krimp in twente

16
1 y a Randstad company Onderzoek demografische veranderingen Twente Invloed van demografische veranderingen op de ruimtelijke ontwikkeling van de Twentse gemeenten Hengelo, november 2010

description

 

Transcript of krimp in twente

Page 1: krimp in twente

1

ya Randstad company

Onderzoek demografische veranderingen Twente

Invloed van demografische veranderingen op de ruimtelijke

ontwikkeling van de Twentse gemeenten

Hengelo, november 2010

Page 2: krimp in twente

2

Voorwoord

Voor u ligt het rapport van het onderzoek dat Yacht heeft uitgevoerd naar de gevolgen van demografische veranderingen op de ruimtelijke ontwikkelingen binnen de Twentse gemeenten. Wij willen hierbij de 13 Twentse gemeenten die hebben meegewerkt aan het onderzoek bedanken voor hun medewerking. Wij hebben de interviews als zeer prettig ervaren en waren verrast door de open sfeer waarin de interviews hebben plaats gehad.

Wij hopen dat dit rapport kan bijdragen aan het formuleren van (gemeenschappelijk) beleid voor de Twentse gemeenten, dat er op is gericht om zo goed mogelijk te kunnen anticiperen op de gevolgen van demografische veranderingen. Solidariteit, vertrouwen en innoverend vermogen zijn daarbij sleutelwoorden.

Dennis SeppAccount Manager Lokale Overheid bij Yacht

Michael KokInterim Professional Ruimtelijke Ontwikkeling bij Yacht

Inhoud

1. Inleiding 3

2. Opzet van het onderzoek 4

3. Demografische ontwikkelingen in Twente 5

4. Bevindingen uit de interviews 8

5. Ideeën aanpak gevolgen demografische

veranderingen 11

6. Conclusies en aanbevelingen 13

Bijlage 14

Page 3: krimp in twente

3

1. Inleiding

Aan de randen van Nederland voltrekken zich veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking, die de komende tientallen jaren een grote impact hebben op de ruimtelijke, economische en sociale ontwikkeling. In een aantal gebieden, zoals Zuid-Limburg, Zeeuws-Vlaanderen en Oost-Groningen, krimpt de bevolking en is er zelfs al sprake van een daling van het aantal huishoudens. Ingrepen in de ruimte, zoals het onttrekken van huizen uit de woningmarkt of het saneren van in onbruik geraakt bedrijventerrein, zijn onafwendbaar en zelfs al praktijk in de deze gebieden.

Een van de regio’s waar demografische ontwikkeling de komende jaren een belangrijk thema op de agenda zal zijn is Twente. Nu verlopen deze ontwikkelingen op de korte tot middellange termijn (0 tot 15 jaar) niet zo dramatisch als in bovengenoemde gebieden, er zal toch zeker rekening moeten worden gehouden met de gevolgen. Zo bereikt de potentiële beroepsbevolking (mensen tussen 20-64 jaar) in Twente dit jaar al het hoogtepunt en zal deze vervolgens langzaam gaan dalen. Er komen minder jongeren en meer ouderen: ontgroening en vergrijzing. Op de langere termijn krimpt de bevolking. Dit betekent dat gemeenten en andere organisaties voor een belangrijke opgave staan. Er zullen nieuwe oplossingen moeten worden bedacht, die tegemoet komen aan de veranderingen in de bevolkingsomvang en -samenstelling.

Yacht heeft door het hele land Interim Professionals bij overheden en andere organisaties werken, die te maken hebben of krijgen met de gevolgen van demografische veranderingen. Yacht wil graag een bijdrage leveren bij het oplossen van de vraagstukken in het kader van demografische veranderingen. Om die reden is Yacht een oriënterend onderzoek gestart bij de Twentse gemeenten, met als doel globaal inzicht te krijgen in de gevolgen en daarnaast in de wijze waarop gemeenten anticiperen op de aanstaande veranderingen. Voor u ligt het rapport met daarin de bevindingen van het onderzoek.

LeeswijzerEerst wordt ingegaan op de opzet en de scope van het onderzoek. Vervolgens wordt ingegaan op de voorspellingen op het gebied van demografische ontwikkelingen uit diverse onderzoeksrapporten van verschillende instanties die zich professioneel met het onderwerp bezighouden. Daarna komen de bevindingen uit de interviews met de gemeenten aan bod. Ten slotte wordt ingaan op een aantal ideeën die moeten bijdragen aan het oplossen van dilemma’s die ontstaan door de demografische veranderingen.

Page 4: krimp in twente

4

2. Opzet van het onderzoek

Het onderzoek is uitgevoerd door middel van het afnemen van interviews met ambtenaren die betrokken zijn bij de beleidsvorming bij Twentse gemeenten op het gebied van demografische ontwikkelingen. Daarnaast is gebruik gemaakt van cijfers, rapporten en artikelen van instanties die zich met demografie en ruimtelijke ontwikkeling bezig houden, zoals het CBS en Nirov. Het volgende hoofdstuk geeft daar een weerslag van.

Het onderzoek is geenszins wetenschappelijk van aard en wil vooral een beeld geven van de trend op het gebied van demografie bij de Twentse gemeenten. Naast demografische veranderingen is ook gevraagd naar de invloed van de economische crisis op de ruimtelijke ontwikkeling.

De volgende gemeenten hebben aan het onderzoek meegewerkt: Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Rijssen-Holten, Twenterand en Wierden.

De gevolgen van demografische veranderingen raken de gemeenten op vele beleidsvelden. Dit onderzoek richt zich met name op de gevolgen van de veranderingen op de ruimtelijke ontwikkeling. In de interviews is ingegaan op de gevolgen voor de beleidsvelden die een ruimtelijke ontwikkelingscomponent hebben. Dit zijn:

• Woningbouw;• Bedrijventerreinen en kantorenlocaties;• Infrastructuur;• Agrarische sector;• Natuur- en landschapsontwikkeling. De interviews zijn gehouden aan de hand van een gesprekspuntenlijst. In deze lijst zijn vragen en stellingen opgenomen, die aan de betreffende ambtenaren zijn voorgelegd. De gesprekspuntenlijst is opgenomen in de bijlage.

Page 5: krimp in twente

5

3. Demografische ontwikkelingen in Twente

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de geprognosticeerde groei van de bevolking en de bevolkingssamenstelling. Daarbij wordt tevens de link gelegd tussen de prognoses en de geplande nieuwbouw van woningen en kantoren en de gevolgen voor grondposities van gemeenten.

Prognose bevolkingsomvang en -samenstellingVolgens de meest recente prognoses zal de bevolking van Nederland tot 2038 toenemen tot 17,5 miljoen inwoners (bron: Verkenning Rijksagenda Krimp en Ruimte, juni 2009). Daarna zal de bevolking in het geheel gaan krimpen. De stijging in de komende dertig jaar wordt veroorzaakt door de hogere levensverwachting en de komst van immigranten. Een aantal gebieden in Nederland, en dan vooral de randen van het land, hebben nu of in de zeer nabije toekomst al te maken met krimp. Voor deze gebieden gelden de volgende prognoses:

• Limburg: In Parkstad Limburg wordt de grootste krimp verwacht. De bevolking krimpt daar waarschijnlijk van 250.000 tot 190.000 in de periode 2008 – 2040;

• Noord-Brabant: In Noord-Brabant wordt vanaf 2030 krimp verwacht;• Zeeland: Het bevolkingsaantal in Zeeland stabiliseert zich de komende

jaren en zal naar verwachting vanaf 2025 krimpen;• Groningen: In Groningen zijn in vergelijking met andere provincies de

grootste regionale verschillen zichtbaar. De stad Groningen groeit de komende jaren sterk, terwijl het oosten van Groningen en dan vooral Delfzijl, met krimp te maken heeft;

• Overijssel: De krimp in Overijssel doet zich voor vanaf 2035. Hierbij is een verschil zichtbaar tussen West-Overijssel en Twente;

• Twente zal naar verwachting vanaf 2025 krimpen.

Bovenstaande kaarten zijn afkomstig uit de Verkenning Rijksagenda Krimp en Ruimte (juni 2009). Voor het maken van de kaarten is gebruik gemaakt van de bevolkingsprognoses van het CBS. Het CBS publiceert elke twee jaar nieuwe langetermijnprognoses. De meest recente prognose is uit 2008 en

gepubliceerd op CBS Statline. Het Ruimtelijk Planbureau (RPB) en CBS maken gezamenlijk regionale prognoses waarvan de meest recente gegevens tevens uit 2008 dateren.

Page 6: krimp in twente

6

Uit de kaarten valt op te maken dat het aantal huishoudens tot 2025 overal in Twente zal blijven groeien, al zijn er grote verschillen in groei per gemeente. Die verschillen zien we ook terug in de prognose voor de grootte van de bevolking. Maar daar waar overal een groei van het aantal huishoudens wordt voorspeld, blijkt uit de kaart voor groei en krimp van de bevolking dat in een aantal gemeenten de bevolkingsomvang zal gaan afnemen. Deze afname wordt vooral voorspeld voor de Twentse plattelandgemeenten, met uitzondering van Rijssen-Holten. De netwerkstadgemeenten, met uitzondering van Oldenzaal, zullen tot 2025 een toename van de bevolking tegemoet kunnen zien.

Demografische veranderingen en ruimtelijke ontwikkelingDe demografische veranderingen hebben een grote invloed op ruimtelijke ontwikkelingen. Doordat gemeenten gewend zijn te werken vanuit een groeigedachte, worden er in Nederland veel meer ruimtelijke plannen voorbereid dan waar op basis van prognoses behoefte aan is. Het Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting (Nirov) heeft dat geconstateerd op basis van een analyse van plannen op de Nieuwe Kaart van Nederland. Zowel voor de planning van woningen, kantoren als bedrijventerreinen is er tot 2025 sprake van een overmaat die in bepaalde regio’s zeer fors is. Tot die regio’s behoort ook Twente.In 60% van de gemeenten is sprake van zeer ruime woningbouwmogelijkheden tussen nu en 2025. Ze kunnen 30% meer bouwen dan volgens de Primosprognose nodig is. Voor heel Nederland zou de behoefte volgens Primos liggen op circa 700.000 woningen, terwijl er ruim een miljoen woningen in de plannen zit. Lokaal kan het beeld nog sterker verschillen. In sommige gemeenten zijn de productiemogelijkheden voor de komende 15 jaar het drievoudige van de verwachte behoefte. Onderstaand plaatje laat zien dat de plancapaciteit in Twente tussen de 161 en 320 % hoger ligt dan waar op basis van de prognose tot 2025 behoefte aan zou zijn.

Plancapaciteit ten op zichte van verwachte behoefte per regioEen planning van 100 tot 130 procent is volgens het Nirov ideaal. Wie lager zit, heeft te krap gepland; wie erboven zit, te ruim. Uit het bovenstaande plaatje blijkt dat verreweg de meeste regio’s te veel ruimte hebben gereserveerd voor woningbouw. Zuidoost-Limburg (Parkstad) is vanwege de

Page 7: krimp in twente

7

specifieke problematiek buiten beschouwing gelaten. Hier krimpt de hele regio. In andere krimpgebieden (Noordoost-Groningen, Zeeuws-Vlaanderen en de Achterhoek) speelt bevolkingsdaling vaak vooral op gemeentelijk niveau en groeien buurgemeenten nog wel.

Voor de belangrijkste kantorenmarktregio’s is de planologische reserve gemiddeld het dubbele van de verwachte vraag. Als de huidige leegstand van kantoren wordt meegerekend, is de overmaat zelfs bijna 400%.

Gevolgen voor gemeentenDe opbrengsten uit grondverkoop en gebiedsontwikkeling zijn steeds belangrijker geworden als inkomstenbron voor gemeenten. Deze inkomsten vormden onder meer een substantieel deel van de dekking van projecten op het gebied van sociale woningbouw, infrastructuur en maatschappelijke voorzieningen. Gemeenten worden nu geconfronteerd met de gevolgen van demografische veranderingen en de economische crisis: grond- en woningverkoop vallen stil en de opbrengsten blijven uit of schuiven op de lange baan.

Waar in de afgelopen jaren economische groei en bevolkingsgroei uitgangspunten waren, moet een deel van de gemeenten nu rekening houden met afnemende groei of zelfs krimp, wat op termijn een verdere daling van de woningvraag inhoudt. Als gevolg daarvan zullen de gemeentelijke financiën verder onder druk komen te staan. Als ‘opbrengstenprojecten’ niet meer doorgaan valt immers de dekking weg voor ‘kostenprojecten’. Dat betekent dat er minder geld te besteden is en er dus keuzes gemaakt moeten worden.

Veel van die keuzes zijn complex en kennen grote gevolgen. Het stopzetten van het ene project, het juist versnellen van het andere of het compleet wijzigen van het investeringsprogramma: alle opties moeten worden afgewogen. Door in dit proces de juiste keuzes te maken kan een gemeente, ook met een meer bescheiden ambitie, nog steeds kwaliteit toevoegen aan de gebouwde omgeving. Daar ligt de uitdaging voor (krimp)gemeenten de komende jaren.

Page 8: krimp in twente

8

4. Bevindingen uit de interviews

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de bevindingen uit de interviews met de Twentse gemeenten. Eerst wordt een algemene indruk gegeven van hoe demografische veranderingen worden beleefd binnen de Twentse gemeenten. Vervolgens wordt ingegaan op samenwerking tussen de gemeenten bij demografische vraagstukken. Daarna wordt per (besproken) beleidsveld aangegeven wat de gevolgen zijn voor de ruimtelijke ontwikkeling en hoe de gemeenten anticiperen op de gevolgen van demografische verandering. Ten slotte wordt ingegaan op de gevolgen van de economische crisis op de korte en verwachtte demografische veranderingen op de lange termijn voor grondposities van gemeenten.

In dit hoofdstuk wordt gesproken over korte, middellange en lange termijn. Hieronder wordt verstaan:

• Korte termijn: 0-5 jaar• Middellange termijn: 5-15 jaar• Lange termijn: >15 jaar

AlgemeenAlle geïnterviewde gemeenten zijn zich bewust van het feit dat er veranderingen gaan plaatsvinden in de samenstelling en de groei van de bevolking. Een aantal gemeenten accepteert deze veranderingen, zelfs wanneer een krimpende bevolking wordt voorspeld, en richten hun beleid op het anticiperen op deze verandering. Terwijl andere gemeenten van mening zijn dat met de juiste maatregelen negatieve gevolgen voorlopig kunnen worden tegengehouden.

Hoewel de Twentse gemeenten geen eenduidige houding aannemen ten aanzien van de gevolgen van demografische veranderingen, zijn ze het over een ding eens: onderling moeten afspraken gemaakt worden en er moet regionaal beleid komen. In de volgende paragraaf wordt hier verder op ingegaan.

Regionale aanpak demografische vraagstukkenDe ondervraagde gemeenten hebben aangegeven dat op regionale schaal zou moeten worden samengewerkt om tot regionaal demografisch beleid en een regionaal plan van aanpak te komen. Daar ligt volgens de gemeenten ook meteen de grootste opgave. Het blijkt in de regio Twente moeilijk om gezamenlijk tot gemeenschappelijk beleid te komen, dat vervolgens ook nog eens door alle gemeenten wordt uitgevoerd. Als reden hiervoor wordt aangeven:

• onderling wantrouwen, met name tussen de plattelandsgemeenten en netwerkstadgemeenten;

• onderlinge concurrentie, vooral tussen plattelandsgemeenten onderling en tussen de plattelandsgemeenten en netwerkstad

• de schijnbare tegenstelling van belangen tussen netwerkstad en de plattelandsgemeenten.

Alle gemeenten hebben aangeven dat het voor de vorming van gemeenschappelijk beleid, niet alleen op het gebied van demografie, van groot belang is dat er onderling vertrouwen komt en men elkaar minder ziet als concurrenten.

Als voorbeeld werd gegeven dat veel van de plattelandsgemeenten zich niet herkennen in bijvoorbeeld de Agenda van Twente. Ze hebben het gevoel dat het vooral de agenda van netwerkstad is en dat ze vooral geven en er weinig voor terug krijgen. Ze vrezen dat ze het onderspit delven bij het maken van beleid en een plan van aanpak voor demografische veranderingen. Hier ligt dan ook de uitdaging om een uitgebalanceerd pakket van (beleids)maatregelen te formuleren, dat door alle gemeenten gedragen wordt.

Demografische veranderingen en ruimtelijke ontwikkelingZoals eerder aangegeven zijn alle geïnterviewde gemeenten zich bewust dat er veranderingen aankomen in de samenstelling en daarnaast ook een aantal gemeenten van de omvang van de bevolking. Deze veranderingen hebben onder andere hun doorwerking op verschillende beleidsterreinen die een ruimtelijke component hebben. In deze paragraaf wordt ingegaan op deze beleidsterreinen.

Page 9: krimp in twente

9

WoningbouwOpvallend is dat vrijwel alle gemeenten hebben aangeven dat zij verwachten dat het tempo waarmee groei van de bevolking en huishoudens afneemt minder snel gaat dan wat op basis van de Primosprognoses verwacht mag worden. Dit blijkt ook uit de woningbouwprestatieafspraken, die de gemeenten met de Provincie Overijssel hebben gemaakt. Veel plattelandsgemeenten zijn met argumenten gekomen, die aantonen dat de Primos-cijfers uitgaan van een te lage bevolkingsomvang in 2015. Deze gemeenten dringen aan om de voorspellende waarde van de Primosprognoses te verbeteren, door meer rekening te houden met de specifieke situatie van de gemeente.

Op het gebied van woningbouw is er sprake van spanning tussen gemeenten. Netwerkstadgemeenten beweren de plattelandsgemeenten meer woningen te bouwen dan ze volgens de Primosprognoses nodig zouden hebben. Volgens de netwerkstadgemeenten is de Provincie te ruimhartig bij het opstellen van de woningbouwprestatieafspraken. Aan de andere kant verwijten de plattelandsgemeenten de netwerkstadgemeenten dat ze vooral aan zich zelf denken en aan hun eigen (grote) woningbouwprojecten.

Veel gemeenten houden in hun woonbeleid rekening met een verschuiving in de woonwensen en –behoeften als gevolg van een vergrijzende bevolking. Aanpassing van de bestaande woningvoorraad en het nieuw bouwen voor deze groep wordt gezien als een belangrijke opgave. Gemeenten signaleren dat de aanpassing van de woningvoorraad aan de demografische veranderingen in een te laag tempo geschied, waardoor een onbalans ontstaan tussen het aanbod en de vraag. Met name het aanbod woningen voor senioren van voldoende kwaliteit vormt op korte termijn een probleem.

Bedrijventerreinen en kantorenmarktOp korte termijn wordt als gevolg van de crisis niet veel vraag verwacht naar nieuwe bedrijven- en kantorenlocaties. Op middellange termijn verwacht het merendeel van de gemeenten dat er nog vraag zal zijn naar nieuwe bedrijventerreinen. Dit ondanks het feit dat de omvang van de beroepsbevolking in Twente dit jaar het hoogtepunt bereikt. Het grootste deel van de benodigde bedrijventerreinen is al opgenomen in de

gemeentelijke plannen. Gemeenten verwachten niet dat er op lange termijn naast de geplande terreinen nog terreinen nodig zullen zijn.

Voor wat kantoren betreft wordt verwacht dat alleen de toplocaties nog ontwikkeld zullen worden. Het merendeel van de gemeenten verwacht dat er geschrapt zal moeten worden in geplande kantorenlocaties.

InfrastructuurDe gemeenten verwachten dat de mobiliteit verder zal blijven groeien. Investeren in bereikbaarheid blijft belangrijk. Naast investeren in het openbaar vervoer en de aanpassing van de N18 zien veel gemeenten noodzaak in de aanpak van N35. Daarnaast pleiten gemeenten voor de uitbreiding van de capaciteit van de A1.

Agrarische sectorHet aantal arbeidsplaatsen in de agrarische sector blijft als gevolg van schaalvergroting afnemen. Door de schaalvergroting en het bouwen van grote stallen raakt veel oud agrarisch vastgoed in onbruik. Veel gemeenten willen een nieuwe (woon- of werk) bestemming geven aan dit vastgoed, waarmee zij tevens een impuls willen geven aan het platteland. Verdere leegloop zou kunnen worden voorkomen en het voorzieningenniveau zou op peil kunnen blijven.

Natuur- en landschapDe gemeenten zien kansen voor het verder versterken van het landschap, doordat er landbouwgronden vrijkomen voor natuurontwikkeling. Deze ontwikkeling is geen gevolg van demografische verandering, maar kan wel van invloed zijn op de veranderingen. Door de versterking van het landschap zal de aantrekkelijkheid van Twente toenemen. Dit komt zowel ten goede aan de plattelandsgemeenten, die extra inkomsten genereren uit toerisme, als aan de netwerksteden, die beter in staat zullen zijn om mensen van buiten de regio aan zich te binden vanwege het mooie buitengebied.

Invloed demografie en crisis op grondposities gemeentenDoor de economische crisis is de vraag op korte termijn naar nieuwbouwlocaties voor huizen, bedrijven en kantoren op een veel lager

Page 10: krimp in twente

10

niveau dan voor de crisis. Daarnaast wordt steeds meer duidelijk dat door demografische veranderingen veel gemeenten met grondposities zitten, die op langere termijn waarschijnlijk nooit zullen worden aangewend waarvoor ze zijn verworven.Een aantal gemeenten heeft reeds een voorziening getroffen voor een deel van deze gronden, terwijl andere gemeenten hopen op ontwikkeling van de gronden in de toekomst. Vraag voor veel gemeenten is nu wat met de gronden te doen. In plaats van geld opleveren drukken de rentelasten van de gronden op de begroting van grondzaken. En dus op die van de gemeente. Een van de gemeenten heeft geopperd om een opkoopfonds in het leven te roepen. In het volgende hoofdstuk wordt nader ingegaan op het idee.

Bijeenkomst demografische ontwikkelingOp donderdag 17 juni jl. zijn een aantal Twentse gemeenten op uitnodiging van Yacht bijeengekomen om te praten over de gevolgen van demografische veranderingen voor hun gemeente en voor Twente. Tijdens de bijeenkomst in Hengelo is een eerste terugkoppeling gegeven van de belangrijkste constateringen uit de interviews. Deze terugkoppeling is in de paragrafen hierboven opgenomen.

Ook is tijdens de bijeenkomst gediscussieerd over demografie aan de hand van een drietal stellingen, die aansloten op de bevindingen uit de interviews. De eerste stelling bestond uit 2 stellingen. Vraag was welke van de 2 volgende stellingen het meest aansloot bij de beleving van de afzonderlijke gemeenten.

A. We kunnen beter accepteren dat de bevolking in Twente over 10 jaar gaat dalen en daar nu ons beleid op gaan aanpassen.

B. Door nu de juiste maatregelen te nemen kunnen we voorkomen dat de bevolking in Twente over 10 jaar gaat dalen.

Unaniem werd gekozen voor acceptatie van krimp, waarbij wel de kanttekening werd gemaakt dat het krimpscenario (nog) niet voor alle Twentse gemeenten aan de orde zal zijn. Volgens de deelnemers zal een stad als Enschede waarschijnlijk langer blijven doorgroeien.

De tweede stelling luidde als volgt:

Twente moet vooral inzetten op een sterke en vitale netwerkstad en op innovatieve bedrijvigheid. De plattelandsgemeenten zijn daar uiteindelijk het meest bij gebaat.

Alle deelnemers waren het eens met deze stelling, maar naast inzet op een sterke netwerkstad moeten de plattelandsgemeenten door de regio gesteund worden in ontwikkelingen die voor hen belangrijk zijn.

De derde en laatste stelling was:

Als de tegenstellingen tussen de Twentse gemeenten niet worden overbrugd en onderling wantrouwen blijft bestaan, komt een regionale aanpak voor de demografische veranderingen niet van de grond.

Alle aanwezigen waren het eens met deze stelling. Zoals eerder is vermeld werkt het onderlinge wantrouwen en de onderlinge concurrentie door op alle terreinen van samenwerking in de regio Twente. De vraag hoe dit kan worden doorbroken is en blijft lastig. De gemeenten zijn het er over eens dat daar veel tijd en energie in moet worden gestoken.

Tijdens de bijeenkomst heeft Monique Steijvers, programmaleider demografie van de Provincie Limburg, verteld over hoe de Provincie Limburg anticipeert op demografische veranderingen in Parkstad Limburg. In onderstaand kader is een weerslag van haar verhaal opgenomen.

De deelnemers aan de bijeenkomst is ten slotte gevraagd naar ideeën die een bijdrage kunnen leveren aan de gevolgen van de demografische ontwikkelingen. Deze ideeën zijn opgenomen in het volgende hoofdstuk.

Page 11: krimp in twente

11

5. Ideeën aanpak gevolgen demografische veranderingen

In dit hoofdstuk worden ideeën voorgesteld voor de aanpak van de gevolgen van demografische veranderingen. Deze ideeën komen voort uit de bijeenkomst met de Twentse gemeenten van juni 2010 (aangeduid met een sterretje*) en uit een interne brainstormsessie binnen Yacht.

Kennisplatform demografische veranderingenOpzetten van een platform voor de uitwisseling van regionale kennis en ervaring over demografische verandering. Om de uitwisseling van kennis en ervaring te bevorderen zou er een nominatie kunnen worden verbonden aan de beste kennis- of ervaringsbijdrage van het kwartaal en een prijs voor de beste bijdrage van het jaar. Deze prijs zou op de jaarlijkse bijeenkomst ‘Aanpak demografische veranderingen in Twente’ moeten worden uitgereikt.

Uitwisselingsprogramma medewerkers gemeentenDoor het opzetten van een uitwisselingsprogramma van medewerkers van Twentse gemeenten voor een bepaalde tijd kan meer begrip en inzicht ontstaan in de standpunten en dilemma’s van buurgemeenten. Tevens krijgt men inzicht in de werkwijze van buurgemeenten. En wat niet onbelangrijk is: er kan gewerkt aan worden aan het verbeteren van de vertrouwensrelatie.

Herstructureringsfonds*Oprichten van een herstructurerings-/opkoopfonds worden opgericht met als doel opkopen van gronden en vastgoed (kantoren, bedrijven en woningen) waar geen markt meer voor is. De economische crisis heeft er voor gezorgd dat veel gronden niet tot ontwikkeling kunnen worden gebracht en de recente inzichten in de demografische ontwikkelingen tonen aan dat veel gronden ook nooit zullen worden aangewend waarvoor ze zijn aangekocht. Aan deze gronden moeten nieuwe functie worden gegeven, die een bijdrage leveren aan de ruimtelijke kwaliteit en de behoeften van de leefomgeving. Dit zou het oogmerk moeten zijn van het herstructurerings-/opkoopfonds.

Parkstad Limburg

In Parkstad Limburg neemt de bevolking al jaren af en is er zelfs sprake van een afname van het aantal huishoudens. De situatie daar is volgens Monique Steijvers momenteel niet te vergelijken met Twente, maar wel met Zuid-Limburg van 20 jaar geleden. Toen is het vooruitzicht van een krimpende bevolking lange tijd genegeerd. Maar nu de krimp overal zichtbaar en voelbaar wordt hebben de gemeenten de handen ineen geslagen en gezamenlijk beleid gemaakt om de gevolgen van de veranderingen op te van-gen. Volgens Monique Steijvers hoeft een regio of een gemeente die gaat krimpen niets te vrezen, tenzij men goed op de verand-eringen anticipeert. Een krimpende bevolking betekent een kans om aan de ruimtelijke kwaliteit te werken, door bijvoorbeeld meer groen in de wijken te brengen. Wel komen maatschap-pelijke voorzieningen onder druk te staan. Er moeten keuzes gemaakt worden waar welke voorzieningen in stand worden ge-houden of bij elkaar worden gebracht.

De Provincie Limburg denkt dat mede dankzij de krimp er ruimte ontstaat voor een betere leefomgeving en dat er nog steeds sprake zal zijn van economische groei. De volgende omslag zal volgens de Provincie Limburg als gevolg van de demografische veranderingen worden bereikt:

• Van onbetaalbaar wonen naar échte prijs kwaliteit;• Van rood naar groen;• Van verrommeld buitengebied naar ruimtelijke kwaliteit;• Van traditionele economie naar innovatieve economie;• Van werkloosheid naar volledige arbeidsparticipatie;• Van file-leed naar verplaatsingsplezier;• Van verspilling naar duurzaamheid;• Van begrensd naar grenzeloos samenwerken;• Van eenheidsworst naar meer smaken.

Page 12: krimp in twente

12

Transitie gemeentelijk financieel beleid*Door een aantal gemeenten is geopperd dat doordat bevolkingsgroei op lange termijn geen uitgangspunt meer is er een transitie/innovatie van het gemeentelijke beleid en de gemeentelijke financiën op termijn noodzakelijk is. Daar komt bij dat de inkomsten van de gemeenten de komende jaren als gevolg van de crisis op dit moment al zwaar onder druk staan.

Door een prijsvraag uit te schrijven voor innovatief beleid, kan innovatie in de beleidsvorming worden gestimuleerd. Deze prijsvraag zou door het op te richten platform demografische veranderingen worden uitgeschreven. Bij de inzendingen moeten dan aan de orde komen een helder plan van aanpak, kosten en opbrengsten en succes- en faalfactoren.

Demografische veranderingen op de Agenda van TwenteDoor het thema demografische veranderingen op te nemen in de Agenda van Twente kan er meer samenhang worden gecreëerd in het Twentse demografiebeleid en wordt het makkelijker om financiële bijdrages vanuit het rijk te krijgen voor pilotprojecten op het gebied van demografische verandering. Nu gaan die bijdragen vooral naar de topkrimpregio’s Zeeland, Limburg en Groningen.

Page 13: krimp in twente

13

6. Conclusies en aanbevelingen

Demografische verandering leeft binnen de Twentse gemeenten! Er is aandacht voor het fenomeen en de gevolgen. Niet alleen voor beleidsvelden met een ruimtelijke component, maar voor alle beleidsvelden die geraakt worden. Punt van zorg is wel dat er een groot verschil is in de wijze waarop de gemeenten omgaan met de voorspelde demografische veranderingen. Mochten de geprognosticeerde cijfers van Primos over de bevolkingsomvang in 2025 en verder blijken te kloppen, dan is het de vraag of op dit moment door alle gemeenten de juiste keuzes worden gemaakt.

Alle gemeenten zien het als een opgave om op regionaal niveau beleid te maken dat toekomt aan de demografische vraagstukken. Hier ligt tegelijkertijd ook het probleem. Door onderling wantrouwen en onderlinge concurrentie blijkt het lastig om op regionaal niveau gezamenlijk afspraken te maken.

Aanbevelingen

1. Gemeenten moeten elkaar beter weten te vinden om van elkaar te kunnen leren. Provincie en Regio Twente zijn weliswaar bezig met programma’s op het gebied van demografische verandering, maar onderling zijn de gemeenten onvoldoende op elkaar aangehaakt. Een platform demografische verandering met bijvoorbeeld een digitale ontmoetingsplek dat door de Regio geregisseerd wordt zou kunnen bijdragen aan betere onderlinge samenwerking.

2. Om breed gedragen regionaal beleid te maken dat anticipeert op demografische veranderingen, zal er naar wegen moeten worden gezocht om het onderlinge wantrouwen tussen gemeenten weg te nemen en solidariteit (geven en nemen) als basis voor samenwerking te kiezen.

Verder lezen en links

1. Ministerie van Economische Zaken, Ondernemend met krimp!, handreiking economische bedrijvigheid bij bevolkingsdaling;

2. NEIMED (Nederlands Kennisinstituut Maatschappelijke Effecten Demografische Krimp), Bevolkingsdaling en Regionale Economie in Limburg (op www.vanmeernaarbeter.nl);

3. Coelo (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden aan de Rijksuniversiteit Groningen), Bevolkingsdaling en gemeentelijke financiën (op www.coelo.nl).

4. Kenniscentrum bevolkingsdaling en beleid: www.bevolkingsdaling.nl5. Trendbureau Overijssel: www.trendbureauoverijssel.nl

Page 14: krimp in twente

14

Bijlage

Interview onderzoek ‘Invloed van demografische ontwikkelingen en economische crisis op de ruimtelijke ontwikkeling van Twente’.

Algemeen

Economische crisis1. Wat zijn de belangrijkste gevolgen van de economische crisis voor uw

gemeente?2. Op welke wijze speelt uw gemeente in op de grootste gevolgen van de

crisis?

Demografische ontwikkelingen3. Wat zijn de belangrijkste gevolgen van de demografische ontwikkelingen

voor uw gemeente?4. Op welke wijze is uw gemeente zich aan het voorbereiden op de gevolgen

van de demografische ontwikkelingen?

Ruimtelijke ontwikkeling

Economische crisis5. Welke consequenties heeft de economische crisis voor uw ruimtelijke

ontwikkelingsplannen?• Voor woningbouw?• Voor bedrijventerreinen?• Voor infrastructuur?• Voor landbouw?• Voor natuur- en landschapsontwikkeling?

6. Wat zouden hogere overheden kunnen/moeten doen om uw gemeente te ondersteunen bij de gevolgen van de crisis?

Demografische ontwikkelingen7. Welke consequenties hebben de demografische ontwikkelingen op uw

ruimtelijke ontwikkelingsplannen?• Voor woningbouw?• Voor bedrijventerreinen?• Voor infrastructuur?• Voor landbouw?• Voor natuur- en landschapsontwikkeling?

8. Wat zouden hogere overheden kunnen/moeten doen om uw gemeente te ondersteunen bij de gevolgen de demografische ontwikkelingen?

Laatste vraag

9. Als u het voor het zeggen had, was zou dan het eerste zijn dat u zou willen veranderen in het ruimtelijk ontwikkelingsprogramma van Twente (Agenda van Twente)?

Page 15: krimp in twente

15

Yacht is marktleider in het gehele segment van Bouwkunde,

Civiele Techniek en Ruimtelijke Ordening. De ruim

500 professionals van Yacht werken met name aan de

opdrachtgeverzijde (gemeenten, waterschappen, provincies en

Rijkswaterstaat) op multidisciplinaire projecten in de fysieke

leefomgeving. Zij zetten de passie voor hun vakgebied om in

een daadkrachtige aanpak. Dit is nodig in een segment waar

verandering de enige constante is en waar nieuwe wetgevingen,

zoals bijvoorbeeld de Wabo, Europees Aanbesteden, Crisis- en

Herstelwet, extra capaciteit en expertise vragen.

ya Randstad company

Page 16: krimp in twente

16

Stellingen:

Reactie op:In de regio Twente worden teveel woningen gebouwd. Becijferd is dat er 40.000 woningen in de plannen zitten, terwijl er nog maar 13.000 woningen gebouwd moeten worden.

· De Provincie is de juiste partij om de regie te voeren op het woningbouwprogramma in Twente om te voorkomen dat elke gemeente voor zich gaat.

· Als ten gevolge van het ingrijpen door de Provincie op het woningbouwprogramma in Twente gemeenten/woningcorporaties minder mogen bouwen, dan moeten die gecompenseerd worden.

Als gevolg van de demografische ontwikkelingen zal de bevolking vanaf 2020 gaan krimpen.

· Gezien de aankomende krimp van de bevolking kan de rode contour nu definitief worden getrokken. De 13.000 benodigde woningen en de groei van de bedrijvigheid kunnen binnen de huidige bebouwingsgrenzen worden ingepast.

Innovatieve kracht van een regio zal steeds belangrijker worden in een snel veranderende wereld. Ruimtelijk-economische ontwikkelingen uit de Agenda van Twente zijn voor een belangrijk deel gericht op innovatie. Het is voor Twente van levensbelang op hoger opgeleiden aan de regio te (blijven) binden.

· Indien er op regionaal niveau keuzes gemaakt moeten worden in geplande ruimtelijke ontwikkelingen, dan moeten ontwikkelingen die hoger opgeleiden vasthouden dan wel aantrekken voorrang krijgen.

Eens of oneens:· De economische crisis is een kans om sterker te worden ten op zicht

van andere regio’s;· De demografische ontwikkelingen zullen een negatieve invloed

hebben op de ontwikkeling van Twente;

· Er moeten op regionaal niveau keuzes worden gemaakt om de krimp te sturen. Bij de ene gemeente zal een krimpbeleid worden gevoerd, terwijl het beleid van een andere gemeente gericht is op stabiliteit of zelfs lichte groei.