Krimp en onderwijs

Demografische ontwikkelingen,gevolgen en kansenvoor het DrentsebasisonDerwijs

krimpen metperspectief

miD

Den

-D

renthe miDDen-Dr

enth

e miDDen-Drenthe

De

w

olDen De wolDen D

e wo

lDen De wolDen De

w

tyna

arlo tynaarlo tyn

aa

rlo tynaarlo

noorDenvelD

no

or

De

nvelD noorDenvelD

ass

en assen assen assen

as

sen

ass

en assen

hoogevee

n h

oo

gev

een hoogeveen h

oo

geveen

emmen emmen

em

men

e

mmen emmen emm

en

coevo

rD

en c

oevorDen coevor

Den

co

evorDenmeppel m

epp

el m

ep

pel meppel meppel meppel

wes

tervelD westervelD

westervelD weste

rvel

D

aa

en h

unze aa en hunze a

a en hunze aa en hunze

bo

rg

er oDoorn borger

oD

oo

rn borger oDoo

rn

Demografische ontwikkelingen,gevolgen en kansenvoor het DrentsebasisonDerwijs

krimpen metperspectief

miD

Den

-D

renthe miDDen-Dr

enth

e miDDen-Drenthe

De

wolDen De wolDen

De w

olDen De wolDen D

e w

tyna

arlo tynaarlo tyn

aa

rlo tynaarlo

noorDenvelD

no

or

De

nvelD noorDenvelD

ass

en assen assen assen

as

sen

ass

en assen

hoogevee

n h

oo

gev

een hoogeveen h

oo

geveen

emmen emmen

em

men

e

mmen emmen emm

en

coevo

rD

en c

oevorDen coevor

Den

co

evorDenmeppel m

epp

el m

ep

pel meppel meppel meppel

wes

tervelD westervelD

westervelD weste

rvel

D

aa

en h

unze aa en hunze a

a en hunze aa en hunze

bo

rg

er oDoorn borger

oD

oo

rn borger oDoo

rn

inhoudsopgave

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 inleiding 5-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.1 Doel- en vraagstelling 61.2 aanpak 61.3 Leeswijzer 7

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2 basisonderwijs in Drenthe anno 2011 9-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.1 basisscholen en aantallen leerlingen 102.2 Denominaties en onderwijsrichtingen 112.3 Geografische spreiding basisscholen 132.4 schoolbesturen 182.5 ontwikkeling basisgeneratie basisonderwijs 2000-2011 182.6 ontwikkeling aantal leerlingen per denominatie en onderwijsrichting 222.7 ‘weglek’ naar andere gemeenten en speciaal onderwijs 222.8 kindvoorzieningen 232.9 ontwikkeling groep 0-4 jarigen 2000-2011 242.10 samenvatting 25

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3 prognoses voor het basisonderwijs 29-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.1 Verklaring voor daling leerlingaantallen 293.2 prognoses op gemeenteniveau 303.3 Verdeling over kernen 343.4 consequenties krimp voor scholenlandschap Drenthe 353.5 prognoses 0-4 jarigen 393.2 samenvatting 41

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4 Vraagstukken 43-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.1 bedrijfsvoering financiën, huisvesting, personeel 434.2 kwaliteit 484.3 Diversiteit en keuzemogelijkheden 534.4 Leefbaarheid 574.5 argumenten om kleine scholen in stand te houden of te sluiten 614.6 krachtenveld wie beslist over instandhouding? 644.7 samenvatting 66

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5 oplossingsrichtingen 69-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.1 succesfactoren 705.2 Watkunjedoeninwelkefase? 715.3 nietsdoen 735.4 iedervoorzich 735.5 Quickwins 745.6 samenwerkingzonderfusie 765.7 schaalvergroting:fusieenclustering 795.8 Knelpuntenenoplossingenbijsluitingvanschool 825.9 samenvatting 83

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6 wat gebeurt er al in Drenthe? 89-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6.1 opwelkmomentnemengemeentenenschoolbesturenmaatregelen? 896.2 hoespelengemeentenenschoolbesturenindrentheinopkrimp? 936.3 samenvatting 97

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7 conclusies en aanbevelingen 99-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

bijlagen 104 Bijlagei 104 Bijlageii 116 Bijlageiii 117 Bijlageiv 121 Bijlagev 122

5

scholen in Drenthe kampen met

dalende leerlingaantallen. naar

verwachting krimpt het aantal

kinderen in de basisschoolleeftijd in

de periode tussen 2011 en 2020

met 13%, in sommige Drentse

gemeenten zelfs met 30%. Dat dit

grote gevolgen zal hebben voor het

basisonderwijs is evident.

Concreetgaathetomeendalingvan6.550kinderenindrentheinnoggeentienjaartijd1.

Krimpenontgroeningrakenveleterreinen,maarde(dreigende)sluitingvanbasisscholenisvaakéénvandeeersteonderwerpendietersprakekomt.hetiseengevoeligthemadatveelmensenraakt.

detoekomstvanhetbasisonderwijsintijdenvankrimpbetrefteenvraagstukdatvraagtomafstemmingopbovenlokaalniveauenoverde

grenzenvandedenominatiesheen.nieuwescenario’szijnnodigomdebetaalbaarheid,bereikbaarheidenkwaliteitvanhetprimaironderwijsindenabijetoekomsttekunnenwaarborgen.

denoodzaakvooreenheroverwegingvandeinrichtingvanhetonderwijslandschapindrenthewordtdaarbijnogeensversterktdoor:• actieveinzetvanveelgemeentenindrenthevoordeintegratie vankindvoorzieningen(o.a.ingegevendoordewensomtekomentot doorgaandeleerlijnen);• destaatvandeschoolgebouwen:veelschoolgebouwenindeprovincie zijnverouderdenveelscholenkampenmet(gedeeltelijke)leegstand;• deveranderingeninhettakenpakketvanhetonderwijs (waaronderinvoeringwetpassendonderwijs),waardoormetnamekleine scholenoverbelastdreigenterakenendaarmeeergkwetsbaarworden.

Krimpenontgroeningzijnprocessendieniettekerenzijn.doelvanbeleidmoetdanooknietzijnomdekrimptebestrijden,maaromdezetebegeleiden.omdatgoedtekunnendoen,endediscussieoverdetoekomstvanhetprimaironderwijsindrenthegoedtekunnenvoeren,iskennisnodigoverdeteverwachteneffectenvankrimpenontgroeningophetonderwijs.opbasisdaarvankunnennieuweoplossingsrichtingenwordenverkend.ditonderzoekbeoogtindiebehoeftetevoorzien.

[1]provinciedrenthe,BevolkingsprognoseXviii(2012)

1inleiDing

Krimpenmetperspectiefdemografischeontwikkelingen,gevolgenenkansenvoorhetdrentsebasisonderwijs

8 9Krimpenmetperspectiefdemografischeontwikkelingen,gevolgenenkansenvoorhetdrentsebasisonderwijs

1.1 Doel- en vraagstelling

ditonderzoekdientdevolgendedoelen:

• (Beter)zichtbiedenopdehuidigesituatievandekind-enonderwijsvoorzieningenindeprovinciedrenthe;• (Beter)zichtbiedenopdeknelpuntenwaarmeedezevoorzieningen(basisonderwijs,peuterspeelzalen, kinderopvang)alsgevolgvankrimpenontgroeningtemakenkrijgen;• eenbeeldgevenvanoplossingendienualinpraktijkgebrachtworden(goodpractices);• eenbeeldgevenvantoekomstigeoplossingsrichtingen/scenario’s,ookvoorissuesopbovenlokaalniveau;• Quickwinsformulerenwaarmogelijk.

hetonderzoekbeoogtdeopmaattezijnvooreenbredediscussiedieleidttotpassendeoplossingen.methetonderzoekwillenwijgeenuitspraakdoenoverdegewenstetoekomstvanindividuelescholen.Krimpvraagtommaatwerk.Welwillenwijhandvattenbiedenomdediscussieoverdetoekomstvanhetonderwijsindrenthetevoeren.

1.2 aanpak

omeenbeeldtekrijgenvandeknelpuntenwaarkrimphetbasisonderwijsvoorstelt,isuitgebreidliteratuuronderzoekverricht.voordedrenthe-specifiekeinkleuringhebbenwij(telefonische)interviewsgehoudenmetschoolbestuurdersen–directeuren,wethoudersengemeentelijkebeleidsmedewerkers.

omprognosestekunnenmakenophetniveauvan(clustersvan)dorpenhebbenwijbijalledrentsegemeentengBa-gegevensopgevraagdvandeafgelopenjaren.getalsmatigegegevensoverhetscholenlandschapindrenthezijndeelsafkomstigvandedienstuitvoeringonderwijs;voordemeestrecenteleerlingaantallenzijnwijteradengegaanbijdeschoolbesturen.

naasthetliteratuuronderzoekende(telefonische)interviewshebbenmetnamededriebijeenkomstenmetde‘klankbordgroep’waardevolleinformatieopgeleverdvoorhetonderzoek.deklankbordgroephadeengemêleerdesamenstelling,metvertegenwoordigersvanschoolbesturenen–directies,gemeenten,welzijnenbewonersorganisaties.

hetonderzoekisinhoudelijkbegeleiddooreenstuurgroep,ondervoorzitterschapvanburgemeesterericvanoosterhoutvangemeenteaaenhunze.deoverigeledenvandestuurgroepwaren:

• annekeBosch,provinciedrenthe• JacobBruintjes,wethouderBorger-odoorn• marietthalens,wethouderemmen• LiesbethKoster,wethouderdeWolden• martijnmulder,Wolderwijs(openbaaronderwijs)• albertvelthuis,Cogdrenthe(protestants-christelijkonderwijs)• Johnvanmeekeren,sKod/mgrniënhausstichting(rooms-katholiek-onderwijs)

deledenvandestuurgroephebbendeelgenomenoppersoonlijketitel;destuurgroepisgeenbestuurlijkplatformindezindatdeledensprekennamenseenachterban.

almetalheefteengrootdeelvanhetonderwijsveldopenigerleiwijzedeelgenomenaanhetonderzoek.alletwaalfgemeentenzijnbetrokkenbijhetonderzoek,indevormvaneen(telefonisch)interview.Zevenvandetwaalfgemeentenhebbenactiefdeelgenomenaanhetonderzoek,viadestuurgroepofklankbordgroep.vande37schoolbesturenzijner28betrokkenbijhetonderzoek:zijzijn(telefonisch)geïnterviewden/ofhebbengeparticipeerdinstuurgroepofklankbordgroep.eenrespondentenlijstistevindeninbijlage5,evenalseenoverzichtvandeledenvandeklankbordgroep.

1.3 Leeswijzer

hoofdstuk2geefteenbeeldvanhethuidigelandschapvanbasisonderwijsenkindvoorzieningenindrenthe,envandedemografischeontwikkelingindeafgelopenjaren.hoofdstuk3geefteendoorkijknaardetoekomst:hoeziendeprognosesopgemeenteniveaueruitvoorhetbasisonderwijs?Watisertezeggenoververschillenbinnengemeenten?enwelkegevolgenkandithebbenvoorhetscholenlandschap?hoofdstuk4gaatinopdeinhoudelijkevraagstukkenwaarhetbasisonderwijsalsgevolgvandalendeleerlingenaantallenmeetemakenkrijgt.hetgaathierbijomvraagstukkenophetgebiedvanfinanciën,kwaliteit,diversiteitenleefbaarheid.hoofdstuk5geefteenbeeldvanmogelijkeoplossingsrichtingenvoordezevraagstukken.hoofdstuk6geeftaanwateropditmomentindrenthealgebeurt(inbeleidenpraktijk)omoplossingentevindenvoorkrimpvraagstukkeninhetonderwijs.hoofdstuk7tenslottegeefteenaantalconclusiesenaanbevelingen.

11Krimpenmetperspectiefdemografischeontwikkelingen,gevolgenenkansenvoorhetdrentsebasisonderwijs

[2]gebaseerdopgegevensvandeschoolbesturen.geteldishetaantalbasisschoolvestigingenwaaraangroep1t/m8leswordtgegeven.[3]opgaveschoolbesturen.vanvierscholenzijngeenleerlingaantallenbekendper1-10-2011;hetbetreftde1emontessorischoolhoogeveenendevpCBo-scholenCBsdeKiel,deWegwijzerendeslagkrooie.voordezevierscholenisuitgegaanvanhetaantalleerlingenper1-10-2010,zoalsbekendbijdedienstuitvoeringonderwijs.

op 1 oktober 2011 waren er in

Drenthe 301 basisscholen2, vier

minder dan een jaar eerder. in totaal

waren er op 1 oktober 2011 46.293

kinderen ingeschreven op een

basisschool in Drenthe3; een daling

van 1.168 ten opzichte van een jaar

eerder.

indithoofdstukgevenwijeenbeeldvanhetdrentsescholenlandschapinhetschooljaar2011-2012.Wegaaninopdeomvangvandescholenindrenthe(2.1),denominatiesenonderwijsstromingen(2.2)endegeografischespreidingvanbasisscholen(2.3).paragraaf2.4geefteenbeeldvandebestuurlijkeorganisatievanhetbasisonderwijs.inparagraaf2.5istezienhoehetaantalkinderen

indebasisschoolleeftijdzichdeafgelopenjarenheeftontwikkeldindedrentsegemeenten;paragraaf2.6gaatinopdeverschillentussendenominatiesenonderwijsrichtingen.paragraaf2.7gaatinopderelatietussenhetaantalkinderendatwoontineenbepaalddorpofeenbepaaldegemeente,enhetaantalkinderendatindiegemeenteofhetdorpnaarschoolgaat.

hetbasisonderwijswerktsteedsmeersamenmetkindvoorzieningen.scholenwerkensamenmetpeuterspeelzalenenkinderopvangmethetoogopdedoorgaandeleerlijn.ookisersamenwerkingmethetoogopdetussenschoolseennaschoolseopvang.meersamenwerkingmetdekinderopvanglijktookeenaantrekkelijkoptieomkrimphethoofdtebieden.Redenominhetkadervanditonderzoekhetlandschapvankindvoorzieningenteschetsen,alsookdegetalsmatigeontwikkelingvandegroepdiepotentieelvankinderdagverblijfenpeuterspeelzaalgebruikmaakt:0t/m4jarigen.ditdoenwijinrespectievelijk2.8en2.9.

voordebeschrijvingvanhetbasisonderwijsindrentheisgebruikgemaaktvangegevensvandedienstuitvoeringonderwijs(duo).aangezienduoophetmomentvanonderzoekdeleerlingaantallenper1oktober2011nognietopenbaargemaakthad,zijnalledrentseschoolbesturenbenaderdmethetverzoekdemeestrecenteaantallenteleveren.voor297vande301basisscholenzijndieleerlinggegevensaangeleverd.voordevierontbrekendescholenisindetellingenuitgegaanvanhetleerlingaantalper1oktober2010,zoalsbekendbijduo.

2basisonDerwijs inDrenthe anno 2011


2.1 basisscholen en aantallen leerlingen

vande301scholenindrentheheeft28%minderdan80leerlingen.Bijna13%vandescholenheeftzelfsminderdan50leerlingen(ziefiguur1).gemeentedeWoldenheeftzowelinabsolutezinalsrelatiefgezienhetgrootsteaantalkleinescholen(zietabel1enfiguur2).assenenmeppelzijndeenigegemeentenwaarallescholenmeerdan80leerlingenhebben.

dekleinstescholenindrenthezijnoverhetalgemeenopenbarescholen,maarerisookeenaantal(zeer)kleinescholenvanprotestants-christelijkesignatuur(tabel2).ookrelatiefgezienishetaantalkleinescholenonderdeopenbarescholengroot:ziefiguur3.

Figuur1

aantalscholennaar

leerlingaantal(teldatum

1/10/2011)

tabel1.aantalscholen

naarleerlingaantalper

gemeente(teldatum

1/10/2011)

Figuur2

aandeelkleine/grote

scholenpergemeente

(teldatum1/10/2011)

tabel2

aantalscholennaar

leerlingaantal,per

denominatie(teldatum

1/10/2011)

Figuur3

aandeelkleine/grote

scholenperdenominatie

(teldatum1/10/2011)

2.2 Denominaties en onderwijsrichtingen

hetmerendeelvandescholenindrentheisopenbaar,gevolgddoorscholenvanprotestants-christelijkesignatuur.Figuur4toonthetaantalscholenindrenthenaardenominatie.

demeestekeusophetgebiedvandenominatiesiserindegemeentenassen,emmen,hoogeveenenmeppel(zietabel3).

Binnenhetonderwijszijntalvandidactischestromingenteonderscheiden.vaakwordtonderscheidgemaakttussen‘regulier’basisonderwijsende‘traditionelevernieuwingsscholen’,waarmeedanhetJenaplan-,montessori-,dalton-,Freinet-envrijeschoolonderwijswordtbedoeld.indrenthebiedthetovergrotedeelvandescholenregulieronderwijsaan.erzijn31daltonscholen,11Jenaplanscholen,driemontessorischolenendrievrijescholen.intabel4istezienhoedezezijnverdeeldoverdegemeenten.demeestekeusophetgebiedvantraditionelevernieuwingsscholeniserinemmenenassen.naastdezeonderwijstypenzijnerookscholendiewerkenmetanderevormenvanvernieuwingsonderwijs,zoalservaringsgerichtonderwijs,ontwikkelingsgerichtonderwijsofhetprincipevanBas:Bouwenaaneenadaptieveschool.

scholen23-49ii

scholen80-145ii

scholen50-79ii

scholen>145ii

0% 20% 40% 60% 80% 100%

aaenhunzeassen

Borger-odoornCoevordendeWolden

emmenhoogeveen

meppelmidden-drenthe

noordenveldtynaarlo

Westerveld

0% 20% 40% 60% 80% 100%

openbaar

protestantschristelijk

Roomskatholiek

overig

Reformatorischvrijgemaakt

<50leerlingen

80-145

50-79

>145

aan

tal s

chol

en

23-4

9 ll.

aan

tal s

chol

en

50-7

9 ll.

aan

tal s

chol

en

80-1

45 ll

.

aan

tal s

chol

en

>145

ll.

tota

al

402387203432

38 (13%)

406808603624

47 (16%)

55887239382105

93 (31%)

5203852816137873

123 (41%)

182519272066331621202214

301

aaenhunzeassen


emmenhoogeveen


noordenveldtynaarlo

Westerveld

totaal

openbaar 28 30 45 67 170

protestants-christelijk 10 12 30 40 92

Rooms-katholiek 0 1 13 9 23

Reformatorisch/ 0 1 3 5 9

vrijgemaaktgeref.

overig 0 3 2 2 7

totaal 38 47 93 123 301

< 50 leerlingen 50-79 leerlingen 80-145 leerlingen >145 leerlingen totaal

scholen23-49ii

scholen80-145ii

scholen50-79ii

scholen>145ii

123

38

47

93


Figuur4

aantalscholenindrenthe

naardenominatie(teldatum

1/10/2011)

tabel3

aantalscholenper

denominatie,naar

gemeente(teldatum

1/10/2011)

tabel4

traditionele

vernieuwingsscholen

pergemeente(teldatum

1/10/2011)

2.3 Geografische spreiding basisscholen

scholenzijn-netalsinwoners-ongelijkverdeeldoverdeprovinciedrenthe.degrootsteconcentratiesvanscholenzijnuiteraardtevindenindegrootstekernen:emmen,assen,hoogeveenenmeppel.Kaart1toontdegeografischespreidingvanbasisscholenindrenthe,waarbijisaangegeventotwelkedenominatieeenschoolbehoortenhoeveelleerlingeneenschoolheeft.

10 km

E M M E N

K l a z i e n a v e e n

A S S E N

R o d e nZ u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N

M E P P E LC o e v o r d e n

B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e s

A n n e n

R o l d e

G a s s e l t e r n i j v e e n

N i e u w -B u i n e n

B o r g e r

E x l o o

Tw e e d e E x l o ë r m o n d

N i e u w - We e r d i n g e

E m m e r - C o m p a s c u u m

O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n

O o s t e r h e s s e l e n

D a l e n

Ve e n o o r d

N i e u w - A m s t e r d a m

E r i c a

S c h o o n e b e e k

Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n

H o l l a n d s c h e v e l d

We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r

N i j e v e e n

R u i n e r w o l d

D e W i j k

N o o r d s c h e s c h u t

B a r g e r - O o s t e r v e l d

0 - 49 LL

50 - 79 LL

80 - 144 LL

> 144 LL

Protestants-Christelijk

50 - 79 LL

80 - 144 LL

> 144 LL

Rooms-Katholiek

0 - 49 LL

50 - 79 LL

80 - 144 LL

> 144 LL

Openbare scholen

50 - 79 LL

80 - 144 LL

> 144 LL

Overig

Kaart1

spreidingscholenindrenthe:

denominatiesenaantalleerlingen

perschool(teldatum1/10/2011)

Gemeente openbaar protestants- rooms- reformatorisch / overig totaal

christelijk katholiek vrijgemaakt geref.

aaenhunze 15 2 0 0 1 18

assen 11 8 2 3 1 25

Borger-odoorn 12 6 1 0 0 19

Coevorden 14 10 3 0 0 27

deWolden 14 6 0 0 0 20

emmen 31 18 14 1 2 66

hoogeveen 13 15 1 1 2 33

meppel 6 7 1 1 1 16

midden-drenthe 14 7 0 0 0 21

noordenveld 14 5 0 1 0 20

tynaarlo 15 5 1 1 0 22

Westerveld 11 3 0 0 0 14

totaal 170 92 23 5 7 301

regulier Dalton montessori jenaplan Vrije school totaal

aaenhunze 13 5 - - - 18

assen 18 3 - 3 1 25

Borger-odoorn 17 1 1 - - 19

Coevorden 27 - - - - 27

deWolden 19 1 - - - 20

emmen 55 5 1 4 1 66

hoogeveen 29 2 1 1 - 33

meppel 13 2 - - 1 16

midden-drenthe 16 4 - 1 - 21

noordenveld 13 5 - 2 - 20

tynaarlo 19 3 - - - 22

Westerveld 14 - - - - 14

totaal 253 31 3 11 3 301

Roomskatholiek

alg.bijzonder

geref./vrijgemaakt

interconfessioneel

openbaar

Reformatorisch

prot.christelijk

vrijeschool 17092

238

1 133


Kaart2toontdespreidingvantraditionelevernieuwingsscholenindrenthe.demeestevernieuwingsscholenzijntevindeninstedelijkgebied;alleendedaltonscholenzijnookredelijkvertegenwoordigdinniet-stedelijkegebieden. Kaart2

spreidingvernieuwingsonderwijsin

drenthe(teldatum1/10/2011)

10 km

E M M E N


A S S E N

R o d e n

Z u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N

M E P P E L C o e v o r d e n

B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e s

A n n e n

R o l d e

G a s s e l t e r n i j v e e n


B o r g e r

E x l o o




O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n


D a l e n

Ve e n o o r d


E r i c a


Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n


We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r

N i j e v e e n

R u i n e r w o l d

D e W i j k



Dalton

Jenaplan

Montessori

Vrije school

Overig

KeuzemogelijkhedenopdorpsniveauKijkenweopdorpsniveau,danblijktdatinveeldorpeninpraktijkalweinig(meer)tekiezenis.intabel5isteziendater65dorpenzijnmetéénschool,en41waargeenenkeleschoolstaat.uitgangspuntvoordekernenindelingdiehierisgehanteerd,isdestatistischegebiedsindelingvandeprovinciedrenthe,waarbijstadswijkeninassen,emmen,hoogeveenenmeppelsteedszijnsamengevoegdtotéénkern4.

Kaart3enkaart4geveneenbeeldvandekeuzemogelijkhedenvoorouders:kaart3toonthetaantalscholenineenbepaaldgebied,kaart4hetaantalverschillendedenominatiespergebied.

tabel5

aantalscholenperkern,

naargemeente(teldatum

1/10/2011)

[4]uitzonderingisdegemeentenoordenveld:hieronderscheidtdestatistischegebiedsindelingmaar3kernen,maarzijnwijuitgegaanvan15kernen,conformdeindelingdiedegemeenteheeftaangehoudenbijdeleveringvangBa-gegevensvoordeprognosesvanhoofdstuk3.

Gemeente aantal kernen met aantal kernen met aantal kernen totaal aantal

meer dan één school één school zonder school kernen

aaenhunze 2 12 7 21

assen 1 0 2 3

Borger-odoorn 5 6 6 17

Coevorden 5 1 3 9

deWolden 4 9 1 14

emmen 10 4 0 14

hoogeveen 6 3 2 11

meppel 2 0 1 3

midden-drenthe 5 8 4 17

noordenveld 4 6 5 15

tynaarlo 5 8 3 16

Westerveld 3 8 7 18

totaal Drenthe 52 65 41 158


Kaart3

Keuzemogelijkheden:

aantalscholenperkern

ofclustervankernen

10 km

0

1

2

3

> 3

10 km

0

1

2

3

> 3

Kaart4

Keuzemogelijkheden:aantal

denominatiesperkern

ofclustervankernen(teldatum1/10/2011)

0 scholen

1 school

2 scholen

3 scholen

>3 scholen

0 denominaties

1 denominatie

2 denominaties

3 denominaties

>3 denominaties


2.4 schoolbesturen

de301scholendiedrentherijkis,vallenonder37verschillendeschoolbesturen.hetopenbaaronderwijsvaltonder12besturen.indegemeentenemmen,assenennoordenveldvalthetopenbaaronderwijsnogdirectonderhetcollegevanB&W.indeanderegemeentenishetbevoegdgezagovergegaannaareenverzelfstandigdestichting.demeestebesturenvooropenbaaronderwijszijninslechtsééngemeenteactief;tweebesturenvooropenbaaronderwijshebbenookscholeninandereprovincies5.

erzijn25besturenvoorbijzonderonderwijsindrenthe.dezebesturenzijnvakerinmeerderegemeentenactief,ookbuitendeprovinciedrenthe.deomvangvandeschoolbesturenlooptsterkuiteen:erzijnéénpittersmetsomsnoggeen100leerlingen,terwijlhetgrootsteschoolbestuurvoorbijzonderonderwijsalleenindrenthealmeerdan3.000leerlingenheeft(ziebijlage2).

2.5 ontwikkeling basisgeneratie basisonderwijs 2000-2011

indeafgelopenjarenishetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdineenaantaldrentsegemeentenallichtgedaald.alsbasisvoorberekeningenoverhetaantalkinderengaanwijuitvandezogenaamde‘basisgeneratiebasisonderwijs’:ditishetaantal4-11jarigen,plus30%vande12-jarigen.dezebasisgeneratieisindrenthealsgeheelnogietsgegroeidinhetafgelopendecennium:van48.126in2000naar50.030in2011(+4%).erzijngroteverschillentussendegemeenten.inBorger-odoornnamhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdhetsterksteaf(-11%).inassenenmeppelgroeidedebasisgeneratienogmet16%resp.19%.Ziekaart5.

eenkrimp-ofgroeipercentageovereenperiodevantienjaarverteltniethetheleverhaal.indrenthealsgeheelisoverdeperiode2000-2011weliswaareenlichtegroeitezien,maarwanneerwekijkennaarontwikkelingperjaarisduidelijkteziendatdedalingvanaf2009isingezet.

opgrafiek1t/m13istezienhoedebasisgeneratiebasisonderwijszichindeafgelopenjarenheeftontwikkeld:indeprovinciedrenthealsgeheelenpergemeente6.

[5] Het betreft stichting promes, die behalve in meppel ook in staphorst actief is, en onderwijsstichting arcade, die naast de gemeente coevorden ook scholen heeft in de gemeente Hardenberg.[6]Bron:CBs

10 km

E M M E N


A S S E N

R o d e n

Z u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N


B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e sA n n e n

R o l d eG a s s e l t e r n i j v e e n


B o r g e r

E x l o o




O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n


D a l e n

Ve e n o o r d


E r i c a


Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n


We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r

N i j e v e e nR u i n e r w o l d

D e W i j k



10 - 20% daling

0 - 10% daling

0 - 10% groei

10 - 20% groeiGemeente Noordenveld

Gemeente Westerveld

Gemeente Assen

Gemeente Meppel

Gemeente Hoogeveen

Gemeente Tynaarlo

GemeenteDe Wolden

Gemeente Aa en Hunze

Gemeente Emmen

Gemeente Borger Odoorn

Gemeente Midden Drenthe

Gemeente Coevorden

-11%

2%

2%

19%

-2%

5%

5% 7%

-4%

16%

0%

-2%

Kaart5

percentagegroei/krimpbasisgeneratie

basisonderwijs2000-2011,pergemeente


dRenthe

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

51500

51000

50500

50000

49500

49000

48500

48000

47500 47000

46500

aaenhunZe

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

2700

2650

2600

2550

2500

2450

2400

assen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

7400

7200

7000

6800

6600

6400

6200

6000

5800

5600

BoRgeR-odooRn

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

3000

2900

2800

2700

2600

2500

2400

2300

2200

CoevoRden

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

380037503700365036003550350034503400335033003250

deWoLden

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

2750

2700

2650

2600

2500

2500

2450

emmen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

11200

11000

10800

10600

10400

10200

10000

9800

hoogeveen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

5800

5700

5600

5500

5400

5300

5200

5100

meppeL

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

360035003400330032003100300029002800 27002600

midden-dRenthe

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

3700

3650

3600

3550

3500

3450

3400

3350

nooRdenveLd

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

345034003350330032503200315031003050300029502900

tynaaRLo

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

3500

3450

3400

3350

3300

3250

3200

WesteRveLd

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1950

1900

1850

1800

1750

1700

ontwikkeling

basisgeneratiebasisonderwijs

2000-2011grafiek1t/m13


[7]Cmogroningen,drentseonderwijsmonitor2011;CBs,Jaarboekonderwijsincijfers2011(denhaag2011)[8] Cmogroningen,drentseonderwijsmonitor2011

2.6 ontwikkeling aantal leerlingen per denominatie en onderwijsrichting

indeperiode2006tot2011ishetmarktaandeelvandeverschillendedenominatiesredelijkconstantgebleven.hetaantalleerlingenophetopenbaaronderwijsenhetkatholiekonderwijsisietssterkerteruggelopendandatvandeoverigedenominaties.alleenindecategorieënreformatorisch/gereformeerdvrijgemaakten‘overig’zijndescholenindeperiode2006-2011gegroeid(zietabel6).

voorwatbetreftdeonderwijsrichtingenvaltopdatalleendevrijescholeninhetafgelopenjaarinleerlingentalzijngestegen.deJenaplanscholenzijninhetafgelopenjaarhetsterkstgedaald(zietabel7).

2.7 ‘weglek’ naar andere gemeenten en speciaal onderwijs

hetaantalkinderenindebasisgeneratiebasisonderwijsineenbepaaldgebiedisnietgelijkaanhetaantalleerlingenopbasisscholenindatgebied.eendeelvandekinderengaatimmersnietnaarhetgewonebasisonderwijs,maarnaarhetspeciaalbasisonderwijs(vanwegeleer-ofgedragsproblemen)ofnaareenspecialeschool(vanwegeziekteofhandicap).indrenthegaatcirca3%vandekinderenindebasisschoolleeftijdnaareenschoolvoorspeciaalbasisonderwijs;ditkomtovereenmethetlandelijkebeeld.7daarnaastzijnerkinderendiebuitendeprovinciegrenzennaarschoolgaan.indrentheishetaandeelkinderenindebasisschoolleeftijddatnietnaareengewonebasisschoolindeeigenprovinciegaat,indeafgelopenjarenredelijkstabiel:ongeveer5%.

oplokaalniveaukanhetverschiltussenhetaantalkinderendatergenswoontenhetaantalkinderendatindieplaatsnaarschoolgaat,groterofkleinerzijndanhetdrentsegemiddelde.nietallekinderengaanimmersnaarschoolinhetdorpofdestadswijkwaarzijwonen.vooralscholenmeteenspecifieke(levensbeschouwelijke)identiteitofeenbijzondereonderwijsaanpakhebbenvaakeenregiofunctie;dorpenofstedenwaardergelijkescholenstaan,trekkendusleerlingenvanelders.

opgemeenteniveauzienwedatervanuitdegemeentenmidden-drenthe,deWolden,Westerveld,Borger-odoornenaaenhunzerelatiefweinigkinderennaarhetgewonebasisonderwijsindeeigengemeentegaan.inmeppel,tynaarlo,emmen,hoogeveenenCoevordenishetaantalleerlingenjuistrelatiefhoogvergelekenmetdebasisgeneratieindie

gemeenten-wateropwijstdatdescholenindezegemeentenrelatiefveelkinderenvanbuitendegemeenteaantrekken(zietabel8).dedrentseonderwijsmonitorbevestigtditbeeldingrotelijnenopbasisvandegemeentelijkeleerlingadministraties:hethoogstepercentagekinderendatbuitendegemeentenaarschoolgaatistevindeninBorger-odoorn,deWolden,Westerveld,aaenhunzeenmidden-drenthe;hetlaagsteinemmen,hoogeveenenassen.demonitorgeeftgeenverklaringvoordeverschillentussendegemeenten.8

2.8 kindvoorzieningen

Kinderentussende0en4jaaroudkunnengebruikmakenvanvoorschoolsevoorzieningenalskinderdagverblijvenenpeuterspeelzalen(vanaf2,5jaar).aangeziendezevoorzieningensteedsvakersamenwerkenmethetbasisonderwijs,ookvoordetussenschoolseennaschoolseopvang,ishetookvoorhetbasisonderwijsrelevantomtewetenhoehetlandschapvankindvoorzieningeneruitziet,enhoedegetalsmatigeontwikkelingisvandegroepdiepotentieelvankinderdagverblijfenpeuterspeelzaalgebruikmaakt.doordaterveelpartijenzijnbetrokkenbijkinderopvangenpeuterspeelzaalwerk,ishetlastigomeencompleetbeeldtekrijgenvandespreidingvankinderopvangvoorzieningenindrenthe.Wijbeperkenonshierdaaromtoteenalgemeenbeeldvandesectorendegetalsmatigeontwikkelingvandegroep0-4jarigen,alspotentiëledoelgroepvoorkinderdagverblijvenenpeuterspeelzalen.

soortenopvangsindsdeWetopdeKinderopvangin2005isdekinderopvangsectorflinkgegroeid.erbestaanverschillendesoortenopvang:

1. Kinderdagverblijven(van0-4jaar) 2. Buitenschoolseopvang(voor-ennaschoolse)(4-12jaar)3. gastouderopvang(0-12jaar)4. ouderparticipatiecrèche(0-4jaar) 5. peuterspeelzalen(van2,5-4jaar)6. tussenschoolseopvang/overblijven(4-12jaar)7. overigeopvang(vrienden-/familiediensten,oppas,etc.)

tabel7

ontwikkelingaantalleerlingenin

drentheperonderwijsrichting

tabel6

ontwikkelingaantalleerlingenin

drentheperdenominatie

relatieve groei/afname

1 okt 2006 1 okt 2011 2006-2011

totaalopenbarescholen 27.006 25.941 -3,9%

totaalpcscholen 15.090 14.640 -3,0%

totaalrkscholen 3.615 3.473 -3,9%

totaalgereformeerd/ 1.398 1.467 4,9%

reformatorisch

totaaloverig 737 772 4,7%

totaal aantal leerlingen 47.846 46.293 -3,2%

relatieve groei/afname

1 okt 2010 1 okt 2011 2010-2011

totaalmontessori 631 613 -2,9%

totaaldalton 6.217 6.156 -1,0%

totaalJenaplan 1.527 1.382 -9,5%

totaalvrijescholen 371 397 7,0%

totaaloverig 38.715 37.745 -2,5%

totaal aantal leerlingen 47.846 46.293 -3,2%

tabel8

verhoudingtussenomvang

basisgeneratieineengemeente

enhetaantalkinderendatindie

gemeentenaarbasisonderwijs

gaat

naam gemeente omvang basisgeneratie aantal kinderen op scholen aantal leerlingen op scholen

gemeente 1-1-2011 in gemeente per 1-10-2010 in gemeente als % van

(gegevens DUo) basisgeneratie in gemeente

aaenhunze 2.544 2.351 92,4%

assen 7.275 6.864 94,4%

Borger-odoorn 2.474 2.281 92,2%

Coevorden 3.679 3.535 96,1%

deWolden 2.549 2.324 91,2%

emmen 10.540 10.172 96,5%

hoogeveen 5.602 5.401 96,4%

meppel 3.538 3.490 98,6%

midden-drenthe 3.501 3.168 90,5%

noordenveld 3.078 2.897 94,1%

tynaarlo 3.359 3.300 98,2%

Westerveld 1.893 1.745 92,2%

drenthetotaal 50.030 47.528 95,0%


samenwerkingonderwijsenkinderopvangscholenwerkensteedsvakersamenmetpeuterspeelzalenenkinderopvangorganisaties,aldannietinBredeschoolverband.desamenwerkingkanbestaanuithetgezamenlijkgebruikvaneengebouw;daarnaastiservaakookinhoudelijkeafstemminginhetkadervandoorgaandeleerlijnen.scholenhebbenooktemakenmetdekinderopvangsectormethetoogopdetussenschoolseennaschoolseopvangvanhunleerlingen:basisscholenzijnsinds2006wettelijkverplichtomtussenschoolseopvangaantebieden.sinds2007zijnzijverplichtomaansluitingteregelenmetdenaschoolseopvang.voortussenschoolseopvangkunnenscholenkiezentussenuitbestedenaaneenandere(commerciële)partij,ineigenbeheeruitvoeren(alofnietmetouders,alofnietineenapartejuridischevorm)ofeencombinatiehiervan.denaschoolseopvangwordtverzorgddooreenerkendeinstelling(eengeregistreerdkinderopvangcentrum)ofaaneengastouder,viaeengeregistreerdgastouderbureau.Beidevormenvanopvangkunnenplaatsvindenbinnenofbuitendeschool.

aanbiedersvanbuitenschoolseopvangzijnoverhetalgemeencommerciëlepartijen,diemetelkaarconcurreren.alszijopvangbiedenindebuurtvaneenschoolzullenzijdaarkinderenwerven,ookalszijgeenexplicietsamenwerkingsverbandhebbenmetdieschool.hetkandusvoorkomendateenschooleengebouwdeeltmeteenbepaaldekinderopvangaanbieder,maardatoudersertochvoorkiezenomhunkindondertebrengenbijeenandereaanbieder,diedekinderenuitschoolhaalt.

erisindeafgelopenjarenveelinganggezetomdediversevormenvankinderopvangteprofessionaliseren.voorgastouderopvangwerdenin2010nieuweprofessionaliseringsmaatregelenvankracht.vanaf2010isdeWetoKevankracht,metalsinzetdepeuterspeelzalen,dieondergemeentelijkeverantwoordelijkheidvallen,teverbeterenendetaalontwikkelingvanjongekinderentestimuleren.harmonisatievandewet-enregelgevingvanpeuterspeelzalenmetdievankindercentrazorgtvooreenkwaliteitsimpulsvoorpeuterspeelzalen.tenslottekentnederlanddevoor-envroegschoolseeducatie(vve):kinderendoenalopjongeleeftijdmeeaaneducatieveprogramma’sinpeuterspeelzalenenkinderdagverblijven.indrenthezijnin2008eenaantalpilotsgestart.9devve-programma’slopendoortotindeeerstegroepenvandebasisschoolenzijnvooralgerichtop‘doelgroepkinderen’.gemeentenstellensamenmethetvelddecriteriavastomtebepalenwelkekinderenbehorentotdedoelgroep.vaakbetrefthet(autochtoneenallochtone)achterstandskinderen.

steedsmeergemeentenwerkenvanuitde‘bredeschoolgedachte’.Kernhiervanisdatinstellingenmeergaansamenwerkenomdeontwikkelingskansenvankinderentevergrotenenhunontwikkelingteverrijken10.innederlandzijninmiddelsruim1200bredescholen,inverschillendeverschijningsvormen.deoudstebredescholenrichtenzichvooralophetwegnemenvanachterstanden,zorgentalentontwikkeling.Jongerebredescholenrichtenzichvaakmeeropopvangenwerkenvanuitdewenseengoedvoorzieningenaanbodtebieden.

hetLandelijksteunpuntBredescholenmaakthetvolgendeonderscheid:

1. deklassieke brede school:achterstandsbestrijding,verrijkingvankind;eengebouwdelen.2. eennetwerk in de buurt:achterstandsbestrijding,verrijkingvankind;samenwerkingtusseninstellingen.3. eenbreed voorzieningengebouw(mFa):bundelingvanvoorzieningen,doorgaandelijn;eengebouwdelen.4. een compact model:dagarrangementenvooronderwijsenopvang,achterstandsbestrijding;eengebouwdelen.5. eenintegraal model:integraalkindcentrum:dagprogrammawaarbijkindcentraalstaat,instellings-belangen (onderwijs,kinderopvangenpeuterspeelzaal)opdeachtergrond,sterkegezamenlijkevisieopontwikkelingvan hetkind.doorgaandeontwikkelingslijneninopvang,zorg,onderwijsenvrijetijd.organisatiemedeafgestemdop behoefteouders;eengebouwdelen.

2.9 ontwikkeling groep 0-4 jarigen 2000-2011

degroep0tot4-jarigenisindrentheinhetafgelopendecenniummetbijna3.000kinderengedaald:van23.018inhetjaar2000naar20.085in2011(-13%).dedalingwasrelatiefhetsterkstindeWolden,Borger-odoornenWesterveld.

10 km

E M M E N


A S S E N

R o d e n

Z u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N


B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e sA n n e n



B o r g e r

E x l o o




O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n


D a l e n

Ve e n o o r d


E r i c a


Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n


We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r


D e W i j k



30 - 40% daling

20 - 30% daling

10 - 20% daling

0 - 10% daling


Gemeente Westerveld

Gemeente Assen

GemeenteMeppel

Gemeente Hoogeveen

Gemeente Tynaarlo

Gemeente De Wolden


Gemeente Emmen



Gemeente Coevorden

-30%

-12%

-23%

2%

-16%

-28%

1% -13%

-22%

4%

-26%

-32%

inabsolutezinnamhetaantalkinderenindeleeftijdvan0tot4jaarhetsterksteafindegemeentenemmen,midden-drentheenBorger-odoorn.Kaart6toontderelatievegroeiofkrimpvandezeleeftijdsgroepindeperiode2000-2011.

opgrafiek14t/m26istezienhoedegroep0tot4-jarigenzichinhetafgelopendecenniumheeftontwikkeldindrenthealsgeheelenpergemeente11.

2.10 samenvatting

• indrenthezijn301basisscholen,verdeeldover37schoolbesturen.• eénopdedriescholenindrentheheeftminderdan80leerlingen,éénopdeachtheeftminderdan50leerlingen.• gemeentedeWoldenheeftdemeestekleinescholen.• Kleinescholenzijnrelatiefvaakopenbaar.• stedelijkegebiedenhebbendemeestekeuzequaonderwijsinrichtingendenominaties.• debasisgeneratiebasisonderwijsisoverdeafgelopentienjaarnoglicht gegroeidindrenthe,maarsinds2009iseendalingingezet.dekrimpwas hetsterksteingemeenteBorger-odoorn.indegemeentenmeppelen assenisdebasisgeneratieindeafgelopentienjaarnoggegroeid.• degroep0-4jarigenisdeafgelopenjarenalforsgekrompen.dedalingis indeprovinciealsgeheelingezetin2003.dekrimpvoordezeleeftijdsgroep washetsterksteindeWolden,Borger-odoornenWesterveld.

Kaart6

percentagegroei/krimpgroep

0-4jarigen2000-2011,per

gemeente

[9] hetprojectvanzelfsprekend,inderegioZuidoostdrentheendeveenkoloniën,indegemeentenaaenhunze,Borger-odoorn,emmenenCoevorden[10]LandelijksteunpuntBredescholen,verschijningsvormenBredescholen2011.(2011)[11]Bron:CBs


dRenthetotaaL

2000 20012002 2003 200420052006 20072008 2009 2010 2011

26000

24000

22000

20000

18000

16000

14000

12000

10000

aaenhunZe

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1300

1200

1100

1000

900

800

700

600

500

assen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

3400

3350

3300

3250

3200

3150

3100

3050

3000

2950

CoevoRden

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

2000

1800

1600

1400

1200

1000

800

BoRgeR-odooRn

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

14001300120011001000900800700600 500400

midden-dRenthe

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

180017001600150014001300120011001000 900800

nooRdenveLd

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1600

1500

1400

1300

1200

1100

1000

900

800

emmen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

5500

5000

4500

4000

3500

3000

deWoLden

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

14001300120011001000900800700600 500400

hoogeveen

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

2900

2800

2700

2600

2500

2400

2300

2200

2100 2000

meppeL

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1800

1700

1600

1500

1400

1300

1200

1100

1000

tynaaRLo

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1600

1500

1400

1300

1200

1100

1000

900

800

WesteRveLd

2000 20012002 2003200420052006 200720082009 20102011

1000

900

800

700

600

500

400

ontwikkelingaantal

0-4jarigenpergemeente

2000-2011grafiek14t/m26


[12]provinciedrenthe,BevolkingsprognoseXviii(2012).[13]Berekenddooraantal0t/m3jarigenindrentheper1januari2011tedelendoorhetaantal8t/m11-jarigen.[14]provinciedrenthe,BevolkingsprognoseXviii(2012).

De daling van het aantal kinderen in

de basisschoolleeftijd die in de

afgelopen jaren is ingezet, zal naar

verwachting de komende jaren

verder doorzetten.

volgens de nieuwste prognose van

de provincie Drenthe bestaat de

basisgeneratie basisonderwijs in het

jaar 2020 uit 43.480 kinderen; 6.550

minder dan in 201112.

dedalingvanhetaantalleerlingengaatsnel:deuitstroomopscholenindeprovinciezaldekomendevierjaarruim25%hogerliggendandeinstroom13.

indithoofdstukgaanwijinopdeoorzakenvandeleerlingendaling(3.1).inparagraaf3.2gevenwijeenbeeldvandeprognosesopgemeenteniveau.paragraaf3.3geefteenaanzetvoorprognosesopeennoglagerschaalniveau.inparagraaf3.4gevenweeenbeeldvandegevolgendiedeleerlingendalingkanhebbenvoorhet

scholenlandschapindrenthe.paragraaf3.5tenslottegeefteenbeeldvandeprognosesvandegroep0tot4-jarigen.

3.1 Verklaring voor daling leerlingaantallen

debelangrijksteverklaringvoordevoorspeldeafnamevanhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdisgelegeninhetdalendegeboortecijfer.datkomtnietdoordatvrouwenminderkinderenkrijgendaneenaantaljaargeleden,maardoordatermindervrouwenzijnindevruchtbareleeftijd.Kortgezegd:wienietgeborenis,kanzelfookgeenkinderenkrijgen.grafiek27,overgenomenuitdeprovincialebevolkingsprognose,laatditzien.

naastdenatuurlijkeaanwasisdemigratieeenverklarendefactorvoordetoe-ofafnamevanhetaantalinwoners.voordrenthealsgeheelenookvoordemeestegemeentenishetmigratiesaldoopditmomentnog(licht)positief.deverwachtingisdatditopprovinciaalniveauookindekomende30jaarzozalblijven.voordegemeentenBorger-odoorn,Coevorden,emmen,hoogeveen,noordenveldrekentdeprovincievoordekomendejarenechterwelopeennegatiefmigratiesaldo.14

prognoses voorhet basisonDerwijs 3


[15]opbasisvandeonderliggendecijfersvandeRegionalebevolkingsprognose2011-2040vanhetCBs/pBL.

3.2 prognoses op gemeenteniveau

verschillendeprognosemodellen,verschillendeprognosesprovincies,Rijk,gemeentenenschoolbesturenmakenallemaalprognosesomhetaantalinwonersofleerlingentevoorspellen.deverschillendeorganisatieshanterendaarbijverschillendemethodieken.sommigemakenprognosesopgemeenteniveau,andereopdorpsniveauofopschoolniveau.sommigekijkentwee,drieofvierjaarvooruit,anderegevendoorkijkjestot2020,2030ofzelfs2040.ditmaaktdeverschillendeprognoseslastigtevergelijken.

deprovinciedrenthemaaktbijhetopstellenvanprognosesuitvanhetprimos-ipBmodel.deprovincieformuleerthierbijveronderstellingentenaanzienvanhetmigratiesaldopergemeente,enkanookandereparameterspergemeenteaanpassen.hetCentraalBureauvoordestatistiek(CBs)enhetplanbureauvoordeLeefomgeving(pBL)gebruikenvoordeRegionalebevolkingsprognoseseenanderprognosemodelendoenvooreendeelookandereaannames,bijvoorbeeldtenaanzienvandemigratie.deverschillendeaanpakkenleidentotverschillendeprognoses.hetCBs/pBLgaatuitvaneendalingvanhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdvan17%indeperiode2011-2020,deprovincievan13%15.pergemeentezijnersomsgrotereverschillentezien.indegemeenten,tynaarloenhoogeveenzijndeCBs-prognoseswathogerdandeprovincialecijfers;vooraaenhunze,Borgerodoorn,Coevorden,noordenveld,deWolden,meppel,assen,midden-drenthe,emmenenWesterveldpaktdeprovincialeprognosejuisthogeruit.

WijkiezeninditonderzoekvoordeprognosevandeprovinciedrentheennietvoordievanCBs/pBL,omdatdeprovinciebeschiktovermeerregiospecifiekeinformatie.BovendienkiesthetCBs/pBLervooromdeaantallenindeprognosesafterondenopduizendtallen,watinhetgevalvandrentsegemeentenzorgtvooreenwelerggrofmazigbeeld.Wijmakengeengebruikvandeprognosesdiegemeentenofschoolbesturenopstellen,omdatdezeslechtvergelijkbaarzijndoordatzeverschillendemethodiekenhanterenenelkhuneigenaannamesformuleren.veelgemeentennemenbijvoorbeeldhun(optimistische)woningbouwplannenmeeindeprognoses.inhetverledenisalgeblekendatditvaakeenterooskleurigbeeldgeeft.

prognoseprovinciedrentheprovinciedrentheheeftinapril2012nieuweprognosesuitgebracht.volgensdezeprognosezaldebasisgeneratiebasisonderwijsindrenthealsgeheelafnemenmet13%tussen2011en2020(-6.550).hoogeveenisdeenigegemeentewaarnogenigegroeiteverwachtenis.desterkstekrimpwordtverwachtinWesterveldendeWolden(ziekaart7).

indegrafieken28t/m40istezienhoedebasisgeneratiebasisonderwijszichindeverschillendegemeentenzalontwikkeleninhetkomendedecennium,volgensdenieuwstebevolkingsprognosevandeprovinciedrenthe.

grafiek27

Bevolkingnaargeslachten

leeftijdin1900,1947,2000en

2040indrenthe

(Bron:Bevolkingsprognose

Xviii,provinciedrenthe)

10 km

E M M E N


A S S E N

R o d e n

Z u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N


B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e s A n n e n



B o r g e r

E x l o o




O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n


D a l e n

Ve e n o o r d


E r i c a


Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n


We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r


D e W i j k



30 - 40% daling

20 - 30% daling

10 - 20% daling

0 - 10% daling


Gemeente Westerveld

GemeenteAssen

Gemeente Meppel

Gemeente Hoogeveen

Gemeente Tynaarlo

Gemeente De Wolden


Gemeente Emmen



Gemeente Coevorden

-23%

-12%

-25%

-4%

-18%

-30%

3% -15%

-23%

-0,3%

-25%

-29%

Kaart7

verwachteontwikkeling


2011-2020,pergemeente.(Bron:

bevolkingsprognoseXviiiprovincie

drenthe)


dRenthetotaaL

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

52000

50000

48000

46000

44000

42000

40000

38000

aaenhunZe

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

3000

2500

2000

1500

1000

500

assen

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

7500

7000

6500

6000

5500

5000

4500

4000

BoRgeR-odooRn

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

3000

2800

2600

2400

2200

2000

1800

1600

1400

1200

CoevoRden

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

4200

3700

3200

2700

2200

1700

1200

deWoLden

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

3000

2500

2000

1500

1000

500

emmen

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

11500

11000

10500

10000

9500

9000

8500

8000

7500

7000

hoogeveen

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

6000

5500

5000

4500

4000

3500

3000

meppeL

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

36003500340033003200310030002900280027002600

midden-dRenthe

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

4000

3500

3000

2500

2000

1500

tynaaRLo20

00

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

4000

3500

3000

2500

2000

1500

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

35003300310029002700250023002100190017001500

nooRdenveLd

WesteRveLd2100

1900

1700

1500

1300

1100

900

700

500

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

prognose

basisgeneratie

basisonderwijsgrafiek28t/m40


[16]Bijdekernenindelingzijnwijineersteinstantieuitgegaanvandestatistischegebiedsindelingvandeprovinciedrenthe,metenkeleaanpassingen:

•alsgemeentenindeaangeleverdecijfersmeerkernenonderscheiden,danisdezeindelingalsbasisgenomen.

•stadswijkenvanassen,emmenenhoogeveenzijnsamengevoegdtotéénkern.

•Kernenwaardebasisgeneratie basisonderwijsin2011aluitminderdan10kinderenbestaat,zijnsamengevoegdmetdenaastgelegengroterekern.

3.3 Verdeling over kernen

hetopstellenvanprognosesopeenlagerschaalniveaudandatvangemeentenisriskant.hetaantalgeboortesisnogredelijkbetrouwbaartevoorspellen,maaraannamesoverdemigratieopdorpsniveauzijnlastigtemaken–terwijldeverhuizingvanslechtsenkelegezinnenineenkleindorpgrotegevolgenkanhebbenvoorhetaantalkinderenindekern,endaarmeevoorhetbestaansrechtvaneenschool.

ophetniveauvanscholenishetmakenvanprognosesmogelijknoglastiger.teneerstespeelthierhetfenomeendatsommigescholeneenregiofunctiehebbenenandereniet.hetislastigvoorallescholenindrentheeenbetrouwbaarbeeldtekrijgenvanmarktaandeelenvoedingsgebied.tentweedezijnsommigetoekomstigeontwikkelingenlastigtevoorspellen:eenschoolkaneenslechteofjuistheelgoedenaamkrijgen,waardooroudershunschoolkeuzeaanpassenenhetmarktaandeelvanscholenverschuift.tenderdezalerindetoekomsteennieuwverdeelvraagstukontstaan,wanneerscholen,alsgevolgvandeleerlingendaling,hundeurenzullensluiten.opvoorhandisniettevoorspellenvoorwelkeschoolouderszullenkiezennadateenbepaaldeschoolgeslotenis.

omgoedekeuzestekunnenmakenvoorde(middel-)langetermijn,zijncijfersopeenlagerschaalniveaudandatvandegemeenteechteronontbeerlijk.Wijkiezenerinditrapportvooromdezeprognosesnietopschoolniveaudoorterekenen(vanwegedehierbovengenoemdebezwaren),maarwelophetniveauvandorpenofclustersvandorpen.striktgenomengaathierdusnietomleerlingprognoses,maarominwonerprognoses:hetgaatomhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijd(basisgeneratiebasisonderwijs)datineenbepaaldgebiedwoont.

omtekomentotindicatievecijfersopdatlagereschaalniveau(vandorpenofclustersvandorpen)hebbenwijbijalledrentsegemeentengBa-gegevensopgevraagdvanhetaantal0t/m12jarigeninelkvandekernenvandegemeenteper1januari2011.16opbasishiervaniseeninschattinggemaaktvanhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdin2015.

degebruiktemethodeiseenvoudig:defeitelijkegeboortesperkernindeafgelopenjarenzijnuitgangspunt.Kinderendiein2008zijngeboren,zullenin2012naarschooltoegaan;kinderendiein2009zijngeborendoendatin2013,enzovoorts.opdezemanieristothetjaar2015eenvoorspellingtemakenvanhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdineenbepaaldgebied.deze‘doorschuifmethode’ofcohortberekeninggaatuitvandeveronderstellingdatergeenmigratieplaatsvindtindezeleeftijdsgroep.andersgezegd:erverhuizengeenkinderenuitofnaareenbepaalddorpofclustervandorpenindekomendejaren.

tabel9toontdevierjaarsprognosesopgemeenteniveaudievolgensdeze‘doorschuifmethode’zijnberekend,entervergelijkingdecijfersopgrondvandeprovincialeprognose.devierjaarsprognosesvallenvoorallegemeentenlageruitdandeprovincialeprognoses.ditheeftermeetemakendatdeprovinciemeerfactorenmeeneemtindeprognose,enbijvoorbeeldaannamesdoetophetgebiedvanmigratie.voordrenthealsgeheelverwachtdeprovincieinhaarprognoseruim1.500kinderenmeerin2015danwanneerwerekenenvolgensde‘doorschuifmethode’.Kaart8toontdeverwachtegroeiofkrimpperkernofkernenclustervoordeperiode2011-2015,uitgaandevande‘doorschuifmethode’.deabsolutecijfersper1januari2015zijntevindeninbijlage3.

hetismetde‘doorschuifmethode’nietmogelijkomverdervooruittekijkendanhetjaar2015.deprognosesopgemeenteniveaumakenwelduidelijkdatdedalingdieindemeestekernendekomendejarenoptreedt,indejarenna2015verderzaldoorzetten.

dekaartlaatziendatookingemeentendiealsgeheelkrimpen,somsgroeikernenaanwezigzijn.ditgeldtbijvoorbeeldvoorenkelekernenintynaarloenWesterveld.desterkstekrimpisteverwachtenineenaantalkleinekerneninnoordenveld,aaenhunzeendeWolden.

3.4 consequenties krimp voor scholenlandschap Drenthe

sterkekrimpineenkernwaargeenschoolstaat,heeftmindergevolgenvoorhetscholenlandschapdansterkekrimpineenkernwaarweleenschoolstaat.hetmeestingrijpendishet,wanneereropditmomentaleenkleineschoolstaat.indiegevallenkandekrimpervoorzorgendateenschoolzokleinwordt,datsluitingonvermijdelijkwordt.

Kaart9toontdehuidigespreidingvangrotereenkleinerebasisscholen,inrelatietotdeverwachtegroeiofkrimpinhetgebiedwaardeschoolstaat.degevolgenvandeleerlingendalingzullenhetsterkstevoelbaarzijningebiedenwaareensterkekrimpverwachtwordt,endescholennualkleinzijn.ditgeldtvooreenaantalkerneningemeentedeWolden,Westerveld,midden-drentheenaaenhunze.

tabel9

prognosebasisgeneratie

basisonderwijstot2015op

gemeenteniveauvolgens

‘doorschuifmethode’en

provincialeprognose

gemeente 2011 2015volgens %krimp/groei 2015volgens %krimp/groei

‘doorschuifmethode’ 2011-2015volgens provincialeprognose 2011-2015volgens

doorschuifmethode provincialeprognose

aaenhunze 2.544 2.117 -17% 2.230 -12%

assen 7.275 6.940 -5% 7.240 -1%

Borger-odoorn 2.474 2.079 -16% 2.130 -14%

Coevorden 3.679 3.208 -13% 3.320 -10%

deWolden 2.549 1.986 -22% 2.120 -17%

emmen 10.540 9.485 -10% 9.630 -9%

hoogeveen 5.602 5.521 -1% 5.540 -1%

meppel 3.538 3.369 -5% 3.440 -3%

midden-drenthe 3.501 2.897 -17% 3.000 -14%

noordenveld 3.078 2.577 -16% 2.770 -10%

tynaarlo 3.359 2.921 -13% 3.170 -6%

Westerveld 1.893 1.544 -18% 1.560 -18%

totaal 50.030 44.645 -11% 46.160 -8%

38 39

[1]geciteerduithetthemarapportLeefbaarheidvandesocialestaatvanZeeland,scoop2011[2]o.a.scoop,Leefbaarheidsonderzoeksluis(middelburg2009),CaB,Levenindeleegte(groningen2011)

Krimpenmetperspectiefdemografischeontwikkelingen,gevolgenenkansenvoorhetdrentsebasisonderwijs

10 km

60 - 70% daling

50 - 60% daling

40 - 50% daling

30 - 40% daling

20 - 30% daling

10 - 20% daling

0 - 10% daling

0 - 10% groei

10 - 20% groei

20 - 30% groei

Kaart8



2011-2015opkernniveau

Kaart9



2011-2015opkernniveauenhuidige

spreidinggroteenkleinescholen

10 km

Alle scholen in Drenthe

60 - 70% daling

50 - 60% daling

40 - 50% daling

30 - 40% daling

20 - 30% daling

10 - 20% daling

0 - 10% daling

0 - 10% groei

10 - 20% groei

20 - 30% groei


aantalkleinescholenin2020prognosesmakenophetniveauvanindividuelescholeniseenhachelijkezaak,zoalsalinparagraaf3.4aandeordeisgeweest.omtocheenglobaleindruktegevenvandegetalsmatigeconsequentiesvandekrimpvoorhetbasisonderwijsindrenthe,zijndeverwachtekrimppercentagesopgemeenteniveau‘losgelaten’ophethuidigaantalleerlingenvandebasisscholenindeverschillendegemeenten.erisvoorgekozenomhiervoornietuittegaanvandekrimppercentagesopkernniveau,aangeziensommigescholeneenregiofunctiehebben.alserindekomendejarengeenscholenzoudensluitenoffuseren,hetmarktaandeelvanelkvandescholenongewijzigdblijfténdeprovincialeprognosesopgemeenteniveauwerkelijkheidworden,danzijnerindrenthein2020driescholenmetminderdan23leerlingen,ennogeens46metminderdan50leerlingen.intabel10isdituitgewerktpergemeente.

Zoalsuitfiguur5blijkt,zalinhetjaar2020indeWolden,aaenhunze,WesterveldenBorger-odoornmeerdaneenkwartvandescholenindecategorie‘(zeer)klein’(minderdan50leerlingen)vallen.

3.5 prognoses 0-4 jarigen

Kinderentussende0en4jaaroudkunnengebruikmakenvanvoorschoolsevoorzieningenalskinderdagverblijvenenpeuterspeelzalen(vanaf2,5jaar).aangeziendezevoorzieningensteedsvakersamenwerkenmethetbasisonderwijs(gezamenlijkgebruikgebouw,afstemmingoverdoorgaandeleerlijnen),ishetookvoorhetbasisonderwijsrelevantomtewetenhoehetaantalkinderenindezeleeftijdscategoriezichdekomendejarenzalontwikkelen.

opbasisvandeprovincialebevolkingsprognoseuit2012zalhetaantalkinderentussende0en4jaarindrenthealsgeheelafnemenmet5%tussen2011en2020(-975)(ziegrafiek41).assenenhoogeveenzijndeenigegemeentenwaardeprovincienogenigegroeiverwacht.desterkstekrimpwordtverwachttynaarlo(ziekaart10).

omdathetbijdezeleeftijdsgroepomkleineabsoluteaantallengaat,achtenwijhetteriskantomdezeuittesplitsennaarhetniveauvankernenofclustersvankernen.

tabel10

inschattingaantal

scholenper

grootteklassein2020,

pergemeente

Figuur5

inschattingaandeel(zeer)

kleinescholenper

gemeentein2020

grafiek41


aantal0-4jarigenin

drenthe(Bron:provinciale

bevolkingsprognoseXviii)

<23ii

scholen>145ii

scholen50-79ii

scholen23-49ii

scholen80-145ii0% 20% 40% 60% 80% 100%

aaenhunzeassen


emmenhoogeveen


noordenveldtynaarlo

Westerveld

26000

24000

22000

20000

18000

16000

14000

12000

10000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Gemeente aantal scholen aantal scholen aantal scholen aantal scholen aantal scholen totaal

<23 ll. 23-49 ll. 50-79 ll. 80-145 ll. >145 ll.

aaenhunze 1 5 4 5 3 18

assen 0 0 0 5 20 25

Borger-odoorn 0 5 6 6 2 19

Coevorden 0 6 9 5 7 27

deWolden 1 7 4 4 4 20

emmen 0 7 13 27 19 66

hoogeveen 0 0 8 9 16 33

meppel 0 0 0 4 12 16

midden-drenthe 0 5 4 6 6 21

noordenveld 0 5 6 2 7 20

tynaarlo 1 2 6 6 7 22

Westerveld 0 4 5 3 2 14

totaal 3 (1%) 46 (15%) 65 (22%) 82 (27%) 105 (35%) 301

ter vergelijking: 0 (0%) 38 (13%) 47 (16%) 93 (31%) 123 (41%) 301

situatie per

1/10/2011


3.6 samenvatting

• hetaantalleerlingenindebasisschoolleeftijd(basisgeneratiebasisonderwijs)indrenthedaaltin deperiode2011-2020met13%.• hoogeveenisdeenigegemeentewaarnogenigegroeiteverwachtenis.desterkstekrimpwordtverwacht inWesterveld(30%krimp)endeWolden(29%krimp).• Binnengemeentenzullenverschillenoptreden.indithoofdstukiseenindicatiegegevenvanwelkekernen hethardstgetroffenzullenwordendoordalendeleerlingaantallen.ineenaantalkernenofclustersvankernenmoet rekeninggehoudenwordenmeteendalingvanmeerdan50%indeperiode2011-2015.• eeninschattingvanhetaantalkinderenindebasisschoolleeftijdperkernofclustervankernen istevindeninbijlage3.

10 km

E M M E N


A S S E N

R o d e n

Z u i d l a r e n

E e l d e

H O O G E V E E N


B e i l e n

G i e t e n

Pe i z e

N o r g

Vr i e s A n n e n



B o r g e r

E x l o o




O d o o r n

S c h o o n o o r d

S l e e n

A a l d e n


D a l e n

Ve e n o o r d


E r i c a


Z wa r t e m e e r

Z u i d w o l d e

R u i n e n


We s t e r b o r k

D w i n g e l o o

S m i l d e

D i e v e r

H a v e l t e

V l e d d e r

N i j e v e e n

R u i n e r w o l d

D e W i j k



20 - 30% daling

10 - 20% daling

0 - 10% daling

0 - 10% groei

-7%

-14%

-10%

-11%

-29%

1%

-5%

-5%

4%-3%

-11%

-1%

GemeenteNoordenveld

Gemeente Westerveld

Gemeente Assen

Gemeente Meppel

Gemeente Hoogeveen

Gemeente Tynaarlo

Gemeente De Wolden


Gemeente Emmen



Gemeente Coevorden

Kaart10

verwachteontwikkeling0-4jarigen

2011-2020,pergemeente.(Bron:

bevolkingsprognoseXviiiprovinciedrenthe)


Dalende leerlingenaantallen stellen

schoolbesturen en gemeenten voor

vraagstukken op allerlei terreinen.

minder leerlingen betekent minder

inkomsten, terwijl de kosten voor een

deel gelijk blijven. mede daardoor kan

de onderwijskwaliteit onder druk

komen te staan.

daalthetaantalleerlingenzodanigdateenschooldedeurenmoetsluiten,danheeftdatgevolgenvoordediversiteitvanhetonderwijsaanbodineendorpofregio.Wanneerhetdelaatsteschoolineendorpbetreft,danspelenerookvraagstukkenophetgebiedvanleefbaarheid.

indithoofdstukgaanweinopaldezevraagstukkenwaarkrimp

hetbasisonderwijsvoorstelt.paragraaf4.1gaatoverdevraagstukkenophetgebiedvanbedrijfsvoering(financiën,huisvesting,personeel).allescholendietemakenhebbenmeteendalingvanleerlingenaantallenkrijgenhiermeetemaken–ofzenoukleinzijnofniet.daalteenschoolondereenbepaaldaantalleerlingen,danontstaanerrisico’sophetgebiedvanonderwijskwaliteit.daarovergaatparagraaf4.2.dalendeleerlingenaantallenzoverdateendeelvandescholenineengebiedofineendorpdedeurenmoetsluiten,dankomtdediversiteitvanhetonderwijsaanbodonderdruk.paragraaf4.3gaathieropin.Wanneerdelaatsteschoolineendorpwordtgesloten,danspelenerookvraagstukkenophetgebiedvanleefbaarheid.daarovergaatparagraaf4.4.inparagraaf4.5zettenweopeenrijwelkeargumentenerzijnomeenkleineschoolaldanniettesluiten.delaatsteparagraaf,4.6,gaatoverrollenenverantwoordelijkhedeninhetonderwijsveld:aanwieiseigenlijkdebeslissingomeenschoolaldanniettesluiten?devraagstukkendieindithoofdstukwordenbesproken,vragenuiteraardomoplossingen.diekomenaandeordeinhoofdstuk5.

4.1 bedrijfsvoering: financiën, huisvesting, personeel

dezeparagraafheeftbetrekkingopdevraagstukkendiezichvoordoenophetgebiedvandebedrijfsvoeringvankrimpendescholen.hierbijkomenzoweldefinanciënvandeschool,vraagstukkenophetgebiedvanhuisvestingalspersoneleaangelegenhedenaanbod.

vraagstukken 4


verplichtomdeschoolgebouwenwaarvooreenvergoedingwordtontvangen,behoorlijkteonderhouden.hierbijwordtgeenonderscheidgemaakttussengebouwendiewelengebouwendiegeeneigendomzijnvaneenschoolbestuur.voorhetonderhoudaandebinnenkantvanhetgebouwontvangthetbestuureenvergoedingindemateriëleinstandhouding.voorkleinonderhoudaandebuitenkantvanhetgebouw,zoalsschilderwerk,ontvangthetschoolbestuurookeenvergoedingvanhetministerie.voorgrootonderhoudaandebuitenkantvanhetgebouw(dakrenovatieetc.)kunnenmiddelenbijdegemeentewordenaangevraagd.indemeerjarenplanningdiedegemeenteenhetschoolbestuursamenopstellenvoordeonderwijshuisvesting,isvaakeen‘kruisjeslijst’opgenomendiebepaaltwelkekostenvoorrekeningvanhetschoolbestuurkomen,enwelkevoorrekeningvandegemeente.

hetschoolbestuurheeftdusvooronderhoudtemakenmettweevergoedingsstromen:• deministervanoCWbekostigtonderhoudviadelumpsumvergoedingrechtstreeksaanhetbevoegdgezag;• degemeentebekostigthetonderhoudvoorzoverheteenvoorziening huisvestingonderwijsisopverzoekvanhetschoolbestuur20

erwordtallangeretijdgesprokenoverhet(door-)decentraliserenvandemiddelenvoorbuitenonderhoudvanenaanpassingenaanschoolgebouwen.ditzoubetekenendatnietdegemeenten,maardeschoolbesturenhiervoorverantwoordelijkworden.voorschoolbesturenlevertditkeuze-enhandelingsvrijheidop;zijzoudenminderafhankelijkwordenvanhet(financiële)beleidvandegemeente.hetnadeelisechterdatmethetdoordecentraliserendemogelijkheidtothetvoerenvanintegraal(onderwijs)huisvesting/-accommodatiebeleidvaneengemeenteernstigwordtingeperkt.overditonderwerpishetlaatstewoorddanooknognietgezegd.

4.1.2Krimpleidttotdalendeinkomstendebekostigingvaneenschoolvindtzijnbasisinhetaantalleerlingen.hoeminderleerlingeneenschoolbezoeken,hoeminderinkomsteneenschoolbestuurvanhetRijkontvangt.metelkeleerlingdiewegblijft,verliesteenschooleenbijnaevenredigdeelvanhaarjaarlijkseinkomsten21.vanwegedet-1systematiekgebeurtditmeteenvertragingvanéénjaar.Bestuurdershebbenzodoendeéénschooljaaromhetuitgavenpatroonaantepassenaandenieuwelumpsum.Kleinescholenmetminderdan145leerlingenwordenviadekleinescholentoeslaggecompenseerdvoordestijgendeoverheadkostendoordedalingvanhet

aantalleerlingen.dekleinescholentoeslagkanvoorschoolbestureneenredenzijnomkleinescholenopentehouden.samenvoegingvantweekleinescholenzorgterimmersvoordatdeinkomstenperleerlinginéénklapdalen.ditheefteenremmendewerkingopsamenvoegen.omdateffecttebeperken,werktdestaatssecretarismomenteelaaneenregelingomdekleinescholentoeslagnaeenfusienietmeerintweejaartijdaftebouwen,zoalsnuhetgevalis,maarinvijfjaar.hierdoorkandeafbouwvanpersoneelgeleidelijkerplaatsvinden,waardoorerminderontslagenhoeventevallen.debevolkingsdalingheeftnietalleeninvloedopdelumpsumvanscholenmaarookopdeinkomstenvangemeenten.deuitkeringuithetgemeentefondsisnamelijkgebaseerdopeenheleserieaanmaatstaven,waaronderhetaantalkinderenvan0-19enhettotaalaantalinwoners.hoeminder(jonge)inwonerseengemeenteheeft,hoemindergrootde(nietgeoormerkte)uitkeringdiedegemeenteontvangtuithetgemeentefonds.hiermeehebbendalendeleerlingenaantallendusookvoorgemeentenfinanciëleconsequenties.

[17]www.avs.nl[18]BriefvandestaatssecretarisaandeKamer,23februari2009,onderwerp:bekostigingvanhetprimaironderwijsinrelatietotdemografischeontwikkelingen[19]topteamKrimp,dijkstalenmans.Krimpalsstructureelprobleem(2009)[20]degemeenteontvangteenuitkeringvooronderhoudaanschoolgebouwenuithetgemeentefonds.aangeziengeensprakeisvaneendoeluitkeringmaarvaneennormvergoedingtengunstevandealgemenemiddelenzijndegemeentenvrijdezegeldenvooranderedoeleinden,afhankelijkvandegemaaktepolitiekekeuzes,tebestemmen.[21]taskforceonderwijsendemografischeomslag.Krimppijn,aanvalopdegevolgenvankrimpvoorhetonderwijs(2009).

devraagstukkendiespelenophetgebiedvanbedrijfsvoeringinrelatietotkrimphebbenvooralbetrekkingopdeverhoudingtussendehoogtevandebekostigingvaneenschoolinrelatietotdekostenvaneenkrimpendeschool(waarmeezowelhetbestuuralsdegemeentetemakenhebben).omdieredenzettenwijeersteenaantalzakenophetgebiedvanbekostigingopeenrij.

4.1.1BekostiginginhetprimaironderwijsisdebekostiginggeregeldindeWetopprimaironderwijs17.scholenkrijgenjaarlijkseenbedragvoormateriëleinstandhoudingenpersoneelskostenperleerling.debekostigingisgebaseerdophetaantalleerlingenper1oktobervanhetvoorgaandeschooljaar(t-1).hetbedragdatscholenkrijgeniseen‘lumpsumbedrag’.ditbetekentdatscholenvrijzijnindemanierwaarophetbedragbesteedwordt.debekostiginggaatnaardeindividuelescholen.scholengevendebekostigingvervolgensaanhetschoolbestuur,datophaarbeurtbepaalthoedemiddelenonderdeverschillendescholenverdeeldworden.

materiëleinstandhoudingenpersoneelskostendevergoedingenvoormateriëleinstandhoudingendepersonelekostenbepalengezamenlijkdehoogtevandelumpsumvergoedingvaneenschool.hetaandeelvandepersonelekostenaanhettotaalvandelumpsumisca.80%.demateriëleinstandhoudingvindtplaatsopgrondvanprogramma’svaneisen(pve’s)diezijnvastgesteldineenministeriëleregeling.voordepersoneelskostenwordtopgrondvanartikel120vandeWetophetprimaironderwijseenbedragperleerlingtoegekend.ditbedragwordtgecorrigeerdmetdegewogengemiddeldeleeftijd(ggL)vandelerarenvandeschool.daarnaastiserextraenaanvullendebekostigingbeschikbaarvoorbijvoorbeeldde(aanvullende)kostenvanpersoneelsbeleidendeschoolleiding,voorleerlingenmet‘eengewicht’ofhetbestrijdenvanonderwijsachterstanden.eentoeslagdieinditverbandmetnamegenoemdmoetwordenisdekleinescholentoeslag.

Kleinescholentoeslagdekleinescholentoeslagisbedoeldomscholenmetminderdan145leerlingeninstaattestellenomdevooreenkleineschoolrelatiefhogekostenvanpersoneelenhuisvestingtedragen.dekleinescholentoeslagbestaatuiteen

vastevoeteneenbedragperleerling,waarbijrekeningwordtgehoudenmetdegewogengemiddeldeleeftijdvanhetpersoneel.

naarmateeenschoolminderleerlingenheeft,maaktdevastevoeteengroterdeeluitvanhettotalebedrag.debekostigingperleerlingisdaardoorhogeropeenkleineschooldanopeengrotere(ziekader).ditmaakthetmogelijkomopiederebasisschoolminimaaltweegroepenteformeren.inhetonderzoekvanhettopteamKrimpuit2009wordtgerefereerdaandiverseonderzoekenwaaruitblijktdathetbedrijfseconomischomslagpuntrondde125tot150leerlingenligt.19heefteenschoolminderleerlingen,danlijdteenschoolverlies.ookdetaskforceinLimburgsignaleertdatmetdetoeslaggeenkleineschooldraaiendkanwordengehouden.Zonderinzetuiteigenmiddelenkannietwordenvoldaanaandeonderwijskundigeeisen.

naastdekleinescholentoeslagisernogeen‘zeerkleinescholentoeslag’voorscholenmetminderdan21leerlingen.omhiervoorinaanmerkingtekomen,geldtdeconditiedaterperspectiefisdatdeschoolbovendezeondergrensuitkomt.

huisvestingdegemeenteisverantwoordelijkvoordeonderwijshuisvestingbinnendegemeentegrenzen.degemeenteontvangthiervooreenuitkeringuithetgemeentefonds.hetschoolbestuurisechter,opgrondvanartikel106vandeWpo,

hetbedrijfseconomisch

omslagpuntligtrondde

125tot150leerlingen

Rekenvoorbeeld

Voor het jaar 2011-2012 bedraagt de hoogte van de vaste voet

€ 59.247,89.

De bekostiging voor de personele formatie van een kleine

school met 25 leerlingen is gebaseerd op een kleine

scholentoeslag van 1,77 fte. Deze school ontvangt daarnaast

ook bekostiging per leerling, waardoor de totale bekostiging

voor de personele formatie gebaseerd is op circa 3 fte’s.

Ter vergelijking: een school met 200 leerlingen, die dus 8 maal

zoveel leerlingen kent, ontvangt een bekostiging die gebaseerd

is op een formatie van ongeveer 10 fte. In personeel/

leerlingratio uitgedrukt geldt voor de kleine school een ratio van

1/8 en voor de school van 200 leerlingen een ratio van 1/2018.

dekleinescholentoeslagkanvoor

schoolbestureneenredenzijnom

kleinescholenopentehouden.

samenvoegingvantweekleinescholen

zorgterimmersvoordatdeinkomsten

perleerlinginéénklapdalen.


(RddF).deregelgevingophetpersonelevlakmaakthetmoeilijkomsneltehandelen.geconcludeerdkanwordendatdematevankostenremanentievoorpersonelekostenvooralafhangtvandeuitwijkmogelijkhedendieeenbestuurheeftenvanafsprakendiemethetpersoneelzijngemaakt.Kaneenbestuurmetmeerscholeneenleraarbijvoorbeeldookinzettenopanderelocaties?26

4.1.4vergrijzingpersoneelsbestand,optermijndocententekortschoolbesturenmetkleinescholenhebbenweinigtotgeenvacaturesendaardoorgeenmogelijkhedenomnieuwe,jongeleerkrachtenaantetrekken.hetgevolgisdatpasafgestudeerdeleerkrachtenietsandersgaandoenofwegtrekkenuithetgebied.optermijnkandit,vanwegedevergrijzingvanhetpersoneelsbestand,eendocententekortopleveren.

4.1.5Leegstandhetprobleemvanleegstaandelokalenisnietalleeneenprobleemvanschoolbesturenmaarookvandegemeente.hetrapportvanscholenbouwmeesteruit2011spreektovereenduivelsdilemma:‘schoolbesturenzittenintegrotegebouwendiezenietkunnenonderhouden.hetministeriebetaaltdaarenormevergoedingenvoordie(toch)nietkostendekkendzijn.degemeentekangeennieuwbouwfinancierenomdatzealmoeiteheeftdeoudbouwindeluchttehoudenenerwordtveelteveelenergiegestookt,watnadeligisvoorhetmilieuendemaatschappij’27.hetvindenvaneenalternatievebestemmingvoordeleegstaandelokalenkosttijdenkan,zekeringebiedenwaarweinigvraagisnaarhuisvesting,lastigzijn.ditzelfdegeldtuiteraardookvoordeherbestemmingvan(degrondvan)vrijkomendeschoolgebouwennafusie.

4.1.6Krimpversterktbestaande(financiële)problemennaastbovengenoemdespecifiekeaandachtspuntenophetgebiedvanbedrijfsvoeringinkrimpsituaties,lijkthetalsofdoordekrimpreedsbestaandefinanciëlevraagstukkenwordenversterkt.

Zolooptdebekostigingvanhetprimaironderwijsookzónderkrimpproblemennietindepasmetdeuitgaven,zobleekuitbijeenkomstendieinhetkadervanditonderzoekzijngehouden.dekwaliteitvanveelschoolgebouweninnederlandblijktondermaatstezijn,metnameophetpuntvanenergieverbruikenbinnenklimaat.Juistintijdenvankrimpzaldehand(nogmeer)opdeportemonneewordengehoudenvoorhetplegenvanonderhoud28.Renovatieseninvesteringenzullenwordenuitgesteld.ditversterkthetnegatieveeffectvankrimpopdelastenvaneenschool.deeconomischewinddiemomenteelwaait,zorgtvoordenoodzaaktotbezuinigenopRijks-enlokaalniveau.inhoudelijkeontwikkelingenalsbijvoorbeeldpassendonderwijswordendaarbijgecombineerdmetforsebezuinigingen,metallegevolgenvandien.ontwikkelingendiealveelvragenvaneenschoolvangemiddeldeomvang,laatstaanvaneenkleineschool.

4.1.7plannenmakenkostgeldeenlaatstepuntophetgebiedvanfinanciënbetrefthetfeitdateenschoolbestuurdattemakenheeftmetkrimpvaakookextrakostenmoetmakenomnoodzakelijkeinvesteringentedoen,plannentemaken,overlegtevoerenentecommunicerenmetbetrokkenofmogelijkesamenwerkingspartners.dezekostenzijninderegelnietopgenomenals‘post’indelumpsum.

[22]taskforceonderwijsendemografischeomslag.Krimppijn,aanvalopdegevolgenvankrimpvoorhetonderwijs(2009).[23]stichtingscholenbouwmeesternoordnederland,vlakonsnietuit,schetsenvoordetoekomstvanbasisschoolgebouweninBellingweddeenLoppersum.(2011).[24]ape,Knelpuntenwet-enregelgeving(2010).[25]www.leerlingendaling.nl.digitaalhandboekKrimpprimaironderwijs(2012).[26]www.leerlingendaling.nl.digitaalhandboekKrimpprimaironderwijs(2012).[27]stichtingscholenbouwmeesternoordnederland.vlakonsnietuit!schetsenvoordetoekomstvanbasisschoolgebouweninBellingweddeenLoppersum.(2011).[28]stichtingscholenbouwmeesternoordnederland.vlakonsnietuit!

4.1.3KostenkrimpendeschoolblijvengrotendeelsgelijkBijdalendeleerlingaantallenneemtdebekostigingdusaf;dekostenlopenechternietinhetzelfdetempoterug.ditprobleemvan‘kostenremanentie’,hetverschiltussenteruglopendebatenenrelatieflangzaamteruglopendelasten,doetzichvooropzowelhetvlakvandemateriëlekostenalsopdievandekostenvoorhetpersoneel.Bijdalendeleerlingaantallenkrimpthetgebouwimmersnietmee,eenklasdieeenpaarleerlingenkwijtraaktheeftnogsteedsdezelfdeleraarnodig,enleerlingenwillengraaglesineenwarmlokaal.hetresultaatis;hogerekostenperleerling.Binnenhetbestaandebekostigingsstelselwordenscholenhiervoornietgecompenseerd22.depraktijkleertdatdekleinescholentoeslagniet–oftenminstenietaltijd-betekentdateenkrimpendekleineschoolkostendekkendkandraaien.23nietelkekrimpendeschoolisookeenkleineschool:krimpendescholenmetmeerdan145leerlingenhebbenweltemakenmetremanentiekosten,maarontvangenhiergeenenkelecompensatievooromdatzijgeenkleinescholentoeslagkrijgen.hoewelschoolbesturendoordet-1systematiekeenjaardetijdhebbenomdekostenaantepassenaandedalendeinkomsten,ishetdevraagofdezevertragingvaneenjaarvoldoendeisomdekostenzodanigterugtedringendatzeinbalansblijvenmetdeinkomsten.voordeexploitatieisdatnieteenvoudig24.

uiteenonderzoekvanhetministerievanoC&Wblijkttrouwensookdatergemiddeldzevenjaarverstrijkttussenhetmomentdatremanentiekostenzichvoordoenendathetbestuurerdaadwerkelijkietsmeedoet.

materiëlekosteneenvandegrootstemateriëleproblemenbijdalingvanhetaantalleerlingenisleegstand.ookbijgroterekrimpgetallen,waarbijklassenwordensamengevoegdenlokalenleegkomentestaan,blijvendekostenvoorgas,water,lichtenschoonmaaknagenoeggelijk.volgenseenberekeningvaneendrentseschoolbestuurderkosteenleegstaandlokaalvaneenmiddelgroteschoolalgauw€6.500perjaar.deenergielastenvormendaarbijeenvandegrootstekostenpostenvaneenschool.Zelfseenkleinescholentoeslagkanditverschilnietopvangen.scholendielasthebbenvanachterstalligonderhoudofverouderdzijn,hebbenhierdubbellastvan.scholenervarenleegstandoverigensnietaltijdalszodanig:erisaltijdbehoefteaanextraruimteomeenleerlingzelfstandigtelatenwerkenoflessenvoortebereiden.eenlokaaldatoppapierleegstaat,wordtinpraktijkdusvaakweldegelijkgebruikt.

dekostenremanentieopditvlakwordtversterktdoorhetfeitdatschoolbesturennietvolledigdeverantwoordelijkheiddragenvoordehuisvesting.eenschoolbestuurkan,geletopdiegedeeldeverantwoordelijkheid,nietuitzichzelfbesluitenomnaareenander(kleiner)pandteverhuizenofisgedwongenomineenverouderdgebouwteblijvenzittenhetgeeninbeidegevallenongunstigisvoordestookkosten.

hieraangerelateerdbestaathetprobleemvanstijgendekostenperleerlingvoorleermiddelen,-materialenenmeubilair.eenverminderingvanhetaantalboekenomdaterminderleerlingenzijn,leidtnamelijkweltotminderkosten,maardekostenvandenoodzakelijkeklassikalemiddelenenhandleidingendrukkenverhoudingsgewijszwaarderophettotalebudget.Bijmethodesenmeubilairmeteenlangeafschrijvingstermijngeldtweerdaterkrimpnietleidttothogerekosten,maarweldatdeafschrijvingenervanevenhoogblijventerwijldeinkomstengedaaldzijn25.

personelekostenelkeleerlingminderopeenschoolbetekenteenevenredigedalingvandeinkomsten.netalsbijdemateriëlekosten,dalenookdekostenvoorhetpersoneelnietinhetzelfdetempomee.Zoverlooptdenatuurlijkeuitstroomvanlerarenbijvoorbeeldlangzamerdandekrimpvanhetleerlingenbestand.verderisersprakevanvergrijzingvanhetpersoneelsbestandomdatergeennieuwe(jonge)leerkrachtenaangetrokkenworden.dezevergrijzingzorgtvoorhogereloonkostenopeenmomentdatdeinkomstenjuistafnemen.destijgingvanloonkostenwordtookveroorzaaktdoormogelijkekostenvoorontslagproceduresenlerareninhetzogenaamde‘risicodragenddeelvandeformatie’

Bijdalendeleerlingaantallen

neemtdebekostigingaf;de

kostenlopenechternietin

hetzelfdetempoterug.hetvindenvaneenalternatieve

bestemmingvoorde

leegstaandelokalenkosttijd

enkan,zekeringebiedenwaar

weinigvraagisnaarhuisvesting,


[29]inspectievanhetonderwijs, destaatvanhetonderwijs.onderwijsverslag2009/2010(utrecht2011).vermeldenswaardisdatderelatiefslechtebeoordelingenvoornoord-nederlandsebasisscholenvoordeprovinciedrenthein2009aanleidingwasomzichintezettenvoorkwaliteitsverbeteringvandezwakkeenzeerzwakkescholen.ZeheefthiertoehetKwaliteitsakkoordbasisonderwijsdrenthe2010en2011geslotenmetdeschoolbesturenvandebasisscholenindrenthe,degemeentenenhetministerievanoCW.[30]marzano,R.J.,Watwerktopschool,researchinactie.(2008)[31]scoop,onderwijsonsgoed(2010);Cps,Kleinebasisscholenopwegnaarhogereopbrengsten(2009)[32]scoop,onderwijsonsgoed(2010).

4.1.8tenslottedebedrijfsvoeringwordtgezienalseenvandebelangrijkstethema’swaarkrimpendescholenmeetekrijgen.devraagisof‘meergeld’deenigeoplossingisvoorditthema.demeestedeelnemersuitdeklankbordgroepsprakendittegen.‘hetgaathierjuistveelmeeromhetbelangvanvooruitkijken,strategieformuleren,plannenendaadwerkelijkinactiekomen’.deuiteindelijkekeuzevooreenstrategieisdaarbijnatuurlijknooitalleenfinancieelingestokenmaarvereistookkeuzesophetgebiedvanbijvoorbeeldkwaliteit.daarovergaatdevolgendeparagraaf.

4.2 kwaliteit

indediscussieoverdetoekomstvankleinescholeninkrimpgebiedenspeelthetfacet‘kwaliteit’eenprominenterol.teruglopendeleerlingaantallenzijnvolgensveleneenrisicovoordeonderwijskwaliteit.dezeparagraafgaatinopderelatietussenschoolgrootteenkwaliteit.

deonderwijsinspectiesignaleertaleenaantaljareneenlandelijketrenddatkleinerebasisscholenvaker‘zwak’of‘zeerzwak’zijndangroterescholen29(ziegrafiek42).debeoordeling(zeer)zwakkrijgenzijnietalleenvanwegeonvoldoendeopbrengsten,maarookvanwegeonvoldoendekwaliteitopcrucialekenmerkenvanhetonderwijsleerproces,zoalshetafstemmenopdeverschillentussenleerlingenineencombinatieklas.hettotalebeeldvoordrenthewijktnauwelijksafvanhetlandelijkebeeld:8%(zeer)zwakkescholentegenoverlandelijk7%.drenthescoorthiermeeietsbeterdangroningenenFriesland.helaaszijnervoordrenthegeencijfersbeschikbaaroverderelatietussenschoolomvangenonderwijsprestaties.deonderwijsinspectiegeeftwelaandatdegenoemdelandelijketrend(kleinescholenvakerzwak)inhetnoordenietsminderduidelijkaanwezigisdaninderestvanhetland.

definitievankwaliteitnaastdemanierwaaropdeonderwijsinspectiekwaliteitdefinieert,zijnerookanderemanierenomnaarkwaliteittekijken.inditonderzoekbelichtenwevierfacettenvankwaliteit:1. depedagogischekwaliteit;vanbelangvoorondermeerdesociaal-emotioneleontwikkelingvankinderen;2. dedidactischekwaliteit;vanbelangvoorondermeerdeonderwijsprestaties;3. deorganisatorischekwaliteit;4. deprofessionelekwaliteitvanleerkrachtenvanonderwijskundigleiderschap.

Wezijnvialiteratuuronderzoekengesprekkenindrenthenagegaaninhoeverredezevierfacettenvankwaliteitgewaarborgdzijnopeenkleineschool.

4.2.1depedagogischekwaliteituitdiversonderzoekblijktdathetpedagogischeklimaatopkleinescholengoedis.desociaal-emotioneleontwikkelingvankindereniserechternietaltijdevengoedgewaarborgd.

marzanolaatziendathetvooreengoedepedagogischekwaliteitvanbelangisdatkinderenzichveiligkunnenvoelen,datderelatieleraar-leerlingeffectiefis,daterhelderklassenmanagementmoetzijnentenslotte,datkinderensocialevaardighedenmoetenkunnenopdoenineenpeergroep.30metnamedezelaatstevoorwaardekomtopeenkleineschoolindeknel.

onderzoekvanscoopenCpstoontaandathetpedagogischklimaatoverhetalgemeengoedisopkleinescholen.31handhavenvanordeenrustinhetklaslokaalmetmeerderejaargroepen,metgedifferentieerdetakenvergtveel,maarisgoedtedoen.eenpositiefaspectisdatereengroterekansisdatkinderenzichgezienvoelenopkleinescholen.scoopsignaleertwéldebeperkingdatkindereninkleinejaargroepenmindermogelijkhedenkrijgentothetontwikkelenvansocialevaardighedeningroepsprocessen.erisminderdiversiteitaanervaringen,waardoorhet‘sociaalleren’minderwordtbevorderddanopgrotescholen.32

degesprekkenindrenthebevestigenhetbeelduitliteratuuronderzoek:desociaal-emotioneleontwikkelingvandeleerlinglijktopeenkleineschoolmindergoedgewaarborgd.“eenleerlingontwikkeltineengroep.dezemoeteenredelijkeomvanghebbenomaaneenaantalfactorentekunnenvoldoen,zoalssamenwerkenenlerendelen.indecombinatieklassenzijnerteweinigleeftijdsgenootjesvanhetzelfdegeslacht”,alduseenschoolbestuurder.eenenkelingbenoemthetrisicodatoudersomdieredenhunkindnaareenandereschoollatengaan,metmeerleeftijdsgenootjes.“ouderskrijgendelaatstejarenmeeraandachtvoordesocialeontwikkelingvanhunkindenrealiserenzichdatditopeenkleineschoolzijnbeperkingenheeft”,alduseenbeleidsmedewerkervaneengemeente.

enkelerespondentennoemeneenstreefgetalvan80tot100leerlingenalsdeondergrensomdesociaal-emotioneleontwikkelingvaneenkindtewaarborgen.hierbijzijnimmersviercombinatiegroepentemakenvan20-25leerlingen(groep1/2,3/4,5/6,7/8).

tenslotteuitentweebestuurdersdezorgdatkleinescholenmogelijkrelatiefmeerzorgleerlingentrekken,endatditzijninvloedheeftophetpedagogischeklimaatenrisico’smetzichmeebrengtvoordeonderwijsprestaties.Kleinescholenblijkenintrekbijoudersvankinderenmeteenzorgvraag,vanwegedekleineschaalendevermeendeveiligeromgeving.sommigescholenprofilerenzichhiermee;depgb-geldenzijnimmersmeerdanwelkomtercompensatievandeinverhoudinghogeuitgavenvaneenkleineschool.

grafiek42

Relatieschoolomvangen

onderwijskwaliteit

(toezichtarrangementen)

(peildatum1/9/2010)

deonderwijsinspectiesignaleert

aleenaantaljareneenlandelijke

trenddatkleinerebasisscholen

vaker‘zwak’of‘zeerzwak’zijndan

groterescholen.

Kinderenkrijgeninkleinejaargroepen

mindermogelijkhedentothetontwikkelen

vansocialevaardighedenin

groepsprocessen.het‘sociaalleren’

wordtopkleinescholenminderbevorderd

danopgrotescholen.

Zwak%

Zeerzwak%

<50 <100 100-200 200-400 >400 drenthe Landelijk leerlingen leerlingen leerlingen leerlingen leerlingen (n=274) (n=7.173)

20181614121086420


hoogbegaafdentebegeleiden.erzijnvakgebiedspecialismenzoalstaal-enrekencoördinatoren.daarnaastzijnertalvantakenbinnendeschooltevervullen,zoalsformelevertegenwoordigingindemedezeggenschapsraad,hetorganiserenvanbuitenschoolseactiviteiten,huishoudelijkediensten,eninformelevertegenwoordigingeninplaatselijkeinstellingenofverenigingen.hetgoedkunnenvervullenvandezetaken,zowelorganisatorischalsinhoudelijk,leverteenbelangrijkebijdrageaanhetkwalitatiefgoedfunctionerenvandeschool.

voorkleinescholenishetlastigomdeverschillendespecialismeninhuistehebben,zoblijktuitliteratuurendegesprekkenindrenthe.ookmoethetaantaloverigetakenoverminderhoofdenwordenverdeeld.hierdoorontstaatergrotewerkdrukenkomtdeorganisatorischekwaliteitvanhetonderwijsopdekleineschoolonderdruk.dewerkdrukbetekenteenhogerrisicoopziekteverzuim.Wordtéénvandedragendeleerkrachtenziek,danzijndegevolgenhiervanopeenkleinereschoolooknogeensgroterdanopeengrotereschool.36

eenanderaspectvanorganisatorischekwaliteitbetreftdemogelijkheidombuitenschoolseopvangtebieden.Basisscholenzijnwettelijkverplichtomtussenschoolseopvangaantebiedenenaansluitingteregelenmetdenaschoolseopvang.hiervoorwerkenzesamenmetkinderopvangorganisaties.ineensituatievankrimpwordthetechtereensteedslastigeropgavevoorscholenomditaanbodovereindhouden.voorcommerciëlepartijenisopvangvaneenkleinegroepimmersminderinteressant.scholeninkrimpregio’sstaandanookvoordeuitdagingomhetaanbodvantussenschoolseennaschoolseopvangovereindtehouden.dekinderopvangorganisatiesstaanvooreensoortgelijkeuitdaging:hoeinkrimpregio’skinderdagverblijvenenbuitenschoolseopvangovereindtehouden.samenwerkingvanonderwijsenkindvoorzieningenvergrootdeoverlevingskansenenbiedtookmogelijkhedenvoorkwaliteitsverbetering.ooklevertheteenimpulsvoordeleefbaarheidophetplatteland:ouderskunnenwerk–opvangkind–thuisbetercombineren.inhoofdstuk5gaanwenaderinopdevoordelenvansamenwerkingtussenonderwijsenkinderopvang.

hetisvooreenkleineschoolduslastigeromkwaliteitteblijvenbieden.Leerkrachtenopkleinescholenzullenechter,zogevenenkeleschoolbestuurdersaan,hunuiterstebestblijvendoenomkwaliteitteblijvenleveren.eenschoolbestuurderspreektdanooklievernietvan‘kwaliteitonderdruk’,maarsteektlieverinop‘dekwetsbaarheidvandekleineschool’,vanwegedewerkdrukenhetdaaraangepaarderisicoophoogziekteverzuim.‘erhoeftmaarééngoedeleerkrachttevertrekkenenjehebteenflinkprobleem.ditmoetenwijalsbestuurnietmeerwillen’,aldusdezeschoolbestuurder.

ookindrentherealiserenschoolbestuurderszichdatheteensteedslastigeropgavewordtomopkleinescholendewettelijkeverplichtetussenschoolse-ennaschoolseopvangaantebieden,vanwegedekleineaantallen.

4.2.4.deprofessionelekwaliteitvanleerkrachtenonderwijskundigleiderschapopkleinescholenstaatookdeprofessionelekwaliteitvandeleerkrachtenvandeschoolleideronderdruk,zoblijktuitliteratuuronderzoekengesprekkenindrenthe.Belangrijksteoorzakenzijndehogewerkdrukenhetfeitdatleerkrachtenineenkleinteamweinigmogelijkhedenhebbenvoorreflectie.ditterwijldeprofessionelekwaliteitvanleerkrachtenschoolleiderjuistcruciaalzijnvoordeleerprestatiesvankinderen.

deleerkrachtmarzanolaatziendatdeinvloedvandeleerkrachtopdeleerprestatiesvandeleerlingentweederdedeeluitmaaktvandetotaleinvloeddieeenschoolheeftophetlerenvandekinderen.37depedagogischeendidactischekwaliteitenvaneenleraarzijnduscruciaal.uitzijnonderzoekblijktookdatdekwaliteitvandeleraarpositiefwordtbeïnvloeddoorgerichtebij-ennascholingeneengoedeonderwijskundigeleiding.

[33]scoop,onderwijsonsgoed(2010).scoopbaseertzichoponderzoekvanondermeerdavidJohnson,Learningtogetherandalone(1999);marzano,Watwerktindeklas,researchinactie(2008)enprof.dr.W.vandergrift,Risico’svoorleerlingeninhetbasisonderwijs(2010).[34]Jepmae.a.,hoekleiner,hoelastiger?(2010)[35]Cps,Kleinebasisscholenopwegnaarhogereopbrengsten(2009)[36]scoop,onderwijsonsgoed(2010);Cps,Kleinebasisscholenopwegnaarhogereopbrengsten(2009).[37]marzano,R.J.Watwerktopschool,researchinactie(2008),geciteerdinscoop,onderwijsonsgoed(2010).

4.2.2dedidactischekwaliteitopkleinescholenkunnendeonderwijsprestatiesonderdrukkomen,zoblijktuitdecijfersvandeonderwijsinspectie.ditheeftondermeertemakenmethetfeitdaterincombinatieklassenwordtgewerkt,endatdeomvangvandejaargroepenbinnendiecombinatieklaskleinis.dekwaliteitvandeleerkrachtblijkteencrucialefactor.scoopgeeftaandatdedidactischestrategieëntoepassenineensituatiemetdrieleerjareninéénlokaal,duidelijkebeperkingenmetzichmeebrengt.33hetgaatdanomhetafstemmenvandeleerinhoud,deinstructie,deverwerkingsopdrachtenendeonderwijstijdopverschilleninontwikkelingtussenleerlingen.alserineenklasooksprakeisvankinderenmetspecifiekehandelingsplannen,danvraagthetorganiserenvanhetonderwijsleerprocesgrotecreativiteitenflexibiliteitvandeleerkracht.ontwikkelingeninhetkadervanpassendonderwijsdoeneennoggroterberoepopdedidactischekwaliteitenvandeleerkrachten.

inhetleerprocesvankinderenblijktinteractietussenleerlingencruciaal.Coöperatieflerendraagtbijaanhetleerrendement.samenwerkeninkleinegroepenvangelijkniveauwerkthetbeste,waarbijdegroepenbijvoorkeurwisselenquasamenstelling.hetisevident,aldusscoop,datditineenkleineschooleengroteopgaveis.medehierdoorzijndegeformuleerdedoelenophetgebiedvanrekenenentaalvoorkleinescholenmoeilijkerterealiserendanopgroterescholen.

datdeonderwijsprestatiesvanscholeninhetnoordenachterblijven,heeftoverigensnietalleenmetdeschoolgroottetemaken.Jepmae.a.noemenalsfactorenondermeerdelageverwachtingenvanleraren,naastdidactischeknelpuntenopmetnamedrentsescholendiemeededenaanhetonderwijskansenplan.34

Cpsconcludeertdatmetnamede`leergelegenheid´(kennisenvaardighedenvanleerkrachten,schoolleidersenallebetrokkenen)bepalendisvoordeleerlingprestaties.35Juistopkleinescholen,metmeercombinatieklassenenminderruimtevoorinstructie,zijndezeleerkrachtvaardighedenvanbelang.deconclusievanCpsisdatopkleinebasisscholenvakeronvoldoendewordtgescoordopinstructie,aanbod,toetsing,afstemming,tijdenzorg.Kleinescholenblijkenookonvoldoendeinzichttehebbeninhunopbrengsten.devoordelenvandekleineschool(iedereenkentallekinderen,delijnenzijnkort)zijnomgeslagenineennadeel:erisminderaandachtvooropbrengsten.erishetrisicodatdeaandachtvooralnaarhetpedagogischeklimaatuitgaat,endathetdidactischedomeinwordtverwaarloosd.daarmeekunnendeopbrengstenonderdrukkomentestaan.

uitdegesprekkendieinhetkadervanditonderzoekzijngevoerd,blijktdatdemeningenverdeeldzijnoverdevraaginhoeverrededidactischekwaliteitendaarmeedeonderwijsprestatiesonderdrukkomentestaanopeenkleineschool.‘perkleineschoolzalditverschillen.debeoordelingdoordeonderwijsinspectiegeefthieroveruitsluitsel’,alduseenschoolbestuurder.Welishetmerendeelvanderespondentenvanmeningdathetopkleinescholenmoeitekostomdekwaliteitovereindtehouden.‘steljehebtdriecombinatiegroepenenéénleerkrachtdoethetnietgeweldig.deschoolscoortdanonvoldoende.’veelrespondentengavenklipenklaaraandateenkleineschooluiterstkwetsbaaris.opeengrotereschooliservolgensheneenbeterekansomeengoedekwaliteitterealiserendanopeenkleineschool.

4.2.3deorganisatorischekwaliteitdooruitbreidingvanhettakenpakketindelaatstejarenendoordefinanciëlegevolgenvankrimp(minderinkomstenmetvaakgelijkblijvendekosten),moetenkleinescholensteedsmeerdoenmetmindermensen.ditzorgtervoordatdeorganisatorischekwaliteitsteedsmeeronderdrukkomttestaan.ookwordthet,vanwegedekleineaantallenleerlingen,steedslastigeromcommerciëlepartijentecontracterenvoordetussenschoolseennaschoolseopvang.

despecialismenenhettakenpakketbinnenhetprimaironderwijszijnindeafgelopenjarenaanzienlijkuitgebreid.erzijninternebegeleidersgekomenomdeuitstroomnaarhetspeciaalonderwijstebeperkenen

‘eenkleineschoolisuiterst

kwetsbaarvanwegedeongezonde

werkdrukvoorhetpersoneel.dat

moetenwenietmeerwillenmet

elkaar’(schoolbestuurder)


4.2.5ondergrensschoolomvangvanuithetoogpuntvankwaliteitishetvolgenshetmerendeelvandegeïnterviewdebestuurdersgewenstdateenschoolbestuurdeondergrensvandeschoolomvangdefinieert.Bijwelkleerlingaantaldiegrenspreciesmoetliggen,daaroverzijnzijhetnieteens.

sommigeschoolbesturengaanpasdediscussieoversluitingaanwanneereenschoolonderde30leerlingendreigttezakken.anderebesturenvindenhetwenselijkomeenondergrensvan50tehanteren.‘Zakteenschooldaaronder,dangaanweomtafelomtebekijkenwatwealvastkunnenondernemen,bijvoorbeeldsamenwerkenmeteengrotereschool’,alduseenschoolbestuurder.Weeranderenhanterenalsuitgangspunt80ofzelfs100leerlingen.delogicaachterdataantalisdathetbijeendergelijkeomvangmogelijkisomviercombinatieklassenteformeren,metmaximaaltweeleerjarenperklas.anno2012heeftindrenthebijna30%vandebasisscholenminderdan80leerlingen.

eenenkelerespondentroemtoverigensjuistdevoordelenvandekleineschoolenvindtdatkleinescholenzichhieropjuistkunnenprofileren:• Leerkrachtenopeenkleineschoolzijnzeerbetrokkenbijdeschoolenbijelkaar• schoolisoverzichtelijkervoorleerlingen• Kleinegroepen,daardoorjuistmeeronderwijsopmaat

demeesteschoolbestuurdersendirecteurendiewijinhetkadervanditonderzoekhebbengesproken,zijnechtergeenvoorstandervanhetbehoudvandekleinedorpsschool.‘devoordelenwordengeromantiseerd’,vindteenschooldirecteur.‘dehardewerkelijkheidisdathetheelhardwerkenisomdekwaliteitopeenkleineschoolopeengoedniveautekrijgen.’

4.3. Diversiteit en keuzemogelijkheden

ophetmomentdateenschoolzijndeurensluitoffuseertmeteenandereschoolalsgevolgvandalendeleerlingenaantallen,kanditgevolgenhebbenvoordediversiteitvanhetonderwijsaanbodineengebied.afnemendediversiteitbetekentdatoudersmindertekiezenhebben.

Wanneereenkleineschoolgaatsamenwerkenofzelfsfuserenmeteenschoolvaneenanderedenominatie,isdeidentiteitvandenieuwefusieschoolvoordebetrokkenschoolbesturenvaakeenheikelpunt.veelscholenenschoolbesturenzijnomdieredenhuiverigomeensamenwerkingoverdegrenzenvandenominatieaantegaan.Zijzijnbanghunidentiteitenautonomiekwijtteraken.

devrijheidvanschoolkeuzegarandeertalbijnaeeneeuwgrondwettelijkdatoudersdeschoolkunnenkiezendieaansluitbijhetopvoedingsklimaatendelevensbeschouwingthuis.organisatorischisditgeregeldinrichtingenofdenominaties.42

[38]scoop,onderwijsonsgoed(2010).[39]Cps,Kleinebasisscholenopwegnaarhogereopbrengsten(2009).[40]scoop,onderwijsonsgoed(2010),marzano,R.J.Watwerktopschool.Researchinactie(2008).[41]inspectievanonderwijs,destaatvanhetonderwijs.onderwijsverslag2009/2010(2011).[42]artikel23vandegrondwetoverdevrijheidvanonderwijs,dateertuit1917.

onderzoekvanscoopgeeftaandateropkleinescholenvaakteweinigtijdisvoorreflectie,enleerkrachtenhierineenkleinteamookteweinigmogelijkhedenvoorhebben38ookCpsconstateertdathetvermogenomteprofessionalisereneninnoverenopkleinescholenonderdrukkomt.39

deinterviewsindrenthebevestigenditbeeld.ditisextrazorgelijk,alduseenschoolbestuurder,aangeziendekwaliteitvandeindividueleleerkrachtendirecteuropeenkleineschoolnogbepalenderisdanopeengroteschool.Wanneeréénvanhenprofessioneelonvoldoendescoort,dantiktdatopeenkleineschooldirecthardaan.

opkrimpendescholenindrenthespeeltdaarnaasthetknelpuntdaterweinigaanwasisvannieuweleerkrachten.Wanneererontslagenvallen,danvertrekkendoorhetprincipe‘lastin,firstout’metnamedejongeleerkrachten.deinnovatiekomthiermeeonderdruk.vooreengoedebalansiseenmixnodigvanoudenjong.

onderwijsopeenkleineschoolvergtexcellenteleerkrachten.diezijnechternietaltijdvoorhanden.eenschoolbestuurderdiewijinhetkadervanditonderzoekspraken,legtuitwaarhethieromgaat:opeenkleineschoolheefteenleerkrachtvaakeencombinatieklasmetdrieleerjaren.Binnenelkejaargroepmoeteenleerkrachtopdrieniveauskunnenlesgeven.daarnaastmoeterooknogaandachtzijnvoordezorgleerlingen.datbetekentinpraktijkdateenleerkrachtalledagenoptienniveausmoetlesgeven.‘datlerenzenietopdepabo.Werkenopeenkleineschoolvraagtomexcellenteleerkrachtenennietalmijnleerkrachtenzijnexcellent’,aldusdezeschoolbestuurder.

deschoolleiderLeidinggevendenzijncruciaalbijhetaansturenvanontwikkelingsprocessenbinnenhunschool.eengoedeschoolleiderkanhetverschilmakenvooreenschool,ondermeerviahetstimulerenvandeprofessioneleontwikkelingvandeleerkracht.40ookdeonderwijsinspectiebenadrukthetbelangvandeprofessionaliteitvandeschoolleider,enconstateerteensamenhangtusseneenzwakmanagementenzwakkescholen41.deinspectieconstateertdatkleinerescholenvaker(zeer)zwakzijndangroterescholen.deinspectiesuggereerthiermeedatdit(mede)veroorzaaktwordtdoorhetzwakkeremanagementopkleinescholen,maarmaaktditverbandniethard.Welgeeftdeinspectieaandatbinneneenkleineschoolvaak(te)informeelwordtsamengewerkt.iedereenisoveralbijbetrokken.ditkomtdekwaliteitvanleidinggevennietaltijdtengoede.

uitdeinterviewsblijktdathetlastigisomeenkwalitatiefgoededirecteuraantetrekkenentebehouden.‘slechtsweinigensolliciteren.alsbestuurmoetjehetdoenmetwatzichaandient’,alduseenschoolbestuurder.sommigenzienalsoplossingomnaastde1-school-directeurookdefunctievantwee-ofmeerscholendirecteurintevoeren.eenschoolbestuurdervindtdateendirecteurnietvoordeklasmoetstaan.‘hetiseenberoep,geentaak.dusmoetjefulltimershebbenendusmoetenzemeerderescholenonderhunhoedehebben.’maarerzijnooktweeschoolbesturendiehetjuistvancruciaalbelangvindendatelkeschoolzijneigendirecteurheeft,alseindverantwoordelijkeenalsleidinggevende.

Wanneereenschoolnieteenkwalitatiefgoededirecteurweetaantetrekken,daniserhetrisicodatdeschoolhierdoorachteropraakt:onvoldoendeinnovatiefennietmeervandezetijd.

Richtingen of denominaties

Het basisonderwijs in Nederland is georganiseerd in richtingen of

denominaties. Er zijn twee hoofdrichtingen: openbaar en bijzonder

onderwijs. Het bijzonder onderwijs valt uiteen in confessionele

scholen (protestants-christelijk, rooms-katholiek, islamitisch,

reformatorisch, samenwerkingsschool op interconfessionele

grondslag) en niet-confessionele scholen (algemeen bijzondere

scholen, vrije scholen, samenwerkingsscholen openbaar/bijzonder).

Zowel openbare als bijzondere scholen zijn vrij hun onderwijs in te

richten volgens een bepaalde onderwijsmethode, zoals

Montessori-, Dalton-, Freinet-, Jenaplan- en Vrijeschool-onderwijs.

‘Lesgevenopeenkleineschool

opsomswel10niveausvraagt

veelvanmijnleerkrachten.hetvereist

eigenlijkexcellenteleerkrachten,en

nietalmijnleerkrachtenzijnexcellent.’

(schoolbestuurder)


inditrapporthanterenwedeterm‘denominatie’voorscholendiezijningerichtnaareenlevensbeschouwelijkevisieofidentiteitzoals:openbaar,algemeenbijzonder,katholiekofprotestants-christelijk.daarnaasthanterenwedeterm‘onderwijsmethode’voorscholenmeteenspecifiekpedagogisch-didactischconcept.ditbetreftondermeerdezogenaamde‘traditionelevernieuwingsscholen’,zoalsmontessorienvrijeschool.

indithoofdstukbeschrijvenwetweemogelijkeknelpuntenophetgebiedvandiversiteit:

1. dekeuzemogelijkheidvoorouderskomtonderdruk2. Bijfuserenofsamenwerkenkomenvoorscholende eigenidentiteitenautonomieonderdruk.

4.3.1.Keuzemogelijkhedenvooroudersonderdrukhetisevidentdatervoorouders,wanneererscholengaansluiten,mindertekiezenzalzijninheteigendorpofgebied.ditgeldtzowelvoordekeuzemogelijkhedenophetgebiedvandenominatiesalsophetgebiedvanonderwijsmethoden.inhoeverreisditvoorouderseenknelpunt?

uitliteratuuronderzoekblijktdateentoenemendaantaloudersgeenrichtingsvoorkeurheeft.oudersvindenkwaliteit,opvattingoveropvoeding,goedesfeerenbereikbaarheidvaakbelangrijkerdandegrondslagvaneenschool.deverminderdekeuzedoorhetsluitenvankleinescholenofdoorhetlatenopgaanvanscholenineensamenwerkingsverband,hoeftwellichtgeenprobleemteworden.

scooplaatziendatinZeelanddenominatieniethetbelangrijkstemotiefisbijdekeuzevooreenschool.43oudersnoemendenabijheidvaneenschoolhetvaakstalskeuzemotief,gevolgddoor‘dezelfdeopvattingoveropvoeding’.pashetderdemotiefis‘levensbeschouwing’.ookproberenouderstekiezenopkwaliteit,voorzoverzeerzichtophebben.verderspeeltdepraktischesituatievandeouderseenrol(hoewerk-school-opvangtecombineren).datbetekentdatervanuitoudersweinigprotestwordtverwachttegensamenwerkingsverbandenvanverschillendedenominaties.uitzonderinghieropvormendeoudersmeteenreformatorischelevensovertuiging,dieeenprincipiëleschoolkeuzemakenendanookbereidzijnomverdertereizen.derealiteitinZeelandisoverigensdatin74dorpen(58%)oudersnietstekiezenhebben:erisgeenofslechtséénschool.scoopverwachtdatdeafnemendeleerlingenaantallenervoorzullenzorgendaterindetoekomstnogminderkeuzezalzijn.samenwerkingtussenscholenvanverschillendedenominatieskomtinZeelandalsteedsmeervandegrond.44

onderzoekophetplattelandvannoord-groningenbevestigtditbeeld:ouderslettenbijdekeuzevaneenschoolvooralop‘goedesfeer’,goedekwaliteit(voorzoverbekend)ennabijheid(45-50%)eninminderemateophetopvoedingsklimaat(24%).45onderzoekvandemoorlaateenzelfdebeeldzien.alseenschoolgeslotenwordt,isdekansgrootdatdeleerlingennaardedichtstbijzijndeschoolgaan,ongeachtwatvoorschooldatis.46

hetrapport‘toekomstbestendigplattelandsonderwijs’laateensoortgelijkbeeldzien:deverzuilingspeeltinnederlandsteedsmindereenrol.medeopbasisvaneenrapportvanhetsociaalenCultureelplanbureaustellendeschrijversdatoudershunkinderennogsteedsnaarbijzonderescholensturen,maardathunkeuzevoorbijzonder(christelijk)onderwijslangnietaltijdwordtingegevendooreenbewustekeuzevooreenchristelijkeidentiteit.47ookhierblijktdatouderskwaliteit,sfeerenbereikbaarheidvaakbelangrijkervindendandegrondslag:eentoenemendaantaloudersheeftgeenrichtingsvoorkeur.deverminderdekeuzemogelijkheiddoorhetsluitenvankleinescholenofdoorzetelatenopgaanineensamenwerkingsverband,lijktdanookeenmindergrootprobleemtewordendanopvoorhandzouwordenverwacht.

degesprekkenindrenthebevestigenhetbeelduitliteratuuronderzoek:denominatielijktvoorsteedsminderoudershetbelangrijkstekeuzecriterium.

indemeestedorpenindrenthehebbenoudersnuoverigensalniets(meer)tekiezen.anno2011hebben65dorpen(41%)slechtséénschool,41dorpen(26%)hebbenhelemaalgeenschool.indestedenassen,emmen,hoogeveen,meppelenCoevordeniservolopkeuzeophetgebiedvandenominaties.hetaspect‘keuzemogelijkhedenonderdruk’speeltmetnameineendorpwaartengevolgevandalendeleerlingaantallenéénschoolmoetsluiten.dezesituatiekomtindrenthenietveelvoor.vandedorpenzijnernu36(23%)waaroudersnogdekeuzehebbentussenmeerdanééndenominatie.

inditonderzoekisdemeningvandeoudersnietgepeild.indegesprekkenindrenthekwamendekeuzemotievenvanoudersterloopstersprake.deinterviewsbevestigenhetbeelduitonderzoekelders:denominatieenonderwijstypeisvolgenshetmerendeelvanderespondentenvoorsteedsminderoudershetbelangrijkstekeuzecriterium.Bereikbaarheiden‘naamvandeschool’scorenhoger.Wekrijgendeindrukdatditbeeldbijkatholiekeengereformeerdescholenandersligt:indeoptiekvandeschoolbestuurderslijkenouderslijkendaarmeertehechtenaanidentiteit.eenchristelijkschoolbestuurderervaartdenadrukopkeuzevrijheidoverigens‘alseenstrafvoorhetdorp’,omdathetervoorkanzorgendattweescholenelkonvoldoendeleerlingenhebbenomkwaliteittekunnenbieden.

sommigeschoolbestuurdershechteneraanomouderszolangmogelijkkeuzemogelijkhedenteblijvenbieden,desnoodsvanuiteenkleineschool.andereschoolbestuurderszienmeerinopschalenvanschoolgrootteensamenwerkenmeteenanderedenominatie.

deliteratuurgaatnietinopafnemendediversiteitophetgebiedvanonderwijsrichting.uitdegesprekkenindrentheblijktdateenspecifiekeonderwijsmethode(dalton,Jenaplan,montessori)vooreenbepaaldegroepouderseenbelangrijkkeuzecriteriumis.datblijktweluithetfeitdatzijooknualbereidzijntereizennaareenschoolvanhunkeuze.dezescholenhebbeneengroterverzorgingsgebieddanscholenvoorregulieronderwijs.hetisdevraaginhoeverrededalendeleerlingaantallendirectvaninvloedzullenzijnopdespreidingvanhetvernieuwingsonderwijs.Keuzeophetgebiedvanonderwijsmethodeiserindemeestedorpennualniet:vande48scholenvoortraditioneelvernieuwingsonderwijsstaatdehelftinstedelijkgebied.erzijnmaar15dorpenwaaropditmomentkeuzeisuitverschillendeonderwijsmethoden.

4.3.2eigenidentiteitenautonomiescholenonderdruk?eendalingvanhetaantalleerlingenineendorpofgebiedkanscholenertoebrengenomsamenwerkingofzelfsfusieteoverwegen.Bijhetverkennenvandemogelijkhedenvooreenfusieisdeidentiteitvandenieuwefusieschoolvoorveelbestureneenheikelpunt.ookzijnzebanghunidentiteitenautonomiekwijtteraken.Besturendietijdigdeeigenidentiteitherijkenenafstemmenmetdenieuwesamenwerkingspartner,zullenopditpuntmogelijkminderproblemenervaren.

tijdigreflecterenopeigenidentiteitdeBesturenraad,CentrumvoorChristelijkonderwijsbetwijfeltofinkrimpgebiedenhetaanbodvanenopenbaaronderwijsenlevensbeschouwelijkonderwijsinstandkanblijvenenzoja,ofdekwaliteitervanvoldoendehoogwaardigis.48deBesturenraadvindthetbelangrijkdatscholenjuistintijdenvankrimpgaannadenkenoverhetbijzonderevandeeigenschooleneenvisieteformulerenopdeeigenidentiteit.

oudersvindenkwaliteit,opvatting

overopvoeding,goedesfeeren

bereikbaarheidvaakbelangrijkerdan

degrondslagvaneenschool.

[43]scoop,onderwijsonsgoed(2010)[44]in2010iserinZeelandeensamenwerkingsschoolvooropenbaarenbijzonderonderwijs,eeninterconfessioneelsamenwerkingsbestuur(rkenprot-chr)eneenbestuurlijkefusietussenopenbaaronderwijseneeninterconfessioneelbestuur(rk-prot-chr).[45]CaB,Levenindeleegte.Leefbaarheidinnoord-groningenanno2010(groningen,2011)[46]moor,a.de,Concurrentieenkwaliteitinhetprimaironderwijs(2009)[47]g.huitsingenm.h.Bosman,toekomstbestendigplattelandsonderwijs.mogelijkhedenenbelemmeringenvansamenwerkingtussendorpsscholen.(groningen2011);herweijerenvogels,oudersoveropvoedingenonderwijs.sociaalenCultureelplanbureau(denhaag2004).[48]Besturenraad,CentrumvoorChristelijkonderwijs,eerstehulpbijkrimp.gevolgen,mogelijkhedenenkeuzesvoorhetchristelijkbasisonderwijs(Woerden2011)


Zijnvoorkeurisomonderwijsnabijteorganiseren,metzomogelijkdekeuzetussenchristelijkenopenbaaronderwijsineendorp.pasalsdatnietmeerlukt,issamenwerkingtussenchristelijkenopenbaaronderwijsvoorhemeenoptie.hijnoemtalsrisicovoorsamenwerkingmethetopenbaaronderwijsweldateendeelvandeouderszoukunnenkiezenvooreenandereschool,meteenduidelijkerchristelijkprofiel.indetweedorpenwaardechristelijkeschoolvanditschoolbestuurinmiddelsisgesloten,respectievelijkopgegaanineenopenbareschool(eensoortsamenwerkingsonderwijs),bleekvolgenshemtrouwens‘deidentiteitnietdeboventoontevoerenbijdeschoolkeuzevandeouders.Zijlietenzichmeerleidendoordeemotioneleontwikkelingvandekinderenenhetbelangvaneenschooldichtbij.’opdeschooldienuonderopenbaarbestuurvalt,isernogwelaanbodvanuitdechristelijkeidentiteit.‘Wenoemenhetsamenwerkingsonderwijs,maarhetchristelijkschoolbestuurheeftgeenzeggenschapmeeroverdenieuweschool.’dezeschoolbestuurderverkentmomenteeldebestuurlijkesamenwerkingmethetopenbaaronderwijsendevariantvansamenwerkingsschool.hijvindthetdaarbijvanbelangdatbeideidentiteiten/bloedgroepenherkenbaarblijven,zowelindeRaadvantoezichtalsopdescholen.

eenderdeschoolbestuurder,vaneenkatholiekbestuur,streefternaarzijnscholenzoveelmogelijkinstandtehoudenenzalkleinescholendanooknietsnelsluiten.‘Kleinescholendierichting23leerlingengaankunjenogkoppelenaananderescholen,alseensoortdependance.’paswanneerditnietlukt,issamenwerkingmetanderedenominatieseenoptie.denominatieisvoorhemduseenbelangrijkeoverwegingbijhetaldannietinstandhoudenvanscholen.Kansenvoorsamenwerkingziethijvooralinconceptenvan0-12jaar,binnenmFa’s.

eensoortgelijkemeningzienwebijeenandereschoolbestuurdervaneenbestuurvoorchristelijkonderwijs:‘deklantiscentraal.Wemoetenouderskeuzemogelijkheidblijvenbieden.dusmoetenwewelgaanconcurreren,omaantallentebehouden.’eenopenbareschooldirecteurdenktdatdechristelijkescholenlieverbinnendeeigendenominatiesamenwerkendandaarbuiten.hijzietopditmomentmeerkansenvoorsamenwerkingbinnendeeigenkring:openbaar-openbaarenchristelijk-christelijk.maarhijbepleitoptermijnhettoegroeiennaareentypeschool:neutraalonderwijs.

4.4 Leefbaarheid

Wanneerdelaatsteschoolineendorpalsgevolgvandalendeleerlingenaantallenzijndeurenmoetsluiten,isdeleefbaarheidvolgensveeldorpsbewoners(envoorverenigingenvoordorpsbelangenalshunvertegenwoordigers)inhetgeding.Zijzieneendorpsschoolalsmeerdanalleeneenonderwijsinstelling;voorhenisdeschool‘deziel’of‘hethart’vanhundorp.hetisdeplekwaarkinderenvriendschappensluitenvoorhetlevenenouderselkaarontmoetenaanhetschoolhek.dezebredefunctiediescholeninveeldorpenvervullen,verklaartwaaromdeemotiesinveeldorpenzohoogoplopenalssluitingvaneenschooldreigt.

indezeparagraafgaanweinopdevraaginhoeverredeaanwezigheidvaneenschoolbepalendisvoordeleefbaarheidvaneendorp,enwelkevraagstukkenophetgebiedvanleefbaarheiderbijsluitingvaneenschoolpreciesspelen.Wijbaserenonshierbijzowelopliteratuuronderzoekalsopgesprekkendieinhetkadervanditonderzoekzijngevoerd.

[49]vos/aBB,visiebouwstenenrondomkrimp(2011).vos/aBBisverenigingvoorbestuurenmanagementinhetopenbaaronderwijsenalgemeentoegankelijkonderwijs.[50]vng,vng-visieopvrijheidvanonderwijsengemeenten(2011).[51]g.huitsingenm.h.Bosman,toekomstbestendigplattelandsonderwijs.mogelijkhedenenbelemmeringenvansamenwerkingtussendorpsscholen(groningen2011).[52]toekomstbestendigplattelandsonderwijs(2011).

opbasisdaarvankunnendemogelijkhedenwordenverkendenkeuzeswordengemaakt.inhoeverrebiedendeeigenidentiteitenhetonderwijsprofielmogelijkhedenomvoldoendeleerlingenteblijventrekken?sluitdeidentiteitsamenwerkingmetanderescholenuitofjuistniet?Kandeidentiteitinstandwordengehoudenofmoetdeschoolzichaanpassen?deenechristelijkeschoolkandaarbijsterkverschillenvandeandere.erzijnscholenwaarhetgeloofdebasisvormtvandeidentiteit.anderescholenprofilerenzichminderreligieus,maaruitenhetchristelijkkaraktervooralineenmatevanbetrokkenheidbijmensenwereld,waarbijtalentontwikkelingenburgerschapsvormingcentraalstaan.deeneschoolrichtzichvooralopde‘natuurlijkeachterban’,terwijlanderezijngewendomeenbrederedoelgroepvanouderstebedienen.scholendiewetenwaarzevoorstaankunneneenbeterestrategiekiezenbijkrimp.Bijhetscherpstellenvandeeigenidentiteit,wordtmeerhelderinhoeverresamenwerkingmogelijkisofdatzelfstandigblijvenwenselijkis.ditgeldtnietalleenvoorhetbijzonderonderwijs,maarookhetopenbaaronderwijszouvolgensdeBesturenraadkunnenreflecterenopdeidentiteitendenormenenwaarden.

devisievanvos/aBBsluithieropaan:veelbijzonderescholenhanterenaleenopenaannamebeleidenzijndaarmeeinfeiteeenontmoetingsschool.49volgensvos/aBBzegtdedenominatieveverdelingvanleerlingenineenbepaaldgebiednietaltijdietsoverdewerkelijkebelevingenuitingvandeidentiteitbinnendescholen.

vngkritischoveronderwijsvrijheiddeverenigingvoornederlandsegemeenten(vng)iskritischoverhetvasthoudenaandeeigendenominatie.Zijbepleitomdeenergieinsamenwerkingtesteken.ooksteltzijdatdevrijheidvanonderwijserindepraktijktoekanleidendatgemeentenhunonderwijsachterstandenbeleidmoeilijkvormkunnengeven.schoolbesturengrijpensomsdevrijheidvanonderwijsaanomafstemmingopditterreinbuitendedeurtehouden.50

houdingtegenoversamenwerkingdenominatiespeeltvoorouderseensteedskleinererolbijhunkeuzevooreenbepaaldeschool.51deliteratuurgeeftgeenuitsluitseloverdevraaginhoeverreschoolbesturenbereidzijnhuneigenidentiteiteneendeelvanhunmachtalsschoolbestuurprijstegeven.hetonderzoek‘toekomstbestendigplattelandsonderwijs’noemtdehoudingvanschoolbesturenwelalseenbelemmerendefactorvoorsamenwerking.52

Kijkenwenaardesituatieindrenthe,danzienwedatdemeningenverdeeldzijnoverhetbelangvanhetovereindhoudenvandeeigenidentiteitendekansenopsamenwerkingbuitendeeigenkring.eendeelvanderespondentenvindtdatdenoodzaakvansamenwerkingomdeonderwijskwaliteitenkostenbeheersingteverbeteren,prevaleertbovenhetvasthoudenaanidentiteit.anderenwillenkeuzemogelijkhedentenaanzienvanidentiteitzolangmogelijkovereindhouden,desnoodsviaeenkleineschoolofviaeennevenlocatie.hetvaltopdathetthemavooralspeeltonderschoolbestuurdersvanhetbijzonderonderwijs;bestuurdersvanuithetopenbaaronderwijslatenzichminderuitovervraagstukkentenaanzienvanidentiteit.

eenchristelijkschoolbestuurdergeeftaandathijvanuitoverwegingenvankostenenkwetsbaarheid(ondermeermetbetrekkingtotkwaliteit)zouwillenopschalennaarscholenmet90tot100leerlingen.Consequentiedaarvanisdatscholenmoetengaansamenwerken-nietalleenbinnendeeigenkring,maarookmethetopenbaarofgereformeerdonderwijs.Zijneerstevoorkeurisfuserenbinnendeeigendenominatie,opredelijkeafstand.isdatnietmogelijk,danisfuserenmethetopenbaaronderwijsen/ofgereformeerdonderwijsaandeorde,indevormvaneensamenwerkingsschool.hijzietditalskansrijkeoplossingvoordetoekomst.ookziethijvoordetoekomstkansenvoorbestuurlijkesamenwerkingoffusievanopenbaar,christelijkengereformeerdonderwijs.hijvindtdathetchristelijkonderwijssamenmethetopenbaaronderwijszoumoetennadenkenovereennieuweidentiteit,deoudeidentiteitvoorbij,opbasisvanwaardevollewortelsuithetverleden.‘deidentiteitzithemvooralinzakenalsnormenenwaardenenhoewemetelkaaromgaan.’

eenanderechristelijkschoolbestuurdervindthetbiedenvankeuzemogelijkheidtenaanzienvanidentiteitnogaltijdeenbelangrijkargumentomeenkleineschoolinstandtehouden,desnoodsmetheelweinigleerlingen.

‘hetblijftvreemdhoewekinderen

van0-4jaargemengdlaten

opgroeienenvoor6-12jaarnogaltijd

zuilenovereindhouden.’(directeur

openbarebasisschool)


eenduidelijkstatistischverbandtussendeaan-ofafwezigheidvaneenschoolineendorpendeervarenleefbaarheidindatdorpiserdusniet.indeinterviewsdieinhetkadervanditonderzoekgehoudenzijn,stellenzowelonderwijsbestuurdersalswethoudersdanookinmeerderheiddatdeleefbaarheidineendorpnietafhankelijkisvaneenschool.

datlaatonverletdatsluitingvaneenschooleengevoeligonderwerpis,waarbijhetaspect‘leefbaarheid’indediscussieeencentralerolspeelt.Bijsluitingvaneenschoolspelenerdanookweldegelijkleefbaarheidsvraagstukkendievragenomeenoplossing.degesprekkendieinhetkadervanditonderzoekzijngevoerd,makenhelderomwatvoorsoortvraagstukkenhethierbijgaat.debelangrijksteissueszijnmobiliteit,‘ontmoeten’,derelatiemetanderevoorzieningeninhetdorpenhetvoorkomenvanleegstand.daarnaastspeeltdevraaginhoeverresluitingvaneenschoolzorgtvooreenverderedalingvandebevolking.hierondergaanwijinopdeverschillendeaspecten.

4.4.2mobiliteitenleerlingenvervoerheteerste-praktische-aspectvanleefbaarheidheefttemakenmetvervoer.sluitingvaneenschoolkanervoorzorgendatkinderenverdermoetenreizennaareenschool.Zijkunnenmisschiennietmeer,zoalszijwarengewend,zelfstandigopdefietsoflopendnaarschool.alsoudershunkinderenzelfnaareenverdergelegenschoolmoetenbrengen,maaktdithetlastigervoorhenomwerkendezorgvoorhunkinderentecombineren.oudersvindennabijheidvaneenschoolbelangrijk:hetisvoordemeesteoudershetvoornaamstecriteriumomvooreenbepaaldeschooltekiezen,zoblijktzoweluitliteratuuralsuitdegesprekkeninhetkadervanditonderzoek59.tochishetdevraagofhetwerkelijkproblematischisvooroudersalszijverdermoetenreizennaareenschool;dankzijhettoegenomenautobezitvandeafgelopenjarenhebbendemeesteplattelandsbewonersergeenprobleemmeeomsomsgroteafstandenafteleggenvoorhunboodschappenofvrijetijdsbesteding.

alsleerlingenverdermoetenreizendoordateenschoolzijndeurensluit,steltditschoolbesturenengemeentenvoordevraagofzijaanvullendevoorzieningenwillentreffenvoorleerlingenvervoer,ofdatzijditbijdeouderswillenlaten.Wanneerdedichtstbijzijndeschoolmeerdan6kilometerwegis,zijngemeentenverplichtomleerlingenvervoeraantebieden.hetzelfdegeldtvoordesituatiewaarinkinderenrelatiefverwegwonenvaneenschooldieaansluitbijdelevensovertuigingvandeouders(richtinggebondenleerlingenvervoer).sommigegemeentenhantereninhunverordeningleerlingenvervoereenlagerekilometergrensdan6kilometer.60indepraktijkwordtervrijweiniggebruikgemaaktvangeorganiseerdleerlingenvervoer.61tochsteltdevngdatrichtinggebondenleerlingenvervoerdegemeentennualveelgeldkost.62Besluitengemeententotaanvullendemaatregelenbijsluitingvanscholen,danzullendekostennoghogeroplopen.gemeentenbetalenhetleerlingenvervoervanuitdealgemeneuitkeringgemeentefonds.Bijkomendprobleemisdatdiemiddelenafhankelijkzijnvanhetaantalinwonersineengemeente,eninhetgevalvankrimpdusafnemen.

4.4.3deschoolalsontmoetingsplekhettweedeaspectvanleefbaarheidbetreftdewaardevaneenschoolalsontmoetingsplek.Wanneereenschoolhaardeurensluit,verdwijntdaarmeeeenontmoetingsplekvooroudersenkindereninhetdorp.inhoeverreditgevolgen

4.4.1aanwezigheidschoolvoorwaardevoorleefbaarheid?ineenrecentleefbaarheidsonderzoeknoemeninwonersvandegemeenteBorger-odoornhetvoortbestaanvandebasisschoolinhundorpalsbelangrijkstepuntwaardegemeenteaanzoumoetenwerkeninhetkadervanleefbaarheid53.ditzelfdeblijktuiteenvergelijkbaaronderzoekindeZeeuwsegemeentesluis54.ditgeldtvoormensendiezelfkinderenopschoolhebben,maarinvrijwelgelijkematevoormensendiegeenkinderenhebben;inBorger-odoornzetteninwonerspasbovende80jaarhetthemaminderprominentopdeagenda.ditbevestigthetbeelddateenschoolineendorpmeerisdaneenonderwijsvoorziening,eneenbredesocialefunctievervult.ooksentimentkaneenrolspelen:veeldorpsbewonershebbenzelfnogopdeschoolinhetdorpgezeten.hetkanookzijndatbewonerseenschoolwillenbehoudenvanwegedelevendigheiddiehetbrengtineendorp.envoorsommigenspeeltwellichtdeangstmeedathetverdwijnenvaneenschool‘hetbeginvanheteinde’is;zijvrezendatsluitingvandeschoolervoorzalzorgendatergeengezinnenmetkinderenmeerwillenwoneninhetdorpendedalingvanhetaantalinwonersversterktdoorzet.

hetzijnookdezeangstendiedoorklinkeninhetadviesrapportdateenwerkgroepvanbetrokkenoudersvankleinescholeninnoord-groningenonlangspubliceerde:opgrondvangesprekkenmetandereouderssteltdewerkgroepdatbasisscholendebelangrijkstedragervanleefbaarheidindedorpenzijn.Zijnoemenmetnamedeontmoetingsfunctievooroudersenkinderenendesamenhangmetanderevoorzieningen(dorpshuis,peuterspeelzaaletc.).voorjongegezinnenisdeaanwezigheidvaneenschooldebelangrijkstevestigingsfactor,meentdewerkgroep.alsdedorpsschoolineenssluit,kandatvooroudersredenzijnomteverhuizen.hetperspectiefdatzijschetstisweinigaantrekkelijk:‘Jemoetertochnietaandenkendatergeenkinderenmeerfietsenenspelen,datdedorpenbejaardengemeenschappenwordenendatereendichtgetimmerdeschoolstaatalsbakentussendedriedorpen.Jemoetertochnietaandenkendatdedieftilschool,langhetsymboolvanvitaliteitenleefbaarheid,hetsymboolisgewordenvanleegloopenverloedering’.55

eenschooldirecteurdiewijsprakeninhetkadervanditonderzoekverwoorddehetalsvolgt:‘alshetgaatomdesluitingvaneenschoolineendorpheeftmenhetvaakoverde‘bindendeschakel’inhetdorpdieverdwijnt.Zelfsmensendiegeenkinderenopschoolmeerhebbenblijkendeschoolalsbindendelementtezien.erisangstvoorhetverderuitgekleedrakenvanhetdorpdoorhetwegvallenvaneenschool.deschoolwordtdaneenlaatstestrohalm,endaarvoorgaatmenopdebarricade.’

ishetwerkelijkzodatsluitingvaneenschoolleidttoteenafnamevandeleefbaarheidvaneendorp?uitonderzoekvanscoopinZeeland56blijktdathetvoorzieningenniveauineendorpnietdirectvaninvloedisopdeervarenleefbaarheid.indegemeentesluisishetzelfszodatdedorpenzonderschoolzonderuitzonderinghogerscorenopervarenleefbaarheiddandorpenmétschool.ookonderzoekophetgroningerplatteland57laatziendatergeenverschilistussendeervarenleefbaarheidindorpenmetofzonderschool.deopstellersconcluderendatnietzozeernietaanwezigheidvanvoorzieningen,maarmeerhetgemakwaarmeeinwonersdievoorzieningenkunnenbereikenvaninvloedisopdeervarenleefbaarheid.

onderzoekvanstammindegemeenteBorger-odoorn58nuanceertditbeeld.vandeelfdorpenenbuurtschappendieophetmomentvanonderzoekgeenschoolhadden,scorenerzesbovengemiddeldopervarenleefbaarheid.hetbetrefthierzeerkleinekernenwaarallangetijdgeenschoolmeerstaat.vijfkernenzonderschoolscorenjuistbenedengemiddeldopervarenleefbaarheid.dorpenwaardeschooltentijdevanhetonderzoekophetpuntvansluitenstond,scorenopvallendlaagopdeervarenleefbaarheid.‘niethetontbrekenvanvoorzieningen,maarhet(dreigend)verdwijnendoetpijn’concluderendeonderzoekers.diepijnleidttoteenlagereervarenleefbaarheid.hoedeervarenleefbaarheidzichindezedorpenoplangeretermijnzalontwikkelenisnunogniettezeggen;hetismogelijkdatalshetstofvandesluitingisneergedaald,bewonerswennenaanhetfeitdathundorpgeenschoolheeftenhiernietlangerontevredenoverzijn.

[53]stammCmo,Leefbaarheidismensenwerk.LeefbaarheidsonderzoekBorger-odoorn(2012)[54]scoop,Leefbaarheidsonderzoeksluis(2009)[55]WerkgroepKleinescholenLoppersumoost,scenario5,dekrachtvanklein:hetwenkendalternatief(2011)[56]scoop,Leefbaarheidsonderzoeksluis(2009);scoop,themarapportLeefbaarheid(middelburg2011);scoop,sluitdebasisschool:sluithetdorp?(middelburg2012)[57]CaB,Levenindeleegte.Leefbaarheidinnoord-groningenanno2010(groningen2011)[58]stammCmo,Leefbaarheidismensenwerk.LeefbaarheidsonderzoekBorger-odoorn(assen2012)[59]scoop,onderwijsonsgoed(middelburg2010)[60]gemeentenzijnwettelijkverplichteenverordeningleerlingenvervoertehebben,diebepaaltonderwelkevoorwaardenoudersaanspraakkunnenmakenopbekostigingvandevervoerkostenvanennaarschool,wanneerdedichtstbijzijndeschoolvandesoortwaaropeenleerlingisaangewezen(inhetgevalvanspeciaalonderwijs)énvandeverlangdegodsdienstigerichtingoflevensbeschouwing.onderwijskundigemethodenwordennietalsrichtingaangemerkt.gemeentenkunneneenafstandsgrensvaststellenvanmaximaal6km.Wanneerdeafstandtotdeschoolkorteriskunnenoudersgeenaanspraakmakenopbekostigingvanhetvervoer.[61]ape,Knelpuntenwet-enregelgevingonderwijsenkrimp(2010)[62]vng,debetekenisenhetfunctionerenvandevrijheidvanonderwijs(art.23grondwet)voorgemeenten(2011)

eenschoolisdeplekwaar

kinderenvriendschappensluiten

voorhetlevenenouderselkaar

ontmoetenaanhetschoolhek.


geleidtothetontstaanvan‘spookdorpen’,zoalsdieinhetbuitenlandvoorkomen.debevolkingisernietbovengemiddeldgekrompenofvergrijsd.erzijnzelfsvoorbeeldenbekendvandorpenwaarnadesluitingvandeschooleenhogeraantalkinderenindebasisschoolleeftijdwoontdanervoor.scoophoudtinhetrapportSluit de basisschool: sluit het dorp?echterdemogelijkheidopendatsluitingenindehuidigetijd,indecontextvankrimpindegeheleregio,grotereinvloedzullenhebbenopdedemografischeontwikkeling.

devraagofsluitingvaneenschoolervoorzorgtdateenkernminder(economisch)vitaalenaantrekkelijkwordt,isopbasisvanliteratuurooknieteenduidigtebeantwoorden.hetseR-rapport‘Bevolkingskrimpbenoemenenbenutten’steltdat‘deaantrekkelijkheidvaneenkernvoorjongegezinnenmede[wordt]bepaalddoordebereikbaarheidvaneengoedendiversonderwijsaanbod.onderwijsisdaarmeemedebepalendvoordevitaliteitvaneenregio.’65Letwel:hetgaatdeseRomdebereikbaarheid,nietomdeaanwezigheidvaneenschool.

hetgeringeaantalkernenzonderschoolinZeelandmaaktdatscoopgeenalgemeneconclusiestrektoverheteffectvansluitingvaneenschoolopdevitaliteitvaneendorp.Buitenlandseliteratuursuggereertvolgensscoopweleenverband,maardesituatieisvaakonvergelijkbaarmetdieinnederland.dorpenzonderschoolzijndaarookvaakdorpenmetweinigwerkgelegenheid.doordegrotereafstandentussendorpenenstedenishetermindergoedmogelijkomvanuiteendorptewerkenineenstad.indiesituatiekunnenspookdorpenontstaan.dekleinereafstandeninnederlandendetoegenomenmobiliteitzorgenervoordathierjuiststeedsmeermensenvanuithundorpwerkenindestad.eenmassaleleegloopishierdusnietteverwachten-ofeendorpnueenschoolheeftofniet.

4.5 argumenten om kleine scholen in stand te houden of te sluiten

4.5.1opheffingsnormdalendeleerlingaantallenkunnenervoorzorgendateenschooldedeurenmoetsluiten.alseenschooldriejaarlangonderdeopheffingsnormvan23leerlingenblijft,stoptderijksbekostiging.sluitingisdangeenkeuzemeer,maareenvoldongenfeit.66

naastdewettelijkeopheffingsnormiserookeengemeentelijkeopheffingsnorm,dieafhankelijkisvandebevolkingsdichtheidineengebied.instedelijkegebiedenmoeteenschoolveelmeerleerlingenhebbenomvoorbekostiginginaanmerkingtekomendaninlandelijkegebieden.Komteenschoolonderdegemeentelijkeopheffingsnormenwilhetschoolbestuurdeschooltochopenhouden,danisernogweleenuitweg:zolangdegemiddeldeschoolgroottevanallescholendieonderhetzelfdebestuurvallenbovendegemeentelijkeopheffingsnormblijft,kanhet

bestuurdispensatieaanvragenenkandekleinsteschoolopenblijven,mitshetleerlingenaantalnietonderdewettelijkeopheffingsnormvan23leerlingenzaktenaanbepaaldevoorwaardenwordtvoldaan.dievoorwaardenhoudenverbandmetdeafstanddieleerlingenmoetenafleggennaardedichtstbijzijndeschoolendegeografischespreidingvanscholenvanverschillendedenominaties.

[63]scoop,themarapportLeefbaarheid(middelburg2011)[64]planbureauvoordeLeefomgeving,vanbestrijdennaarbegeleiden(2010).[65]seR,Bevolkingskrimpbenoemenenbenutten(2011).[66]vanaf1januari2011isdezegrensietsminderhard:volgenseennieuwewetkaneenschoolmetminderdan23leerlingeneenverzoekindienenbijdeministervanonderwijsomtochopentemogenblijven.deministerbeoordeeltdanofdekwaliteitvandeschoolinordeisenofdeschoolinstaatisbinnenafzienbaretermijnbovende23leerlingenuittekomen.ookdeliggingvandeschoolendescholenindeomgevingkanbijdebesluitvormingwordenbetrokken.

heeftvoordeervarenleefbaarheid,isafhankelijkvandeaanwezigheidvanandereontmoetingsmogelijkhedeninhetdorp.alseenschooldelaatstevoorzieningisdiedichtgaat,zijndegevolgengroterdanwanneerereenbloeienddorpshuisisofeendrukbezochtcafé.eenschoolisgeenvoorwaardevoorleefbaarheid,steltscoopinhetthemarapportLeefbaarheid,maar‘eenkern[kan]paseenleefgemeenschapzijnalsereenvoorzieningisdiehetmogelijkmaaktdatmensenelkaarkunnenontmoeten’63.

deinterviewsinhetkadervanditonderzoekbevestigenditbeeld,alkennenderespondenteneenverschillendgewichttoeaandefunctiedieeenschoolheeftineendorp:deeneschoolbestuurdernoemtdeschool‘hetkloppendhartvaneendorp’,eenanderstelt:‘eendorpheefteenzielnodig.datkaneenschoolzijn,maarhetkanookheelgoedietsanderszijn.’eenvertegenwoordigeruitéénvandedorpenvoegthieraantoe:‘de

zielvaneendorpwordtgevormddoordebewoners,nietdooreenvoorzieningzoalseenschool.voorwaardeisweldatbewonerselkaarérgenskunnenontmoeten.’eenbelangrijkvraagstukbijsluitingvaneenschoolisdusopwelkeanderemanier(en)dorpsbewoners(kinderenénouders)elkaarkunnenblijvenontmoeten.

4.4.4Relatiemetanderevoorzieningeneenderdeaspectbetreftderelatiemethettotaalaanvoorzieningenineendorp.veeldorpsscholendeleneengebouwmetanderevoorzieningen,zoalshetdorpshuis.sluitingvandeschoolkanindiegevallenookgevolgenhebbenvoordeexploitatievandieanderevoorziening,enerdaarmeevoorzorgendatookdievoorzieningdedeurenmoetsluiten.gezienhetvoorgaandeishetaannemelijkdatdatgevolgenzalhebbenvoordeervarenleefbaarheid,zekeralshetdelaatsteontmoetingsplekinhetdorpbetreft.sluitingvaneenschooldieeengebouwdeeltmetanderevoorzieningensteltgemeentenendorpsbewonersdusvoordevraagofenhoedieanderevoorzieningbehoudenkanblijvenvoorhetdorp.

nasluitingvandelaatsteschoolinhetdorpgaankinderenineenanderdorpofanderedorpennaarschool.ditverkleintdestapomookvoorbuitenschoolseenverenigingsactiviteitennaardatanderedorptegaanenkandaarmeegevolgenhebbenvoorhetverenigingsleveninheteigendorpenvoordesocialecohesie.dorpsbewonersstaanbijsluitingvaneenschoolvoordevraagofzijactiviteitenenverenigingslevenvoordejeugdinheteigendorpwillenbehouden,enwathiervoornodigis.

4.4.5Leegstandeenvierdeaspectbetreftheteffectvansluitingophetaanzichtvaneendorp.eenleegstaandgebouwgeefteenonbehaaglijkgevoelvoorbewonersenisdusnietgoedvoordeervarenleefbaarheid.ditgeldtuiteraardookvoorschoolgebouwen.ditsteltgemeentenenanderebetrokkenenvoordevraagwelkenieuwebestemmingenermogelijkzijnvoordevrijkomendeschoolgebouwen.eengoedenieuweinvullingzoekenvooreengebouwkosttijd.

4.4.6gevolgensluitingvoordemografischeontwikkelingenenvitaliteitdorpensluitingvaneenschoolisvaakhetgevolgvandemografischeontwikkelingen,maarkanophaarbeurtdiedemografischeontwikkelingenookbeïnvloeden.datisalthansdeangstvanveeldorpsbewonersenverenigingenvoordorpsbelangen,dievrezendatsluitingervoorzalzorgendatergeengezinmetkinderenmeerwilwoneninhetdorpendekrimpdusversterktzaldoorzetten.ookgemeentenzijnvaakbangdateenteruglopendvoorzieningenniveaueengemeenteminderaantrekkelijkzalmakenalsvestigingsplaats.64

deliteratuurgeefthieroverweinigduidelijkheid.dealeerdergenoemdeleefbaarheidsonderzoekeninZeeland,Borger-odoornennoord-groningenlatenziendatergeenduidelijkverbandistussenhetaandeelgezinnenmetkinderenenhetaldanniethebbenvaneenschoolineendorp.inhetverledenhebbensluitingenvanscholenniet

inhetverledenhebbensluitingen

vanscholennietgeleidtothet

ontstaanvan‘spookdorpen’,

zoalsdieinhetbuitenland

voorkomen.

Zolanghetaantalleerlingen

opeenkleineschoolboven

deopheffingsnormblijft,is

openblijvenofsluiteneen

keuze.

‘dezielvaneendorpwordt

gevormddoordebewoners,niet

dooreenvoorzieningzoalseen

school.voorwaardeisweldat

bewonerselkaarérgenskunnen

ontmoeten.’(vertegenwoordiger

bewonersorganisatie)


ditalleskanvooreenschoolbestuurredenzijnomeenkleineschooltesluiten.sommigebesturenstellenvanuitkwaliteitsoverwegingendateenschoolminimaal50,80ofzelfs100leerlingenzoumoetenhebbenensturenvandaaruitaanopclustering.dieminimumomvangmoetgaranderendatkinderenvoldoendeleeftijdsgenotenvinden,endatervoldoendegroepenteformerenzijnomdidactischverantwoordlestekunnengevenendeveiligheidvankinderenenleerkrachtentegaranderen.volgensveelschoolbesturenmoeteenschoolidealiterminimaalviergroepenhebben(groep1/2,3/4,5/6en7/8).Luktditniet,danisdriegroepenvolgenssommigenooknogacceptabel,mitsdeleerlingenevenredigzijnverdeeldoverdeleerjarenenereenindelinggemaaktvanwordenvangroep1/2,3/4/5en6/7/8.minderdandriegroepenisingeengevalwenselijk.

4.5.5Bedrijfsvoering:financiëndankzijdekleinescholentoeslagishetfinancieelmogelijkomzeerkleinescholenopentehouden,mitsergeenlokalenleegstaan,ergeenachterstalligonderhoudisaanhetgebouwendeenergielastennietaltehoogzijn.Wanneereenschoolfuseertmeteenandereschooldieonderhetzelfdebestuurvalt,danvervalthetBRin-nummervandekleinsteschoolendaarmeeookdekleinescholentoeslagvoordieschool.datkaneenargumentzijnomeenkleineschoolwatlangeropentehouden.

iseenschoolechternietalleenklein,maarookkrimpend,danwordthetmoeilijkeromeenschooluitderodecijferstehouden.datheefttemakenmetderemanentiekosten:deinkomstendalen,terwijldeuitgavenvoorpersoneel,huisvestingenmaterialendeelsgelijkblijven.alseenschoolverlieslijdendisofdreigtteworden,kandatvooreenschoolbestuurredenzijndeschooltesluiten.

4.5.6huisvestinggemeentenzijnverantwoordelijkvoordehuisvestingvanbasisscholen.eenslechtestaatvaneenschoolgebouwzalnooitredenzijnomeenkleineschooltesluiten.dehuisvestingssituatievanscholenkanechterwelaanleidingzijnomnatedenkenoverdeherschikkingvanonderwijsvoorzieningenineengemeente.debouwvaneennieuwebredeschoolinhetenedorpkangevolgenhebbenvooreenkleineschoolineenanderdorp.gaantweedorpsscholensameninéénnieuwgebouw,dankandatleidentoteenmeerintensievesamenwerkingofzelfsfusievanbeidescholen.

4.5.7Belemmeringenvoorsluitingenfusievanuitwet-enregelgevingnaastdeopheffingsnormisookanderewet-enregelgevingvaninvloedopdekeuzeomeenkleineschoolaldanniettesluiten,enomaldannieteenfusieaantegaanmeteenandereschool.hetgaathierbijineersteinstantieomartikel23vandegrondwet.ditartikel,waarinhetopenbaaronderwijsstevigisverankerd,steltdateengemeentemoetzorgdragenvoorvoldoendespreidingvanhetopenbaaronderwijs.68sommigegemeentenhanterendaarbijdenormvan10km,andere6of7km.dituitgangspuntkansamenvoegingofsluitingvanopenbarescholenindewegstaan.

Wanneereenschoolzelfstandigteweinigbestaansrechtheeft,zijnerdiversescenario’swaarbijdeeigenidentiteitovereindkanblijvenofopnieuwkanwordenvormgegeven.eénvandemogelijkhedenishetoprichtenvaneensamenwerkingsschool,waarinscholenvanverschillendedenominatiessamengaan.inhoofdstuk5gaanwehiernaderopin.

[67]daarwaarhetopenbaaronderwijsnogdirectonderdegemeentevalt,ishetcollegevanB&Whetbevoegdgezag.[68]art.23grondwet,lid4:inelkegemeentewordtvanoverheidswegevoldoendeopenbaaralgemeenvormendlageronderwijsgegevenineengenoegzaamaantalopenbarescholen.volgensbijdewettestellenregelskanafwijkingvandezebepalingwordentoegelaten,mitstothetontvangenvanzodanigonderwijsgelegenheidwordtgegeven,aldannietineenopenbareschool.

degemeentelijkeopheffingsnormwordtelkevijfjaarbijgesteld.toepassingvandealgemeneregeldateenschoolwordtopgehevenalsdeschooldrieachtereenvolgendejarenonderdezeopheffingsnormzit,leidtindepraktijkweleenstotproblemen.denormisafhankelijkvanhetaantalleerlingenineengebied.daaltdit,danwordtdenormnaarbenedentoebijgesteld.ditkanerinpraktijktoeleidendateenschoolgeslotenwordtopbasisvannormendiekortdaarnanaarbenedentoewordenbijgesteld.vandaardatdeereenwetsvoorstelisgedaanomscholengeendriemaarvijfjaardetijdtegevenomzichqualeerlingaantallenteherstellen.opdiemanierwordtdetermijngelijkaandetermijndiegeldtvoordeherzieningvandenormenopbasisvandedemografischeontwikkelingen.

Zolanghetaantalleerlingenopeenkleineschoolbovendeopheffingsnormblijft,isopenblijvenofsluiteneenkeuze.diekeuzeligtuiteindelijkbijhetbevoegdgezag(hetschoolbestuur67),maarookanderebetrokkenenroerenzichindediscussie.opbasisvandeliteratuurengesprekkendieinhetkadervanditonderzoekzijngehouden,blijktdatdebelangrijksteargumentenomeenkleineschoolopentehoudenliggenophetterreinvanleefbaarheidendiversiteit.debelangrijksteargumentenomtotsluitingovertegaanliggenophetvlakvankwaliteitenbedrijfsvoering.

4.5.2Leefbaarheidhetmeestgebruikteargumentomkleinescholenzolangmogelijkopentehouden,isdeleefbaarheidvandorpen.veeldorpsbewonersenverenigingenvandorpsbelangenhamerenophetbelangvaneenschoolvooreendorp.gemeentendieaansturenopbehoudvanscholen,doenditookvaakmeteenberoepopleefbaarheidvandedorpen.inditkaderwordtgezegddathetvooroudersenkinderenprettigisomeenschooldichtbijtehebben,dateenschooleenrolheeftalsontmoetingsplekinhetdorpeneenbijdragelevertaanallerleiactiviteiteninhetdorp,endatdeaanwezigheidvaneenschooleenvestigingsfactorisvoorjongegezinnen.ookaliserweinighard‘bewijs’datdorpenzonderscholenminderleefbaarzoudenzijn,hetfeitdatsluitingvaneenschoolopveelweerstandstuitbijdorpsbewonersisvolgenssommigenredengenoegomteproberenkleinescholenzolangmogelijkopentehouden.

4.5.3diversiteiteentweederedenomkleinescholentewillenbehouden,isgelegeninhetstrevennaardiversiteitvanhetonderwijsaanbod,zowelqualevensbeschouwelijkeidentiteitalsquaonderwijsrichtingenschoolgrootte.vanuitdezeoverwegingkaneenschoolbestuurbesluiteneen‘vernieuwingsschool’met40leerlingenopentehouden,terwijleenandereschoolmethetzelfdeaantalleerlingenopdenominatiestaatomgeslotenteworden.ookdewensomoudersdekeuzetebiedentusseneengrotereofkleineschoolkanmeespelen:sommigeouderskiezenbewustvooreenkleineschool,vanwegedesfeerenhetideedathunkindhiermeeraandachtkrijgtdanopeengrotereschool.ditkanvooreenschoolbestuurdusookredenzijnomeenkleineschoolopentehouden.dedenominatievaneenschoolblijktvoorouderssteedsminderbelangrijkbijhunschoolkeuze.voorveelschoolbestureninhetbijzonderonderwijsisdelevensbeschouwelijkeidentiteitvaneenschoolechternogwelergbelangrijk;zijzullendaaromnietsnelgeneigdzijnéénvanhunscholentesluiten.

tweeredenenomkleinescholen‘zolangmogelijk’opentehouden.devraagiswat‘zolangmogelijk’betekent.tweeinvalshoekenbepalendegrens:onderwijskwaliteitenbedrijfsvoering.

4.5.4Kwaliteitdeonderwijskwaliteitopkleinescholeniskwetsbaar.hetgebrekaanleeftijdsgenotenmaaktgroepslerenlastigenbelemmertdesociaal-emotioneleontwikkelingvankinderen.hetwerkenmetcombinatiegroepenvraagtveelvanleerkrachten.dewerkdrukishoog,vanwegehetfeitdatopeenkleineschoolhetzelfdewerkmetminderpersoneelmoetwordengedaan.Leerkrachtenhebbenineenkleinteamweinigmogelijkhedenvoorreflectie.

sommigeouderskiezen

bewustvooreenkleine

school,vanwegedesfeeren

hetideedathunkindhier

meeraandachtkrijgtdanop

eengrotereschool.


debestaandewet-enregelgevingvormtopeenaantalpunteneenbelemmeringomtekomentoteensamenwerkingsschool:

• scholenverliezenbijhetopgaanineensamenwerkingsschool,meteennieuwestichting,hunBRin-nummer.inhetgevaldesamenwerkingsschoolwordtondergebrachtbijeenbestaandestichting,isditvaakhetopenbaaronderwijs,waarmeedebijzondereschoolhetBRin-nummeren–vanwegedegrotererolvandegemeente-zelfstandigheidverliest.dezewettelijkeverankeringvanhetopenbaaronderwijsbetekentvoorbijzonderescholeneendrempelomtegaansamenwerken.69

• eensamenwerkingsschoolmagalleenwordenopgerichtalsbeidescholendeopheffingsnormnaderen.vaakishetdanaltelaatofisergrotetijdsdruk.

Bijsamenwerkingvanwegehetbehoudofvergrotenvandekwaliteit,hoevendeformeleaspectendiegeldenvooreenfusiegeenroltespelen.issamenwerkingdeopmaattoteenfusie,dangeldendieformeleaspectenuiteraardwel.eenbesluittotduurzamesamenwerkingvereistadviesvandemedezeggenschapsraad.70

4.5.8Wegingvanargumentenvoorschoolbesturenwegendeargumentenophetgebiedvankwaliteitenbedrijfsvoeringoverhetalgemeenhetzwaarst.hetmerendeelvandebestuurdersvindtdatkwaliteitbovenbereikbaarheidenbovendenominatiezoumoetengaan.

gemeentenhechtenmeeraanspreidingvanonderwijsvoorzieningen(leefbaarheid),maarwegenditintoenemendemateaftegendeknelpuntenophetgebiedvankwaliteitdiehorenbijeenkleineschool.hetaspect‘diversiteit’speeltvooralbijschoolbesturenvoorbijzonderonderwijs,maarlijktookvoorhensteedsminderzwaartewegen.

dorpsbewoners-enmethendeverenigingenvoordorpsbelangen-protesterenvaaktegensluitingvaneenschoolmeteenberoepopdeleefbaarheidvaneendorp.hetbelangvandebetrokkenoudersvandeleerlingenismindereenduidig.ouderskiezennamelijkeenschoolvoorhunkinderenopbasisvanverschillendefactoren.voordeeenisafstandtothuiseenbepalendefactor,anderenhechtenjuistveelmeerwaardeaankwaliteit,denominatieofonderwijsrichtingofhetaantalleeftijdsgenotenvooreigenkind.hetlijkteropdatouderssteedsgevoeligerwordenvoordeargumentenophetgebiedvankwaliteit,endaarmeeminderfelgekantzijntegensluitingvaneenschool.

4.6 krachtenveld: wie beslist over instandhouding?Zolangeenschoolbovendegrensvan23leerlingenblijft,ishetaldannietsluitenvaneenkleineschoolprimaireenzaakvanhetschoolbestuur.Betreftheteenopenbareschool,danmoetdegemeenteraadeenvoorgenomenbesluittotsluitinggoedkeuren.degemeenteraad/B&Wkanechternietbesluitentotsluitingalseenschoolbestuurditnietwil.

schoolbesturenzijnhetbevoegdgezagvandescholen.Zezijnverantwoordelijkvoordekwaliteitvanhetonderwijsenvoordefinanciënvandescholendieonderhetbestuurvallen.hetschoolbestuurmoetervoorzorgendatdefinanciëntoekomstbestendigzijn.descholenindrenthevallenonder37verschillendeschoolbesturen.Zezijnonderteverdelenin12besturenvoorhetopenbaaronderwijsen25besturenvoorhetbijzonderonderwijs(ziebijlage2,schoolbesturenindrenthe).insommigegevallenligthetbevoegdgezagvanhetopenbaaronderwijsbijgemeenten.indrenthegeldtditvoordegemeentenemmen,assenennoordenveld.indiegemeentenzijndeverantwoordelijkhedenvandegemeentegelijkaandievanschoolbesturen.indenegenanderegemeentenishetbevoegdgezagovergegaannaareenverzelfstandigdestichtingvoorhetopenbaaronderwijs.

deverantwoordelijkhedenvandegemeentezijn:onderwijshuisvesting,onderwijsbeleidwaaronderleerlingenvervoer,leerplicht,lokaleeducatieveagenda,hetvoorkomenvanvoortijdigschoolverlatenenonderwijsachterstandenbeleid;entoezichtopfinanciënvanhetopenbaaronderwijs.

inhetschemahiernaastzijndeverantwoordelijkhedennogeensschematischweergegeven.Formeelzijner,naasthetschoolbestuureneventueeldegemeente,geenanderepartijenbetrokkenbijhetbesluitomeenschooltesluiten.inpraktijkzijnechterdeouderseenbelangrijkepartij.Felletegenstandtegensluitingkanervoorzorgendatdegemeenteraadgeentoestemminggeeftomeenopenbareschooltesluitenoffuseren.

depraktijkkansomsookanderslopendanverwacht.Wanneerouderszichzorgengaanmakenoverdekwaliteitvanhetonderwijs,ofvindendathunkindteweinigleeftijdsgenotenindeklasheeft,dankanhetleerlingenaantalopeenschoolineensveelsnellerteruglopendandeleerlingprognoseshaddenvoorspeld.ditwordtwelhet‘katalysatoreffect’genoemd.openlijketwijfeloverdetoekomstvaneenschoolmaaktdatsommigeoudershunkindaleerder-preventief-opeenandereschoolaanmelden.ditkangrotegevolgenhebben:opeenkleineschoolhoevenmaarenkeleouderparenopdezemanierte‘stemmenmetdevoeten’,ofsluitingwordtonvermijdelijk.detevredenheidvanoudersisduscruciaal;hetbesluitofeenschoolopenblijftisweliswaaraanhetschoolbestuur,maarhetzijndeoudersdiebepalenofeenschoolnogbestaansrechtheeft.

VerantwoorDeLijkHeDen

Rijksoverheid

• steltregelsenkadersvast

• Bekostigingonderwijs(ook:kleinescholentoeslag)

• Wet-enregelgeving(ook:regelsm.b.t.fusies,opheffingsnorm)

• systematiekvanBRin-nummers:remopsamengaanscholen

• RegierolvianationaalnetwerkBevolkingsdaling.

gemeente

• onderwijshuisvesting,

• onderwijsbeleidwaaronderleerlingenvervoer,

• leerplicht,lokaleeducatieveagenda,

• voortijdigschoolverlatenenonderwijsachterstandenbeleid;

• toezichtopfinanciënvanhetopenbaaronderwijs

schoolbesturen

• budgetteringen

• kwaliteitvanhetonderwijs.

rijksoverheid oc en w

Gemeente

schoolbestuur

school

[69]huitsingenBosman,toekomstbestendigplattelandsonderwijs(2011)[70]Wetmedezeggenschapopscholen-Wmsartikel11d


4.7 samenvatting

dalendeleerlingenaantallenstellenschoolbesturenengemeentenvoorvraagstukkenopallerleiterreinen.

allescholendietemakenhebbenmeteendalingvanleerlingenaantallenkrijgentemakenmetvraagstukkenophetgebiedvanbedrijfsvoering(financiën,personeel,huisvesting).debelangrijkstezijn:

• minderleerlingenbetekentminderinkomsten,terwijldekostenvoorhuisvestingenpersoneelvooreendeel gelijkblijven(remanentiekosten)• eenkleineschoolheeftrelatiefhogekosten.dekleinescholentoeslagdekteendeelvandeextrakosten, maarditisnietaltijdvoldoende.nietallekrimpendescholenzijnklein;nietallekrimpendescholenontvangendus eenkleinescholentoeslag.• schoolbesturenzijnverantwoordelijkvoordeexploitatievanschoolgebouwen,maarkunnennietzelfstandig besluitennaareenkleinergebouwteverhuizenofgrootschaligeaanpassingeninhetgebouwtedoenomhet bijvoorbeeldenergiezuinigertemaken.• Krimpzorgtervoordaternauwelijksnieuwedocentenkunnenwordenaangesteld.ditzorgtvoorvergrijzingvanhet personeelsbestand,methogerekosten.optermijnkandevergrijzingzorgenvooreendocententekort.• hetvindenvaneenalternatievebestemmingvooreenovertolligklaslokaalofvrijkomendschoolgebouwkosttijd, enkanineenkrimpgebiedooklastigzijn.• hetisookzonderkrimpalmoeilijkvoorschoolbesturenomsluitendtebegroten(medevanwegebezuinigingen); krimpversterktdebestaandefinanciëleproblemen.• hetontwikkelenvaneenkrimpstrategieenhetcommunicerenhierovermetbetrokkenenkosttijdendusgeld.

daalteenschoolondereenbepaaldaantalleerlingen,danontstaanerknelpuntenophetgebiedvanonderwijskwaliteit.deonderwijsinspectieconstateertdatkleinescholenvaker‘(zeer)zwak’zijn.debelangrijksteproblemenvooreenkleineschoolzijn:

• Weinigleeftijdsgenotenvoorkinderen,waardoorsociaal-emotioneleontwikkelingkinderenwordtbemoeilijkt (pedagogischekwaliteit)ensamenlerenlastigis(didactischekwaliteit).• Werkenincombinatieklasvergtexcellentedocenten,maardiezijnnietaltijdvoorhanden(didactischekwaliteit).• Kleineschooltrektwellichtmeerzorgleerlingen,watzijnweerslagkanhebbenopdeleeropbrengsten.• vanwegehetkleineteamisereenhogewerkdrukenkomensommigetakenonderdruk.eenkleineschoolisextra kwetsbaarbijziektevanpersoneel(organisatorischekwaliteit).• eenkleineschoolheeftvaaknietallespecialismeninhuis(organisatorischekwaliteit).• eenkleineschoolkanmoeilijkervoldoenaandewettelijkeverplichtingomaansluitingteregelenmet buitenschoolseopvang(organisatorischekwaliteit).• Leerkrachtenhebbenopkleineschoolteweinigmogelijkhedenvoorreflectieenlerenvanelkaar (professionelekwaliteit).• hetonderwijskundigleiderschapismindergoedontwikkeldopkleinescholen:hetislastigomeenkwalitatief goededirecteuraantetrekkenentebehouden,enopeenkleineschoolwordtvaakteinformeelsamengewerkt; (professionelekwaliteit).

opbasisvanoverwegingenophetgebiedvankwaliteitstellenverschillendeschoolbestuurdersenwethoudersdatereenondergrenszoumoetenzijnvan50,80ofzelfs100leerlingen,omzotegaranderendaterminimaaldrie,maarlieverviercombinatieklassengeformeerdkunnenworden.

daalthetaantalleerlingenzodanigdateenschooldedeurenmoetsluiten,danheeftdatgevolgenvoordediversiteitvanhetonderwijsaanbodineendorpofregio.hierbijvalthetvolgendeop:

• voordemeesteoudersspeeltdenominatieeensteedsmindergroterolbijhunschoolkeuze.• eenspecifiekeonderwijsmethodeisvooreendeelvandeouderseenbelangrijkkeuzemotief;zijzijnooknu albereidhiervoorverdertereizen.• schoolbesturenhechtenvaaksterkerdanoudersaandiversiteitindenominaties.• tochwileenaantalschoolbestuurdersvanbijzonderonderwijsdediscussieaangaanoveridentiteit,enopzoek naareennieuwe,gezamenlijkeidentiteitoverdegrenzenvandenominatiesheen.eendeelvanhenvreestechter datwanneerzijsamenwerkingzoekenmetscholenvananderedenominaties,eendeelvandeoudersoverstapt naareenandereschoolmeteenduidelijkerchristelijkprofiel.• indemeestedorpenindrentheisnuoverigensalweinigkeuzemeer.65dorpenhebbenslechtséénschool, 41dorpenhebbenhelemaalgeenschool.erzijn36dorpenwaaroudersnogdekeuzehebbenuitmeerdanéén denominatie;inslechts15dorpenisernogkeuzeuitmeerdanéénonderwijsrichting.

Wanneerdelaatsteschoolineendorpdichtgaat,danspelenerookvraagstukkenophetgebiedvanleefbaarheid:

• onderbewonersleeftvaakdevreesdateendorpzonderschoolminderleefbaarwordt.onderzoektoontaandat ergeendirectverbandis:deaanwezigheidvaneenschoolineendorpisgeenvoorwaardevoorleefbaarheid.het iswelvanbelangdatinwonersvaneendorpelkaarergenskunnenontmoeten.• sluitingvaneenschoolsteltgemeentenenschoolbesturenvoordevraagofzijvoorzieningenwillentreffenophet gebiedvanleerlingenvervoer.• eenschooliseenontmoetingsplekvooroudersenkinderen;bijsluitingvaneenschoolmoetenbetrokken nadenkenovereenalternatiefhiervoor.• sluitingvaneenschoolkangevolgenhebbenvooranderevoorzieningenineendorp,zekeralszijeengebouw delenmetdeschool.• eenleegstaandgebouwisslechtvoordeervarenleefbaarheid;leegstandmoetduswordenvoorkomen.• hetisnietwaarschijnlijkdatsluitingvanscholenzalleidentoteenleegloopvandorpen.

Wanneerhetaantalleerlingenopeenkleineschooldriejaaronderdewettelijkeopheffingsnormkomt,stoptderijksbekostiging.Zolanghetaantalbovendeopheffingsnormblijft,isopenblijvenofsluiteneenkeuzevanhetschoolbestuur-eninhetgevalvanhetopenbaaronderwijsookvandegemeente.debelangrijksteargumentenomeenkleineschoolopentehoudenliggenophetterreinvanleefbaarheidendiversiteit.debelangrijksteargumentenomtotsluitingovertegaanliggenophetvlakvankwaliteitenbedrijfsvoering.steedsmeerpartijenvindendatkwaliteitzwaarderzoumoetenwegendannabijheidendiversiteit.Zijpleitendaaromvoorhetclusterenenopschalenvanbasisscholen.


Dit hoofdstuk gaat in op de vraag

hoe schoolbesturen en gemeenten

kunnen omgaan met de

vraagstukken die in hoofdstuk 4 aan

de orde kwamen.

inhoofdstuk4zagenwedatdedalendeleerlingaantallenzorgenvoorvraagstukkenophetgebiedvanfinanciënenkwaliteit.ophetmomentdateenschoolbestuurvoordekeuzestaatomscholentesluitenoftefuseren,komendaarvraagstukkenbijophetgebiedvandiversiteitenleefbaarheid.

Bijhetbeschrijvenvanmogelijkeoplossingsrichtingenvoordezevraagstukkenbaserenwijonsopliteratuuronderzoekendegesprekkendieinhetkadervanditonderzoekzijngevoerdmetschoolbestuurders,wethoudersengemeentelijkbeleidsmedewerkers.

voorgemeentenisdegroteuitdagingbijkrimpomeengoedespreidingvanonderwijsvoorzieningeninstandtehouden,vanuithetoogpuntvanleefbaarheid.voorschoolbesturenisdegroteuitdagingbijkrimpomdekwaliteitvanhetonderwijstehandhavenendeexploitatiekrimpbestendigtemaken.Beidepartijenstaanvoordeuitdagingvanbehoudvandiversiteitvanhetonderwijsaanbod,zowelinonderwijskundigealslevensbeschouwelijkerichtingen.

opbasisvanervaringeneldersinhetlandiseenaantalsuccesfactorenvooreengeslaagdekrimpaanpakteformuleren.hierovergaatparagraaf5.1.eénvandesuccesfactorenis‘optijdbeginnen’:omdegevolgenvankrimpgoedtekunnenopvangen,istijdiginactiekomenvanessentieelbelang.hetbedenken,plannenenuitvoerenvanmaatregelenisimmerseerdereenkwestievanjarendanvanmaanden.paragraaf5.2gaatinopdevraagwelkebeleidskeuzesgemeentenenschoolbesturenkunnenmakenindeverschillendefasenvankrimp.

5oplossingsrichtingen


inhetbeleidsplankomenhelderebeoordelingscriteriavoorhetsluitenvanscholen,waaronderdeondergrens(leerlingenaantal)encriteriavoorkwaliteit,inclusiefafsprakenhoedezetemeten.

ookgemeentenmoetentijdigeenmeerjarenbeleidontwikkelenmetvisieopdeonderwijsvoorzieningeninhungemeente.inhunmeerjaren-accommodatiebeleidsplannenrekeninghoudenmetdedemografischeontwikkelingen.Leefbaarheidengewenstespreidingvanonderwijsvoorzieningenzijndaarbijbelangrijkeaandachtspunten.

4.Zoeksamenwerkingschoolbesturennochgemeentenkunnendeuitdagingenwaarkrimponsvoorsteltinhuneentjeoplossen.afstemmingisessentieelomtekomentoteenzinvollespreidingvanonderwijsvoorzieningen,aldannietincombinatiemetanderekindvoorzieningen.hetisverstandigomineenvroegtijdigstadiumookanderesectorendanalleenhetonderwijstebetrekkenbijhetoverleg:denkaankinderopvang,sportencultuur.samenwerkingtussenscholenoftussenschoolbesturenbiedtookkansenvoorkwaliteitsverbeteringenkostenreductie.paragraaf5.8en5.9gaanhiernaderopin.

5.CommuniceertijdigenbetrokkenKrimproeptvaaknegatieveemotiesop.niemandsluitgraageenschoolwaarkinderenmetpleziernaarschoolgaan.alsschoolbestuurengemeenteishetvanbelangomoogtehebbenvoordezeemotiesenopbetrokkenwijzetecommunicerenmetallepartijen:hetpersoneel,medezeggenschapsraden,ouders,anderedorpsbewoners,delokalepolitiek.draagvlakvoorveranderingenontstaatpaswanneerereengedeeldgevoelisdaterietsmoetgebeuren(senseofurgency).

6.professionaliseerdeorganisatieKrimpgrijptinopalleaspectenvanbestuurenvraagtexpertiseophetgebiedvanfinanciën,personeelsbeleid,huisvestingencommunicatie.hetisvanbelangomdezeexpertisealsschoolbestuurinhuistehebbenoftehalen.hetnemenvankrimpmaatregelenvraagteenprofessioneelbestuur.

7.neemkrimpmaatregelenopindebegrotinghetomgaanmetkrimpkosttijdengeld:voorhetinwinnenvaninformatieenprognoses,hetmakenvankrimpplannen,hetondersteunenvanmedewerkersbijhetvindenvaneenanderebaanenhetcommunicerenmetbetrokkenen.

8.houdrekeningmetneveneffecteneensnelledalingvanhetaantalleerlingenopeenschoolkanervoorzorgendatproblemenontstaan,dieoudersertoebrengenomhunkinderennaareenandereschooltebrengen(katalysatoreffect).ookpubliciteitoverhetkrimpenvaneenschoolkanouderstoteendergelijkebeslissingbrengen(publiciteitseffect).Beideeffectenkunnenervoorzorgendatdekrimpineensveelhardertoeslaatdandeprognosesaangeven.

5.2 wat kun je doen in welke fase?

Krimpvraagtomeenvooruitziendeblik,ensomsookomsnelhandelen.Watjealsschoolbestuurofgemeenteprecieskuntdoen,hangtonderandereafvandefasewaarinjeverkeert:iseropditmomentalsprakevankrimp,ofisheteenontwikkelingdiejeverwachtvoordeverderetoekomst?

hieronderzettenwijdehandelingsmogelijkhedenvanschoolbesturenengemeenteninverschillendefasenvankrimpopeenrij.72

[71]digitaalhandboekKrimpprimaironderwijs,www.leerlingendaling.nl[72]overgenomenuitdigitaalhandboekKrimpprimaironderwijs,www.leerlingendaling.nl

gemeentenenschoolbesturenkunnendeuitdagingenwaarkrimphenvoorstelt,opuiteenlopendemanierenoppakken.dithoofdstukbiedteen‘menukaart’,waarbijdemogelijkeoplossingsrichtingenalsvolgtkunnenwordensamengevat:

1. nietsdoen2. iedervoorzich3. Quickwinsophetgebiedvanbedrijfsvoering/financiën/huisvesting4. Quickwinsophetgebiedvankwaliteit5. samenwerking,zonderfusie6. schaalvergroting:fusieenclustering

inparagraaf5.3totenmet5.8werkenwedezeverschillendetypenoplossingenverderuit.Wegaanookinopmogelijkebelemmeringendiedegenoemdeoplossingindewegstaan.paragraaf5.9biedteenbeknoptoverzichtvandebelangrijksteknelpuntenendemogelijkeoplossingen.

5.1 succesfactoren

deuitdagingenzijngrootenoplossingenzijnnieteenvoudigterealiseren.Krimpbiedtechterookkansen:hetdwingtpartijenzichtebezinnenopwatzijwerkelijkbelangrijkvindenenhunsterkepuntenverderteversterken.enjuistomdataanpassingenonvermijdelijkzijn,isnúhetmomentomeenstapvoorwaartstemakenentezorgenvooreenkwaliteitsslaginhetonderwijs.hierondervolgenenkeleaanbevelingenomditprocestoteensuccestemaken.71

1.Beginoptijdhetbedenken,plannenenuitvoerenvanmaatregelenkostveeltijd.datkomtdoordaterveeloverlegvoornodigisomallebetrokkenenteovertuigenvandenoodzaaktotveranderingenenhenopéénlijntekrijgen.Wat‘optijd’preciesis,hangtafvandeuitgangspositie:heefthetbestuurruimereservesofschrijfthetrodecijfers?hoeisdehuisvestingssituatie?

2.Wingoedeinformatieinomeenstrategischkrimpplanoptekunnenstellen,zijngoedeprognosesessentieel.ditrapportbiedteenaanknopingspuntmetprognosesophetniveauvankernenenclustersvankernen.ditzijnechtergeenprognosesopschoolniveau.Besturenmoetenzelfeeninschattingmakenvandeprognosesvoorhunscholen,opbasisvanvoedingsgebiedenenmarktaandeel.

3.maakeenstrategischbeleidsplan,metvisieopkrimpopbasisvandefeitenencijferskunnenschoolbestureneenfinancieelbeleidopstellenvoormeerderejaren,inclusiefeenmeerjarenformatieplan.ineenstrategischmeerjarenbeleidsplangeefteenschoolbestuuraanhoehetwildathetbestuurendescholendiedaarondervallen,eroverdrietotvijfjaaruitmoetenzienenwathetbestuurwildoenomditterealiseren.hetbeleidsplankomttotstandopbasisvaneengedegenanalysevaninterneenexterneontwikkelingen(sWot-analyse).ineensituatievankrimpmoethetmeerjarenbeleidsplanregelmatigopnieuwtegenhetlichtwordengehouden.

onderdelenvanhetstrategischebeleidsplanzijn:1. hetonderwijskundigplanenzorgplan2. personeelsbeleidsplan/meerjarenformatieplan3. huisvestingsplan4. organisatieplan5. Financieelplan6. Communicatieplan


stabielesituatieisersprakevaneenstabielesituatie,danhoevenschoolbestuurengemeentenietveelmeertedoendanhetindegatenhoudenvandedemografischeontwikkelingen.Regelmatigopvragenvanbevolkingsprognosesenhetindegatenhoudenvandebevolkingsontwikkelingindeaangrenzenderegio’sisvoldoendeomdevingeraandepolstehouden.

dalendeleerlingaantallenverwachtbinnenvierjaarstaatdeleerlingendalingvoordedeur,danishetvoorzowelschoolbesturenalsgemeententijdomscenario’steontwikkelenvoordemiddellangetermijn.

schoolbesturendoenerverstandigaanom:• alindezefaseafstemmingtezoekenmetandereschoolbesturenendegemeente(n)waarzijactiefzijn.• regionalescenario’stevertalennaareeneigenmeerjarenplanning,inclusiefaspectenals huisvesting,financiën,personeelsbeleidencommunicatie,enbijhetopstellenvandeze plannenmedezeggenschapsradenenwerknemersorganisatiesvroegtijdigtebetrekken.• oudersenanderestakeholdersineenvroegstadiumtelatenmeedenkenoveroplossingen.• descenario’senplanningjaarlijkstetoetsenaandewerkelijkedemografischeontwikkeling enwaarnodigbijtestellen-prognosesveranderenimmersvoortdurend.• schoolbesturenkunneneenbijdrageleverenaanhetmaatschappelijkdebatoverkrimp,leefbaarheid enonderwijskwaliteitdooreenduidelijkbeeldteschetsenvanhetonderwijsvandetoekomst.

gemeentenkunnenscenario’sontwikkeleninhetkadervandemeerjarenplanningmaatschappelijkvastgoed.gemeentendoenerverstandigaanomalindezefase:• afstemmingtezoekenmetdeschoolbesturendieactiefzijninderegio.• alindezefasenatedenkenovermogelijkhedenvoor(bekostigingvan)leerlingenvervoer Zijkunnendaarnaasteenmaatschappelijkdebatinitiërenoverkrimp,leefbaarheidenonderwijskwaliteit.

Leerlingaantallendaleniseropditmomentalsprakevaneenleerlingendaling,danishetdehoogstetijdomactieteondernemen.

schoolbesturendoenerverstandigaanom:• hunonderwijsvoorzieningenteherschikkenconformhetmeerjarenplan.• daarbijopeengoedemaniertecommunicerenmetoudersoverdenoodzaakénvoordelenvan herschikking(kwaliteit,duurzaamheid)eneenduidelijktoekomstperspectiefteschetsen.• deherschikkingooktebesprekenmetmedezeggenschapsradenenwerknemersorganisaties. metgemeentenenoudershetgesprekaantegaanoverdemogelijkhedenvanleerlingenvervoer.• scenario’senplanningjaarlijkstetoetsenaandedemografischeontwikkelingenwaarnodigbijtestellen.

gemeentenkunnenindezefase:• waarnodigleerlingenvervoerorganiseren.• extrainvestereninkwaliteitvansamengevoegde,(brede)scholen.• mensendiebangzijndathunwoonomgevingverslechtert,eenluisterendoorbieden.Belangrijkiswel datgemeentenschoolbesturensteunenbijeeneventueleherschikkingvanonderwijsvoorzieningen.

vijfjaarnabeginleerlingendalingisdekrimpalenigejarengeledeningezetenzijneralactiesinganggezetomhiermeeomtegaan,danishetvoorzowelgemeentenalsschoolbesturenzaakomdedemografischeontwikkelingengoedtemonitorenendescenario’svoordemiddellangetermijnregelmatigaantepassen–ooknuweer:inafstemmingmetallebetrokkenpartijen.

Beleidskeuzesenvisiedegekozenaanpakisdusafhankelijkvandefasevankrimpenhettempowaarinditzichvoltrekt.Welkeinhoudelijkekeuzesuiteindelijkgemaaktworden,isookafhankelijkvande(persoonlijke)overtuigingenvandebeslissers.devolgendeparagrafengaaninopdeinhoudelijkekeuzesdiezijkunnenmaken,enopdeoverwegingendiehierbijeenrolspelen.

5.3 niets doen

eenschoolbestuurofgemeentekanervoorkiezenomaftewachtenwatdedalingvanhetaantalleerlingengaatbrengen,enzelfgeenactieteondernemen.degevolgenvandezestrategielatenzichraden:descholenwordenkleiner,enerontstaansteedsgroterevraagstukkenophetgebiedvanfinanciën,werkdrukenonderwijskwaliteit.eenaantalscholenkomtwellichtonderdewettelijkeopheffingsnorm,enzaldedeurenmoetensluiten.

inditscenarioisgeensprakevaneenmeerjarenstrategie,engeenafstemmingtussenschoolbesturenengemeentenoverdegewenstespreidingvanonderwijsvoorzieningenindetoekomst.ditkantotgevolghebbendaterwillekeurigegatenontstaaninhetlandschapvanonderwijsvoorzieningen,waardoordebereikbaarheidendiversiteitvanhetonderwijsaanbodingevaarkomen.

5.4 ieder voor zichinhettweedescenariozoekengemeentenenschoolbesturennaarmanierenomdekrimpaanzichvoorbijtelatengaan.gemeentenkunnenproberenkrimptebestrijdendoorjongegezinnenaantetrekken;schoolbesturenkunnendeconcurrentieaangaanmetanderescholenenzoproberentevoorkomendathunscholenkrimpen.

5.4.1Krimpbestrijden(gemeenten)gemeentenkunnenproberendeleerlingendalingtegentegaandoorjongegezinnenaantetrekkenofiniedergevaltebehouden.gemeentenkunnenvanuitdezewensinhunwoonvisieopnemendatzijvooralwillenbouwenvoorstartersofgezinnen.Zijkunnenzichnadrukkelijkerprofilerenalsaantrekkelijkegemeentevoorgezinnenmetkinderen,bijvoorbeeldvanwegehetaanbodaanvoorzieningenvoorsportencultuur,ofdemooieomgeving.

hetisdevraagofdezestrategiekansrijkis.metgrootschaligewoningbouwvoorstartersenjongegezinnenmikteengemeenteimmersopinwonersdieervolgensdeprognosesnietzijn.hetisookgeenduurzameoplossingopregionaalniveau:alshetalluktomdedoelgroepnaardegemeentetetrekken,dangaatdittenkostevananderegemeenteninderegio.demigratievanuitanderedelenvanhetlandisimmersbeperktvanomvang.hetprobleemwordtdusalleenverplaatst,nietopgelost.

5.4.2Concurrentieaangaan,marktaandeelvergroten(schoolbesturen)eenschoolbestuurkaninzettenophetvergrotenvanhetmarktaandeel,omzotezorgendatdeeigenscholennietkrimpen,ofminderharddandeomgeving.Wileenschoolbestuurdeconcurrentieaangaan,danzijnverschillendestrategieëndenkbaar:

• eenschoolkanzichextraprofilerenopidentiteitofonderwijsmethode,oponderwijskwaliteitof leerlingenzorg.eenschoolkanookdespecifiekevoordelenvaneenkleineschoolindeetalagezetten.• samenwerkingineen(compacte)Bredeschool,waarbijaantrekkelijkedagarrangementenwordenaangeboden insamenwerkingmetkinderopvang(0-4enbso),sportverenigingenendergelijkeomeenschoolaantrekkelijker temakenvoorouders.ditgeldteenstemeeralsdeBredeschoolisgehuisvestineenmooinieuwgebouw.• samenwerkingmetkinderopvang/peuterspeelzalenbevordertookdeinstroomvan nieuweleerlingen.vanuitdieoverwegingkaneenschoolookoverwegenomkinderen alvroegertelateninstromen(bijvoorbeeldmet3jaaren10maanden)


• organiserenvanleerlingenvervoer,omkinderenaanschooltebinden.• ondernemerschapontwikkeleneneenmarketingtrajectinzetten:omvisie,missieendoelen heldertekrijgen,evenalshetimagoenkeuzemotievenvanouders.opbasishiervankaneen schoolbepalenwelkestrategiekansrijkisommeerkinderenindeschooltekrijgen.

hetvergrotenvanhetmarktaandeeliseengeschiktmiddelomdefinanciëlegevolgenvankrimpteverminderen,wanneerhetgaatomeen(middel-)groteschoolineenkrimpendeomgeving.alsstrategieomeenkleineschoolovereindtehouden,lijkthetmindergeschikt.deprognoseslateninveelgebiedeneenzosterkekrimpzien,datveelkleinescholenookalszijhunmarktaandeelwetentevergroten,tochindeproblemenkomen.dehogewerkdrukblijft,dekwaliteitenbedrijfsvoeringblijvenonderdrukstaan.erisnogeenprobleem:hetkanopdekortetermijnwellichtvoorkomendateenschoolmoetsluiten,maardeconcurrentiegaatweltenkostevananderescholeninhetdorpofderegio.hetbiedtdusgeenduurzameoplossingopregionaalniveau.oplangeretermijnbiedtsamenwerkingmeerperspectiefdanconcurrentie.eenfelleconcurrentiestrijdnukansamenwerkingmetanderebesturenindetoekomstindewegstaan.

5.5 Quick wins

Krimpgrijptinopdekwaliteitvanonderwijs,financiën,huisvestingenonderhoud,personeelsbeleidencommunicatie.Besturenistijdiganticiperenennietafwachtentotmaatregelenonvermijdelijkzijn.ookalverwachteenschoolbestuurpasoptermijnkrimp,danishetzinvolomnualvastdebedrijfsvoeringenkwaliteitkrimpbestendigtemaken.

5.5.1Bedrijfsvoeringkrimpbestendigmaken:financiën,huisvesting,personeelKrimpleidttoteenterugloopvandeinkomsten,terwijldekostennietofineentragertempodalen.daarbijmoeteenschoolbestuurooknogeensextrakostenmakenvoorhetontwikkelenvaneenkrimpstrategieendecommunicatiehierover.ditmaakthetvanbelangomdekostenindehandtehouden.hierondervolgteenaantalmanierenwaaropeenbestuurditkandoen.

huisvestingWaarhetgaatomhuisvestingkaneenbestuurinzettenopbesparingvandeenergielastendoorbetereisolatievandegebouwenenmedewerkersbewustertemakenvanhetbelangvanenergiebesparing.

Zowelschoolbesturenalsgemeentenkunnenaansturenopeenmultifunctioneleinzetvanschoolgebouwen,wanneererdoorkrimplokalenleegkomentestaan.Wellichtkaneenschoolruimtesverhurenaaneenkinderopvangaanbiederofpeuterspeelzaal,welzijnsorganisatie,bibliotheek,zorgaanbieder,verenigingen,ofbuurtbewoners.hetschoolbestuurkanschooldirecteurenmetfinanciëleprikkelsproberentebewegenomhieractiefmeeaandeslagtegaan.hetdelenvaneengebouwmetanderekindvoorzieningenisechteralleendáneenzinvollestrategie,wanneerervoldoendekinderenzijnomeenkinderopvangofpeuterspeelzaalovereindtekunnenhouden.

derelatiefhogekostenvoormeubilairenmaterialenkunnenwordengedruktdoorgezamenlijkintekopenmetanderescholenofschoolbesturen.overtolligmeubilairiswellichtbruikbaarvooranderescholen.

personeelWatbetreftdekostenvoorpersoneelishetvanbelangomeengoedengedegenpersoneelsbeleidtevoerenmetvisieopdetoekomstenopbasisvaneengoedeplanningencontrol-cyclus.eenmogelijkheidomtebesparenoppersoneelskostenistewerkenmetbovenschoolsedirecteurenenondersteunendedienstencentraalaantebiedenvanuithetschoolbestuur.anderemogelijkhedenzijngelegeninflexibiliseringvanhetpersoneelsbestand:werkenmetbovenschoolseonderwijsteamsofwerkenmettijdelijkecontracten,uitzendkrachtenofpayrollingnaasteenaantalvastekrachten.Bijtijdelijkecontractenenuitzendconstructiespastweldekanttekeningdatditdekwaliteitvanonderwijsnietaltijdtengoedekomt.ookhetstimulerenvandeuitstroomvanouderpersoneelkaneenbesparingopleveren.

omtezorgenvooreenevenwichtigeleeftijdsopbouwkanhetzinvolzijnombijontslagtekiezenvooreenandersysteemdan‘lastinfirstout’(voorzoverCao-bepalingendittoelaten),maarhetfunctionerenmeetelatenwegen.eenanderemogelijkheidisomouderpersoneeldemogelijkheidtebiedenineeninvalpooltegaanwerkenwaarzezijnvrijgesteldvananderetaken,enjongeleerkrachtenaantestellenvoorregulierelestaken.

ompersoneelstekortenindetoekomsttevoorkomen,ishetookdenkbaaromovertollige,jongereleerkrachtentijdelijkineenanderesectorofregioondertebrengen(detachering).eenandereoplossingdiedemoeitevanhetonderzoekenwaardis,ishetopzettenvaneenregionaalmobiliteitscentruminsamenwerkingmetanderesectoren,waarovertolligeleerkrachtenbegeleidwordenvanwerknaarwerk.opdezemanierkunnenhoogopgeleidemensenvoorderegiobehoudenworden,enkunnenverwachtearbeidsmarkttekorteninanderesectorenwellichtaangevuldworden.alsoptermijndevraagnaarleerkrachteninderegiotoeneemt,kunnenmensendieviahetmobiliteitscentrumelderseenbaangevondenhebben,wellichtterugkerennaarhetonderwijs.

t=0eenlaatstemanieromalsschoolbestuurdekostenindehandtehouden,isaftewijkenvandegebruikelijkebekostigingssystematiek.scholenkrijgenhunbekostigingopbasisvanhetaantalleerlingenper1oktobervanhetvorigeschooljaar.ditwordt‘t-1’genoemd.overhetalgemeenisdeingezetteformatieafgestemdopdezebekostiging,endusookophetleerlingenaantalvaneenjaareerder.ineensituatievankrimpbetekentditinpraktijkdatermeerformatiewordtingezetdanergezienhetfeitelijkaantalleerlingennodigis.

omtevoorkomendatscholenoptegrotevoetleven,kaneenschoolbestuurerookvoorkiezenominterndebudgettenteverdelenvolgensde‘t=0systematiek’,waarbijdeformatiewordtingezetdiepastbijhetaantalleerlingendateenschoolinhetlopendejaarheeft.Zokaneenreservewordenopgebouwdomdeteruglopendeinkomstenuittedekken.

aandachtspunthierbijisweldathetparticipatiefondseisensteltaanhetaandeelvanhettotalebudgetdatbesteedwordtaanpersoneel,wanneereenschoolbestuurpersoneelinhetrddf(risicodragenddeelvandeformatie)wilplaatsen.

5.5.2Kwaliteitkrimpbestendigmaken

degroteuitdagingbijkrimpisomdekwaliteitvanhetonderwijsopkleinescholenovereindtehouden.hiervoorkaneenschoolbestuuropkortetermijneenaantalactiesingangzetten.

definieerkwaliteithetisverstandigomalsschoolbestuurheldertedefiniërenwatonder‘kwaliteit’wordtverstaan,enhoedekwaliteitopelkvandescholengemonitordkanworden.debeoordelingvandeonderwijsinspectieiseenduidelijkegraadmeter,maarookeenbeoordelingvandekwaliteitdoordeleerkrachtenendirecteureneentevredenheidsmetingonderouderskunnenbehulpzaamzijnbijhetmonitorenenverbeterenvandekwaliteit.

organisatorischekwaliteitomdeorganisatorischekwaliteitteverhogenkaneenschoolbestuurtaakbeleidopzetten,waarbijzominmogelijadministratievelastkomtteliggenbijdeleerkrachtenendirecteur.opdiemanierkandewerkdrukopkleinescholenverminderdworden.Wellichtbiedtdeinzetvanvrijwilligersinschoolookmogelijkhedenomhetvastepersoneelteontlasten.

hetisvanbelangomeengoed

engedegenpersoneelsbeleidte

voerenmetvisieopdetoekomst,

opbasisvaneengoedeplanning

encontrol-cyclus.


eenbijkomendvoordeelvanbovenschoolseteamsisdatleerkrachten,leerlingenenoudersaanelkaarwennen.mochthetopeenlatermomentonontkoombaarblijkenomeenkleineschooltefuserenmeteenandereschoolvanhetzelfdebestuur,danisdeovergangvoorallebetrokkenenmindergroot.Wanneersamenwerkingdeopmaatistoteenfusie,danvereistdatwelformelestappen;hetbestuurmoetondermeervoldoenaandeeisenvaneenfusietoetsenadviesinwinnenvandemedezeggenschapsraad.

ookzonderbovenschoolseteamskunnenscholendieonderéénbestuurvallenintensievergaansamenwerken.Zokaneenschoolbestuurervoorkiezenomdeexpertiseophetterreinvanleer-engedragsproblematiektebundelenopbestuursniveauenterbeschikkingtestellenaanallescholenonderhetbestuur.ofafsprakenmakenoverwelkescholenzichmeteenpassendonderwijsaanbodgaanrichtenopzorgleerlingenen/ofexcellenteleerlingen.

5.6.2metanderescholeninderegioeenschoolkanerookvoorkiezenomkostentebesparendoorgezamenlijkmetanderescholeninderegio(binnenofbuitenheteigenbestuur)productenendienstenintekopen(schoonmaak,materialen).hetgezamenlijkaangaanvancontractenmetkinderopvangaanbiedersbiedtwellichtmogelijkhedenvoorrelatiefkleinescholenomtochbuitenschoolseopvangaantebieden.

5.6.3metanderebesturenschoolbesturenineenregiokunnenefficiënterwerkenenzohunoverheadkostenbeperkenwanneerhunbestuursbureausgebruikmakenvanelkaarsexpertise(uitruilmetgeslotenbeurzen,detachering).

schoolbesturenkunnenzichgezamenlijkberadenopeenstrategieinhetkadervankrimp.ditgebeurtindrenthebijvoorbeeldinhetplatformchristelijkonderwijs,waareengezamenlijkewerkgroepisopgerichtwaarwordtnagedachtover‘krimpproof’personeelsbeleid.

eenanderevormvansamenwerkingbetreftoverlegtussenschoolbesturenonderlingentussenbesturenengemeentenoverdespreidingvanscholenineengebied.ditkanresultereninafsprakenoverdeuitruilvangebouwentussenbesturenen/ofhetsamenbrengenvanscholeninééngebouw.5.6.4metanderepartijen:gezamenlijkgebruikgebouwsamenwerkingmetanderepartijenkanookindevormvanhetgezamenlijkgebruikenvaneengebouw.ineenmultifunctioneleaccommodatie(mFa)kunnenscholeneendakdelenmeteendorpshuis,bibliotheek,consultatiebureau,kinderopvangofpeuterspeelzaal.indrenthewordensteedsmeermFa’singericht,aldannietineenpubliek-privatesamenwerking.

eenvoordeelvanhethuisvestenvanscholeninmFa’sisdatderuimtesefficiënterkunnenwordenbenut.dezaalruimtevaneenschoolkan’savondsdienstdoenalsoefenruimtevooreenmuziekvereniging.isermeerdanéénschoolgehuisvestinhetgebouw,dankunnenzijbeidegebruikmakenvanhetschoolplein.

eenandervoordeelisdathetbijeenbrengenvanvoorzieningeninééngebouwervoorzorgtdatnietalleenoudersmetschoolgaandekinderen,maarookanderedorpsbewonershetbezoeken.hetversterktdeontmoetingsfunctie,enheeftdaarmeeeenpositieveinvloedopdesocialecohesieendeleefbaarheid.

eenmFakandevormhebbenvaneenbedrijfsverzamelgebouw,waarindepartijenalleenhetdakdelen.desamenwerkingkanechterookintensieverzijn.hoeintensieverdesamenwerkingis,hoegroterdefinanciëleeninhoudelijkevoordelendiepartijenkunnenbehalenmethetdelenvaneengebouw.samenwerkingkomtnietvanzelfopgang;hetvergteenzorgvuldigebegeleidingvanhetproces.

professionelekwaliteitomdeprofessionelekwaliteitvanleerkrachtenenschoolleidersteversterken,kaneenschoolbestuurinzettenopbijscholing(bijvoorbeeldinhetwerkenmetcombinatieklassen),intervisiemetcollega’senpersoonlijkeontwikkelingstrajectenenfunctioneringsgesprekken.eenbestuurkanookhogereopleidingseisenstellenaannieuwaantenemenpersoneel.ookhetbevorderenvanmobiliteitenbredeinzetbaarheidvanpersoneelkandekwaliteittengoedekomen.hetinstellenvaneenanderemanagementstructuur,waarbijeendirecteurleidinggeeftaanmeerdanéénschool(eventueelaangevuldmetlocatieleidersperschool),kanzorgenvooreenhogerniveaudirectieeneenminderinformelevormvansamenwerken.

didactischekwaliteiteenmogelijkheidomdedidactischekwaliteittewaarborgenishetflexibelomgaanmetdeklassenindeling,waarbijleerlingeneendeelvandetijdineencombinatieklaszitten,eneendeelvandetijdmethuneigenleerjaar.

aandachtvoorzorgleerlingenvanuithetoogpuntvanpedagogischekwaliteitendidactischekwaliteitisspecialeaandachtnodigvoorhetaanbodaanzorgleerlingenopkleinescholen.omtevoorkomendateentegrootdeelvandeleerlingenextrazorgvraagt,waarmeedeopbrengstenonderdrukkunnenkomentestaan,kaneenschoolbestuurervoorkiezenomduidelijkeraantegevenwelktypeleerlingenaldannietdebenodigdezorgkankrijgenopdeschool,envoorwelktypeleerlingenbeterdoorverwezenkanwordennaaranderescholen.

Bovenschoolseonderwijsteamseenanderemogelijkheidomdekwaliteitvankleinescholenteverhogen,istegaansamenwerkeninbovenschoolseonderwijsteamsdiehetonderwijsopverschillendelocatiesverzorgen,enwerkenmeteenvastteamvanondersteunersenspecialisten.ditwerktzowelinopdeorganisatorischekwaliteit,alsopdeprofessionele,didactischeenpedagogischekwaliteit.inparagraaf5.7.1gaanwenaderinophetwerkeninbovenschoolseonderwijsteams.

5.6 samenwerking zonder fusie

5.6.1metanderescholenbinnenbestuur:bovenschoolseonderwijsteams

eenvormvansamenwerkingtussenscholenbinneneenbestuurishetwerkenmetbovenschoolseonderwijsteamsdiehetonderwijsopverschillendelocatiesverzorgen,meteendirecteurdieopverschillendelocatiesleidinggeeft.erbestaanverschillendevariantenvanbovenschoolseteams:hetkangaanomeensamenwerkingtussentweeofmeerkleinescholen,ofomhetkoppelenvaneenkleineschoolaaneengrotere.hetwerkenmetbovenschoolseteamsheeftverschillendevoordelen.teneerstewerkenleerkrachtenzoineengroterteam,waardoorzemeermogelijkhedenhebbenvoorkennisuitwisselingenreflectie.hetiswellichtmakkelijkeromeenkwalitatiefgoededirecteuraantetrekken,wanneerdezeleidinggeeftaanmeerderescholen.ookdeorganisatorischekwaliteitisgebaatbijdezeoplossing.ineenonderwijsteamzijnverschillendespecialismenvertegenwoordigd:descholenhebbensameneenib’er,remedialteacherendergelijkeenookdeadministratieveondersteuningeninzetvanonderwijsassistentenkanvanuithetbovenschoolseteamgecoördineerdworden.hetisookmogelijkomleerlingenvandeverschillendekleinescholendievallenonderhetbovenschoolseteamgezamenlijkeactiviteitenoflessentelatenvolgen.voordeelvoordekinderenisdatzeopdezemaniermeerleeftijdsgenotenhebbenommeetelerenenspelen.hetwerkenineenbovenschoolsteammetéénbovenschoolsdirecteur,gezamenlijkeondersteuningenflexibelintezettenonderwijskundigpersoneelisookeenmanieromtebesparenopdekostenvoorpersoneel.

inbovenschoolseteamswerken

leerkrachtenineengroterteam,

waardoorzemeermogelijkheden

hebbenvoorkennisuitwisselingen

reflectie.

overlegtussen

schoolbesturenonderlingen

tussenbesturenen

gemeentenkanresulterenin

afsprakenoverdeuitruilvan

gebouwen.


5.7 schaalvergroting: fusie en clustering

5.7.1schaalvergrotingbinnenbestuur:kleinescholensluiten/samenvoegeninhoofdstuk4zagenwedateenkleineschooltemakenheeftmetrelatiefhogekosten,endateenkleineschoolopeenaantalpuntenkwetsbaariswaarhetdekwaliteitbetreft.ditkanvooreenschoolbestuurredenzijnomtebesluitenomeenondergrensvasttestellenvoordeomvangvaneenschoolenvandeklassen.

volgensveelbetrokkenenishetnietwenselijkdatermeerdantweeleerjarenbijelkaarineencombinatieklaszitten.ditpleitvooreenondergrensvan80leerlingen:dankunnenerviercombinatieklassenwordengeformeerd(1/2,3/4,5/6,7/8).

hetvaststellenvaneenhardeondergrensdoetgeenrechtaandespecifiekesituatievanelkeschool.hetbesluitoverdetoekomstvankleinescholenismaatwerk.eenalgemenerichtlijnkanwelbehulpzaamzijnbijhetkwaliteitsbeleid:zodraeenschoolindebuurtvandevastgesteldenormkomt,kanhetbestuurdekwaliteitextramonitoren.

Kiesteenschoolbestuurervooromeenminimaleomvangvasttestellen,danbetekenthetinpraktijkdatdekleinstescholengeslotenzullenworden.hierbijzijnverschillendevariantendenkbaar:• deschoolsluit;• deschoolfuseertmeteenandereschoolbinnenhetbestuur;• deschoolfuseertmeteenandereschool,vaneenanderbestuur.

voordeeerstevariantzullennietveelbesturenkiezen.ditbetekentimmersdatdebekostigingvandegeslotenschool,inclusiefdeaantrekkelijkekleinescholentoeslag,inéénklapwegvalt.inhetgevalvaneenfusiemeteenandereschoolonderhetzelfdebestuurgaatdebekostigingmeenaardefusieschool,waarbijdekleinescholentoeslaggeleidelijkwordtafgebouwd.

5.7.2Regionaleafstemmingvoorgemeentenisdegroteuitdagingbijkrimpomeengoedespreidingvanonderwijsvoorzieningeninstandtehouden,vanuithetoogpuntvanleefbaarheid.methettijdiganticiperenenarrangerenvanafstemmingtussenschoolbesturenenvoorzieningen,kandegemeentevoorkomendaterwillekeurigegatenvalleninhetlandschapvanscholen.Zekanstimulerendatbesturenafsprakenmakenoverspreidingvandenominatiesenonderwijsmethoden.

schoolbesturenkunnenafsprakenmakenmetandereschoolbesturenoverspreidingvanscholen:bijvoorbeeldindeenekerneenopenbareschool,ineenanderenabijekerneenchristelijkeschool.hetvaltteoverwegenomeenonafhankelijkepartijaantewijzen,dieschoolbesturenbijeenbrengtenderegievoertophetprocesvansamenwerken,overdegrenzenvandegemeenteenoverdegrenzenvandeeigendenominatie.

5.7.3Fusieovergrenzenvandenominatiesheenschoolbesturenkunnenbesluitenomscholentelatenfuserenoverdegrenzenvandenominatiesheen.erzijnverschillendevariantendenkbaar:

• Fuserenvanchristelijkeenkatholiekescholenofchristelijke engereformeerdescholen(interconfessioneel)• Fuserenvanbijzondereenopenbarescholen

[73]eenCompacteBredeschooliseenalliantietussenonderwijs,kinderopvangenpeuterspeelzaalwerk.dedriepartnerswerkenhierbijintensiefsamenineengebouwomeenvolledigdagarrangementvanonderwijsenopvangtekunnenbieden.instellingenblijvenwerkenvanuithuneigenaanbod.opeenaantalactiviteitenwerkenzesamen.ineenBredeschoolzijnookanderepartijenbetrokken.daarbijkunnendepartijenineenBredeschooleengebouwdelen,maardesamenwerkingkanooklouterbestaanuitinhoudelijkeafstemmingoverenhetgezamenlijkorganiserenvanactiviteiten.

gemeentendieoverwegeneennieuwmFatebouwen,dienenhierbijrekeningtehoudenmetdebevolkingsprognoses.ditbetekentdaternietteveelvierkantemetersmoetenwordengebouwd.opkortetermijnleidtditwellichttotenigruimtegebrek,maaranderswordtergebouwdvoor(gedeeltelijke)leegstand.hetisookvanbelangomvanhetbeginafaanrekeningtehoudenmetgezamenlijkgebruikvanderuimtesinhetgebouw.hoeflexibelerdeinrichting,hoebeterhetimmersisaantepassenaantoekomstigeverschuivingeninruimtegebruik.

5.6.5metkinderopvangeénvandepartijenwaarmeeeenschoolkansamenwerken,isdekinderopvang.ditkandevormhebbenvanhetgezamenlijkgebruikvaneengebouw,en/ofvaneeninhoudelijkeafstemmingineen(compacte)Bredeschool.73

hetdelenvaneengebouwmetdekinderopvangheeftverschillendevoordelen.teneersteishetvooroudersprettigomhunkinderenvan0tot12jaaropéénplekondertekunnenbrengen.hethuisvesteninééngebouwisdaarmeebevorderlijkvoordeleefbaarheidvaneendorp.ditgeldtoverigensookindesituatiewaarindekinderopvangineeneigengebouw,opkorteafstandvandeschool,isgehuisvest.

scholenzijnwettelijkverplichtomtussenschoolseopvangaantebiedenenaansluitingteregelenmetnaschoolseopvang.enigevormvansamenwerkingmetkinderopvanginstellingeniserdusaltijd.Wanneerdezesamenwerkingdevormkrijgtvanhetgezamenlijkgebruikvanruimtes,kanditvoorbeidepartijeneenbesparingvandekostenopleveren.deschoolbespaartdoordeverhuurvanleegstaanderuimtes,endekinderopvangaanbiederkanwellichtvooreengereduceerdtariefruimteshuren.ditmaaktdekansgroterdateenkinderopvangaanbiederookopeenkleineschoolbereidiseenaanbodneertezetten.

hetisvooreenschoolaantrekkelijkomkinderopvangofeenpeuterspeelzaalinhuistehebben.ditbevordertimmersdeinstroomvannieuweleerlingen.isereengoedaanbodvanbuitenschoolseopvanginofbijschool(meteensluitenddagarrangementvan7tot7),danwordtdeschooldaarmeeookvooroudersvanouderekinderenaantrekkelijker.hetisduseenmanieromhetmarktaandeeltevergrotenoftenminstetebehouden.

eenbelemmeringvoorhetgezamenlijkgebruikvanruimtesmetkinderopvangisweldatderegelgevingtenaanzienvandehuisvestingverschiltmetdievanhetbasisonderwijs.enhetdelenvaneengebouwmetanderekindvoorzieningenisalleendáneenzinvollestrategie,wanneerervoldoendekinderenzijnomeenkinderopvangofpeuterspeelzaalovereindtekunnenhouden.

gaatdesamenwerkingverderdanalleenhetgebruikvanhetgebouw,dankanheteenimpulsgevenaandekwaliteitvanhetonderwijs.afstemmingoverdoorgaandelijnenkomttengoedeaandepedagogischeaanpak.eneengoedeafstemmingtussenonderwijs,opvangenvrijetijdvankinderenkomttengoedeaandeoptimaleontplooiingvankinderen.ditvergrootdekansenvankinderen,zekerinachterstandssituaties.samenwerkingmetkinderopvangkanookeenimpulsgevenaandeprofessioneleontwikkelingvanleerkrachtenenprofessionalsindekinderopvang.

eenmogelijkheidisookomoverenweergebruiktemakenvanelkaarspersoneel(eventueelmetgeslotenbeurzen).personeelvandekinderopvangkanonderschooltijdondersteuningbiedenalsklassenassistentenzodewerkdrukvanhetonderwijsteamverlagen.eenbelemmeringvoorhetuitwisselenvanpersoneeltussenkinderopvangenbasisonderwijsisgelegenindeverschillendeCao’s.

hetisvooreenschool

aantrekkelijkomkinderopvang

ofeenpeuterspeelzaalinhuis

tehebben.ditbevordert

immersdeinstroomvan

nieuweleerlingen.


magwordenopgerichtalsscholendeopheffingsnormnaderen.vaakishetdanaltelaatofisergrotetijdsdruk.76

uitdeinterviewskwamdewensnaarvorendathetonderwijsgaatlobbyenbijhetministerievanoCWmethetdoeleenaantalbelemmeringenvoorsamenwerkingopteheffen,zoalshetverliesvanBRin-nummeringevalvanfusie.ookzouhetonderwijsdemogelijkhedenkunnenverkennenvaneenneutraal-bijzondereschool,waarinchristelijkenopenbaaronderwijssamenwerkenmeteenfacultatiefaanbodvanlevensbeschouwelijkelessen.

5.7.4Fusiemetkinderopvangeenschoolbestuurkanerookvoorkiezenomeenfusiepartnervooreenschooltezoekenbuitendekringvanschoolbesturen.eénvarianthierbijishetoprichtenvaneen(integraal)kindcentrum,waarbijnaastdeschoolookdekinderopvangenpeuterspeelzaalwerkzijnbetrokken.

naasthetvoordeeldateenschoolhiermeemakkelijkerhet(wettelijkverplichte)aanbodvantussenschoolseen(hetregelenvan)naschoolseopvangkanrealiseren,kanzezichprofilerenmeteensluitendaanbodvan7tot7endaarmeehetmarktaandeelvergroten.ookkandeschoolbijeenmeerintensievesamenwerkingmetkinderopvangineenkindcentrumdekwaliteiteenflinkeimpulsgeven77:

• samenwerkingkomttengoedeaandedoorgaandelijnindepedagogischeaanpak• goedeafstemmingtussenonderwijs,opvangenvrijetijdvankinderenkomtten goedeaandeoptimaleontplooiingvankinderen;vergrootkansenvankindereninachterstandssituaties.• deprofessioneleontwikkelingvanleerkrachtenenprofessionalskinderopvangkrijgteenimpuls

hetintegraalkindcentrumnaderbelichtineenintegraalkindcentrumzijnonderwijs,peuterspeelzaalenkinderopvanggefuseerdtotéénorganisatie,inééngebouw.inhetcentrumkunnenkinderendeheledagverblijven.erzijnwelverschillendefuncties,maargeenversnipperingopbasisvaninstitutioneleverdelingen.erisééngezamenlijkevisieengezamenlijkpersoneelsbeleid,meteenduidelijkeregie.hetKindcentrumbiedteendagprogrammawaarbijhetkindcentraalstaatendeinstellingsbelangen(onderwijs,kinderopvangenpeuterspeelzaal)opdeachtergrondstaan.eriseensterkegezamenlijkevisieopdeontwikkelingvanhetkind.erzijndoorgaandeontwikkelingslijneninopvang,zorg,onderwijsenvrijetijd.deorganisatieismedeafgestemdopdebehoeftevanouders.

eenvoorbeeldishetconceptvandesterrenschool78.ophetgroningerplattelandloopthetexperimentgeïntegreerdekindvoorzieningen.deuitdagingisommetdeverminderdeinstroomvan0tot12jarigeninonderwijsenkinderopvang,indekomendedecenniatochkwalitatief,betaalbaarenbereikbaaronderwijsovereindtehouden.vergaandesamenwerkingtussenprimaironderwijs,peuterspeelzaalwerkenkinderopvanglijkthierbijeenvoorwaarde.79

5.7.5Bestuurlijkefusieeenschoolbestuurkanervoorkiezenomeenfusieaantegaanmeteenanderbestuurinderegio.ditkanschaalvoordelenopleveren,metnamedoorbesparingvankostenopdebestuursbureaus.eengroterbestuurheeftmeermogelijkhedenomfinanciëlebuffersoptebouwen.mededaardoorkaneengroterbestuur(waaronderzowelkleinealsgroterescholenvallen)langerkleinescholeninstandhouden,alszijdatwil.

eenbestuurlijkefusiekan‘binneneigenkring’gestaltekrijgen.danfuseerteenbestuurvooropenbaaronderwijsmeteenanderbestuurvooropenbaaronderwijs,ofeenbestuurvoorchristelijkonderwijsmeteenanderchristelijkbestuur.hetkanookgaanomeeninterconfessionelefusie(christelijkenkatholiek)ofeensamenwerkingsbestuurwaarinhetopenbaaronderwijsfuseertmeteenbestuurvoorbijzonderonderwijs.

[74]Zekunnenzichdaarbijlateninspirerendoordeideeënvanhenkpol,lectorvanveelvormigChristelijkBasisonderwijsaandestendenhogeschool.[75]detweedeKamerheeftinjanuari2011hetWetsvoorstelsamenwerkingsscholenbesproken;op1februariisditgepubliceerdindewijzigingvandeWetophetprimaironderwijs.[76]Rijksuniversiteitgroningen,toekomstbestendigplattelandsonderwijs(2011)[77] Cmogroningen,Kinderopvangenhetbasisonderwijsinnoord-groningen(2011)[78]http://www.desterrenschool.nl/[79]Cmogroningen,Kinderopvangenbasisonderwijsinnoord-groningen

Bijeenfusietussenopenbareenbijzonderescholenbestaanerdevolgendevarianten:

• nieuweschoolonderopenbaarbestuur,metmogelijkheidlevensbeschouwelijk onderwijstevolgen(bijzondereschoolverliestBRin-nummer)• nieuweschoolonderbijzonderbestuur(openbareschoolverliestBRin-nummer)• samenwerkingsschooloprichten:samengaanopenbaarenbijzonderonderwijs ondereennieuwbestuur(beidescholenverliezenhunBRin-nummer)

tijdigreflecterenopdeeigenidentiteitinhoofdstuk4zagenwedathetvoorsommigebestureneenlastigvraagstukishoezijdeeigenidentiteitkunnenwaarborgenwanneereenschoolfuseertmeteenschoolvaneenanderbestuur.scholendiewetenwaarzevoorstaan,kunneneenbeterestrategiekiezenbijkrimp.Bijhetscherpstellenvandeeigenidentiteitenschoolprofiel,wordtmeerhelderinhoeverresamenwerkingmogelijkisofdatzelfstandigblijveneenbetereoptieis.Christelijkescholenkunnendiscussiërenovereennieuweidentiteit,deoudeidentiteitvoorbij,metvooralaandachtvoorwaardenennormen.74hiermeekunnenzeeenbrugslaannaarhetopenbaaronderwijs.indiediscussiezijndevolgendevragenaandeorde:

1. Watisdebetekenisvandelevensbeschouwelijkeidentiteitopuwschool?2. hoewerktdieidentiteitdooroppedagogisch,onderwijskundigenmaatschappelijkterrein?3. Welkekeuzesmaaktualsschool?4. hoebelevendemedewerkersdelevensbeschouwelijkeidentiteit?5. hoebetrekjedeoudersbijdediscussieoverdetoekomstigeidentiteit?

desamenwerkingsscholennaderbelichtvolgensdewetopdesamenwerkingscholenkaneenopenbareenbijzonderschoolsamengaanonderdenoemervaneen‘samenwerkingsschool’.75Binnendittypeschoolwordtzowelopenbaaralsbijzonderonderwijsaangeboden.deschoolkandenadereinvullingzelfbepalen.indewetwordteenwettelijkebasisgeregeldvoordesamenwerkingsscholen.hetbestuurvooropenbaaronderwijsenhetbestuurvoorbijzonderonderwijsdragendeinstandhoudingvanhunschooloveraaneen‘stichtingsamenwerkingsschool’.degemeenteraadkrijgtmetinvoeringvandezeweteenaantalbevoegdhedenbijeensamenwerkingsschool.Zokunnenstatuten,begrotingenjaarrekening,overdracht,fusieofopheffingslechtswordenvastgesteldofbeslotennainstemmingvandegemeenteraad.alseisvoorhetoprichtenvaneensamenwerkingsschoolgeldtdatminstenseenvandesamentevoegenscholenbinnenzesjaardreigttewordenopgeheven.

enkelegeïnterviewdeschoolbestuurdersgevenaandatzehetlastigvindenomeensamenwerkingterealiserenwaarbijbeideidentiteitenindenieuweschoolvoldoendetothunrechtkomen.alspraktischbezwaarnoemteenbestuurderdebestuurlijkeconstructievandesamenwerkingsschool,dieerbijvoorbeeldvoorzorgtdatpersoneeldatwiloverstappennaardesamenwerkingsschool,eerstontslagmoetnemen,waarnahetbestuurvandesamenwerkingsschoolzemoet(her)benoemen.

Belemmeringenbijsamenwerkingeendrempelomovertegaantotfusieoverdegrenzenvandenominatiesheenisteneersteartikel23vandegrondwet,datopenbaaronderwijsgarandeert.gemeentenmoetenvolgensditartikelzorgdragenvoorvoldoendespreidingvanhetopenbaaronderwijs.dituitgangspuntkansamenvoegingofsluitingvanopenbarescholenindewegstaan.hetzorgterookvoordatbijeenfusietussenbijzonderenopenbaaronderwijs,denieuweschoolveelalonderopenbaarbestuurkomt.debijzondereschoolverliestdaarmeehetBRin-nummerendusdebekostiging,enhetbestuurvandebijzondereschoolheeftgeenzeggenschapmeeroverdenieuweschool.

eendrempelomtekomentoteensamenwerkingsschoolisdatbeidescholenhierbijhunBRin-nummerverliezen-endaarmeeookdekleinescholentoeslag.verderishetvoorscholeneennadeeldateensamenwerkingsschoolalleen

eenKindcentrumbiedt

eendagprogramma

waarbijhetkind

centraalstaat.


5.8 knelpunten en oplossingen bij sluiting van school

alsscholenzokleinworden,datsluitingomwelkeredendanookdreigtofaleenfeitis,dandreigteenaantalknelpuntenophetgebiedvanleefbaarheidenhuisvesting.denkaandeontmoetingsplekvooroudersenkinderendieverlorengaat,ofaanhetzoekenvaneennieuwebestemmingvoorhetvrijkomendeschoolgebouw.

hieronderstaateenaantalvandezeknelpuntenopeenrij,metbijbehorendeoplossingen.

5.8.1Leefbaarheidinhoofdstuk4zagenwedatdevreesbestaatdateendorpzonderschoolminderaantrekkelijkisalsvestigingsplaatsvoorjongegezinnen;sluitingvaneenschoolzouzelfseenvertrekfactorvoordezegroepkunnenzijn.omdittevoorkomenishetvanbelangomtezorgenvooreengoedebereikbaarheidvanhetbasisonderwijs(leerlingenvervoer)eneengoedeaansluitingmetdebuitenschoolseopvang.daarnaastishetvanbelangominbredezinintezettenopeenprettigleefklimaatvoorgezinnenmet(jonge)kinderen.

eenschoolisookeenontmoetingsplekvooroudersenkinderen.inhetgevalvansluitingmoetdegemeentedaaromingesprekgaanmetdedorpsbewonersoveralternatievemogelijkhedenomelkaarteontmoeten.omtebevorderendatkinderenuiteendorpmetelkaaromgaan,ookalszijinverschillendedorpennaarschoolgaan,ishetvanbelangomactiviteitenvoordejeugdteblijvenorganiserenineendorpwaardeschoolsluit.

Bijsluitingvaneenschoolspeeltookeenpraktischvraagstuk:hoegaankinderendevaakgrotereafstandnaarhunnieuweschoolafleggen?inditkaderwordtsomsgepleitvoorhetinstellenvan‘onderbouwscholen’indekleinedorpen,en‘bovenbouwscholen’indegroterekernen.opdiemanierhoevendejongstekinderennietvertereizen.hetisdevraagofditeenhaalbareoptieis.deleerlingendalingvoltrektzichimmersvanonderop:juistdelagereklassenvanhetbasisonderwijskrijgendekomendejarentemakenmeteensterkeleerlingendaling.hetisdanookdevraagof‘onderbouwscholen’levensvatbaarkunnenzijn.

eengemeenteofschoolbestuurkanervoorkiezenomleerlingenvervoerteregelen.gemeentenkunnenzelfeenbusjelatenrijden,aldannietmetbehulpvanvrijwilligersofwerkzoekenden.eenalternatiefishetinstellenvaneenbudgetperkindomvervoerteregelen,enouderszelfdekeuzetelatenofzijgezamenlijkvervoerregelen,ofditzelfstandigdoen.eenandereoptieistezoekennaarmogelijkhedenomverschillendevervoersstromen,zoalshetWmo-vervoerenleerlingenvervoertecombineren.Bewonersvanveeldorpenzijnoverigensooknualgewendomvooranderezaken,zoalsdeboodschappen,verdertereizen.hetautobezitindedorpeniszeerhoog.Wellichtlosthetvraagstukvanhetleerlingenvervoerzichdanookvanzelfop.

veiligefietspadeneneenveiligeverkeerssituatiebijde‘nieuwe’schoolwaarkinderenvaneengeslotenschoolnaartoegaanzijnookaandachtspunten.

5.8.2Bedrijfsvoering/huisvesting

hetisvanbelangomalsgemeente(insamenspraakmethetdorp)natedenkenoveralternatievebestemmingenvooreenschoolgebouwdatvrijkomt.Bijleegstandisniemandgebaat.Wanneereenschooldiegaatsluiteneengebouwdeeltmeteendorpshuisofanderevoorziening,danishetisvanbelangomalsgemeentetijdigmeteendorpingesprektegaan.Kandevoorzieninggebruikblijvenmakenvanhetschoolgebouw,ofmoetmenopzoeknaareenalternatief?hetafboekenvanovertolligeschoolgebouwenkostgemeentenveelgeld.hetRijken/ofdeprovinciezoudaaromkunnenoverwegeneensloopfondsinterichtenvoorvrijkomendeschoolgebouwen.

5.9 samenvatting

Wanneerscholenkrimpen,hebbenzijtemakenmeteenaantalknelpuntenophetgebiedvanbedrijfsvoeringenkwaliteit.hieronderzettenwijdezeknelpuntenenmogelijkeoplossingenopeenrij.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

beDrijfsVoerinGKneLpunten algemeen •Remanentiekosten:inkomstendalen,maarkostenhuisvesting enpersoneelblijvengelijk(gas/water/licht,schoonmaak) •Krimpstrategievraagtomextrainzet(tijd,middelen): doorrekenenscenario’s,planningcommunicatie

huisvestingenmaterialen •erontstaatleegstandvanlokalen,maarditlevertvoorschoolgeenbesparing vankostenop.schoolkannietzelfbesluitenteverhuizenoflokaalafte stoten.inkrimpregiovaakweinigbelangstellingvoorleegstaandlokaal •materialenenmeubilairnietmeergebruikt,maarkostenafschrijving lopendoor.materialenvoorkleineschoolzijnrelatiefduur

personeel •geennieuweaanwaspersoneelofzelfsontslagen.daardoor vergrijzendpersoneelsbestand,metrelatiefhogepersoneelskosten. •afgestudeerdenpabokomennietaandeslag.Jongeleerkrachten kiezenalternatievecarrièreofverlatenregio;daardooroplangeretermijn mogelijkdocententekort,alsoudereleerkrachtenmetpensioengaan. •mogelijkextrakostenvoorwervingpersoneelintoekomst

QuiCKWins Besparingenergielasten •isolatiegebouwen,bewustzijnmedewerkersenergiegebruikvergroten.

multifunctioneleinzetvangebouwen •voorzieningdelen/lokalenverhuren:aankinderopvang, welzijnsorganisatie,bibliotheek,zorgaanbieder,verenigingen,buurtbewoners. •Zorgendatcreativiteitvandirecteurenwordtbeloond (financiëleprikkelvanuitbestuur) •organiseereenflexibelepoolvoormeubilairwaarandere scholenc.q.anderebesturenuitkunnenputteningevalvan(tijdelijke uitbreidingofvervanging. Koopsamenmetanderescholen/besturenmaterialenin •voereengoedengedegenpersoneelsbeleidmetvisie(opdetoekomst) •Zorgvooreengoedeplanningencontrolalsbasisvoorkeuzes •Laatscholenm.b.t.managementtakenmeersamenwerken, bv.1directeurop2scholen. •Werkmetbovenschoolseonderwijsteams:flexibelintezetten •Flexibiliseer(naastvastebasis)hetpersoneelsbestand: tijdelijkecontracten,uitzendkrachten,payrolling •stimuleeruitstroomouderpersoneel •Bijontslagen:overweegandersysteemdanlastinfirstout, maarlaatookfunctionerenmeewegen(dossiervorming)om evenwichtigerleeftijdsopbouwtebereiken

hetafboekenvan

overtollige

schoolgebouwenkost

gemeentenveelgeld.


•plaatsouderpersoneelininvalpoolwaarzegeentakenhoevente vervullenbuitenhetlesgevenom; steljongeleerkrachtenaanvoorregulierelestaken •detacheerjonger,overtolligpersoneeltijdelijkinanderesector •Communiceervroegtijdigentransparant •hanterent=0systematiekvoorbudgetterenvanindividuelescholen (geenjaartelangoptegrotevoetleven)

opLossingen •gemeente:zorgvooreenmeerjarenaccommodatiebeleidsplan.vooRdeLangeReteRmiJn overleghierovermetschoolbesturen.

Bijnieuwbouw •anticiperenopkrimp,dusminderm2bouwen. (nadeel:inbeginisgebouwdankrap) •gebouwzoinrichten,dathet flexibeltegebruikenisdoorverschillendepartijen

multifunctioneleinzetvangebouwen •inzettenoppubliek-privatesamenwerking •verschillendefinancieringsstromenontschottenwaardoorsamenwerking metanderepartijengemakkelijkerwordt •nietuitgaanvanmFaals‘bedrijfsverzamelgebouw’ maaralswerkelijksamenwerkingsverbanddatvanonderopgroeit •harmonisatieregelgevinghuisvestingonderwijsenkinderopvang: nodigvoorgezamenlijkgebruikruimtes •harmonisatieCaoonderwijsenkinderopvang, zodatpersoneelopbeideplaatsenkanwordeningezet

personeel •Regionaalmobiliteitscentrumopzetteni.s.m.anderesectoren (ookvo/mbo).Begeleidingvanwerknaarwerk.Zoovertollige leerkrachten(hoogopgeleiden!)voorregiobehouden.doel: •verwachtearbeidsmarkttekorteninanderesectoreninregioaanvullen. •Leerkrachtenblijveninregioenwillenwellichtoptermijnterug inbasisonderwijs,alsvraagdaartoeneemt •schaalvergrotingbasisonderwijs:clustering–sluiting–fusie •Bestuurlijkeschaalvergroting:samenwerkingmetanderbestuur (inhuurexpertise/uitruilmetgeslotenbeurzenevt.fusie)omkosten overhead/bestuursbureauteverlagen.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

kwaLiteitKneLpunten algemeen •doorterugloopvaninkomstenminderbudgetvoor: -onderwijsvernieuwingen; -scholingenprofessionaliseringvanpersoneel -ondersteuning(ib’er,remedialteachingetc.) •Kleineschoolvraagtjuistextravanleerkrachten •Kwaliteitvanleerkrachtendirecteurisopkleinereschool nogbepalenderdanopgrotere •moeilijkomgoedniveaumanagement/directeuraantetrekken/ tebehouden

Kleinonderwijsteam •hogewerkdruk:veeldoenmetweinigmensen •Risicoopziekteverzuim •nietallespecialismenaanweziginschool.Kleineschoolkandaardoor moeilijkerinvullinggevenaanpassendonderwijsenexcellentiebeleid •mindermogelijkheidvoorreflectieenafstemmingmetcollega’s

Combinatieklassenmetkleinejaargroepen •vraagtveelvanleerkracht:lesgevenopveelniveausismoeilijk •negatieveinvloedopsoc.-emotioneleontwikkeling •negatieveinvloedopgroepsleren(geenwisselendegroepjesmogelijk, weinigoptrekkenaanelkaar) •minderinstructietijdperjaargroep

personeel •geen/weinigaanwasnieuwedocenten,mindernieuweinspiratie •Bijlastinfirstout:vooraljongedocentenmoetenweg •Weinigmogelijkhedenvoorinternemobiliteit •Kleineschoolheeftmoeiteombuitenschoolseopvangteregelen: teweinigkinderenominteressanttezijnvoorcommerciëlepartij •Kleinschoolbestuur/stafbureauiskwetsbaarenervaart hogewerkdruk;professionaliteiteninnovatiekrachtstaanofkomenonderdruk.

QuiCKWins •gasamenwerkeninbovenschoolseonderwijsteamsdiehet onderwijsopverschillendelocatiesverzorgen: -metmeerscholen-directeurenopallescholeneenlocatieleider -metbovenschoolsevervangers-enmobiliteitspool. -metgezamenlijkeib’er,remedialteacher,vakteamsiCt resp.cultuurresp.techniekresp.sport -metonderwijsassistentenadministratievekrachtalsondersteuning voordirecteurenleerkrachten •gezamenlijkelessen/activiteitenvoorverschillendescholensamen •Flexibelomgaanmetklassenindeling: bijvoorbeelddeelvandetijdincombinatieklas,deelvandetijdmetéénleerjaar •Zetexpertisecentrumopopniveauschoolbestuur: bundelingexpertiseleer-engedragsproblematieketc. t.b.v.allescholenonderbestuur •Zetgoedtaakbeleidop,metzominmogelijkadministratieve lastbijleerkrachtendirecteur. •Zetvrijwilligersinopschoolompersoneelteontlasten •stuuropprofessionaliseringvanleerkrachtendirecteur: bij-ennascholinggerichtopwerkenincombinatieklassen, intervisie,mobiliteit,functioneringsgesprekken •gatijdiganticiperenopkrimpmetstrategischpersoneelsbeleid: meerjarenformatieplanopbasisvangoedeleerlingprognoses. stimulerendatookjongemensenwordenaangenomen. •gaextramobiliteitenbredeinzetbaarheidbelonen. •stelouderewerknemersviavervangerspoolvrijvanextrataken, maakzoruimtevrijvoorjongeleerkrachtenmetreguliertakenpakket


•instellenvananderemanagementstructuur: meerschoolsedirecteur,evt.daarnaastlocatieleider. •samenwerkenmetanderescholeninregio: gezamenlijkcontracterenkinderopvangaanbieder.

opLossingen •schaalvergrotingschool:mimimumomvangvaststellenvooRdeLangeReteRmiJn dievoldoendeisomvier(evt.3)combinatieklassen tekunnenformerenvanvoldoendeomvang •samenwerkingmetkinderopvangbinnenschool enoverenweermedewerkersenruimtengebruiken •Bestuurlijkesamenwerkingt.b.v.uitvoeringstaffuncties •Bestuurlijkeschaalvergroting:fusie.openbaar/openbaar (2of3gemeenten)ofopenbaar/bijzonderof bijzonder/bijzonder,binnenenevt.ookbuitengemeente.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wanneereenschoolzokleinwordtdatsluitingdreigt,danspeelteenaantalknelpuntenophetterreinvandiversiteitenleefbaarheid,naasteenaantalspecifiekekwestiesophetgebiedvanbedrijfsvoeringenhuisvesting.hieronderzettenwijdezeknelpuntenenmogelijkeoplossingenopeenrij.

DiVersiteit /keUzemoGeLijkHeDenKneLpunten •alsafstemmingoverspreidingontbreekt, danontstaanerwillekeurigegateninlandschaponderwijsvoorzieningen. •minderscholen=perdefinitieminderkeuze: opgebiedvandenominatiesen/ofdidactischerichting •alsernunog>1schoolis:risicodatbeidezoklein wordendatzenietzelfstandigkunnenblijvenbestaan, endusbeidemoetensluiten

opLossingen •Regierolgemeenten/provincie(wantvooRLangeReteRmiJn ookbovengemeentelijkvraagstuk!): schoolbesturenenanderepartijenbijeenbrengenomover zinvollespreidingonderwijsvoorzieningentepraten •inregioafstemmingtussendiversebesturenover spreidingonderwijsmethodenendenominaties. •Bepalenvormfusiescholenismaatwerk: •Fusie,nieuweschoolonderopenbaarbestuurmet mogelijkheidlevensbeschouwelijkonderwijstevolgen •Fusienaafspraaktussenschoolbesturenover´uitruil´scholen: inenedorpchristelijkeschool,inanderdorpopenbaar •oprichtingsamenwerkingsscholen:combinatieopenbaar/bijzonder- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

LeefbaarHeiDKneLpunten •dorpzonderschoolminderaantrekkelijkalsvestigingsplaats voorjongegezinnen?sluitingschoolvertrekfactorvoorjongegezinnen? •schoolmedebepalendvoorvitaliteitinregio? •ontmoetingsplekvooroudersenkinderen indorpgaatverlorenbijsluitingschool •alsschoolookactiviteitenindorporganiseert, valtdatookwegnasluitingschool

•alsleerlingenwordenverspreidoveranderescholen,‘valtgroepuitelkaar’ •nasluitingschool:afstandnaarschoolvoordeelvandekinderengroter •doorgrotereafstandengaanmeerkinderenmetautonaarschool: verkeersveiligheidisaandachtspunt

QuiCKWins •Zorgenvoorgoedebereikbaarheidbasisonderwijs enbso(leerlingenvervoer).varianten: •Budgetgemeentevooroudersomzelfvervoerteregelen, aldannietgezamenlijk •Busjeslatenrijden,betaalddoorgemeente •inzetwerkzoekendeninbusjes •gametbewonersingesprekoveralternatieveontmoetingsruimte •activiteitenvoorjeugdblijvenorganiserenindorpwaarschoolsluit; stimuleerdatoudersditoppakken •Waarnodigaanpassenverkeersituatiebijscholen •Zorgvoorveiligefietspaden •Bewonersreizenookalvoorboodschappenetc.; probleemwellichtteoverzien

opLossingen •Combineervervoersstromenvoorleerlingenvervoer,sport,cultuurvooRLangeReteRmiJn •digitaalafstandsonderwijs •Zetinopprettigleefklimaatindorpen- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

beDrijfsVoerinG / HUisVestinGKneLpunten •alshuisvestinggedeeldwordtmetanderefuncties,bijv.dorpshuis, sluitingschoolgrotegevolgenhebbenvoordiefuncties •Wattedoenmetgebouwdat(optermijn)vrijkomt? •overschotmeubilairenmateriaal •Fusiebetekentwegvallenkleinescholentoeslag; kortecompensatieperiodemaaktfusie/ sluitingkleineschoolnietaantrekkelijkvoorschoolbestuur

QuiCKWins •denknaoverelkeinvesteringineengebouwvanafmoment datbekendisdatschoolgaatsluiten(risicoanalyse) •Behoudgebouwmethogeboekwaardezolangmogelijkvoorhetdorp. nb.Welaandachtvoorexploitatie. •Zorgvoortijdigeherbestemmingvanmaterialenenmeubilair.

opLossingen •tijdigmetdorpingesprekgaanoveralternatievenvooRLangeReteRmiJn •hebeenvisie,zorgdatjeertijdigbijbent endesituatieineenbrederperspectiefbeziet. •denkinscenario’senweegvoor-ennadelenaf enzoeksamennaaroplossingen •sloopfondsvoorvrijkomendeschoolgebouwen? •galobbyenindenhaagvoorlangerecompensatieperiode, getrapteafbouwvandetoeslag


6alsgevolgvandalende

leerlingaantallenstijgthetaantal

kleinescholenenzaleendeelvan

descholenmoetensluiten.hoe

gaangemeentenen

schoolbesturenindrenthe

hiermeeom?Wachtenzeaftotde

walhetschipkeert,ofanticiperen

zeactief?

indithoofdstukgevenwijeenbeeldvanwaterindrenthegebeurt,zowelinbeleidalspraktijk.Wegaaninopdevraaginwelkematehetthemakrimpendescholen(al)eenrolspeeltinbeleidenpraktijkvandedrentsegemeentenenindatvanschoolbesturenwaaronderdescholenindrenthevallen.

Krimpwordtdoorgeenenkelschoolbestuurofgemeenteindrenthe(meer)ontkend.deonderwijsvisies,destrategische

beleidsplannenendeintegralehuisvestingplannengaanerallemaalvanuitdatdeleerlingenaantallendekomendejaren(verder)terugzullenlopen.hetaccommoderen,ofmeebewegenmetkrimp,betekenteengroteuitdagingvoordeverantwoordelijkebestuurders.

6.1. op welk moment nemen gemeenten en schoolbesturen maatregelen?

dedalingvandeleerlingenaantallenverlooptergverschillendindedrentsegemeenten.eriseengemeentediealsinds2003wordtgeconfronteerdmetdalendeaantallen.daartegenoverstaangemeentendietotopdedagvanvandaaghunleerlingenaantallennoghebbenziengroeien.erzijndusgroteverschillenwatbetrefthettijdstipwaaropkrimpzichmanifesteertenookwatbetrefthettempo.dezefactorenbepalenhoeveeltijderisomteaccommoderen,enspelendaarmeeeenbelangrijkerolindekeuzevanhetmomentwaaropgemeentenenschoolbesturenmaatregelengaannemen.omdatdemaatregelenookgoedmoetenaansluitenbijdesignatuurenvisievandebetrokkengemeentenenschoolbesturen,ishetproceseenkwestievanmaatwerk80.

ditillustrerenweaandehandvandrievoorbeelden,dielatenzienhoeindrenthewordtomgegaanmetdezegroteverschillenintijdstipwaaropenhettempowaarindekrimpzichmanifesteert.

wat gebeurt eral in Drenthe?

[80]taskforceonderwijsendemografischeomslag,Krimppijn.aanvalopdegevolgenvankrimpvoorhetonderwijs(2009).


Webeginnenmetdegemeentewaarsprakeisvandegrootsteensnelstedalingvandeleerlingenaantallenindrentheensluitenafmeteensituatiewaarinnunog(steeds)sprakeisvangroei.indetabellenstaandecijfersnogeensopeenrijtje.

6.1.1Borger-odoornBorger-odoornspant,zowelquatijdstipalstempowaarindekrimpindeafgelopenjarenisverlopen,dekroonindrenthe:dedalingiseralin2003ingezetendebasisgeneratiebasisonderwijsnamerhetsterkstaf,metmeerdan10%indeperiode2000-2011(ziehoofdstuk2,kaart5).hetgaatindezeperiodeomeendalingvanca.300leerlingen.deervaringenvanBorger-odoornzijnmeegenomenindelandelijkestrategieontwikkelingbijkrimpmaatregeleninhetonderwijs,aangezienBorger-odoornooklandelijkgezienbehoordetoteenvandeeerstegemeentendietemakenkreegmetkrimp.hunvoorbeeldisalscasusbeschrevendoorapein201081.voordebeschrijvinghieronderputtenweuitditrapport,aangevuldmetactueleinformatieuitdegesprekkendieinhetkadervanonsonderzoekzijngevoerd.

hebbenschoolbesturenengemeentedekrimpaanzienkomen?omdegevolgenvankrimpoptijdengoedinkaarttekunnenbrengen,ishetinwinnenvancorrecteprognosesessentieel.WatdeervaringenvanBorger-odoornlerenisdatgoedeinformatiegoudwaardis.hetopenbaarprimaironderwijsBorger-odoorn(opo)heeftdekrimpwelzienaankomen,maarniethettijdstipvanaanvangvandeleerlingenkrimpenhettempowaarindekrimpzouverlopen.degehanteerdeleerlingenprognosesgavenstructureeleenoverschattingvanhetaantalnieuwebasisschoolleerlingen,meteenverkeerdeinschattingalsgevolg.BijdegemeenteBorger-odoornwaswelbekenddatzetemakengingenkrijgenmetkrimp(deontgroeningopzichwasgeenverrassing)maardekrimpverliepveelsnellerdanverwacht.

Wanneerbrakhetmomentaanommaatregelentenemen…BurgemeesterenwethoudersvanBorger-odoornzagendekrimpin2003aankomenenvoerdenindatzelfdejaarhetbeleidindatelkeopenbareschoolminimaal50leerlingenmoesthebben.scholenmetminderdan50leerlingenzoudenmoetensluiten.voorhetschoolbestuurwarendedalendeinkomstendoor(desterkerdanverwachte)krimpvanhetaantalleerlingenindeonderbouw,incombinatiemetstijgendekostendooreenvergrijzenddocentenbestandenoplopendekostenvoorhetonderhoudendeschoonmaakvandeschoolgebouwen,catastrofaal.degemeentebeslootin2008hetdagelijksbestuuroverhetbasisonderwijsovertenemen,hettereorganiserenensteldeeenplanopvoordewatlangeretermijn,omdesterkeleerlingenkrimpvandetoekomstteaccommoderen.Bijdetotstandkomingvandemaatregeleniswelgesprokenmetbestuurdersvanscholenvoorbijzonderonderwijsindegemeente,maarditheeftnietgeleidtotafspraken.hetfeitdathetgrootstebestuurinhetbijzonderonderwijsinmeerderegemeentenactiefisenmeergrotedankleinescholenheeft,speeldehierinmee.descholenvanhetConod(Christelijkonderwijsnoordenoostdrenthe)82doenhet’-volgensdebestuurder–‘totopdedagvanvandaaggoed.Bijsluitingvananderescholenwordendevoedingsgebiedenvanonzescholengroter.afgelopenjaarwasernogsprakevangroei.’

…enwatwarendiemaatregelenofoplossingen?erwordtinhetopenbaaronderwijseennormgehanteerdvan50leerlingenperschool.daarnaastiservoorgekozenomeenkleinaantal(bestaande)scholenindegroteredorpendoorteontwikkelentotbredescholenmeteenvolledigpakketaanvoorzieningen,zoalskinderopvangenpeuterspeelzalen.hetkomtneeropeenclusteringindrieclusters.

hiernaastiservoorgekozenomóókenkelekleinerescholen–metmindervoorzieningen–tehandhavenindekleinedorpen,wantvolgenseenvandegeïnterviewden‘is50geenhardegrens:alsbijvoorbeeldkeuzevrijheidinhetgedingis,kanschoolmetbijzonderprofiellangeroverblijven.’

in2011zijndriekleinescholengesloten:indrouwenermond,valthermond-oosten1eexloërmond.

eristevensietsgedaanaandeinformatievoorziening.deprognoseswordennujaarlijksopbasisvanhetactuelegeboortecijferindegemeentelijkebasisadministratieopgesteldenblijkenopdekortetermijn(totvierjaar)aanzienlijkdichterbijdewerkelijkheidteliggendandetraditionelevoorspellingen83.

6.1.2noordenveld

ookindegemeentenoordenveldisdeafgelopenjarensprakegeweestvaneendaling,maardezewasmindersterkdaninBorger-odoorn.dedalingisin2004ingetreden.indeperiodevan2000tot2011isdebasisgeneratiebasisonderwijsgedaaldmet4%(ziehoofdstuk2,figuur5).Concreetkomthetneeropeendalingvanca.120leerlingen.

innoordenveldvalthetopenbaaronderwijs(opo)nogdirectonderhetcollegevanB&W,hetbijzonderonderwijsonderdeschoolbesturenpentaprimair,Cogdrentheengsgpo.

hebbenschoolbesturenengemeentedekrimpaanzienkomen?hetintegralehuisvestingsplanvandegemeentenoordenvelddateertvan2009enwordtditjaar(2012)geactualiseerd.volgensdegemeentelijkeprognosesvaltdekrimpdekomendejarenmee.erzijnindeafgelopenjarengeenscholengesloten.nudebouwplannennaarbenedenzullenwordenbijgesteld84,verwachtengemeente,opoenpentaprimairdatdeprognosessterknaarbenedenzullenwordenbijgesteldmetdoorwerkinginformatie,huisvestingenfinanciën.voorallepartijenzaldithetmomentzijnommaatregelentegaannemen.

Wanneerbrakhetmomentaanommaatregelentenemen…degemeenteheeftnugeenspecifiekbeleidmetbetrekkingtotkleinescholen.hethuidigecollegeakkoordspreektvaninstandhoudingvankleinescholen,maarheeftinvergelijkingmetvorigecollegeakkoordennueenextranuanceringopgenomendathetzalgaanominstandhouding‘waarmogelijk‘.ditintegenstellingtotvorigeakkoordenwaarinsprakewasvan(volledige)instandhoudingvankleinescholen.

[81]ape,Krimpenonderwijs,vijfcasestudies,BijdrageaanhethandboekKrimpenonderwijs,2010[82]ConodbestrijkteengrotergebieddanalleenBorger-odoorn.[83]datheeftermeetemakendaternauwelijksnieuwejongegezinnennaardegemeentetrekken.[84]afsprakentussenprovincieengemeentenoververanderinginhettempovanderegionalewoningbouwindeRegiovisiegroningenassen(februari2012).

19 12openbaar 2.780 2.474 opoBorger-odoorn

6protestants-christelijk Conod

1rooms-katholiek viviani

mgrniënhausstichting

aantal scholen 2011 aantal scholen basisgeneratie per 1/1/2000 basisgeneratie per 1/1/2011 schoolbesturen

naar denominatie


naar denominatie

20 14openbaar 3.206 3.078 oponoordenveld

5protestants-christelijk Cogdrenthe

1reformatorisch pentaprimair

gsgpo


...enwatwarendiemaatregelenofoplossingen?eénvandeschoolbesturenvoorbijzonderonderwijsindegemeentenoordenveld,pentaprimair,wordtingroningenalsterkgeconfronteerdmetkrimp,meerdantotnutoeindrenthe.hunbeleidbestaatuittijdiganticiperen,tijdigcommunicerenmetschooldirecties,staf,mRenbevoegdgezagoverdemografischeensocialekantvankrimpenontgroeningenoverdevraaghoemenstaattegenoversamenwerkingsscholen(samengaanvanchristelijkenopenbaaronderwijs).pentaprimairheeftvisieontwikkeldopkrimp(strategischBeleid2011-2015,metaandachtvoorkrimp,visiedocumentKrimpenKwetsbaarheid(2012),meerjarenformatieplan)enzoektconcreetnaaroplossingen(insamenwerkingsschooloffusiemeteengrotereschool).momenteelwordenergesprekkengevoerdover‘demeestidealemaatvooreenschool’.

6.1.3meppel

afgaandeopdegemeentelijkegroei/krimppercentagesvandebasisgeneratiebasisonderwijszoudenwekunnenveronderstellendatdeurgentieomteantiperenopkrimpmindergevoeldwordtindegemeentenwaarnogsprakeisvangroei.maarnietsisminderwaar.ookineengemeentealsmeppelwordtgeanticipeerdopdesituatie,wantdedalingvanleerlingenaantallenisookdaaronontkoombaar.

hebbenschoolbesturenengemeentendekrimpaanzienkomen?degemeentemeppel,waardeafgelopenperiodesprakeisgeweestvandehoogstegroeivandebasisgeneratieindrenthe(19%),anticipeertnuopeendalingvanhetaantalbasisschoolleerlingenvanaf2013enopdegevolgendieditzalhebbenvoorhuisvesting.85degemeentemeppelwilhetbasisonderwijsinelkewijkvertegenwoordigdblijvenzienenonderscheidtomdieredeninhaarintegralehuisvestingsplandeontwikkelingenopwijkniveau.deprognosestothetjaar2025wordengemaaktopwijkniveau,inclusiefeenanalysevandevoedingsgebiedenvandescholen.

…envoorwelkemaatregelenofoplossingenwordtgekozen?meppelkrimptnunogniethard,hetstrategischbeleidsplanvanhetschoolbestuurbijzonderonderwijspCBomeppel2010-2014spreektdanooknognietvankrimp.voorhetschoolbestuurvanhetopenbaaronderwijsstichtingpromesgeldtdeleerlingendalinginhetomliggendegebiedechteralwelalseenaandachtspunt.daarontstaannuoverschottenaandocentenenditzalkunnenbetekenendatmensendiedoorpromesinderddf86zijngeplaatst,straksminderkanshebbenopwerk.destichtingpromeswildegevolgenvankrimpvoormeppeloptijdengoedinkaarthebbenenheeftbesloteneigenprognosestemakenopgrondvanhetaantalaanmeldingenopdescholen,hetaantalkinderenoppeuterspeelzalen,defeitelijkegeboortecijfersenhet(historisch)marktaandeel.voorheenmaaktezegebruikvandegemeentelijkeprognoses.

6.2. Hoe spelen gemeenten en schoolbesturen in Drenthe in op krimp?

demanierwaaropgemeentenenschoolbestureninspelenopkrimpenookhetmomentwaarop,verschiltsterkpersituatie.dathebbenweaandehandvandedriehierbovenbeschrevenvoorbeeldenkunnenzien.Betrokkenpartijendoenhunbestomte‘anticipereninplaatsvanreageren’

inallegevallengaatoverhetbegeleidenvankrimp(‘(waarmogelijk)scholenhandhavenindorpenenwijken,zolanghetkan!’),ineenenkelgevalzelfsomhetbenutten.Bestrijdenvankrimplijktnietaandeorde-hoeweleenaantalschoolbesturenwelinzetophetvergrotenvanhetmarktaandeel,enenkelegemeenteninzettenophetwervenenbehoudenvanjongegezinnen.

indezeparagraafgevenweeenbeeldvandeconcretemaatregelenofoplossingendiedeschoolbesturenengemeentenindrenthenemenofvoorbereiden.steedswordtdaarbijvermeldwelkegemeenteofschoolbestuurindrenthehetbetreft.demaatregelenenoplossingenzijnopdezelfdemaniergerangschiktalsinde‘menukaart’inhoofdstuk5.deoplossingenlopenopvanzelfstandigdoorgaanendeconcurrentieaangaan(6.2.1.),naarrelatiefeenvoudigeingrependieeenschoolzelfstandigkandoorvoerenophetgebiedvanhetkrimpbestendigmakenvanbedrijfsvoeringenkwaliteit(6.2.2)totsamenwerkingzonderfusie(6.2.3)en-eenstapverder-schaalvergroting(fusieenclustering)(6.2.4).somswordthierbijookovergemeentegrenzengekeken,zoalsindegemeenteemmen,waar‘ingebiedenwaarsprakeisvangemeentegrenzenmetomliggendeschoolbesturen(Borger-odoornenCoevorden)gekekendienttewordennaardeeffectenvoordebereikbaarheidingevalvansamenvoegingeneventuelesluitingvanscholen’87.

Wijbaserenonsindithoofdstukopbeleidsstukkenvanschoolbesturenengemeenten,voorzoverbeschikbaar,enderesultatenvande(telefonische)interviewrondeonderschoolbesturenengemeenten.deopsommingvanmaatregelenenactiesdieindrenthezijningezetisnietuitputtend.

6.2.1profileringeenschoolbestuurkanproberenhetmarktaandeelvandescholentevergroten,waardooreigenscholenminderkrimpendandeomgeving.mochtdaarvoorwordengekozen,danisdeinzetvanmarketingencommunicatieeenprobaatmiddelomdekwaliteitendieeenkleineschoolheeftteetaleren.inhetBestuurlijkKoersplanemmenwordtbijvoorbeeldexplicietaandachtgevraagdvoormarketing.

indrenthezienwedatdeprofileringzichrichtopverschillendeterreinen,tewetenop:• deaantrekkelijkheidvanwoon-enwerkomgeving,• desamenwerkingvanscholenmetanderevoorzieningen,• deidentiteit,hetonderwijskundigconceptendekwaliteit.

daarnaastzijnnogenkelevoorbeeldengenoemdvaneenmarketingaanpak.

[85]integraalhuisvestingsplanmeppel(2012).[86]Risicodragenddeelvandeformatie[87]gemeenteemmen,BestuurlijkKoersplan2011-2015.


naar denominatie

16 6openbaar 2.974 3.538 stpromes

7protestants-christelijk pCBomeppel

1rooms-katholiek vCpoZd

1reformatorisch stCatent

1vrijeschool vgpodeZevenster

vrijescholenathena

96 97krimpen met perspectief Demografische ontwikkelingen, gevolgen en kansen voor het Drentse basisonderwijs

profilering - marktaandeel vergroten

Concurrentieaangaan/profilerenopaantrekkelijkewoon/werkomgeving

• nadenkenoverhoejemensenkunttrekkenuitanderedelenvannederland,maarookbijvoorbeelduit

aangrenzendegemeenten(gemeentedeWolden)

• tweeverdienendeouderstrekkenen/ofvasthoudenmetvoorzieningenstructuurindedorpen(gemeenteWesterveld)

profilerenopsamenwerking

• goedesamenwerkingmetvoorschoolsevoorzieningenenmetvoortgezetonderwijs(doorlopendeleerlijnen)(gemeenteemmen)

• onderbrengenvanpeuterspeelzaalwerkbijscholenvooropenbaaronderwijs,vanwegeaanzuigendewerking(gemeentehoogeveen)

profilerenopidentiteit,onderwijskundigconcept,kwaliteit

• extraaanbodvoorhoogbegaafden(pCBomeppel)

• andereschooltijden(stBaasis)

marketing

• “versterkenvanverscheidenheiddoorkrachtigeschoolprofielenendoorte(blijven)zoekennaaronderscheiding.descholenzijnactief

indewijk,hetdorpofdebuurtwaarinzestaan.Zezettenzichinomeenpositiefimagoteverwervenbij(nieuwe)oudersenaantrekkelijkte

zijnvoorstartendeleerkrachten.oudersgaanmeerbewustkiezenvooreenschool;marketingisbelangrijk”

(gemeenteemmen,Koersplanemmen).

• Bedoelingdatallescholenmarketingaanpaktoepassen,volgenmarketingtraining,stimulerenondernemerschap(pricohhoogeveen)

• 2xjaarlijksnieuwsbriefaanouders,website(Cogdrenthe)

6.2.2Quickwinshetaccentvanveelmaatregelenvangemeentenenschoolbesturenindrentheligtmomenteelindesfeervandezogenaamde‘quickwins’,oftewelophetkrimpbestendigmakenvandebedrijfsvoeringvandeschool.hiermeekanopkortetermijn‘winst’wordengeboektenkanzelfstandigevoortzetting(nog)wordengegarandeerd.demaatregelenkomenkortgezegdneerophetaanpassenvanhetuitgavenpatroon,viahetaanpassenvandeformatieofhetvoorkomenvanleegstand.

eenanderegroteuitdagingbijkrimpisombijkleinescholendekwaliteitvanhetonderwijsovereindtehouden.naastdequickwinsophetgebiedvanbedrijfsvoering,bestaanerookquickwinsophetgebiedvankwaliteit.indetabelhieronderwordendeverschillendequickwinsgenoemddieindrenthewordengerealiseerd,ondervermeldingvandegemeenteofschoolbestuurindrenthediehetbetreft.

Quick wins - krimpbestendig maken bedrijfsvoering en kwaliteit

Financiën

• BestuurlijkKoersplan(gemeenteemmen):8maatregelenopeenrijommetfinanciëleproblemenomtegaan.

• invoerent=0systematiekvoorbudgetterenindividuelescholen.(sttalent)

• ZolangmogelijkgebruikmakenvanKleinescholentoeslagenhiermeezolangmogelijkscholenopenhoudeneninstandhouden

huidigelocaties,inclusiefscholendiequaleerlingaantalleningevaarzoneverkeren.(sttalent)

• drukkenmateriëlekosten:nieuweenergiecontracten,nieuwedubbeleramen(Wolderwijs)

• drukkenmateriëlekosten:gezamenlijkeinkoopmetanderebesturen(primahaaenhunze,Cogdrenthe)

huisvesting

• integraalhuisvestingsplan,(gemeentehoogeveen2012)legelokalenverhuren(Westerveld),afbouwhuisvesting,

meerjarenaccommodatieplan(gemeentetynaarlo)

• overlegWolderwijsengemeentedeWoldenoverleegstandbeleid

• Wensdoordecentraliseren(pricohhoogeveen)

• meerjarigonderhouddoordecentraliseren(gemeenteassen)

• samenwerkingscholenenkinderopvang.voorbeeldvankinderopvangbinnendeschool;uitwisselingruimtenenmedewerkers,

vooralsnogmetgeslotenbeurzen.(pinokkioinassen(Cogdrenthe))

personeel

Flankerendpersoneelsbeleid

• diversebesturenvoorbijzonderonderwijssprekenhieroverinplatformchristelijkonderwijsdrenthe

• vacaturestopvoordirecteuren(gemeenteemmen)

• stopopinhurenvanderden(gemeenteemmen)

• Leeftijdsbewustpersoneelsbeleid(Wolderwijs)

• inzetuitzendkrachten(opoBorger-odoorn,Wolderwijs)88

• meerjarenformatieplan(oponoordenveld)(primahaaenhunze)

• BijaanstellingsbeleidnoggebruikmakenvanRddF(RisicodragenddeelFormatie)(Wolderwijs)

• nieuwformatiebeleid(Krimp/groeiscenario)alsreactieopnieuwegroeiregeling2010(pricohhoogeveen)89

nieuwemanagementstructuren

• meerschoolsedirecteuren,in2015moeten5onderwijsteamswordengerealiseerdenheeft1directeurdeleidingover2scholen(sttalent)90

• (flexibele)bovenschoolseonderwijsteams(gemeenteemmen)

• samenwerkinginbovenschoolseteams(Wolderwijs),met1directeur.Binnen3jaarterugnaar7directeuren.

Kwaliteit

• algemeen:traject‘opbrengstgerichtwerken’vanuitagendavoordeveenkoloniën(viviani,primah,sKod,openbaaronderwijsemmen)

• professionelekwaliteit:meerjarenformatieplanbovenschoolseteams-sturenopkwaliteit(primahaaenhunze)

• didactische/organisatorischekwaliteit:strategischbeleidsplanmetvisieopkrimp,visieopkwaliteitenhoekwaliteittemeten

(pentaprimair)

• Leerkrachtensturenopkwaliteit-meerjarenformatieplan(Wolderwijs)

• pedagogischekwaliteit:nauwkeurigereverdelingimpulsgelden(bedoeldvoorscholenmetveelachterstandsleerlingen)uit

postcodegebieden(alteveer).dietoewijzinggebeurtnuopbasisvanpostcode,maardatheefterineenaantalgemeententoegeleid

dathetgeldisterechtgekomenbijscholendiedatnietnodighebben.

6.2.3samenwerkingzonderfusiesamenwerkingtussenscholenenanderepartijenwordtopeenaantalverschillendemanierenvormgegeven.eenaantalschoolbesturenwerktmetbovenschoolseonderwijsteamsdiehetonderwijsopverschillendelocatiesverzorgen,meteendirecteurdieopverschillendelocatiesleidinggeeft.enkelegemeentenindrenthestimulerenmethunaccommodatiebeleidsamenwerkingsverbandendoorscholenondertebrengeninBredescholenenmFa’senaantesturenophetgezamenlijkgebruikvandezegebouwen.

eenaantalschoolbesturenstreefternaaromoudersendorpsbelangenalineenvroegstadiumtebetrekkenalsersprakeisvandreigingvansluitingvankleinescholenenhenopdiemanieralvasttelatenwennenaansamenwerking.

[88]WolderwijsFlankerendbeleid1augustus2011tot1augustus2014[89]groei-enkrimpregelingpersonelebekostiging,2011pricoh[90]sttalentexperimenteertmetonderwijsteamswaarbijeendirecteurmeerderescholenaanstuurtendeleerkrachtenvandiescholenzietalséénteam.


samenwerken zonder fusie

Clustering

• visiedocument2012overtoekomstopenbarescholen:BestuurlijkKoersplan(gemeenteemmen)

• Clusteringscholeninaantalonderwijsvoorzieningenmetaanvullendevoorzieningen(kdv,psz)inmFa.vervoerbinnencluster.

(gemeenteBorger-odoorn)

• onderbrengenvanpeuterspeelzaalwerkbijopenbaaronderwijsscholen,vanwegeaanzuigendewerking(gemeentehoogeveen)

Fusie

• alsschoolgaatsluiten:altijdfuseren,nietzomaarsluiten.Want:vergoeding(inclusiefKst)opbasisvanaantalkinderenvoorfusie

gaatmeenaarfusieschool.(gemeenteBorger-odoorn)

• augustus2012fusievanopenbarescholend’ekkelboomendeZwermkorfinZuidwoldetotnieuweopenbareschool‘tgroenehart,

diezichverderontwikkelttotbredeschool.(gemeentedeWolden)

Fusieovergrenzenvandenominatieheen

• onderzoekvansamenwerkingsvormen:organisatiebijeenkomstover“hoestaanwetegenoversamenwerkingsscholen(christelijken

openbaaronderwijs)ookmetanderedenominaties(onderwijsstichtingarcade,pentaprimair)

Realisatiesamenwerkingsscholen

anno2012zijnerindrenthedriesamenwerkingsscholengerealiseerd.91

• Basisschool Hijken (sinds2010):samenwerkingopenbaarenchristelijkonderwijsonderopenbaarbestuur(CogdrentheenoBomd)

• Samenwerkingsschool Oostermoer ingieterveen(sinds1990):samenwerkingopenbaarenchristelijkonderwijsondereennieuw

opgerichtbestuur,een1-pitter.

• Jenaplanschool Kristallainemmen(2009):samenwerkingtussenprotestantschristelijkenkatholiekonderwijs,eenzogenaamde

interconfessioneleschool.aanvankelijkondernieuwbestuurstichtingdelflanden.in2012overhevelingnaarstichtingKatholiek

onderwijsemmen.

schoolbestuurlijkeschaalvergroting

• pilotverkenningbestuurlijkesamenwerkingoffusieCog-oBomd

Regionalesamenwerking

• verkennensamenwerkinginregionaalverband,met5gemeenten,schoolbesturen,etc.(pentaprimair)

• emmen:“ingebiedenwaarsprakeisvangemeentegrenzenmetomliggendeschoolbesturen(Borger-odoornenCoevorden)

dientgekekentewordennaardeeffectenvoordebereikbaarheidingevalvansamenvoegingeneventuelesluitingvanscholen”92.

6.3 samenvatting

indrenthespeelthetthemakrimpendescholenintoenemendemateeenrolinbeleidenpraktijkvangemeentenenschoolbesturenindrenthe.hettijdstipwaaropkrimpzichmanifesteertenhettempospeleneenbelangrijkerolindekeuzevanhetmomentwaaropgemeentenenschoolbesturenmaatregelengaannemen.

gemeentenenbesturenindrenthenemenmaatregelenenoplossingenophetterreinvan:

• profilering• Quickwinsomorganisatiekrimpbestendigtemaken• samenwerkingzonderfusie,en• schaalvergroting,fusieenclustering

samenwerken zonder fusie

Wennenaansamenwerken

• Bijdreigingvansluitenvankleineschooltijdigincontactmetoudersendorpsbelangen.(Wolderwijs)

• samenwerkingopmaat:Kleinescholendierichtingondergrensgaan,ineenvroegstadiumkoppelenaaneennabijgelegengrotereschool

enlatensamenwerken.aanelkaarlatenwennenvankinderen,oudersenteams.(primahaaenhunze,gemeenteemmen)

samenwerkenmetanderescholen

• meerschoolsedirecteuren,in2015moeten5onderwijsteamswordengerealiseerd,waarbij1directeurdeleidingheeftover2scholen

(sttalent)

• (flexibele)bovenschoolseonderwijsteams(gemeenteemmen)

• samenwerkinginbovenschoolseteamsmet1directeur.Binnen3jaarterugnaar7directeuren(Wolderwijs)

samenwerkingopbestuurlijkniveau

• gezamenlijkeinkoopvanscholen.over4jaarmogelijk1stafbureau.(Wolderwijs)

gezamenlijkgebruikvangebouw

• geennieuwescholenbouwen;alsernieuwehuisvestingmoetkomendaninmFa’sendaarmeestimulerenvansamenwerkingsverbanden

(gemeentehoogeveen)

• strevennaarmultifunctionaliteit,alshetpast.ingasselternijveenzitteneenopenbareeneenchristelijkeschoolin1pand.allesis

gescheideninditmFa.erwordtalleengezamenlijkgebruikgemaaktvanhetschoolplein(opverschillendetijden)

• Beleid:scholenonderbrengenineenmFa(gemeentetynaarlo:doelom50%inmFaondertebrengen),opstellenvanaccommodatie-

plannenperkern.gemeentetynaarlowilstimulerendatdorpen/kernensamenmetdeschoolomtafelgaant.b.v.deleefbaarheid.

deschoolisdaarbijeenbelangrijkinstituut.

• samenwerkinginBredeschool(Wolderwijs)

samenwerkingscholenenkinderopvang

• voorbeeldvankinderopvangbinnendeschool;uitwisselingruimtenenmedewerkers,vooralsnogmetgeslotenbeurzen.

(pinokkioinassen(Cogdrenthe))

6.2.4schaalvergroting:fusieenclustering

schaalvergrotingkrijgtindrentheopverschillendemanierenvorm.schoolbesturenkiezenbijvoorkeurnietvoorsluitingvanscholen,hetzounamelijkbetekenendatdebekostigingvandegeslotenschool,inclusiefdeaantrekkelijkekleinescholentoeslag,inéénklapwegvalt.Bijfusiegaatdebekostigingmeenaardefusieschool,waarnadekleinescholentoeslaggeleidelijkwordtafgebouwd.indrentheisooksprakevanfusieovergrenzenvandenominatieheen:erzijninmiddelsdriesamenwerkingsscholenwaarinopenbaarenchristelijkonderwijssamenwerken.

deeersteverkenningenvanbestuurlijkesamenwerkingoverdegrenzenvandeeigendenominatieheenkomenopgang.meerdereschoolbesturenonderzoekendeverschillendemogelijkesamenwerkingsvormenenditleidtineenaantalsituatiestotconcreteverkenningenvanbestuurlijkesamenwerkingmet(meerdere)gemeentenenschoolbesturen.darbijisooksprakevanregionaleverkenningen,waarbijaandachtwordtgeschonkenaanspreidingenbereikbaarheidvandenominatiesenonderwijsmethoden. [91]pentaprimair,metdriescholenin

gemeentenoordenveld,heeftookervaringmeteenfusietotsamenwerkingschoolnetoverdeprovinciegrens:samenwerkingsschooldeaquarelinsebaldeburen,eensamenwerkingtussenopenbaarenchristelijkonderwijs,onderopenbaarbestuur.in2012volgtmogelijkeensoortgelijkefusieinBoerakker.[92]gemeenteemmen,BestuurlijkKoersplan2011-2015,verrassendpassend


De uitdaging van dalende leerlingenaantallen is groot• hetbasisonderwijsindrenthestaathetkomenddecenniumvoordegroteuitdagingomzichaantepassenaaneensterkedalingvanhetaantalleerlingen.• indrenthealsgeheelzalhetaantalbasisschoolleerlingenkrimpenmet13%indeperiodetussen2011en2020.insommigegemeentenlooptdedalingindezelfdeperiodeoptot30%.dekrimpslaathethardstetoeingemeenteWesterveld,deWolden,midden-drentheenaaenhunze(allemeerdan25%).• verschillendeprognosemodellenleidentotverschillendeprognoses,maardetrendisinallegevallendezelfde:dedalingdieinsommigegemeentenaleenaantaljaargeledenisingezet,zaldekomendejarenverderdoorzetten.• dedalendeleerlingenaantallenstellenscholenenschoolbesturenvoorgrotevraagstukken,metnameophetgebiedvanfinanciënenonderwijskwaliteit.alsscholensluiten,spelenerdaarnaastookvraagstukkenophetgebiedvandiversiteitenleefbaarheid.

maar krimp biedt ook kansen• Krimpdwingtbetrokkenentoteenherbezinningopessentiëlezakenalsdegewenstekwaliteitenspreidingvanonderwijsvoorzieningen,enkandaarmeeeenimpulsgevenaankwaliteitsverbetering.de‘wetvandestimulerendeachterstand’kanervoorzorgendatpartijendekrimpnietalleengaan‘begeleiden’,maarook‘benutten’.erkomenindetoekomstwellichtminderscholenindrenthe,maaralshetprocesingoedebanenwordtgeleid,kunnenditwelbéterescholenworden.

krimp heeft financiële consequenties …• degevolgenvankrimpvoorhetbasisonderwijsstrekkenzichuitoververschillendeterreinen:financiën,onderwijskwaliteit,diversiteitenleefbaarheid.• Allescholendietemakenhebbenmeteendalingvanleerlingenaantallenkrijgentemakenmetvraagstukkenophetgebiedvanbedrijfsvoering(financiën,personeel,huisvesting).ditheefttemakenmethetverschijnselvanderemanentiekosten:minderleerlingenbetekentminderinkomsten,terwijldekostenvoorhuisvestingenpersoneelvooreendeelgelijkblijven.• dedalendeinkomstenwordenslechtstendelegecompenseerddoordekleinescholentoeslag.• definanciëlegevolgenvankrimpkunnenschoolbesturendoenbesluitenomscholensamentevoegenoftesluiten.

conclusies& aanbevelingen 7


“ nusteedsminderoudershunschoolkeuzebaserenopdedenominatievaneenschool,zoudenschoolbesturenzichhierwellichtookminderdrukoverhoevenmaken.Zijkunnenhunenergiedanookbeterrichtenopsamenwerken,inwatvoorvormdanook,methetdoelinkrimpregio’sgoedonderwijsovereindtehouden.

Bijbesluitvormingoverinstandhoudingvanscholenisdiversiteitvanhetaanbodeenaandachtspunt.hoeditvormkrijgt,isafhankelijkvandelokalesituatie.Keuzemogelijkhedenophetgebiedvanlevensbeschouwelijkonderwijskunnenookbinneneenschoolgeorganiseerdworden.

een dorp zonder school kan ook leefbaar zijn• Wanneerdelaatsteschoolineendorpdichtgaat,danspelenerookvraagstukkenophetgebiedvanleefbaarheid.onderbewonersleeftvaakdevreesdateendorpzonderschoolminderleefbaarwordt.onderzoektoontechteraandatergeendirectverbandis:deaanwezigheidvaneenschoolineendorpisgeenvoorwaardevoorleefbaarheid.hetiswelvanbelangdatinwonersvaneendorpelkaarérgenskunnenontmoeten.• hetisnietwaarschijnlijkdatsluitingvanscholenzalleidentoteenleegloopvandorpen.• sluitingvaneenschoolsteltgemeentenenschoolbesturenwelvoordevraagofzijvoorzieningenwillentreffenophetgebiedvanleerlingenvervoer.

tijdig handelen is nodig• goedinspelenopdeontwikkelingenbetekentvoorschoolbesturendatzijtegelijkvervooruitmoetenplannenénflexibelmoeteninspelenopdekortetermijn.• omdegevolgenvankrimpgoedtekunnenopvangen,istijdiginactiekomenvanessentieelbelang.hetbedenken,plannenenuitvoerenvanmaatregelenisimmerseerdereenkwestievanjarendanvanmaanden.degeschiedenisleertdatschoolbestureneengrootrisicolopenomkostbare(onderwijs-)middelenteverliezenalszepasinactiekomenwanneerhunleerlingenaantallenaldalen.

“ gatijdiganticiperen:wachtalsgemeenteniettotdekrimpalisingezet;wachtalsschool(bestuur)niettoteenschoolindeproblemenkomt.Werkmetmeerjarenformatieplannengebaseerdopgoedeprognoses,ensteldezeplannenbijwanneerdedemografischeontwikkelingendaaromvragen.

instandhouding kleine scholen is een keuze• Wanneerhetaantalleerlingenopeenkleineschooldriejaaronderdewettelijkeopheffingsnormvan23leerlingenkomt,stoptderijksbekostiging.Zolanghetaantalbovendeopheffingsnormblijft,isopenblijvenofsluiteneenkeuzevanhetschoolbestuur-eninhetgevalvanhetopenbaaronderwijsookvandegemeente.• debelangrijksteargumentenomeenkleineschoolopentehoudenliggenophetterreinvanleefbaarheidendiversiteit.debelangrijksteargumentenomtotsluitingovertegaanliggenophetvlakvankwaliteitenbedrijfsvoering.steedsmeerpartijenvindendatkwaliteitzwaarderzoumoetenwegendannabijheid,enookzwaarderdandiversiteit.Zijpleitendaaromvoorhetclusterenenopschalenvanbasisscholen.

standpunten over instandhouding liggen soms ver uiteen• dediscussielijktsomsvanuittweewereldengevoerdteworden,metaandeenekantdeschoolbesturendiepleitenvoorclusteringvanuitargumentenophetgebiedvanfinanciënenkwaliteit,enaandeanderekantbewoners(enpolitici)diepleitenvoorinstandhoudingvankleinescholenvanuithetoogpuntvanleefbaarheid.emotiesspeleneengroterol:dorpsbewonerszijnvaakzeergehechtaan‘hun’school.

... personele consequenties …• Krimpzorgtervoordaternauwelijksnieuwedocentenkunnenwordenaangesteld,enmogelijkdocentenontslagenmoetenworden.ditzorgtvoorvergrijzingvanhetpersoneelsbestand,methogerekosten.optermijnkandevergrijzingzorgenvooreendocententekort.• drentheheefterbelangbijomhoogopgeleidewerknemerstebehoudenvoorderegio.

“ doeonderzoeknaardemogelijkhedenvooreenregionaalmobiliteitscentruminsamenwerkingmetanderesectoren,omovertolligeleerkrachtentebegeleidenvanwerknaarwerkoftijdelijkineenanderesectorondertebrengen(detachering),zodatzeweerinhetonderwijskunneninstromenalsdaarindetoekomstmeervraagnaarleerkrachtenontstaat.

... en consequenties op het gebied van kwaliteit• daalteenschoolondereenbepaaldaantalleerlingen,danontstaanerknelpuntenophetgebiedvanonderwijskwaliteit.deonderwijsinspectieconstateertdatkleinescholenvaker‘(zeer)zwak’zijn.Kleinescholenzijnkwetsbaar:zowelophetgebiedvanorganisatorischekwaliteit,alsvandidactische,pedagogischeenprofessionelekwaliteit.• eenkleineschoolbrengtrisico’smetzichmeevoordesociaal-emotioneleontwikkelingenvoordeonderwijsprestaties.Bovendienkomtdeprofessionelekwaliteitvanleerkrachtenenmanagementonderdruk,terwijldezejuistvancruciaalbelangzijnvoordeonderwijsprestaties.eenkleineschoolwordtdaarmeeergkwetsbaar.• steedsmeerschoolbesturenberadenzichopdegewensteminimumomvangvooreenschoolvanuithetoogpuntvankwaliteit.ditkanuitmondeninhetbesluitomscholensamentevoegen:hetzijverschillendescholenbinnenéénbestuur,hetzijoverdegrenzenvandenominatiesheen.

“ hetisdevraagofdevoordelenvankleinschaligheidopeenkleineschoolopwegentegendenadelen.aandachtvoorhetbehoudvankwaliteitopkrimpendescholenisessentieel.scholenmoetenmetoudershetgesprekaangaanoverwaternodigisomkwaliteitteblijvenbieden,enofhetmogelijkisopeenkleineschooldegewenstekwaliteitduurzaamtegaranderen.

als scholen sluiten, heeft dit gevolgen voor diversiteit van het aanbod• alsgevolgvandedalendeleerlingaantallenzaleenaantalscholenonderdewettelijkeopheffingsnormvan23leerlingenkomen.hoeveelditerzullenzijn,islastigtezeggen.hetisimmersniettevoorspellenhoeveelouderservoorzullenkiezenomhunkinderennaareenandereschooloverteplaatsenwanneerhetaantalleerlingenondereenvoorhenaanvaardbaarminimumzakt;doordit‘katalysatoreffect’kaneenschoolsnellerdanverwachtonderdeopheffingsnormkomen.• alsscholendedeurensluiten–hetzijomdatzijonderdeopheffingsnormkomen,hetzijomdathetschoolbestuurvanwegefinanciëleoverwegingenofoverwegingenophetgebiedvankwaliteitbesluitdatdeschoolnietlangerzelfstandigkanblijvenvoortbestaan-dankandatgevolgenhebbenvoordediversiteitvanhetonderwijsaanbodineendorpofregio.hetgaathierbijzowelomdiversiteitindenominaties,alsomkeuzemogelijkhedenophetgebiedvanonderwijsrichtingen.• voordemeesteoudersspeeltdenominatieoverigenseensteedsmindergroterolbijhunschoolkeuze.verminderdediversiteitophetgebiedvandenominatieshoeftwellichtgeengrootprobleemteworden.• schoolbesturenhechtenvaaksterkerdanoudersaandiversiteitindenominaties.tochwileenaantalschoolbestuurdersvanbijzonderonderwijsdediscussieaangaanoveridentiteit.Zijwillenopzoekgaannaareennieuwe,gezamenlijkeidentiteitoverdegrenzenvandenominatiesheen.drenthekentaltweesamenwerkingsscholeneneenschoolwaarinchristelijkenopenbaaronderwijssamenwerkt,onderopenbaarbestuur.eendeelvandeschoolbestuurdersvreestechterdatwanneerzijsamenwerkingzoekenmetscholenvananderedenominaties,eendeelvandeoudersoverstaptnaareenandereschoolmeteenduidelijker(christelijk)profiel.• indemeestedorpenindrentheisnuoverigensalweinigkeuzemeer.65dorpenhebbenslechtséénschool,41dorpenhebbenhelemaalgeenschool.erzijn36dorpenwaaroudersnogdekeuzehebbenuitmeerdanééndenominatie;inslechts15dorpenisernogkeuzeuitmeerdanéénonderwijsrichting.


• schaalvergrotingkanookzorgenvooreenbesparingopoverheadkosten.

“ denknaoverdegewensteschaalgroottevanbesturen,inrelatietotdekostenenkwaliteitvandedirectieenondersteunendediensten.

afstemming vraagt om regie• afstemmingtussenschoolbesturenengemeentenisooklastigvanwegedenadrukdiesommigebesturenleggenophundenominatieveidentiteit.vanuitdezegedachtezienzijanderebestureneerderalsconcurrentdanalspotentiëlesamenwerkingspartner.• ditroeptdevraagopwelkepartijervoorkanzorgendatbesturenmetelkaaromtafeltegaan.

“ gemeentenkunnenzichoplokaalniveaualsregisseuropstellenomafstemmingensamenwerkingtotstandtebrengen.dezerolisgelegitimeerdvanuithunverantwoordelijkheidvoordeleefbaarheidvanwijkenendorpenenhetaccommodatiebeleid.

eenaantalvraagstukkenisgemeentegrensoverschrijdend;ookbetrokkenheidvandeprovincieisdaaromlegitiem.deregionalekrimpagendadieopditmomentinontwikkelingis(insamenwerkingmethetministerievoorBZK),biedthiervoorwellichtaanknopingspunten.

krimp vraagt om maatwerk …• hetbepalenvandetoekomstvanscholenismaatwerk;elkesituatieisanders.hetmaaktuithoedun-ofdichtbevolkteengebiedis,hoeveelscholenerinhetgebiedstaan,wathunhuidigleerlingaantalis,hundenominatieveachtergrondenhunonderwijskundigconcept.ditisimmersbepalendvoordevoedingsgebiedenvandescholenineengebied.geografischeencultuurhistorischefactorenkunnenvaninvloedzijnopdebeslissingomscholenvanbepaaldedorpenaldannietsamentevoegen.• Bijhetformulerenvanbeleidopdemiddellangetermijnzijngoedeenactueleprognoses,dierekeninghoudenmethetvoedingsgebiedenhetmarktaandeelvanscholenessentieel.

“ hetgesprekoverknelpunten,oplossingenendaarmeeoverdetoekomstvanscholenmoetoplokaalniveaugevoerdworden,opbasisvanlokaleenactueleinformatie.

… en om het betrekken van alle betrokkenen• naastdeformelebeslissers(schoolbesturen,gemeenten)zijnookanderebetrokkenenbelangrijkbijhetformulerenvanbeleidvoordemiddellangetermijn.ouderszijndebelangrijkste.Wanneerouderservoorkiezenomhunkinderennaareenandereschooltesturenomdatzijeenschooltekleinvindenworden,danstaanbeleidsmakersmetlegehanden.alleendaaromishetalvanbelangomouderszovroegmogelijktebetrekkenbijbesluitvorming.opdezemanierkanveelweerstandvoorkomenworden.

“ maakoudersineenvroegstadiumdeelgenootvandeknelpuntendiehetgevolgzijnvankrimp;confronteerzenietmeteenoplossingalshettrajectalgelopenis.

eengesprekmetoudersendorpsbewonersiszekernodigalsdedemografischeveranderingenervoorzorgendatdelaatsteschoolineendorpgeslotenwordt.hetgesprekmoetdangaanoverdevraagwatnodigisomdeleefbaarheidtewaarborgen.tedenkenvaltaanleerlingenvervoer,maarookaaneenalternatiefvoordeontmoetingsfunctievaneenschool.

“ vooreenvruchtbarediscussieoverdetoekomstvankleinescholenmoetenbetrokkenenredenerenvanuithungezamenlijkbelang:goedonderwijsbereikbaarhoudenvoordekinderenindrenthe.

Wanneerschoolbesturenengemeentenvanplanzijnomscholentefuserenofsluiten,moetenzijooghebbenvoordeemotiesvanoudersendorpsbewoners.ditvraagteenzorgvuldige,betrokkenstijlvancommuniceren.

gahetgesprekmetoudersoverdetoekomstvaneenkleineschoolalineenvroegtijdigstadiumaan,dusruimvoordatdeopheffingsnorminzichtkomt.Laatoudersmeedenkenoveroplossingen.

gaalsschoolbestuurookineenvroegtijdigstadiumhetgesprekaanmetandereschoolbesturenoverdegewenstespreidingvanonderwijsvoorzieningenineenregio.

kwaliteit vraagt om schaalvergroting…• veelschoolbesturenstrevennaareenondergrensvan80tot100leerlingen,omdathetbijdieomvangmogelijkisomviercombinatieklassenteformerenénfinancieelgezondteopereren.daarmeekandekwaliteitbeterwordengewaarborgd.• opditmomentzijnerindrenthe85scholenmetminderdan80leerlingen.eenruweschattinglaatziendatbijongewijzigdbeleidin2020114scholenminderdan80leerlingenhebben(38%).erzijnopditmoment116scholenmetminderdan100leerlingen.in2020zullenditerruim140zijn,bijongewijzigdbeleid.

“ denknaoverdegewensteschaalgroottevanhetbasisonderwijs,inrelatietotfinanciënenonderwijskwaliteit.

… en/of om vormen van samenwerking• naastopschalingisernogeenoplossingdenkbaarvoordreigendkwaliteitsverlies:werkeninbovenschoolseonderwijsteams.ditbiedteenoplossingvooreenaantalproblemenophetgebiedvanfinanciënenkwaliteit.hetisechterdevraagofditoplangeretermijnafdoendeis,wanneerdeleerlingaantallenblijvenkrimpen.

krimpstrategie vraagt om afstemming• geenenkelschoolbestuurkandeuitdagingenwaarkrimphenvoorsteltalleenaan.hetvereisteveranderingsprocesvergtsamenwerkingmetgemeenten,metandereschoolbestureninderegio,metheteigenpersoneel,metmedezeggenschapsraden,metoudersenleerlingenenmetdorpsradenenlokalebelangengroepen.• alsschoolbesturenbesluitentotfusieofsluitingvanscholenzonderditaftestemmenmetanderebestureninderegio,bestaathetgevaardaterwillekeurigegatenvalleninhetonderwijslandschap.Wanneerdatgebeurt,komendediversiteitenbereikbaarheidvanhetonderwijsingevaar.

“ schoolbesturenmoetenonderlingenmetgemeentenafstemmenoverdegewenstetoekomstigespreidingvanonderwijsvoorzieningeninderegio.

bestuurlijke schaalvergroting wellicht gewenst• eenbelemmerendefactorbijafstemmingtussenschoolbesturenengemeentenisdebestuurlijkeversnippering:indrenthezijn37schoolbesturenactief.• Krimpvraagtveelvaneenbestuur.hetbepalenvaneengoede(meerjaren-)strategiestelthogeeisenaandeexpertisediebinneneenbestuuraanwezigis.vooreenkleinbestuurishetvaaklastigeromallebenodigdedeskundigheidinhuistehebben.ditkaneenredenzijnombestuurlijkeschaalvergrotingteoverwegen.

106 107bijlage

gemeente pLaatsnaam naamsChooL denominatie ondeRWiJsRiChting aantaLLeeRLingen* naamsChooLBestuuR

aaenhunze anloo Basisschoolanloo openbaar . 89 primahaaenhunze annen Basisschooldeeshoek openbaar . 392 primahaaenhunze annerveenschekanaal BasisschooldeBadde openbaar . 51 primahaaenhunze eext BsprWillemalexander openbaar dalton 153 primahaaenhunze eexterveen Basisschdespringplank openbaar . 67 primahaaenhunze ekehaar Basisschoolekehaar openbaar . 44 primahaaenhunze gasselte oBsdedobbe openbaar . 106 primahaaenhunze gasselternijveen J.emmenschool openbaar . 77 primahaaenhunze gasselternijveen C.d.s.‘tKompas prot-christelijk dalton 129 Conodaaenhunze gasselternijveenschemond oBsdepeppel openbaar dalton 28 primahaaenhunze gieten Basisschooldemarke prot-christelijk dalton 53 Cogdrentheaaenhunze gieten BasisschoolBonnen openbaar . 158 primahaaenhunze gieten Basisschoolgieten openbaar . 294 primahaaenhunze gieterveen samenwerkingsschooloostermoer algemeenbijzonder dalton 116 BestuurscommissiesWsoostermoeraaenhunze grolloo Basisschooldedrift openbaar . 95 primahaaenhunze nieuwannerveen Basisschooltriangel openbaar . 46 primahaaenhunze Rolde BasisschoolJanthies openbaar . 338 primahaaenhunze schipborg BasisschdeWaterburcht openbaar . 30 primahassen assen RkBasisschoolvredeveld Rooms-katholiek . 105 mgrnienhausstichtingassen assen mariainCampisschool Rooms-katholiek . 109 mgrnienhausstichtingassen assen oBsdedriemaster openbaar . 111 plateauopenbaaronderwijsassen assen Basisschoolhetoctaaf prot-christelijk . 123 Cogdrentheassen assen deRegenboog prot-christelijk Jenaplan 141 Cogdrentheassen assen vrijeschoolassen antroposofisch vrijeschool 149 vrijeschoolassenassen assen Basisschooldevuurvogel openbaar Jenaplan 159 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen deLichtbaak prot-christelijk . 196 Cogdrentheassen assen Basisschoolvalkenhorst openbaar . 198 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen hetKompaspCBasissch prot-christelijk . 201 Cogdrentheassen assen gBsdeparel geref.vrijgemaakt . 206 vgponnassen assen gerefBasisschdeCirkel geref.vrijgemaakt . 209 vgponnassen assen Baggelhuizenschool openbaar . 240 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen develdkei openbaar . 242 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen o.b.s.theothijssen openbaar dalton 244 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen dedriesprong geref.vrijgemaakt . 296 vgponnassen assen emmaschool openbaar . 304 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen deKloostertuin prot-christelijk Jenaplan 329 Cogdrentheassen assen oBsheksenketel openbaar . 346 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen ChrBshetKrijt prot-christelijk . 384 Cogdrentheassen assen descharmhof prot-christelijk . 395 Cogdrentheassen assen deBorg prot-christelijk dalton 430 Cogdrentheassen assen hetsterrenschip openbaar . 432 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen oBsKloosterveen openbaar dalton 617 plateauopenbaaronderwijs.assenassen assen Bsdemarskramer openbaar . 648 plateauopenbaaronderwijsassenBorger-odoorn tweedeexloërmond BasisschooldeWegwijzer prot-christelijk . 90 ConodBorger-odoorn tweedeexloërmond oBsdeWesthoek openbaar . 92 opoBorger-odoornBorger-odoorn Borger ChrBasisschooldeBorgh prot-christelijk . 130 ConodBorger-odoorn Borger Burggrollemanschool openbaar montessori 305 opoBorger-odoornBorger-odoorn Buinen deBuyne openbaar . 60 opoBorger-odoornBorger-odoorn drouwen deekkelhof openbaar . 73 opoBorger-odoornBorger-odoorn ees daltonschoolees openbaar dalton 62 opoBorger-odoornBorger-odoorn exloo oBsdeZweng openbaar . 115 opoBorger-odoorn

* per1-10-2011(opgaveschoolbestuur)

** geenopgaveschoolbestuur;

leerlingenaantalper1/10/2011volgensduobijlage ischolen in Drenthe per 1/10/2011

108 109bijlage


Borger-odoorn Klijndijk Bs‘tschienvat openbaar . 64 opoBorger-odoornBorger-odoorn nieuw-Buinen pCBasisondnieuwBuinen prot-christelijk . 41 ConodBorger-odoorn nieuw-Buinen nieuwBuinen75 openbaar . 76 opoBorger-odoornBorger-odoorn nieuw-Buinen oBsdepoolster openbaar . 135 opoBorger-odoornBorger-odoorn nieuw-Buinen ChrBasisschdeKlister prot-christelijk . 289 ConodBorger-odoorn odoorn BsdeWeiert openbaar . 178 opoBorger-odoornBorger-odoorn valthe ChrBasisschooldeBark prot-christelijk . 35 vivianiBorger-odoorn valthe BsdeLinderakkers openbaar . 74 opoBorger-odoornBorger-odoorn valthermond RehobothBasisschool prot-christelijk . 119 ConodBorger-odoorn valthermond deaanloop openbaar . 143 opoBorger-odoornBorger-odoorn Zandberg stJosephschool Rooms-katholiek . 82 mgrnienhausstichtingCoevorden aalden ChrBsdeschutse prot-christelijk . 65 vpCBoCoevordenCoevorden aalden oBsdeanwende openbaar . 234 onderw.stichtingarcadeCoevorden Coevorden oBsWilhelmina-school openbaar . 68 onderw.stichtingarcadeCoevorden Coevorden mijndertvdthynenschool prot-christelijk . 71 vpCBoCoevordenCoevorden Coevorden BasisschoolpantaRhei Rooms-katholiek . 80 stCatentCoevorden Coevorden paulKrugerschool prot-christelijk . 180 vpCBoCoevordenCoevorden Coevorden oBsBuitenvree openbaar . 204 onderw.stichtingarcadeCoevorden Coevorden dr.picardtschool prot-christelijk . 215 vpCBoCoevordenCoevorden Coevorden sintWillibrordus Rooms-katholiek . 265 stCatentCoevorden Coevorden parkschoolvopbBso openbaar . 297 onderw.stichtingarcadeCoevorden dalen BurgWesselsBoerschool openbaar . 404 onderw.stichtingarcadeCoevorden dalerpeel Willemalexanderschool prot-christelijk . 84 vpCBoCoevordenCoevorden dalerveen stidal-school openbaar . 69 onderw.stichtingarcadeCoevorden deKiel C.B.s.deKiel prot-christelijk . 37** vpCBoCoevordenCoevorden erm Basisschoolermdepiramide openbaar . 50 onderw.stichtingarcadeCoevorden gees oBsdeKlimop openbaar . 46 onderw.stichtingarcadeCoevorden gees prot.Chr.BasisschRehoboth prot-christelijk . 50 vpCBoCoevordenCoevorden geesbrug pCBasisschdeWegwijzer prot-christelijk . 53** vpCBoCoevordenCoevorden geesbrug oBsdeZwarm openbaar . 68 onderw.stichtingarcadeCoevorden noord-sleen Basisschdevlinderhof openbaar . 90 onderw.stichtingarcadeCoevorden oosterhesselen obsdeWoert openbaar . 157 onderw.stichtingarcadeCoevorden schoonoord Basisschdeslagkrooie prot-christelijk . 85** vpCBoCoevordenCoevorden schoonoord BurgemeestervRoyensch openbaar . 134 onderw.stichtingarcadeCoevorden sleen ChrBasisschdeFontein prot-christelijk . 103 vpCBoCoevordenCoevorden sleen Basisschooldeakker openbaar . 128 onderw.stichtingarcadeCoevorden sleenwijksmoer sinttheresiaschool Rooms-katholiek . 115 stCatentCoevorden Wachtum marke-school openbaar . 30 onderw.stichtingarcadedeWolden alteveer BasisschooldeWegwijzer prot-christelijk . 161 vervoorprotchrbasisonderw.deWolden ansen oBs‘tveurlaand openbaar . 20 WolderwijsdeWolden deWijk Basisschooldehorst openbaar . 280 WolderwijsdeWolden drogteropslagen Reestzicht openbaar . 38 WolderwijsdeWolden echten Basisschool‘techtenest openbaar . 37 WolderwijsdeWolden Kerkenveld oBsdeBosrand openbaar . 41 WolderwijsdeWolden Koekange prinsJohanFrisoschool prot-christelijk . 81 vCpoZddeWolden Koekange deRozebottel openbaar . 129 WolderwijsdeWolden Linde oBsdeLindert openbaar . 43 WolderwijsdeWolden Ruinen Basisschool‘toelebrod openbaar . 293 WolderwijsdeWolden Ruinerwold Basisschoolharmvonck prot-christelijk . 37 vCpoZddeWolden Ruinerwold pCBsdearendsvleugel prot-christelijk . 81 vCpoZddeWolden Ruinerwold oBsdeWezeboom openbaar . 96 WolderwijsdeWolden Ruinerwold oBsdedissel-daltonsch openbaar dalton 218 Wolderwijs

110 111bijlage


deWolden veeningen devaarboom openbaar . 32 WolderwijsdeWolden veeningen esdalschool openbaar . 47 WolderwijsdeWolden Zuidwolde deZwermkorf openbaar . 101 WolderwijsdeWolden Zuidwolde ChrBsdehoeksteen(cbsdeheidevlinder) prot-christelijk . 112 vCpoZddeWolden Zuidwolde pCschooldeZaaier(cbsdeheidevlinder) prot-christelijk . 118 vCpoZddeWolden Zuidwolde deekkelboom openbaar . 234 Wolderwijsemmen Barger-Compascuum ChrBasisschdehille prot-christelijk . 42 vivianiemmen Barger-Compascuum Basisschoolsttheresia Rooms-katholiek . 135 sKodemmen emmen Kristalla prot-christelijk Jenaplan 40 vivianiemmen emmen devrijeschoolmichael antroposofisch vrijeschool 57 vrijescholenathenaemmen emmen oBs2emmenmrvegter openbaar . 68 gemeenteemmenemmen emmen CBhettalent interconf. . 71 stdelftlandenemmen emmen delftlanden openbaar . 75 gemeenteemmenemmen emmen oBshetRietveld openbaar . 82 gemeenteemmenemmen emmen Kristalla Rooms-katholiek Jenaplan 84 sKodemmen emmen oBsemmermeer openbaar . 100 gemeenteemmenemmen emmen hetankerJenaplanschool prot-christelijk Jenaplan 102 vivianiemmen emmen BasisschooldeRank geref.vrijgem. . 104 vgpodeoosthoekemmen emmen stFransschool Rooms-katholiek . 104 sKodemmen emmen oBsop‘tveld openbaar . 108 gemeenteemmenemmen emmen oBsdeBrink openbaar dalton 116 gemeenteemmenemmen emmen oBsdeesdoorn openbaar . 120 gemeenteemmenemmen emmen oBsdeBarg openbaar . 124 gemeenteemmenemmen emmen deRegenboogJenaplsch prot-christelijk Jenaplan 131 vivianiemmen emmen oBsdeiemenkorf(deKubus,locatieKinholt) openbaar . 147 gemeenteemmenemmen emmen ‘ttwiespan prot-christelijk dalton 165 vivianiemmen emmen openbareBsmontessori openbaar montessori 173 gemeenteemmenemmen emmen hetpalet prot-christelijk . 175 vivianiemmen emmen RkBsdediedeldoorn Rooms-katholiek . 208 sKodemmen emmen dehasselbraam(deKubus,locatiehetWaal) openbaar . 222 gemeenteemmenemmen emmen oBs‘teenspan openbaar . 239 gemeenteemmenemmen emmen sintgerardus Rooms-katholiek . 243 sKodemmen emmen groenvprinstererschool prot-christelijk . 260 vivianiemmen emmen Kardinaalalfrink-school Rooms-katholiek . 304 sKodemmen emmen oBsdevlonder openbaar dalton 315 gemeenteemmenemmen emmen oBsangelslo openbaar . 377 gemeenteemmenemmen emmen oBsdeLisdodde(locatieganzenveld) openbaar dalton 569 gemeenteemmenemmen emmer-Compascuum oBsdedreef openbaar . 73 gemeenteemmenemmen emmer-Compascuum oBsdemeent openbaar . 95 gemeenteemmenemmen emmer-Compascuum BasisschoolBraakhekke prot-christelijk . 98 vivianiemmen emmer-Compascuum deBenteoBs openbaar . 111 gemeenteemmenemmen emmer-Compascuum dehoeksteen Rooms-katholiek . 120 sKodemmen emmer-Compascuum pCBsdetriangel prot-christelijk . 121 vivianiemmen emmer-Compascuum oBsdeRunde openbaar . 133 gemeenteemmenemmen erica pCBasisschWalexander prot-christelijk . 67 vivianiemmen erica oBsericadeanbrenge openbaar . 152 gemeenteemmenemmen erica deBrummelbos Rooms-katholiek . 273 sKodemmen Klazienaveen KlveendeKlobbestoek openbaar . 28 gemeenteemmenemmen Klazienaveen oBsdeplaneet openbaar . 73 gemeenteemmenemmen Klazienaveen oBsdespil openbaar . 87 gemeenteemmenemmen Klazienaveen deKap prot-christelijk . 151 vivianiemmen Klazienaveen oBsdeviersprong openbaar . 154 gemeenteemmen

112 113bijlage


emmen Klazienaveen pastoormiddelkoopschool Rooms-katholiek . 167 sKodemmen Klazienaveen sthenricus-school Rooms-katholiek . 197 sKodemmen Klazienaveen deBrug prot-christelijk . 253 vivianiemmen nieuw-amsterdam ChrnatBasisschdeBron prot-christelijk dalton 287 vivianiemmen nieuw-amsterdam oBsdeBascule openbaar . 386 gemeenteemmenemmen nieuw-dordrecht oBsmrhalma openbaar . 36 gemeenteemmenemmen nieuw-dordrecht oBsdordtsetil openbaar . 160 gemeenteemmenemmen nieuw-schoonebeek gerardusmajellaschool Rooms-katholiek . 142 stCatentemmen nieuw-Weerdinge oBs‘tKoppel openbaar . 163 gemeenteemmenemmen nieuw-Weerdinge BasisschooldeBentetop prot-christelijk . 165 vivianiemmen Roswinkel oBsdedreske openbaar . 31 gemeenteemmenemmen schoonebeek Rknicolaas-school Rooms-katholiek . 90 stCatentemmen schoonebeek oBsdeLemenhof openbaar . 165 gemeenteemmenemmen schoonebeek C.B.deoliebron prot-christelijk . 219 vivianiemmen Weiteveen ChrBsdeKienstobbe prot-christelijk . 27 vivianiemmen Weiteveen stFranciscussch Rooms-katholiek . 145 stCatentemmen Zandpol cbdeZwaluw prot-christelijk . 35 vivianiemmen Zwartemeer ChrBasisschdepraom prot-christelijk . 77 vivianiemmen Zwartemeer oBs‘tswartemeer openbaar . 82 gemeenteemmenemmen Zwartemeer RkBasisschooldeBanier Rooms-katholiek . 177 sKodhoogeveen elim hethoeltien,loc.vogelvlucht openbaar . 93 Bijeenhoogeveen elim pCBasisschooldepalm prot-christelijk . 158 vervoorpCoen3hoogeveen hollandscheveld hetmozaiek prot-christelijk . 62 CBshetmozaiekhoogeveen hollandscheveld Basisschoolebenhaezer Reformatorisch . 138 stvoorchronderw. opreformatorischegrondslaghoogeveen hollandscheveld hethoeltien,loc.oostenbrink openbaar . 157 Bijeenhoogeveen hollandscheveld hetmozaiek prot-christelijk . 272 CBshetmozaiekhoogeveen hoogeveen hetspectrumloc2 openbaar . 54 Bijeenhoogeveen hoogeveen ‘tKienholt openbaar dalton 72 Bijeenhoogeveen hoogeveen ‘tRastholt openbaar . 76 Bijeenhoogeveen hoogeveen hetpalet prot-christelijk . 118 pricohhoogeveen hoogeveen hetspectrumloc1 openbaar . 119 Bijeenhoogeveen hoogeveen Julianavstolbergschool prot-christelijk . 126 pricohhoogeveen hoogeveen 1emontessorischoolhoogeveen algemeenbijzonder montessori 135** 1ehoogeveensemontessorischoolhoogeveen hoogeveen apollo openbaar . 151 Bijeenhoogeveen hoogeveen prof.titusBrandsma Rooms-katholiek . 160 stCatenthoogeveen hoogeveen hetspectrumloc3 openbaar . 178 Bijeenhoogeveen hoogeveen gerefBsJohannesCalvyn geref.vrijgem. . 179 vgpodeZevensterhoogeveen hoogeveen deKrullevaar prot-christelijk Jenaplan 227 pricohhoogeveen hoogeveen deRegenboog prot-christelijk . 229 pricohhoogeveen hoogeveen Weidebloem prot-christelijk . 255 pricohhoogeveen hoogeveen deschuthoek openbaar . 283 Bijeenhoogeveen hoogeveen demorgenster prot-christelijk . 293 pricohhoogeveen hoogeveen desprong prot-christelijk . 379 pricohhoogeveen hoogeveen ‘tKofschip prot-christelijk dalton 488 pricohhoogeveen nieuweroord pCBasisschooldehoeksteen prot-christelijk . 106 vervoorpCoen3hoogeveen nieuwlande oBsdedriesprong openbaar . 49 Bijeenhoogeveen nieuwlande protChrBasisschool(dehoeksteen) prot-christelijk . 117 vervoorpCoen3hoogeveen noordschschut hetBlokland algemeenbijzonder . 53 schoolvernoordenomstrekenhoogeveen noordschschut deRegenboog prot-christelijk . 212 vervoorpCoen3hoogeveen pesse tKienholt(loc.posthoorn) openbaar . 90 Bijeenhoogeveen pesse schmetdeBijbeldeakker prot-christelijk . 174 vCpoZd

114 115bijlage


hoogeveen stuifzand oBsdeZandloper openbaar . 67 Bijeenhoogeveen tiendeveen hethoeltien,loc.J.C.Rahder openbaar . 49 Bijeenmeppel meppel mgrniermanschool Rooms-katholiek dalton 107 stCatentmeppel meppel pCBasisschooldeakker(locatie2-sprong) prot-christelijk . 113 pCBomeppelmeppel meppel KoninginBeatrixschool prot-christelijk . 141 pCBomeppelmeppel meppel pCBasisschooldeakker(locatieengelgaarde) prot-christelijk . 151 pCBomeppelmeppel meppel obsoosterboerschool openbaar dalton 168 stpromesmeppel meppel JohannesCalvijnschool geref.vrijgem. . 173 vgpodeZevenstermeppel meppel toermalijn antroposofisch vrijeschool 191 vrijescholenathenameppel meppel anneFrankschool(locatieoosterboer) prot-christelijk . 203 pCBomeppelmeppel meppel Zuiderbasisschool(oBssprinkels,vanostadestraat) openbaar . 230 stpromesmeppel meppel obsdeKoedijkslanden(oBssprinkels,gerarddoustraat) openbaar . 236 stpromesmeppel meppel obsdetolter openbaar . 259 stpromesmeppel meppel oBsdeWoldstroom openbaar . 303 stpromesmeppel meppel anneFrankschool(locatieCentrum) prot-christelijk . 303 pCBomeppelmeppel meppel pCschoolhetKompas prot-christelijk . 460 pCBomeppelmeppel nijeveen ChrBasisschdeWel prot-christelijk . 214 vCpoZdmeppel nijeveen BsCommissarisgaarlandt openbaar . 239 stpromesmidden-drenthe Balinge opbBasisschtBroekhoes openbaar Jenaplan 52 oBomdmidden-drenthe Beilen JanLigthartschool openbaar . 64 oBomdmidden-drenthe Beilen BasisschoolprBeatrix prot-christelijk . 125 Cogdrenthemidden-drenthe Beilen mrharmsmeengeschool openbaar . 287 oBomdmidden-drenthe Beilen Basisschooldeeshorst prot-christelijk dalton 305 Cogdrenthemidden-drenthe Beilen BasisschgadeRidder openbaar . 314 oBomdmidden-drenthe Bovensmilde C.B.s.deWingerd prot-christelijk dalton 122 Cogdrenthemidden-drenthe Bovensmilde opbBasisschdemeenthe openbaar . 135 oBomdmidden-drenthe drijber C.B.s.dRiJBeR prot-christelijk . 40 Cogdrenthemidden-drenthe hijken Basisschoolhijken openbaar . 102 oBomdmidden-drenthe hoogersmilde Chr.Basisschooldevaart prot-christelijk dalton 72 Cogdrenthemidden-drenthe hoogersmilde oBspietervanthuyl openbaar . 86 oBomdmidden-drenthe hooghalen o.B.s.deBosvlinder openbaar . 109 oBomdmidden-drenthe nieuwBalinge Basisschoolmrsiebering openbaar . 88 oBomdmidden-drenthe smile oBsprinsesmargriet openbaar dalton 152 oBomdmidden-drenthe smile Basisschdeschutkampen prot-christelijk . 291 Cogdrenthemidden-drenthe Westerbork deWegwijzer prot-christelijk . 201 Cogdrenthemidden-drenthe Westerbork BasisschooldeLindelaar openbaar . 337 oBomdmidden-drenthe wijster BasisschoolZuiderenk openbaar . 119 oBomdmidden-drenthe Witteveen Basisschooldetille openbaar . 31 oBomdmidden-drenthe Zwiggelte BasisschooltLeerhoes openbaar . 47 oBomdnoordenveld altena Basisschoolaltena openbaar . 45 oponoordenveldnoordenveld een Chr.BasisschooldeRegenboog prot-christelijk Jenaplan 52 Cogdrenthenoordenveld een BasisschooldeLindehof openbaar dalton 66 oponoordenveldnoordenveld nietap obsdeFlint openbaar . 76 oponoordenveldnoordenveld nieuw-Roden meesterdevriesschool openbaar . 325 oponoordenveldnoordenveld norg Basisschooldehekakker openbaar . 266 oponoordenveldnoordenveld peize Basisschool‘tspectrum openbaar . 217 oponoordenveldnoordenveld peize deeskampen openbaar dalton 283 oponoordenveldnoordenveld Roden gerefBasisschdeRank geref.vrijgem. . 65 gsgponoordenveld Roden dehaven prot-christelijk Jenaplan 65 pentaprimairnoordenveld Roden obsdetandem openbaar . 129 oponoordenveldnoordenveld Roden deWoldzoom prot-christelijk dalton 161 pentaprimairnoordenveld Roden dehoeksteen prot-christelijk . 229 pentaprimair

116 117bijlage


noordenveld Roden obsdemarke openbaar . 250 oponoordenveldnoordenveld Roden valkhofobsvdaltonond openbaar dalton 321 oponoordenveldnoordenveld Roderesch oBssteenbergen openbaar . 36 oponoordenveldnoordenveld Roderwolde oBshetpalet openbaar . 43 oponoordenveldnoordenveld veenhuizen ChrBasisschooldeveenster prot-christelijk dalton 47 Cogdrenthenoordenveld veenhuizen Basisschdevlinderhof openbaar . 90 oponoordenveldnoordenveld Westervelde obsdeelsakker openbaar . 67 oponoordenveldtynaarlo degroeve oBsdeschuthoek openbaar . 44 stBaasistynaarlo eelde Basisschooleelde openbaar dalton 96 stBaasistynaarlo eelde BasisschooldeKooi openbaar . 102 stBaasistynaarlo eelde Basisschooldeekkel openbaar . 369 stBaasistynaarlo eelderwolde oBsterBorch openbaar . 390 stBaasistynaarlo oudemolen mrCroneschool openbaar . 26 stBaasistynaarlo paterswolde RkBsomariaschool Rooms-katholiek . 61 mgrnienhausstichtingtynaarlo paterswolde BasisschoolCentrum openbaar . 185 stBaasistynaarlo paterswolde mensoaltingschool prot-christelijk . 229 Conodtynaarlo tynaarlo oBshetoelebred openbaar . 141 stBaasistynaarlo vries ChrBsdeholtenhoek prot-christelijk . 112 Conodtynaarlo vries devijverstee openbaar . 291 stBaasistynaarlo yde deduinstee openbaar . 95 stBaasistynaarlo Zeijen BasisschoolZeyen openbaar . 94 stBaasistynaarlo Zuidlaarderveen oBsdeschuthoek openbaar . 32 stBaasistynaarlo Zuidlaren BsdeZuidwester openbaar dalton 71 stBaasistynaarlo Zuidlaren gerefBsdeLichtkring geref.vrijgem. . 97 vgponntynaarlo Zuidlaren oBsdeschuthoek openbaar . 104 stBaasistynaarlo Zuidlaren hetstroomdal prot-christelijk . 111 Conodtynaarlo Zuidlaren JongLaren prot-christelijk dalton 123 Conodtynaarlo Zuidlaren Basisschschuilingsoord openbaar . 211 stBaasistynaarlo Zuidlaren detol prot-christelijk . 264 ConodWesterveld darp oBsdeveldwikke openbaar . 49 sttalentWesterveld diever BasisschoolRoosjen prot-christelijk . 93 vCpoZdWesterveld diever oBsdesingelier openbaar . 145 sttalentWesterveld dwingeloo oBsdeeemster openbaar . 57 sttalentWesterveld dwingeloo CBsdeFontein prot-christelijk . 74 vCpoZdWesterveld dwingeloo BurgWastorkeschool openbaar . 298 sttalentWesterveld havelte BsdeBosrank openbaar . 333 sttalentWesterveld nijensleek pCBasisschoolnyensleek(deBron) prot-christelijk . 90 vCpoZdWesterveld uffelte oosterveldschool openbaar . 146 sttalentWesterveld vledder oBsdehoekstee openbaar . 139 sttalentWesterveld vledderveen oBsdeheidehoek openbaar . 40 sttalentWesterveld Wapse tendarperschoele openbaar . 68 sttalentWesterveld Wapserveen oBsWapserveen openbaar . 78 sttalentWesterveld Wilhelminaoord oBsdeKievitshoek openbaar . 89 sttalent

118 119bijlage

bijlage iiDe organisatie van het basisonderwijs in Drenthe: schoolbesturen

openbaar onDerwijsBijeen(hoogeveen)gemeenteemmen(emmen)oBomd(midden-drenthe)onderwijsstichtingarcade(Coevorden)opoBorger-odoorn(Borger-odoorn)oponoordenveld(noordenveld)plateauopenbaaronderwijsassen(assen)primah(aaenhunze)stBaasis(tynaarlo)stpromes(meppel)sttalent(Westerveld)Wolderwijs(deWolden)bijzonDer onDerwijspRotestants-ChRisteLiJKCogdrentheConodpCBomeppelpentaprimairpricohvCpoZdvervoorpCoen3vivianivpCBoCoevordenvervoorprotchrbasisonderwijsCBshetmozaiekRooms-KathoLieKmgrnienhausstichtingsKodstCatentgeReFoRmeeRdgsgpovgpodeZevenstervgpodeoosthoekvgponnReFoRmatoRisChvervoorchronderwijsopreformatorischegrondslag

inteRConFessioneeLstdelftlanden

antRoposoFisChvrijescholenathenavrijeschoolassen

aLgemeenBiJZondeRsamenwschooloostermoer1ehoogeveensemontessorischoolschoolvernoordenomstreken

13311414121411151561114

1811638104191012

4118

1214

1

1

21

111

143847641923197913772214354119682251143514421609

350716371371455211510745932450943161334

35720121104

65352104808

138

75

248149

11613553

0001400005200

000250000000

16025

1951111

1

0

100

000

aantalscholenindrenthe

aantalscholenbuitendrenthe

aantalleerlingenindrenthe*)

bijlage iiiindicatieve prognoses basisgeneratie basisonderwijs per kern of kernencluster

gemeente naamdorp/clustervandorpen

aaenhunze annen eext anloo gasteren anderen schipborg eexterveen annerveenschekanaal eexterveenschekanaal eexterzandvoort gasselte/Kostvlies gasselternijveen/gasselterboerveen gasselternijveenschemond/ gasselterboerveenschemond gieten gieterveen/Bonnerveen Rolde/nijlande/ deurze/verspreidehuizennooitgedacht grolloo/verspreidehuizenpapenvoort ekehaar/amen spijkerboor/nieuw-annerveen/oud-annerveen Balloo nieuwediep schoonloo totaal gemeente aa en Hunze

assen assen totaal gemeente assen

Borger-odoorn Borger/Bronneger Westdorp/verspreidehuizenellertshaar Buinen/Bronnegerveen drouwen drouwenerveen drouwenermond nieuw-Buinen Buinerveen ees/eesergroen/ verspreidehuizeneeserveen odoorn exloo valthe Klijndijk odoornerveen tweedeexloërmond/exloërveen eersteexloërmond valthermond/tweedevalthermond/Zandberg totaal gemeente borger-odoorn

334129301614206048209

10315544

41087287

66303262212

1934

69316931

33412653429394724434

1489391663224927

3082077

409148413225426554212211920746

523100373

993942162916

2468

72757275

42518864728585425643

168145116943623144

3352472

Basisgeneratie1-1-2011


basis voor de indicatieve prognose op kernniveau zijn de feitelijke aantallen 0 t/m 4 jarigen in die kernen per 1 januari

2011. Gekozen is voor een migratie = 0 scenario.

*)totaalaantalleerlingenindrentheperschoolbestuur,excl.Leerlingenspeciaalonderwijs.teldatum1-10-2011,opgaveschoolbesturen.

120 121bijlage


Coevorden Coevorden/verspreidehuizenWeijerswold steenwijksmoer nieuweKrim verspreidehuizenvlieghuispadhuis dalen/Wachtum/dalerpeel/dalerveen/stieltjeskanaal oosterhesselen/gees/Zwinderen/ geesbrug/verspreidehuizennieuwlande sleen/noordsleen/schoonoord/deKiel/erm Zweeloo/aalden/meppen/ Wezup/Wezuperbrug/Benneveld totaal gemeente coevorden

deWolden ansen echten Ruinen/oldenhave/Ruinerweide/Leeuwte/hees Ruinerwold/haakswold,oosteinde/Berghuizen/Weerwille/ oosteindebuiten/Ruinerwoldbuiten deWijk Zuidwolde Koekange/Koekangerveld alteveer drogteropslagen Kerkenveld Linde veeningen/Fort/verspreidehuizenFort eursinge/verspreidehuizenpesse totaal gemeente De wolden

emmen emmen/Weerdinge/Westenesch nieuw-Weerdinge Roswinkel emmer-CompascuumFoxel/emmer-erfscheidenveen Barger-Compascuum/Klazienaveen-noord nieuw-dordrecht/oranjedorp nieuw-amsterdam/veenoord erica/amsterdamscheveld Klazienaveen Zwartemeer schoonebeek/Zandpol nieuw-schoonebeek Weiteveen totaal gemeente emmen


hoogeveen hoogeveen/industrie-enverspreidegebieden Fluitenberg elim hollandscheveld noordscheschut nieuwlande nieuweroord tiendeveen stuifzand pesse Zuideropgaande/nieuw-moscou totaal gemeente Hoogeveen

meppel meppel nijeveen Rogat totaal gemeente meppel

midden-drenthe Beilen hijken oranje hooghalen Wijster spier drijber smilde Bovensmilde hoogersmilde Westerbork elp Witteveen nieuw-Balinge/verspreidehuizennieuweroord Zwiggelte orvelte Balinge/garminge mantinge totaal gemeente midden-Drenthe

noordenveld Roden/steenbergen nietap Roderwolde Lieveren Roderesch norg een Langelo

14241212024

621472

643355

3680

2939

335461

315680252964313074866

2546

521340282

8031952527495211140322519144180

10522

38237329750825815597887315968

5599

299951030

3539

1183110131471143244497351158516255512738222550

3507

159966621924

2968716

1375952120

532375

507284

3209

1136241381

249523186692611448956

1985

478034863720157199713414

1028302457129174

9484

39465225049620713896924715555

5534

291642627

3369

97386121111062346

435299152413173010624121437

2896

14146351821

230607





122 123bijlage


peest Zuidvelde Westervelde veenhuizen peize altena totaal gemeente noordenveld

tynaarlo eelde/paterswolde eelderwolde vries Zuidlaren/Westlaren/schuilingsoord Bunne/Winde donderen yde/depunt Zeegse/oudemolen/taarlo tynaarlo Zeijen degroeve Zuidlaarderveen midlaren totaal gemeente tynaarlo

Westerveld diever Wapse Zorgvlied dwingeloo Lhee eemster geeuwenbrug dieverbrug havelte/havelterberg darp uffelte Wapserveen vledder/doldersum/verspreidehuizenBoschoord Frederiksoord nijensleek vledderveen Wihelminaoord totaal gemeente westerveld

22202112355732

2944

104630138799426341094320288544127

3352

2577226

28662316137

384571718317816652477

1887

181511

10245223

2475

8773922928352630764014875394031

2901

209543025241284624

297461446513313482087

1537



• ape,Knelpunten wet- en regelgeving onderwijs en krimp(denhaag2010)• ape,Krimp en Onderwijs. 5 casestudies; bijdrage aan het Handboek krimp en onderwijs(2010)• Besturenraad,Eerste hulp bij krimp. Gevolgen, mogelijkheden en keuzes voor het christelijk basisonderwijs(Woerden2011)• CaB,Leven in de leegte. Leefbaarheid in Noord-Groningen anno 2010(groningen,2011)• CBs/planbureauvoordeLeefomgeving,Regionale prognoses bevolkingsopbouw 2011-2040(2011)• CBs,Jaarboek onderwijs in cijfers 2011(denhaag2011)• Cmogroningen,Drentse onderwijsmonitor 2011(groningen2012)• Cmogroningen,Kinderopvang en basisonderwijs in Noord-Groningen. Onderzoeksopdracht van het experiment geïntegreerde kindvoorzieningen op het Groninger platteland(groningen2011)• Cnvonderwijs,Actieplan Houd het onderwijs krimpproof(utrecht2010)• Cps,Kleine basisscholen op weg naar hogere opbrengsten(amersfoort2009)• dijkgraaf,e.,e.a.,Onderzoek naar de relatie tussen financiële prikkels en schaalgrootte in het onderwijs(Rotterdam2010)• herwijerenvogels(sCp),Ouders over opvoeding en onderwijs(denhaag2004)• huitsing,g.enm.h.Bosman(Rug),Toekomstbestendig plattelandsonderwijs. Verkenning van mogelijkheden en belemmeringen voor samenwerking tussen dorpsscholen(groningen2011)• inspectievanhetonderwijs,De staat van het onderwijs. Onderwijsverslag 2009/2010(utrecht2011)• inspectievanhetonderwijs,De kwaliteit van het onderwijs in het noorden van Nederland(utrecht2009)• ioo,Kostenremanentie bij scholen voor primair onderwijs in krimpgebieden(Zoetermeer2011)• Jepma,iJ.,Kloprogge,J.,&vegt,a.L.vander,Nieuw Drents Onderwijspeil. Analyse van de resultaten van vier jaar onderwijskansenbeleid in Drenthe.(utrecht2006)• Jongsma,m.,(sKsgKinderopvang),Ozo! Vensterschool van de toekomst. Samenwerking in onderwijs en opvang(groningen2010)• LandelijksteunpuntBredescholen,Verschijningsvormen Brede Scholen 2011(denhaag2011)• marzano,R.J.,Wat werkt op school, research in actie(middelburg2008)• moor,a.de,‘Concurrentie en kwaliteit in het primair onderwijs’, TPE digitaal jaargang 3, nr 3(amsterdam2009)• nationaalnetwerkBevolkingsdaling,themagroepKrimpenonderwijs, Handboek Krimp Primair Onderwijs

(www.leerlingendaling.nl)• nationaalnetwerkBevolkingsdaling,themagroepKrimpenonderwijs,Positionpaper Krimp en Onderwijs(denhaag2009)• nationaalnetwerkBevolkingsdaling,themagroeponderwijs, De personele gevolgen van krimp in het onderwijs(denhaag2011)• oberon,De kleine scholen problematiek; een oriëntatie(utrecht2009)• overleggroepWitteveenLevendenJong,Hoe een klein dorp in Midden-Drenthe anticipeert op veranderende bevolkingssamenstelling(Witteveen2011)• planbureauvoordeleefomgeving,Van bestrijden naar begeleiden: demografische krimp in Nederland. Beleidsstrategieën voor huidige en toekomstige krimpregio’s(denhaag2010)• provinciedrenthe,Bevolkingsprognose XVIII(assen2012)• provinciedrenthe,Kwaliteitsakkoord Basisonderwijs Drenthe 2010 en 2011(assen2010)• sBo,Krimp als kans. Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs(nijmegen2010)• scoop,Onderwijs ons Goed. Afnemende leerlingenaantallen in Zeeland(middelburg2010)• scoop,Sluit de basisschool: sluit het dorp? De basisschool als hart van leefbaarheid(middelburg2012)• scoop,Leefbaarheidsonderzoek Sluis (middelburg2009)• scoop,Themarapport leefbaarheid(middelburg2009)• seR,Bevolkingskrimp benoemen en benutten(denhaag2011)• slinkman,h.,Krimpen, krompen, gekrompen. Over de relatie tussen de bevolkingsdaling in gemeente De Wolden en de basisscholen van Stichting Wolderwijs(afstudeerscriptiemasterinleadershipeducation2011)• stammCmo,Leefbaarheid is mensenwerk. Leefbaarheidsonderzoek Borger-Odoorn(assen2012)• stichtingscholenbouwmeester,Onderzoeksrapportages Vlak ons niet uit!(groningen,2011)• taskforceonderwijsendemografischeomslag,Krimppijn. Aanval op de gevolgen van krimp voor het onderwijs(maastricht2009)• toponderwijsadvies,Krimp is samen groeien(2011)• topteamKrimp,dijkstalenmans, Krimp als structureel probleem(denhaag2009)• vng,VNG-visie op vrijheid van onderwijs en gemeenten(2011)• vos/aBB,Visiebouwstenen rondom krimp(Woerden2011)• vos/aBB,lumpsumbekostiging basisschool(Woerden2007)• WerkgroepKleinescholenLoppersumoost,Scenario 5. De kracht van klein: het wenkend alternatief(2011)

bijlage ivgebruikte literatuur

124 125bijlage

samenstellingstuurgroepKrimpenonderwijs

• e.vanoosterhout(voorzitter), burgemeestergemeenteaaenhunze• J.Bruintjes,wethoudergemeenteBorger-odoorn• m.thalens-Kolker,wethoudergemeenteemmen• L.Koster,wethoudergemeentedeWolden• a.velthuis,voorzitterCollegevanBestuur Cogdrenthe• J.vanmeekeren,voorzitterCollegevan BestuursKod/mgrniënhausstichting• m.mulder,algemeendirecteurstichtingWolderwijs• a.Bosch,beleidsmedewerkeronderwijs provinciedrenthe

deelnemersKlankbordgroepKrimpenonderwijs

• d.J.Keegstra,directeurBoKd• W.prinsen,BoKd• t.Kunst,algemeendirecteurConod• W.Kamphuis,directeurdeWegwijzeralteveer• J.hadderingh,directeurdeZwarm• J.Jongepier,dorpsbelangenZwiggelte• R.glastra,dorp-Witteveen• p.mooren,dorp-Witteveen• h.dijkstra,wethoudergemeenteaaenhunze• F.heeringa,raadslidgemeenteBorger-odoorn• p.Raaijen,beleidsmedewerkergemeente Borger-odoorn• B.gort,beleidsmedewerkergemeentedeWolden• L.Koster,wethoudergemeentedeWolden• y.Boxem-Klein,afdelingshoofdonderwijs gemeenteemmen• g.sulmann,raadslidgemeenteemmen• m.thalens-Kolker,wethoudergemeenteemmen• Z.Wijnholds,bovenschoolsmanageropenbaar onderwijsgemeenteemmen• m.Jansen,wethoudergemeentemeppel• J.Beugel,raadslidgemeentemidden-drenthe• W.holvast,raadslidgemeentemidden-drenthe• K.smidt,wethoudergemeenteWesterveld• g.schalk,directeurhetBlokland• h.devries,interzorg• d.oelen,directeuroBsdeLindert• i.Rorije,directeuroBs’tLeerhoes• h.slinkman,directeuroBs’tgroenehart• m.BeltLohr,directeuroBs‘tschienvat• g.hagenus,algemeendirecteuropoBorger-odoorn• t.swen,stafmedewerkeropoBorger-odoorn• J.Boelman,algemeendirecteuroponoordenveld• a.eising,algemeendirecteuroponoordenveld• K.nauta,voorzittergmRoponoordenveld• a.J.vanKlaveren,directeurpricoha.i.• n.nijenhuis,coördinatorBredeschoolhoogeveen• J.h.scholtealbers,algemeendirecteur stichtingtalentWesterveld• J.Lok,directeurstichtingtrias• m.mulder,algemeendirecteurstichtingWolderwijs• p.holsappel,directeurvgponn• a.vandeursen,directeurvgponn• C.Camish,directeurvpCBoCoevorden• F.dijkstra,directeurvpCBoCoevorden• m.tetelepta,directeurvpCBoCoevorden

telefonischeinterviewsschoolbesturen

• CBshetmozaiek• Conod• gemeenteemmen• onderwijsstichtingarcade• opoBorger-odoorn• oponoordenveld• pCBomeppel• pentaprimair• plateauopenbaaronderwijsassen• schoolverenigingnoordenomstreken• stichtingBaasis• stichtingBijeen• stichtingtalentWesterveld• stichtingWolderwijs• verenigingvoorchristelijkonderwijsop reformatorischegrondslag• verenigingvoorprotestantschristelijkbasisonderwijs vrijeschoolassen

interviewsschoolbesturenengemeenten

• g.Westenberg,directeurCBsdeKlister• a.velthuis,voorzitterCollegevanBestuur Cogdrenthe• m.Jalving,beleidsmedewerker gemeenteaaenhunze• B.meedendorp,afdelingshoofd gemeenteaaenhunze• p.Brant,beleidsmedewerkergemeenteaaenhunze• g.Barendregt,adviseurvoorzieningen gemeenteaaenhunze• J.Bruintjes,wethoudergemeenteBorger-odoorn• L.Koster,wethoudergemeentedeWolden• m.thalens-Kolker,wethoudergemeenteemmen• y.Boxem-Klein,afdelingshoofdonderwijs gemeenteemmen• o.Keizer,wethoudergemeentenoordenveld• s.aukema,beleidsmedewerker gemeentenoordenveld• e.Kuijper,beleidsmedewerkergemeentetynaarlo• K.smidt,wethoudergemeenteWesterveld• W.Bouma,directeurrk/pcjenaplanschoolKristalla• h.slinkman,directeuroBs’tgroenehart• p.Reuvers,directeuroBsdepoolster• J.vanKimmenade,algemeendirecteura.i.oBomd• J.heddema,directeur-bestuurderpentaprimair• a.J.vanKlaveren,directeurpricoha.i.• s.deWit,algemeendirecteurstichtingpromes• dhr.Blaauw,voorm.directeursamenwerkingsschool oostermoer• dhr.vogelvanger,directeursamenwerkingsschool oostermoer• J.vanmeekeren,voorzitterCollegevanBestuur sKod/mgrniënhausstichting• s.Berkenbosch,algemeendirecteurstichtingprimah• J.scholtealbers,algemeendirecteurstichting talentWesterveld• m.mulder,algemeendirecteurstichtingWolderwijs

bijlage vstuurgroep, klankbordgroep, respondenten & interviews

colofon

onderzoekenrapportage drs.RoosjevanLeer drs.Karinadehaan drs.marionWijnstra drs.marjaJanssens

ondersteuningendataverzameling drs.Ranahado Corrievandevenprognoses JanBoelens,provinciedrentheKaartmateriaal RonnyKoelingenWimpiepot,provinciedrenthe

vormgeving Burovoorbeeld/assen

Fotografie albertRaven

uitgave stammCmo postbus954 9400aZassen telefoon0592394400 Fax0592351201 [email protected] Websitewww.stamm.nl

datum april2012

isBn 978-90-804383-0-9

ditonderzoekismedemogelijkgemaaktdoorprovinciedrenthe.

©2012stammCmo

Krimp en onderwijs

News & Politics

Transcript of Krimp en onderwijs