INNOVATION-LAB voor gebiedsontwikkeling

Philip Moyersoen, ir-architect en urban designer, zaakvoerder MOPurbandesign07/11/2014

TENDENSEN BINNEN DE RUIMTELIJKE CONTEXT

• Maatschappelijke condities veranderen constant, soms traag, maar in andereperiodes veel sneller. Momenteel zijn we in een periode van snelle verandering.

• Steden en metropolitane gebieden zijn levende organismen die permanent noodhebben aan revisie, verbetering, afwerking, uitbreiding, aanpassing en wijzigingvan hun infrastructuren en uitrustingen.

• Dit is vooral belangrijk op het gebied van milieu, energie, mobiliteit, openbaarvervoer, communicatie, en het hergebruik van grote en verouderde stedelijkeruimtes.

• We moeten onze processen en strategieën aanpassen aan de tendensen enuitdagingen die onze veranderende omgeving bepalen.

HISTORISCHE EVOLUTIE – België - Jaren ‘50-’73

België is erg veranderd sinds de jaren ‘50-’70 toen alles mogelijk was en eenconstant groei de maatschappij vooruit stuwde. Toen was er een sterk geloof inde economie en technologie.

• De Expo van ’58 had een grote invloed om België op de wereldkaart te zetten,en zorgde zo voor een groot zelfvertrouwen in de maatschappij.

• Expo 58 drukte een optimistisch geloof in de toekomst uit, door middel van een fantastische collectie spectaculaire architectuur, grote infrastructuurwerken, aanleg van snelwegen, luchthaven,...

Philips paviljoenIngangspaviljoen

HISTORISCHE EVOLUTIE – België – wereldexpo ‘58

Het Atomium werdhet symbool bij uitstek van vernieuwing, geloof in technologie,en vooruitgang.

HISTORISCHE EVOLUTIE – België – grote infrastructuurwerken

Lange tijd konden we bouwen op een positieve golf van hoge werkgelegenheid,een sterke sociale zekerheid, betaalbaar wonen en goed en goedkoop onderwijs.

Maar via kleine schokken is aan dit positivisme een einde gekomen; de oliecrisisvan 1973 wordt vaak als eerste schok gezien.

Wat zo evident leek is niet meer: pensioenen, grootschalige infrastructuren,scholen, gevangenissen, … kunnen niet meer gefinancierd worden op deklassieke manier.

Oliecrisis 1973

Een vergelijkbare evolutie trad op in Catalonië, Spanje, maar dan 30 jaar later.Franco riep een sterke wil tot verandering op in het hele land, dat erg verarmdwas. Catalonië en Barcelona moesten de onderdrukking vanuit Madrid verdragengedurende decennia.

Een sterke impuls tot verandering leidde tot een transformatie van Barcelona, ende hele regio. Van een grijze en bijna onbekende stad, veranderde Barcelona ineen metropolis van wereldniveau, die zonder probleem de vergelijking met stedenals Londen, New York en Parijs kan doorstaan.

Meer dan 30 jaar lang is de stad met enorme energie getransformeerd, onderandere met de Olympische spelen van ‘92 en het Forum 2004. Deze grootschaligeevents, en de stedenbouwkundige en infrastructurele projecten die ermee gepaardgingen, zorgden voor een zeer belangrijke stedelijke metamorphose.

HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – Jaren ’80 - 2008

oppervlakte inwoners densiteit

Barcelona 98 km2 1,6 M. 15.800 p/km2

Metropolitaan gebied 628 km2 2,9 M. 4.650 p/km2

Metropolitane regio 3.200 km2 4,6 M. 1.400 p/km2

Catalonië 32.000 km2 6,7 M. 210 p/km2

1980 - 1986. schaal van de wijk: pleinen, straten en parken.1986 - 1992. Stedelijke schaal: kustlijn, wonen en residentiële gebieden1992 - 2004. Metropolitane schaal: Infrastructuur & strategische zones

HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – Jaren ’80 - 2008

HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – stedelijke acupunctuur

HISTORISCHE EVOLUTIE - Barcelona – stedelijke schaal

HISTORISCHE EVOLUTIE - Barcelona – metropolitane schaal

HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona - crisis

Maar Spanje bevindt zich nu in een zeer diepe crisis:- Hoge werkloosheidscijfers- Vastgoedcrisis- …

De maatschappelijke condities voor stedelijke ontwikkelingzijn dus enorm veranderd.

HISTORISCHE EVOLUTIE - SPANJE – ghost towns

Valdeluz, ghost town in Spanje

Twee voorbeelden om aan te geven dat de kaarten in Europa herverdeeld zijn.Allebei tonen ze aan dat het realiseren van complexe stedelijke projectenfundamenteel anders is dan 5, 10 tot 30 jaar geleden, afhankelijk van de regio.

Niet alleen zijn de projecten financieel onhaalbaar, de man in de straat gelooft ookniet meer in de toegevoegde waarde van deze investeringen. Het geloof in grotemaatschappelijke en infrastructurele projecten is drastisch veranderd.

• België is volledig verstedelijkt, heeft een dens infrastructuurnetwerk en mengelooft niet meer dat megalomane projecten zouden leiden tot een betereleefomgeving. Mensen willen een afweging waarbij niet alleen infrastructureleaspecten worden bekeken, maar ook hun impact op de omgeving. Ze willendat alle aspecten in rekening worden genomen voordat een projectgerealiseerd wordt en zware investeringen onze portefeuille zullen raken.

• Barcelona’s opmars is ook gestopt, niet geleidelijk zoals in België, maar zeerabrupt, door de globale financiële crisis die Spanje door elkaar heeft geschud.

Vandaag zitten we in Europa, maar ook bijna op wereldschaal in een periode van totaal veranderde wetmatigheden.

HISTORISCHE EVOLUTIE – Europa: kaarten herverdeeld

Cartoon Oosterweel (Gazet van Antwerpen) Cartoon Uplace (Gazet van Antwerpen)

Er zijn vele redenen waarom projecten vandaag een langere en/of moeizame pre-ontwikkelingsfase kennen, of waarom grootschalige projecten zoals Oosterweel,Uplace vast komen te zitten.

Deze voorbeelden bewijzen dat als infrastructuurprojecten op de klassiekemanieren – zoals 30 jaar geleden in België - worden aangepakt, met de ambitieom alles op te lossen en een te groot geloof in technologie, ze terecht komen inellenlange procedures, de bevolking reageert, en de projecten financieelonhaalbaar worden.

HISTORISCHE EVOLUTIE - STEDELIJKE TRANSFORMATIE

België en Barcelona

KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?Communicatiestoornis

In allerlei nieuwe projecten merken we een bijzonder grote communicatiestoornis:

- tussen overheid en privé-sector,

- tussen bevolking en overheid,

- tussen actie-groepen en privé-sector,

- …

Oosterweel – communicatie op verschillende frequenties

“fijn stof”

“groen landschap tussen twee zijden van de singel”

“Antwerpse mobiliteit aanpakken”

BAM‐tracé

KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?Communicatiestoornis

Project U-place

KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?Communicatiestoornis

KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?Financiële aspecten

Aberrante voorstellen

Barcelona Ronda de Dalt –geïntegreerd in het stedelijk weefsel / beperken voor stedelijke integratie, voor betaalbaarheid, voor leefbaarheid.

Doorsnede Oosterweel – zwevend boven de stad / 16 rijstroken afrittencomplex / blind voor de stedelijke ontwikkeling

KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?

NOOD aan een U-turn

Een fundamenteel andere aanpak:

Niet alleen de proceduresNiet alleen de fiscale constructies

MAAR:

het hele procesHet aandeelhouderschapde inhoudelijke aanpak de marktconformiteitde draagvlakvormingen zelfs intuïtie…

innoveren is troef

We moeten proberen maatschappelijke tendensente begrijpen en te interpreteren

- niet afwijzend toezien -of ons vastklampen aan wat we kennen

maar in ecosystemische teamsoplossend zoeken naar een nieuwe werkvormen,

processen, en consensus, binnen een steeds veranderende realiteit:

ambitieus, kwalitatief, beheersbaar, duurzaam, financierbaar, geïntegreerd, gedragen, geco-creëerd,

impactgedreven, actiegericht

NOOD aan een U-turn

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling1. ECOSYSTEEM – MULTIDISCIPLINAIR TEAM

SYSTEEM

INTEGRATIE DETAIL

Een visie is gebaseerd opmeerdere punten: vertrekkendvan sociale trends, rekeninghoudend met de thema’s vaneen projectgebied en binnen eenalgemeen conceptueelframework, zodat het project incontact blijft met de realiteit.

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling2. ONTWERPEND ONDERZOEK

Op niveau van systeem – integratie - detail

SYSTEEM

INTEGRATIE DETAIL

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling2. ONTWERPEND ONDERZOEK

Op niveau van systeem – integratie - detail

Verkaveling 250 woningen

Weinig parken

kerkhofpad

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling3. PROCES STRATEGIE – STAP VOOR STAP GECONTROLEERD

Vanuit het ecosysteem

Klassieke aanpak

Gecontroleerde stap-voor stap aanpak

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling3. PROCES STRATEGIE – STAP VOOR STAP GECONTROLEERD

Vanuit het ecosysteem

INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling4. TECHNOLOGIE

Nieuwe media, nieuwe technologie, de taal van de techniekers

Nieuwe mediaGoogle maps en streetviewGPS-applicatiesGIS-informatie…

Nieuwe technologiei-phoneElectrische autoGoogle driverless carPlooifiets…

De taal van de techniekersInleven in technische kennis om te komen toteen inhoudelijk diepgaand, realistisch entechnisch haalbaar project: financieel,operationeel, programmatorisch, technisch

INNOVATIE in stedelijke ontwikkelingParallelle sporen in constante wisselwerking

RUIMTE JURIDISCHDRAAGVLAKBEHEER

Werken in parallelle sporendie permanent in interactiezijnOm de complexiteit van hetproject te vatten en eengelaagd project te bekomen

Voorbeeld aanpak project

AANDACHTSPUNTENCommunicatie

Constant intermediërenConstant oplossingsgericht zoeken

Zoeken naar de juiste schaal – toekomst-bestendig / crisisbestendig

De aangepaste schaal: 2 rijstroken is eenvoudiger/betaalbaar te overdekken, 3 niet.

Vertrekken van schaarste: werken met een beperkt budget doet creatief denken:- Niet veiligheid + comfort + breedte + … = overdimensie = monosectoraal- Maar veiligheid = onderhoud = exploitatie = communicatie => is niet enkel beton

Ronda de Dalt

AANDACHTSPUNTENProgramma: vertrekken vanuit schaarste <-> aberrante projecten

Het maken van een masterplan/project, rekening houdend met het feit datdelen van het project zullen falen tijdens het proces=> van een succesvol project ‘faalt’ ongeveer 20-30%

Door dit in rekening te brengen, ontwerp je een ander plan/project

AANDACHTSPUNTENOpsplitsbaarheid van het project

1. Stedelijk front2. Paradeplein en courtines3. Stadsbastion4. Tenailles, bastion en droge gracht5. Intra muros6. Bebost glacis7. Stadswal en toegangsdreef

AANDACHTSPUNTENOpsplitsbaarheid van het projectAanpak project Citadel van Diest

AANDACHTSPUNTENOpsplitsbaarheid van het projectVoorstel aanpak project Oost-Duinkerke

Forum van de Culturen rond 3 thema’s: culturele diversiteit, duurzame ontwikkeling, voorwaarden voor vrede

Mikhail Gorbachov

geheugenboom, Els Comediants

AANDACHTSPUNTENDeadlines creëren: alle actoren achter 1 verhaalFORUM de les cultures 2004 - Barcelona

bottom-up – mensen betrekken – co-creatie –creëren van dynamiek

maak het eens concreet

Groot evenement voor rampzalige krimp?

AANDACHTSPUNTENDeadlines creëren: alle actoren achter 1 verhaal: communiceerbaarIBA parkstad Limburg

Strategische plannen, groot en complex –toch van bij dag 1 mogelijk om hetvia kleinere acties in gang te zetten – quick wins

- Rekenen met politieke timing van projecten - het project onomkeerbaar maken,- zorgen dat er geen weg terug meer is- Zorgen dat mensen, ondernemers, jongeren zich achter het project kunnen schragen en het mee helpen groeien.

AANDACHTSPUNTENImpactgedreven en actie-gerichte projectenIBA parkstad Limburg

PANELGESPREK - STELLINGEN

(1) Waarom is het noodzakelijk om de civiele maatschappij en private actoren meer te betrekken?

(2) Wat moet de overheid doen om dit mogelijk te maken?

(3) Welke zijn de succesfactoren?