/11/2008 - LDD eist onmiddellijke uitvoering van de heropening van de IJzeren Rijn.
19/11/2008 - Minister Smet (sp.a) waant zich al de champetter van heel Brussel
18/11/2008 - Regering ontsnapt voorlopig aan extern onderzoek in de Fortis zaak.
18/11/2008 - Minister gebruikt onterecht overheidsmiddelen voor promotie OpenVLD-idee
70
17/11/2008 - Kabinetten kosten ook in 2009 handenvol geld
15/11/2008 - Kaupthing: regering Leterme moet Beschermingsfonds inzetten
15/11/2008 - Opslag voor de Koning een klap in het gezicht van elke Belg
14/11/2008 - FSA: Belgische belastingbetaler draait op voor Frans probleem
12/11/2008 - Ulla Werbrouck wil apart statuut voor trainers
12/11/2008 - Patiënt is gebaat bij meer uitbesteding van niet-kerntaken ziekenhuizen
12/11/2008 - Fortis: Belgische regering maakt Europees belabberde indruk
07/11/2008 - Natuurlijk maakt de vlaktaks iedereen rijker!
07/11/2008 - Schrappen vliegtaks: Gepruts tot in het oneindige
06/11/2008 - LDD: Taks op vliegtuigbiljet kost meer geld dan hij opbrengt
06/11/2008 - BNP Paribas kan de waarde van de Fortis Holding nog meer doen zakken
06/11/2008 - 'Gemeentebelangen' van Eke-Nazareth sluit aan bij Lijst Dedecker.
05/11/2008 - Noëlla Appermans (Bilzen) ruilt Open VLD voor Lijst Dedecker.
05/11/2008 - Begroting 2009: regering Leterme creëert zware erfenis voor volgende generatie
04/11/2008 - Brusselse korpschef Van Wymersch raakt verstrikt in zijn eigen leugens
04/11/2008 - Meerderheid koopt tijd om riekende potjes van bankcrisis gedekt te houden
04/11/2008 - Quickonomie.be: minister misbruikt belastinggeld voor eigen lofzang
03/11/2008 - Waarom Mireille wél en de 500.000 andere Fortis-aandeelhouders niet?
30/10/2008 - Vlaamse belastingbetaler moet niet opdraaien voor Waals wanbeheer
29/10/2008 - Niet CBFA maar parlement moet onderzoek naar Fortis voeren
28/10/2008 - Fortis: wat wist de federale regering (niet)?
27/10/2008 - Minister Dewael zwicht voor Waalse politieke chantage
24/10/2008 - LDD Brussel eist correcte toepassing tweetaligheid ambtenaren
23/10/2008 - LDD-Brussel: Thielemans probeert het vel van korpschef Van Wymersch te redden.
23/10/2008 - Bloso zet eigen minister van sport buitenspel
23/10/2008 - Privé-bouwers moeten niet opdraaien voor falend sociaal woonbeleid
22/10/2008 - Parlementaire meerderheid om kernuitstap te herzien
22/10/2008 - LDD eist onmiddellijke opstart onderzoekscommissie ABX
21/10/2008 - Ethias: belastingbetalers dupe van bestuurlijke en financiële non-ethiek
20/10/2008 - Bijklussende studenten moeten flexibeler kunnen werken
19/10/2008 - Brusselse korpschef Van Wymeersch opnieuw genoemd in onderzoek Comité P
16/10/2008 - Vlaams parlement is blind voor miljoenen euro die Spartacusplan verslindt
16/10/2008 - "Vlaamse regering speculeerde wel degelijk met publieke middelen."
15/10/2008 - Ook vakbonden beseffen noodzaak netto-loonindexering
14/10/2008 - Spaarbankgarantie van 100.000 euro moet ook gelden voor Kaupthing-spaarders
10/10/2008 - Begroting: Belgische overheid leeft boven zijn stand
10/10/2008 - Algemeen rookverbod terug naar af
71
09/10/2008 - Regering moet kleine belegger Fortis vergoeden
07/10/2008 - Algemeen rookverbod is doodsteek voor horeca
07/10/2008 - Voor Dexia is het politieke hemdje veel nader dan de rok
07/10/2008 - Regering Leterme laat beurswaarde Fortis-beleggers verdampen
05/10/2008 - Dringend plenaire vergadering van het Parlement over bankcrisis
05/10/2008 - Leterme krijgt van de elektriciens een aalmoes, en doet hen 750 miljoen euro cadeau
04/10/2008 - Premier Leterme is een slechte curator
04/10/2008 - Vlaamse meerderheidspartijen draaien om de hete brij heen
02/10/2008 - Soepele toepassing KB weekendwerk aan de kust
02/10/2008 - Lijst Dedecker ontkent overstap Brussels parlementslid Van Assche
02/10/2008 - Alleen investeren in verkeersinfrastructuur doet verkeersdoden verder dalen
01/10/2008 - Kapitaalinjecties mogen geen druppel op hete plaat zijn
26/09/2008 - Afschaffen wachtuitkering kan tot 50.000 banen opleveren
24/09/2008 - Beleid Vlaamse Regering ontbreekt visie en daadkracht
24/09/2008 - Reynders creëerde bewust gat in begroting
21/09/2008 - Laat de kiezer nu eindelijk zelf beslissen!
18/09/2008 - Wet Dedecker moet verruimd worden, maar ook beter worden toegepast
17/09/2008 - LDD-Brussel: Brusselse Korpschef Van Wymersch moet meteen op non-actief worden
gesteld
16/09/2008 - Niet alleen minister Dewael maar ook regering Leterme neemt zijn verantwoordelijkheid
niet!
12/09/2008 - LDD pleit voor radiozender met alleen Nederlandstalige muziek
12/09/2008 - Begrotingscrisis: struisvogelpolitiek leidt tot sociaal en economisch bloedbad
12/09/2008 - Van Quickenborne "vergeet" de kabinetten af te schaffen
11/09/2008 - Ziekenfondsen moeten eigen maatschappelijk taak in vraag stellen
11/09/2008 - Parlementaire Begeleidingscommissie onbekwaam!
11/09/2008 - Open VLD en SP.a eisen 'carte blanche' voor. Franstaligen
10/09/2008 - Nieuw Waals prestigeproject van NMBS heet CAREX
08/09/2008 - Dewael stuurt parlement van kastje naar de muur
05/09/2008 - Ontslag politiechef Koekelberg geen eindpunt in opkuis mistoestanden politie
04/09/2008 - Belgische gaskraan in Franse handen in ruil voor 250 miljoen euro voor Magnette
03/09/2008 - Beloofde Vlaamse 400 miljoen euro teruggeven aan de Vlaamse belastingsbetaler
02/09/2008 - Alarm over begroting: snoeien in peperduur en inefficiënt overheidsapparaat
01/09/2008 - "Ministerposten belangrijker dan staatshervorming"
04/08/2007 - VTM journalist Piet Deslé naar Lijst Dedecker
03/08/2007 - Het regeerakkoord ligt natuurlijk al klaar!
72
01/08/2007 - Het failliet van het asielbeleid.
30/07/2007 - Big Brother Leterme?
30/07/2007 - Regeringsvorming, aflevering 498bis
27/07/2007 - Virtueel bestuur
25/07/2007 - DS: Pak ideeën van LDD
24/07/2007 - Leterme doet alles, behalve aan goed bestuur..
23/07/2007 - Turkije en Europa
20/07/2007 - Nieuw audiointerview
18/07/2007 - Hoezo een kartel?
17/07/2007 - Criminaliteit stijgt weer, overheid faalt.
16/07/2007 - Bezigheidscarrousel van Reynders
14/07/2007 - LDD in second life
13/07/2007 - Wie heeft er nog steeds een kater?
12/07/2007 - Wie heeft het cordon sanitaire doorbroken?
11/07/2007 - 11 juli
10/07/2007 - Privatiseer Belgacom
09/07/2007 - Teveel verkiezingen
07/07/2007 - Peilingen onzin, internetbloggers juist
06/07/2007 - LDD blijft groeien en wil 10% halen bij Vlaamse verkiezingen
06/07/2007 - De grootste partij bestaat uit 'niet stemmers'
06/07/2007 - CD&V en openVLD 'pikken' onze senator
03/07/2007 - Hoge ontslagpremies verstoren de arbeidsmarkt
01/07/2007 - Co-voorzitter Ivan Sabbe
29/06/2007 - Recht op een extra senator
29/06/2007 - Jean-Marie Dedecker voert de vijfkoppige fractie van Lijst Dedecker (LDD) aan in de
Kamer.
20/06/2007 - Kansen op gecoöpteerd senator voor Lijst Dedecker stijgen
11/06/2007 - Lijst Dedecker grijpt naast een zetel in de Senaat
73
Bibliografie
Boeken
Alger D.E. (1989). The Media and Politics. Englewood Cliffs (N.J.): Prentice-Hall.
Bell L.C., Conners J. & Sheckels T. (2007). Perspectives on political communication.
Boston: Pearson/Allyn & Bacon.
Bennett L.W., Lawrence R.G. & Livingston S. (2007). When the press fails. Chicago : University of
Chicago Press.
Billiet J & Waege H. (2006) Een samenleving onderzocht. Antwerpen: De Boeck.
Blumler J. G.& McQuail D. (1968). Television in politics : its uses and influence. London: Faber and
Faber.
Clement J. & Van de Putte M. (1996). De vierde macht. Groot-Bijgaarden : Globe.
Devos C. (2004). Menage à trois. Gent: Academia Press.
Entman R. & Bennett L. (2000). Mediated politics. New York: Cambridge university press.
Floor K. & Van Raaij F.W. (2006). Marketingcommunicatiestrategie. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Franklin B. (2004). Packaging politics : political communications in Britain's media democracy. (2nd.
ed. ed.) London: Arnold.
Graber D. (2001). Processing politics. Chicago: University of Chicago press.
Jones J.P. (2004). Entertaining politics : new political television and civic culture. Lanham (Md.):
Rowman and Littlefield.
Kramer N.P.G.W.M., Nijpels E.H.T.M., Pauw B.M.J., & Tiddens L. (1996). Politieke marketing :
winst of verlies? Den Haag: SDU.
Kraus S. (1990). Mass communication and political information processing. Hillsdale (N.J.): Erlbaum.
Lang K. & Lang G.E. (1968). Politics and television. Chicago (Ill.): Quadrangle books.
74
Lenart, S. (1994). Shaping political attitudes : the impact of interpersonal communication and mass
media. Thousand Oaks: SAGE Publications.
McQuail D. (2005). McQuail's mass communication theory. (5th ed. ed.) London: SAGE Publications.
Negrine R. (1996). The communication of politics. London: Sage.
Norris P. (2000). A Virtuous Circle. Cambridge: Cambridge university press.
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling (2003). Medialogica : over het krachtenveld tussen burgers,
media en politiek. Den Haag: SDU.
Riegert K. (2007). Politicotainment : television's take on the real. New York: Peter Lang.
Roper J., Holtz-Bacha C. & Mazzoleni G. (2004). The politics of representation. New York (N.Y.)
: Lang.
Roselle L. (2006). Media and the politics of failure : great powers, communication strategies, and
military defeats. New York: Palgrave Macmillan.
Sanders K. (2009). Communicating politics. New York: Palgrave Macmillan.
Schwartzenberg R.G. (1977). Politieke superstars: de vedettencultus in de politiek. Antwerpen:
Standaard Uitgeverij.
Slangen N. (2006). Modellen van C : strategische communicatie in 62 verrassende modellen. Den
Haag: Academic service.
Stanyer J. (2007). Modern political communication. Cambridge: Polity press.
Trent J.S. & Friedenberg R.V. (2004). Political campaign communication. Lanham (Md.): Rowman
and Littlefield.
Van Aelst P., Maddens B., Noppe J., & Fiers S. (2006). Van de studio naar de Kamer? Over de relatie
tussen media en voorkeurstemmen bij de verkiezingen van 2003. In Herwig Reynaert & Stefaan Fiers
(Eds.), Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht (pp. 163-176). Leuven:
Lannoo Campus.
Van Den Driessche P. (2007). Over leven in de Wetstraat : 25 jaar politiek journalist. Leuven: Van
Halewyck.
van der Plaetsen M. (2002). De influisteraars : de macht van de spin doctors. Leuven: Van Halewyck.
75
Vanspauwen B. (2003). De reclamejongens : over verleiding in reclame, media en politiek. Leuven:
Van Halewyck.
Van Wijk E. (2004). Van Sesamstraat naar de Wetstraat. Of hoe u van uw mediaoptreden een succes
kunt maken. Leuven: Acco.
Voltmer K. (2006). Mass media and political communication in new democracies. London: Routledge.
Wester F., Renckstorf K. & Scheepers P. (2006). Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap.
Alphen aan den Rijn: Kluwer.
Witte E. (2002). Media en politiek. Brussel: VUB press.
Wring D. (2005). The Politics of Marketing the Labour Party. Houndmills: Palgrave Macmillan.
Artikels
Anker H. (2001). Politieke representatie en electoraal onderzoek door politieke partijen. Jaarboek
2000, 60-74.
De Bens E. (1982). De omstreden effectwerking van TV-verkiezingsuitzendingen op kiesattitude en
kiesgedrag. RES PUBLICA, 24, 49-61.
Franklin B. (2004, Maya). Education, education and indoctrination! Packaging politics and the three
'Rs'. Journal of Education Policy, 19, 255-270.
Fridkin K.L., Kenney P. J., Gershon S.A. and Woodall G.S. (2008). Spinning debats: the impact of the
news media's coverage of the final 2004 presidential debate. The International Journal of
Press/Politics, 13, 29-51.
Harrington S. (2008). Popular news in the 21st century Time for a new critical approach? Journalism,
9, 266-284.
Hendrickx W. (2003). De manipulatie van de communicatie: Evert Van wijk geeft mediatraining aan
toppolitici. Humo, 03/3253, 124-129.
Larsson L. (2002). Journalists and Politicians: a relationship requiring manoeuvring space. Journalism
Studies, 3, 21-33.
76
Marmor-Lavie G. and Weimann G. (2008). Intimacy appeals in Israeli televised political advertising.
Political Communication, 25, 249-268.
Naidoo L.J. and Lord R.G. (2008). Speech imagery and perceptions of charisma: the mediating role of
positive affect. The Leadership Quarterly, 19, 283-296.
R.V. (2009). Afscheid van Terzake. Humo, 31/3595, 8-13.
Strömbäck J. (2008). Four Phases of Mediatization: An Analysis of the Mediatization of Politics. The
International Journal of Press/Politics, 13, 228-246.
Swanson D. L. (2000). Communication Yearbook 24. William B.Gudykunst. 24, 189-205. SAGE
Publications.
Thevissen F. (2008, 5 augustus). Politiek „rendez-vouz‟ met sociaalnetwerksites. De Tijd.
Van Aelst P., Brandts K., Van Praag P., De Vreese C., Nuytemans M., and Van Dalen A. (2008). The
fourth estate as superpower? An empirical study of perceptions of media power in Belgium and the
Netherlands. Journalism Studies, 9, 494-511.
Ongepubliceerde werken
Bosseman V. (2001). De communicatiestrategie van het Vlaams Blok. Universiteit Gent.
De Swaef F. (2007). De verpersoonlijking van kiescampagnes: De Bekende Vlaming als kandidaat bij
de provincie- engemeenteraadsverkiezingen op 8 oktober 2006. Universiteit Gent.
Lesthaeghe R. (1993) Inleiding Onderzoeksmethoden in Mens- en Maatschappijwetenschappen, Deel
1. Brussel: Vrije Universiteit Brussel, Dienst Uitgaven.
Lesthaeghe R. (1994) Inleiding Onderzoeksmethoden in Mens- & Maatschappijwetenschappen, Deel
2, Brussel: Vrije Universiteit Brussel, Dienst Uitgaven.
Van Aelst P. (2002). Politici online : naar een verdere personalisering van de politiek? Antwerpen:
UIA. Departement politieke en sociale wetenschappen.
Van Bauwel S & Vande Winkel R. (2006) Encyclopedie van de communicatiewetenschap. Gent:
Academia Press
77
Internet
De Keyser S. (19-02-2009). Politieke tv-reclame: na Vlaams, straks ook federaal akkoord? Geraadpleegd
op het World Wide Web:
http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=QN26JJ4M&word=Politieke+tv-reclame
Hulshof P. (2008). 'Change we can believe in; Een analyse van het politieke merk Barack Obama'.
Geraadpleegd op het World Wide Web: http://www.pimhulshof.nl/EssayPoliticalBranding.pdf
Humo (2009). „Marketingmogul Jan Callebaut (53), de man die Leterme „maakte‟. Geraadpleegd op
het World Wide Web: http://www.humo.be/tws/deze-week/16407/marketingmogul-jan-callebaut-53-
de-man-die-leterme-maakte.html
Nuytemans M., Van Aelst P., & Walgrave S. (20-12-2006). Media en politiek: De (spannings)relatie
tussen journalisten en politici in kaart gebracht. Geraadpleegd op het World Wide Web:
http://webh01.ua.ac.be/m2p/upload/mediaenpolitiek_nota.pdf
Radio 1 (11-4-2009). Sesamstraat passé bij kinderen? Geraadpleegd op het World Wide Web:
http://www.radio1.be/programmas/ongehoorde-meningen/sesamstraat-pass%C3%A9-bij-kinderen
Voorhoof D. (12-3-2008). Verkiezingspropaganda en partijfinanciering. Geraadpleegd op het World
Wide Web: http://www.psw.ugent.be/dv/page.aspx?id=11&cms=cms_dirk_voorhoof
Voorhoof D. (6-3-2009). Nog even geen politieke tv-spots. Geraadpleegd op het World Wide Web:
http://www.mediakritiek.be/index.php?page=143&detail=361
Vrije Universiteit Brussel. (23-3-2003). Een onderzoek naar belang, waarde en impact van de
politieke distributiekanalen: Verkiezingscampagnes 18 mei 2003. Geraadpleegd op het World Wide
Web: http://aivpc41.vub.ac.be/standpunten/uploads/PerstekstThevissen1.pdf .
Winckelmans W. (31-03-2009). Leterme grootste infotainment-ster. Geraadpleegd op het World Wide
Web:
http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=RR28ELJ5&word=Leterme+grootste+infotain
ment-ster
78
Bijlage A: Proefcodeerformulier
Aard van het artikel
o Communiqué
o Vervolgcommuniqué
o Reactie
Wordt het persbericht overgenomen door de media?
Ja - Nee
Zo ja, door welke dagbladen?
o De Standaard
o De Morgen
o Het Laatste Nieuws
o Het Nieuwsblad
o De Gazet van Antwerpen
o Het Belang van Limburg
o De Tijd
o Metro
Voegt de journalist zelf informatie toe aan het bericht?
Ja - Nee
Is er een aanwijzing of er nog een extra interview heeft plaatsgevonden?
Ja - Nee
Is het een sprekende titel? Ja - Nee
Bestaat het persbericht uit korte zinnen? Ja - Nee
Gebruikt men een eenvoudig taalgebruik? Ja - Nee
Wordt het persbericht narratief geframed? Ja - Nee
Hanteert men een gekleurd taalgebruik? Ja - Nee
Persbericht nr.: Aantal woorden:
Datum:
Titel:
Onder- / boventitel:
STORYTELLING
79
1. Over welk politiek thema handelt het persbericht?
o Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven
o Armoedebestrijding
o Begroting
o Binnenlandse Zaken/Binnenlands Bestuur
o Buitenlandse Zaken/Buitenlands Beleid
o Cultuur
o Defensie
o Economie
o Financiën
o Gelijke Kansen
o Justitie
o Klimaat en Energie
o Landbouw en wetenschapsbeleid
o Leefmilieu en Natuur
o Media(beleid)
o Migratie- en asielbeleid
o Mobiliteit
o Onderwijs
o Ontwikkelingssamenwerking
o Ordehandhaving
o Pensioen
o Ruimtelijke Ordening
o Sociale Zaken en Volksgezondheid
o Sport
o Toerisme
PACKAGING POLITICS
Opmerkingen:
80
o Welzijn
o Werk
o Andere (verduidelijk):
…………………………………………………………………………
2. Wordt er een politicus/politica van Lijst Dedecker opgevoerd in het persbericht?
Ja - Nee
Zo ja, wie?
o Jean-Marie Dedecker
o Jurgen Verstrepen
o Boudewijn Bouckaert
o Derk Jan Eppink
o Lode Vereeck
o Anne De Baetzelier
o Ulla Werbrouck
o Andere:
………………………………………………………………………………………….
Zo ja, wordt dezelfde politicus/politica ook opgevoerd in het krantenartikel?
Ja - Nee
3. Is het persbericht aan een evenement gekoppeld?
Ja - Nee
Zo ja, welk?
…………………………………………………………………………………………………
…………
4. Wordt er in beelden gepraat?
Ja - Nee
Zo ja, op welke manier?
81
Staat er een foto in het persbericht?
Ja - Nee
Zo ja, wordt die overgenomen in het artikel?
Ja - Nee
5. Speelt het persbericht in op emoties?
Ja - Nee
Zo ja, hoe?
6. Retoriek: Is het persbericht een herhaling op een vorig persbericht?
Ja - Nee
Zo ja, op welk artikel/persbericht? Artikel nr.:
…………………….
De hoeveelste herhaling is
dit?…………………………………………………………………………………..
7. Geeft hetpersbericht bepaalde eigenschappen weer van de desbetreffende
politicus/politica?
Ja - Nee
Zo ja, welke dan?
o Charmantheid
o Gedrevenheid
o Humor
o Fysieke verschijning
o Charisma
o Andere:
……………………………………………………………………………………………………
82
Bijlage B: Codeerformulier
Persbericht nr:
Titel:
Datum:
Aantal woorden:
ALGEMEEN
Aard van het artikel
o Communiqué
o Vervolgcommuniqué
o Reactie
Wordt het persbericht overgenomen door de dagbladen? Ja - Nee
Zo ja, door welke?
o De Standaard
o De Morgen
o Het Laatste Nieuws
o Het Nieuwsblad
o Gazet van Antwerpen
o Het Belang van Limburg
o De Tijd
o Metro
Zo ja, voegt de journalist zelf informatie toe aan het bericht? Ja - Nee
Zo ja, is er een aanwijzing of er nog een extra interview heeft
plaatsgevonden? Ja - Nee
STORYTELLING
Is het een sprekende titel? Ja - Nee
Bestaat het persbericht uit korte zinnen? Ja - Nee
Hanteert men een eenvoudig taalgebruik? Ja - Nee
83
Wordt het persbericht narratief geframed? Ja - Nee
Hanteert men een gekleurd taalgebruik? Ja - Nee
Opmerkingen:
PACKAGING POLITICS
Over welk politiek thema handelt het persbericht?
o Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven
o Armoedebestrijding
o Begroting
o Binnenlandse Zaken/Binnenlands Bestuur
o Buitenlandse Zaken/Buitenlands Beleid
o Communautaire problemen
o Cultuur
o Defensie
o Economie
o Europa
o Financiën
o Gelijke Kansen
o Justitie
o Klimaat en Energie
o Landbouw en wetenschapsbeleid
o Leefmilieu en Natuur
o Media(beleid)
o Migratie- en asielbeleid
o Mobiliteit
o Onderwijs
o Ontwikkelingssamenwerking
84
o Ordehandhaving
o Pensioen
o Ruimtelijke Ordening
o Sociale Zaken en Volksgezondheid
o Sport
o Toerisme
o Welzijn
o Werk
o Andere (verduidelijk): …
Wordt er een politicus/politica van Lijst Dedecker opgevoerd
in het persbericht? Ja - Nee
Zo ja, wie?
o Jean-Marie Dedecker
o Jurgen Verstrepen
o Boudewijn Bouckaert
o Derk Jan Eppink
o Lode Vereeck
o Anne De Baetzelier
o Ulla Werbrouck
o Rob Van de Velde
o Andere: …
Zo ja, geeft het persbericht bepaalde eigenschappen weer van
de desbetreffende politicus/politica? Ja - Nee
Zo ja, welke dan?
o Charmantheid
o Gedrevenheid
o Humor
o Fysieke verschijning
85
o Charisma
o Andere: …
Wordt dezelfde politicus/politica ook opgevoerd in
het krantenartikel? Ja - Nee
Is het persbericht aan een evenement gekoppeld? Ja - Nee
Zo ja, welk? (Verduidelijk)
Wordt er in beelden gepraat? Ja - Nee
Zo ja, op welke manier? (Verduidelijk)
Staat er een foto in het persbericht? Ja - Nee
Zo ja, wordt die overgenomen in het artikel? Ja - Nee
Speelt het persbericht in op emoties? Ja - Nee
Zo ja, hoe? (Verduidelijk)
Repeat: Is het persbericht een herhaling op een vorig persbericht? Ja - Nee
Zo ja, op welk artikel/persbericht? Artikel nr.: …
De hoeveelste herhaling is dit? …
86
Bijlage C: Outputs SPSS
Hiernavolgend de belangrijkste SPSS outputs van het onderzoek. Een selectie was noodzakelijk omdat
alle outputs 99 pagina‟s zouden innemen.
Frequency Table - Wordt het persbericht overgenomen door de media?
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 153 63,8 63,8 63,8Ja 87 36,3 36,3 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Table - Storytelling
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 179 74,6 74,6 74,6Ja 61 25,4 25,4 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 108 45,0 45,0 45,0Ja 132 55,0 55,0 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 100 41,7 41,7 41,7Ja 140 58,3 58,3 100,0Total 240 100,0 100,0
Valid
Valid
Bestaat het persbericht uit korte zinnen?
Valid
Gebruikt men een eenvoudig taalgebruik?
Wordt het persbericht overgenomen door de media?
Valid
Is het een sprekende titel?
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 228 95,0 95,0 95,0Ja 12 5,0 5,0 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 154 64,2 64,2 64,2Ja 86 35,8 35,8 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Table - Beeldspraak
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 163 67,9 67,9 67,9Ja 77 32,1 32,1 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Table - Emoties
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 211 87,9 88,7 88,7Ja 27 11,3 11,3 100,0Total 238 99,2 100,0
Missing System 2 ,8240 100,0
Valid
Speelt het persbericht in op emoties?
Valid
Total
Hanteert men een gekleurd taalgebruik?
Valid
Wordt er in beelden gepraat?
Wordt het persbericht narratief geframed?
Valid
Crosstabs - Storytelling voor/na
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Bestaat het persbericht uit korte zinnen?
Nee JaCount 5 24 29% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
17,2% 82,8% 100,0%
Count 103 108 211% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
48,8% 51,2% 100,0%
Count 108 132 240% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
45,0% 55,0% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 10,269a 1 ,001
Continuity Correctionb 9,033 1 ,003Likelihood Ratio 11,255 1 ,001Fisher's Exact Test ,001 ,001Linear-by-Linear Association 10,227 1 ,001
N of Valid Cases 240
Crosstab
Bestaat het persbericht uit korte
zinnen?Total
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 13,05.b. Computed only for a 2x2 table
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Gebruikt men een eenvoudig taalgebruik?
Nee JaCount 6 23 29% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
20,7% 79,3% 100,0%
Count 94 117 211% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
44,5% 55,5% 100,0%
Count 100 140 240% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
41,7% 58,3% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 5,972a 1 ,015
Continuity Correctionb 5,031 1 ,025Likelihood Ratio 6,447 1 ,011Fisher's Exact Test ,016 ,011Linear-by-Linear Association 5,947 1 ,015
N of Valid Cases 240
Crosstab
Gebruikt men een eenvoudig
taalgebruik?Total
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 12,08.b. Computed only for a 2x2 table
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Hanteert men een gekleurd taalgebruik?
Nee JaCount 24 5 29% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
82,8% 17,2% 100,0%
Count 130 81 211% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
61,6% 38,4% 100,0%
Count 154 86 240% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
64,2% 35,8% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 4,959a 1 ,026
Continuity Correctionb 4,082 1 ,043Likelihood Ratio 5,491 1 ,019Fisher's Exact Test ,037 ,018Linear-by-Linear Association 4,938 1 ,026
N of Valid Cases 240
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 10,39.b. Computed only for a 2x2 table
Crosstab
Hanteert men een gekleurd
taalgebruik?Total
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
Crosstabs - Storytelling in relatie tot de media
Wordt het persbericht overgenomen door de media? * Bestaat het persbericht uit korte zinnen?
Nee JaCount 79 74 153% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
51,6% 48,4% 100,0%
Count 29 58 87% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
33,3% 66,7% 100,0%
Count 108 132 240% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
45,0% 55,0% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 7,505a 1 ,006
Continuity Correctionb 6,784 1 ,009Likelihood Ratio 7,614 1 ,006Fisher's Exact Test ,007 ,004Linear-by-Linear Association 7,474 1 ,006
N of Valid Cases 240
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 39,15.b. Computed only for a 2x2 table
Bestaat het persbericht uit korte
zinnen?Total
Wordt het persbericht overgenomen door de media?
Nee
Ja
Crosstab
Wordt het persbericht overgenomen door de media? * Gebruikt men een eenvoudig taalgebruik?
Nee JaCount 72 81 153% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
47,1% 52,9% 100,0%
Count 28 59 87% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
32,2% 67,8% 100,0%
Count 100 140 240% within Wordt het persbericht overgenomen door de media?
41,7% 58,3% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 5,049a 1 ,025
Continuity Correctionb 4,456 1 ,035Likelihood Ratio 5,124 1 ,024Fisher's Exact Test ,029 ,017Linear-by-Linear Association 5,028 1 ,025
N of Valid Cases 240
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 36,25.b. Computed only for a 2x2 table
Gebruikt men een eenvoudig
taalgebruik?Total
Wordt het persbericht overgenomen door de media?
Nee
Ja
Crosstab
Frequencies - Politici
Frequency Table
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 20 8,3 8,3 8,3Ja 220 91,7 91,7 100,0Total 240 100,0 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 148 61,7 67,3 67,3Ja 72 30,0 32,7 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 198 82,5 90,0 90,0Ja 22 9,2 10,0 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Wordt er een politicus/politica van Lijst Dedecker opgevoerd in het persbericht?
Valid
Jean-Marie Dedecker
Valid
Total
Jurgen Verstrepen
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 219 91,3 99,5 99,5Ja 1 ,4 ,5 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 218 90,8 99,1 99,1Ja 2 ,8 ,9 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 214 89,2 97,3 97,3Ja 6 2,5 2,7 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Boudewijn Bouckaert
Valid
Total
Derk Jan Eppink
Valid
Total
Lode Vereeck
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 217 90,4 98,6 98,6Ja 3 1,3 1,4 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 217 90,4 98,6 98,6Ja 3 1,3 1,4 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 161 67,1 73,2 73,2Ja 59 24,6 26,8 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Anne De Baetzelier
Valid
Total
Ulla Werbrouck
Valid
Total
Rob Van de Velde
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 197 82,1 89,5 89,5Ja 23 9,6 10,5 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 215 89,6 97,7 97,7Ja 5 2,1 2,3 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 213 88,8 96,8 96,8Ja 7 2,9 3,2 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Jan Vandenbussche
Valid
Total
John Vrancken
Valid
Total
Lieve Van Ermen
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 209 87,1 95,0 95,0Ja 11 4,6 5,0 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 208 86,7 94,5 94,5Ja 12 5,0 5,5 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 213 88,8 96,8 96,8Ja 7 2,9 3,2 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Martine De Maght
Valid
Total
Piet Deslé
Valid
Total
Peter Reekmans
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 217 90,4 98,6 98,6Ja 3 1,3 1,4 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 215 89,6 97,7 97,7Ja 5 2,1 2,3 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 215 89,6 97,7 97,7Ja 5 2,1 2,3 100,0Total 220 91,7 100,0
Missing 99,00 20 8,3240 100,0
Ivan Sabbe
Valid
Total
Gino De Craemer
Valid
Total
Monique Denhaen
Valid
Total
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 12 5,0 14,5 14,5Ja 71 29,6 85,5 100,0Total 83 34,6 100,099,00 156 65,0System 1 ,4Total 157 65,4
240 100,0
Wordt dezelfde politicus/politica ook opgevoerd in het krantenartikel?
Valid
Missing
Total
Frequency Table - Foto's
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentNee 173 72,1 72,4 72,4Ja 66 27,5 27,6 100,0Total 239 99,6 100,0
Missing System 1 ,4240 100,0
Frequency Percent Valid PercentCumulative
PercentValid Nee 29 12,1 100,0 100,0Missing 99,00 211 87,9
240 100,0Total
Staat er een foto in het persbericht?
Valid
Total
Zo ja, wordt die overgenomen in het artikel?
Crosstabs - Packaging politics voor/na Piet Deslé
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Staat er een foto in het persbericht?
Nee JaCount 29 0 29% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
100,0% ,0% 100,0%
Count 144 66 210% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
68,6% 31,4% 100,0%
Count 173 66 239% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
72,4% 27,6% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 12,591a 1 ,000
Continuity Correctionb 11,068 1 ,001Likelihood Ratio 20,232 1 ,000Fisher's Exact Test ,000 ,000Linear-by-Linear Association 12,539 1 ,000
N of Valid Cases 239
Crosstab
Staat er een foto in het persbericht?Total
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 8,01.b. Computed only for a 2x2 table
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Geeft het persbericht bepaalde eigenschappen weer van de desbetreffende politicus/politica?
Nee JaCount 10 3 13% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
76,9% 23,1% 100,0%
Count 193 14 207% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
93,2% 6,8% 100,0%
Count 203 17 220% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
92,3% 7,7% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 4,566a 1 ,033
Continuity Correctionb 2,564 1 ,109Likelihood Ratio 3,206 1 ,073Fisher's Exact Test ,068 ,068Linear-by-Linear Association 4,545 1 ,033
N of Valid Cases 220
Crosstab
Geeft het persbericht bepaalde
eigenschappen weer van de desbetreffende politicus/politica?
TotalIs het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 1 cells (25,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1,00.b. Computed only for a 2x2 table
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem? * Wordt er een politicus/politica van Lijst Dedecker opgevoerd in het persbericht?
Nee JaCount 16 13 29% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
55,2% 44,8% 100,0%
Count 4 207 211% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
1,9% 98,1% 100,0%
Count 20 220 240% within Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
8,3% 91,7% 100,0%
Value dfAsymp. Sig. (2-
sided)Exact Sig. (2-
sided)Exact Sig. (1-
sided)Pearson Chi-Square 94,736a 1 ,000
Continuity Correctionb 87,890 1 ,000Likelihood Ratio 58,141 1 ,000Fisher's Exact Test ,000 ,000Linear-by-Linear Association 94,341 1 ,000
N of Valid Cases 240
Voor
Na
Total
Chi-Square Tests
a. 1 cells (25,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2,42.b. Computed only for a 2x2 table
Crosstab
Wordt er een politicus/politica van Lijst Dedecker opgevoerd in het
persbericht?Total
Is het persbericht van voor Piet Deslé of na hem?
