Werken aan vlot leren lezen en een grotere woordenschat

EFFECTIEF LEESONDERWIJS

Dr. Kees Vernooy – oktober 2007 Werkconferenties Pilots Taalbeleid OA

Motto

Goed leren lezen is een mensenrecht!(Lyon 2001)

CONTEXT PRESENTATIE

Inspectieverslag 2004/2005 (april 2006) en 2005/2006 (mei 2007)

Iedereen kan leren lezen (september 2006)

Onderwijsraad 2007

de 5 prioriteiten van Dijksma

PPON 2007

Nota basisvaardigheden Inspectie

De Nederlandse leesproblematiek. Bevindingen Inspectie (2006, 2007)

BASISSCHOOL en VOORTGEZET ONDERWIJS: cijfers op een rij

Onvoldoende afstemming groep 1/2 en 3 m.b.t. taal/lezen (40% onvoldoende);

15% van de kinderen in groep 3 leert niet goed lezen; in groep 4 leest 25% van de kinderen niet goed; 25% van de leerlingen verlaat met een groep 6 leesniveau de

basisschool; 25% van de leerlingen heeft in het 1e jaar VMBO (basis- en

kaderberoepsgerichte leerweg) moeite met het lezen van teksten.

17% theoretische leerweg: hetzelfde probleem 18% havo en vwo: hetzelfde probleem MBO: volgens docenten: taalniveau een groot probleem 25% van de leerlingen heeft in het 1e jaar VMBO moeite met het

lezen van teksten.

Zijn die kinderen dyslectisch?

Inspectie (2006):aantal zwakke lezers einde bao: 25,- %

Blomert (2002):aantal dyslectische leerlingen: 3,6%

NICHD/BOV-project:Geen goede lezer vanwege 21,4%kwaliteitsproblemen

Verklaringen Leesproblematiek volgens inspectie

Geen goede leesstart in groep 1 en 2 Onvoldoende omgaan met verschillen in groep 3

en 4 (differentiatie komt niet van de grond) 1,5 – 12,5% van de basisscholen is (potentieel)

zwak verstoorde balans tussen traditionele

vaardigheden en vernieuwingen onduidelijke kerndoelen en onduidelijk

eindniveau niet intelligentie maar scholen zijn de oorzaak

van verschillen besturen die steeds naar Den Haag wijzen en zelf

geen verantwoordelijkheid nemen

Van de Grift (2007)

BasisschoolManagement, september 2007:

“Achilleshiel van het basisonderwijs: veel onderwijsgevenden hebben problemen met het afstemmen van het onderwijs op verschillen tussen leerlingen en met de zorg voor zwakke en achterblijvende leerlingen”.

Vernooy (2006)

Eind groep 4 kunnen we bijna voorspellen welke kinderen een verhoogd risico lopen met hun schoolloopbaan en later waarschijnlijk kansarm in de samenleving staan.

zie Christen Democratische Verkenningen:

De nieuwe schoolstrijd! Herfst 2006

Wat doet er volgens de inspectie wel of niet toe bij (V)Technisch Lezen?

Niet: etniciteit, milieu, cultuur of schoolgrootte

Wel: goede programma’s/methoden, voldoende tijd voor lezen en instructie van hoge kwaliteit

En: sterk schoolmanagement en eensgezindheid van opvattingen binnen het team

Effecten slecht lezen

Beïnvloedt kinderen:- aantasting zelfvertrouwen (sociaal-

emotionele problemen; Matthëuseffect)

- onvoldoende profiteren van het onderwijs (lezen en leren leren)

- onvoldoende aansluiting in het VO- risico om tot de onderklasse te gaan

behoren (functioneel analfabetisme)- geen levenslang leren- risico van een kansarme toekomst

Matteüseffect

De kinderen die goed kunnen lezen en die

een goede woordenschat hebben, lezenmeer, leren meer woorden kennen en

gaansteeds beter lezen (Stanovich 1986,

2001)

Wat kenmerkt een goede lezer?

Een goede lezer ….

Kan vlot lezen

Beschikt over een goede woordenschat

Beheerst een aantal leesstrategieën

Invloed op begrijpend lezen

Woordenschat (.90) Vlot lezen kwaliteit

begrijpend (.80) lezen Leesstrategieën

Toelichting

Geen van de onderliggende vaardigheden is op zich voldoende om van iemand een goede lezer te maken!

Brug naar begrijpend lezen

Vlot lezen en woordenschat vormen de brugtussen woordherkenning en begrijpend lezen.

Vlot lezen

Decoderen Betekenis verlenen

Woordenschat

De invloed van woordenschat op begrijpend lezen

De woordenschat in de kleutergroepen

voorspelt het begrijpend lezen halverwege

de basisschool!

Wat zegt de wetenschap nog meer?

Toename woordenschat hangt vooral van

lezen af (Cunningham & Stanovich, 1998).

De meeste woordenschat wordt door lezen

verworven!Veel lezen doet er veel toe!

Uitdaging waar we voorstaan:

De prestatiekloof begint al voorschools op het gebied van woordenschat

Vlot lezen is de brug naar strategisch leesonderwijs!

Cruciaal: vlot teksten kunnen lezen is cruciaal voor strategisch leesonderwijs! (Guthry 2004)

Leesstrategieën: beter begrijpend lezen?

Cito (2007) over leesstrategieën:

Onderwijs in leesstrategieën heeft geen faciliterend effect op het kunnen begrijpenof interpreteren van teksten of omgekeerd. Diverse onderzoeken laten zien, dat Leesstrategieën zelden een aantoonbaareffect op begrijpend lezen hebben, terwijl ditwel duidelijk het geval is voor vlot lezen enwoordenschat.

Leesstrategieën en boerenverstand

Leesdoel bepalen Voorspelling maken Oorzaak – gevolg Hoofd- en bijzaken Kunnen afleiden Wat doen als je de tekst niet goed

begrijpt:- herlezen- langzamer lezen

Schema maken Samenvatting maken

De weg naar betere leesresultaten

Goed leesonderwijs is een teamzaak!

Context: streven naar geletterdheid voor alle leerlingen (minimaal AVI-9)

groep 6 - 8

voortgezet technisch lezen - begrijpend/studerend lezen - spellen - stellen

▲

groep 4 en 5

voortgezet technisch lezen - begrijpend lezen - spellen - stellen

▲

groep 3

systematische aandacht voor letter-klankkoppeling - stellen - begrijpend luisteren

▲

groep 1 en 2

ervaringen geschreven taal - mondelinge taal - fonemisch bewustzijn - begrijpend luisteren

Context: woordenschatontwikkeling

Het belang van doelen

Onderzoek: zonder (hogere) doelen, geen betere resultaten!

Streefdoelen technisch lezen

Er wordt naar gestreefd dat alle kinderen eind groep4 teksten van het niveau AVI-5 of hoger kunnen lezen.Te realiseren subdoelen in dat verband zijn:- eind groep 2:

- een goede mondelinge taalvaardigheid en woordenschat- een goed ontwikkeld fonemisch bewustzijn- elk kind kent 15 letters

- eind groep 3:- elk kind beheerst minimaal AVI-2

- eind groep 4:- elk kind beheerst minimaal AVI-5

- eind groep 5/begin groep 6: - elk kind beheerst minimaal AVI-9

- op het einde van de basisschool:- risicolezers beheersen AVI-9

Het belang van een doorgaande lijn technisch lezen

spraak-/taalontwikkeling▼

fonemisch bewustzijn▼

ervaringen met geschreven taal (letterkennis)▼

leren lezen▼

voortgezet technisch lezen ▼

onderhouden technische leesvaardigheid

Context: woordenschatontwikkeling

Biemiller (2002)

Een leerkracht die woordenschat sterkbeklemtoont, kan een rol spelen bij het dichten van de kloof tussen kinderen uit

taalrijke en taalarme milieus.

Hoeveel woorden kennen ze werkelijk?

Volgens Aarnoutse en Verhoeven (2003) is de gemiddelde omvang van de leeswoordenschat15000 woorden op het einde van de basisschool. Onderzoek van Verhoeven en Vermeer uit 1996 laat zien, dat de passieve woordenschat van allochtone kinderen van Mediterrane herkomst op het einde vangroep 8 10000 woorden is. Kinderen uit Suriname en

de Nederlandse Antillen nemen een tussenpositie in.

Monitoren en het verbeteren van het leesonderwijs

“Succesvolle scholen zijn plaatsen waarschoolteams zich regelmatig buigenover wat toetsen over de leerlingen

zeggen en waar het onderwijs veranderd wordt om betere resultaten te krijgen ” (Michael Fullan, 2000).

vervolg Michael Fullan

Er wordt te weinig door scholen gedaan met de data waarover men beschikt.

De data zeggen iets over de sterke en zwakke kanten vankinderenleerkrachtenscholen

Want: toetsgegevens zeggen ook iets over ……..

Kwaliteit van de leerkracht De rol van methoden Invoering van de nieuwe methode Schoolbeleid Waar zitten we als school met onze leerlingen?

Cruciaal

Het door de leerkrachten maken van groepsoverzichten;

Groepsoverzichten geven informatie over de kwaliteit van de gegeven instructie;

Bespreken groepsoverzichten in het team.

Integratie toetsing en instructie

Toetsen

Instructie

Toetsing Instructie

Dit willen we..

Toetsen en instructie op één lijn

Niet dit

Evalueren van de effectiviteit van het taal-/ leesbeleid en de taal-/leesorganisatie

Vast kunnen stellen waar extra middelen en ondersteuning nodig zijn

Evalueren van de effectiviteit van een nieuwe methode of bestaande programma’s en methoden.

Hoe schoolleiding en taalcoördinator/ib-er data kunnen gebruiken

Tot slot

Hoe zijn bovenstaande punten verwerkt in

het schoolplan/taalbeleidsplan? Wat neem

ik hiervan mee in het plan 2008/2009?

KIJKWIJZER effectief leesonderwijs Cluster leesinhoudelijke

indicatoren Goede leesstart1. Mondelinge taalvaardigheid/spraak-/ taalontwikkeling;2. Ervaringen met geschreven taal, letterkennis;3. Vaardigheden op het gebied van fonemisch bewustzijn; Technisch lezen4. De letter- klankkoppeling; 5. De vaardigheid om vlot te lezen;Begrijpend lezen6. De ontwikkeling van de woordenschat;7. Het kunnen toepassen van begrijpend leesstrategieën;Aandacht voor leesmotivatie

Cluster indicatoren effectief onderwijs

1. Doelen2. Kwaliteit curricula3. Tijd voor lezen en extra tijd

voor zwakke lezers;4. (Convergente) differentiatie5. Effectieve instructie6. Vroegtijdig signaleren en

reageren7. Monitoring Verder:- Leesprofessionaliteit leraar- Onderwijskundig leiderschap

schoolleiding- Coaching interne begeleiding/

taalcoördinator

Afsluiting

'Kinderen leesproblemen laten krijgen die

mogelijkerwijs voorkomen hadden kunnen

worden, is inhumaan‘. (Slavin 1996).