Weer één! Wateringen (2): - in het Westland - in de …...1999/12/22 · Wateringen (2): - in het...

Wateringen (2):- in het Westland- in de Peel- op de Veluwe

Weer één!

De korenmolen vanOttoland

Nr. 12, december 1999

Maandblad over molens en hun opvolgers 2de jaargang, nr. 12

COLOFON

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldMoerdijkstraat 39 2751 BE MoerkapelleTel/Fax: 079-5931303

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgever:dhr. M.G. CoopsDe Schans 10-38 8231 KK LelystadTel.: 0320-220397 / Fax: 0320-220763E-mail adres: [email protected].

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel. 0182-522041

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303

Advertenties:M.G. CoopsDe Schans 10-38 8231 KK LelystadTel.: 0320-220397 / Fax: 0320-220763E-mail adres: [email protected].

J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179

Abonnementen:Tel.: +31 (0)566-621086 / Fax: +31 (079)-5931303Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW)

(Leden van de Vereniging 'De Hollandsche Molen', het Gilde van Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde betalen ƒ 92,50)België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW)Overige landen op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaanAbonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr(exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 1999 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molensactueel 243

Zoeker 247

Column: Het moderne motorleven (1) 247

Wateringen (2): - in het Westland, - in de Peel, - op de Veluwe248J.S. Bakker

Weer één 256J.S. Bakker

De korenmolen van Ottoland 260

Papiermolen: Bladeren 262

Inhoudsopgave tweede jaargang 1999 263

Redactioneel

Dit nummer sluit de tweede jaargang van de Molenwereld af. De Stichting Mo-lenwereld is dankbaar, dat het ook dit jaar weer gelukt is om iedere keer weermet een in onze ogen volwaardig nummer uit te komen. Natuurlijk, er zijn dingenvoor verbetering vatbaar, maar de inspanning die iedere keer weer gemoeid isgeweest met het samenstellen van een nummer geeft niet zoveel speelruimte.Juist in dit opzicht, hopen we, ja moeten we in 2000 zaken beter organiseren.Daar wordt achter de schermen hard aan gewerkt. De resultaten zijn over 1999aanmerkelijk beter dan in 1998, maar het betekent nog niet dat het blad uit degevarenzone is. Vandaar, dat wij voor 2000 uw steun, hetzij financieel, hetzij inandere opzichten hard nodig hebben. Toch treden wij het jaar 2000 met ver-trouwen tegemoet. We hopen in 2000 toch ook weer met kwaliteitswinst te ko-men. Ten aanzien van het blad hebben we als uitgever en redactie echt nogwel een verlanglijstje. De zaken die daar op staan kunnen alleen gerealiseerdworden met groei. Daar zet de Stichting Molenwereld zich voor in, maar niet al-les kan van een kant komen. Wij willen met het blad in 2000 in de diepte en inde breedte groeien, voor u. De Molenwereld gaat per slot voor u open. Groeienis niet alleen ons, maar ook uw belang. Hoe meer zielen, hoe meer vreugd; hoemeer abonnees hoe meer Molenwereld.Helaas is het niet gelukt om in 1999 het noodzakelijke aantal abonnees te be-halen. Toch hebben wij zoveel vertrouwen in de toekomst, dat is besloten om detarieven niet te verhogen. Wel hebben wij om bovenstaande reden gemeendom de (toch hoofdzakelijk symbolische) korting op de abonnementsprijs van ƒ 5,- voor leden van De Hollandsche Molen, het Gilde van Vrijwillige Molenaarsen het Ambachtelijke Korenmolenaarsgilde te verminderen tot ƒ 2,50. Wij hopen, dat u hiervoor begrip heeft.Het is de bedoeling dat wij u bij het januarinummer een nota plus een accept-giroformulier toezenden voor de betaling van uw abonnement/donatie over2000.

Afsluitdatum van de kopij voor het januarinummer van de Molenwereld: 7 december 1999.

Bij de omslag voorzijde: De Zweilandermolen onder Warmond. De Zweilanderpolder werd in 1632 gesticht, waarna deze molen of een voorganger ervan werdgebouwd. Oorspronkelijk ging het om een schepradmolen, maar later is dezevervijzeld, waarschijnlijk in 1832 door de Warmonder molenmaker Melman. In1968 ging de vervallen molen over naar de Rijnlandse Molenstichting die hemin 1968 en en 1994 grote restauraties laat ondergaan. Binnenkort wordt de vijzelvan de molen etc. aangepast aan het verlaagde polderpeil (zie Molenwereld1999-9-174). (foto C.A.M. de Haas).

Bij de omslag achterzijde: Standerdmolen Zelden Rust onder Overasselt. Deze standerdmolen zou zijn bestaan in 1736 begonnen zijn in Geertruidenberg enverhuisde (in 1800???) naar Raamsdonksveer. Daar werden in 1890 twee stenenmolens gebouwd, waaronder ook een Zelden Rust. De standerdmolen moesttoen het onderspit delven en werd gekocht door Gerardus Jacobs die hem inOverasselt liet herbouwen als eerste van zeven door hem gebouwde molens inzuidoostelijk Gelderland en Noord-Limburg. In 1951/1952 raakte de in 1939verdekkerde molen buiten bedrijf. Daarna schreed niet alleen verval voort, maarbij de beruchte novemberstorm op 13 november 1972 liep de molen zwareschade op: het gevlucht werd volledig uit de molen geslagen. De gemeenteOverasselt kocht vervolgens de molen en liet hem demonteren en opslaan. Nalangdurige discussie werd de molen op zijn huidige plaats herbouwd. De inge-bruikstelling was op 4 september 1982. De molen had oorspronkelijk ook eenspoorwiel dat nog twee koppel stenen aandreef; dit alles verwijderd in 1899. Destanderdmolen van Alphen a/d Maas is de enige bestaande standerdmolen diedeze constructie nog heeft. (foto mevrouw C.J. van Eijk-Kapteyn)

2432de jaargang 1999 nr. 12

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

De Zandbelter Molen niet geheelvan de kaart geveegd

In Molenwereld 1999-11-219 werd de sloopgemeld van de zwaar vervallen ZandbelterMolen bij Schalkhaar. De gemetselde on-derbouw van de molen blijft evenwel staanen wordt door de heer Eilders verbouwd totwoonhuis. Hij wil er ook weer een achtkantopzetten, waarvoor vergunning is aange-vraagd. Kap en wieken zullen evenwelachterwege blijven.

Restauratie van de Eendracht inAlkmaar bijna klaar

De restauratie van poldermolen De Een-dracht te Alkmaar is binnenkort afgerond.Als er niets tussen gekomen is dan is de mo-len in week 50 (13-17 december 1999) klaar-gekomen. Op 1 november zijn de roeden(fabrikaat Straathof, lengte 17,6 m) gesto-ken en is men begonnen met ophekken.De lange schoren zijn toen ook aange-bracht. De metselaars hebben enorm veelwerk gehad aan de romp. In plaats van5000 stenen waren 9000 stenen nodig. Be-halve dat echt alle uitgehakte stenen on-bruikbaar waren voor hergebruik bleek deschade ook groter dan voorzien. De romp isnu klaar, aan de waterloop wordt nog ge-werkt. De rechter waterloopmuur, zowelachter als voor de molen, was van de rompafgebroken. De losse achterwaterloopmuuris door de grond ongeveer een halve cmnaar binnen gedrukt. De eerste zolder isweer compleet en de schepradkast met ijs-en teerluik is aangebracht. Ook de afscher-ming van het onderwiel is gereed. De taatsvan de spil moet gerepareerd worden, na-dat bleek dat het staal er vanaf is. Dat bol-ronde stukje metaal lag in 4 stukken los in detaatspot. Op dit moment wordt nog ge-werkt aan de voorwaterloop, het ophek-ken, het gangwerk (nieuwe kammen voorbonkelaar en onderwiel) en de schoeiingaan de polderzijde. Als dat klaar is rest nog

Het doorgezaagde achtkant van deZandbelter Molen bij Schalkhaar (fotoJ. Groenwold).

het aanbrengen van de wachtdeur (er zit-ten bronzen duimen in de arduinen slagstijl),het scheprad (dat al een tijdje ligt te wach-ten) het terugplaatsen van de elektrischeinstallatie en het opknappen van het erf.Wanneer de molen geopend wordt is nogniet vastgesteld. Andreas de Vos

Voorlichtingsbijeenkomst voormolenaars in de Alblasserwaarden de Vijfheerenlanden over ambitieus biotoopproject

‘Stel je zeer neutraal op en zeg niet te harddat je last hebt van die boom’: het moetde molenaars in de Alblasserwaard en deVijfheerenlanden nogal onwennig in deoren hebben geklonken. In redelijk grotengetale waren zij vrijdag 29 oktober jl. naareen voorlichtingsbijeenkomst gekomen inhet gemaal van de Nederwaard te Kinder-dijk. Het had alles te maken met het ambi-tieuze ‘molenbiotoopproject’ waaroverFrank Klören reeds uitvoerig uitweidde inMolenwereld 1999-10.Hij ging als eerste in op het systeem met ‘bi-otoopwachters’, waarbij helaas toch teveel steken vallen. Nu had men voor eengeheel andere aanpak gekozen: bewo-ners van de streek hadden duidelijk te ken-nen gegeven dat zij de ‘openheid van hetlandschap’ zeer op prijs stelden. Eengoede molenbiotoop past in principenaadloos aan bij deze gedachtegang, dusheeft men als zodanig een breed draag-vlak voor ideeën over verbetering van demolenbiotoop.Aad Schouten (voorzitter van het Gilde vanVrijwillige Molenaars, afdeling Zuid-Holland,en molenaar van de Wingerdse Molen bijOud-Alblas) ging hierna nader in op de uit-voering van het project. Feit is dat er de af-gelopen dertig jaar een enorme ‘bomen-lobby’ is geweest. ‘Maar’, aldus Schouten,‘je kunt ook overdrijven, laten we door mid-del van goede voorlichting streven naareen soort van molenbiotooplobby’. Insteekbij deze lobby is het gegeven ‘Er moet vanmolens genoten kunnen worden; je moetze kunnen zien‘. Landschapsbeleving vande molens is hierbij belangrijker dan dewindvang (dat is immers ‘slechts’ een ge-volg hiervan)!Bij de provincie is inmiddels een subsidie-aanvraag ingediend (en gehonoreerd)voor het aanstellen van persoon die zichspecifiek met biotoopvoorlichting aan par-ticulieren zal gaan bezighouden. Van hetgeld wil men ook het kappen zèlf en de

vervangende beplanting (herplantings-plicht!) financieren. Om door dat laatsteniet in dezelfde problemen te komen,wordt gedacht aan het betrekken van eenhovenier bij het plan, die zou kunnen advi-seren op het gebied van laagblijvende be-planting. Schouten benadrukte het belang van hetcreëren van goodwill en goede samen-werking: ‘Ga alstublieft niet lopen zeuren:‘Wij zijn tegen die ‘groende rakkers!’ ofzoiets’.Vanuit de zaal kwam de vraag of de pol-derkeur (die vroeger de molenbiotopenveilig stelde) niet terug in het polderregele-ment kon. Landschapscoördinator SjoerdVeerman kon hierop antwoorden dat dejuridische status van de keur momenteelonderzocht wordt. Om de pessimisten in dezaal op positievere gedachten te brengen,benadrukte Veerman dat de Alblasser-waard en de Vijfheerenlanden thans offi-ciëel te boek staan als een gebied van rust,ruimte en wijdse vergezichten. Zuid-Hollandkrijgt er de komende jaren inderdaad 1600ha. bos bij, maar dat zal gerealiseerd in debuurt van Zoetermeer (Bentwoud), maarzeker niet in de Alblasserwaard en Vijfhee-renlanden!.Namens het Hoogheemraadschap werdgemeld dat zij maandag 1 november alaan de slag zouden gaan bij hun eigenmolen in Hei en Boeicop. Hierna zal menproberen om de biotopen bij hun anderetwaalf molens in orde te brengen: ‘wij willenhet goede voorbeeld geven’.Vol goede moed kondigde landschaps-coördinator Veerman aan dat men over vijfà zes maanden weer bij elkaar wil komenom de eerste resultaten te evalueren... wr.

244 2de jaargang 1999 nr. 12

Bosmolen bij Leiderdorp moetwijken voor de HSL

De molen van de Bospolder onder Leider-dorp wordt verplaatst in verband met deaanleg van de Hogesnelheidslijn. Dat wasal bekend (zie Molenwereld 1998-1-20); degemeente Leiderdorp, sinds 1963 eigenaarvan de molen, wilde de molen verplaatsennaar de Munnikenpolder, maar aan de ge-noemde locatie kleefden bezwaren. Bo-vendien gaat het terrein vijf jaar lang die-nen als gronddepot voor de spoortunnel.Een zoektocht naar een andere locatiebinnen de gemeente leverde geen ge-schikte plaats op. Om die reden zal de mo-len verplaatst worden naar de Lagen-waardsepolder tussen de Ruige Kade ende Batelaan in de gemeente Rijnwoude(voorheen Koudekerk) en daar weer eenbemalingsfunctie krijgen. De verplaatsingzal niet lang op zich laten wachten omdatde werkzaamheden aan de HSL al in april2000 beginnen.

Tijdelijke stilstand voor bovenmolen Driemanspolder

Op zaterdag 18 september moest vrijwilligmolenaar Leo Middelkoop de bovenmo-len van de Driemanspolder onder Leids-chendam voor langere tijd stilzetten in ver-band met de slechte staat van de staart-balk. Inmiddels is er opdracht gegeven totvervanging van de balk: het wordt een sta-len exemplaar met een mooie kromming.Op verzoek van Middelkoop wordt de po-sitie van de bezetketting gewijzigd: nu is hetvaste part verankerd aan de kruibank enmoet het losse part -tig keer om een krui-paal heen geslagen worden; in de nieuwesituatie wordt het net als vroeger: het oogvan de ketting rond de kruipaal en eenklamp voor het losse part op de staartbalk.In Molenleven in Rijnland (foto pag. 51) is tezien dat deze oplossing destijds ook al voordeze molen gold. Logisch, want op dezemanier kan de ketting nooit gaan‘knaaien’ rond de kruipaal. De molen is dus enige tijd tot stilstand ver-

Een binnenkort verbroken molenduodat niet alleen deze, maar veel ansicht-kaarten heeft gesierd: op de voorgrondde Bosmolen in Leiderdorp met op deachtergrond de Doesmolen onderHoogmade.

oordeeld; jammer, want men was net be-gonnen met herstel van het in slechte staatverkerende pleisterwerk op de veldmuren.Na afhakken van deze laag bleek het met-selwerk daaronder slechter dan men hadverwacht; in feite was het slechte metsel-werk de oorzaak van de scheuren in depleisterlaag. Eén en ander is ondertussenhersteld. Jammer ook, omdat de Middel-molen intussen zo goed als gereed is na in-grijpend herstel. Op het ‘verlanglijstje’ voor de bovenmolenstaan nog de vernieuwing van de fokkenplus ophekking van de binnenroede; debuitenroede kreeg in april 1997 al nieuwhoutwerk (toen kreeg de molen overigensal een nieuw kruirad). Diverse andere za-ken, zoals houtwerk rond diverse ramen inde molenromp, kunnen ook herstel dan welvernieuwing gebruiken. Ook zijn diversehekken rond de waterlopen van de molen(vooral die aan boezemzijde) in zeerslechte staat en dringend aan vervangingtoe. Hopelijk is de molen rond de jaarwisselingweer maalvaardig is. De vier zeilen, vanwelke er drie aan de onderzijden niet bestzijn, worden intussen gerepareerd. Leo Middelkoop.

Molenromp Ottoland verplaatst

Het is misschien wel de snelste actie op mo-lengebied ooit. Tijdens het officieuze ge-deelte van de voorlichtingsbijeenkomst inKinderdijk (zie hierboven) werd melding ge-maakt van de op handen zijn sloop van deromp van de korenmolen in Ottoland: ofmen als molenvrienden onder elkaar nietskon regelen om deze molen te behouden?Haast was geboden, want binnen enkeleweken moest de molen weg zijn en de slo-per stond al met zijn kettingzaag klaar!Goed een week later was alles reeds inkannen en kruiken: Op zaterdag 6 novem-ber werd de molen verplaatst naar het(voormalige) ooievaarsdorp bij Groot-Am-mers! Enkele ‘vrijwillige molenmakers’ had-

De Jonge Sophia op weg naar hopelijkeen Verjongde Sophia (foto P.A. Groen).

den de handen uit de mouwen gestokenen een transportondernemer had gratiseen oplegger ter beschikking gesteld.Reeds om tien uur ‘s ochtends stond demolen op zijn nieuwe plaats. Tijdens de na-bespreking, onder het genot van koffie enbroodjes, kende het enthousiasme nauwe-lijks grenzen: ‘We gaan er een stellingmolenvan maken!’. ‘Als het IHC gratis roeden voor De Blokkerkan maken, kunnen ze ook nog wel eenpaar roeden voor deze molen maken’. ‘En dan kunnen ze ook wel een bovenaslassen!’. ‘En de kap dan?’‘Als we roeden en een bovenas hebben,dan komt die kap er vanzelf wel!’. wr.

Restauratie van de Seismolen ènde biotoop

In het kader van de restauratie van de Seis-molen in Middelburg werd de kap afgeno-men. Deze winter zal deze ingrijpend ge-renoveerd worden bij molenmaker Enden-dijk in Terschuur.De biotoopplannen voor de molen zijn zóopmerkelijk, dat we hieronder letterlijk hetkrantebericht (Provinciale Zeeuwse Cou-rant van 3 november 1999) citeren:‘Terwijl de kap in reparatie is bij de molen-maker; zal de gemeente gedurende dewinter alvast beginnen de omgeving ge-schikt te maken voor een operatieve mo-len. ‘Rond een draaiende molen kunnengeen bomen staan’, vertelt W. van derVeur, sectiehoofd Bouwkunde van de ge-meente Middelburg. ‘Die vangen alle windaf. De Seismolen staat nu helemaal inge-kapseld door bomen. Daarom gaan wij inde winter de kaprijpe bomen vast wegha-len’. Uiteindelijk moeten vrijwel alle bomenin een straal van honderd meter rond demolen weg. Alleen aan de kant van hetcentrum kunnen ze blijven staan, want vandie kant heeft de molen toch al te veel

De Middelburgse Seismolen in 1920.


windstoringen. ‘De gemeente Middelburgheeft ook het groen op het Bolwerk in be-heer, dus dat is misschien een beetje te-genstrijdig. Het zal wel een behoorlijk kaleboel worden. Maar de molen heeft hetwindrecht (recht op een vrije omgeving endaardoor voldoende wind) en dat is hetoudste recht. We kunnen op basis van datrecht de kap desnoods afdwingen’’.Voorstel van de MW-redactie: Kunnen dieMiddelburgse gemeenteamtenaren niet inhet hele land orde op zaken komen stel-len? wr.

Zilveren scherphamer voor Johan Hoefkens

Tijdens de najaarsvergadering op 5 no-vember van de Vereniging De ZeeuwseMolen kreeg molenmaker Johan Hoefkensde zilveren scherphamer uitgereikt voor zijnbijzondere inzet aan de Zeeuwse molens.Hoefkens was in het begin van de jaren ze-ventig een der eerste gediplomeerde vrij-willige molenaars in Zeeland. Tevens was hijeen van de oprichters van De ZeeuwseMolen. Hij heeft jarenlang de molen vanDomburg met veel liefde en zorg als vrijwil-lig molenaar bemalen en leidde ook weervrijwilligers op. Enige jaren geleden ves-tigde hij zich als zelfstandig molenmaker inMiddelburg. Daarmee kreeg de provincieweer een molenmakersbedrijf binnen haargrenzen. De oude molenmakersbedrijvenvan weleer bleven alleen in herinneringvoortleven zoals Van den Hamer, Van Rietom er maar een paar te noemen. Hij heeftinmiddels al een paar grote restauratiesachter de rug of onder handen, zoals demolens van Aagtekerke en Dreischor.

Waterwerken bij de Collse Molenin Eindhoven voltooid

Sinds eind oktober zijn de werkzaamhedenaan de Collse watermolen beëindigd. Debrugdekdelen waren namelijk in slechtestaat en de landhoofden vertoondenscheurtjes. Aanvankelijk zouden alleen deslechte brugdekdelen vervangen wordenen de landhoofden zouden gerepareerden gevoegd worden. Er werden schotten inde molentak van de Kleine Dommel gezet,waarachter een aarden dam werd aan-

gelegd. Vervolgens is het gedeelte tussende sluizen en deze dam leeggepompt.Toen bleek dat er meer aan de hand was,de landhoofden bleken gescheurd te zijnen de houten vlonder onder de brug, dieaansluit aan de drempel van de sluizen,was grotendeels vergaan. De gemeenteEindhoven heeft toen besloten om nieuwefunderingen aan te laten leggen waaropde nieuwe landhoofden gemaakt zoudenworden.Allereerst werd op het grondbed een werk-vloer van trascement gestort, hierop kwameen vloer van gewapend beton endaarop kwamen de keerwanden te rusten.Deze keerwanden zijn gemaakt van betonen voor ‘t oog voorzien van “voorzetwand”in metselwerk.Een belangrijk aandachtspunt tijdens dezewerkzaamheden was het kwelwater. Door-dat de beek voor de molen leeggepomptwas moest de drempel van de sluizen dedruk van het water in de molenkolk tegen-houden. Uiteindelijk werd deze tijdens hetstorten door een kraan geholpen. Bij devoltooiing van de vloer was dit probleemuit de wereld. Later is ook nog de be-schoeiing vervangen in verband met mo-gelijke onderspoeling.Door de bug te vernieuwen blijft het mo-leneiland goed bereikbaar, dit onder an-dere voor natuurliefhebbers die hier deflora en de fauna willen bekijken (in de af-gelopen weken is zelfs een ijsvogeltje ge-signaleerd), maar vooral om het molenge-bouw op het moleneiland bereikbaar tehouden voor de toekomstige restauratievan de oliemolen!De nieuwe brug is door een constructiebu-reau berekend en zodoende weten we nudat de lastdruk tien ton bedraagt. Vroegerwas altijd maar de vraag of de brug de lastzou kunnen dragen...Tijdens de werkzaamheden zijn alleen en-kele stukken blauwe steen gevonden engeen verdere gebruiksvoorwerpen, zoalsdie wel te voorschijn kwamen bij de werk-zaamheden aan de beschoeiing van demolenkolk zo’n zes jaar geleden.Een prettige bijkomstigheid gedurende deuitvoering van de werken was het drogeweer. Nu maar wachten totdat ook in Eind-hoven olie geslagen kan worden. Mark Dwarswaard.

Molenmuseum Oerle krijgt archeologisch molenmateriaal

Het Molenmuseum aan het Hoogeind teOerle, gemeente Veldhoven, krijgt van deStichting Historisch Erfgoed Veldhoven(SHEV) bij wijze van schenking een collectiearcheologische relicten. John de Jong,bouwer en eigenaar van het museum (ge-legen naast zijn stellingmolen), heeft dezeverzameling op 30 oktober 1999 in ont-vangst genomen. Het archeologisch mate-riaal is afkomstig van een uit de middel-eeuwen daterende banmolen, die eertijdsin de Molenvelden tussen Zandoerle enKnegsel stond.In de periode juli 1990 - september 1992heeft de Archeologische Groep Oerle on-

De Collse Molen in Eindhoven-Ton-gelre (foto P. Grund juli 1977).

Het molenmuseum met de molen SintJan aan het Hoogeind in Oerle. Hetmuseum heeft het uiterlijk van een bijde molen horende bedrijfswoning (fotoIrene Rijkse-Jansen, SHEV).

derzoek gedaan naar overblijfselen vanwindmolens uit het verre verleden vanOerle.De Archeologische Groep Oerle is thanseen sectie binnen de SHEV. Na overlegheeft het bestuur van Erfgoed Veldhoveningestemd met de schenking aan het mu-seum.Het archeologisch materiaal, dat destijdswerd gevonden, is nu naar het nieuwe mo-lenmuseum gegaan. Het bestaat ondermeer uit een groot aantal fragmenten vanbasalt-molenstenen, metalen voorwerpenen scherven aardewerk.Voor 1462 stond de molen op het punt ‘ter-meulenpael van Sandt Oers’ geheten,daarna (tot 1914) stond hij op de plaats,door de archeologen de ‘Molenberg’ ge-noemd. Op het oudste punt ligt een (zeer)grote keisteen; de Molenberg is toeris-tisch/recreatief ingericht.De SHEV heeft in 1993 een boek over demolenhistorie van Oerle uitgegeven. Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven.

Nieuwe balie voor de molen vanRavenstein

Bij de grote restauratie van 1996 bleef hetmaken van een nieuwe balie voor molenDe Nijverheid in Ravenstein uit geldgebrekachterwege. Inmiddels was de oude der-mate slecht, dat wel tot vernieuwing moestworden overgegaan: veel mensen liepener niet meer met een gerust hart overheen.Inmiddels is de voorheen eiken balie ge-heel vernieuwd in tropisch hardhout. Daar-mee was 95.000 gulden gemoeid, waarinde gemeente voor 40.000 gulden bijdroeg.In de toekomst moet het binnenwerk vande molen onder handen genomen wor-den, maar daarvoor ontbreken nu de mid-delen nog.


Geen twee maar drie

In vorige nummer van de Molenwereld iseen artikel opgenomen over twijfelachtigerestauraties van molenrompen in Noord-Brabant. Binnen korte tijd zijn twee goedeen mooi gelegen molenrompen onderhanden genomen op een manier die toe-komstig herstel in oude glorie als molen vrij-wel uitsluit. Er kan een derde aan toege-voegd worden: de molen van Riel. Eensstond op deze plaats een standerdmolendie in 1741 afbrandde en herbouwd werd.In 1855 ging ook deze molen in vlammenop, waarna het jaar erop een nieuwe ste-nen beltmolen werd gebouwd. In 1929stelde molenaar Van Riel de molen buitenbedrijf: voortaan werd er met een diesel-motor gemalen. De molen werd onttakeld,waarbij onderdelen naar de molen van Hil-varenbeek gingen en een roe werd gesto-ken in een der beide molens van Goirle.Molenaarsdochter Jolanda van Rieltrouwde met John van Lieshout. Het echt-paar wilde aanvankelijk de molen inrichtenals woning, maar zag daar vanaf omdatmen problemen vreesde met vochtdoor-slag. In plaats daarvan werd een woninggecreëerd op de plaats van de molenbelt,terwijl men nu de romp zelf aan het op-knappen is met onder andere nieuwe vloe-ren en herstel van het metselwerk. In deromp vond van Lieshout nog herinneringenaan de mobilisatie tijdens de Eerste We-reldoorlog, zoals de namen van soldaten. De molen van Riel staat op de kaart bij DeBrabantse Molens ook aangegeven als‘landschappelijk bijzonder fraai gelegen’.De opmerking is nu even perspectiefloosals bij de molen van Gemonde. Het rom-pen- en stompenverhaal blijft een voortdu-rende ergernis voor veel molenliefhebbers(zie ook elders in dit nummer).

De onttakelde korenmolen van Riel.

Molenmaker gevraagd voor Ostfriesland

In het Noord-Duitse Ostfriesland, tegen deNederlandse provincie Groningen aan, be-kend om zijn rijke molenbestand, is er te-genwoordig geen molenmaker meer ac-tief voor het onderhoud aan de molens.Het zijn meestal achtkanten, zowel stelling-molens als grondzeilers. In de meeste ge-vallen voorzien van zelfzwichting en uitge-rust met een windroos. In Ostfriesland be-staat er nu behoefte aan een nieuwe mo-lenmaker.Welke jonge Nederlandse molenmakerdurft het aan om in Ostfriesland een bedrijfte beginnen? Kennis van de Duitse taal, dearbeidswetgeving en de Duitse bedrijfs-economie zijn vereist. Er is een werkplaatsmet woning en grote tuin in Ostgroßefehn(l0 km ten zuiden van Aurich) beschikbaarmet goede logistieke verbindingen.Gegadigden kunnen contact opnemenmet Heyo Steenblock, Neufirrelerstraße 50,D-26670 Uplengen-Neufirrel, Duitsland, tele-foon 0049-4956-614, fax 0049-4956-3346.Martin E. Van Doornik.

Nieuwe kansen voor ambachtelijke korenmolens?

Op 19 oktober jl. vond in het NederlandsBakkerij Centrum (NBC) te Wageningeneen studiemiddag plaats voor ambachte-lijke bakkers en hun mogelijkheden op de‘EKO-markt’. Laatstgenoemde is de laatstejaren sterk in opmars. Een aantal gegevens:Het aantal ecologisch producerende be-drijven groeide van 450 in 1993 tot 11.000 in1999. De omzet in de EKO-markt groeit delaatste jaren met 22% per jaar. Het aantalkopers van EKO-producten is de afgelopenjaren met 50% toegenomen.Gezien deze ontwikkelingen is het logischdat ook ambachtelijke bakkerijen eengraantje in deze markt willen proberenmee te pikken. Tijdens de studiemiddag -die door een spreker ter plaatse reeds alseen ‘mijlpaal’ werd bestempeld - blekendeze kansen zeer groot. Eén van de moge-lijkheden in dat kader is bijvoorbeeld eencollectief lidmaatschap van SKAL (deenige controlerende EKO-instantie in Ne-derland) tegen een sterk verlaagd tarief.Dat het ‘menens’ is op de EKO-markt bleekook uit het feit dat de meelindustrie zich in-middels ook volop op deze markt heeft ge-stort: Sommige meelfabrikanten brengenzelfs al kant-en-klare EKO-mixen op demarkt. In diverse ‘stands’ in het NBC prezenzij hun EKO-producten aan.Waarom dan toch ‘Nieuwe kansen voorambachtelijke korenmolens’? Welnu, om-dat de heer Jilderda, van de organise-rende stichting DAMP (Dienstverlening Ad-visering Marketing en Promotie) de aanwe-zige bakkers wees op het belang van ‘on-derscheiding‘: ‘Denk eens aan meel vaneen naburige, ambachtelijke molen’, zoluidde zijn advies. Ook de heer van Kesselvan ‘Bioprom’ (promotiestichting voor bio-logische produkten in de reguliere afzetka-nalen) had een fraai advies voor de am-

bachtelijke bakkers: ‘kijk of er een molen inde buurt is’. Na afloop van de studiemid-dag ontvingen alle bakkers bovendien eenfolders van alle AKG-molenaars met EKO-li-centie.Omdat het nog steeds onbekend is hoeeen koe een haas vangt, is het ook nogsteeds onbekend hoe een ambachtelijkmolenaar (anno nu) een ambachtelijkebakker vangt... wr.

Nieuwe uitgave Het Nederlands Molenrestantenbestand

In april 1998 verscheen de eerste versie vanHet Nederlands Molenrestantenbestand;thans is er een verbeterde versie tot standgekomen, bijgewerkt tot en met oktober1999.Het bestand telt 94 pagina’s op A4-for-maat, 4-rings voorgeperforeerd, en voor-zien van 12 pentekeningen van de heer H.van Velzen.Het is te bestellen door ƒ 23,00 (ƒ 17,50 + ƒ 5,50 portokosten) over te maken op post-girorekening 1412824 van N. Sonneveld-Ri-per te Zwijndrecht. Bankrekeninghouderss.v.p. ook adres vermelden. mevr. N. Sonneveld-Riper.

Nieuwe molenkaarten

De heeren H. van Steenbergen heeft tweemolenkaarten uitgegeven; ze betreffen:- De Tiendwegse Molen bij Hardinxveld-Giessendam;

- Molen b De Dankbaarheid te Herkingen.De kaarten kosten ƒ 1,- per stuk, te ver-meerderen met de porto (ƒ 0,80 bij maxi-maal vijf stuks). Ze zijn te bestellen door hetbedrag over te maken op Postbankreke-ning 747404 van H. van Steenbergen, A.Camuserf 38, 3315 BH Dordrecht, ondervermelding van het gewenste (en bij over-schrijving vanaf een bankrekening: hetadres). Voor nadere informatie: tel. 078-6164297. H. van Steenbergen.

in ‘t kort:

- Op 6 november werden de roeden ge-stoken in de molen De Mars in De Blesse. Inhet volgende nummer hopen wij u hier

Het heiwerk bij de Kyck over denDyck in Dordrecht (foto H. van Steen-bergen, 20 augustus 1999).


De buispalen voor de Kyck over denDyck zitten in de grond, om de molenis een band van profielstaal gelast en inde romp zijn gaten gehakt(foto H. vanSteenbergen).

meer van te kunnen laten zien.- De palen voor de nieuwe fundering vande scheefgezakte korenmolen Kyck overden Dyck in Dordrecht zijn inmiddels ge-heid.- Felicitaties voor Dennis Bommeljé (19; mo-len Aagtekerke) en Jeroen van Dijke (18;De Hoop Middelburg). Beiden slaagdenonlangs voor hun diploma Vrijwillig Mole-naar en zijn daarmee de jongste vrijwilligemolenaars in het land. Het behalen van de

minimaal 150 draaiuren leverde geen pro-blemen op: Beide heren zijn al ruim tien jaaractief als molenaar!- De Oranjemolen in Vlissingen heeft eennieuwe floodlight-installatie gekregen metreflectoren die voor een bredere lichtbun-del zorgen waardoor het lichteffect wordtvergroot. In april volgend jaar zal er begon-nen worden met het maken van eennieuwe paalfundering en het rechtzettenvan de molen.

Tentoonstellingen

31 augustus 199 t/m januari 2000 Foto-ex-positie 25 jaar molenbedrijf molen De Vrij-heid in museummolen De Nieuwe Palm-boom in Schiedam.Vanaf 11 september ‘Nieuwerkerk molen-dorp’ in Oudheidkamer Nieuwerkerk a/dIJssel.

ZOEKER Volgens de heer Esselink uit Delft is de ‘Zoe-ker’ uit Molenwereld 1999-11 dezelfde mo-len als de onbekende uit Molenaar 1995-10-70. Hij schrijft: ‘Laatstgenoemde molenwas jarenlang een hardnekkige onbe-kende en werd uiteindelijk herkend als deondermolen van de Monnickendamsedriegang van de Purmer (Molenaar 25 van1996). De precieze ligging van deze molensis mij onbekend, dus ik kan ook niet nagaanof er zich in de buurt van de ondermoleneen hoge dijk bevond (ringdijk?).Volgens mijn telling zijn er nu in een kleinedertig jaar zo’n duizend onbekende mo-lens geplaatst, eerst in De Molenaar, later inde Molenwereld. De dubbelgeplaatste af-beeldingen niet meegeteld kom ik op 884onbekenden. Daarvan zijn er 715 met ze-kerheid thuisgebracht, zodat men in het al-gemeen kan stellen dat vier van de vijf af-beeldingen vroeg of laat herkend worden.Er blijven dus 169 molens onbekend, waar-van de Friese en buitenlandse molens on-geveer de helft.’ We danken de heer Esselink hartelijk voorzijn bijdrage. Dat de molen uit De Mole-naar, 1995-10 en die uit Molenwereld 1999-11 dezelfde zijn geloof ik onmiddellijk. Al-leen is het onaannemelijk dat de bewustemolen een ondermolen is geweest, geletop zijn plaats pal achter een sluis. Boven-dien wijst de hoge schoeiing op sterk wisse-lende waterstanden, ofwel een molen dieop een kolk uitmaalt welke op ‘zee’ loost.Destijds kwam Van den Bosch uit Aarlan-derveen in samenwerking met Mulder uitAlphen tot de conclusie dat de bewuste

molen er een van het Grootslag in West-Friesland is geweest. We kwamen toen, opdinsdagmiddag 4 april 1995, tot de conclu-sie dat het een van de molens van dezepolder bij Broekerhaven is geweest. En in-derdaad heeft er aan de kolk pal tegen dedijk naast de uitwateringssluis een molengestaan. Het komt er dan op neer dat demolen uit De Molenaar 1995-10 en Molen-wereld 1999-11 de bewuste molen van hetGrootslag is en zeker geen ondermolenvan de Purmer.

Hierbij een nieuwe ‘Zoeker’, een vijzelmo-len, waarschijnlijk Utrecht of aangrenzendNoord-Holland ; wie brengt de molen pre-cies thuis? Reacties a.u.b. te richten aan de redactievan de Molenwereld, Moerdijkstraat 39,2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303.

Het moderne molenleven

Het moderne Motorleven(deel 1) (voorheen Het Moderne Molenleven)

Een wijs gezegde (dat ik overigens zelf zojuist heb be-dacht) luidt: ‘Je kunt beter een windmolenaar hebben diemet de motor moet leren malen, dan een motormolenaardie op de wind moet leren malen’. Zo heb ik mij weeraardig ingedekt voor mijn eigen geklojo van de laatstetijd. Zelf behoor ik uiteraard tot eerstgenoemde categorie,maar nu eerst over de laatstgenoemde: Heeft u wel eens van ‘koekoekskloksmolens’ gehoord?Nee? Welnu, dat zijn molens met een molenaar die zóbang en zenuwachtig is dat hij tijdens het draaien/ma-len voortdurend van binnen naar buiten en vice versaloopt. Eén van de bekendste ‘koekoekskloksmolens’ dieik heb gekend, werd ‘bemalen’ door een (oud-)motormo-lenaar. Over de man in kwestie verder geen kwaad woorden ik schrijf dit alleen om mijn eigen geklojo goed te leu-teren, maar toch:Onderhavige koekoeksklokmolen draaide per definitienooit sneller dan veertig einden (overbrengingsverhoudingcirca 1:5,5!). Wanneer de vang gelicht werd en de molenbegon al uit zichzelf te draaien, was de paniek eigenlijkal compleet. Ging de molen tijdens een windvlaag(je)harder draaien dan veertig einden, dan werd de licht alseen soort ‘binnenvang’ gebruikt: Diverse gebroken kam-men in de bonkelaar en een gebroken staakijzer warenhiervan het gevolg. Ging de molen plotseling véél harderdraaien dan veertig einden, dan werd er zó fors gezwicht,dat de hele, geleidelijke ‘zeilvoeringsopbouw’ van de urenervoor in één keer teniet werd gedaan: Voor de ca. 300kg meel per veertien dagen waren gemiddeld zes à zevenuur nodig!Zo kan ik natuurlijk nog tien complete ‘Molenwerel-den’doorgaan, maar nu de windmolenaar die met de mo-tor moet leren malen; ik dus. Laat ik voorop stellen: ikdurf dus ook niets. Mijn motor laat te stenen draaien bijeen maximaal toerental - omgerekend en geldend voormijn specifieke molen - van circa zeventig einden. Maalik bij zo’n snelheid ruim 400 kg per uur, nu kom ik am-per aan de 250 kg. Wanneer ik in een stoere bui vangrote overmoed de steen wèl (maximaal) durf te belasten(eng hoor, zo’n regulateur die binnen 3 seconden maxi-maal uitslaat!), dan steek ik de steen zó snel bij (bin-nenvang?) dat ik nu al driemaal de poelie van de aan-drijfas heb gedraaid... (Dankjewel lieve molenvriendendie mij nu al tweemaal uit de brand hebben geholpen!).Ik moge inmiddels duidelijk zijn: Ik voel mij als een visop het droge: Onzeker en gedesoriënteerd. Eigenlijk lijdtik dus...(Helaas, hier moet ik het bij laten: Mijn toegemetenschrijfruimte loopt ten einde. Laat ik hopen dat mijn co-lumn ‘millenniumproof’ is en dat u nu extra gemotiveerdbent om uw abonnementskosten - mocht u dat nog nietgedaan hebben - over te maken. Mijn beloofde verhaalover de Wet Milieubeheer houdt u nog van mij tegoed,alsmede het antwoord op de vraag: Waarom moet zelfs ìkgaan leuteren over ‘Big Brother’? Ik wens u fijne feest-dagen en een plezierige jaarwisseling toe. Tot in 2000!)

WvdL

2


Portret

- in het Westland, - in de Peel,- op de Veluwe

J.S. Bakker

Tekening van J.Th. Toorop (1858-1929);de heer G.H. Keunen van de RDMZvermoedt dat de watermolen de onder-molen van de droogmaking in de Oud-en Nieuw-Wateringseveldpolder is; eenvermoeden dat ik (JSB) alleen maaronderschrijven kan: de situatie klopt alseen bus! De molen links is de (nog)bestaande korenmolen van Wateringen;het bruggetje links is de brug in deMiddelweg over de tocht naar de Oud-Wateringseveldse Molen; de kade deDorpskade en aan de horizon, naast dewatermolen, de hervormde kerk vanWateringen. De tekening bevindt zichin het Haagse Gemeentemuseum.

In de vorige aflevering (zie Molenwereld 1999-11) stond hetontstaan van de droogmakerij centraal, waarbij het vooraldraaide om de oplossingen die nodig waren om tot een

goede waterbeheersing te komen in de nieuwe polder. Nuzijn de molens aan de beurt.

Een uitgeknepen prijsje

Op 27 januari 1847 volgt dan ‘s morgens omelf uur de aanbesteding van de molens inde herberg De Vergulde Roskam in Wate-ringen, na ‘door middel der nieuwspapie-ren en van biljetten alom gedane afkondi-ging’ voor de bouw. De gegadigden voorde bouw zijn ook aanwezig en hen wordteerst gevraagd of zij nog behoeften heb-ben aan voorlezing van het bestek en voor-waarden (48 pagina’s in priegelachtighandschrift...). Aangezien dit met ‘alge-meen stilzwijgen’ wordt beantwoord kan,ongetwijfeld tot opluchting van burge-meester Murray, direct overgegaan wor-den tot inzameling van de inschrijvingsbiljet-ten. Voor beide molens worden in totaal 28biljetten ingeleverd, waarna blijkt dat Hend-rik Jutte, timmerman en molenmaker te Wa-teringen, de laagste inschrijver is voor molenNo. 2 met 21.280 gulden. Voor de onder-molen is Bruno Groenewegen, timmermanen molenmaker onder Hof van Delft delaagste inschrijver met 21.150 gulden.Daarna wordt overgegaan tot de opslag:molen 2 wordt ingezet met 13.000 guldenen wordt uiteindelijk opgehouden op21.150 gulden. Bij molen 3 begint men met14.000 gulden en die wordt opgehouden bij22.150 gulden. Vervolgens proberen de op-drachtgevers er nog meer uit te halen doorde bouw van beide molens tezamen in tezetten. Men begint dan met 27.000 gulden

Inschrijfbriefje van Johannes Heester-mans voor de bouw van molen 2 (ar-chief Hoogheemraadschap van Delf-land).

en dan worden beide molens opgehou-den bij 42.800 gulden. De aannemer is danJohannes Heestermans, timmerman enmolenmaker te Vrijenban. Wie denkt datHeestermans nu aan de slag kan heeft hetmis: ‘Deze laatste afgemijnde som, zoowelals de voorschreve afzonderlijke laagste in-schrijvingen aan de Heeren Besteders tehoog voorgekomen zijnde, hebben de-zelve vervolgens besloten de voormelde in-schrijvingen en afmijning voor de laagsteingeschreven en afgemijnde sommen te

Wateringen:


improberen (af te keuren JSB). De laagsteinschrijvers en afmijnder worden direct opde hoogte gesteld dat hun het werk omdie reden niet gegund wordt. Vervolgensbegint er een soort stommetje spelen,waarna ‘na enig tijdsverloop de voor-noemde Johannes Heestermans aange-boden heeft genegen en bereid te zijn omde aanneming (...) te doen voor de prijs ende som van twee en veertigduizend gul-dens’. De ‘Heeren Besteders’ besluiten danna ‘rijp beraad’ om Heestermans de bouwvan de twee molens te gunnen. De ge-raamde prijs voor het heiwerk, 5540 guldenvoor beide molens, is bij die 42.000 guldenniet inbegrepen.

De bovenmolen

Op 26 maart 1847 volgt dan de bestedingvan het ‘grotendeels amoveren en daarnawederopbouwen van de schepradmolen’,bestaande uit het ‘amoveren van denromp en het achtkant of steenen voet metde overige muurwerken tot aan peils-hoogte van den tegenwoordigen Water-molen des Nieuw-Watering Veldschenpol-

Eerste pagina van het gedrukte bestekvoor de herbouw van molen 1, het be-stek dat nooit toepassing kreeg. (archiefHoogheemraadschap van Delfland).

der (...) op het oud fundament weder op-bouwen van den nieuwen Wind-watermo-len’. Daarmee is geen woord te veel ge-zegd, want van de oude molen is niet veelmeer bruikbaar. Met de oude kuip, de pen-balk, de as, de wateras, het oude, maarzwaar gerepareerde bovenwiel en hetoude schijfloop hebben we het zo onge-veer wel gehad. De nieuwe molen is ge-deeltelijk gebonden aan de maten van de

Het in 1980 gebouwde nieuwe gemaal voor de polder Oud- en Nieuw-Waterings-eveld.

oude. Zo is hij iets smaller, gemeten over debuitenzijde van de ondertafelementen; omprecies te zijn 8,40 m tegen 9,00 m voor denieuwe molens. Ook de overbrenging wijktaf, gedeeltelijk ingegeven door hergebruikvan onderdelen van de oude molen. Zokrijgt het oude bovenwiel 68 nieuwe kam-men en de nieuwe bonkelaar 33 staven. Hetnieuwe onderwiel krijgt 93 kammen, maarhet oude rondsel blijft gehandhaafd met 24staven. De overbrenging is dus 0,53 : 1. De laagste inschrijver is Willem van denBerg, mr. Timmerman te Wateringen met11.505 gulden. Vervolgens wordt het werkingezet op 8000 gulden, waarna het ge-mijnd wordt door de plaatselijke metselaarIohannes Samwel voor 11.400 gulden. Sam-wel noemt als borg Hendrik Jutte te Wate-ringen. Jutte is de vaste molenmaker vande polder. Gezien de beroepen van deaannemer en de borg is het werk aan demolen waarschijnlijk een co-productie ge-weest, waarbij Samwel het metselwerk enJutte het molenmakerswerk voor zijn reke-ning zal hebben genomen. De vernieuwdemolen moet op 1 september 1847 klaar zijn.Tijdens de werkzaamheden wordt het seinvan de Nieuw-Wateringseveldmolen, tijde-lijk overgebracht naar de molen van deWoudsche polder.

De bouw

In ieder geval, Heestermans kan aan deslag. De middelmolen moest klaar zijn op 1september 1847, gelijk met de bovenmo-len, de ondermolen op 1 oktober: debouwtijd werd dus geraamd op een achtmaanden, gerekend vanaf de aanbeste-ding! De aannemer moest dan ook gelijkna de aanbesteding beginnen met debouwputten. Er moet, zelfs voor vandaagaan de dag, een indrukwekkende presta-tie geleverd worden; niet alleen ten aan-zien van het eigenlijke molenmakerswerk,maar ook in het licht van het metselwerk;want dat moet voor zo’n grote Zuid-Hol-

Het geëlektrificeerde stoomgemaal vande polder Oud- en Nieuw-Waterings-eveld omstreeks 1975. De waterloop-muren vormen een rommelig geheel.Het bovenste deel is nog van de oudewindmolen. De hoogte ervan wordtbepaald door de opvoerhoogte van debovenmolen. Aangezien het gemaal hetwater in een keer uit de polder op-voerde moest de achterwaterloop be-hoorlijk verlaagd worden, waarvoornieuwe waterloopmuren gemaakt wer-den, gedeeltelijk onder en tegen deoude muren. De uitbouw waar depomp in staat volgt het oude mole-nachtkant. (foto: archief Hoogheem-raadschap van Delfland).


landse wate molen niet onderschat wor-den. Uit de bouw van deze molens blijktook de verdringing van de ijsselsteen doorwaalsteen, want het metselwerk moet ge-maakt worden van ‘waalsche moppen; ie-der in hunne soort hard en klinkende, goedgesorteerd, zonder wanbak of ratelaars’.Op 15 juni 1847 is de fundering van molen2 gereed en op 14 september die vanmolen 3, waarna Heestermans zijn eerstetermijn, een kwart van de aanneemsomofwel 5250 gulden krijgt uitgekeerd. Hetheiwerk voor beide molens vormt een te-genvaller. De prijs hiervan werd berekendop basis van het aantal strekkende me-ters geslagen heipaal. Bij de raming wasmen uitgegaan van 5540 gulden, maaruiteindelijk bedroegen de kosten voor hetheien ƒ 7231,20; ƒ3087,175 voor molen 2en ƒ 4144,025 voor molen 3. Voor molen 2gingen niet minder dan 4756,2 strekkendemeters heipaal de grond in. Alle heipalenachter elkaar gelegd vormden dus eenlengte van bijna vijf kilometer! Voor molendrie kon men met wat minder toe: 3353 m.Op 11 november 1847 is het metselwerkvan molen 2 voltooid en staat het achtkantovereind. Op 11 maart 1848 geldt dit voormolen 3. De opleveringstermijn is dan alflink overschreden, molen 2 had al meerdan een maand in bedrijf moeten zijn. Op 15 januari 1848 zit het riet op molen 2 enis het gaande werk gesteld; op 25 april1848 gaat dit voor molen 3 opMolen 2 komt op 29 januari 1848 ‘in het ge-maal’ en molen 3 op 8 mei 1848. De bouw-tijd is dus flink uit de hand gelopen. Welwordt de aannemer Heestermans nog be-hoorlijk gekort op de aanneemsom we-gens veranderingen, meer- en minderwerk:voor molen 2 ontvangt hij ƒ 334,54 minderen voor molen 3 ƒ 360,77.Molen 2 is dus vijf maanden te laat opgele-verd en molen 3 zelfs zeven maanden nade afgesproken termijn! Het is niet duidelijkof Heestermans niet aan zijn verplichtingenheeft kunnen voldoen. Wel blijkt dat de ver-nieuwing van molen 1 volledig uit de handloopt. Het was immers de bedoeling datdeze molen grotendeels vernieuwd zouworden op de bestaande fundering, gere-kend vanaf Delflands boezempeil. Juist datblijkt een volledige misrekening te zijn. Uithet rapport over de oplevering blijkt dat erongelooflijk veel meerwerk is geweest van-wege ‘het geheel amoveren (verwijderen)der Metselwerken van den ouden Molenonder Delflands boezempeil, het leverenen inheien der palen’. De molen is dus zoongeveer in zijn geheel vernieuwd; blijk-baar omdat de fundering in slechte staat

verkeerde, hetgeen zich wel ‘vertaald’ zalhebben in het muurwerk. Er gaan niet minder dan 3081 strekkendemeters heipaal onder de molen, nauwelijksminder dan bij molen 3 met zijn 3353 m! Ui-teraard betekent dit ook een nieuwe fun-deringsvloer plus veel meer metselwerk. Erwordt alleen al ƒ 3641,65 meer besteedaan nieuw metselwerk. De kosten blijkende raming met niet minder dan ƒ 13.082,51te overtreffen. Door minder werk op hetoorspronkelijke bestek daalt dit nog tot ƒ 11.440.86. De totale kosten komen dan uitop ƒ 22.841,86; niet veel minder dan molen2 of 3! Vanzelfsprekend ging in de herbouwvan molen 1 ook veel meer tijd zitten. Hetdroogmalen kon pas natuurlijk pas begin-nen als molen 1 klaar was. Door de opge-lopen vertraging had het weinig zin omvoor de molens 2 en 3 alles op haren ensnaren te zetten en dat is dan weer eenverklaring voor de late oplevering van debeide andere molens.

Advertentie voor Crossley-motoren uit De Molenaar van 18 mei 1927. Zo’n motorverving de stoommachine in het gemaal van de polder Oud- en Nieuw-Waterings-eveld.

Tekening uit 1888 voor het stoomge-maal dat gebouwd werd ter vervangingvan de het jaar ervoor verbrande bo-venmolen. Het is duidelijk te zien dathet gemaal op de fundering van de af-gebrande molen is gebouwd, waarbijde centrifugaalpomp een plaats kreegin de krimp van de molen (tekening:archief Hoogheemraadschap van Delf-land).

Molenaars

Het bleek niet eenvoudig te zijn om de mo-lenaars te achterhalen die deze molensbemalen hebben. In 1850 zit Gerrit deVreede op de bovenmolen; de gewezenNieuw-Wateringseveldmolen die hij ook alvoor de droogmaking heeft bemalen.Corns. Coenen zit dan op de middelmolenen N. Van der Voort op de ondermolen. In1886 wil het polderbestuur molenaar P.Blanke twintig gulden per jaar meer geven,als hij maar blijft. Wanneer Blanke daarmeeakkoord gaat dan krijgt Arend de Vreedeer ook twintig gulden bij. Vermoedelijk be-malen zij de molens die op de Zweth uit-slaan. In 1887 zit G. Koene op de Oud-Watering -seveldmolen en N. Van der Voort op molen1. Hij raakt molenaar af door het afbran-den van zijn molen. Deze brand luidt tevenshet einde van de windbemaling in, al zaghet er aanvankelijk anders uit.


Brand

Op 13 september 1887 slaat de bliksem inmolen 1, de bovenmolen, waarna die totop de grond toe afbrandt. Het polderbe-stuur vergadert al op 16 september over tenemen maatregelen. Molenaar Van derVoort is door de brand, met zijn gezin, dak-loos geworden en hij krijgt dan een ver-goeding om de molenschuur geschikt temaken voor tijdelijke bewoning. Binneneen week, op 19 september, vindt eentaxatie van de schade plaats door de‘Brandwaarborg-maatschappij enkel voorpolder-watermolens’. De nog bruikbarerestanten van de molen worden getaxeerdop 588 gulden, terwijl de maatschappij8900 gulden zal uitkeren. Het laat zich hier-uit afleiden dat de molen helemaal ‘plat’lag. Op 21 september besluit het polderbe-stuur om de molen te herbouwen en omhet salaris van Koene, de molenaar op deOud-Wateringseveldse Molen te verhogenmet twee gulden per week omdat hij tijde-lijk dienst moet doen als peilmolenaar we-gens het wegvallen van de verbrande peil-molen. Er wordt nu een keurig nieuw bestekgemaakt, dat nu gedrukt wordt uitgege-ven, uiteraard gebaseerd op de geschre-ven bestekken uit 1847. Van de oude mo-len zijn eigenlijk alleen het (beschadigde)muurwerk en de ijzeren as en wateras nogbruikbaar plus nog wat ander ijzerwerk. Op 15 september wordt de herbouw vande molen aanbesteed ten twaalf uur, tenhuize en herberge van Jan den Boer te Wa-teringen’. Er blijken bij de secretaris van hetpolderbestuur zes biljetten ingeleverd tezijn. De laagste inschrijver is Pieter van derVoort, aannemer te Wateringen, in combi-natie met de weduwe J.A. Melman, ‘demolenmakersaffaire uitoefenende te War-mond’ met 13.289 gulden. Durfde Van derVoort de bouw niet alleen aan en ging hijdaarom in zee met een bekend molenma-kersbedrijf, want dat was Melman. Dehoogste inschrijver is de Rotterdamse aan-nemer Johannes Kooij met 15.300 gulden.

Tot de inschrijvers behoort ook de bekendeDeventer molenmaker F. ten Zijthoff, die ergver van huis was; één van de weinige mo-lenmakers toen, die door het hele landwerkte. Dan, heel verbazingwekkend, ‘(...) wordtdoor de aanbesteders in kwaliteit beslotenhet werk voorlopig niet te gunnen maardaaromtrent in acht dagen na heden (...)beslissing te nemen; zullende dat besluit terkennis worden gebracht van den laagsteninschrijver aan wien het werk zal wordengegund (...)’ Was men geschrokken van de prijs? Menhad van de verzekering 8900 gulden toe-gezegd gekregen, waardoor er een ‘gat’was van ruim 4000 gulden en dat was toenveel geld. Het polderbestuur komt dan op19 november bijeen, waar men besluit:

‘1eOm het werk (...) te gunnen nog onbe-slist te laten, maar bij herbouw zekeraan de laagste inschrijver te gunnen.

2e Om de heer J.P. van den Berg, fabriek-landmeter van Delfland te verzoekenheden over 8 dagen op eene naderalsdan te houden vergadering te ver-schijnen ten einde zijn adviezen uit tebrengen aangaande de in deze ver-gadering geopperde denkbeeld ominplaats van den afgebranden peilmo-len op te bouwen een stoommachinete stichten ter plaatse van den water-molen van den Oud-Wateringveldpol-der (N.B.: dus niet op de plaats van deafgebrande molen! JSB) met het al ofniet daarbij behouden van de beideondermolens van den droogmaking ofwel een stoommachine te bouwen terplaatse van den afgebranden peilmo-len.’

Stoom

Uiteindelijk komt er dan een plan op tafelvan ene Van Everdingen uit Voorburg omeen stoomgemaal te stichten in de romp

(onderbouw) van de afgebrande molens,de beide ondermolens kunnen dan verval-len.Bovendien blijkt dat A.F. Smulders inUtrecht (de latere Gusto) een gebruiktestoommachine plus een Gwynne-centri-fugaalpomp kan leveren. Op 25 januari1888 valt dan het besluit vijf stemmenvoor en drie tegen om in principe over testappen op stoombemaling. De kostenworden geraamd op 19.000 gulden. Op15 mei 1888 gaat het polderbestuur ak-koord met de uitslag van de aanbeste-ding: Daniël Groenewegen uit Nootdorpmag het gemaal, om precies te zijn hetpand, bouwen voor 5775 gulden . Daarinkomt de door Smulders geleverde bema-lingsinstallatie plus een nieuwe ketel. Dekosten vallen zwaar tegen: uiteindelijk

De Broekdijkmolen bij Warmond na de brand van 13 november 1972. Het beeldvan de bovenmolen van Oud- en Nieuw-Wateringseveld zal na de brand van 13september 1887 niet veel anders geweest zijn.

De in 1890 door W. Martens uit Waspikgebouwde korenmolen van Raams-donksveer, die kans had gelopen omgebouwd te worden met onderdelenvan een Wateringse molen. De Onver-moeide werd in 1946 na oorlogsschadeonttakeld, maar in 1973 geheel maal-vaardig hersteld met onderdelen van dekorenmolen van Rijen. De in 1890 ge-bouwde molen zal wel gebouwd zijnmet andere onderdelen van een sloop-molen uit Holland, maar die remp-laçant voor de Wateringse molen is on-bekend.


blijkt het nieuwe gemaal ƒ 22.784,68 ge-kost te hebben, waarbij nog eens 3000gulden moet kom voor het verdiepen vande binnenboezem. Op 9 februari 1889 be-sluit het polderbestuur om de molen vande bovenpolder bij wijze van proef stil tezetten. Men heeft niet veel geluk met denieuwe machine, want in december 1889breekt de krukas; herstel volgt. Op 3 sep-tember 1904 besluit het polderbestuur omeen nieuwe stoommachine van 36 pk teplaatsen, terwijl in 1913 de ketel en depomp vervangen worden door Bege-mann uit Helmond. Het stoomtijdperkraakt dan ook over zijn hoogtepunt heenen zo wordt in 1927 de stoommachinevervangen door een Crossley-dieselmo-tor. In de oorlog ontstaat, zoals bekend,groot gebrek aan gasolie en dan rijst devraag of men de dieselmotor moet ver-

bouwen tot een zuiggasmotormet het bijplaatsen van een gas-generator of dat men moet over-schakelen op elektriciteit. In 1943vindt dit laatste plaats en zo blijfthet oude gemaal uit 1888 in dienstals elektrisch gemaal tot 1980,wanneer een heel nieuw gemaalgebouwd wordt, net naast hetoude. Dit gemaal heeft een twee-toeren elektromotor van 60,4 -100,1 kW die een vijzel aandrijftmet een capaciteit van 32 tot 72m3/min. Het oude gemaal is afge-broken.

De wind achter de hand

Begin 1890 wil J. Scholte te Coevor-den een der beide molens voorsloop kopen. In de vergadering van21 januari 1890 besluit het polder-bestuur om met een vraagprijs van2200 gulden te beginnen, maareen molen moet minimaal 1600gulden opbrengen. Tevens besluitmen om te reageren op een ad-vertentie in het Algemeen Adver-tentieblad, waarin wed. J.B. Mar-tens uit Waspik om een molenvraagt. De nog bestaande molenvan Raamsdonksveer is in 1890 ge-bouwd door W.A. Martens uit Was-pik en een zoon van wed. Martensis in Wateringen wezen kijken. Waseen Wateringse molen kandidaatvoor verplaatsing naar Raams-donksveer? Hij is daar in ieder gevalnooit gekomen. De weduwe Mar-

tens biedt bij monde van haar zoon maar900 gulden, terwijl Scholte aanvankelijkniets van zich laat horen. De prijzen vormen een aardige indicatievan de gedaalde (sloop-)waarde van eenmolen: nieuwbouw van molen 1 zou im-mers meer dan 13.000 gulden kosten. Hetgrote aanbod van sloopmolens deed dewaarde vervaarlijk dalen in de richting vande befaamde appel en het ei. De polderbesluit dan op 20 maart 1890 om de mo-lens dat jaar nog maar niet te verkopen;ook al hebben zowel Scholte als Martens in-middels gereageerd.

Een jaar later blijkt het motief: ‘de hoogeprijs der steenkolen’. Daarom besluit menop 18 maart 1891 ‘vooralsnog niet tot het af-breken der beide watermolens’ over tegaan. De beide molens vormen immers incombinatie met de Oud-Wateringseveld-molens een complete driegang voor de be-maling van de droogmakerij, al zal de on-derlinge afstemming niet je ware geweestzijn. De Oud-Wateringseveldmolen had im-mers een opvoerhoogte van 1,87 m en deverbrande bovenmolen maar 1,20 m.Tijdens een vergadering op 28 januari 1892wordt gesteld, ‘dat de Machine om beidePolders te bemalen wat veel werk heeft’.Om die reden wordt besloten om de in1889 stilgezette Oud-Wateringseveldmolenbij wijze van proef weer voor een jaar in be-drijf te nemen. Tevens valt het besluit om demolens 2 en 3 nu door een publieke verko-ping voor afbraak van de hand te doen.Dat laat toch nog even op zich wachten.Kort voordat de verkoping gehoudenwordt komt er een brief binnen van Jacobde Boer uit Oostzaan, de bekende molen-sloper, die voor beide molens in totaal 1200gulden biedt. En dan te bedenken datScholte goed twee jaar eerder 900 guldenvoor één molen bood!Op 21 oktober 1892 besluit het polderbe-stuur akkoord te gaan met het aanbodvan De Boer; men laat 100 gulden op deprijs vallen mits De Boer de spruit van molen1 buiten de koop houdt en een (inmiddelsverdwenen) huisje op een der molenervenbouwt met een waarde van 500 gulden.Bovendien moet hij 25 gulden betalen voorde gemaakte onkosten voor de publiekeverkoping die voor de week erop is uitge-schreven en nu uiteraard niet doorgaat.De Boer gaat daarmee akkoord en vervol-gens verdwijnen beide molens in Waterin-gen buiten beeld. Op 26 juni 1893 schrijfthet polderbestuur aan de ingenieur vanDelfland dat met de afbraak van de mo-lens 2 en 3 is begonnen. Wel vraagt DenBoer in februari 1894 om verlenging van deafbraaktermijn in verband met het oprui-men van de puin; die wordt hem verleendtot 1 augustus 1894.Op 6 september 1894 valt voor de tweede

maal het besluit om de Oud-Waterings-eveldmolen weer stil te zetten, nu per 1 ok-tober 1894. Een jaar later, op 8 augustus1895, wordt besloten om de molen voor af-braak te verkopen; naar later blijkt aan eneBreeveld. Waarschijnlijk zal dit Breedveldmoeten zijn; wat Gebr. of eerder vader Ja-cob den Boer in Noord-Holland was, datwaren de Breedvelds in Zuid-Holland; ac-tieve molenslopers. Molenaar Gerrit Koenemoet uiterlijk 16 december 1895 uit de mo-len verdwenen zijn, maar al op 5 decem-ber 1895 gaat er bericht naar Delfland datmet de sloop van de molen is begonnen.Op de plaats van deze molen staat nu hetcafé De Bonte Haas. Scheuren in het muur-werk ervan maken duidelijk dat dit pandten dele op de fundering van de molenvan Koene staat.

Helder momentje

Als de geschiedenis van een molen uit-loopt op Gebr. Den Boer Jbz dan is hetmeestal einde verhaal; letterlijk en figuurlijk.Ook als een molen elders herbouwd wordt,vooral een poldermolen, dan is het buiten-gewoon moeilijk om zijn wortels terug te vin-den. Molenaar of molenmaker kochteneen molen in Oostzaan en vervolgensraakte de voorgeschiedenis ervan in hetvergeetboek. Het aantal handvaten omde wortels van zo’n molen ‘uit de Zaan’ te-rug te vinden is meestal minimaal. Ik hadna mijn safari in Delft dan ook niet de illusiedat ik ooit nog iets van de Wateringse mo-lens terug zou vinden; ik was niet van planer naar te zoeken ook. Ik vond toch dat ikal heel wat boven water had gekregen. Ikkon dus tevreden gaan slapen.Midden in de nacht een belletje, steeds ve-nijniger, maar geen wekker noch telefoon.Slaapdronken: ‘Hannes, zou je nou eindelijkniet es een keer dat ándere grijze spul, ón-der die kuif van je gaan gebruiken, waardenk je dat je het dan anders voor gekre-gen hebt?’ ‘Oh ja, da’s waar ook.’ Toenbegon het pas echt interessant te worden.

(wordt vervolgd)

Café De Bonte Haas op de hoek van de Zwethkade en de Dorpskade bij Waterin-gen, waar ooit de Oud-Wateringseveldmolen stond.

De Stichting wenst u een voorspoedig, gezegend 2000.

De Stichting wenst u een voorspoedig, gezegend 2000.(foto: A van de Plas, Achtkante Molen Groot Ammers.)


Molensactueel

Nederland - molenland,‘t mocht wat schamperde

een van onze lezers: Neder-land - molenbrand na het

bekend worden van het totop de grond toe afbranden

van de molen van de Zemelpolder in Lisse op

4 november.

J.S. Bakker

De buiten bedrijf zijnde molen van de Zemelpolder omstreeks 1960 in een openpolderlandschap, zonder enige windbelemmering.

‘s Nachts om kwart voor drie ontving debrandweer de melding dat de molen aande Eerste Poellaan in brand stond. Bewo-ners in huizen aan de andere kant van deRingsloot van de Lisserpoelpolder haddende brandweer gealarmeerd. (De molenhad blijkbaar geen brandmeldinstallatie.)Als mensen in het holst van de nacht mer-ken dat een houten molen in brand staatdan slaan als regel de vlammen er al uit enis er geen redden meer aan. Dat was ookhier het geval: ondanks dat de brandweersnel ter plaatse was kon zij eigenlijk nietsmeer uitrichten. Rond half vier zakte de alseen fakkel gebrand hebbende molen in el-kaar en dat was het einde van het bestaanvan de molen van de Zemelpolder, hopelijkalleen voorlopig.

Geschiedenis

De molen van de Zemelpolder was typischvoor de kuststreek tussen het Noordzeeka-naal en Den Haag: de bollenstreek. Deze

De draaiende molen in de inmiddelsvolgebouwde polder met veel bomen.Inmiddels is het groen nog verder toe-genomen en uiteraard ook de windbe-lemmering (foto J.L.J. Tersteeg, 25 no-vember 1984).

Weer één:

nu de molen van de Zemelpolder afgebrand


streek werd qua watermolens gekenmerktdoor als regel vrij kleine molens met een be-trekkelijk geringe opvoerhoogte. Dat wa-ren dan ook de enige overeenkomsten,want binnen de groep viel juist een enormeverscheidenheid op: - in type (wipmolens, stenen molens, acht-kanten),- wateropvoerwerktuig (scheprad, vijzel),- kleurstelling.De Zemelpolder werd in 1662 gesticht doorhet verenigen van twee kleine polders dieelk een eigen molen bezaten. Bij of op deplaats van de noordelijke kleine molen istoen een nieuwe en grotere molen ge-bouwd, waarschijnlijk een voorganger vande nu afgebrande molen, waarvan hetbouwjaar niet precies bekend is, al wordtweleens het jaar1743 genoemd omdat ditjaartal in het bovenwiel staat. De kaart vanRijnland van Floris Baltasars uit 1615 toontnog geen molen in deze polder, maar datverbaast niet zozeer. Op de kaart van Mel-chior Bolstra uit 1746 staat in ieder gevalaan de Ringsloot wel een molen in de ‘He-melpolder’, al wekt diezelfde kaart de in-druk dat deze molen iets noordelijker stond;een voorganger van de nu afgebrandemolen?. Jhr.mr. Gevers van Endegeestmeldt in Het Hoogheemraadschap vanRijnland (‘s-Gravenhage 1871) dat de mo-len een vlucht heeft van 19,40 m en is uit-gerust met een scheprad (diameter 4,03 m,breedte 29 cm, tasting 1,12 m en een ‘om-gang’ van 11,6; dat is bij 60 einden (15 as-omwentelingen) gaat hert scheprad 11,6maal rond; anders gezegd, bij 1,30 asom-wentelingen gaat het scheprad 1 keerrond). Jhr. L.F. Teixeira de Mattos meldt inDe waterkeeringen, waterschappen enpolders van Zuid-Holland Dl. 1-1 (‘s-Graven-hage 1906), dat de vlucht 18,20 m is en hetscheprad een diameter van 3,92 m heeftbij een schoepbreedte van 28 cm. Het boek De molens van Zuid-Hollandgeeft als vlucht 17,90 m. De molen lijkt dusin de loop der jaren aardig gekrompen; of

Er is niet veel meer over van de Ze-melpoldermolen.

klopt de opgave van Gevers van Ende-geest niet? Het is ook niet uitgesloten datde molen tussen 1871 en 1906 een keer isherbouwd.De polder was 71 ha groot, maar 20 ha er-van werd niet door de molen van de pol-der bemalen. De molen kwam in 1928 albuiten bedrijf, waarna het molenschep-rad aangedreven bleef door een elektro-motor. De polder bleef de molen deson-danks goed onderhouden. Zo werd in1936 de kapotte kap hersteld. In 1942werd het scheprad van de molen vervan-gen door een vijzel in de krimp van demolen, aangedreven door een elektro-motor. De windmolen was hiermee echtmolen af en werd in 1943 overgenomendoor de gemeente Lisse om hem als mo-nument te behouden. Met het uitslopenvan het scheprad verdwenen ook de wa-teras en het onderwiel uit de molen. Hetvijzelgemaal in de molen werd geauto-matiseerd en had ten tijde van de brandeen capaciteit van 6,1 m3/min en sloeg,evenals uiteraard voorheen de molen uitop de Ringsloot, een deel van Rijnlandsboezem. Het zomerpeil was in 1871 96 cmonder Amsterdams Peil; in 1906 1,10 m -AP; in 1995 1,20 - NAP; die wijziging is dusminimaal.In 1953 kreeg de molen de Potroeden vande in 1951 gesloopte molen van de De-ijfelsbroekse polder onder Pernis. De laatstejaren heeft de gemeente Lisse fors geïnve -steerd in de molen Zo kreeg de molen in1984 een (gedeeltelijk) nieuw rietdek ennog niet zolang geleden zijn de roedenvernieuwd. Er is ook sprake van geweestom een apart gemaal te stichten en demolen weer een scheprad te geven waar-door hij weer echt kon malen. Het wasdaar nog niet van gekomen.Op 23 november 1995 besloot de ge-meenteraad van Lisse de molen over tedragen aan de Rijnlandse Molenstichting,maar deze verkoop ging uiteindelijk nietdoor omdat de stichting het niet eens konworden met de gemeente over de verbe-tering van de molenbiotoop. Er werdzegge en schrijve één wilg gekapt plus nogwat gesnoeid, hetgeen de stichting als on-voldoende beschouwde. De molen bleefdus eigendom van de gemeente en wasdat ten tijde van de brand nog.De molen bleef tot omstreeks 1965 in eenopen landschap staan, dat zo typisch wasvoor de bollenstreek. Zo, te midden van debloeiende bollenvelden, vond hij ook opansichtkaarten vaak zijn weg in binnen- enbuitenland. Vanaf circa 1965 werd de Ze-melpolder voor het gestaag uitbreidendeLisse volgebouwd en later deed woningbouw ook zijn intrede in de Lisserpoelpolderaan de andere kant van de molen. Datwas nog niet eens het allerergste. Het hoogopschietend geboomte dreigde de molenhelemaal te verstikken. Vrijwillige mole-naars trokken aan de bel bij de gemeente.Dat haalde wel wat uit, maar niet genoeg.

Noch de gemeente, noch particulierenvoelden ervoer om nog meer te kappen ofte snoeien waardoor de molen meer lucht,beter, meer wind zou krijgen.De molen van de Zemelpolder is al heellang bemand door vrijwillige molenaars.Omstreeks 1971 werd Jan van der Veek vrij-willig molenaar op deze molen, daarin bij-gestaan door zijn achterneef Pieter van derVeek. Pieter vertrok naar de Windlust inWassenaar en vandaar naar De BlauweMolen die hij tot voor enkele jaren be-maalde en bewoonde. De laatste jaren‘bemensde’ Pieter van de Veek met zijnvriendin Helma Duineveld, dochter van demolenaar van de Lisserpoelpolder, de mo-len van de Zemelpolder weer.Het is onvoorstelbaar, wat het betekent alsje ‘snacht om half vier uit je bed gebeldwordt met het bericht dat je molen inbrand staat, een molen waaraan je al zo’ndertig jaar herinneringen hebt. Het is in-en-in triest om dan naar zo’n rokende puin-hoop te kijken. Natuurlijk raakt zo’n brandde molenaar het eerst en het meest. Het isook een verlies voor de gemeente, de ge-meenschap. Hoe dan ook, zo’n molen in-

Het enige dat nog overeind staat is deas.


gegroeid of niet, bepaald toch heel sterkmede de identiteit van de buurt. Het is nogte vroeg om te zeggen of de molen wordtherbouwd, al hebben we daar eerlijk ge-zegd, vanwege de opstelling van de ge-meente Lisse ten aanzien van de molen inhet verleden wel vertrouwen in. Van deoude molen zal, afgezien de gemetseldeonderbouw, niet veel meer bruikbaar zijn.Als alles meezit dan is de ijzeren as nogbruikbaar, of reparabel, want hij is bij het in-zakken van de brandende molen niet ge-broken. Verder is er misschien nog wat ijzer-werk en dan houdt het op...

Vermoedelijke oorzaak

In feite komen er maar twee oorzaken voorde ondergang van deze molen in aanmer-king: kortsluiting of brandstichting. Gelet opde ervaringen van de afgelopen jaren vre-zen we het laatste, te meer daar de elektri-sche installatie deel uitmaakte van het vol-automatische gemaal in de molen van hetwaterschap De Oude Rijnstromen. Dit wa-terschap heeft geen melding van een sto-ring of kortsluiting binnengekregen. Ditmaakt kortsluiting als oorzaak van de brandvrijwel uitgesloten, waardoor brandstich-ting, vandalisme hoogstwaarschijnlijk tochwel de oorzaak van de brand is, vooral om-dat juist de laatste tijd een aantal jongerenbij de molen onrust veroorzaakten in delate avond en ‘s nachts. In mei van dit jaarwas er ook al een brandje gesticht in demolen, maar dat liep met een sisser af.

De kwaal van de tijd?

Wanneer men de gegevens over de mo-lenbranden van de afgelopen twintig jaarop een rijtje zet dan ontstaat een ronduitschokkend beeld.In de jaren 1981-1990 zijn er 12 molenbran-den geweest. Daarbij ging het met zeker-heid om twee gevallen van brandstichting(N.B.: bovendien in dezelfde molen; DeLaakmolen in Den Haag) Van twee anderegevallen is de oorzaak onbekend. In de ja-ren 1991 - 1999 zijn er tot nu toe niet minderdan 22 molenbranden geweest. Het aantalmolenbranden is dus in de jaren negentigverdubbeld!!! Het wordt nog triester wan-neer men naar de oorzaken kijkt: van 12branden is brandstichting de oorzaak danwel de vermoedelijke oorzaak geweest!!!Anders gezegd: de explosieve stijging vanhet aantal molenbranden in de afgelopenjaren komt geheel voor rekening vanbrandstichtichting!!! In grote meerderheidbetreft dit eenzaam gelegen watermolens,onbewoond of leegstaand, veelal in eenrecreatief getinte omgeving, en goed be-reikbaar, veelal via fietspaden. Het is zon-neklaar dat de molen van de Zemelpolderin alle opzichten in dit plaatje past.Gelukkig, en we kunnen daar niet dank-baar genoeg voor zijn, is het tot op hedenniet gebeurd dat bewoonde houten enmet riet gedekte molens in het holst van denacht aangestoken zijn, maar niemandkan of durft de garantie te geven dat dit

nooit zal gebeuren. Het is ook heel goed tebegrijpen dat bewoners van molens er al-lesbehalve gerust op zijn, zeker niet vanmolens die met uitzondering van het be-woond zijn voldoen aan bovengenoemdebeschrijving.

Maatregelen

Het is niet te voorkomen dat de een of an-dere dwaas of groep dwazen, al dan nietonder invloed van drank en/of nog wat zichte buiten gaat aan deze vorm van vanda-lisme. Maar er zijn ook maatregelen te ne-men; deels preventief, deels ‘for the hourafter’. Sommige maatregelen zijn doel-treffend, maar visueel ongewenst. Zonoemden we na de brand van de Hoog-land-molen in Wirdum (zie Molenwereld1999-6) het plaatsen van een metershooghek. Aan de andere kant wordt het kwaad-willigen bij een molen als die van de Zemel-polder of de Blokkerse Wip wel erg gemak-kelijk gemaakt. Het komt er in feite op neerdat een paar sokken in een supermarkt be-ter is beveiligd dan een molen met een her-bouwwaarde van rond een miljoen guldenof meer. Wat weegt zwaarder; het bedor-ven uitzicht, windbelemmering of een nau-welijks aanvaardbaar risico?In feite behoren voor iedere molen eenaantal zaken naar behoren geregeld te zijn:Preventie: de preventieve kant heeft be-trekkelijk weinig aandacht gekregen en isveelal nauwelijks verder gekomen dan hetbehandelen van riet met brandwerend ofbrandvertragend materiaal en de maatre-gelen die een molenaar behoort te ne-men.. Toch moeten er in dit vlak meer mo-gelijkheden zijn, ook vanuit het oogpuntvan schadeverhaal. We hopen op dit‘voorkomen is beter dan genezen’ nogeens uitvoeriger terug te komen.Beveiliging: Tot op heden is de aandachtqua brandveiligheid vooral sterk gerichtgeweest op het in de kiem smoren van de

brand: brandmelders, blussystemen, ‘be-geleiden’ van de brandweer (aanvals-plan) en dergelijke. Helaas zijn al dezevoorzieningen op het gros van de molensnog een droomwens. Het kostenplaatje isdaar voor een groot deel debet aan, al isjuist op dit vlak veel in beweging.Assurantie: Veel molens zijn behoorlijk,maar mogelijk nog veel meer molens on-behoorlijk verzekerd. Dat laatste betekentvaak dat een molenbrand einde verhaal is.Een aantal lege molenerven, met name inhet Friese spreekt boekdelen.Documentatie:Als herbouw tot de mogelijk-heden behoort, dan is het prettig als op zijnminst de basismaten van de molen bekendzijn. Het zou prachtig zijn, wanneer er vande molen van de Zemelpolder meer pre-cies bekend is dan de vlucht, het aantalkammen en staven in het gaande werk, delengte van de as en het aantal neuten inhet kruiwerk. De kans is groot, dat men vooreen betrouwbare reconstructie die hoopverbrand hout moet uitspitten: dat is niet al-leen moeizaam, maar kost ook tijd en geld. Wat is er op tegen dat bijvoorbeeld de vrij-willig molenaar een aantal basismaten no-teert plus een fotorolletje vol schiet met watsaillante details? Met twee uur tijd en vijftiggulden ben je al een heel eind. Over meerzullen we het maar niet hebben. Voor ne-gen van de tien molens is het overbodig,maar voor die tiende... De aldus verkregendocumentatie zou centraal of per provin-cie bewaard moeten worden. Wie bindtde kat de bel aan?

De brand van de molen van de Zemelpol-der drukt molenminnend Nederland weereens met de neus op de feiten: er blijkt noggenoeg te doen, soms simpele zaken, omvoorvallen als dit te voorkomen of te gene-zen. Zo is de molen van de Zemelpolder alsgestrand schip het zoveelste baken in zeena Wirdum, Raaksmaatboezem-C, Veer-molen enz., enz. Jammer, heel erg jammer.

Het valt niet mee om zo je molen terug te vinden.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder Favier B.V.Tricht 0183-561323

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


Van rompen en stompen (108)

Het is al eerder gesteld: onder de molenstompen en -rompenzijn er heel wat om zuinig op te zijn zowel om historische

als landschappelijke redenen. Behoud is dan het minste; her-stel meer. Om die reden verdient de bliksemactie voor het

behoud van de korenmolen van Ottoland alle lof (zie ‘Molensactueel’). De molen is in meer dan een opzicht

waardevol, al zal men dit op het eerste gezicht niet aan deze Jonge Sophia aflezen.

Zuid-Holland is de molenrijkste provincievan Nederland; vooral dankzij het groteaantal watermolens. Het aantal korenmo-lens liegt er evenwel ook niet om met 73stuks. Zuid-Holland is de provincie van destenen korenmolens. De andere typen ko-renmolens zijn eigenlijk uitzonderingen. Zozijn er maar acht achtkante korenmolensplus nog een wip- en twee standerdmo-lens. De twee laatstgenoemde molens zijnrecente reconstructies, teruggefokte oeros-sen.

Steen en achtkant; jong en oud

Om de een of andere reden heeft men inZuid-Holland heel lang de voorkeur gege-ven aan stenen korenmolens, zowel in desteden als in de dorpen. Zo zijn alle acht deachtkante korenmolens betrekkelijk jongen het betreft op twee na, de korenmolensvan Streefkerk en Maasdam, alle van el-ders overgeplaatste industrie- of watermo-lens. De korenmolens van Maasdam enStreefkerk dateren uit respectievelijk 1822en 1893. Van de ‘ontwortelde’ korenmo-lens is de Arkelse molen met zijn bouwjaar1852 de jongste. De Ottolandse korenmo-len zou in 1773 als achtkante korenmolengebouwd zijn. Dat maakt hem voor Zuid-Holland tot een unieke korenmolen als al-leroudste achtkant.

Baliemolens en grondzeilers

Er staan in heel Nederland nog 174 acht-kante baliekorenmolens tegen 30 acht-kante grondzeilers; die groep is dus sterk inde minderheid. In Zuid-Holland ligt hetbeeld nog veel schever: van de achtkantegrondzeilers is er zegge en schrijve één eengrondzeiler: die in Schipluiden. De Otto-landse molen is dus vooral voor Zuid-Hol-land van een zeldzaam type.

Twee dorpen

In andere delen van het land kwam hetmeer voor: een molen die halverwegetwee dorpen werd gebouwd om de inwo-ners van beide dorpen tegelijk te gerieven.Natuurlijk vond zoiets vooral in minder dichtbevolkte streken toepassing, de Heimolen,de molen midden op de hei, kan er vaakmee verklaard worden. In het dichtbe-volkte westen was hier veel minder vansprake. Bij voorkeur zette men de molen bij

De molen van Ottoland in voor hem be-tere tijden. Uiterst links de machineka-mer en rechts van de molen de zakken-bank. De Jonge Sophia heeft haar bestedagen al achter de rug: alleen zeilen opde binnenroe en ontbrekende windbor-den. Het lijkt wel alsof de molen ook niethelemaal meer gekruid kan worden van-wege de tunnel voor de drijfriem tussenmachinekamer en molen.

de rand van de bebouwde kom; dat wasmakkelijk. De Ottolandse molen was in ditopzicht ook een uitzondering. Hij stond bijde gemeentegrens tussen de dorpen Otto-land en Goudriaan en maalde ook voorbeide dorpen.

Constructie

Hoe belachelijk het klinkt, de molen heeftqua indeling veel weg van een wipkoren-molen, zoals die bijvoorbeeld in Hardinxveld

De onttakelde molen na de sloop vande mengvoederfabriek (september1987).

De korenmolen vanOttoland een molen om

zuinig op te zijn!

2612de jaargang 1999 nr. 12 261

Het complete complex van de ontta-kelde molen met de veevoederfabriek enhet oude molenaarshuis op 5 juni 1971.

en Meerkerk hebben gestaan. Daar is eerstde lage stenen onderbouw met daarophet houten achtkant. Ramen komen enkwamen er nauwelijks in voor. Er zijn niet al-leen deuren in de stenen onderbouw, maarer ook op; alles precies op dezelfde manierals bij de genoemde wipkorenmolens. Blijk-baar wilde men vanaf een wagen op dezemanier gemakkelijk de steenzolder (eenhalfzolder??) bereiken. Al even opmerkelijkwas de aanwezigheid van een zakkenbankbuiten tegen de molen, die ongetwijfeld sa-menhing met de genoemde bouwwijze.Helaas is een en ander niet makkelijk teachterhalen en bovendien ben ik nooit inde molen geweest. Een goed bouwhisto-risch onderzoek lijkt beslist ook geen over-bodige weelde voor zover dat nog moge-lijk is en het kon wel eens verrassende resul-taten opleveren.Dat men bij de bouw van deze molenheeft aangeknoopt bij de werkwijze vooreen wipmolen is niet zo verbazend: wipko-renmolens kwamen in deze streek meer enzelfs nog lang voor en blijkbaar heeft menaan willen knopen bij de werkwijze metdeze molens. Het maakt al met al de Otto-landse molen tot een bijzondere molen.

Geschiedenis

In 1690 is de voorganger van de molen ei-gendom van Job Koome en ongetwijfeldhangt de naam van de molen samen metzijn dochter Sophia, geboren in 1768. Zijtrouwt met Cornelis Saars en hun dochterCornelia trouwt op haar beurt met mole-naarsknecht Peter Ceele. Na het overlijdenvan Ceele hertrouwt Cornelia met AndriesKooiman. Hun zoon Cornelis laat in 1856 demolen verbouwen. Het hoe en wat is devraag. Er is wel gezegd dat de molen toenverhoogd is, een andere bron noemt hetvervangen van een houten onderbouwdoor een stenen. Het lijkt mij zelfs niet ge-heel onmogelijk dat toen een wipmolen isvervangen door een achtkant... Het is tehopen dat men bij de sloop van de stenenonderbouw nog even in de grond snuffeltof gesnuffeld heeft.De molen blijft zo’n anderhalve eeuw in hetbezit van de familie Kooiman. Als in zoveelmolenaarsbedrijven laat de wind het hierook afweten. Stoom is de eerste hulpkracht

en in 1905 doet een petroleummotor zijn in-trede. Ik heb de indruk dat deze machinesvia een tunnel het binnenwerk van de mo-len aandreven; geen ongebruikelijke con-structie. In 1926 werd de molen onttakeld,waarna hij meer en meer ingebouwdraakte in een veevoederfabriek. Dit bedrijfging op in een fusie van een groot aantalmolenaarsbedrijven in de waarden, deMengkombinatie. Het nieuwe bedrijf kendeeen kortstondig bestaan en eindigde in eenfaillissement. De molenromp in Ottolandwerd vervolgens eigendom van een auto-handelaar en in 1980 was er al sprake vansloop. De toenmalige gemeente Ottolandheeft destijds wel gesproken over herstel,maar de kosten, toen geraamd op een mil-joen gulden, vond men toch te gortig. Deuiteindelijke executie heeft nog bijna twintigjaar op zich laten wachten en dankzij het in-grijpen van molenvrienden in de streek ishet zelfs geen echte sloop geworden, maareen verplaatsing van het achtkant met‘hoop op beter’. Het is nog te vroeg om ietszinnigs te zeggen over de toekomst. Het is tehopen dat het een toekomst is die rechtdoet aan het verleden van deze bijzonderemolen: een plaats als grondzeiler, liefst tus-sen Ottoland en Goudriaan.

Aan de andere kant tonen de lotgevallenvan De Jonge Sophia hoe droevig het ge-steld is met de bestaanszekerheid van zelfsbijzondere molenstompen. Zonder ingrijpenvan molenvrienden was deze molen ka-chelhout geweest, evenals die bijzonderezaagmolen Weltevreden aan de anderekant van de Lek, die tien jaar geleden alaan de sloper was vergeven. Juist het ontbreken van bescherming voorhet overgrote deel van zelfs landschappe-lijk en historisch waardevolle molenrestan-ten en het ontbreken van vaak enig benulhierover, zeker ter plaatse, vormde achter-grond van het ontstaan van deze rubriek inDe Molenaar in ... 1986. We zijn nu bijna vijf-tien jaar en meer dan honderd afleverin-gen verder en nog kon een Jonge Sophiaprobleemloos de kachel in, zelfs in Zuid-Hol-land. Er is nog best wat goed te maken,ook met De Jonge Sophia.

De in 1910 gesloopte korenmolen vanHardinxveld met een of meer deurenop tafelementshoogte en in de onder-bouw, evenals bij de achtkante molenvan Ottoland het geval was.


DERCKX KONSTRUKTIE B.V.

Molenroeden en ToebehorenTWaterraderenTNieuwbouw en reparatie Bagger-SteenindustrieTOplas- en Spuitoplaswerk

Tel.: 0475 - 56 33 42

Fax: 0475 - 56 33 43

Waage Naak 106019 AA WessemPostbus 5018 6097 ZG Heel

DE

RC

KX

KO

NS

TR

UK

TIE

B.V

.

Papiermolen-BladerenHet belangrijkste uit de inhoud van de molen-tijdschriften, naast de daarin aanwezige gebrui-kelijke rubrieken:

Molens 1998-54Molenbrand in Alkmaar.Bouw korenmolen De Hoop in Harderwijk.Nationale Molendag 1999.Ledenvergadering 1999.Stichting Molengiftenfonds voor Vernuft en Vol-harding.Inventarisatie windmotoren.Perikelen rond de verplaatsing van de Hoopdoet Leven.Restauratie molenwoning Molen 6 van deOverwaard.boekbespreking Van zAdelsteen tot Zetelkruier.Millenniumfeest met molens.

Molens 1998-55Prijs molenmaker Vaags in China.De terugkeer van zaagmolen De Ster inUtrecht.Duizendste vrijwilliger slaagt glansrijk.Nieuwe Prins Bernhardmolen voor Melick.Excursie naar Goeree-Overflakkee.Nationale Molendag 1999.

Molens is het orgaan van de Vereniging De Hol-landsche Molen, Sarphatistraat 634, 1018 AV Am-sterdam, tel. 020-6238703.

Werkgroep West-Vlaamse Molens vzw Medede-lingenblad 1999-1Excursie naar Waalse malende molens op 15mei.Aangepast reglement draaipremie West-Vlaan deren.Verzekering en (West-)Vlaamse molens (2).Jaarverslag Vanbutseles Molen in Wevelgem.

Herstel voor De Goede Hoop in Menen, deWullepitmolen te Zarren, Hostesmolen in Ruise-lede, de Mortiersmolen in Zwevegem, de Brie-kenmolen in Wervik, de De Witte Molen vanRoksem, de Meetkerkse poldermolen en deLindemolen in Sint-Eloois-Winkel.Oprichting van een werkgroep voor de Van-coilliesmolen, te Klerken, oorlogsmonumentvan de Eerste Wereldoorlog.Bomen blijven bij De Nieuwe Papegaai inBrugge; aanbrengen van het oliewerk daaromvan de baan; verplaatsing?Villabouw bij de Oostmolen in Gistel ondanksbescherming van de molenomgeving; welherstel van de molenhoeve.Sloop van de onttakelde Plaatsmolen te Egemin september 1998.Papiermolens in West-Vlaanderen.

Mededelingenblad Werkgroep West-VlaamseMolens vzw is het orgaan van de gelijknamigev.z.w., p/a dhr. Lieven Denewet, Bruggestraat 74,B-8830 Hooglede.

De Windbrief 1998-107Jaarverslagen.Diefstal in pelmolen Het Zwarte Paard te Zaan-dam-O.Venemans Molen in Winterswijk, een gewezenZaanse molen.

De Windbrief 1998-108Vrijwilligersproject Molenmuseum.Korenmolen De Dood en molenaar A. Berk-hout.Notulen algemene ledenvergadering.De Veerdijk in Wormer met oliemolen De Hoop.Bijzondere verzekering voor oliemolens uit 1855.

De Windbrief, orgaan van de Vereniging ‘DeZaansche Molen’, Postbus 3, 1540 AA Koog a/dZaan, tel. 075-6215148.

Stellingnieuws 1997-38Molenstichting Drenthe 25 jaar: jubileum en ex-cursie.In memoriam J. van der Linde.Afscheid van bestuursleden W.O. Bakker, Cor

de Bruyn en L.A. van der Velde.Hogere draaipremie voor Drentse molens: ƒ 1,-voor 100 in plaats van 150 asomwentelingen.Restauratie van korenmolen De Zwaluw teHoogeveen.Molen Noordenveld in Norg maalt weer.Suikermolens op het Caraïbisch eiland SainteCroix. Start feuilleton De molens in de volkskunde vanBicker Caarten, de voorloper van diens boekDe molen in ons volksleven.

Stellingnieuws, orgaan van de MolenstichtingDrenthe, p/a Wagnerlaan 14, 9402 SG Assen.


Inhoudsopgave 1999,tweede jaargang

Paginatabel

Nummer 1 2 3 4 5 6 7/8 9 10 11 12

Pagina 1 25 49 73 97 121 145 169 193 217 241

ActiviteitenJaarvergadering De Hollandsche MolenW. Roose 88Jaarvergadering Gilde van Vrijw. Molenaars J.S. Bakker 115

Arie BerkhoutIntroductie 74De tweelingbroer 94Regen 118Ongeluk 166Bezoek 229

BehoudMolenherstel of monumentenzorg (5) Bart Slooten 40Voor Klaas Hennepoelmolen dreigt ondergang J.S. Bakker 56Geslagen en gered: de Molen van Speelman in J.S. Bakker 110De reconstructie van de olieslagerij in Holten’s Molen Nico Jurgens 160Bouwhistorisch onderzoek naar molensdrs. G. van Tussenbroek 165De Groenendijkse Molen: restauratiezege 22J.S. Bakker 182De molenomgeving in de A & V aangepaktFrank Klören 208

‘t Betere WerkVerongelukken molen Grijpskerke 38Onderschriftenspook 38Kort maar zwak 45Roeden Rha 68De eerste molen met Ten Havewieken 68Nogmaals De Vlijt 68Aanvullingen bij ‘Op molenrad’ 90Nogmaals de uitbrekers bij de molen van Loozen 90Verhaeghe- of Fransenroede? 91Foutief gironummer 91Bouwen bij De Zwaan? 117Wielmolen 117Van zAdelsteen tot Zetelkruier 117Staloods 118Nederlandse Vereniging van Molenmakers 118Speuren naar Rhase roe 137Vlucht Schuddebeurse Molen 189Jongste watermolenaar 189Herinnerig aan Ko Adriaanse 224

BladerenGildebrief 1998-3 22Gildebrief 1998-4 46Gildebrief 1999-1 238Gildebrief 1998-2 238Gildebrief 1998-3 238Van haver tot gort 1998-2 22Levende Molens 1998-7 22

Levende Molens 1998-8 22Levende Molens 1998-9 22Levende Molens 1998-10 45Levende Molens 1998-11 46Levende Molens 1999-1 94Levende Molens 1999-2 191Levende Molens 1999-3 191Levende Molens 1999-4 239Levende Molens 1999-5 239Levende Molens 1999-6 239Levende Molens 1999-7 239Levende Molens 1999-8 239Levende Molens 1999-extra nummer 239Meule 1998-18,19 46Meule 1998-21 94Molenecho’s 1998-3 94Molenpost 1998-3 (93) 22Molenpost 1998-4 (94) 46Molenpost 1999-1 (95) 238Molenpost 1999-2 (96) 238Molens 1998-51 22Molens 1998-52 46Molens 1998-53 94Molens 1998-54 262Molens 1998-55 262Gildebrief 1998-3 22Molinologie 1998-9 45Molinologie 1998-10 94Mühlstein 1998-3 22Mühlstein 1998-4 239Mühlstein 1999-1 239Mühlstein 1999-2 239Mühlstein 1999-3 239Schiedams Molennieuws 1998-26 46Stellingnieuws 1997-37 46Stellingnieuws 1997-37 262Utskoat 1998-92 94Utskoat 1998-93 94Westvlaamse Molens, Mededelingenblad Werkgroep 1998-3 22Westvlaamse Molens, Mededelingenblad Werkgroep 1998-4 94Westvlaamse Molens, Mededelingenblad Werkgroep 1999-1 262Wiek en Rad 1998-3 45Wiek en Rad 1998-4 94Wiek en Rad 1999-1 238Wiek en Rad 1998-2 238Windbrief 1998-104 22Windbrief 1998-105 45Windbrief 1998-106 94Windbrief 1998-107 262Windbrief 1998-108 262De Nieuwe Zelfzwichter 1998-3 22De Nieuwe Zelfzwichter 1998-4 46De Nieuwe Zelfzwichter 1999-1 191De Nieuwe Zelfzwichter 1999-2 191

DiversenInhoudsopgave tweede jaargang 263


ForumDe vrijwillige molenaar - molenbehoud Koehoorn/Terpstra 18Zonder diploma gaat het ookHajo Vleming 20Poldermolenrondleiding voor een korenmolenaar A.v.d.B 21Praktisch of theoretisch?Molenwereldmeisje 69Toch nog kansje voor de Klaas Hennepoelmolen?J. v.d. Berg 91Leerling, Gezel, Molenaar en ‘Meester’J. Coppens 166Potroeden: jong in Dinther, stokoud...Co Potters 211

Mens en molenLevende Molens Nederland W. Roose 16Interview met Loek Dijkman W. Roose 64

MolensactueelEen nieuwe BWO? 27Kaart Groene Hart, cultuurlandschappen 79Twee molens te koop 51Duizendste vrijwillige molenaar! 1231000ste vrijwillige molenaar gestaagd!Willem Roose 187Sterkere toeristische functie voor de Groningse molens 3Stichting Groninger Molen wil van de molens af 3Molenaar-wethouder geëerd met straatnaam 27Restauratie molen De Jonge Hendrik te Den Andel 75Ondertekening contract voor de bouw molen in Fulton (VS) 3Start restauratie molen Loppersum 75Stoomzagerij Nieuwe Pekela vrijwel zeker rijksmonument 123Provincie en gemeente steunen speltproject Pieterburen 28Verbouwingsplannen molenromp Slochteren stagneren 147Sloop loodsen houtzaagmolen Uithuizen 76Winschoten: Molenberghstate versus Molen Berg 51Sprinklerinstallaties voor molens in Dokkum en Hantum 123Molen Vijfhuizen mag toch naar Hallum 28Vijfhuister Molen op reis 123Proef sprinklers geslaagd 195Overdracht ‘Amerikaan’ bij It Heidenskip aan Mstg. Nijefurd 76Jouster vrijwillige molenaars gehuldigd 3Groot onderhoud aan Penninga’s Molen te Joure 124Vrijwilligers Penninga’s Molen nu ook actief op Groene Molen 124Roeden Cammingabuurstermolen als oud ijzer verkocht 4Bullemolen bij Lekkum bedreigd door woningbouw 51De Marssumer Molen draagt zijn kap en roeden weer 195Molen De Hond in Paesens na restauratie in gebruik gesteld 124Woudagemaal werelderfgoed 4Nieuwe functie voor Amerikaan in De Veenhoop 76Weer een molenbrand, weer brandstichting!J.S. Bakker 134Restauratie houtloods bij molen De Jager in Woudsend 4Molenstichting Drenthe 25 jaar 219Schrik en spanning tijdens de Nationale Molendag in Hoogeveen 125Eekmolen Meppel draait 4Bouwvergunning aangevraagd voor tweede molen in Meppel 28Vrijwillige molenaars voor De Vlijt in Meppel 52Duikers zoeken naar molenas 125Restauratie molen De Hoop in Norg begonnen 125Restauratie korenmolen De Hoop in Norg begonnen 195Norger Noordenveld maalt weer 4Restauratie molen Wachtum aanstaande 76Wachtum: beter een half ei dan een lege dop 171Evaluatie van de Overijsselse Molendag 1998 52Overijsselse Molendag 4 september 1999 147Overijsselse Molendag 196Herinnering aan Almelo’s watermolens terug in het stadsbeeld 28Jaarverslag 1998 Westermolen Dalfsen 126Gemeente Deventer wil van Bolwerksmolen af 99Oplossing Bolwerksmolen Deventer tanende 171Museumtjasker in Giethoorn na windvlaag wiekenloos 196

Meningsverschil over molennaam 171Grote beurt Oeler watermolen noodzakelijk 196Molenromp Schalkhaar gesloopt 219De Zandbelter Molen niet grheel van de kaart geveegd 243Molenactiviteiten rond de Monnikenmolen in Sint Jansklooster 147Wind- en watermolenfietstocht in Tubbergen 126Restauratie Molen van Frans in Vasse 28Verdeling restauratiebudgetten voor molens in Gelderland 147Molendag Tielerwaard 196Vaags bouwt molen voor China 5Weer een rad voor de Bouwhofmolen 171Restauratieplan voor De Hoop in Appel 99Watermuseum in Begijnemolen in Arnhem pas in 2002 open 76Molen De Kroon 150 jaar 147Sloop bedreigt molen Wenum 5Tegenvaller bij restauratie watermolen Borculo 148Herbouwplannen voor molenstomp Bruchem 100Herbouw molen Doesburg twijfelachtig 148Concordia in Ede verkocht 76Nieuwe vulstukken om de as bij De Hoop in Garderen 77Nieuws van De Ster in Geesteren 29Jaarverslag 1998 molen De Ster in Geesteren 149Molen De Ster in Geesteren heeft grote beurt nodig 219Geldermalsen, nieuwe huurder voor de poldermolen 172Restauratie van de molen in Gorssel daadwerkelijk van start 29Geen verhoging voor de Zuidmolen in Groesbeek 77Molen De Hoop in Harderwijk op de rijksmonumentenlijst? 77Roedbreuk korenmolen Harderwijk 172Molen Harderwijk in bedrijf gesteld 220Molenbouw Kesteren gestart 52Roe Neede terug naar huis 30Ingebruikstelling van De Hollandsche Molen in Neede 172Nieuwe ‘bemensing’ voor de molens van Over- en Nederasselt 126Projectgroep in Renkum wil herstel van de Kwadenoordse Molen 52Molenstenen in Renkum gevonden 149Start restauratie De Hoop Rha 5Groot molenfeest in Rha 149Tekening van de ondergang van de Rossumse korenmolen gevonden 77Nieuwe eigenaar voor de Agneta in Ruurlo 149Eigenaar wil herstel molen Voorst 149Problemen met dorpsuitbreiding bij De Zwaan in Voorst 77In memoriam Annie Gunnewick 149Weer waterrad voor Molen Den Helder 196Herstel Sevink Mölle in Winterswijk komt op gang 127Begin restauratie maalderij bij de Venemansmolen 53Inrichting molenterrein Venemansmolen Winterswijk begonnen 220Gedenksteen korenmolen Winterswijk gevonden 77Actie voor De Volharding in Zeddam 150Zaltbommel handhaaft onderhoudssubsidie molens Zuilichem 150Verplaatsing Kortrijkse Molen op losse schroeven? 197Plannen voor herbouw molen in Bunschoten krijgen vaste vorm 6Weer bomenonrust in IJsselstein 220Zaagmolen De Ster in Utrecht bijna klaar, opening op 22 juni 100Molen De Ster in Utrecht vierde opening met weekendfeest 173Restauratie van molen De Ruiter in Vreeland begonnen 150Ingebruikname korenmolen De Ruiter in Vreeland 220Overdracht molens provincie Noord-Holland 173Noord-Hollands subsidiewel en -wee 197Droogmakerijen en cultuurtoerisme 220Geld voor Koggemolen in Aartswoud 173Start van de restauratie van poldermolen De Eendracht Alkmaar 53Restauratie van De Eendracht in Alkmaar bijna klaar 243Molen C Alkmaar-Oudorp in brandW. Roose 84Plannen voor herstel van de Etersheimse watermolen 78Herbouw De Adriaan van start 127Herbouwplannen voor Monnickendamse zaagmolen 197Wipmolen van de polder Weel en Braken naar stichting 78Waarschuwing 127Stichting Schermer Molens 35 jaar 150Restauratie korenmolen Kijkduin in Schoorl begonnen 78Restauratie Slootgaardmolen uitgesteld? 100Waterschap Westfriesland wil molens afstoten 127


Voddenschuur Schoolmeester hersteld 150Het Haantje van Westzaan naar Strijen 173Korenmolen Wieringerwaard in gebruik gesteld 198In memoriam Jo Vooren 78Wijziging maaldagen Vereniging De Zaansche Molen 79Fotoserie Zaanse verdwenen molens 127Wederom goed nieuws betreffende De Ooievaar 150Groot onderhoud verfmolen De Kat 150Een ‘mooie’ Kat met nieuwe vacht 151Provincie Zuid-Holland: meer geld voor kerken en molens 128GSM-antennes op molens in de Alblasserwaard 100Jaarvergadering Molenstichting Alblasserwaard en Vijfhl. 173Verbetering van de bemaling van de Overwaard 102Voorlichtingsbijeenkomst voor molenaars in de Alblasser -waard en de Vijfheerenlanden over ambitieus biotoopproject 243Voorzitter Dijkman geridderd 31Jaarlijkse molenaarsavond Rijnlandse Molenstichting 174Plannen voor een Westlandse Molenstichting 129Molenviergang Aarlanderveen weer volledig in bedrijf 6Tennisbanen bij molenviergang Aarlanderveen 30Kosten kadebreuk Aarlanderveen niet vergoed door verzekering 79Herbouw Blokkerse Wip aanbesteed 7Herstel van de Blokker officieel begonnen 30Herbouw Blokkerse Wip vordert 101Herbouw Blokkerse Wip op locatie begonnen 174Herrijzende BlokkerJ.S. Bakker 212Twijfelachtig bestemmingsplan bij de Souburgse Molen 174Jaarverslag 1998 molenaars De Haas in Benthuizen 151Dordrecht wil bijna zes ton meer voor haar laatste molen 53Restauratie Kyck over den Dyck begonnen 151Molen Goidschalxoord onttakeld 7Geen hoop meer voor korenmolen Goidschalxoord 54Vrijwillige molenaars gevraagd in Gorinchem 152Plannen voor muurwerkverbetering bij De Roode Leeuw in Gouda 7Restauratieplannen voor De Roode Leeuw in Gouda 102Steenbreuk Roode Leeuw Gouda met goede afloop 128Herstel voor De Roode Leeuw in Gouda, maar regenjas blijft 198Pleidooi voor het herstel van twee Goudse molenrestanten 30Verkoop molen Goudriaan 101Molententoonstelling te Hazerswoude 53Rembrandt uitgemalen 80Verbouwing molenstomp Hillegom tot woonhuis 174Veilig langs de Westermolen 30Molenstomp in Leerdam gesloopt 102Nieuwe molenaar voor wipmolen Leerdam 128De Valk in Leiden moet weer echt gaan malen 31Pand meelfabriek De Sleutels gedeeltelijk behouden 128Bosmolen bij Leiderdorp moet wijken voor de HSL 244Tijdelijke stilstand voor bovenmolen Driemanspolder 244Weer één: nu de molen van de Zemelpolder afgebrandJ.S. Bakker 256Lening voor de Oostmolen in Mijnsheerenland 128Toekomst korenmolen Nieuwerkerk a/d IJssel veilig gesteld 31Statenvragen korenmolen Nieuwerkerk a/d IJssel 54Presentatie herstelplannen korenmolen Nieuwerkerk a/d IJssel 175Expositie Nieuwerkerk molendorp 198Restauratieprogramma gemeente Nieuw-Lekkerland 175Voortbestaan korenmolen Nieuw-Lekkerland onzeker 54Spanning rond korenmolen Nieuw-Lekkerland 152Molenaar Piet de Jong uit Kinderdijk overleden 103Restauratieprogramma molengebied Kinderdijk goed op dreef 129Nieuwe eigenaar voor de Windlust in Nootdorp 129Molenromp Ottoland verplaatst 244Rijnlandse Molenstichting voert actie voor verplaatsing molen 7Verplaatsing van De Hoop doet leven 175Molenverhuizing in beeldJ.S. Bakker 204Plannen om weer snuif te maken op De Ster en De Lelie 175Open Monumentendag; een succes voor de Kralingse molens! 199De molen van Sassenheim krijgt licht en warmte 32Gemeente Sassenheim neemt lening over 152Sponsoractie voor de molen van Sassenheim 221Schiedam, méér met molensJ.S. Bakker 226

Restauratie molenaarswoning in De Drie Koornbloemen 199Molenaarswoning van De Drie Koornbloemen in gebruik genomen 221Schiedamse aprilmop of... 103Schiedamse molens gaan werken voor Vlaardingse molenaar 103Foto-expositie 25 jaar molenbedrijf De Vrijheid 200De Walvisch in Schiedam weer in bedrijf gesteld 152Biotoopzorgen rond korenmolen Sommelsdijk 200Computers worden straatstenen in Stellendam 176Reclameborden bij de Hoop doet leven 221Leiderdorp wil in de Boterhuispolder bouwen 153Beeldentuin bij molen Wassenaar 221Onthulling bovenlicht in de Windlust in Wateringen 153Molenaar Piet van Elswijk van de Eendragtsmolen overleden 104Toch bouw van bedrijfspand bij Meerburger Molen 80Rijstpellerij uit Zwijndrecht verdwenen 200Verslag Monumentenfonds Zeeland 1997 32Herstel voor Schouwse molens 200Twee Walcherse oud-vakmolenaars overleden 200Expositie in Axel: een molen herrijst 153Herstel van de molen van Dreischor in de startblokken 221Zorgen rond molen Eindewege 221Herstel molen Kuitaart aanstaande 222Verplaatsing van De Oude Molen in Kruiningen? 104Restauratie van de Deismolen èn de biotoop 244Zilveren scherphamer voor Johan Hoefkens 245Scherphamer voor Krijn Zandburg 8Conflict over molensubsidie 222Molen Sas van Gent blijft in restauratieprogramma gemeente 222Reconstructie Prunjemolen Serooskerke? 222Koninklijke onderscheiding voor Maris Kodde 153Sloopplannen molen Sint Laurens 80Monumentenzorgen op Tholen 8Nieuwe roeden Oranjemolen Vlissingen 32Restauratie metselwerk van De Onderneming te Wissenkerke 55Nieuws van de Brabantse Molenstichting 81Vlaams-Brabantse molenaarscontactdag 201Derde Kempische Molendag 154Maasoevermolenfietsroute 154Peellandse Molenstichting bestaat twintig jaar 154Molenkaarten van de Peellandse molens 223Nieuwe schoren voor de Aalstermolen 176Romp van de molen in Acht gevoegd, molen weer bewoond 81Nieuwe molenaars voor de molens van Bakel en Haps 81Geluidswal bij molen Bavel en stapje dichterbij 222Omgeving molen Sint Anthonius Abt in Borkel aangepakt 154Nieuwe roe voor de Zeldenrust in Budel 81Het eerste olieslaan op Holten’s Molen Deurne 8Koninklijke onderscheiding voor Peter Vonken 130Derde functie in toekomst terug bij Holten’s Molen 154Deurnese watermolen weer draaivaardig 154Heropening Collse Molen in Eindhoven 129Collse Molen heeft jongste watermulder 154Waterwerken bij de Collse Molen in Eindhoven voltooid 245Bisschopsmolen in Etten-Leur draait weer 81Biotoop molen Geldrop op de tocht 154Watermolen in Gemert opgegraven 104Afwachten voor De Volksvriend in Gemert 154Film over molenconflict Gemert 222Heusden, volop in actie 176Herstelwerk aan De Doornboom in Hilvarenbeek 81Nieuw windpeluw voor molen Hilvarenbeek 176Steeds betere toekomst in Hoeven 176Biotoopverbetering voor de molen van Huijbergen 177Biotoopzorgen rond Leurse Lelie 82Verplaatsing molenaarsbedrijf Hermus Made 177Nieuwe molenaar voor De Witte Molen in Meeuwen 177Biotoopzorgen rond Mierlose standerdmolen 55Nieuwe eigenaar voor de molen van Mill 82Nieuwe eigenaar en nieuwe bestemming voor de molen van Mill 177Verplaatsingsplannen voor standerdmolen Moergestel 82Nispen: opdracht tot restauratie korenmolen 177Molenmuseum Oerle krijgt archeologisch molenmateriaal 245Opening molen Oisterwijk 130Nieuwe balie voor de molen van Ravenstein 245Geen twee, maar drie 246


Reconstructie Keersopper Molen op losse schroeven 131Bomenmisère bij standerdmolen Roosendaal 82Aanleg van vistrappen bij de Spoordonkse Molen 177Molenbeschermingszone bij molen Uden roept weerstanden op 82Windbelemmering bij de molen van Vessem 177Goed nieuws uit Vlierden 131Groot onderhoud voor de Johanna Elisabeth in Vlierden 154Wateroverlast door De Volmolen in Waalre 82De Zeilbergse Molen kaalgezet 155Molen Zeilberg te koop 177Opleiding tot vrijwillig molenaar in Limburg 104Restaurateurs in opleiding werken aan Limburgse watermolens 155Deining in Echt rond voormalige meelfabriek 201Nieuwe molenstichting in Gennep 83Nieuwe as voor Oliemolen in Heerlen 178Molen Maasbracht (nog) niet naar gemeente 131Onderzoek naar watermolen in Lomm 155Bisschopsmolen in Maastricht als bakkerij en museum 223Nieuwe Molen te Melick Herkenbosch in bedrijf gesteld 131Actie voor de molen van Meterik 155Toch herstel Friedese Molen? 131Restauratie Friedese Molen in Neer 178Deining over verdwijning van de waterval in Plasmolen 131Herstelplannen Kapelse Molen Roermond krijgen vastere vorm 155Afsluiting tweede fase restauratie Stadbroeker Molen 131Problemen rond De Oude Molen in Valkenburg duren voort 223Sluiting Schaloensmolen in Valkenburg 156Molenmaker gevraagd voor Ostfriesland 246Nieuw wiekenkruis voor de Quantwicker Molen bij Ahaus 178Restauratieplannen voor de molen van Uelsen 178De molenaar van Pahrenz (Dld) overleden 202Najaarsvergadering TIMS-NL 8Nieuwe serie kaarten Levende Molens 8Nieuwe molenkaarten Tersteeg 75Bankperikelen 27Molenruilbeurs 51Molensteenmakerij Titulaer nu in Nederland gevestigd 99Nieuwe ansichtkaarten Stichting Levende Molens 156Nieuwe molenkaarten 156Kamervragen over molenbehoud 178Het Molennium-evenement (1) 179Het Molennium-evenement (2) 179Jaarvergadering NPM 180Molenruilbeurs 195Nieuwe molenkaarten 202TIMS-Symposium in de Verenigde Staten 219Molenkalender 219Millenniumgroet 219Nieuwe kansen voor ambachtelijke korenmolenaars? 246Nieuwe uitgave Het Nederlands molenrestantenbestand 246Nieuwe molenkaarten 246In ‘t kort 9In ‘t kort 32In ‘t kort 55In ‘t kort 83In ‘t kort 105In ‘t kort 132In ‘t kort 156In ‘t kort 180In ‘t kort 202In ‘t kort 223In ‘t kort 246Molenkalender 32Molenkalender 55Molenkalender 83Molenkalender 106Molenkalender 132Molenkalender 156Molenkalender 181Molenkalender 202Molenkalender 223

Het moderne molenleven (column)WvdL’s ouwe troep 21WvdL bedrijft Objectieve Molenjournalistiek 45WvdL’s omstreden twijfels 62WvdL’s molenaarsreservaat 86

Het échte molenaarsvak 117WvdL is niet serieus 136‘Hai Folks’ 158Shame on me! 181Beste Josien 211WvdL is gemotoriseerd 236Het moderne motorleven - deel 1 247

PapiermolenMolens van het Hoppeland (boekbespreking)W. Roose 17De molens op Goeree-Overflakkee (boekbespreking)J.S. Bakker 70Van zAdelsteen tot Zetelkruier (boekaankondiging) 95Bouwplaat en poster molen BreberenMichael Schulz 106Kerkhovense Molen, Oisterwijk 143Prinsenmolen 350 jaarJSB 158Schitterende Schermer Molens (boekbespreking)J.S. Bakker 224

PortretOp zoek naar De VlijtDick Kenbeek 34Molen op losse voetenJ.S. Bakker 138Wateringen: in het Westland, in de Peel, op de Veluwe (1)J.S. Bakker 230Wateringen: in het Westland, in de Peel, op de Veluwe (2)J.S. Bakker 248

RedactioneelNo. 1 2No. 2 26No. 3 50No. 4 74No. 9 170No. 10 194No. 11 218No. 12 242

Taal en CultuurMolenstenen in voeten: beter te vergetenJ.S. Bakker 10

Techniek en bedrijf (zie ook rubriek Vragende lezers)De vangbalk verlicht: merkwaardig praktijkgevalW. Roose 15Molen De Hoop in Rha geeft geheimen prijsJ.S. Bakker 43

Rijnlandse MolenstichtingVan rompen en stompenMolenromp Lichtenvoorde gesloopt (105)J.S. Bakker 108Opknappen van twee Brabantse korenmolens is afknapper (107)Bart Mols 237De korenmolen van Ottoland, een molen om zuinig op te zijn! 260

Vragende Lezersvr. 007 (over plaat op de askop bij Zeeuwse molens) 92antw. 006 92

ZoekerKorenmolen te Drachten 13Standerdmolen te Losser 33Hoekermolen te Vreeland 62Spinnekoppen bij Grouw 86Poldermolen van de Zuider- en Midden-Reekerpolder 114Korenmolen te Schayk-Gaal 142??? 158Poldermolen van de Oosterpolder bij Hoorn 190??? 203Poldermolen van het Grootslag bij Broekerhaven 229??? 247

BON

De iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver-lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW) .Leden van de Vereniging 'De Hollandsche Molen', het Gilde van Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde betalen ƒ 95,-.België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW)Duitsland: DM 130.Overige landen op aanvraag.De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bijeen minimum-donatie van ƒ 125,-.

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 100,-, voor een half jaar ƒ 50,-. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ � tegen de abonnementsprijs van ƒ 97,50,� maar betaal als lid van ‘De Hollandsche Molen’, het Gilde van Vrijwillige Molenaars ofhet Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde slechts ƒ 95,-� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................ Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr.no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

�

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

Voor molenrestauraties:

EIKEN- en BILINGASTAMMEN IN VOORRAAD:* In te zagen volgens bestek en tekening

Verder: IEPEN- BOLLETRIE-STEENBEUK- DOUGLAS-LARIX- AZOBÉ

Houtcompagnie ”Almemum” BV, Kanaalweg 108 8861 KJ Harlingen.

* Telefoon: 0517-413377* Fax: 0517-414873

Weer één! Wateringen (2): - in het Westland - in de …...1999/12/22 · Wateringen (2): - in het...

Documents

Transcript of Weer één! Wateringen (2): - in het Westland - in de …...1999/12/22 · Wateringen (2): - in het...