1

Trends en ontwikkelingen Avans Hogeschool en de omgeving

2

Inhoud 1.0 Leeswijzer .......................................................................................................................................... 3

2.0 Managementsamenvatting stakeholderdialoog ............................................................................... 4

3.0 Algemene metatrends ...................................................................................................................... 6

3.1 Coping: vertrouwen zoeken, omgaan met onzekerheid............................................................... 6

3.2 Samenleven: van segmenten naar mensen .................................................................................. 6

4.0 Ontwikkelingen in Brabant ............................................................................................................... 7

4.1 Internationalisering van Noord-Brabant ....................................................................................... 7

4.2 Verbetering clustersamenwerking en slimme verbindingen door maatschappelijke opgaven om te zetten naar economische kansen rondom de thema’s: ................................................................. 7

4.2.1 Slimme mobiliteit .................................................................................................. 7 4.2.2 Duurzame energie ................................................................................................. 7 4.2.4 Gezond ouder worden/zorgeconomie ....................................................................... 8 4.2.5 Duurzame agrofoodketen ....................................................................................... 8

4.3 Verschillende transities in Brabant ............................................................................................... 8

4.3.1 Demografische transitie ......................................................................................... 8 4.3.2 Economische transitie ............................................................................................ 8 4.3.3 Ruimtelijk-ecologische transitie ............................................................................... 9

5.0 Toekomst van werken ....................................................................................................................... 9

5.1 Strategische wendbaarheid (Organisatie) .................................................................................. 10

5.2 Klantgedreven ondernemen (Organisatiestrategie) ................................................................... 10

5.3 Samenredzaamheid (Maatschappij) .......................................................................... 11

6.0 Internationalisering ......................................................................................................................... 12

6.1 Systemen in transitie .................................................................................................................. 12

6.2 Internationale platformen en bedrijfsmodellen ........................................................... 12

7.0 Technologie ..................................................................................................................................... 13

7.1 Tech-driven: van mens naar machine, van fysiek naar virtueel ................................................. 13

7.2 24/7 online: continu content maken, volgen en liken ................................................................ 13

7.3 Meer dan privacy: zeggenschap over je gegevens en daarmee je leven .................................... 13

7.4 Smart society ............................................................................................................................... 14

8.0 Adaptatie van Sustainable Development Goals .............................................................................. 14

9.0 Opgaven voor Avans ....................................................................................................................... 15

9.1 Waarom doen we dit? ................................................................................................................ 15

9.2 Welke opgaven zijn inzichtelijk geworden? ................................................................................ 15

9.3 Bronnenlijst ..................................................................................................................................... 18

3

1.0 Leeswijzer

De wereld verandert en dat vraagt om wendbaarheid. Van onderwijsinstellingen, overheden en bedrijven. De houding van mensen is tegenwoordig nieuwsgierig, ondernemend, creatief, empathisch en naar buiten gericht. Veel meer dan vroeger. Deze houding is van invloed op de vorm en inhoud van het onderwijs en de rol van Avans als hogeschool.

Deze gids is het resultaat van een omgevingsanalyse die door relatiemanagers van de Avansacademies en het AOC is gemaakt. Onderdeel hiervan was de stakeholderavond die Avans Hogeschool op 20 juni 2018 heeft georganiseerd voor een vijftigtal externe relaties. Het hoofdstuk ‘Managementsamenvatting stakeholderdialoog’ geeft een samenvatting van de opbrengst van de avond. Het geeft aan de hand van vijf thema’s en de trends die daarbij horen een antwoord op wat de omgeving van Avans Hogeschool vraagt. De meeste trends zijn lineair en niet allemaal onomstreden. De mate van impact op de korte en middellange termijn is voor te stellen, niet te voorspellen. Vervolgens draagt de gids daarom per thema mogelijke oplossingen aan voor de opgaven waar we als Avans Hogeschool voor staan. Deze suggesties kunnen input zijn voor de businessplannen van de Avansacademies en de gesprekken over onze ambities. Deze gids sluit af met diepgaandere rapportages op trendniveau. Deze dienen als inhoudelijke verdiepingsslag.

Tegen de achtergrond van genoemde veranderende wereld is Avans zich bewust van het feit dat ze een avontuurlijke reis aangaat, de toekomst in. Onderwijsinstellingen ontwikkelen zich tot kennishub, toegankelijk voor al hun stakeholders. Door deze reis aan te gaan zorgt Avans ervoor dat ze onderdeel is van de toekomst. Voor de student, bedrijven, organisaties en overheden en Avans zelf betekent het dat de reis niet ophoudt als het diploma is behaald. De toekomst is oneindig en iedereen blijft zich een leven lang ontwikkelen. De toekomst is niet alleen aan degene die hem uitvindt, maar vooral aan degene die haar inventief toepast. De toekomst is niet te voorspellen. Wel voor te stellen. De toekomst laat zich niet kennen, wel ver-kennen. Hiervoor hebben we een verrekijker nodig en geen vergrootglas.

Deze gids leent zich ertoe een vervolg te geven aan de opgaven die geschetst worden door middel van doen, beslissen en denken:

- Doen wat we meteen na de vertaling naar het businessplan kunnen uitvoeren; - Beslissen over onderdelen die nadere uitwerking en besluitvorming vragen; - Denken over een aantal langere termijn-ontwikkellijnen.

De komende jaren schuiven doen, beslissen en denken in elkaar. Paradoxen, tegenpolen en tegenstrijdigheden worden duidelijker. Daardoor ontstaat voortschrijdend inzicht. In dit inzicht ligt de toekomst van Avans.

Na het schetsen van de context, relevantie en content van algemene metatrends in hoofdstuk 3 zoomen we in op de geselecteerde en besproken thema’s Ontwikkelingen in Brabant, Toekomst van Werken, Internationalisering, Technologie en de Sustainable Development Goals in de hoofdstukken 4 tot en met 8. In hoofdstuk 9 beantwoorden we de vraag waarom Avans dit doet en welke opgaven inzichtelijk zijn geworden.

Wij wensen u veel voorstellingsvermogen en een mooie reis toe bij vertalen hiervan naar uw toekomst waar Avans graag deel van uitmaakt. Uiteraard horen we graag hoe u dit document heeft gebruikt en wat de opbrengsten zijn.

Namens Avans Hogeschool,

Rob de With, Niels de Beer, Fieke Stevens, Cees Hogendoorn, Ad Schenkels, Wim de Haas, Sandra Rambow, Rick Bastiaanssen, Arthur van Baalen

4

2.0 Managementsamenvatting stakeholderdialoog Avans Hogeschool bedient met beroepsonderwijs en praktijkgericht onderzoek een dynamische regio. De afgelopen jaren hebben een aantal snelle technologische en maatschappelijke veranderingen met zich meegebracht. Die ontwikkelingen hebben effect op ons onderwijs, of gaan dat hebben. Om de aanpassingen die wij moeten doen aan dat onderwijs effectief te laten zijn, moeten we samen met onze omgevingen die ontwikkelingen en de impact daarvan duiden. In dat kader heeft het Avans Ondernemerscentrum samen met de relatiemanagers van de Bredase academies op 20 juni 2018 een netwerkavond georganiseerd met als doel het verzamelen van input voor de businessplannen van Avans Hogeschool en de gesprekken die wij voeren met onze stakeholders over onze ambities. Een multidisciplinair gezelschap van uitgekozen studenten, docenten en professionals uit het regionale bedrijfsleven, provinciale en gemeentelijke overheden en adviesorganisaties brainstormden over de toekomst van het onderwijs en de verbinding met de omgeving. Dit deden zij aan de hand van vijf thema’s:

- Technologie - Internationalisering - Brabantse beleidsagenda’s - Toekomst van werken - Sustainable Development Goals

Per thema werden de volgende vragen besproken: o Wat is de impact van het thema op het onderwijs vanuit het perspectief van het onderwijs? o Wat is de impact van het thema op het onderwijs vanuit het perspectief van externe

stakeholders? o Wat is de impact van het thema op het onderwijs vanuit het perspectief van de student?

Deze thema’s sluiten aan op de diverse trendrapporten en de ambitie van Avans. Deze reflectie en betekenisgeving vanuit bedrijven, organisaties en overheden en de studenten helpt bij het scherp krijgen van de omgevingsanalyse. Onze omgeving vraagt om een toekomstbestendige en wendbare professional. Uit de gesprekken kwam de duidelijke behoefte aan een wendbare professional naar voren, met zowel generalistische, specialistische als multidisciplinaire kennis. Een professional die ook ná zijn loopbaan bij Avans wil blijven leren. Toegerust onderwijs en differentiatie vormen het uitgangspunt. Daarnaast heeft de snelheid van technologische ontwikkelingen een grote impact op bedrijven, organisaties en overheden, de studenten en het onderwijs op diverse vlakken: organisatorisch, strategisch, maatschappelijk en op diverse bedrijfsmodellen.

De vraag werd dan ook gesteld hoe digitaal vaardig we onze studenten (nog) kunnen maken. Meer techniek leidt niet per se tot een betere aansluiting van de Avansopleidingen op de arbeidsmarkt. Zelfregie, ondernemerschap en kritisch denkvermogen doen dat wél. Ons onderwijs moet verbonden zijn met zijn omgeving voor wat betreft deze technologische ontwikkelingen. Om zo studenten te helpen een kritische en relativerende houding ten aanzien van technologie te ontwikkelen en digitaal onbehagen tegemoet te treden. Deelnemers denken hierbij aan het toenemend belang van menselijke vaardigheden en vakken als filosofie en ethiek. Hoe kunnen we technologie leren gebruiken als toegevoegde waarde voor onszelf? Welke vragen kunnen we stellen aan Cortana van Microsoft, Siri van Apple en Alexa van Amazon?

Studenten leren zo na te denken over de voor- en nadelen van technologie en wat de impact van technologie op hun loopbaan is. In dit verband werd er door de deelnemers liever gesproken van Internet of People (IoP) in plaats van Internet of Things (IoT). De technologie is er voor de mens

5

in plaats van andersom: techniek is niet de oplossing, techniek is een hulpmiddel. Kennis over de impact van technologie (de luxe van offline zijn ten aanzien van de ‘4 horsemen’ of GAFA – Google, Apple, Facebook en Amazon) moet continu uitgewisseld worden tussen studenten, bedrijven, organisaties en overheden en Avans.

Typerend is de vraag van een deelnemer hoe lang het nog duurt voordat algoritmes ter verantwoording worden geroepen. Dit betekent ook dat Avans zich actief moet mengen in de maatschappelijke discussie. Avans zou daarnaast als kennisinstituut, als aanjager van innovatie en als kennismakelaar en -schakelaar meer een voortrekkersrol moeten vervullen om de regio te ondersteunen in (het denken over) technologische ontwikkelingen.

Onze omgeving vraagt om verbinding. Er zijn diverse regionale, provinciale en zelfs landelijke beleidsagenda’s ontwikkeld waarin Avans gedeeltelijk al participeert. Avans werd door ondernemers, overheden en onderwijs (de drie O’s) uitgenodigd hierin nog nadrukkelijker te participeren om zodoende maatschappelijke ontwikkelingen en praktijkopgaven het kloppend hart van het onderwijs te maken. De relevantie van ons onderwijs blijkt namelijk uit de manier waarop Avans in de behoefte van onze omgeving voorziet. In plaats van lesgeven gaan docenten het gesprek aan met de studenten over de lesstof om hier context en duiding aan te geven. De deelnemers gaven aan dat deze context en duiding ook volgt uit slimme verbindingen met regionale topsectoren zoals Biobased, Logistiek en Hightech maintenance. Faciliteer een leven lang leren: leren gaat namelijk verder dan opleiding van Avans. We sluiten in principe een kenniscontract af voor het leven. Onze huidige studenten (onze toekomstige contacten) en onze huidige contacten (onze vroegere studenten) blijven in een leergemeenschap van elkaar leren. Zoek daarvoor gebruikelijke en niet-gebruikelijke samenwerkingsverbanden op. Avans is niet alleen een opleidingsinstituut maar ook een kennismakelaar. Globalisering helpt daarbij op internationale schaal: iedere opleiding zal zich de vraag moeten stellen hoe globalisering en internationalisering haar toekomstige uitstroomprofiel gaat beïnvloeden en versterken. Zoek de verbinding met buitenlandse instellingen die met hun specifieke kennis onze opleidingsprofielen verrijken. Onze omgeving vraagt om een leercultuur. Avans werkt met docenten en bedrijven aan een regionale leercultuur. Hierin wisselen we kennis, kunde en vaardigheden uit. Dat betekent dat, naast Avans, ook bedrijven een verantwoordelijkheid hebben in het opleiden van toekomstige professionals. Welke kennis, kunde en vaardigheden dat zijn, hangt af van de ‘the bigger why’. Deelnemers vinden dat Avans meer aan moet sluiten op beleidsagenda’s om relevant te zijn als kennispartner. ‘It is not the talk that creates change, it’s the walk’. Dit betekent ‘walk the talk’. Bouw aan een hybride leercultuur en -omgeving. Bijvoorbeeld door docenten en studenten hybride (net)werkvormen te laten organiseren. Denk aan kennishubs waarin on-demand-leren mogelijk is. Onze omgeving vraagt om een vervolg.

Naar aanleiding van deze avond werd door een groot aantal aanwezigen de vraag gesteld: hoe nu verder? Deze discussie is niet af maar een vertrekpunt voor verdere verkenning en gesprekken. Hoe houden we dit initiatief levend en hoe creëren we ruimte om dit initiatief zo actueel en relevant mogelijk te houden? Hoe houdt Avans de verbinding met de drie O’s in stand?

6

3.0 Algemene metatrends De meest voorkomende trends en ontwikkelingen hebben we zo objectief mogelijk verzameld en geanalyseerd op basis van de geraadpleegde trendrapportages. Ze staan niet op zichzelf, vele hebben onderlinge verbanden.

Natuurlijk is de bespreking van deze trends en ontwikkelingen met de vertegenwoordigers van bedrijven, organisaties en overheden niet waardevrij. Het is een persoonlijke reflectie van een in aantal beperkte, maar goed geïnformeerde groep deelnemers. Hier geldt dat we hebben getoetst of bedrijven, organisaties en overheden de trends en ontwikkelingen ook zo ziet en de inhoud, doel, strekking en betekenis ervan net zo duidt als wij. In de meeste gevallen is dat zo.

Een aantal van deze trends bevindt zich nog in een beginstadium, andere zijn al meer zichtbaar. In alle gevallen geldt: een trend raakt niet aan alles en iedereen en roept ook discussie en tegenkrachten op. Ten aanzien van iedere trend kun je dus vragen stellen, zelf valideren en prioriteren, keerzijden en tegenbewegingen benoemen en eigen conclusies trekken. Deze gids kan gezien worden als prikkelend vertrekpunt voor vervolgstappen of toekomstverkenningen, waarmee geanticipeerd kan worden op de trends en ontwikkelingen.

Hieronder zijn deze trends en ontwikkelingen in gecomprimeerde vorm weergegeven.

3.1 Coping: vertrouwen zoeken, omgaan met onzekerheid - Afnemend vertrouwen in instituties, mensen zoeken vertrouwen bij elkaar. - Opkomst van fake news en factchecking - Betrouwbaarheid wordt belangrijker dan vertrouwen: toenemend belang van online en

offline reputatiemanagement. - Imago en reputatie worden belangrijker dan macht of geld. Hierdoor neemt de

kwetsbaarheid van bedrijven en personen toe. - Revival van ethiek:

o Als bedrijf of organisatie moet je een ‘fair share’ bijdragen aan een SDG-doel/werelddoel.

o Maak duidelijk voor welke culturele en ethische waarden je staat. o De ‘burger-consument-paradox’ bestaat niet. Als bedrijf of organisatie is reputatie

en transparantie key. o Het belang van ‘netto-positieve doelen’ neemt toe. Minder slecht is niet meer goed

genoeg. - Toenemend belang van authenticiteit, radicale transparantie en betekenisvolle acties - Opkomst peer-reviews. Denk aan advieskeuze.nl, independer.nl, airbnb.nl, kiesbeter.nl,

zorgkaartnederland.nl - Minder materieel bezit maakt leven overzichtelijker: tiny housing, consuminderen, digitale

nomaden - Sterkere omgevingssensitiviteit: doorontwikkeling van scrummen, lean-methodiek en co-

creatie - Do it yourself: doe-het-zelfeconomie, crowdfunding, deelplatforms, sociaal

ondernemerschap, zingeving, ‘purpose economy’, Urgenda - Deeleconomie: van product naar service, andere businessmodellen. Van airbnb naar

fairbnb door toenemende overlast en doordat publieke waarden onder druk komen te staan, zoals consumentenbescherming, privacy en openbare orde.

- Grondstoffenschaarste en geopolitieke positiebepalingen: o Energietransitie: einde aan gas, aardolie.

3.2 Samenleven: van segmenten naar mensen - Er zijn meer verschillende mensen en opvattingen dan dat er segmenten en persona’s zijn. - Ontwikkeling van segment naar scheidslijn leidt tot gevoel van uitsluiting en daarmee tot

maatschappelijk onbehagen. ‘De’ Nederlander of ‘de’ oudere bestaat niet.

7

- Toenemende communicatie en marketing rond ‘life events’ - Hyperpersonalisatie: marketing-op-maat c.q. micro-targeting

4.0 Ontwikkelingen in Noord-Brabant Voor onze Brabantse regio zijn trends en ontwikkelingen vertaald op macro- en mesoniveau in de vorm van thema’s en transities. In onze regio bouwen zich nieuwe netwerken op. Een geavanceerde kenniseconomie in en rondom de steden met daaromheen streekgebonden economieën met de nadruk op agribusiness, logistiek en procesindustrie.

De ambitie van Noord-Brabant is om tot de top van kennis- en innovatieregio’s te behoren. Dit bereikt de provincie door te focussen op een internationale concurrentiepositie. Brabant wil pilot-regio worden voor arbeidsmarktvernieuwing, waarin onderwijsinstellingen verantwoordelijk zijn voor modern en flexibel onderwijs gericht op een leven lang leren. De provincie zoekt actief de samenwerking met andere regio’s in Nederland en Europa om meer gezamenlijke slagkracht te bereiken. Regionale agenda’s: samenwerking rond gezamenlijke opgaven en op zoek gaan naar de juiste schaalniveaus. Rol onderwijs: leverancier van human capital en van kennis, maar ook promotor van ondernemerschap.

Opgaven:

- Versterken relatie onderwijs met bedrijfsleven. - Onderwijsinstellingen dienen mede als ontwikkel- en experimenteercentra voor het

bedrijfsleven. - Bevorderen van ondernemerschap in het onderwijs.

In het volgende hoofdstuk worden de trends in de provincie Noord-Brabant uitgelegd.

4.1 Internationalisering van Noord-Brabant Bedrijven uit de hele wereld vestigen zich in Brabant, met internationale migratie van kenniswerkers naar Brabant als gevolg.

4.2 Verbetering clustersamenwerking en slimme verbindingen door maatschappelijke opgaven om te zetten naar economische kansen rondom de thema’s:

4.2.1 Slimme mobiliteit Op het gebied van slimme mobiliteit liggen veel kansen voor Brabantse clusters zoals Automotive (elektrisch rijden, slimme netwerken), Hightech Systems en Materialen en Logistiek (Logistieke Agenda Brabant). Ook kunnen Intelligente Transport Systemen (ITS), logistieke systemen en ‘connected cars’ met elkaar verbonden worden in crossovers, met dezelfde doelen op de vlakken veiligheid, doorstroming en bereikbaarheid.

4.2.2 Duurzame energie In de Energieagenda kiest de provincie voor innovatie en duurzaamheid als route voor de transitie naar duurzame energie. Er wordt ingezet op de kracht van Brabant: duurzame technologische innovatie, kennis en samenwerking. Een studie laat zien dat de markt voor duurzame energie in Nederland 13 tot 17 procent harder groeit dan de wereldmarkt. Bovendien neemt deze toe van € 2 miljard per jaar in 2008 naar € 10 tot € 16 miljard in 2020. Brabant is uitstekend gepositioneerd om op deze groeimarkt in te spelen. Ontwikkelingen in duurzame energietechnologie sluiten nauw aan bij bestaande (cluster)sterktes van Brabant. In Oost-Brabant ligt de focus op Hightech Systems (solar) en Automotive (elektrisch rijden en slimme netwerken, zie ook hierboven bij ‘Slimme Mobiliteit’). In Zuidwest-Nederland ligt de focus op (chemische) procesindustrie, agrofood en logistiek (biobased economy). Dit zorgt, met de komst van nieuwe bedrijven en bestaande

8

bedrijven die omschakelen naar nieuwe technologieën, voor een toekomstbestendige werkgelegenheid.

4.2.4 Gezond ouder worden / zorgeconomie Brabant staat voor ingrijpende demografische ontwikkelingen. Het aantal ouderen neemt sterk toe en het aantal jongeren daalt. Dit zet de samenleving onder grote druk, in het bijzonder als het gaat om zorg. Er zijn innovatieve oplossingen nodig om de zorg in de toekomst betaalbaar en op niveau te houden. Deze maatschappelijke opgave biedt tegelijkertijd kansen voor onze economische clusters. De zorgeconomie is een bij uitstek verbindend, multidisciplinair thema. Vanuit de zorgeconomie zijn er slimme verbindingen te leggen met meerdere clusters, waaronder life sciences (farma), hightech (onder andere medische technologie en intelligente systemen) en food, maar ook met een discipline als design. Voor het verder uitwerken van dit thema ligt een crossover-benadering dan ook voor de hand.

4.2.5 Duurzame agrofoodketen Een economisch en ecologisch duurzame agrofoodketen is van belang voor een vitaal platteland en voor het genereren van welvaart in de economische waardeketens waar de landbouw een rol in speelt. In het koersdocument ‘Stad en Platteland’ en de notitie ’Integrale uitwerking advies Commissie Van Doorn’ wordt beschreven dat het, in de primaire sector nog veel gehanteerde verdienmodel van kostenminimalisatie en bulkproductie, nagenoeg failliet is. Het geld wordt vooral elders in de voedselketen verdiend, en steeds meer daarbuiten. De provincie zet in op de transitie naar een duurzame agrofoodketen via drie sporen: • Het uitwerken van het advies van de Commissie Van Doorn: verduurzaming van de landbouw. • Nieuwe verdienmogelijkheden voor agrarische bedrijven: combinaties met zorg, productie van energie, recreatie, etc. Het onderwerp vrijetijdseconomie is hiermee verbonden. De uitrol van dergelijke concepten vergt een andere aanpak dan innovatiebeleid. Met uitzondering van de ontwikkeling van geheel nieuwe concepten, valt het doorontwikkelen en uitrollen van deze verdienmogelijkheden vooralsnog niet onder het innovatiebeleid. Een definitieve keuze over het gewenste beleid en dito aanpak wordt gemaakt op basis van het SER-advies over het mkb op het platteland. • Het innovatiebeleid, met een sterk cross-sectorale insteek. Zowel door het inbrengen van kennis van buiten, als bij het benaderen van potentiële markten. Dit beleid is gericht op producten met een hoge toegevoegde waarde en een hoge kennisintensiteit.

4.3 Verschillende transities in Brabant 4.3.1 Demografische transitie In West-Brabant zal de komende jaren de samenstelling van de bevolking veranderen door de vergrijzing (of ‘verzilvering’). Het aantal 65-plussers groeit tussen 2010 en 2040 met 67% (zie bijlage A). In diezelfde periode neemt het percentage kinderen tussen 0-14 jaar met 14% af en ook het percentage 15-64-jarigen daalt. Het hoogtepunt van de vergrijzing is in 2035, als ongeveer 28% van de West-Brabantse bevolking 65 jaar of ouder zal zijn. Dit wijkt niet veel af van de landelijke prognoses. Rekening houdend met migratiesaldo en geboortecijfers daalt ook de beroepsbevolking. De daling is in de landelijke gebieden het grootst, namelijk ruim 25%. In de stedelijke gebieden zal de daling van de beroepsbevolking in de periode 2010-2040 ongeveer 10% zijn. De beschikbaarheid van personeel komt hierdoor dus onder druk te staan. Nu al moeten sectoren grote moeite doen om gekwalificeerd personeel te vinden. Na 2015 zijn er meer arbeidsplaatsen dan werknemers in West-Brabant. De liberalisering van de Europese arbeidsmarkt leidt tot voortzetting van (al dan niet tijdelijke) vestiging van arbeidsmigranten uit andere landen.

4.3.2 Economische transitie De opkomst van nieuwe economische machten (bijv. de BRIC-landen) dwingen westerse/Europese landen tot innovatie van hun economieën. Zo ook in West-Brabant. Er liggen nationaal en internationaal enorme kansen in economische clustervorming op het gebied van World Class Maintenance, Logistiek en Transport en Biobased Economy. De groei van het aantal senioren maakt de zorgsector (Care & Cure) tot een groeisector en ook de vrijetijdssector en de agrosector kunnen de regio enorme impulsen geven. De ontwikkeling van de economische structuur en

9

dynamiek in West-Brabant is de afgelopen jaren regelmatig beschreven in rapportages van de Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland en SES West-Brabant (inmiddels opgegaan in de Regio West-Brabant), zie ook bijlage A. Daaruit blijkt dat de industrie, de zorgsector en de zakelijke dienstverlening de belangrijkste werkgevers zijn in onze regio. De laatste twee sectoren zijn tevens sterke groeiers. Het werkgelegenheidsbelang in toerisme en recreatie bedraagt circa 5% en sinds het jaar 2000 is het aantal banen in deze sector met 11% gestegen. Hier zit echter nog potentie, doordat het aantal beschikbare bedden voor overnachtingsmogelijkheden ver onder het landelijk gemiddelde ligt (67 bedden per 10.000 inwoners versus 126 op landelijk niveau). Daarentegen zijn de afgelopen jaren banen verloren gegaan in industrie, landbouw en financiële dienstverlening. Ook de positionering van onze regio tussen de havens van Antwerpen en Rotterdam brengt veranderingen met zich mee. In de Rotterdamse Havenvisie staat het streven dat in 2030 de havens van Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk een geïntegreerd complex zijn. Moerdijk wordt gezien als de locatie die zich kan doorontwikkelen tot een sterk logistiek knooppunt. Daarnaast spreekt men de verwachting uit dat in West-Brabant meer bedrijventerreinen komen waar logistieke bedrijven en toeleveranciers zich vestigen. Dat brengt ook werkgelegenheid voor onze regio met zich mee.

4.3.3 Ruimtelijk-ecologische transitie De functieverandering van ruimte zal zich bij ongewijzigd beleid blijven voordoen, ook in West-Brabant. De Havenvisie 2030, waarin beschreven staat dat verbindingen met het achterland noodzakelijk zijn, schetst in dat opzicht een boeiend beeld. In het bijzonder komen bereikbaarheid en leefbaarheid sterk onder druk te staan als de Rotterdamse haven zich doorontwikkelt. Zowel de noord-zuidverbindingen als de oost-westverbindingen doorkruisen onze regio. De realisering van de A4 in 2014 dwingt West-Brabant na te denken hoe het deze snelste verbinding tussen Rotterdam en Antwerpen ook economisch wil en kan benutten.

Door het toenemende goederenvervoer over de weg vanuit de Rotterdamse haven zullen bepaalde wegvakken op de A58, A17, A27 en A59 verder dichtslibben. Om de druk op wegvervoer te verminderen is een stelsel van ‘inland terminals’ nodig, waar activiteiten naar verplaatst worden die niet noodzakelijkerwijs in de zeehaven moeten plaatsvinden, zoals het inklaren van goederen en het opslaan van containers. West-Brabant kent al dergelijke terminals in Oosterhout en Bergen op Zoom.

De haven van Rotterdam zet ook in op meer goederenvervoer over spoor en water. Moerdijk, de vierde zeehaven van Nederland, wordt van steeds groter belang voor Rotterdam. De aansluiting van Breda op de hogesnelheidslijn biedt door de betere bereikbaarheid van onze regio ook kansen voor doorontwikkeling. Ook het ziekenhuisaanbod zal de komende jaren veranderen. Denk aan minder kernen met een ziekenhuisfunctie, met daaromheen bevolkingskernen waarin onder andere de spoedzorg een plaats krijgt. De huidige drie ziekenhuizen hebben deze intentie al in een samenwerkingsovereenkomst vastgelegd.

Tot slot biedt de wateropgave ook geweldige uitdagingen en kansen. Door de klimaatverandering is West-Brabant genoodzaakt om binnen vijf tot tien jaar het hoofd- en regionale watersysteem klimaatproof te maken. Deze opgave betreft zowel een kwaliteits- als kwantiteitsverbetering. Tegelijkertijd geeft dit mogelijkheden om hiermee ecologische en economische waarden (bijvoorbeeld met toerisme en recreatie) toe te voegen. De cultuurhistorische, landschappelijke en agrarische kwaliteiten van bijvoorbeeld een gebied als het Land van Heusden en Altena kunnen hierdoor een impuls krijgen. Dit geldt uiteraard ook voor de andere gebieden langs de West-Brabantse waterrand. Het behoud en de versterking van de diversiteit binnen het watersysteem is ook een belangrijk uitgangspunt.

5.0 Toekomst van werken - Van functieomschrijving naar talent en passie - Van closure naar transparantie - Van autoriteit naar zelfmanagement

10

- Van regels naar creativiteit - Van command and control naar coachend leiderschap - Van plannen naar agile - Van organisatiestructuren naar netwerken van teams - Van geld en winst naar purpose en waarden

Daarnaast lopen werken en leren steeds meer door elkaar heen. Een leven lang leren en wendbaarheid zijn en worden belangrijke competenties.

5.1 Strategische wendbaarheid (Organisatie) Organisaties moeten sneller en proactiever reageren op de steeds sneller veranderende omstandigheden die een steeds grotere (disruptieve) impact hebben. Organisaties die dit nalaten zijn gedoemd te verdwijnen.

Dit betekent aandacht voor:

- Hoger doel (why, meaningful business, massive transformative purpose) en een toenemend belang van passie, purpose en balans. Oftewel betekenisvol ondernemen en work/life-balans

- Externe gerichtheid - Verbindend leiderschap - Flexibele werkorganisatie (zelforganisatie, staff on demand) - Flexibele processen en ICT (standaardisatie, modularisatie, capaciteit on demand) - Externe hulpmiddelen (leveraged assets) - Glocal (global and local) - Lean start-up (experimenteren, leren, opschalen) - Alertheid, snelheid, flexibiliteit, innovatie - Lerende organisatie: leren leren - Holacracy en ‘teal’-organisatie - Strategic agility en organizational agility - Acht trends in toekomst van werk:

o Van functieomschrijving naar talent en passie o Van closure naar transparantie o Van autoriteit naar zelfmanagement o Van regels naar creativiteit o Van command and control naar coachend leiderschap o Van plannen naar agile o Van organisatiestructuren naar netwerken van teams o Van geld en winst naar purpose en waarden

- Toenemende dynamiek van en in leiderschap, cultuur en collega’s: o Opkomst van probleem- en taakgestuurde, autonome, zelforganiserende teams in

plaats van middle-management o Leidinggevende/manager wordt coach en processpecialist. o Opkomst andere fysieke en virtuele hybride workspaces over bestaande grenzen

heen. Virtual en augmented reality maken samenwerking plaats- en tijdonafhankelijk.

o Kenniseconomie en open source vereist lifelong learning. - Internet of Things: hyperverbonden organisaties op drie niveaus:

o Mensen: empowerment van klant- en medewerkerservaring o Informatie: verzameling en analyse van data o Infrastructuur: technologie

- 21st-century skills.

5.2 Klantgedreven ondernemen (Organisatiestrategie) Organisaties moeten een nauwere dialoog aangaan met klanten, medewerkers, leveranciers en andere stakeholders. Klanten bombarderen met platte reclames werkt niet meer. Er zijn leveranciers en producten in overvloed en product, prijs en kwaliteit zijn nog maar zelden onderscheidend.

11

Dit betekent aandacht voor:

- The social digital consumer - Mass collaboration - Cocreatie - Crowdsourcing en crowdfunding - Communities - User-generated-content - User-defined-products - Omnichannel - Customer experience - Customer community value - Neuromarketing - Marketing automation - Partnership-marketing - Platform-marketing in plaats van shotgun-marketing: opkomst van specifieke klantgroepen

waar specifieke platforms zich op richten. - Behavourial targeting, programmatic buying - Marketing: van segmenten naar mensen - Marketing: van communicatie rondom producten en diensten naar oplossingen voor

problemen - Domino-effect gooit markten om: bewegingen in ketens zijn onomkeerbaar, kantelpunten

liggen dichtbij.

5.3 Samenredzaamheid (Maatschappij) Organisaties moeten een zinvolle bijdrage leveren aan de maatschappij en aan een betere samenleving. De maatschappij verandert van een ik-wereld naar een wij-wereld waarin mensen zelf, al dan niet noodgedwongen of uit idealisme, samen het heft in handen nemen.

Dit betekent aandacht voor:

- Meaningful business - WEconomy - Deeleconomie - Netwerkeconomie - Circulaire economie - Selfservice economie - Participatiemaatschappij - Doe-het-zelfgemeenschappen - Communities en crowdfunding - Collaborative (cocreative) consumption - Gezamenlijk inkopen - Consument als producent (prosumer) - Lokale productie (artikelen, energie, voedsel) - Sociaal en duurzaam ondernemen (mvo) - Mediatisering: toenemende invloed van socials (#) op besluitvorming - Nieuwe/andere/veranderende business-modellen - Nadruk op coping: vertrouwen zoeken en omgaan met de zekerheid van onzekerheid. Leidt

tot opkomst van ratings, reviews en tiny housing. - DIY-maatschappij: ontplooien van eigen initiatief in de doe-het-zelfeconomie. Leidt tot

opkomst van crowdfundingacties, sociaal ondernemerschap en deelplatforms. - Reputatiemanagement offline en online. ‘Master the message’ and ‘master of the

message’. - Globalisering en glokalisering: economische verwevenheid en tegelijkertijd behoefte aan

overzichtelijkheid, herkenbaarheid en eenvoud (‘boerschappen’). Het kleine groeit en het grote verkleint zich. Lokalisering en globalisering gaan gelijk op. Alles ertussenin wordt langzaam weggedrukt. De vervreemding van ‘de grote wereld’ roept verlangen op naar nabijheid, eigenheid en begrenzing: de lokale ‘buzz’.

12

- Versterking regionale demografische ongelijkheid - Toenemende individualisering

6.0 Internationalisering 6.1 Systemen in transitie

- Omgekeerde kolonisering: o BRIC-landen krijgen grotere economische macht dan G7. o China krijgt grotere economische macht dan VS.

- Samenleving en economische logica komen niet overeen (financieel, zorg, voeding, energie, grondstoffen, natuurlijke hulpbronnen).

- Geopolitieke onrust - Euro(pa) onder druk - Ontstaan van ‘urban labs’ en ‘free-zones’: minder regelgeving en toezicht. - Einde van de verzorgingsstaat: nieuwe en meer netwerken als gevolg van privatisering en

deregulering waardoor verantwoordelijkheden verschuiven. - Ongrijpbare werkelijkheid: traditionele scheidslijnen vervagen, zowel fysiek als virtueel. - Flexibele socialisering. Dit betekent dat historische bindingen/zuilen minder bepalend

worden. Dit leidt tot onvoorspelbare en niet voor de hand liggende gelegenheidsallianties.

6.2 Internationale platformen en bedrijfsmodellen Organisaties maken steeds vaker deel uit van internationale netwerken en flexibele samenwerkingsverbanden, waarin samenwerken en concurreren hand in hand gaan. Hierbij worden steeds vaker ‘platformen’ ingezet om partijen in deze netwerken met elkaar te verbinden.

Dit betekent aandacht voor:

- Platformeconomie: platforms als Amazon, Alibaba, Facebook en Tencent (we-chat) veroorzaken revolutie die leidt tot platformeconomie.

- Er ontstaat een nog sterkere groei van GAFA: Google, Apple, Facebook, Amazon. - Platform-marketing in plaats van shotgun-marketing: opkomst van specifieke klantgroepen

en algoritmes waar platforms zich op richten. - Platformconcepten (B2C2C2B). Disruptieve platformconcepten vallen bestaande

bedrijfstakken aan en ontwikkelen nieuwe bedrijfstakken en businessmodellen. Denk aan de sectoren media, telecom, retail, auto, industrie, bouw, mijnbouw en de financiële en gezondheidssector.

- Collaborative economy - Multimarktplaatsen (regisseur, partners, vraag en aanbod) - Partnership en co-makership - Samenwerken en concurreren - Ecosystemen, netwerken en ketens. Zo transformeren havensteden als Singapore en

Rotterdam hun havenstrategie naar een logistieke technologiestrategie, gericht op de totale transportketen.

- Singapore is een havenstad en handelsplatform voor mkb-bedrijven en FinTech. - Social business - Open innovatie - Alibaba ontwikkelt zich van internetwinkel tot bank die leveranciers van de internetwinkel

gaat financieren, en krijgt zo een andere rol in de waardeketen. - Consumenten worden producten (Facebook en Amazon). Wie verdient aan data van de

consumenten? - Netwerkeffect/feedback-loop/willekeurige ongelijkheid. Hoe groter je bent, hoe groter je

wordt. - Facebook sluit je op, er is (nog) geen alternatief voor (Hyves?). Uber sluit je niet op want

je kunt overstappen op Grab.

13

- Smart city/smart harbour/smart region is platformdenken, een manier van denken. - Eneco is een platform voor slimme gebouwen. - ING is een platform voor energiehandel. - Heijmans is een platform voor kantoorbeheerders. - DeBrauw is een platform voor juridische documenten. - Aandeelhoudersmaatschappij. De verhouding tussen consumenten en producenten wijzigt:

prosumptie en custowners. Prosumptie betekent dat de consument ook producent is van diensten en producten. Met custowners wordt bedoeld dat de consument ook aandeelhouder wordt.

7.0 Technologie 7.1 Tech-driven: van mens naar machine, van fysiek naar virtueel

- Industriële revoluties: o Eerste revolutie betrof fabricage en mechanisatie. o De tweede revolutie betrof massaproductie. o De derde betrof digitalisering. o De vierde betreft zelflerende systemen op basis van kunstmatige intelligentie.

China heeft hierin de leiding. - Kunstmatige intelligentie versnelt de ontwikkeling van allerlei technologieën. - Degene die de race in het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie wint, kan de wereld

beheersen. - Tijdperk van de suggestie. Denk aan hyperpersonalisatie, op basis van eerder gedrag of

voorkeuren worden online suggesties gedaan. Dit leidt tot groei van adblockers. - Opkomst van bots. Je typt of spreekt tekst in en een robot antwoordt, zoals Siri (Apple) en

Alexa (Amazon). - Blockchainrevolutie: blockchain vervaagt de rol van banken, notarissen en overheid ten

aanzien van betrouwbare transacties. - Beleef de nieuwe ‘echte wereld’ met augmented reality, virtual reality en mixed reality. Dit

legt een digitale laag over de fysieke wereld simuleert een realiteit en maakt interactie mogelijk tussen de fysieke en virtuele wereld.

- Opkomst cyberfraude, ransomware en digitale spionage bedreigen Internet of Things (IoT).

7.2 24/7 online: continu content maken, volgen en liken - Hyperconnected en bewust offline - Filterbubbels: algoritmes bepalen welk nieuwsaanbod je krijgt. - Versnipperd medialandschap: meer nieuwskanalen - Behoefte aan constructieve berichtgeving die zaken meer in perspectief plaatst. Zet de tv

uit en zet je verstand aan.

7.3 Meer dan privacy: zeggenschap over je gegevens en daarmee je leven - Privacy versus macht, marktordening en autonomie - Toenemende behoefte aan controle en zeggenschap over eigen gegevens: data-ownership - Frightful Five: Apple, Google, Facebook, Amazon en Microsoft. ‘They’ve got us’: we kunnen

niet meer zonder ze. - Individualisering:

o Onderlinge solidariteit neemt af en individuele vrijheid neemt toe. o Privacy en veiligheidsparadox: meer zeggenschap over eigen gegevens vs behoefte

aan veiligheid.

14

7.4 Smart society In de digitale wereld is disruptie de nieuwe realiteit. Snelheid is alles. Organisaties moeten de kansen van nieuwe technologie benutten. Technologisch kan er steeds meer, waardoor ook het aantal (disruptieve) productie-, product-, proces- en businessmodel-innovaties snel toeneemt. Technologie als aanjager om dingen slimmer, beter en gemakkelijker te doen.

Dit betekent aandacht voor:

- Internet of Things: smart city, smart building, smart product, smart healthcare, etc. - Identificatie, personalisatie, signalering, monitoring, track en trace, remote control - Wearables, mobile devices, apps, tags (rfid), beacons, wireless (self-)services - Sensoren, big data, slimme algoritmen, ultra-minichips, supercomputers - Virtualisatie, gamification, biometrie, solar-, gen-, bio- en nanotechnologie - Robots, drones, 3D/4D-printen, zelfbesturende auto’s, machines, apparaten - Kunstmatige intelligentie, singularity, machine-leren, spraak begrijpen - Smart city/smart harbour/smart region: manier van denken, genaamd platformdenken; - Rotterdam is een havenstad en platform met alle opslagplaatsen, vrachtwagens,

Betuwelijn en afleverlocaties. - Doorbraak voorspellende analyses: op basis van koop- en kijkgedrag uit het verleden

worden er koop- en kijksuggesties gedaan zoals Bol.com en Netflix dat doen. - Fast Data in plaats van Big Data: real-time decision-making op basis van relevante data in

plaats van veel data. In ‘Perfect Storm’ geen tijd voor Big Data. - Vierde industriële revolutie:

o Consumerization of enterprises: bedrijfsinformatie altijd en overal beschikbaar o Digital Government: connected parkings, smart cities, ‘it’s-me’-

identificatieplatforms o Internet of Things (IoT): smart gebruiksvoorwerpen o New kids, new rules: GAFA’s

- Nieuwe serviceniveau wordt standaard: instant gratification en instant delivery (iTunes, streaming)

- Opkomst smart devices, avatars, apps - Robotisering

8.0 Adaptatie van Sustainable Development Goals De zeventien zogenoemde Sustainable Development Goals (SDG’s) dagen iedereen wereldwijd uit om een betere wereld te creëren voor iedereen. Denk hierbij aan gezondheid, duurzame productie en consumptie, rechtvaardigheid en de bestrijding van armoede.

Het feit dat overheden, bedrijven en organisaties ermee aan de slag gaan en het verder brengen betekent dat het onderwijs de SDG’s in het curriculum zou moeten integreren.

Door onderwijs explicieter te plaatsen in de context van de SDG’s worden de relevantie en content van het onderwijs en de SDG’s duidelijker. Dit kan bijdragen aan kritisch, duurzaam en verantwoordelijk denken, handelen en ondernemen ten aanzien van maatschappelijke uitdagingen.

15

9.0 Opgaven voor Avans Deze gids is geen blauwdruk voor een businessplan. Het kan een bijdrage leveren aan het businessplan, evenals een bijdrage aan vervolggesprekken met academies, curriculumcommissies, lectoraten, diensten en werkveldadviesraden over de toekomst over ons onderwijs en de keuzes die we willen maken.

9.1 Waarom doen we dit? Avans is ambitieus en streeft met snelheid en zorgvuldigheid naar een toekomstbestendige organisatie- en kennisstructuur. De toekomst vraagt om een ander vermogen: veerkracht. Een veerkrachtige organisatie- en kennisstructuur heeft de capaciteit om nieuwe inzichten en ontwikkelingen op te vangen en zichzelf te reorganiseren (op- en afschalen) terwijl ze haar functie, structuur en kracht behoudt.

Aan de hand van de trends en ontwikkelingen komt een beeld naar voren dat Avans zich moet voorbereiden op woelig vaarwater. Vanzelfsprekendheden kunnen onder druk komen te staan door systeem-, structuur- en maatschappelijke veranderingen op internationaal, nationaal en regionaal niveau. Om hierop in te kunnen spelen is het van belang bewust te zijn van weerbaarheid, veerkracht en vernieuwingskracht en hierin te investeren. Zoals gebleken is uit de gesprekken - waarin de deelnemers hun eigen inbreng hebben gekoppeld aan de benoemde thema’s – zit de weerbaarheid, veerkracht en vernieuwingskracht in:

- slimme (kennis)economie (proeftuinen) - multidisciplinaire benaderingen, cross-overs en werkvormen - bereikbaarheid en vestigingsklimaat - ondernemerschap - innovatie - internationalisering - gedeelde duurzame opgave: Sustainable Development Goals (zie bijlage)

Dit brengt opgaven met zich mee die raken aan de grenzen van traditionele oplossingen. Dit vraagt om innovatie en om nieuwe rollen van de partners in de triple helix, bestaande uit bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en overheden, en om nieuw ‘makelen en schakelen’ tussen deze partijen.

9.2 Welke opgaven zijn inzichtelijk geworden? Uit de tafelgesprekken is gebleken dat het nemen van de horizon als vertrekpunt een aantrekkelijk perspectief is bij het samen met studenten, bedrijven, organisaties en overheden reflecteren op de impact van shifts, trends en ontwikkelingen voor onze rol als hbo-onderwijsinstelling en kennismakelaar.

Shifts zijn doorgegroeide ontwikkelingen en trends, gebaseerd op verschuivende waarden op meta-, mega- en maatschappelijk niveau. Ze komen langzaam op gang waardoor ze onbewust als vanzelfsprekend worden ervaren.

Op lokaal en regionaal niveau wil Avans aansluiten bij de opleidingsvraag. Op nationaal niveau is er duidelijk meer aandacht voor en vraag naar ondernemerschap en internationale competenties in het onderwijsaanbod. Men verwacht dat hogescholen klaar zijn voor de toekomst en zich meer gaan specialiseren. De klassieke onderwijsinstelling wordt een ondernemende kennisinstelling waar kennis wordt verworven en gedeeld, praktijkgericht onderzoek nader vorm krijgt en voortdurend aan innovatie wordt gewerkt. Zowel in het onderwijs zelf, als in de sectoren waarvoor wordt opgeleid.

Op internationaal niveau is het van belang keuzes te maken voor internationale netwerken en samenwerkingspartners die aansluiten op de onderwijs-, onderzoeks- en (sectorspecifieke) beleidsagenda’s.

16

Door te investeren in kennis, ondernemerschap en internationale concurrentie- en innovatiekracht zorgt Avans dat ze onderdeel is en blijft van de toekomst. Die investering doet Avans in de volgende multidisciplinaire clusters:

1. Life Sciences & Health 2. Agrofood 3. Hightech Systemen en Materialen 4. Logistiek 5. Biobased Economy 6. Maintenance

Op de multidisciplinaire vlakken waar de clusters elkaar raken, is veel innovatie te realiseren.

Het is ook van belang bewust te zijn van de meta-, mega- en maatschappelijke context waarin deze clusters opereren. Om hieraan tegemoet te komen is er een eerste aanzet tot overzicht van opgaven geformuleerd.

Van buiten naar binnen:

1. Koppelen van onderwijs aan economische en maatschappelijke trends: innovatief onderwijs gericht op ondernemerschap, zorg, duurzaamheid, mobiliteit/logistiek, veiligheid en groene energie.

2. Het onderwijs van Avans wordt niet gegeven op een eiland: de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en onderwijs/kennisinstellingen (‘triple helix’) wordt steeds belangrijker, als ook de slimme verbinding met de topsectoren.

3. Toenemend belang en relevantie van multidisciplinair onderwijs 4. Toenemend belang van het zoeken van de verbinding met maatschappelijke opgaven:

a. Slimme mobiliteit b. Duurzame agrofoodketen c. Duurzame energie d. Gezond ouder worden/zorgeconomie e. Vernieuwend arbeidsmarktbeleid

5. Ontwikkeling innovatieve werk- en leerlocaties zoals Life Sciences Community, Automotive Campus Helmond, Green Chemistry Campus Bergen op Zoom.

6. Mogelijkheden van ‘nieuwe verbindingen’. Zoals de Gouden Driehoek, de samenwerking tussen sport, bedrijfsleven en kennisinstellingen.

7. Internationalisering: toenemend belang van investeringsbevordering 8. Ontwikkeling van ‘regelarme’ proeftuinen/co-locaties waarin ontwikkelaars,

kennisleveranciers, regelgevers, financiers en eindgebruikers samenwerken. 9. Stel werkplekken voor zelfstandige ondernemers beschikbaar. Zo ontstaan broedplaatsen

voor creativiteit en nieuwe initiatieven. 10. Ontwikkeling van ‘smart city’: de stad verandert van werkstad naar stad gericht op

vermaak, de ‘clickable city’. Werk wordt gecombineerd met vrije tijd waardoor werk samenkomt met winkels, horeca, evenementen en cultuur.

11. Storytelling rondom ijkpunten die huidige en toekomstige studenten typeren: a. Tell your true story: transparantie, betrouwbaarheid, reputatie, ambitie,

betekenisvol, bewustzijn, onafhankelijkheid; b. Be original: innovatie, creativiteit, vrijheid, ondernemendheid; c. Old versus new: nieuwsgierig, ontdekken, doelgericht. De kern blijft hetzelfde

maar de vorm verandert compleet. d. Escape realism: avontuurlijk, dynamisch. Ontsnapping zorgt voor ontspanning, be

offline. e. Explore the bucketlist: ontdek, beleef, ervaar.

Van binnen naar binnen:

1. Werk aan een wendbare organisatie: van profit naar purpose, van hiërarchie naar networks, van controlling naar empowering, van planning naar experimentation, van privacy naar transparency.

17

2. Wat is de meerwaarde van fysieke ontmoeting binnen de onderwijsinstelling als informatie en kennis ook digitaal wordt ontsloten? Zijn pop-up-colleges de volgende stap?

3. Naast de rol van de instelling zal ook de rol van de docent, opleiding (tijd- en leerplekonafhankelijk) en de student veranderen.

4. De tijd van intensieve klassikale menshouderij is voorbij. 5. Flip the classroom: het traditionele, hiërarchische lesmodel, met nadruk op wat je niet

kunt, past niet meer bij de huidige creatieve economie. Innovatie draait niet om hiërarchie maar om ontdekken. In learning communities of maker-spaces werken studenten, coaches en bedrijven, instellingen en overheden in projectteams. Dit zonder dat is voorgeschreven waar een project toe moet leiden. Er is immers niet één goed antwoord. Docenten zijn vervangen door coaches.

6. Om dit te bereiken is ontwikkeling van nieuwe business- en verdienmodellen noodzakelijk. 7. De student regisseert zijn eigen persoonlijke leerroute. De ontwikkeling van een vrije

bachelor of ‘cafetaria-model’ wordt toegejuicht door de deelnemers. Zij verwijzen naar het universitaire vrij doctoraal. De student stelt eigen pakket samen bij meerdere aanbieders.

8. De student wil een leven lang leren. 9. Avans Xperience als online en offline onderwijs- en kennisplatform. 10. Onderscheid maken tussen wat ‘running’ en wat ‘changing the business’ is.

Het is van belang dat Avans student- en arbeidsmarktgericht te werk gaat, waardoor er meer betrokkenheid ontstaat. Hierbij is het belangrijk om inzicht te krijgen in onze doelgroepen. Wat zoeken onze studenten en de diverse bedrijven, instellingen en overheden en waar hebben zij behoefte aan? Als Avans kijken we naar de woon-, werk- en leefomgeving van de studenten en de arbeidsmarkt, het gebruik van onderwijs en de voorkeuren van de student. Zo kunnen we blijven inspelen op de onderwijs- en kennisbehoeften van de student.

De student en de bedrijven, instellingen en overheden zien het onderwijs van Avans meer als een lifestyle (een leven lang leren) en een beleving. Het maken van unieke studiereizen of het bezoeken van unieke kennisfestivals zijn hier voorbeelden van. De student wil meer dan alleen onderwijs. Ze willen iets voelen, beleven, ervaren én leren. Het moet blijven hangen en onderscheidend en uniek zijn ten opzichte van andere onderwijs- en kennisaanbieders: bijzondere thema’s en evenementen.

18

9.3 Bronnenlijst Algemene Rekenkamer, Verantwoordingsonderzoek 2016

Bewustoffline.nl

Bijl, Dick. Alles wordt anders. Uitgeverij Haystack, 2016

Brabantstad, Stedelijke Agenda BrabantStad, 2018-2022, februari 2018

BrabantKennis, Toekomstgids voor Brabantse gemeenten.

Computable, Dit zijn de ICT trends van 2017. 30 december 2016

connectbrabant.nl/kennis/cijfers-en-trends

Economisch Programma Brabant 2020, Provincie Noord-Brabant

extendlimits.nl/nl/publicaties/trendrede/trendrede-2018

extendlimits.nl/nl/trends/industrie

Iedereen aan zet: Relevante trends voor overheidscommunicatie. Dienst Publiek en Communicatie, Ministerie van Algemene Zaken, Den Haag, december 2017

Kaspersky Lab, Rapportage onderzoek online privacy, Right Marktonderzoek, 2015

Motivaction, Kwaliteitsmonitor 2013

Mvonederland.nl/trendrapport2017

Nationale Ombudsman, Hoezo MijnOverheid? Rapportnummer 2017/098, 6 september 2017

omgevingsvisienb.nl/redactie/een-veranderend-brabant/

PIM, PIM Trendrapport 2017. Platform voor Innovatie en Marketing

Provincie Noord-Brabant, Economisch Programma Brabant 2020. Op weg naar de top. Den Bosch, november 2012

richardvanhooijdonk.com

Rathenau Instituut. Een nooit gelopen race; over cyberbedreigingen en versterking van de weerbaarheid. 2017

SCP en WRR, Mark Bovens, Paul Dekker en Will Tiemeijer (red.), Gescheiden werelden? Een verkenning van sociaal-culturele tegenstellingen in Nederland, oktober 2014

Social Enterprise, Social Enterprise 2016

spottingthecool.com/academy-trend-rapport-2018/amp/

Stichting Toekomstbeeld der Techniek, Wie wij worden. Toekomstbeelden van mensen in 2050. Den Haag, 2016

WRR, Hans Schmeets, Vertrouwen in elkaar en in de samenleving. Working Paper, nr. 26

100.nl, Brandshifts magazine: Experience society. Breda, 2018