Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste

Universiteit Gent

Contactadres: Maarten.Vansteenkiste@ugent.be

www.psych.rochester.edu/SDT

www.vopspsy.ugent.be

Van moetivatie naar goesting!

De leerkracht, begeleider en directie als motiverende coach

Doelstellingen van deze voormidddag

• Vocabularium aanreiken in het spreken over motivatie

• Inzicht krijgen op de vitamines voor groei

• Reflecteren over de voor- en nadelen van verschillende leerkrachtstijlen

• Inzicht verlenen in wat leerkrachten (individueel) en scholen (structureel)

concreet kunnen doen om op dagelijkse basis hun leerlingen te

motiveren.

© copyright

Overzicht

1. Waarom we doen wat we doen

2. Vitamines voor groei en motivatie

3. Wat is een motiverende leerkrachtstijl?

4. Hoe kan je een motiverende omgeving “creëren”?

Thema 1: Hoe de betrokkenheid van leerlingen vergroten?

Thema 2: Hoe evolueren van een sanctioneringsbeleid naar een

motiverend afsprakenbeleid?

Copyright ©

Prof. Edward Deci

(University of Rochester, NY)

Prof. Richard Ryan

(University of Rochester, NY)

ZELF-DETERMINATIE THEORIE

Copyright ©

Copyright © 2017

Inleiding: uit het leven gegrepen

copyright ©

Copyright ©

Copyright ©

Dialoog

Thuis: dialoog tussen moeder en een 5-jarig kind

Gelieve de rol van het kind in te nemen

Dialoog tussen uzelf en 5-jarig kind

Kind: Neen, ik lust geen vis!

Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk.

Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens!

Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Als je nu jouw vis niet opeet,

dan krijg je straks geen dessert.

Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag

rode kool!

Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te

roepen en hier zo’n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen

opeten.

Kind: Ik moet, moet, moet … hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de

baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel)

Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook

geen dessert!

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind?

Kind voelt zich niet gehoord, want klacht wordt

‧ … geminimaliseerd

‧ … ontkend

Moeder en kind praten naast elkaar; de situatie escaleert, want moeder

begint te dreigen = kettingreactie

Gesprek wordt een strijd, waarbij er verzet bij het kind naar boven komt

Copyright ©

Copyright ©

Dialoog

Op het werk: dialoog tussen leerkracht en directie

Dialoog tussen leerkracht en directie

Leerkracht: Ik zie er echt wel tegen op om deze vernieuwingen door te voeren.

Het is gewoon een vervelende klus en ik heb al zo veel werk.

Directie: Kom, kom, zo vervelend is dat toch ook weer niet. Die vernieuwingen

zijn echt belangrijk. Je zal er zo van af zijn.

Leerkracht: Ja? Ik ben toch al snel een paar uren mee bezig om mij die nieuwe

zaken eigen te maken.

Directie: Een paar uren? Maar dat is toch wat we mogen verwachten van een

professioneel ingestelde leerkracht. Men is vanuit het ministerie al lang bezig

met deze vernieuwingen. Ze worden mij ook opgelegd. Trouwens, je moet

leren om ook eens iets tegen je zin te doen, dat is toch ook wat je van jouw

leerlingen vraagt?

Leerkracht: Dat kan wel zijn, maar moet u veel dingen tegen uw zin doen?

Directie: Neen, dat klopt, maar daarom ben ik ook directeur geworden. Kom,

maak daar nu niet zo’n heibel van. Begin er gauw aan. Je zal blij zijn als het

achter de rug is. Copyright ©

Hoe voelde u zich na dit gesprek …

•… als leerkracht?

•… als directie?

Leerkracht voelt zich niet gehoord, want klacht wordt geminimaliseerd

Directie komt niet tot een beter begrip van zijn leerkracht, want treedt

sturend op

Gesprek wordt een strijd

Copyright ©

Copyright ©

Dialoog

In de klas: dialoog tussen juf en leerling

Gelieve de rol van leerling te nemen

Dialoog tussen leerling en juf

Leerling: Juf, kijk, ik heb nog een boek gevonden over ruimtevaart thuis.

Juf: Dat ziet er wel leuk uit. Staat er iets interessant in?

Leerling: Ja! Er staat iets in over die planeten waar we gisteren over hebben

geleerd. En over waarom de aarde rond is. Kijk, een leuke prent.

Juf: Dat lijkt me wel een boeiend boek. Zouden de andere kinderen dit ook leuk

vinden?

Leerling: Ik denk het wel.

Juf: Wel, misschien kan je er twee pagina’s uit kopiëren voor de ganse klas en

dan kunnen we dit met ons allen eens bekijken. Jij kan aan de andere kinderen

uitleggen wat je bijzonder vindt. Wat vind je van dit voorstel.

Leerling: Keitof! Wanneer gaan we dit bespreken?

Juf: Wel, als we nu eens samen kopijen namen over de middag

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind?

Kind neemt initiatief en wordt hierin door de juf erkend

De juf weet het kind verder te betrekken bij de les en geeft

blijk van een open houding

Het gaat om een echte dialoog, waarbij het enthousiasme van

het kind wordt versterkt

Copyright ©

Leerkrachten zijn vakexperten en verdienen hiervoor

waardering!

copyright ©

Enthousiaste

leerlingen

VAKEXPERTISE / KNOWHOW

- (Technische) kennis van vak

- Vakbekwaamheid (bv., didactische

technieken)

MOTIVATIONELE ERVARING EN

INZICHTEN

- Hoe jongeren stimuleren?

- Hoe kennis overbrengen?

- Hoe probleeminzicht laten groeien?

Noodzakelijk, maar geen voldoende

voorwaarde

Noodzakelijk, maar geen voldoende

voorwaarde

Stimulerend kennis aanwenden in omgang

met leerling

Deel I

“Waarom we doen wat we doen”:

Waarom leren jongeren?

Waarom respecteren ze afspraken?

Copyright ©

A. Akkoord

B. Niet akkoord

C. Het hangt er van af

Stelling: Motivatie

Hoe meer een leerling gemotiveerd is, hoe beter.

Oefening 1: Combineer & benoem

Probeer types motivatie samen te plaatsen

Copyright ©

1

2

3

4

5

helemaal niet belangrijk

heel belangrijk

1) … omdat dit is wat anderen (bv. ouders, vrienden, leerkracht) van mij

verwachten.

1 2 3 4 5

2) … omdat ik begrijp waartoe de stof dient. 1 2 3 4 5

3) … omdat ik me schuldig zou voelen als ik het niet zou doen. 1 2 3 4 5

4) … omdat ik dit heel erg leuk vind 1 2 3 4 5

5) … omdat ik inzie waarom iets leren nuttig is. 1 2 3 4 5

6) … omdat anderen (bv. ouders, vrienden, leerkracht) me verplichten om dit te

doen.

1 2 3 4 5

7) … omdat ik mezelf moet bewijzen dat ik een handige / creatieve leerling ben. 1 2 3 4 5

8) … omdat ik de stof heel erg boeiend vind. 1 2 3 4 5

Een goede reden voor mij om mijn best te doen op school is …

Copyright ©

Items Naam

School Tewerkstelling

Motivatietype 1

Motivatietype 2

Motivatietype 3

Motivatietype 4

Probeer om de

-Items twee aan twee samen te plaatsen

-Een label te verzinnen voor het type motivatie dat beide items beogen te

meten

Copyright ©

WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN

Autonome

Motivatie

Gecontroleerde

Motivatie

Verplichting, druk, stress Vrijwillig, psychologisch vrij

Plezier

passie,

interesse

Persoonlijke

relevantie,

betekenisvol

Straf,

beloning,

verwachting

Schaamte,

schuld,

zelf-waarde

“Moeten” of

moetivatie

“Willen” of

goesting

Copyright ©

Geboeidheid,

interesse,

plezier

Persoonlijke

relevantie,

zinvol

Straf,

beloning,

verwachting

Schaamte,

schuld,

zelfwaarde

Waarom beantwoord je een vraag in de klas?

‘om de leerkracht te

plezieren’

‘omdat de leerkracht

ontgoocheld reageert

als er niemand

antwoordt’

‘omdat ik moet tonen

dat dat ik het antwoord

ken’

‘omdat ik me schuldig

voel als ik het niet zou

doen’

‘omdat ik zo sneller

iets bijleer’

‘omdat ik de stof zinvol

vind’

‘omdat ik de stof

interessant vind’

‘omdat ik het plezant

vind om te

antwoorden’

Motivatie medewerking in klas

Copyright ©

Geboeidheid,

interesse,

plezier

Persoonlijke

relevantie,

zinvol

Straf,

beloning,

verwachting

Schaamte,

schuld,

zelfwaarde

Waarom volg je de regels in het centrum / op school (bijv., op tijd komen, beleefd zijn,

zwijgen, niet spijbelen etc.)?

‘omdat ik anders

gestraft word’

‘omdat ik me slecht zou

voelen als ik het niet

deed’

‘omdat ik inzie en

begrijp dat deze nodig

zijn’

‘omdat ik ze

interessant vind’

Copyright ©

Motivatie regels volgen

Attitude- of mentaliteitswijziging

= aanvaarding = eigenaarschap verwerven

Anja leert over het thema fair trade in haar klas. Ze vond

een filmpje waarbij een Ecuadoriaanse koffieboer getuigt

over het harde labeur dat hij moet verrichten en de lage

lonen die hij hiervoor in ruil krijgt.

Op welk type motivatie speelt Anja in?

(a) Externe druk

(b) Interne druk

(c) Zinvolheid

(d) Nieuwsgierigheid

Casus

De juf is ontgoocheld in de resultaten van Nael. Hij kan

volgens haar beter en schrijft op zijn rapport: ‘Herpak je

Nael! Je kan beter, toon wat je in je mars hebt!’

Op welk type motivatie speelt men in?

(a) Externe druk

(b) Interne druk

(c) Zinvolheid

(d) Nieuwsgierigheid

Co

pyri

gh

t ©

Casus

Van de leerling naar de leerkracht / begeleider

Copyright ©

Geboeidheid, plezier

interesse

Inzicht, zinvol,

meerwaarde Straf, beloning,

verwachting

Schaamte, schuld,

zelfwaarde

Waarom doe je jouw best bij het toepassen van de vernieuwing?

‘omdat de directie dit

van mij verwacht’

‘omdat er kritiek volgt

als ik mij hiervoor niet

inspan’

‘omdat ik me schuldig

zou voelen als ik me

niet loyaal zou

opstellen’

‘omdat ik hoor te

bewijzen dat ik de

vernieuwing kan

toepassen’

‘omdat deze

vernieuwing

toegevoegde waarde

heeft’

‘omdat ik deze

vernieuwing zinvol vind’

‘omdat ik het leuk vind

om een aantal nieuwe

zaken uit te proberen’

‘omdat ik nieuwsgierig

ben hoe ouders zullen

reageren op deze

aanpak’

Externe druk Interne druk Persoonlijke zinvolheid Nieuwsgierigheid

“Moeten” of

“moetivatie”

“Willen” of

“goesting”

Proces van toenemende internalisatie =

Eigenaarschap verwerven

Copyright ©

• Het fundamentele onderscheid binnen de ZDT is dat tussen

autonome of vrijwillige en gecontroleerde of gemoetiveerde

motivatie

• ZDT is niet enkel een theorie over leerlingmotivatie, maar

over persoonlijkheidsfunctioneren, inclusief de motivatie

& persoonlijkheid van de leerkracht, begeleider en directie.

Conclusie:

Naar een genuanceerde visie op leerlingmotivatie

Copyright ©

Maakt motivatie een verschil uit?

Copyright ©

Motivatie in het middelbaar onderwijs

Vansteenkiste, M., Zhou, M., Lens, W., & Soenens, B. (2005). Experiences of autonomy and control among Chinese learners: Vitalizing or

immobilizing? Journal of Educational Psychology, 97, 468-483. Copyright ©

Motivatie & leren bij het volgen van een taalcursus

“Willen”

“Moeten”

Concentratie

Tijdsbeheer

Prestaties

Actief

Klasgedrag

.24**

.22**

.41**

.21* -.39**

-.37**

Vansteenkiste, M., Zhou, M., Lens, W., & Soenens, B. (2005). Experiences of autonomy and control among Chinese learners: Vitalizing or

immobilizing? Journal of Educational Psychology, 97, 468-483.

Drop-out .25**

Copyright ©

Globale idee:

De nieuwsgierigheid en overtuiging die autonoom

gemotiveerde leerlingen kenmerkt leidt hen er toe

• om de koe sneller bij de horens te vatten

• meer opgeslorpt te geraken in het studiemateriaal

• dit diepgaander te verwerken

• meer receptief te zijn voor feedback.

Copyright ©

Voorbereidings-

fase

Leerfase Evaluatiefase Reactie op

evaluatie

Tijdsbeheer

Uitstelgedrag

Inrichting omgeving

Leerstrategieën

Inspanning

Betrokkenheid

Creativiteit

Self-handicapping

Testangst

Spieken

Resultaten

Attributie

Coping strategieën

Drop-out

De relevantie van kwantiteit en kwaliteit van motivatie voor

verschillende fases in het leerproces

Copyright ©

Vanuit ZDT kan gesteld worden dat

•… het levendig houden van de verwondering, leervreugde en

nieuwsgierigheid (intrinsieke motivatie)

•… het bevorderen van eigenaarschap over aangereikte

normen en waarden (internalisatie)

kerndoelstellingen zijn van het onderwijs, want dit zijn de

routes naar toenemende groei en ontwikkeling van kinderen.

Conclusie:

Kerndoelstellingen van onderwijs

Copyright ©

Intrinsieke

motivatie

Duurzame

verantwoordelijkheidszin

Internalisatie

Nieuwsgierigheid,

verwondering,

interesseveld

Eigenaarschap,

waardenpatroon,

overtuigingen

Capaciteit tot zelfreflectie

Receptieve

interpersoonlijke

houding

Copyright ©

Deel II

De motor van groei:

De rol van psychologische behoeftebevrediging

Copyright ©

Welke behoeftes sluiten aan bij deze criteria?

Eerder

psychologisch dan

fysiologisch

Eerder inherent dan

verworven

Fundamenteel

Eerder universeel

dan gebonden aan

cultuur

Copyright ©

Autonomie

De ervaring jezelf te mogen zijn en vrijwillig te mogen handelen, denken en

voelen; ervaring van keuze en psychologische vrijheid

Copyright ©

Relationele verbondenheid

Evaring van een warme, hechte en authentieke band met anderen, voor

anderen zorg dragen en geliefd worden

Copyright ©

Competentie

Het gevoel hebben bekwaam te zien om een activiteit uit te voeren,

gewenste doelen te bereiken en de eigen vaardigheden te ontplooien

Copyright ©

Positievere evaluaties van

leerstof en leerkracht

ABC

Meer volharding, leren en

betere prestaties

Hoger welzijn, zelfwaarde

& vitaliteit

Grotere betrokkenheid,

leervreugde en autonome

motivatie

Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an

unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 3, 263-280

Oefening 2:

Een vitamineperspectief op de aangereikte casussen

Gelieve de opgegeven casussen er bij te nemen en deze te

bekijken vanuit het perspectief van de vitamines voor groei.

- Positieve casus: welke vitamine is voldaan?

- Negatieve casus: welke vitamine ontbreekt?

Copyright ©

De juf vond dat Stan beter een hulpmiddel kon gebruik bij het rekenen

en bezorgde dit hem. Echter, Stan zag er de noodzaak niet van in. Het

duurde bij hem wel wat langer maar uiteindelijk vond hij de oplossing wel.

Hij vond dat de juf hem niet vertrouwde en weinig geduld had en maakte

van het hulpmiddel geen gebruik

Casus

Een leerling die zich niet goed voelde op school en een laag zelfbeeld

had, kreeg tijdens het kwaliteitenspel heel wat complimenten van

andere leerlingen. Sindsdien voelt hij zich veel beter op school en in de

klasgroep. De papiertjes waarop de anderen zijn kwaliteiten

neerschreven bewaart hij in zijn portefeuille.

Op vlak van sanctioneringsbeleid volgt niet iedereen dezelfde regels en

dat geeft discussies en ontevredenheid onder de leerkrachten die kan

vermeden worden. Bijvoorbeeld is het erg moeilijk een vaste regel

bepalen bij GSM-gebruik / misbruik die elke leerkracht volgt.

Casus

Copyright ©

Loont het om te investeren in de vitamines van het

personeel?

Ordeel zelf

Copyright ©

Autonomie Verbondenheid Competentie

Jobtevredenheid .66*** .45*** .41***

Emotionele

uitputting

-.63*** -.29** -.34**

Cynisme -.44*** -.22*** -.25*

Autonome

motivatie

lesgeven

.38*** .19 .19

De behoeftes aan autonomie, competentie en verbondenheid

vormen het ABC van deze motivatietheorie: ze vormen de

vitamines voor ons dagelijks geluk!

Implicatie voor de praktijk: Probeer maximaal aan de behoeftes

van jouw leerlingen tegemoet te komen (maar probeer ook jouw

eigen behoeftehuishouding op orde te hebben)!

Conclusie:

De vitaliserende rol van behoeftebevrediging

Copyright ©

Deel III

Wat is een motiverende leerkrachtstijl?

Copyright ©

Autonomie

VerBondenheid

Competentie

Autonomie-

ondersteunende vs.

controlerende context

Relationele steun vs.

afwijzing

Structurerende vs.

Chaotische context

copyright ©

Stijl Autonomieondersteunende stijl

Vertrekpunt

Gevoel bij persoon

Aansluiting zoeken bij

psychologische behoeftes

Grondhouding

Belevingswereld persoon:

Voorstellen, gevoelens, interesses

“Ik mag mijzelf zijn” - Autonomie

Afstemmen op belevingswereld

Nieuwsgierigheid, openheid,

flexibiliteit

Autonomieondersteuning: Algemene beschrijving

Copyright ©

Maar ….

resulteert autonomieondersteuning niet in grenzeloze

vrijheid?

Copyright ©

A. Akkoord

B. Niet akkoord

C. Het hangt er van af

Akkoord

Niet a

kkoord

Het hangt e

r van a

f

0% 0%0%

Stelling: Autonomie en grenzen Het verlenen van autonomie staat haaks op het trekken van

grenzen, die noodzakelijk zijn bij het lesgeven

Controlerende omgevingen

Autonomie-ondersteunende

omgevingen

Gebrek aan structuur

= chaos

Structuur

= begeleiding

Autonomie-ondersteuning betekent niet dat (Reeve, 2006; Jang, Reeve, &

Deci, 2010)

a) … leerlingen aan hun lot worden over gelaten om problemen, die ze bij het

leren ervaren, op te lossen = gebrek aan betrokkenheid

b) … leerkrachten geen regels en normen kunnen stellen en leerlingen

onbeperkte vrijheid genieten = permissieve omgeving

© copyright

Stijl Structuur

Vertrekpunt

Gevoel bij de leerling

Aansluiting zoeken bij

psychologische behoeftes

Grondhouding

Talenten & vaardigheden van de

leerling

“Ik word beter in X” - competentie

Afstemmen op

ontwikkelingsniveau leerling

Procesfocus, zelfontplooiing,

vertrouwen

Op weg naar wetenschappelijk onderbouwde

verandering - diagnotische fase:

Kunnen we de lesstijl van een leerkracht meten?

Copyright ©

Copyright ©

Oefening 3:

Welke reactie kan je als controlerend, autonomieondersteunend,

structurerend en chaotisch typeren?

Copyright ©

Wat is de globale structuur die boven komt drijven?

Vier belangrijke zones

Copyright © 2016

Naar een meer verfijnd inzicht

Autonomie-

ondersteuning

Controle

Chaos

Structuur

Copyright © 2016

Naar een meer verfijnd inzicht:

Identificeren van specifieke zones

Copyright © 2016

Participatief

Autonomy

support

Control

Chaos

Structure

Begeleidend

Verhelderend

Afstemmend

Afwachtend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Leerkrachtevaluatie

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Afstemmend

Afwachtend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Voor elke docent een gepersonaliseerd docentenprofiel!

Copyright © 2016

Vraag: Jouw leerlingen

Ik denk dat mijn leerlingen mij op dezelfde manier zien als ikzelf

1. 2. 3.

0% 0%0%

1. Akkoord

2. Niet akkoord, zij hebben een

kritischer beeld van mij.

3. Niet akkoord, zij hebben een

positiever beeld van mij.

Copyright ©

Deel IV

Hoe kunnen directies & leerkrachten groei

bevorderen?

Copyright ©

Thema 1:

Betrokkenheid van leerlingen vergroten

Aanbeveling 1:

Versterk de band met en autonomie van

leerlingen door de dialoog te bevorderen

Geef jongeren de kans om een vragenlijst in te vullen op het

einde een semester

• Anoniem

• Kans om te leren

• Mening van kinderen wordt ten volle gewaardeerd

• Preventieve focus

• Behoeftebevredigend voor beide partijen!

Copyright ©

Illustratie 1: Semestriële gestructureerde bevraging

Copyright ©

Opstap naar gestructureerde observatie van elkaars lessen

Het leerkrachtstijlwiel = insteek voor observatie en

wederzijdse ondersteuning

Copyright ©

Reflectiegesprekken aanmoedigen tussen leerkracht &

leerlingen

• Buiten de evaluatiesfeer!

• Uitgangsvraag: “Hoe is het met jou?”

• Basisbehoeftes = insteek voor gesprek

• Preventieve focus

• Behoeftebevredigend voor beide partijen!

Copyright ©

Illustratie 2: Investeer in reflectiegesprekken

Copyright ©

Hoe doe je dit dan?

Copyright ©

VOORBEREIDEND WERK

Er worden in wat volgt vijf thema’s besproken, met name

•Positieve ervaringen

•Negatieve ervaringen

•Persoonlijke ambities

•Begeleiding en ondersteuning

•Groepsfunctioneren

De bedoeling is dat …

… je minstens drie thema’s er uit kiest (je mag deze aanvinken) en dat we dit als

leidraad nemen voor een reflectiegesprek.

… je dit zelf schriftelijk voorbereidt en minstens drie dagen voor het ingeplande

gesprek aan de leerkracht bezorgt zodat we dit zelf eens kunnen nalezen. Dit is

vertrouwelijke informatie die we niet zullen doorgeven aan een derde.

Copyright ©

POSITIEVE ERVARINGEN

Beschrijf een werkgebonden/schoolse situatie uit de afgelopen weken of

maanden waarin je helemaal op ging en je de tijd om jou heen leek te

verliezen. Het kan gaan om een situatie

•waarin je jou bekwaam voelde omdat wat je deed lukte

•om een situatie waarin je het gevoel had dat je heel erg jezelf kon zijn

en je ideeën kon uiten

•om een situatie waarin je een hechte band hebt ervaren met een

medeleerling of leerkracht/begeleider.

Focus op drie vitamines van groei!

GESPREK ZELF

Probeer duidelijkheid te creëren over de thema’s die aan bod zullen komen tijdens gesprek = houvast

Idee: Je kan een blad met cirkels tekenen en voor jou op tafel leggen = visuele houvast

Creativiteit

Lastige

opdrachten

Dromen

Cirkels = thema’s = houvast = basis voor competentieontwikkeling

Cirkels = manier om afdwalende leerlingen bij de les te houden en het gesprek gefocust te houden

“vrijblijvend geklets”

Cirkels = opportuniteit om samen te vatten op gepaste tijde = competentieversterkend

Lege cirkels kunnen ze zelf invullen = optiekeuze

Ze kunnen volgorde thema’s bepalen = actiekeuze

Copyright ©

NA HET GESPREK

Vraag aan leerlingen om

•Twee concrete aandachtspunten op te sommen voor de

komende 6 maanden • Wat

• Hoe

• Wanneer

•Eén kracht te noteren die ze graag ter beschikking willen stellen

van de klas + één nood waarvoor ze bijstand van medeleerlingen

kunnen gebruiken.

Copyright ©

Aanbeveling 2: Investeer in het aanbieden van keuzes, want dit fungeert als

een hefboom voor autonomie en betrokkenheid

(participatieve zone)

Oefening 4: Keuze

Bieden jullie keuze aan leerlingen aan en, zo ja, over

wat dan?

Gelieve twee voorbeelden te noteren

Copyright ©

Probeer de gewenste hoeveelheid OPTIEKEUZE aan te bieden

- Vb. 1: keuze tussen verschillende huiswerkopdrachten

- Vb. 2: inspraak over regels / afspraken

- Vb. 3: meebepalen van lesinhoud

- Vb. 4: jongeren rollen laten kiezen = “baas spelen” (vb. voorzitter, verslaggever bij

praatronde)

- Vb. 5: Laat jongeren rond een jaar- of semesterproject werken

- Vb. 6: Laat jongeren zelf een thema voorstellen en onderzoeken Nuancering: 1)Het optimale aantal opties: 3 à 4, want dit moet beheersbaar blijven 2)De aangeboden opties moeten zinvol zijn valse keuze

0

1

2

3

4

5

6

2 opties 3 opties 4 opties 5 opties 6 opties 7 opties

Beleefd Plezier aan Activiteit in Functie van Aantal Opties

Van optie- naar actiekeuze

OPTIE

KEUZE

ACTIE

KEUZE

“hoe en wanneer

het te doen”

© copyright

“wat te doen”

ACTIEKEUZE

1) Hoe-component

• Zelf voorwerpen van thuis meebrengen = mee vorm geven van lesinhoud

• Volgorde van oefeningen

vb. Keuze van oefening in een reeks oefeningen

• Grootte van geleverde inspanning & ritme van progressie

vb. “Joker” kunnen inzetten bij beantwoorden vragen

vb. Onderscheid tussen basis en vrijwillig extra huiswerk

• Route om tot oplossing te komen

• Medium waarin opdracht wordt gemaakt

2) Wanneer-component

vb. Keuze van deadline

3) Met wie-component

Aanbeveling 3:

Probeer een leerlinggerichte en betekenisvolle uitleg te

geven voor een taak als er geen keuze mogelijk is

(afstemmende zone)

Copyright ©

Dialoog

Bij de dokter: dialoog tussen rokende patiënt en dokter

Gelieve de rol van de patiënt in te nemen

Dialoog tussen dokter en patiënt

Patiënt: Stoppen met roken zou ik toch moeilijk vinden.

Dokter: Dat zou nochtans goed zijn. Je gezondheid zal er zienderogen op

vooruit gaan.

Patiënt: Dat zegt iedereen.

Dokter: Maar dat is ook zo. Je ademhaling verbetert, je vindt jouw smaak

terug en de kans op longkanker daalt. En, jouw kind rookt met je mee, hé. Je

mag de consequenties van passief roken niet onderschatten!

Patiënt: Dat kan wel zijn, maar ik leef maar één keer, hé.

Dokter: Wel, net daarom moet je stoppen met roken.

Patiënt: We zien wel.

Dokter: Ik kan het je alleen maar nog een keer benadrukken. Als dokter kan

ik niets meer doen. Jij moet zelf verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag.

Copyright ©

‣ Wat? Een motiverende duiding of onderbouwing betekent dat deze …

A) Specifiek is veeleer dan vaag en algemeen: bijv. “het is goed voor

jouw toekomst” (Vansteenkiste et al., 2004a)

B) Zinvol is in de ogen van de leerlingen veeleer dan in de ogen van

de leerkracht => aansluiting bij hun leefwereld

C) Niet overbodig en dus vanzelfsprekend is, want in een dergelijk

geval kan …

D) … deze beter door leerlingen zelf aangedragen worden in plaats

van door de leerkracht vermeld

© copyright

‣ Hoe?

a) Het koppelen van de leerstof aan de actualiteit (e.g., krant, tv-

programma)

Vb. 1: “Volgende les gaan we het hebben over …. Probeer

komende week een krantenartikel te vinden dat verband houdt

met dit thema”

Vb. 2: “Dit is een filmfragment over het thema van de les. Men

heeft het over de hoeveelheid voedsel dat mensenweggooien.

Ik zou graag weten wat jullie hier van vinden”.

© copyright

‣ Hoe?

b) Het illustreren van de leerstof met een persoonlijke anekdote of

sprekend voorbeeld

Vb. het concept van conditionele aandacht

c) Probeer de leerstof op een praktisch bruikbare wijze te

presenteren = toepassingsmogelijkheden

– Experimenteren met objecten

– Vertrekken vanuit een probleem uit het dagelijkse leven

– Een uitstap plannen

– Een expert uitnodigen en zijn ervaringen laten delen

© copyright

Aanbeveling 4:

Probeer uitnodigend te communiceren

Copyright ©

Procedure

• Deelnemers: 80 5de & 6de studiejaar obese kindeneren (11-12 year) (adjusted BMI >

182%)

• Taak: tekst lezen over klavertje vier (30 min.)

• Setting: real-life setting = tijdens normale klasuren

Instructies

Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal

framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child

Development, 76, 483-501.

Intern controlerend -

dwingend

Autonomie-

ondersteunend

1) Leren

- Oppervlakkig

- Diepgaand

2) Fruit eten

- Korte termijn

- Lange termijn

Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal

framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child

Development, 76, 483-501.

Voorbeeld: Veld-experiment

“Deze tekst die we je vragen te lezen, vertelt je iets meer over eetgewoontes die je kan aanleren. Door iedere dag een stukje uit elk blaadje van het klavertje vier te eten, kan je proberen om wat op je voeding te letten. Onderzoekers zeggen immers dat kinderen die iedere dag een stuk uit elk blaadje van het klavertje vier eten vaak denken dat hun gezondheid, als ze 16-17 jaar oud zijn, beter zal zijn; kinderen denken ook vaak dat ze dan fitter zullen blijven. Bovendien denken vele kinderen dat ze op die manier ook actiever zullen blijven. Om zich beter te voelen over hun gezondheid en conditie volgen vele kinderen dan het klavertje vier door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea enz.) te drinken. Vele kinderen volgen dus het klavertje vier omdat ze zich schuldig zouden voelen indien ze ziek en ongezond zouden worden door hun eigen schuld, of niet langer fit en actief blijven door hun eigen fout. Het is dus voor je eigen goed dat we je vragen om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.”

Copyright ©

“De tekst die we je vragen te lezen, vertelt iets je meer over de eetgewoontes die je kan aanleren. Onderzoekers zeggen dat kinderen aandacht kunnen besteden aan hun voeding door bijvoorbeeld iedere dag één stukje uit elk blaadje van het klavertje vier te eten. Op die manier blijf je later, als je 16-17 jaar oud bent, immers kerngezond en fit. Bovendien kan je op die manier ook actief en in goede conditie blijven (je kan bijvoorbeeld lang blijven bewegen en sporten). Kerngezond en actief blijven kunnen voor jou goede redenen zijn om te proberen om het klavertje vier na te leven door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea, enz.) te drinken. Omdat je erdoor gezond blijft, kan je dus proberen om het klavertje vier dagelijks op te volgen. Maar ook als je actief en fit wil blijven, zodat je lang kan blijven doorgaan als je moet bewegen en sporten, kan je ook beslissen om het klavertje vier te volgen. Omwille van deze reden kan het dus belangrijk zijn om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.

Copyright ©

4

4.5

5

5.5

6

6.5

7

7.5

8

8.5

Autonomieondersteunend Intern controlerend

oppervlakkig leren

diepgaand leren

Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal

framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child

Development, 76, 483-501.

Uitnodigende taal Controlerende, dwingende taal

Suggereren Verplichten

Kunnen Moeten

Voorstellen Zouden moeten

Vragen Verwachten

Proberen

Dreigen

© copyright

Op zoek naar een aantal andere toepassingen

Mabbe, E., Soenens, B., De Muynck, G.-J., & Vansteenkiste, M. (in revision). The impact of valence of feedback and style of communication on intrinsic

motivation in middle childhood: Experimental evidence and generalization across individual differences. Journal of Experimental Child Psychology.

De cruciale rol van autonomieondersteunende

taal blijkt in het bijzonder bij het geven van feedback!

3

3.2

3.4

3.6

3.8

4

4.2

4.4

4.6

4.8

Positieve feedback Negatieve feedback

Autonomieondersteunendetaal

Dwingende taal

Autonomieondersteunende taal =

buffer tegen dalend plezier bij kritiek

Mabbe, E., Soenens, B., De Muynck, G.-J., & Vansteenkiste, M. (in revision). The impact of valence of feedback and style of communication on intrinsic

motivation in middle childhood: Experimental evidence and generalization across individual differences. Journal of Experimental Child Psychology.

Aanbeveling 5:

Probeer een spelelement te voorzien

(afstemmende zone)

Probeer op een luchtige en speelse wijze de les te beginnen om zo het leerplezier en de

interesse aan te wakkeren

‣ Wat?

a) Uitdagingen aanbieden

b) Nieuwsgierigheid ontlokken

c) Een plezier-element inbouwen

‣ Waarom? Dit draagt bij tot de intrinsieke motivatie van studenten

‣ Hoe?

Copyright ©

1. Toegankelijkere naam voor psychologische

behoefte (8 – j tot q)

2. “Als onze behoeftes niet zijn voldaan, dan

spreken we van behoefte - ….. (10 – a tot j)

3. Type opvoedingsklimaat dat gekenmerkt wordt

door een gebrek aan grenzen (10 – f tot o)

4. Basiskenmerk van psychologische behoeftes

(10 – a tot j)

5. ‘Winnen is voor mij altijd belangrijk. Waarom

zou ik anders aan deze wedstrijd deelnemen?’,

zo zei Marjan. Zij vertoont een sterke ….

behoefte. (9 – c tot k)

6. De ontwikkeling van … is belangrijk volgens

vele hulpverleners en ouders. Sommige

theorieën schuiven het zelfs naar voren als

een behoefte (11 – h tot r)

a b c d e f g h i j k l m n o p q r

1

2

3

4

5

6

Copyright ©

Casus: kruiswoordraadsel

Copyright ©

Iets wat ze ook leuk vonden: ik heb de oefeningen van een wiskundetoets

waarvoor de resultaten niet zo goed waren opnieuw gegeven als opdracht

in klas. Deze keer gaf ik ze, opgelost, met fouten zoals ik die gevonden

had bij hen. De opdracht was: Zoek de fout!

Het was leuk, en ze merkten dat de oefeningen helemaal niet zo moeilijk

waren, maar dat de fouten heel dikwijls verstrooidheidsfouten waren, of

fouten door slordigheid…

Casus: speelse remediëring

Thema 2:

Van een sanctioneringsbeleid naar een

motiverend afsprakenbeleid

Casus

Leefregels en schoolreglement: hoe kan dit door een gans team

consequent opgevolgd worden? De ene leraar verwittigt de lln als

zij bijvoorbeeld hun MP3-speler met geluidsoortjes nog dragen als ze

in rij staan, de andere leraar ‘ziet dit niet’, maw zegt niets. Lln weten

perfect bij welke leraren zij dit kunnen doen.

Copyright ©

In vele scholen lijkt is er een “wildgroei” aan regels, die soms inconsequent worden toegepast. Wat is het effect?

Verstikkend

= autonomie-

frustratie

Keurslijf voor

leerling Administratieve

last leerkrachten

Copyright ©

In vele scholen lijkt is er een “wildgroei” aan regels, die soms inconsequent worden toegepast. Wat is het effect?

Verstikkend

= autonomie-

frustratie

Verwarrend =

competentie-

frustratie

Keurslijf voor

leerling Administratieve

last leerkrachten Leerling Leerkrachten

Copyright ©

Copyright ©

Aanbeveling 6:

Choose your battles

(waarover jullie het eensgezind zijn)

Oplossing? Pleidooi voor administratieve vereenvoudiging = beperkte set aan regels, … = CHOOSE YOUR BATTLES!

- … die afgeleid zijn uit een aantal goed doordachte kernprincipes = visie

- … die goed onderbouwd zijn

- … die concreet zijn

- … waarover consensus bestaat onder het lerarenkorps

- … jaarlijks besproken worden tijdens teamvergadering

De mate waarin leerkrachten het schoolreglement consequent toepassen is afhankelijk van hun ervaren behoeftebevrediging tijdens vergaderingen!

Copyright ©

Nie

t re

sp

ectv

ol

om

gaan

met

pers

on

eels

lid

of

med

ele

erl

ing

Sp

ijb

ele

n

Nie

t in

ach

t n

em

en

van

san

cti

em

aatr

eg

ele

n

Weig

ere

n a

gen

da a

f te

geven

/ag

en

da n

iet

bij

Nie

t m

et

feed

back k

un

nen

om

gaan

On

gep

ast

ged

rag

vert

on

en

Geen

zo

rg d

rag

en

vo

or

om

gevin

g/m

ate

riaal

Datum Leerkracht 10 10 5 5 3 3 5 SOM Handtekening ouder

Copyright ©

Voor leerlingen die strafpunten hebben gekregen, neemt de school eerst

ordemaatregelen: gesprek met een leerlingbegeleider, nota in de agenda

(te ondertekenen door de ouders), een uur nablijven met strafwerk en

een gesprek met een leerkracht over het gebeurde, het voorbereiden

van op gepaste wijze excuses aanbieden …

Indien de leerling hervalt, worden tuchtmaatregelen toegepast:

woensdagnamiddag nablijven + strafwerk, een of meerdere dagen

uitsluiting van deelname aan de lessen, niet mogen deelnemen aan de

sportlessen, of zelfs definitieve verwijdering uit de school.

Copyright ©

Een aantal observaties:

1) Enkel negatieve beklemtoond? Een positieve puntenkaart?

2) Sommige breed gedefinieerd

vb. ongepast gedrag spijbelen

3) Dure woorden: vb. respect

4) Sommige gedragingen voor interpretatie vatbaar

vb. niet kunnen omgaan met feedback ~ afhankelijk

van stijl van feedback geven

Copyright ©

Pak dit op een empirische wijze aan via een enquêtering. Voor elke regel uit het

schoolreglement kan je aan leerkrachten en leerlingen (via leerlingenparlement) de

vraag stellen of ze …

… deze zinvol vinden

… deze goed verwoord vinden

… deze regel zelf consequent toepassen

… de indruk hebben dat collega’s deze consequent toepassen

… zouden behouden dan wel afschaffen

….ze de consequentie billijk vinden

… ze een andere consequentie zouden voorstellen

Zo kan je procentueel een empirisch inzicht krijgen in het draagvlak omtrent

regels.

Het fundament voor goed nageleefde afspraken leg

je in de eerste lessen …

Copyright ©

Oefening 5:

Gelieve twee aandachtspunten aan te geven bij het

vastleggen van richtlijnen in het begin van een

academiejaar

Copyright ©

Aanbeveling 7:

Leerlingen weten wat (on)wenselijk is:

leg in samenspraak grenzen & consequenties

vast

Hoe?

- 1) Open houding tijdens groepsdiscussie

vb. “Hoe kunnen we er samen voor zorgen dat het een leuke

semester wordt?

vb. “Wat verwachten jullie van de juf/meester?

vb. “Welk gedrag verwachten jullie van jezelf en van elkaar?”

Expliciet keuze om niet op regels te focussen, maar op stimuleren van interesse < aansluiting bij leefwereld studenten

Grenzen komen al doende aan bod

Copyright ©

Hoe?

- 2) Laat kinderen zelf aangeven wat kan en niet kan = ze geven hun eigen grenzen = zelfbegrenzing

Lijst meegeven (structuur): aanvinken van Leuke activiteiten

Grenzen

Als leerkracht begeleid je het gesprek

Flexibele aanpak

Zo kom je tot een afspraak

Copyright ©

Afspraak Regel

Grens die van

onderuit is gegroeid

Grens die van boven

af is opgelegd

Copyright ©

- 3) Leerkrachten kunnen zelf grenzen trekken = regel introduceren. Als ze dit doen, dan proberen behoefteondersteunende leerkrachten…

a)… te spreken van spelregels (vergelijking met sport)

b) … de regels goed te onderbouwen

c) … irritatie niet onder de mat te vegen, maar een stem te geven!

Een weerspannig kind = INTERESSANT veeleer dan IRRITANT

d) … uitnodigende taal te hanteren bij het communiceren van regels

Copyright ©

- 3) Laat kinderen de vastgelegde afspraken uitschrijven in hun eigen woorden = klasreglement

Inzicht in hoe leerlingen regels ervaren

Grotere verbondenheid met regel (want afkomstig van leeftijdsgenoten)

Toegankelijk taalgebruik

- 4) Wees behoedzaam voor het territorium / domein waarbinnen je een grens trekt!

vb. piercing

Copyright ©

De vraag of grenzen motiverend zijn dan wel

verzet uitlokken is afhankelijk van minstens twee

voorwaarden:

« Wat » = inhoud

van grens

« Hoe » = stijl van

grens trekken

Copyright ©

Morele

Domein

Conventionele

Domein

Persoonlijke

Domein

- Fysieke & psychische

welzijn van anderen

(vb. niet slaan)

- Rechtvaardigheid &

fairheid (vb. niet liegen)

- Tafeletiquette

- Schoolgewoontes

(vb. schoolfeest)

- Regels m.b.t. rollen

- Keuze van

vrienden, kledij

& kapsel

(vb. piercings,

uniform)

- Gezondheid

(vb. fruit eten)

- Voorzichtigheid

(vb. fietshelm dragen

niet op speelplaats

fietsen)

Prudentiële

Domein

Welk soort regels bestaan er?

Copyright ©

Morele

Domein

Persoonlijke

Domein

Legitiem

Aanvaarding

Illegitiem,

bemoeizucht

Opstandig

verzet

Copyright ©

Is er binnen deze visie ruimte voor sancties?

Ja & neen, want er bestaat een verschil

tussen een sanctie en een logische

consequentie

Copyright ©

- 5) Laat de jongeren zelf de consequenties van ongepast gedrag vastleggen

Deze kunnen best ook grappig zijn!

Consequentie Sanctie

Van onder uit vastgelegd

gevolg voor het overtreden

van een samen vastgelegde

afspraak; vaak logisch, fair,

en legitiem

Van boven uit opgelegd

gevolg voor het overtreden

van een regel; kan logisch,

fair, en legitiem, maar niet

per definitie het geval

Cfr. GAS-boetes Copyright ©

Copyright ©

Motiverende grenzen = afspraken via dialoog

Motiverende grenzen trekken = studenten alles laten kiezen

studenten die zich terugvinden in wat je hen opdraagt

(ook in consequenties)

Dwingende grenzen ontlokken zelfs verzet

Copyright ©

Alles op een rij

Copyright ©

Copyright ©