Vriendenmagazine nr. 2 2011

september t/m december 2011 - jaargang 19 - nr 2

www.bachvereniging.nl

Vriendenmagazine

Bach en het doodsverlangen

Interview Hans-Christoph Rademann, gastdirigent

‘ Zonder Schütz was Johann Sebastian Bach nooit de componist geworden zoals wij hem kennen’

Bach aan de ElbeMathieu Heinrichs over Dresden

inhoudsopgave

Bestuur Stichting Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging

Mr. Laetitia Griffith voorzitterMr. Erik Habers secretarisJacqueline van Zwol penningmeesterSiebe HenstraPim Mol BachfondsPol Schevernels

Voor alle informatie en bestellingen:Stichting De Nederlandse Bach verenigingAntwoordnummer 45453500 vg Utrecht(een postzegel is niet nodig)T 030 – 2 513 413 (op werkdagen tussen 10 en 16 uur)F 030 – 2 511 639E [email protected] – Rabobank 1685.1750.7www.bachvereniging.nl

Colofon

Redactie Siebe Henstra, Harold Kerkhof

Fotografie Marco Borggreve e.a.

Ontwerp Het Lab – grafisch ontwerpers BNO, Arnhem

Druk Drukkerij Atlas

Oplage 3300

Het Vriendenmagazine is een uitgave van de Stichting

Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging en

verschijnt twee keer per jaar. ISSN 1568-8615

3 Woord van de voorzitter

4 Bach en het doodsverlangen

8 Dinerservice

9 Gastdirigent Hans-Christoph Rademann over Heinrich Schütz

12 Bach aan de Elbe: Mathieu Heinrichs over Dresden

15 Kerstconcerten: Hohe Messe

16 Activiteitenoverzicht

18 Nieuwe zakelijk leider

19 Uit de pers

3 164 8 12 15

2 | Vriendenmagazine

AfscheidVoordat mensen de verkeerde ideeën gaan krijgen, zeg ik maar meteen dat de titel boven dit voorwoord niet op mij slaat. Ik neem nog geen afscheid als voorzitter van de Stichting Vrienden van De Nederlandse Bach-vereniging. Daarvoor verheug ik me nog te veel op de ambitieuze plannen van artistiek leider Jos van Veldhoven. Ik zet me er graag voor in om hem en de mensen om hem heen die plannen te laten verwezenlijken.

Afscheid is echter wel een thema dat deze maanden speelt bij De Nederlandse Bach-vereniging. Er zijn verschillende manieren om naar dit thema te kijken. Natuurlijk is daar het verdriet om iets kwijt te raken dat je zo vertrouwd is, maar er kan ook vreugde zijn om een nieuwe wereld van kansen die zich na een afscheid openbaart. In de tijd van Bach keken de mensen naar de meest ultieme vorm van afscheid - de dood - op die tweede manier: het werd vreugdevol begroet als een-wording met Christus. Dat was ook niet zo raar; de dood was door de Dertigjarige Oorlog en pest epidemieën een haast dagelijks fenomeen. Om om te gaan met het verdriet hadden de mensen geen andere keuze dan er op een ‘positieve’ manier naar te kijken. Hoe anders is dat in onze wereld? Door wel-vaart, wetenschap en duurzame vrede leven de meeste mensen heel lang en hoeven ze pas afscheid te nemen als hun tijd echt daar is. En dan overheerst bij de overlevenden de herinnering en het verdriet om een geliefd familielid of een dierbare vriend. Op deze

momenten kan het troost bieden om naar de muziek van Bach of Telemann te luisteren, die doordrenkt is van het idee dat de gestorvene in een mooie nieuwe wereld terecht komt. De Nederlandse Bachvereniging opent seizoen 2011-2012 in oktober met het programma Herzlich tut mich verlangen, waarin muziek over de dood ten gehore wordt gebracht.

Minder dramatisch, maar zeker vermeldens-waardig, is het afscheid van Simon Schaap als penningmeester van de Vriendenstichting na vele jaren trouwe dienst en van Mark Vondenhoff als zakelijk leider van De Neder-landse Bachvereniging. Mark heeft een nieuwe wereld van mogelijkheden gevonden bij het Prinses Christina Concours. Ik wens hem veel succes in zijn nieuwe functie en ik dank hem hartelijk voor zijn welhaast onbegrensde inzet voor het ensemble. Het stokje is inmiddels al over genomen door Wieske Wijngaards, die haar veren heeft verdiend als zakelijk leider van Oorkaan, de succesvolle en enige organisatie in Nederland die muziekvoor-stellingen maakt voor kinderen tot 12 jaar. Ik wens Wieske veel succes in haar nieuwe functie. Wieske valt wel met haar neus in de boter, want ze mag in december mee op reis met het ensemble voor vijf uitvoeringen in Japan van Bachs Hohe Messe. Op 29 november zwaaien we na een uitvoering in het Concertgebouw de zangers en musici uit, maar dit afscheid is niet voorgoed, want het ensemble komt na de tournee gelukkig terug voor nog eens acht uitvoeringen in Nederland.

Buiten het thema van afscheid staat het pro-gramma Schütz, vader van de nieuwe muziek, een geweldige gelegenheid om het koor en orkest van De Nederlandse Bachvereniging in vol ornaat aan het werk te horen. Ook hier verheug ik mij enorm op. Ik hoop u ook.

Laetitia Griffith, voorzitter Stichting Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging

woord van de voorzitter

3

concert

Bach en het

doodsverlangen


Wat zit hier achter? Hield men niet van het leven? Om dit te kunnen begrijpen, is het goed om ons het volgende te realiseren. In Bachs dagen had men nog zeer te lijden onder de nasleep van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) ten gevolge van Luthers refor-matie. De bevolking was gedecimeerd en nog steeds waren er godsdienstige conflicten; men leed zwaar onder de materiële verwoesting en humanitaire nood (hongersnood en epidemieën) die de oorlog had aangericht. Dood en leven waren in die dagen een onlosmakelijk paar.

Het Diesseits en het JenseitsNa de Dertigjarige Oorlog ontstaat de muzikale Barok. De opluchting dat men het overleefd had, manifes-teerde zich bij sommigen in een heftige uiting van vreugde; de kunstuitingen zijn weelderig, zelfs over-dadig. Het carpe diem (pluk de dag) viert hoogtij. Voor vele anderen lijkt het leven in een wereld, die geteisterd wordt door verwoesting, verderf en (religieus) verval, hopeloos. Men grijpt terug naar het Middeleeuwse memento mori (gedenk te sterven). Men ziet het aardse leven (het Diesseits) slechts als een voorbereiding op wat komen gaat. Door dit lijden moet de mens heen om uiteindelijk het volmaakte te beërven, zoals bijvoorbeeld in psalm 23 en het boek Openbaringen beschreven staat. Leven op deze aarde is zo beschouwd niets anders dan weerstand bieden aan de aardse lusten, listen en lasten. Binnen de Barok wordt dit het verlangen naar het “Jenseits” (gene zijde) genoemd.

Bach stamt uit een familie, waarin de muziek al sinds generaties een belangrijke rol speelde en die in hem het absolute hoogtepunt bereikte. De familie Bach hing de ideeën van Luther sterk aan; in Johann

“ Ich freue mich auf meinen Tod, ach, hätt er sich schon eingefunden…” Ik verheug me op mijn dood, ach, ware hij reeds voor mij gekomen. Met deze vurige wens om te kunnen en te mogen sterven eindigt cantate 82.

☛

5

Sebastian vinden we dan ook de welhaast ideale combinatie: een diep religieuze beleving vanuit de ideeën van Luther en de mogelijkheden om die gedachten on-navolgbaar muzikaal te vertolken. Ook voor hem was de dood een “vertrouwd” fenomeen: zijn eerste vrouw stierf tijdens één van zijn concert reizen en ze was bij zijn thuiskomst reeds begraven; veel van zijn kinderen stierven op zeer jonge leeftijd. Ook in zijn werk als cantor speelden zaken omtrent de dood een grote rol. Bach liet zich in zijn gevoelens ten aanzien van de dood leiden door de gedachte van het “Jenseits”. Zijn leven en werken stonden in dienst van zijn schepper. Hoop op en ver-wachting van het leven na de dood komen

in bijna al zijn kerk cantates aan de orde. Het middendeel van cantate 106, de Actus tragicus, laat ons overduidelijk zien hoe Bach hierover dacht. In een driestemmige fuga wordt ons duide-lijk dat het leven eindig is (Es ist der alte Bund, Mensch du musst sterben). In het orkest klinkt het koraal “Ich hab mein Sach Gott heimgestellt”, waarmee gezegd wil zijn dat alles zich ten goede zal keren, mits je je onvoorwaardelijk aan God overgeeft. Vrij, hoog en los van al het aardse, zingt de sopraan “Ja komm, Herr Jesu, komm”. In zijn armen kun je dan in vrede sterven en het koninkrijk binnengaan. Het sterven en wat daarna zal zijn, is onlosmakelijk ver-bonden met het lijden en sterven van Gods zoon. In veel cantates zien we dan ook dia-

logen tussen de bruidegom (Jezus) en de bruid (de ziel) waarin deze mystieke ver-smelting en de hoop op de eeuwige vrede worden bezongen.

De zin van het lijdenIn de drie uit te voeren cantates van Bach in het programma Herzlich tut mich verlangen in oktober wordt het thema van het over-lijden behandeld. In cantate 159 (Sehet, wir gehen hinauf gegen Jerusalem) staat het motief van de menselijke zonde centraal. De zondige mens ziet zichzelf als de oor-zaak van het lijden dat Jezus wordt aan-gedaan. De mens is zich er echter ook van bewust, dat hij verloren is als Jezus het kruis niet zal aanvaarden. De combinatie

van de vrije tekst met het koraal “Ich will hier bei dir stehen” in de inleiding geeft het geheel een bijzondere kleur. Het noemen van de kleine mens die zijn heer wil bijstaan tot het einde, wordt gecombineerd met de smeekbede aan Jezus om vooral niet naar Jeruzalem te gaan. Dit is echter onont-koombaar. Aan het slot van de inleiding zien we het mystieke motief dat deze mens zijn heer in zichzelf wil begraven. In het ver-volg van de cantate maakt de mens zich los van de aardse verlokkingen en is bereid te wachten tot hij Jezus in volle glorie en vreugde zal aanschouwen. De slotdelen spreken voor zichzelf: na het volbrachte lijden kun je de aarde met een gerust hart vaarwel zeggen: voor mij opent het lijden de poort naar de hemel, de wonden, de

☛

Het sterven en wat daarna zal zijn, is onlosmakelijk verbonden met hetlijden en sterven van Gods zoon.


herzlich tut mich verlangenbach, telemann en de dood

johann sebastian bach (1685-1750)– Es ist nichts gesundenes an meinem

Leibe BWV25– Herr gehe nicht ins Gericht BWV105– Sehet, wir gehen hinauf gen Jerusalem

BWV159

georg philipp telemann (1681-1767)– Herzlich tut mich verlangen TWV1:784– Ach, wie nichtig, ach, wie flüchtig TWV1:38

“Trauer-Actus”

UitvoerendenDe Nederlandse Bachvereniging orkest en

ripiënisten / Jos van Veldhoven dirigent / Maria Keohane sopraan / David Allsopp alt / Marcel Beekman tenor / Christian Immler bas

Concertenoktober 2011

di 4 Utrecht, Geertekerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

wo 5 Naarden, Grote Kerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

do 6 Groningen, Martinikerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

vr 7 Kampen, Bovenkerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

zo 9 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ, 15.00 uur, www.muziekgebouw.nl

7

(doornen)kroon en het kruis plaveien mijn weg met rozen. Cantate 25 (Es ist nichts Gesundes an meinem Leibe) opent met Psalm 38 vers 4; ook hier is er sprake van het besef, dat we in Gods ogen niets zijn. Het doodsverlangen en daarmee de bevrijding, wordt tot uitdrukking gebracht in het instrumentaal voorgedragen koraal “Herzlich tut mich verlangen nach mei-nem selgen End”. Een letterlijk van harte verlangen om te kunnen sterven om zo aan de aardse ellende te ontkomen spreekt uit deze tekst (die tevens basis is voor de cantate van Telemann). De aarde wordt vervolgens – enigszins pathetisch – vergeleken met een zieken-huis, waarin mensen liggen die lijden aan de meest vreselijke ziektes, alle veroor-zaakt door zonden en afvalligheid. Jezus wordt hier voorgesteld als de dokter die ons hiervan kan genezen. Ook hier geldt weer, dat men zichzelf ontvankelijk moet maken voor de genade van Jezus om uit de ellende te worden verlost. De basis voor cantate 105 (Herr gehe nicht ins Gericht) vormt Psalm 143 vers 2. Het gaat hier vooral om het geweten, dat gekweld wordt door het besef van zonde en de angst voor het laatste oordeel. Hier wordt net als in cantate 159 ingegaan op de zin van het lijden. Het bloed van de gekruisigde reinigt ons van de zonde en opent ons de weg naar het “Jenseits”.

Rob over de Linden

Rob over de Linden is docent Duits aan de Heemgaard in Apeldoorn. Zijn studie Duitse taal en letterkunde rondde hij af met een doctoraal scriptie over de nietBijbelse teksten in de geestelijke muziek van Bach.

Wilt u graag uit eten voorafgaand aan een concert van de Bachvereniging, maar u heeft geen zin om zelf alle mogelijkheden uit te zoeken en te regelen? Maak dan gebruik van onze dinerservice. Wij hebben voor u voor het concert Herzlich tut mich verlangen in oktober twee data geselecteerd, waarbij voorafgaand aan het concert op loopafstand van de betreffende kerk een diner wordt geserveerd. Daarbij heeft u de garantie dat u op tijd kunt vertrekken om een mooi plaatsje uit te zoeken in de kerk.

Op dinsdag 4 oktober heeft restaurant Karel V een speciaal concertmenu samen-gesteld. U betaalt hiervoor ¤ 62,50 all-in, inclusief aperitief, driegangenmenu, tafel waters, wijnarrangement, koffie/thee (exclusief concertkaartje). Reserveren gaat rechtstreeks via het restaurant, telefoonnummer 030 – 2 337 595 of www.goeielouisa.nl onder vermelding van ‘Bachvereniging’.

Op donderdag 6 oktober kunt u in restau-rant het Feithhuis, tegenover de Martini-kerk, gebruik maken van deze service. U betaalt dan voor een driegangenmenu inclusief drankjes ¤ 40 per persoon (exclusief concert kaartje). Reserveren kan uitsluitend via de Bachvereniging, www.bachvereniging.nl of telefoonnummer 030 – 2 513 413.

nieuws

Dinerservice


Gastdirigent Hans-Christoph Rademann over Heinrich Schütz‘ Zonder Schütz was Johann Sebastian Bach nooit de componist geworden zoals wij hem kennen.’

Een Duitse componist onder Italiaanse invloedEen bewogen leven in een roerige tijd, zo luidt de biografie van Heinrich Schütz in een notendop. Na zijn opleiding bij Giovanni Gabrieli, destijds kapelmeester van de San Marco in Venetië, keerde Schütz terug naar een onrustig Duitsland. Hij mocht zich al snel hofkapelmeester van de keurvorst van Saksen noemen, maar hij had net als ieder-een te maken met de gevolgen van de Dertigjarige Oorlog die Europa van 1618 tot 1648 in zijn greep zou houden. Dat Schütz juist in die tijd zijn lessen van Gabrieli samenvoegde met de traditie van de Duitse muziek is een prestatie van de eerste orde. “Na de Dertigjarige Oorlog had Schütz met zijn koormuziek en andere werken een nieuwe muzikale orde in de steigers gezet”, zegt Hans-Christoph Rademann vol bewon-dering. “Met zijn kunst schiep hij een nieuw coördinatenstelsel en groeide hij uit tot de meetlat van de Luthers-protestantse muziek-cultuur. Door zijn leerjaren in Italië, zijn vele reizen die hem onder andere naar Kopen-hagen, Breslau en Amsterdam voerden

interview

Met HansChristoph Rademann gaat De Nederlandse Bachvereniging in november op ontdekkingsreis door het werk van Heinrich Schütz. De vader van de moderne westerse muziek wordt hij wel genoemd, een kwalificatie die Rademann gretig onderschrijft: “Zonder Schütz was Johann Sebastian Bach nooit de componist geworden zoals wij hem kennen.” Een portret van een gedreven dirigent en een bijzonder componist.

(waar hij niemand minder dan Rembrandt ontmoette) nam hij een scala aan invloeden mee en werd hij niet alleen als mens, maar ook in zijn muziek een echte Europeaan. Door al die invloeden werd het oeuvre van Schütz het belangrijkste fundament voor het werk van Johann Sebastian Bach. Zonder Schütz was Bach nooit de com-ponist geworden zoals wij hem kennen.’’Schütz werd inderdaad een kompas voor de generaties na hem. “Vooral door de invloed van Gabrieli en later Monteverdi wist hij de woord-toonrelatie geheel te vernieuwen en van een diepere betekenis te voorzien. Schütz zette daarmee zo’n belangrijke nieuwe richting in de Duitse muziek neer dat geen componist na hem om zijn oeuvre heen kon. In die zin is hij werkelijk de ‘vader van de moderne muziek.’ Hoewel ik Schütz een echte Duitse componist vind, is de Italiaanse invloed in zijn werk niet te onder-schatten. Al zijn muziek is doordrongen van een mate van elegantie en sensualiteit die hij zonder zijn leertijd bij de Italianen niet bereikt zou hebben.’’ ☛

9

☛ Mijlpaal in de Europese muziekgeschiedenisDie Italiaanse invloed is het meest manifest in het eerste boek met Madrigalen, dat in 1611 verscheen. Toch is Schütz vooral geliefd vanwege de werken die hij daarna componeerde zoals de Psalmen Davids en de Symphoniae Sacrae, waarvan delen het programma onder leiding van Rademann sieren. Logisch vindt de dirigent. “De mees-terlijke meerkorige motetten uit de Psalmen Davids zijn een mijlpaal in de Duitse en zelfs de Europese muziekgeschiedenis, mede vanwege de versmelting van de Italiaanse muziek met de Duitse poëzie. In die zin behoren de Psalmen Davids op eenzelfde wijze tot het cultureel wereld-erfgoed als de vespers van Monteverdi en de Hohe Messe van Bach. De Symphoniae Sacrae die in 1629 verscheen, is weer

belangrijk omdat Schütz hierin de indruk-ken van zijn tweede verblijf in Venetië ver-werkte, een tijd waarin hij uitgebreid kennis maakte met Monteverdi. Hij vertaalt hierin als het ware de Zuid-Europese avant-garde van dat moment naar Duitsland. De muzi-kale inhoud is zo gevarieerd. De keuze die ik heb gemaakt voor het programma in no-vember is er ook op gericht om de enorme veel zijdig heid van Schütz te laten horen.”

Uit DresdenDat Rademann Schütz met zoveel liefde benadert en zo graag dirigeert heeft alles met zijn jeugd te maken. “Als kind zong ik al motetten van Schütz als ‘Ich bin ein rech-ter Weinstock’ en ‘Die Himmel erzählen die Ehre Gottes’. Het zijn stukken uit Schütz’ bundel Geistliche Chormusik die mij al ver-gezellen vanaf het moment dat ik zelf ben

Ik wist in de laatste klas van de basisschool al dat ik dirigent wilde worden.


gaan zingen. En als je Schütz eenmaal ge-zongen hebt, kom je er niet meer los van. Ook tijdens mijn studie kwam Schütz vaak langs. Een van de belangrijkste Schütz-specialisten, Prof. Dr. Wolfram Steude, was een docent van mij. Uiteraard ging het gesprek vaak over Schütz; vele belang-wekkende adviezen over de uitvoering van het werk van Schütz komen van hem.” Dat de in 1965 geboren Rademann al jong Schütz zong, is niet zo verwonderlijk. Zijn vader was dirigent van de plaatselijke Kantorei en ontwikkelde de eerste muzikale belangstelling bij zijn zoon. Toen hij in 1975 bij het Dresden Kreuzchor ging zingen, werd het al snel serieus. “Ik wist in de laatste klas van de basisschool al dat ik dirigent wilde worden. Tijdens de repetities van aria’s bij het Dresden Kreuzchor zat ik meestal in de zaal. Ik zorgde dat ik een partituur bemachtigde en stelde mij dan voor hoe ik het werk zou dirigeren.”Als Rademann het over Dresden heeft, gaat het ook en vooral over het Dresdner Kammerchor dat hij in 1985 oprichtte, een daad die hij destijds beschouwde als een noodzaak. “Een ensemble als het Dresdner Kammerchor was er toen nog niet. Er was een gat in de markt en dat heb ik gevuld. Bovendien is het met een eigen koor veel makkelijker om muziek uit te voeren die je na aan het hart ligt. In die zin is het Dresdner Kammerchor de basis voor mijn artistieke ontwikkeling geweest. En nog steeds is het koor voor mij van groot belang. De fundamentele kwaliteit van de koor-wereld is de afgelopen decennia enorm geëvolueerd, maar er zijn nog steeds niet veel koren met een werkelijk eigen geluid. Voor mij is dat een hoge prioriteit; een koor met een herkenbaar geluid dat vele kleur-mogelijkheden heeft, is misschien wel het mooiste dat er is. Een goed koor staat voor

mij gelijk aan een goed symfonieorkest.”Vandaar dat hij erg gelukkig is dat hij een Schützprogramma mag dirigeren bij De Nederlandse Bachvereniging. “Ik acht De Nederlandse Bachvereniging en Jos van Veldhoven erg hoog. Ik beschouw het als een grote eer om met dit gezelschap te werken en ik ga uit van een geweldige ervaring.”

Paul Janssen

schütz, vader van de nieuwe muziek eerbetoon aan bachs grootste voorganger

heinrich schütz (1585-1672)Hoogtepunten uit de Psalmen Davids (1619), de Symphoniae Sacrae (1629/1650) en Geistliche Chormusik (1648)

giovanni gabrieli (1553/56-1612) Canzone en Sonate

Uitvoerenden De Nederlandse Bachvereniging koor en orkest / Hans-Cristoph Rademann dirigent / Johannette Zomer sopraan / Charles Daniels, Markus Brutscher tenor / Harry van der Kamp bas

Concertennovember 2011

di 15 Naarden, Grote Kerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

wo 16 Maastricht, Onze Lieve Vrouwe - basi liek, 20.30 uur, www.bachvereniging.nl

do 17 Rotterdam, Laurenskerk, 20.30 uur, www.bachvereniging.nl

vr 18 Amsterdam, Westerkerk, 20.15 uur, www.bachvereniging.nl

11

Dresden Bach aan de ElbeDe vogel was gevlogen, monsieur Louis Marchand was ‘bey früher Tageszeit mit der geschwinden Post aus Dreßden ver-schwunden’, aldus een publicatie uit 1739 van de Leipziger filosoof Johann Abraham Birnbaum. Marchand, als organist verbon-den aan de Parijse franciscanenkerk en be-giftigd met de titel ‘Organiste de la Chapelle du Roy’, was een beroemdheid. In het na-jaar van 1717 verbleef hij in Dresden om concerten te geven en nu was de Dresdener hofkapelmeester Jean-Baptiste Volumier op het idee gekomen Johann Sebastian Bach uit te nodigen ook naar Dresden te komen om zich in een wedstrijd te meten met zijn Parijse collega. Bach ging op de uitnodiging in en hij kwam niet met lege handen, want in zijn bagage bevond zich het Vijfde

Branden burgs Concert, geschreven voor de in Dresden beschikbare bezetting. De wed-strijd zou plaatsvinden in de residentie van Saksens eerste minister Jacob Heinrich graaf von Flemming. Maar toen puntje bij paaltje kwam, kreeg Marchand het kennelijk te kwaad: in de vroege ochtend van de dag waarop de krachtmeting zou plaatsvinden, kneep hij ertussenuit en zo eindigde het door de keurvorst van Saksen gesanctio-neerde miniconcours in een anticlimax. Uit de Nekrolog, geschreven door zoon Carl Philipp Emanuel en leerling Johann Friedrich Agricola, weten we dat de sof compleet werd doordat een hofdignitaris ervandoor was gegaan met de 500 thaler waarmee de vorst Bach had willen verblijden. Met alleen de eer op zak keerde Johann Sebastian

achtergrond


Dresden Bach aan de Elbe

terug naar Weimar. (Niet voor lang, want in de laatste dagen van dat jaar vertrok hij naar Köthen, waar hij hofkapelmeester werd.)

Florence aan de ElbeDresden behoort niet tot de plaatsen waar Bach heeft gewoond. Niettemin speelde de stad een voorname rol in zijn leven en loop-baan. Na het bezoek in het ‘wedstrijdjaar’ 1717, zou hij er regelmatig voor kortere of langere tijd terugkeren, en zo kon hij met eigen ogen zien hoe Dresden zich ontwik-kelde tot het oord dat de erenaam ‘Florence aan de Elbe’ verwierf. Als uitkomst van de zogenaamde Saksische broederoorlog en de verdeling van de Saksische landen was Dresden de zetel van de Albertijnse tak van het Huis Wettin geworden. In 1685 – Bachs

Voor het vriendenmagazine van De Nederlandse Bachvereniging schrijft Mathieu Heinrichs een reeks artikelen over de werken woonplaatsen van Johann Sebastian Bach. In het vorige nummer opende hij met een artikel over Weimar. Naar aanleiding van de uitvoeringen van Bachs Hohe Messe neemt Heinrichs ons mee naar Dresden. Bach stuurde de com-positie als ‘geringe Arbeit’ met een “op 27 juli geschreven brief waarin hij de nieuwe keurvorst verzocht hem de titel kurfürstlichsächsicher Hofcapellmeister te willen verlenen.”

geboortejaar – werd de stad door een grote brand verwoest. De buitengewoon ambiti-euze keurvorst Friedrich August I nam zich voor de stad op glorieuze wijze uit de as te laten herrijzen en een grootse residentie van verblindende schoonheid te bouwen – en hij zorgde ervoor dat de daad bij het woord werd gevoegd. Uit die tijd stammen onder andere de Zwinger van architect Matthäus-Daniel Pöppelmann, het Kurlän-der Palais van Johann Christoph Knöffel, en de fameuze Frauenkirche van de Ratszimmermeister George Bähr. Friedrich August I, die als ‘August der Starke’ de geschiedenis in zou gaan, schrok voor niets en niemand terug. Als staatshoofd van een luthers vorstendom ‘bekeerde’ hij zich tot het katholicisme, ☛

13

zodat hij (in 1697) tevens koning August II van het katholieke Polen kon worden. Na zijn overlijden in 1733 werd hij opgevolgd door zijn zoon Friedrich August II, koning August III van Polen, die doorbouwde aan het Saksische Florence. Het was aan deze

vorst dat Bach zijn tweedelige Missa – Kyrie en Gloria – opdroeg, een werk dat hij tegen het eind van zijn leven zou uitbreiden tot de grote Mis in b, de Hohe Messe. Eind juli 1733 was Johann Sebastian naar Dresden gereisd. Hij voegde de compositie als ‘geringe Arbeit’ bij een op 27 juli geschreven brief waarin hij de nieuwe keurvorst verzocht

hem de titel kurfürstlichsächsicher Hofcapellmeister te willen verlenen. In zijn toelichting bij de cd-uitgave van de Hohe Messe door De Nederlandse Bachvereniging wijst Pieter Dirksen er op dat zo’n tweedelige mis bij uitstek geschikt was om het verzoek aan

de katholieke keurvorst van het lutherse Saksen te ondersteunen: “Kyrie en Gloria zijn die delen, die in de liturgieën van beide geloofsrichtingen gezongen worden.”

HofcomponistRuim een maand eerder, op 23 juni 1733, was Johann Sebastians zoon Wilhelm

☛

Zijn nieuwe status van hofcomponist was voor Bach van grote betekenis


Friedemann benoemd tot organist van de Dresdener Sophienkirche, als opvolger van Christian Petzold. Vader Bach had aan-be velingsbrieven gestuurd, onder andere naar de raad van Dresden. Zijn eigen be-noeming tot hofcomponist zou evenwel nog ruim drie jaar op zich laten wachten. Het was graaf Hermann Carl von Keyser-lingk, de Russische gezant aan het hof van Dresden, die de eer en het genoegen had Johann Sebastian de op 11 november 1736 opge stelde benoemingsakte in Leipzig te overhandigen. Zijn nieuwe status van hofcomponist was voor Bach van grote betekenis, niet alleen vanwege de eer, maar ook en zeker niet in de laatste plaats omdat deze een halt zou toeroepen aan de ondermijning van zijn positie in Leipzig, die het gevolg was van een hooglopende ruzie met rector Johann August Ernesti. Twee weken later reisde de kersverse hof-componist naar Dresden om er op 1 decem-ber een concert te geven op het splinter-nieuwe orgel van de grotendeels voltooide Frauenkirche, waarmee hij uitdrukking gaf aan zijn dankbaarheid. Het instrument, ge-bouwd door Gottfried Silbermann, was op 22 november gekeurd door onder anderen Johann Georg Pisendel en op 25 november ingewijd door Christian Heinrich Gräbner. Keyserlingk en tal van andere hoogwaardig-heidsbekleders waren bij het concert aan-wezig. Hoe vaak en bij welke gelegenheid Bach nog naar Dresden zou reizen, is niet met zekerheid te zeggen. Wel weten we dat hij er in november 1741 Keyserlingk nog eens zou ontmoeten en dat hij zijn Goldberg Variationen aan de graaf opdroeg.

Mathieu Heinrichs

kerstconcerten 2011hohe messe bach

Tournee in Nederland en Japan

johann sebastian bach (1685-1750)Mis in b (BWV 232) ‘Hohe Messe’

UitvoerendenDe Nederlandse Bachvereniging orkest en

ripiënisten / Jos van Veldhoven dirigent / Dorothee Mields, Johannette Zomer sopraan Margot Oitzinger alt / Charles Daniels tenor Peter Harvey bas

Concertennovember 2011

di 29 Amsterdam, Concertgebouw, 19.30 uur, www.concertgebouw.nl

december 2011zo 4 Nagakute Cultural Center, Japan,

14.00 uurma 5 Sapporo Concert Hall, 19.00 uurdo 8 Tokyo Bunka Kaikan, 19.00 uurvr 9 Tokyo, Opera City Concert Hall,

19.00 uurza 10 Nishinomiya, Hyogo Performing Arts

Center, 15.00 uurdi 13 Middelburg, Oostkerk, 19.30 uur,

www.bachvereniging.nldo 15 Maastricht, Theater aan het Vrijthof,

20.00 uur, www.theateraanhetvrijt hof.nl

za 17 Naarden, Grote Kerk, 20.00 uur, www.bachvereniging.nl

zo 18 Tilburg, Concertzaal, 14.30 uur, www.theaterstilburg.nl

ma 19 Leeuwarden, Grote Kerk, 19.30 uur, www.bachvereniging.nl

wo 21 Den Haag, Dr Anton Philipszaal, 20.15 uur, www.dapz.nl

do 22 Utrecht, Vredenburg Leidsche Rijn, 20.00 uur, www.vredenburg.nl

vr 23 Groningen, Martinikerk, 20.00 uur, www.bachvereniging.nl

15

a

Activiteitenoverzicht oktober t/m december 2011

activiteitenoverzicht

Ook in seizoen 20112012 zijn prestovrienden, vrienden voor het leven, en Bachfondsvrienden welkom bij een van onze openbare repetities. Om zo veel mogelijk vrienden een kans te geven hierbij aanwezig te zijn kunt u één repetitie kiezen uit de onderstaande data. U ontvangt binnenkort een aparte uitnodiging met meer informatie en opgavemogelijkheid. NB: op sommige data repeteert slechts een deel van het ensemble …

schütz, vader van de nieuwe muziekZondagavond 13 november, 19.00 – 22.00 uur, Geertekerk Utrecht

kerstconcertenMaandagavond 28 november, 19.00 – 22.00 uur, Geertekerk Utrecht

matthäus-passion 2012Donderdagavond 22 maart 2012,locatie nader te bepalen

bach en zijn vriend pisendelZondag 6 mei 2012,locatie nader te bepalen

pasen, hemelvaart en pinksteren op één dag

Dinsdagavond 15 mei 2012,locatie nader te bepalen

Vriendenactiviteiten


Vriendenontvangst MaastrichtOp donderdag 15 december 2011 wordt de Hohe Messe uitgevoerd in Theater aan het Vrijthof in Maastricht. Bent u aanwezig bij dit concert en vriend van de Bach-vereniging? Dan bieden wij u na afloop van het concert graag een gratis drankje aan in een aparte foyer. Heeft u via de

ArrangementenGraag brengen wij u via deze weg nog eens de arrangementen onder de aandacht die in mei 2012 op het programma staan. Dit keer zijn de historische steden Middelburg en Leeuwarden de uitvalsbasis voor een programma rondom een concert van De Nederlandse Bachvereniging. Als vriend krijgt u korting!

VriendenconcertOp zaterdag 21 mei jl. was de Bovenkerk in Kampen het decor voor een vrienden-concert voor de vrienden van De Neder-landse Bachvereniging. Het thema was: ‘Bach en het orgel’.Voor velen is het orgel een wat weerbarstig instrument, maar afgaande op de geluiden van de aanwezige vrienden na het concert hebben het orgelspel van Leo van Doeselaar en de toelichtingen van Jos van Veldhoven en orgelmaker Hans Reil veel mensen over-tuigd van de schoonheid en veelzijdigheid van het instrument.Ondanks het mooie weer op die zaterdag was het wat frisjes in de Bovenkerk en dus vonden de bitterballen, andere hapjes en drankjes na afloop gretig aftrek. Hierdoor ontstond een levendige sfeer in de kerk, waar we bij de Bachvereniging enorm verheugd over waren.

Meer informatie vindt u op onze website www.bachvereniging.nlOpgeven kan bij onze publieksservice op 030 – 2 513 413 of stuur een e-mail naar [email protected].

Jammer genoeg bleek de Bovenkerk in Kampen voor veel vrienden te ver weg om het concert te bezoeken. We zullen hier rekening mee houden bij de keuze van het volgende vriendenconcert dat zal plaats-vinden in september 2012.

Bachvereniging besteld, dan ontvangt u enkele weken van tevoren automatisch bericht hierover. Heeft u uw kaarten via Theater in het Vrijthof besteld, dan ver-zoeken wij u vriendelijk om een e-mail te sturen naar [email protected] met daarin uw gegevens.

17

nieuws

Per 1 mei jl. is Wieske Wijngaards aange-steld als zakelijk leider van De Nederlandse Bachvereniging. Zij volgt Mark Vondenhoff op, die op die datum is gestart als directeur van het Prinses Christina Concours.

Samen met Anneke Hogenstijn richtte Wieske Wijngaards in 2005 Oorkaan op, toen nog onder een andere naam. Oorkaan is de enige organisatie in Nederland die muziekvoorstellingen maakt voor kinderen tot 12 jaar. Onder de zakelijke leiding van Wieske Wijngaards is het aantal voorstellin-gen zowel nationaal als internationaal gegroeid, van 46 in 2005 naar 197 in 2010. Over haar nieuwe functie zegt Wieske Wijn-gaards: “De Nederlandse Bachvereniging heeft een lange en mooie traditie. Ik hoop

samen met Jos van Veldhoven, de musici en de staf, de kans te krijgen om deze traditie verder uit te bouwen. De fundamenten zijn in ieder geval stevig. Net als voor veel andere culturele is het voor ons wel span-nend hoe de bezuinigingen van het kabinet voor ons gaan uitpakken. Hoe dan ook zullen we in de toekomst een moreel en financieel beroep moeten blijven doen op mensen en instellingen die ons een warm hart toedragen.”Mark Vondenhoff neemt met een positieve terugblik afscheid van de Bachvereniging: “Ik heb met veel plezier bij De Nederlandse Bachvereniging gewerkt. Maar nu ligt er een nieuwe uitdaging voor mij als directeur van het Prinses Christina Concours.”

Wieske Wijngaards nieuwe zakelijk leider

Drie generaties zakelijk leiders: Wieske Wijngaards (links) samen op de foto met Mark Vondenhoff en Maria Hansen (zakelijk leider tot oktober 2007)


“Jos van Veldhoven, who’s proven himself on so many other recordings of major Bach works, including the above-mentioned

releases on Channel Classics, makes excellent decisions here, from his choice of performing forces to his execution of tempo in the choruses and chorales and in the styling of the recits, niftily recognizing the work’s dramatic power while embracing a reverence for its refined musical elements and spiritual message.”David Vernier, Classics Today

Een van de mooiste Stabat Materconcerten ooit“Dit was een van de mooiste, meest pure Stabat Materconcerten ooit. Verrassend, omdat drie onbekende Zuid-Europese 17e- en 18e-eeuwse componisten centraal stonden. Meest theatraal en beeldend, meest intiem ook was dat van Alles-sandro Della Ciaia (1605-1670)☛ een Italiaanse edelman die het componeren ‘erbij’ deed. Maar ook die van de Portugees João Rodrigues Esteves (1699-1755) en de Italiaan Agostino Steffani (1654-1728), met de langs elkaar schurende en naar een oplossing snakkende dissonanten, sneden door de ziel.”Marjolijn Sengers, Brabants Dagblad 11/4/2011

“All 12 voices combine to lend congregational weight to chora-les, while the delicacy of just solo quartet behind oboe and tenor in ‘Ich will bei meinem Jesu’ is magical. (…)Of alternative recordings, the Dunedin Consort (Linn), my previous top choice, is challen-ged by this new spatial and tonal experience from van Veldhoven.”George Pratt, BBC Music Magazine

☛ Deze muziek van Della Ciaia is door De Nederlandse Bachvereniging uitgebracht op de cd Love & Lament.

“This release includes some of the most gorgeous vocal and keyboard music of the earlyItalian Baroque. Excellent performances!!”BBC Music Magazine

uit de pers

Deze en andere cd’s verkrijgbaar via www.bachvereniging.nl en bij de concerten

19

Bachvereniging voert ideale Hohe Messe uit“Er werden deze keer vijf solozangers ingezet, die op bepaalde momenten versterkt werden door tien koorzangers. Op volle kracht dus een koor van vijftien, drie per partij. Machtig mooi hoe Van Veldhoven de klank hiermee kon laten uitwaaieren dan wel indammen. Zo rolden de klankgolven in het Sanctus fantastisch door elkaar heen. Elders werden subtiele en ingenieuze dynamische verschillen aangebracht, zoals verrassen in het beroemde Agnus Dei. Qua tempo nam Van Veldhoven de tijd, vooral in het Kyrie.”Peter van der Lint, Trouw 8/1/2011

Bachs Hohe Messe klein, intiem en transparant“Dat succes was gisteren opnieuw navoelbaar; dirigent Jos van Veldhoven weet de partituur toch transparant te houden, als een boomkruin waar de zon door schijnt. Zijn handelsmerk: een kleine bezetting, met daarbinnen veel variatie. Zo nemen de vijf solisten soms even de rol van het tien-koppige koor over. Het maakt het solistisch gezongen Crucifixus tot een intieme en zeer persoonlijke ervaring, waarna het door allen vertolkte Et resurrexit des te spetterender klinkt.”Floris Don, NRC Handelblad 7/1/2011

Puntige pauken en heldere trompetten“Fascinerend was het gevoel voor klankverhouding, niet alleen bij de solozangers in de ensemble-gedeelten maar ook bij de ripiënisten, de ‘vul-stemmen’. Zij hielden de totaalklank scherp in de gaten en voegden daar uiterst subtiel hun kleur aan toe. Met de uitgelezen zangers en spelers die Van Veldhoven om zich heeft verzameld, is dat een feest.”Bela Luttmer, de Volkskrant 8/1/2011

De veelgeprezen uitvoeringen van de Hohe Messe door De Nederlandse Bachvereniging krijgen in november en decem-ber een vervolg met een kerst-tournee door Nederland en Japan. Kijk naar de concertdata en locaties op blz 15 en op: www.bachvereniging.nl.

En u kunt zich voorbereiden met behulp van de cd. Te koop via www.bachvereniging.nl

De Nederlandse Bachvereniging is ook actief op diverse sociale media. We nodigen u uit om mee te praten op:

www.youtube.com/bachverenigingwww.twitter.com/Bachvereniging www.facebook.com/bachsociety


Vriendenmagazine nr. 2 2011

Documents

Transcript of Vriendenmagazine nr. 2 2011