werelddag van de stedenbouw

OV‐projecten in Vlaanderen.Kansen voor een andere ruimtelijke ordening ?

Johan Van Reeth12.11.2013

PROBLEEMSTELLINGRegionale verplaatsingsbehoefte

  Regionale verplaatsingen Omvangrijk door ruimtelijke context Zeer diffuus

PROBLEEMSTELLINGRegionaal OV‐aanbod

  Regionale verplaatsingen Omvangrijk door ruimtelijke context Zeer diffuus

  Huidig regionaal OV is nevenproduct van Trein‐netwerk: stoptreinen Bus‐netwerk: streeklijnen

M. Blondia – E. De Deyn

PROBLEEMSTELLINGMismatch tussen behoefte en aanbod

  Regionale verplaatsingen Omvangrijk door ruimtelijke context Zeer diffuus

  Huidig regionaal OV is nevenproduct van Trein‐netwerk: stoptreinen Bus‐netwerk: streeklijnen

  Resultaat: sterke dominantie wegverkeer

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0‐3 km3‐5 km 5‐10km

10‐20km

20‐30km

30‐40km

40‐50km

50‐70km

> 70km

auto

te voet

fiets

bus tram metro

trein

M. Blondia – E. De Deyn

WOON‐WERK VERPLAATSINGEN 2007 (FOD ECON)

PROBLEEMSTELLINGMoeizame realisatie nieuw regionaal OV

SPARTACUS

GEN BRUSSEL

Oorzaken ? Vereist zeer grote investeringen Actueel vervoerpotentieel eerder beperkt Maatschappelijk draagvlak ontbreektWeinig fysieke ruimte beschikbaar Bestuurlijke versnippering (NMBS – De Lijn) Complexe regelgeving (RO, milieu) Geen cultuur van “grote projecten” (meer) …

Bovendien:  Vraagvolgende netwerkenWeinig relatie met het ruimtelijk beleid

PROBLEEMSTELLING

Geen impact van de OV‐operator op het ruimtelijk beleidWeinig animo bij de “bevoegde” overheden

Afstemming OV op ruimtelijke dynamiek ?

PROBLEEMSTELLING

(En de subsidiariteit maakt het alleen maar erger)

Verkokerd beleid inzake ruimte en mobiliteit

SBO Orderin’Forganising rhizomic developmentalong a Regional pilot networkin Flanders

2010 – 2013

ConsortiumKU Leuven (OSA)BUURUHasselt (IMOB) VUB (Mosi‐T)Univ. Paris‐Est (Lab’Urba)

O R G A N I S I NG R H I Z O MI C DE V E LO P M E N T AL O N G A R EG I O N A L PI L O T N E TW O R K I NF L A N D E R S‘

  1.  Is het mogelijk om een succesvol regionaal 

OV netwerk binnen de sterk gefragmenteerde ruimtelijke ordening van Vlaanderen te ontwerpen, dat op lange termijn voldoende economische, sociale en milieuvoordelen biedt ?

   2.  Kan dit regionaal OV netwerk als hefboom 

dienen om op lange termijn de gesuburbaniseerde ruimtelijke ordening van Vlaanderen te herstructureren? 

SBO‐PROJECTOnderzoeksvragen

SBO‐PROJECTCasestudy: regio Leuven

regio Leuven gordel zorggebied

Inwoners 592.000 16% 17% 67%

schoolbanken 131.000 44% 11% 45%

tewerkstelling 202.000 31% 9% 60%

diensten 35.000 36% 4% 60%

handel 38.000 18% 10% 72%

1777

DIESTAARSCHOT

1831

1890

1920

1960

2010

SITUATIESCHETSMoeilijke positie regionaal OV

PERIFERE ONTWIKKELING

Diffuse spreiding wonen en werkenGrotere verplaatsingsafstanden

DOMINANT AUTOGEBRUIK

Moeilijke doorstroming OV

MAAKT MOGELIJK

CREËERT AFHANKELIJKHEID

OPENBAAR VERVOER IN NEERWAARTSE SPIRAAL

Vlaams Verkeerscentrum, 2008Ochtendspits (8‐9u)

SITUATIESCHETSVerplaatsingen: motief en modus

41%

35%

25%

In Leuven

werk

school

overig

32%

27%

41%

In het zorggebied

57%23%

20%

In Leuven

auto

OV

zacht

70%

17%

14%

In het zorggebied

SITUATIESCHETSVerplaatsingen in Leuven

26%

20%

14%

10%

12%

18% intern verkeer binnen Leuven

vertrek uit Leuven

naar Leuven vanuit gordel

naar Leuven vanuit zorggebied

naar Leuven vanuit VL/BXL

transit via secundaire wegen

25.000 autoritten in Leuven (2008, 8‐9u, zonder transit E40/E314)

Vlaams Verkeerscentrum, 2008Ochtendspitsuur (8‐9u)

43%

15%

42%

binnen Leuven

66%

30%

4%

naar Leuven

73%

26%

2%

vanuit Leuven Auto

OV

Zacht

57%23%

20%

naar/van/in Leuven

18.75443%

7.57217%

17.33040%

internvan Leuvennaar Leuven

SITUATIESCHETSHuidig busnetwerk regio Leuven

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

groei De Lijn regio Leuven

SITUATIESCHETSTendens naar een duale regio

DREIGENDE CONGESTIE;PERFORMANTIE BUSNET DAALT

STEDELIJKE STRUCTUUR BEREIKT LIMIET

DRUK OP OPEN RUIMTE;VERMINDERDE LEEFBAARHEID

EEN STA

D M

ET 

GRO

EIPIJNEN

SITUATIESCHETSTendens naar een duale regio

DOMINANT AUTOGEBRUIK;LAAG POTENTIEEL O.V.

LAGE DENSITEIT;TANENDE VOORZIENINGEN

VERSNIPPERING LANDSCHAP;AANTASTING ECOSYSTEEM

EEN REG

IO DIE 

SUBU

RBAN

ISEERT

SITUATIESCHETSAfwenteling heeft een boomerang‐effect

DREIGENDE CONGESTIE;PERFORMANTIE BUSNET DAALT

DOMINANT AUTOGEBRUIK;LAAG POTENTIEEL O.V.

STEDELIJKE STRUCTUUR BEREIKT LIMIET

LAGE DENSITEIT;TANENDE VOORZIENINGEN

DRUK OP OPEN RUIMTE;VERMINDERDE LEEFBAARHEID

VERSNIPPERING LANDSCHAP;AANTASTING ECOSYSTEEM

AFWEN

TELING

EEN STA

D M

ET 

GRO

EIPIJNEN

EEN REG

IO DIE 

SUBU

RBAN

ISEERT

Verdere verdichtingBehoefte deels opgevangenGroei inkomende pendelGrondreserves uitgeput

Resultaat:Structurele congestie Centrumpositie onder druk

UITDAGINGENOngewijzigd beleid zal leiden tot “lock‐in”

  Verdere periferiseringOnbeperkte grondreserveSterke auto‐afhankelijkheid

  Resultaat: OV in neerwaartse spiraalStijgende vervoer‐armoedeAfkalving voorzieningen

AFBAKENING REGIONAAL‐STEDELIJK GEBIED LEUVEN

UITDAGINGEN

Ondergrens: bevolkingsprognose federaal planbureau Levensverwachting, vruchtbaarheid Migratie 

Bovengrens: correctie o.b.v. groei KU Leuven Trendmatige groei onderwijs Trendmatige groei kenniseconomie

Inrekening kotstudenten

Gecorrigeerde demografische prognose regio Leuven: “vork”

630.361778760

850.597

778.588

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1000000

2010 2020 2030 2040 2050

extra tew. + kot

FP + kot

extra tew.

prognose FP

groei bevolking regio Leuven 2030 2050

prognose Federaal Planbureau +69.003 112% +115.569 120%

prognose o.b.v. groei KU Leuven +126.163 121% +187.578 132%

prognose kotstudenten +22.236 159% +32.658 187%

groei tewerkstelling arrond. Leuven 2030 2050

prognose Federaal Planbureau +5.743 106% +9.751 110%

prognose o.b.v. groei KU Leuven +28.160 129% +40.385 141%

UITDAGINGENKlimaatdoelstellingen

Uitstoot transport: +4,4% (1990‐2009) Aandeel wegtransport daarin: 98%

Uitstoot alle andere sectoren samen : ‐17,6%

Ingrijpende aanpassing transport cruciaal voor klimaatdoelstellingen !

Leuven klimaatneutraal 2030: modal shift 3x 33%

‐6000 ‐4000 ‐2000 0 2000 4000 6000 8000

verwarming gebouwen(residentieel)

andere

afval

landbouw

industrie (energie)

industrie (processen)

verwarming gebouwen(tertiair)

transport

Evolutie uitstoot kiloton CO2eq. (MIRA)

De “trias energetica” toegepast op mobiliteit:

1. VERPLAATSINGEN BEPERKENMinder verplaatsingenKortere verplaatsingen

2. “MODAL SHIFT” VERBETERENMéér te voet en per fietsMéér met het openbaar vervoer

3. UITSTOOT WEGVERKEER REDUCERENSchonere verbrandingsmotorenElektrische voertuigen

UITDAGINGEN

Groei OV met factor 2 tot 2,5 (2030)Nodig voorVrijwaring groei o.i.v. KU LeuvenStabilisering wegverkeerKlimaatdoelstellingen

Fundamenteel ander OV netwerk vereistCapaciteit en comfortDoorstromingNabijheidBundeling

Vereiste groei OV

128% TREND

144% TREND+

163% TB120+

137% TB110

183% TB110+

158% TB100

205% TB100+

179% TB90

225% TB90+

200% TB80

246% TB80+

2008 2020 2030 2040 2050

60% 56% 52% 47% 42% 37%

22% 24% 27% 31% 34% 37%

18% 19% 21% 23% 24% 26%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

TREND+ TB 120+ TB 110+ TB 100+ TB 90+ TB 80+

zacht

OV

auto

MODAL SPLIT IN 2030 (MAXIMAAL GROEISCENARIO)

GEBRUIK O.V. IN REGIO LEUVEN

DUURZAMEGROEI

TOEKOMSTPERSPECTIEF

Concentratie van ruimtelijke ontwikkeling Bundeling van vervoerstromen Draagvlak voor voorzieningen Vrijwaring van open ruimte

Groei inzetten als hefboom voor uitbouw OV netwerk Bestaande attractiepolen bedienen Nieuwe functies op goed ontsloten plaatsen Ontwikkelingen dragen mee nieuwe infrastructuur

MOBILITEIT stuurt ONTWIKKELING vrijwaart OPEN RUIMTE

REGIONALE STRUCTUUR

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUURBestaande vervoercorridors

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUUR

TREINLIJNENTRAMLIJNENSNELBUSLIJNEN

Hybride netwerk regionale OV lijnen

Mobiliteitsvisie De Lijn 2020

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUURGedifferentieerd ruimtelijk beleid

LEUVEN

TIENEN

DIESTAARSCHOT

TERVUREN

REGIONALE STRUCTUURHoogdynamische structuur

LEUVEN

TIENEN

DIESTAARSCHOT

TERVUREN

REGIONALE STRUCTUUR

2010

LEUVEN ADMINISTRATIEF 93.332 16%

LEUVEN VINGERSTAD 130.388 22%

CENTRA KLEINE STEDEN 42.914 7%

KERNEN GROTE DORPEN 144.780 24%

KERNEN KLEINE DORPEN 36.183 6%

KERNEN NIET BEDIEND 79.352 13%

BUITEN KERNEN 159.045 27%

REGIO 592.662

Hoogdynamische structuur

LEUVEN

DIESTAARSCHOT

TERVUREN

REGIONALE STRUCTUURLaagdynamische structuur

LEUVEN

TIENEN

DIESTAARSCHOT

TERVUREN

REGIONALE STRUCTUURLaagdynamische structuur

LEUVEN

TIENEN

DIESTAARSCHOT

TERVUREN

2010

LEUVEN ADMINISTRATIEF 93.332 16%

LEUVEN VINGERSTAD 130.388 22%

CENTRA KLEINE STEDEN 42.914 7%

KERNEN GROTE DORPEN 144.780 24%

KERNEN KLEINE DORPEN 36.183 6%

KERNEN NIET BEDIEND 79.352 13%

BUITEN KERNEN 159.045 27%

REGIO 592.662

REGIONALE STRUCTUUROntwikkelings‐ en verdichtingspotentieel

INWONERS < 1 KM

2020:  322.000 (54%)2030:  419.000 (61%)2050:  473.000 (64%)

INVULLING AANBOD 2030 2050

SCEN. PLANBUREAU 27% 50%

SCEN. EXTRA GROEI 49% 77%

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUURLocalisatie bevolkingsgroei

Intermediair groeiscenario 2010 2030 2050 aandeel in groei

LEUVEN ADMINISTRATIEF 93.332 16% +20.066 +21% +33.183 +36% 21%

LEUVEN VINGERSTAD 130.388 22% +29.869 +23% +49.620 +38% 31%CENTRA KLEINE STEDEN 42.914 7% +14.201 +33% +23.591 +55% 15%KERNEN GROTE DORPEN 144.780 24% +32.303 +22% +53.661 +37% 34%KERNEN KLEINE DORPEN 36.183 6% +13.886 +38% +23.066 +64% 15%KERNEN NIET BEDIEND 79.352 13% +4.761 +6% +7.909 +10% 5%

BUITEN KERNEN 159.045 27% 0 0% 0 0% 0%

AANGROEI +95.020 +16% 157.847 +27% 100%

BEVOLKING 592.662 100% 687.682 750.509

REGIONALE STRUCTUUROntwikkelings‐ en verdichtingspotentieel

LEUVEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

Intermediair groeiscenario0 2010 2030 2050 aandeel 

in groei

LEUVEN ADMINISTRATIEF 16% +21% +36% 21%

LEUVEN VINGERSTAD 22% +23% +38% 31%CENTRA KLEINE STEDEN 7% +33% +55% 15%KERNEN GROTE DORPEN 24% +22% +37% 34%KERNEN KLEINE DORPEN 6% +38% +64% 15%KERNEN NIET BEDIEND 13% +6% +10% 5%

BUITEN KERNEN 27% 0% 0% 0%

AANGROEI +16% +27% 100%

REGIONALE STRUCTUURBodem

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUURWaardevolle open ruimte

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

REGIONALE STRUCTUURSynthese

LEUVEN

TIENEN

DIEST

AARSCHOTMECHELEN

OTTIGNIES

TERVUREN

BRUSSEL

TRANSITIEPAD

Uitdagingen voor gemeenten: 

Grotere bestuurlijke autonomie van gemeenten Veel beleidsthema’s hebben bovenlokaal karakter Beperkte middelen

Uitbouw van interbestuurlijke samenwerking:

Vrijwillig samenwerkingsverband tussen gemeenten: gezamenlijke doelen Akkoorden met Vlaamse en provinciale overheden Onderlinge afstemming van het beleid Operationalisering via intercommunales Bestuurlijke reorganisatie op langere termijn:

Gemeentelijke fusies, regionaal bestuur, …

SAMENWERKING TUSSEN GEMEENTEN (1)

TRANSITIEPAD

Van concurrentie naar solidariteit

Wegwerken van mechanismen (fiscaliteit, subsidies) die concurrentie in de hand werken

Incentives voor samenwerking vanuit hogere niveaus

Naar een “verevening” tussen gemeenten

Herverdeling van inkomsten uit hoogdynamische activiteiten: • Bewoning• Tewerkstelling

(financiële) herwaardering van laagdynamische activiteiten:• Ecosysteemdiensten (drinkwater, waterbuffering, groene ruimte, …)• Landbouw• Schone energieproductie• Toerisme en recreatie

SAMENWERKING TUSSEN GEMEENTEN (2)

TRANSITIEPAD

Oprichting van “grondbanken”

Gecombineerde financiering aanleg tram‐ en busbanen Obligaties (volkslening) Bancaire kredieten Vlaamse en gemeentelijke begrotingen

Gecoördineerde ontwikkelingen rond haltes Return voor grondeigenaars Aflossing prefinanciering infrastructuur Realisatie voorzieningen Compensatie voor planschade in laagdynamisch gebied

Voorwaarde: grotere rol van de overheden in de gebiedsontwikkeling

ALTERNATIEVE FINANCIERING VAN DE INFRASTRUCTUUR

STEDELIJKE STRUCTUURVerknoping in de agglomeratie

Mobiliteitsvisie De Lijn 2020

STEDELIJKE STRUCTUUR

Cruciaal: Vrije doorstroming !  Verknoping met regionaal en IC netwerk Bediening grote attractoren

Radiale steenwegen meestal niet geschikt Onmisbaar voor wegverkeer Congestierisico neemt toe Te smal voor vrije bedding OV

Opgave:  Eigen bedding voor stedelijke stamlijnen Verbindende wegen zoveel mogelijk ontzien Grote capaciteit kunnen bieden

Randvoorwaarden stedelijk OV

STEDELIJKE STRUCTUUR

STERVORMIG NETWERK Station als hub voor stedelijk vervoer Veel stedelijke lijnen nodig: 

dure infrastructuur en exploitatie Grote belasting van het centrum Grotere reistijd naar west‐ en zuidgordel

Structuur stedelijk stamlijnennet

  CONCENTRISCH NETWERK Ontlasting stationsbuurt: meerdere knopen Verkorting reistijd mogelijk Goede bediening west‐ en zuidgordel Anticipeert op toekomstige ontwikkelingen Minder infrastructuur, hogere frequentie mogelijk

STEDELIJKE STRUCTUURStedelijke stamlijnen: tram (of bus)

STEDELIJKE STRUCTUUR

STEDELIJKE STRUCTUURStedelijke stamlijnen: bus

STEDELIJKE STRUCTUURStedelijke stamlijnen: netwerk

STEDELIJKE STRUCTUURExploitatieschema: metrofrequentie

STEDELIJKE STRUCTUURBediening ontwikkelingsgebieden

STEDELIJKE STRUCTUURVingerstadmodel

STEDELIJKE STRUCTUUROntwikkeling binnen stedelijke vingers

STEDELIJKE STRUCTUURBescherming van groene vingers

TRANSITIEPAD

Opmaak beleidsplannen BRV, Mobiliteitsplan Vlaanderen Provinciale en gemeentelijke structuurplannen Netplan regio Leuven (De Lijn), Plan NMBS 2040

Belangrijke projecten Investeringen Infrabel Heraanleg gewestwegen Nieuwe wetenschapsparken Stedelijke ontwikkelingen in Leuven, Aarschot, Diest, Tienen, … Brabantnet

Maatschappelijke dynamiek Groeiende aandacht voor verkeersleefbaarheid en –veiligheidWoningnood in het Leuvense Verbondenheid bevolking met KU Leuven Groeiende aandacht voor duurzaamheid (oa. LKN 2030)

MOMENTUM