Wat kunnen we leren van andere regio’s over krimp?

Leo van Wissen*& Marieke Harkink**

* FRW-RUG en NIDI Den Haag** Bureau PAU Groningen

Vanmiddag:Leo:• Urbanisatie wereldwijd• Ervaringen in de VS met

ontwikkelingen op het platteland• Een nadere kijk op 3 Europese

regio’s– N-O Schotland (Aberdeen)– Nord Pas-de-Calais– Brandenburg

Vanmiddag:Marieke:• Welke maatregelen zijn getroffen in

deze 3 regio’s?• Hoe hebben overheden,

samenwerkingspartners en andere belanghebbenden dit opgepakt?

• Ervaringen in deze drie regio’s gebaseerd op rapport PAU/FRW/NIDI:

Beleidsaanpak krimp in het buitenland

• (Te downloaden op de site van het KKNN)

Urbanisatie wereldwijd

• De toekomstige groei van de wereldbevolking vindt bijna uitsluitend in de steden plaats

Bevolkingsontwikkeling in de wereld naar stad en platteland 1950-2050

—

1

2

3

4

5

6

719

5019

5519

6019

6519

7019

7519

8019

8519

9019

9520

0020

0520

1020

1520

2020

2520

3020

3520

4020

4520

50

Miljarde

n

urbane bevolking rurale bevolking

Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

197520092025

Onderscheiden naar ontwikkelde en ontwikkelingslanden

Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

In Europa

Bevolkingsgroei in Europa2010-50:• + 50 miljoen in de steden• -150 miljoen op het platteland

Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

In Nederland

Bevolkingsgroei in Nederland2010-50:• + 2.2 miljoen in de steden• -1.4 miljoen op het platteland

Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

—

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

Miljoenen

urbane bevolking rurale bevolking

Urbanisatie is een universeel proces:

• In de tijd: economische ontwikkeling betekent urbanisatie– Middeleeuwen, industriële revolutie

• Wereldwijd: in ontwikkelde èn ontwikkelingslanden– In China: 1989 33M rurale migranten in

steden– in 2008: 245M

Rurale ontvolking in de VS• Trends al duidelijk sinds

midden van de 20e eeuw

• Migratie is de motor van urbanisatie en ontvolking

• In de VS verhuist men ruim 2 maal zo veel als in Nederland

Rurale ‘turnaround’ in de VS?

• Tijdelijke omkering van de trend van ontvolking van het platteland in de VS in 70’er en 90’er jaren

• Maar dit deed zich vooral voor in:– Rurale regio’s in de buurt van

metropolitan areas– Regio’s met een gediversificeerde

economie– Regio’s met hogere inkomens

Turnaround door de aantrekkings-kracht van de rurale idylle?

• Alleen voor sommige bevolkingsgroepen:– Rijker– Middelbare leeftijden met kinderen

• Maar dan niet te ver van de steden– Of ouderen

• En dan ook wel perifeer• Maar alleen in de meest

aantrekkelijke rurale regio’s• Dit blijkt ook uit Nederlands

onderzoek– (Bijker en Haartsen, 2011)

Nederland in zones ingedeeld

Bron: Louter, 2008

Rurale regio’s in de VS nu:• De ‘besten’ zijn al 1 of 2

generaties geleden verdwenen

• Huidige bewoners zijn de (klein)kinderen van de achterblijvers toen

• Arm, laag opgeleid• Groot cultuurverschil

met de stad• Slechte sociaal-

economische infrastructuur

• Grote landbouwbedrijven beroep van boer vaak niet meer aanwezig

Drie Europese regio’s onder de loupe

Aanpak krimp buitenland• In opdracht van BZK / VROM / WWI (n.a.v.

IAB)• PAU i.s.m. RUG en NIDI• Drie onderzoeksvragen:

1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling?

2. Welke maatregelen zijn getroffen t.a.v. wonen, voorzieningen en kwaliteit van de openbare ruimte

3. Op welke manier hebben overheden en samenwerkingspartners dit aangepakt?

– Drie regio’s in Noordwest Europa

Northeast Scotland

Nord-Pas-de-Calais

Brandenburg

Verschillende regionale contexten

• NE Scotland: Energy capital– North-Sea olie– Industrieel cluster

• N-P-d-Calais: TGV rail infrastructuur Brussel-Parijs-Londen– Herstructurering van een oud industrieel district– Structurele verandering door de positie van Lille

• Brandenburg: veranderende positie van Berlijn door de Wende– Regio’s dichtbij Berlijn profiteren– Maar verderaf gelegen regio’s in Brandenburg

krimpen

1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van

bevolkingsdaling?

Demografische ontwikkeling Noordoost Schotland

• De regio als geheel is geen krimp regio• Omslag in de jaren 90 van stagnatie naar

groei• Voornaamste groeifactor immigratie,

veroorzaakt door sterke energiesector• Suburbanisatie city (bevolkingsdaling)

shire (groei)• Toekomst: meeste prognoses verwachten

groei door immigratie• Maar grote onzekerheid: eenzijdige

economische basis

Bureau PAU Plan Advies Uitvoering

Bevolkingsontwikkeling en prognose Noordoost Schotland

• Bevolkingsdaling tussen 1995 en 2003; negatieve binnenlandse migratie

• Omslag naar groei valt samen met vergroting EU: immigratie vanuit bijv. Polen

400

420

440

460

480

500

520

1981 1986 1991 1996 2001 2006 2011 2016 2021 2026 2031

x 10

00

Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais

• Grote interregionale verschillen. Vooral groei in as Calais-Lille (o.a. komst TGV) en krimpend platteland en steden buiten de as – verouderde industriële structuur.

• Hoge vruchtbaarheid, maar negatieve binnenlandse migratie. Verouderde industriële structuur biedt onvoldoende mogelijkheden voor (hoger opgeleide) jongeren

Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais

• Vanaf 2012 negatieve bevolkingsgroei geprognosticeerd

• Relatief jonge bevolking (door etnische samenstelling), maar wel sprake van ontgroening (m.u.v. Lille)

• Vergrijzing iets minder dan rest Frankrijk, maar wel veel vraag naar zorgvoorzieningen

Demografische ontwikkeling Brandenburg

• Echte krimpregio• Migratie van Oost naar West en Zuid:

Wendeknick• Laag geboortecijfer na 1990 door

wegtrekken vrouwen: sterfteoverschot is het gevolg.

• Sterke krimp: daling van 30% verwacht• Suburbanisatie in directe ring om Berlijn • Verwacht: binnenlandse migratie

Brandenburg licht positief door voortzetting suburbanisatie Berlijn.

Bureau PAU Plan Advies Uitvoering

Hoe recenter de prognose, hoe lager....

Een paar conclusies van deze vergelijking (1)

• Structurele economische verandering was een voorwaarde voor demografische revival

• Structurele veranderingen zijn gerelateerd aan globale ontwikkelingen buiten de regio’s

• Demografische verandering reageerde op economische mogelijkheden, vooral door migratie

Een paar conclusies van deze vergelijking (2)

• De rol van centrale steden in deze regio’s is cruciaal. – Sommige steden groeien, maar

niet het platteland• In rurale gebieden is het devies:

– Dealing with decline • De eigen bevolking proberen te

behouden heeft hier niet gewerkt– Jongeren trekken weg ivm

opleiding, werk, kansen