januari

952 0 1 4

'tALTENATUURTJE

AltenatuurNatuurbeschermingsverenigingvoor het Land van Heusden en Altena

2

’t Altenatuurtje33e jaargang nr. 2, januari 2014.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR:voorzitter:J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034secretaris:J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231penningmeester:H. (Henk) Kraaij, Uitwijksestraat 4, 4288 JB Uitwijk. 0183-441360leden:H. (Herman) van Krieken HilIsestraat 35, 4269 VH Bab. broek. 0416-355155P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341J. (Jeanette) Pollema Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. 0416-391654L. (Len) Bruining Van Gendtstraat 14, 4271 AM Dussen. 0416-392373

INTERNET: www.altenatuur.nl

REDACTIE:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341tevens redactie adres

VORMGEVING EN ILLUSTRATIES:J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 0183-302544

CONTACTADRESSEN:Vogelwerkgroep:A. (Arie) van den Herik Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193Beheercommissie Natuurgebieden:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341

LIDMAATSCHAP:jeugdlid 5,-- per jaar, gezinslidmaatschap 20,- per jaar, lid 12,50 per jaar

Girorekening nr. 2593026 ofBankrekening nr. 301524319 Rabobank Almkerk t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG:Foto Broeksestraat Babyloniënbroek, door Jan van Haaften.Omslagontwerp door Jan van Haaften.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-statusHet dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

3

1Straks als het februari-maart wordt, komen de eerste bloemstelenboven de grond. Opschietend van uit lange wortelstokken. Rood-bruin van kleurmet een vleugje grijs en groen.Hooguit vijfentwintigcentimeter hoog. Geschubd. De winterkou trotserend. Dan ….composieten, talrijk en geel. Zo ongeveer de eerste bloeiers van hetjaar. Insecten zijn er nauwelijks, de wind moet het stuifmeelverspreiden.Nade bloei gaan de hoofdjes hangen.Het is rijpingstijd!Daarna gaan de hoofdjes omhoog, grijs en pluizig. De rijpe zadenworden door de wind meegenomen. Nu komen ook de bladeren.Hoefvormig donkergroen, getand en vanonder witviltig behaard.Tussilago farfare of Klein hoefblad.

Jan van Haaften

FLORA

4

Redactioneel Het kan tegenzitten in de bouw!Gedurende onze vakantie op Lesboskeken we elke ochtend met verbazingnaar een paar boerenzwaluwen, diein en uit vlogen in ons hotel waar zeprobeerden in het restaurantgedeeltetegen de balken een nestje te bouwen.De eigenaar voorzag problemen metde warenwet en verwijderde iederedag consequent het nestje. Maar….de zwaluwen bleven volharden methet bouwen van een nestje! Ook bijhet Kringloopcentrum ondervinden zediverse bouwproblemen. Met veelenergie en goede wil, net zoals bijdeze zwaluwen, weet men de hobbelsadequaat aan te pakken en is deopening in zicht!Het werk in de griend is weerbegonnen. Tijdens de “controleronde”aan de Wijde Alm van Johan met zijnTijke , ontdekten zij toch wel dat opeen werkochtend zonder deaanwezigheid van Johan er ook hardwordt gewerkt. Ze zagen ook hoemooi de natuur zich daar ontwikkeld

5

heeft. De vondst van een kluifzwamgaf volop reden tot opwinding, ditgebied is beslist een wandelingwaard.Een steeds groter wordende groepvan onze leden houdt zich bezig methet waarnemen van vogels op allerleimanieren. Of het nu het tellen, hetkijken naar of het beschermen is, hetgeeft een duidelijk beeld van devoor- of achteruitgang van de soortenin onze streek. Soms streeft eenenkeling (zie foto blz. ..) er wel naarom het aangename met het nuttige teverenigen. Deweidevogelbeschermers hebbenonder soms moeilijke omstandighedenuitstekend werk verricht. Rinus enHenk bezoeken scholen met hunuilenprogramma.Het gezamenlijk aanpakken van devergroening in onze streek is eennieuwe uitdaging waarmee ookAltenatuur zich de komende tijd meebezig gaat houden.

Redactieadres:

Pia StiermanBruigomstraat 12,4251 EP Werkendam.

E-Mail: fam.stierman@gmail.com

En wat doen we nog meer? Ga erlekker voor zitten en lees dit nieuweAltenatuurtje wat weer met veelenthousiasme tot stand is gekomen.

Ik wens u namens Altenatuur eengezond en een heel fijn natuurverrijkend 2014.

Iedereen bedankt voor het tot standkomen van dit Altenatuurtje nr. 95

Het volgende nummer staat geplandvoor mei 2014 daarom zou ik graagde kopij voor 1april a.s. willenontvangen.

Pia Stierman.

6

Weidevogel-bescherming

MIST

De postcoderoos

Geluid uit devogelwerkgroep

Met de uilen op stap

2014, het jaar van ....

14

37

27

12

42

7

In dit nummer:

95januari2014

• Van de voorzitter 6

• Met de uilen op stap 12

• Weidevogelbescherming 14

• Overpeinzingen bij landbouwhervorming 17

• Voor jou! (jeugdrubriek over vlinders in de winter) 22

• De middenpagina's met:

pag. 1 Uitnodiging ledenvergadering 11 februari 2014

pag. 2&3 Programma winter/voorjaar 2014

pag. 4 Werkochtenden Beheercommissie winterseizoen 2013-2014

• De postcoderoos 27

• Huiszwaluwen 31

• Nog mussen genoeg 34

• Zondag 17 november 2013 36

• Geluid uit de vogelwerkgroep 40

• 2014, het jaar van .... 42

• Waarnemingen augustus t/m december 46

• Alles heeft z'n tijd 48

• Winterpuzzel 52

UITNODIGINGledenvergadering11 februari 201420.00 uur Fort Giessen

8

Van de voorzitterJaap van Diggelen

eHet is 16 november, een werkdag langs de WijdeAlm. Een doorgegroeid hakhout bosje moet wordenafgezet. De werkploeg is klein maar we verzettentoch mooi wat werk. Heel de ochtend is het watnevelig, de neveldruppeltjes zijn gelukkig licht genoegom in de lucht te hangen, druilerigheid blijft uit.Opnieuw constateer ik dat de schaarse overstaanders,zomereiken, een haagbeuk en enkele essen, bomendie sinds de aanplant nog nooit zijn gekapt, metgemak weer zijn ingehaald in hoogte door de gehakteessen. De wet van de remmende voorsprong, noemdeik dat in een stukje dat ik enkele jaren geledenschreef. Uit de jaarringen op de zaagvlakken van hethakhout leid ik af dat de vorige keer dat we dit stukjehakhoutbos afzetten, alweer zo’n tien jaar geleden is.Niemand twijfelt aan de vanzelfsprekendheid dat uitde helderwitte zaagvlakken, vlak bij de grond, komendvoorjaar weer jonge twijgen groeien, die voor je hetweet de overstaanders weer (letterlijk) naar de kroonsteken. Toch blijft dat het wonder van leven. Groei,verandering van vorm, gestructureerd, hetzelfde entoch steeds weer anders. En allesvoorgeprogrammeerd in de blauwdruk van het erfelijkmateriaal, waardoor een es een es wordt en eenesdoorn een esdoorn. Nothing is constant but change:niets is constant behalve verandering.

9

Pia weet waar de bijzondere kluifzammen staan,die Johan hier afgelopen zondag ontdekte. Wegunnen onszelf een pauze en lopen er naar toe,samen met een leerling van het Gomarus Collegedie op onze werkochtenden zijn uren Maatschap-pelijke Stage draait. Ergens in een slinger van hetfietspad valt mijn oog op de rij linden langs hetpad in de verte, het deel van het fietspad dathaaks op het slingerpad langs de Alm, tussen deakkers loopt. De herfst heeft de linden kaalgemaakt, maar de ondergroei van struikbeplantingis nog veelkleurig bebladerd. Het levert in de verteeen fantastisch beeld op van een golfpatroon vangeel, groen en rood, de golfdalen gevuld met kalelinden-kronen en de pieken, als een soort tandentussen de linden. De struiken hebben de ruimtetussen de linden opgevuld en zijn gegroeid totwaar de aanwezigheid van de linden hun groeibegrensde: een interactie tussen bomen en struikendie een prachtig patroon oplevert. Tot enkeleweken geleden zouden we vanaf dit punt eengroensingel hebben gezien met op regelmatigeafstanden de bolletjes van de lindenkruinen erbovenuit, vier weken verder in de tijd zullen ook destruiken kaal zijn en biedt het geheel een donker,eenvormig, winterbeeld van takken en stammetjes.

10

Dit is precies het moment om deze bijzonderekartelrand in het landschap te zien: alles verandertconstant. Het beeld van het landschap en depatronen in de natuur worden gevormd door eeneindeloze interactie tussen de levenloze (bodem,water, licht, temperatuur) en de levende natuur(planten, dieren, schimmels, bacteriën). Alles in dedrie dimensies van ruimte en, erg belangrijk in onzegematigde klimaatzone, de tijd als vierdedimensie. Die laatste levert ons de seizoenen, hetopgaan, blinken en verzinken, in de cyclus van 1jaar. Er zijn streken op aarde waar seizoenennauwelijks spelen en waar de daglengte altijdgelijk is (rond de evenaar). Ik heb het gevoel dat iker niet zou kunnen leven.Veel mensen hebben moeite met verandering,beweging, groei en interactie in de natuur....

Woeste gronden moeten in cultuurworden ge-bracht, slingerende bekenrecht worden gemaakt, golvendelandouwen moeten geëgaliseerd. OnzeNederlandse geest is vergiftigd met hetidee dat als wij er niks aan doen, alleseen enorm zootje wordt. Wat wil je ookin een land dat gewonnen is uit zee, eenland dat grotendeels achter dijken onderde zeespiegel ligt en waarin elkevierkante meter door minstens vijf

belangen wordt geclaimd. Het idee van de totalemaakbaarheid van het landschap laat je wel uit jehoofd als je opgroeit tussen de bergtoppen van deAlpen, waar de natuurkrachten het leven bepalen:de wegen volgen er de rivierdalen, de bewoningen landbouw de hoogtelijnen. Niemand zal ooit hetplan opvatten om een berg te slechten. Maar onsvaderlands geregel gaat nog verder: wild moettam, tuin moet terras, geurende bloemenperkenmoeten grind en gras worden. En niet te vergeten:levend groen moet dood geel. Het verbaast meieder jaar weer dat er voor velen een

eOnze Nederlandsegeest is vergiftigdmet het idee dat alswij er niks aan doen,alles een enormzootje wordt.

11

geruststellende werking uit gaat van groen datdoor bespuiten met Round-up geel is geworden. Ikwordt daar juist onrustig van! Levend onkruid op jeoprit is kennelijk bedreigend. Doodgespoten staathet stil, kan het ons niet meer ‘overkomen’.Ook jagers denken dat alles door ons beheerstmoet worden in de natuur. Bij velen van hen is dedrang tot regulering uitgegroeid tot een heiligeopdracht. Er zijn altijd teveel exemplaren vanbepaalde soorten en dat ‘teveel’ moet bijgesteldworden tot ‘genoeg’ wat meestal ‘weinig’ betekent.Uiteraard zijn er goede argumenten voor beheer(s)jacht, maar als we ons alleen laten leiden door hetgilde van de plezierjagers dan is er iederdecennium weer een andere plaagsoort diebestreden moet worden. Lang waren kraaien enmeeuwen de boosdoeners, later werden dat denijlganzen en onlangs sprak ik een jagerdie beweerde dat de grote zilverreigerde blauwe reiger aan het verdringenis........ Hoe haal je het in je hoofd.We lopen met z’n drieën door over hetfietspad langs de Wijde Alm. We gaande bocht om, het rechte stuk tussen deakkers op waar de lindenkruinen alskale bezems boven en tussen de gelebosschages uitsteken. Hier in de bermmoeten de kluifzwammen staan, heeftPia van Johan begrepen. Al snel vinden we ze.Over tientallen meters berm zijn het evenzoveleexemplaren. Rare paddestoelen zijn het, met diepgegroefde stelen en een hoed die in zijnrommeligheid wat lijkt op een soort van kluif. Opde herfstwandeling van Altenatuur langs deSmokkelaarsroute bij Strijbeek, 26 oktober jl.,vonden we er met moeite eentje. Kort daarnaontdekte Johan deze overvloed in ons eigennatuurgebied.Thuisgekomen van deze geslaagde werkochtendwil ik de waarneming van de stoet kluifzwammen

e.... onlangs sprak ikeen jager diebeweerde dat degrote zilverreiger deblauwe reiger aanhet verdringen is........

12

invoeren op de nationale waarnemingensite,waarneming.nl. Ik stuit op een probleem: deKluifzam bestaat niet. Het programma toont eenlijst van maar liefst 21 soorten van het geslachtHelvella, kluifzwammen. Met prachtige namen alsgladstelige schotelkluifzwam, dat is die van onszeker niet met zijn diep gevoorde steel, of denonnenkapkluifzam of de aangebrande kluifzwam.Van de voorgetoonde soorten zijn er 13 zeldzaamof zeer zeldzaam, en hier weer 11 van staan opde Rode Lijst van paddenstoelen. Ik ontdek ook dater kennelijk nog een erg zeldzaam schimmeltje isdat weer op kluifzwammen groeit: u raadt het al,hij heet de kluifzwameter, Hypomyces cervinigenus.Na wat zoeken in de paddenstoelengids en opGoogle-afbeeldingen, besluit ik dat onzekluifzwamexemplaren behoren tot de Wittekluifzwam, Helvella crispa. Een algemene soort inbossen en langs wegen. Niet te verwarren met dezeer zeldzame Melkwitte kluifzam, Helvella lactea,die veel op de onze lijkt maar er op de plaatjesinderdaad helder melkwit, bijna porseleinachtiguitziet en die sinds 2000 maar van 5 plaatsen inons land bekend is.

Witte kluifzwam

13

Niet alleen landschappen, bomen of mensenveranderen, ook soorten. Dat gebeurt niet door deseizoenen heen of in 1 levenscyclus maar inhonderdduizenden jaren, zoals Darwin heeftontdekt. Een eenvoudige paddenstoel, noem hemde oer-kluifzwam, is uitgewaaierd in meer dan 20soorten. Opnieuw verwonder ik me over zo’neindeloze variatie in soorten en vormen, dat verzinje toch niet? Maar toch. Het bestaat gewoon.Gewoon?

14

Op de boerenerfdag in augustus o

p het Fort Altenain Sleeuwijk

kreeg het beschermingswerk van de

uilen weer extra aandacht.

Met belangstellingwerd de stand be

keken en de nodige vragen

werden gesteld. Ook werden er dive

rse contacten gelegd met o.a.

het onderwijsveld. Dit resulteerde in

een drietal concrete verzoeken

om op de scholenvoorlichting te kom

en geven.

Allereerst werd De Morgenster in S

leeuwijk bezocht.Beide groepen 5

hebben kennisgemaakt met de uilen

en de leerlingen gingen

vervolgens braakballen pluizen. De

“verrassingspakketjes” werden

aanvankelijk metde nodige scepsis

uitgepakt, maar kort daarna

steeg het enthousiasme tot grote ho

ogte.

Ook de basisschool De Peppel in D

ussen werd bezocht.

De leerlingen vangroep 5/6 van ju

f Nicole hebben op 18 november

met belangstellingde gastles gevolg

d. Ook Len was daarbij

aanwezig. Zij maakte foto’s. Ook hie

r enthousiaste leerlingen.

Met de uilen op stapHenk van Diest en Rinus Punt

eLangzamerhand begint het beschermingswerkvoor de steen- en kerkuilen in het Land venHeusden en Altena er een taak bij te krijgen.

15

Tevens kregen we een verzoek om op het Willem van Oranjecollegein Wijk en Aalburg met de uilen op bezoek te komen.In week 48 hebben we - verspreid over drie dagen - de 8brugklassen over dit onderwerp “bijgepraat” en dat bleek zinvol,want de kennis over de uilen en het beschermingswerk verdiende eenflinke aanvulling. Ook hier bleek de interesse van de leerlingenduidelijk aanwezig te zijn.We hopen dat we hiermee misschien wel toekomstigeuilenbeschermers hebben wakker geschud. En dan hebben we eenbelangrijk doel bereikt.Zelf hebben we ook zeer genoten van de reacties van de leerlingentijdens deze gastlessen. Het was zonder meer enthousiasmerend.Hiermee is kennelijk de weg naar verdere voorlichting op o.a. scholengeopend. Belangstellenden kunnen geheel vrijblijvend contactopnemen.

Onze uilen verdienen warme belangstelling!!

Rinus Punt (mlpunt@hetnet.nl) en Henk van Diest (henk@vandiest.info.)

16

GPSAfgelopen winter kreeg de weidevogelgroep van Altenatuur van de Rabobanksubsidie om GPS-apparatuur aan te schaffen. Vijf groepen hebben met hetsysteem gewerkt dat in de praktijk goed bevallen is. Op de kaartbeelden vanLandschapsbeheer Nederland zijn de vindplaatsen van de gevonden nesten numooi te zien. Het systeem zal in de toekomst nog veel meer mogelijkheden gaanopleveren als ook boeren en loonwerkers op hun trekker met GPS gaan werken.

Maatregel voor de kievitDit jaar vond er in Brabant een pilotproject plaats die de bescherming voorjonge kievitspulletjes kon verbeteren. Boeren kregen subsidie voor het uitgesteldbewerken van een akker in combinatie met een braakstrook. Twee boeren inonze streek deden er aan mee. De resultaten waren door de aanhoudende kouteleurstellend. Op 15 mei, het moment waarop de boeren hun land mochtengaan bewerken begonnen de kieviten pas met het maken van hun eerste nestjes.

WeidevogelbeschermingLen Bruining

-De winter en het voorjaar van 2013 zullen degeschiedenis in gaan als de koudste sinds 1963. Voorweidevogels was er geen slechter scenario te bedenken.Zeker toen er op de langdurige kou ook nog eens eenperiode van droogte volgde. En ondanks alles kunnen wetrots zijn, want het aantal gevonden legsels in onzepolders is toch licht gestegen. Het resultaat wordt in hetschema op bladzijde 16 weergegeven. Heel voorzichtigkunnen we de conclusie trekken dat de stand van deweidevogels zich in onze streek zich stabiliseert, en dat isin grote delen van Brabant en Nederland niet het geval.

17

Collectief weidevogelbeheer2013 is het derde jaar dat er sprake was van collectief weidevogelbeheer inde drie kerngebieden in het Land van Heusden en Altena rondom de LangenBruggert en Oude Weide Steeg tussen Babyloniënbroek en Eethen, de WijkseWaard bij Wijk en Aalburg en de Heesbeensche uiterwaard bij de Heusdensebrug. In alle rust kunnen weide- en akkervogels er hun nest uitbroeden en ookde kuikens vinden in het gras voldoende voedsel en bescherming tijdens huneerste, kwetsbare levensfase. Onder leiding van Marco Renes en Anja Popeliervan het Brabants Landschap vonden er twee alarmtellingen in deze gebiedenplaats. Met name de toename van het aantal broedende wulpen wasopvallend.Ook werden er weer contracten afgesloten voor rustzones en was er sprake vanlast-minute beheer omdat er nog jonge pulletjes in het lange grasrondscharrelden.

AkkervogelsNaast subsidie voor weidevogels was er ook provinciale subsidie die speciaalbestemd is voor akkervogels. De jubelende zang van veldleeuweriken was hetafgelopen voorjaar op heel veel plaatsen te horen. Ook gele kwikstaarten engraspiepers werden steeds meer gezien.

ExcursieDe excursie op zaterdag 8 juni voerde dit jaar naar de Beerse Overlaet waareen aantal boeren in samenwerking met lokale overheden zoals het waterschap,de ANV, provincie Noord-Brabant en Brabants Landschap speciale maatregelengenomen hebben. Boeren hebben er delen van hun weilanden onder watergezet waarmee een plas dras gebied gecreëerd werd. Ook een aantalgreppels werd natgehouden. Het was bijzonder hoeveel bodemleven er in deoppervlakte van de greppel tevoorschijn kwam. De weidevogels maakten ergretig gebruik van. Het was een gezellige en leerzame ochtend. Het zou mooizijn als deze situatie ook in onze streek gerealiseerd kan worden.

Gulle donorTot onze grote verrassing deed een gulle gever uit Dussen spontaan 60pindakaaspotten met inhoud cadeau, toen hij hoorde dat zoveel vrijwilligers zichieder voorjaar weer inzetten voor de kwetsbare weidevogels in onze streek.Aan het eind van het jaar krijgen de vrijwilligers als dank voor hun inspanningenin de lente een toepasselijk kerstpakket cadeau, dat altijd wel iets met vogels temaken heeft. Dit jaar is dat o.a. een houder voor een pindakaaspot, waaroverwinterende vogels dol op zijn.

18 20

00

2001

20

02

2003

20

04

2005

20

06

2007

20

08

2009

20

10

2011

20

12

2013

G

rutto

4

- 6

5 6

10

17

14

19

30

35

37

38

31

Kie

vit

48

- 27

16

10

5 11

0 19

2 15

4 17

3 12

1 18

7 23

4 24

2 24

9 S

chol

ekst

er

7 -

4 1

6 17

14

23

30

18

28

40

39

45

Tu

relu

ur

0 -

0 0

1 0

4 2

3 4

5 7

7 10

W

ulp

0 -

0 0

1 0

3 1

5 8

4 14

15

22

W

ilde

eend

1

- 0

0 0

0 2

1 0

1 0

1 1

1 K

nobb

elzw

0

- 0

0 2

0 1

0 0

0 0

C

anad

ese

G.

1 0

0

W

ater

hoen

0

- 0

0 0

0 1

0 0

0 0

K

lein

e P

lev.

0

- 0

0 0

0 1

0 0

0 1

2

1 R

ietg

ors

0 -

0 0

0 0

1 0

0 0

0

Pat

rijs

0 -

0 0

0 0

1 2

0 2

0

1 2

Mee

rkoe

t 0

- 0

0 0

0 0

2 0

0 0

1 G

rasp

iepe

r

1

0 0

3

1 G

ele

Kw

ikst

rt

2

Zw

arte

ste

rn

0 -

0 0

0 0

0 3

5 1

?

Faza

nt

1 3

Vel

dlee

uwer

ik

2

4 1

Tota

al a

anta

l 60

-

37

22

121

137

237

202

237

181

261

340

352

364

Aantalbeschermdelegselspersoortperjaar2000-2013

N.B.Sinds2011isersprakevancollectiefweidevogelbeheervoorgrutto,wulpentureluur.Datwilzeggendat

vrijwilligersdevogelsinvoorafvastgesteldekerngebiedenvanafafstandobserveren.Denestenvandezesoortenzijn

nietbezocht.Hetaantallegselsinhetschemaishetresultaatvanofficiëlealarmtellingendietweekeergehoudenzijn

op16meien6juni.

19

Overpeinzingen bij landbouwhervormingHerman van Krieken

Zondag 13 oktober, het had heel de dag hardgeregend. Wateroverlast in Zeeland, Zuid-Holland enUtrecht. De kelders van museum Boymans in Rotterdamliepen bijna vol met water, kunstgrepen voorkwameneen kunstramp. Over 4 jaar is de wateroverlastopgelost volgens de plannen, alleen nog de juistearchitect kiezen. Gelukkig had buurman Teun zijn rodeuien tijdens onze vakantie op Terschelling naar binnengehaald, anders was het een drama geworden achter/naast ons huis. Op de kale akker was Lake Lodewijkontstaan, zo genoemd door mijn vrouw naar demannetjes fazant die heel de dag voor ons huis schuildevoor regen en wind. Ruim een jaar loopt hij nagenoegelke dag rond ons huis en tikt daarbij regelmatig op deruiten. Slecht weer zondag 13 oktober? Niks vergelekenbij de overstromingen die werden getoond in de laatsteaflevering van Klimaatjagers (VPRO) over India. Eenprachtige serie waarin journaliste en schrijfster BerniceNotenboom zes punten op aarde bezoekt, waar

20

veranderingen van het klimaat hele ecosystemendiepgaand veranderen. Eerder die avond gekekennaar de eerste aflevering van Fresco’s paradijs(Human). Een 6-delige serie waarin hoogleraar LouiseFresco de wereld overtrekt onder het motto ‘eten isweten is geweten’. Op zoek naar een wereld waariedereen genoeg en gezond te eten heeft en boer enconsument, stad en platteland weer verbonden zijn.Vandaag ging Fresco op zoek naar de bron van delandbouw in het tweestromenland tussen de Eufraat ende Tigris; Mesopotamië (Grieks voor: tussen de rivieren).

Weer eens wat anders dan alle schermutselingen rondde Hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouw-beleid (GLB). De Europese gelden worden verdeeldover pijler 1 (Inkomenssteun) en pijler 2 (plattelands-ontwikkeling). Interessant is het feit dat 30% van deeerste pijler is gericht op een drietal algemenevergroeningsmaatregelen. Een daarvan is het creërenvan 5% ecologische focusgebieden (Ecological FocusArea’s; EFA’s) op boerenland om de biodiversiteit teversterken. De andere twee vergroeningsmaatregelen

21

zijn gericht op het doorbreken van monoculturen inakkerbouw door gewasrotatie met minimaal drie

gewassen, en het vastleggen van koolstof in bodemsdoor het behoud van permanent grasland. Bij hetscheuren van grasland – het omzetten van weiland inakkerland – spoelt, door de afstervende onder-geploegde graszode, immers enorm veel stikstof uit debodem. Voor Nederland is jaarlijks bijna 200 miljoeneuro per jaar voor vergroeningspremies. Totaal 357euro per hectare waarvan 107 euro vergroenings-premie. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC)wil 15% van de eerste pijler (inkomenssteun)overhevelen naar de tweede pijler (plattelands-ontwikkeling). Het gaat daarbij om 102 miljoen euro.VNC stelt voor om dit bedrag te bestemmen voor eengroenblauwe diensten fonds voor specifiek melkvee-houderij-/grasland. Op dit moment voldoet het gros vande melkveebedrijven al aan de vergroeningseis van70% permanent grasland en geldt de vergroeningseisdie landschapsherstel en bevordering van ecologischeconnectiviteit mogelijk kan maken alleen voorakkerbouwbedrijven. Het is zaak melkveehouders ertoete verleiden de vergroening in te vullen metlandschapselementen en landschapsdiensten. VNC denktdat dit mogelijk is als provincie en waterschapen de

22

hectarevergroeningspremie op bedrijfsniveauverdubbelen. De kosten bedragen ongeveer 6 miljoeneuro per provincie per jaar. Als de politieke wil endoorzettingskracht hand in hand gaan dan kunnen weons hele land in één keer groenblauw dooraderen,aldus VNC. Ik moet meteen denken aan de ecologischehoofdstructuur.

Ook Carlo Braat van het Brabants Landschap zietmogelijkheden. Hij heeft het bestuur van Altenatuurbijgepraat. In Brabant pakken het Brabants Landschap,Agrarische Natuurverenigingen en Natuurbeschermings-verenigingen als Altenatuur het op. Carlo wil graagwerkeenheden realiseren die streekgebonden zijn. Destreek moet zelf alles regelen in een collectief, welkerechtsvorm is nog de vraag. Verbindingen langswaterlopen kunnen een prima vertrekpunt zijn, aldusCarlo. De 2,5% die elke boer ergens anders maginzetten schept mogelijkheden om natuurgebieden metelkaar te verbinden. Ik hoop dat deze uitdagingresulteert in een antwoord op de versnippering vannatuurgebieden en dat boeren zich nog meer gaaninzetten om een einde te maken aan de groenewoestijnen in onze polders.

Gebruikte bronnen;

VPRO gids #41 en Landschappelijk 8e jaargang najaar 2013 van VNC.

23!

24

Jan van Haaften

Voor jou!

Hallo jongens en meisjes,

Pas kreeg ik een vraag over een vlinder die in de huiskamervloog. Het was begin december en buiten vielen er nattesneeuwbuien. Brrr. Dat moet die vlinder ook ‘gedacht’ hebben.“Geen weer voor mij, ik ga overwinteren”.

Sommige dagvlinders overwinteren in Nederland. Ze doen eensoort winterslaap. In de lente komen ze dan weer tevoorschijn!Niet alle vlinders doen dat op dezelfde manier. Soms doen zehet als vlinder, maar het kan ook als eitje, pop of rups!

25

Dan zijner ook d

ie als

rups overwintere

n.

Bijvoorbeeld het o

ranje

zandoogje en het

koevinkje. Zo’n r

ups zit

dan tussen de plan

ten of

dorre bladeren op

de

grond.

De vlinders die alsvlinder overwinterenzijn:de kleine vos,de dagpauwoog,de gehakkelde aurelia,het landkaartje ende citroenvlinder.Van de kleine vos en dedagpauwoog weet ik datze het liefst in een drogeschuur of op een koelezolder overwinteren. Decitroenvlinder is veeltaaier, die blijft gerustbuiten tussen de plantenzitten!

26

De kleinste manierom de winter door tekomen is als eitje. Ookdie eitjes zitten gewoonbuiten tussen de bladerenof vast aan stengels vanplanten of tussenhet gras. Dedikkopjesdoen hetzo.

Overwinteren kanook als pop. Je bentdan nog net geenvlinder, maar ookgeen rups meer.

27

Om alle manieren nugelijk maar te noemenmoet ik de trekvlinders nietvergeten. Deze vlinders blijvenniet hier. Ze vertrekken naarwarmere landen in het zuiden. Deatalanta en de distelvlinder vliegenvele kilometers om de kou hier teontvluchten. In het voorjaar komen ze danweer terug. Leggen hier eitjes en de vlindersdie daar later uitkomen vliegen dan weer wegvoor de winter komt.

Ik zag bij mij in degroentetuin innovember nog rupsenvan het koolwitje in deboerenkool! Nou, dierupsen zijn echt geenvlinder meergeworden, maarwaarschijnlijk wel pop.Tot ze komendvoorjaar al vroeg alskoolwitje rondvliegen.

28

Nu je dit hebt gelezen snapt je weldat het voor veel vlindersbelangrijk is om in de herfst jetuin niet te netjes op teruimen. Je zou met debladeren en andereplantenresten veel eitjes,poppen en rupsenkunnen wegdoen.Dat zou jammerzijn. Dus zie je jevader of moederbezig in de tuin,vraag dan of zehet uit willenstellen tot nade winter. Jijkunt zegoeduitleggenwaarom!

Je kunt de vlinders ooknog op een andere manierhelpen. Bijvoorbeeld meteen vlinderkast. Dat ishandig, want veelschuurtjes en zolders zijntegenwoordig zo goedafgesloten dat vlinders erbijna niet meer in kunnen.Een vlinderkast maakt danveel goed! Leuk om zelf temaken misschien!?!

29

UITNODIGINGLedenvergadering 2014

Fort Giessen,11 februari, aanvang 20.00 u.

Het bestuur van Altenatuur nodigt u uit voor de jaarlijkse ledenvergadering,waarvoor de AGENDA als volgt is:

1. Opening.2. Notulen van de ledenvergadering van 14 februari 2013

(Afgedrukt in Altenatuurtje nr. 93, mei 2013)3. Jaarverslag secretaris.4. Financieel jaaroverzicht 2013/begroting 2014 door de

penningmeester. Stukken liggen vanaf 19.40 uur ter inzage op debestuurstafel.

5. Verslag kascontrolecommissie.6. Bestuursverkiezing.

Aftredend en herkiesbaar: de dames Len Bruining en JeanettePollema en de heer Johan Koekkoek. Aftredend en niet herkiesbaarde heer H. Kraaij. Het bestuur beraadt zich over zijn opvolging.

7. Rondvraag.8. Pauze9. Na de pauze houdt Cees van Maastrigt, voorzitter van de

Archeologische vereniging, een presentatie over de ontwikkeling vanhet riviertje de Alm in onze streek vanaf de Romeinse tijd tot heden.Daarnaast bespreekt hij zijn recente ontdekkingen van restanten vanverdedigingswerken in het landschap, zoals loopgraven enluisterputten die zijn aangelegd voor en tijdens WO I, die 100 jaargeleden begon.

10. Sluiting

Daarna gezellig samenzijn met een hapje en een drankje.

middenpagina1

30

PROGRAMMA WINTER/VOORJAAR 2014Activiteiten worden vooraf ook aangekondigd in destreekbladen.Let ook op de website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl.

Noteer de data direct in uw agenda!

Dinsdag 28 januari 2014lezing: Dick Klees: Marterachtigen in NederlandNatuurfotograaf en specialist op het gebied van marterachtigen, Dick Klees isuitgenodigd voor deze lezing. Alle inheemse soorten komen aan de orde, meteen accent op de soorten die we in ons rivierengebied kunnen aantreffen.Wezel en hermelijn worden nog regelmatig gespot in onze omgeving, debunzing is wat zeldzamer. Of de steenmarter die uit het Zuiden en Oostenoprukt, ook hier in Altena voorkomt is de vraag. Op bijzondere wijze wetendeze kleine roofdieren in het cultuurlandschap te overleven. Dick Klees laat zienhoe ze dat doen, waar leven ze van? Hoe gaat de voortplanting? Waardoorworden ze bedreigd en waar kunnen we ze vinden en wellicht waarnemen.Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.

Dinsdag 11 februari 2014Ledenvergadering (uitnodiging zie ommezijde)

Dinsdag 13 maart 2014René Krekels: Insecten in beeldInsecten vormen een ongelofelijk veelsoortige groep van ongewervelde dierenmet een even diverse manier van leven, overleven en voortplanten. Lastig soms,als het om muggen, vliegen of wespen gaat. Schitterend als het vlinders oflibellen betreft. René Krekels (what’s in a name), is gefascineerd door insecten.Zijn beelden zijn veelvuldig in boeken en tijdschriften gepubliceerd, zoalsGrasduinen, Op Pad en Zin. Gedurende de presentatie komt de grote variatiebinnen het insectenrijk ruim aan bod. De vliegkunst van insecten fascineerdeRené al geruime tijd. Het fotograferen van de sierlijke vlucht van een vlinder ofeen grotesk snorrende meikever bleek echter niet eenvoudig te zijn. Na langexperimenteren is het hem uiteindelijk gelukt om met high-speed-fotografievliegende en springende dieren in unieke beelden vast te leggen. Tijdens depresentatie vlieg je dan ook mee in de wereld van de microkosmos

middenpagina2

31

vol verrassende actie en verstilde schoonheid.Daarnaast toont René korte ‘dierportretten’, die hij met muziekondersteunt. De presentatie krijgt daardoor meer het karakter vaneen voorstelling. Lastig uit te leggen eigenlijk wat er precies te belevenvalt gedurende de avond, je moet het eigenlijk gewoonweg zien ..... dus totziens bij de presentatie!Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.

Zaterdag 10 mei 2014Excursie UiterwaardenMidden in de lente gaan we wandelen in één van de mooie uiterwaarden in onsrivierengebied. Het voorjaar springt de grond uit in typische voorjaarsplantenen de vogels zingen volop om aan te geven waar ze hun territoria hebben. Bijmooi weer zijn er al veel insecten te zien. De uitgestrekte weilanden herbergenweidevogels, eendensoorten en ook roofvogels komen langs. Rond deze datumzijn de meeste zomervogels zoals fitis, kleine karekiet, koekoek en rietzangerterug uit Afrika. Daarnaast zijn er nog doortrekkers te verwachten zoalstapuiten, wespendieven en zwarte ruiters. Als het weer een beetje meezit hopenwe veel van al dit moois te zien. Wandelt u mee? Meldt u aan via E-maildigge082@planet.nl, zodat we ongeveer weten op hoeveel mensen we kunnenrekenen.Vertrek: 8.00 uur vanaf Fort Giessen, terug rond 12.00 uur.Laarzen/wandelschoenen aanbevolen.

Planten Inventarisatie in 2014Vorig jaar werd de flora van de uiterwaarden bij Giessen-Rijswijkgedetailleerd in kaart gebracht. Dit jaar wordt de plantengroei van een andernatuurrijk stuk Land van Heusden en Altena geinventariseerd. We proberen opminstens drie momenten in de loop van het seizoen het veld in te gaan. Omflexibel te kunnen inspelen op weersverwachtingen willen we de data niet vervan tevoren vastleggen, ze worden kort tevoren via een mail-oproepdoorgegeven aan diegenen die zich aanmelden als belangstellenden. Iedereenkan meedoen, het is een uitstekende gelegenheid om plantenkennis op te doenof om meer te leren over amfibieën, insecten en andere ongewervelden.

Doet u ook mee?

Meld u aan bij Ernst-Jan van Haaften (ejvanhaaften@hotmail.com) ofJaap van Diggelen (digge082@planet.nl) dan krijgt u enkele dagen vantevoren een oproep met datum, plaats en tijd.

middenpagina3

32

middenpagina4WERKOCHTENDEN

BEHEERCOMMISSIE WINTERSEIZOEN 2014

De beheercommissie van Altenatuur zoekt voor de komendewinterperiode weer vrijwilligers die een handje willen helpen bij het onderhoudvan de natuurgebieden. Deze werkochtenden vinden op iedere derde zaterdagvan de maand plaats en duren van 8.30 – 12.00 uur.

De volgende Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:

Zaterdagen 18 januari, 8 februari en 22 februari 2014Plaats: Wijde AlmActiviteit: Onderhoud houtopstanden langs fietspad langs Wijde Alm

(Noordoever).Verzamelen: Op parkeerplaats langs Wijde Alm, bereikbaar vanaf de

Poortweg (weg tussen Almkerk en Uitwijk).

Zaterdag 8 maart 2014Plaats: Fort GiessenActiviteit: Onderhoud houtopstanden.Verzamelen: Fort Giessen, Burgstraat/Giessense steeg Giessen.

Zaterdag 22 maartPlaats: Wordt nog vastgesteld, neem hierover contact op met

ondergetekenden of check de website voor actuele agenda:www.altenatuur.nl.

Activiteit: Onderhoud houtopstanden

Materiaal is aanwezig maar heeft u zelf goed gereedschap dan is het misschienwel handig om dat mee te brengen. Houdt u er ook rekening mee dat het weerkoud en nat kan zijn en dan zijn laarzen, regenkleding en werkhandschoenengeen overbodige luxe.Hebt u nog vragen over een en ander dan kunt u ons altijd bellen.

Graag tot ziens, met vriendelijke groet,Namens de beheercommissie:Jaap van Diggelen, (0183-402034) E-mail: digge082@planet.nl enPia Stierman, (0183-505341).

33

Onze energiecoöperatie, DEcAB, heeft al enkeleprojecten in de steigers staan. Het project dat al demeeste aandacht heeft is ZonZelf. Hierbij kunnenbewoners tegen een aantrekkelijk kortingstarief Europesezonnepanelen op het eigen dak plaatsen en maximaalgenieten van de belastingvoordelen. Daarnaast heeftDEcAB al heel veel tijd besteed aan de voorbereidingenvan ZonWeide in Hank. Voor dit project hebben we eenzogenaamde POP-subsidie verworven. Met de subsidiekomen Europese gelden beschikbaar voor plattelands-ontwikkeling.Toen wij als DEcAB (Duurzame Energie coöperatief AltenaBiesbosch) in de zomer van 2012 het initiatief ZonWeide metgemeente Werkendam bespraken, werd ons daar geadviseerdom deze subsidie aan te vragen. En uiteindelijk dus met succes. Wewillen aan de voet van de Keizersveerse brug op een voormaliggronddepot een zonneveld inrichten. Op deze locatie is plaats voorminstens 3600 panelen. Zo’n 300 gezinnen kunnen daar hunzonnepanelen plaatsen.

De postcoderoosJohan Koekkoek

Het lang verbeide energieakkoord is per 1-1-2014ingegaan en zal minstens 10 jaar geldig blijven! Ditgegeven maakt dat alle lokale energiecoöperaties, nual meer dan 50 in ons land, voluit aan de slag kunnen.

ZonWeide Hank

34

De stroom die daar opgewekt wordt, wordtrechtstreeks verrekend met het eigen stroom-verbruik. Wel geldt voor deze, aan jezelfgeleverde, stroom het verlaagde belastingtarief.Moet je voor gewone stroom uit het net nu zo’n 22cent per kilowattuur betalen dan geldt voor deeigen stroom een tarief dat met minstens 7,5 centverlaagd is. Ook behoef je geen BTW te betalenover die 7,5 cent. Dus het eigen tarief wordt met zo’n9 cent verlaagd.

De ontwikkelingen in de zogenaamde markt zijn nu zodat het gezamenlijk aanleggen van zo’n zonneveld ookeen stevige duit in het zakje van het tarief doet. Alsvoorbeeld: persoonlijk heb ik op ons eigen dak in 2012panelen geplaatst waarbij het kilowatttarief uitkomt tussende 11 en 13 cent en dit gedurende 25 jaar. Nu, ruim eenjaar later, heeft de aankoopprijs van panelen een aardigedaling ondergaan. Aankoop van een grote partij, zo’n 1000panelen, resulteert uiteindelijk in een kWh-prijs die in de buurtkomt van die 13 cent.

Toen we een jaar geleden dit uitgangsplaatje schetsten wassteevast het vervolg van de discussie: en wat zegt de minister vandit plaatje? Het antwoord was dan: hij weet het nog niet. Nou, komdan maar eens bij investeerders aan die hun panelen in deZonWeide willen plaatsen. Nu is de wet van kracht. Dus aan deslag.

Omdat we al aan voelden komen dat er een begrenzing gelegd zouworden om het werkveld van de coöperaties, dit is de postcoderoosgeworden, hebben we bij de POP-subsidieaanvraag aangepast. En welzo dat we ZonWijsPlus ingevoegd hebben.

Bij ZonWijsPlus kunnen burgers hunzonnepanelen ook plaatsen op dakenvan gebouwen die niet van hun zelfzijn; bijvoorbeeld daken vanboerderijen.

35

Nu eerst de Postcoderoos.Op deafbeelding wordtin postcode metcijfer 2500 eenzonneveld geplaatst,bijvoorbeeld op eendak van eenboerenschuur. Iedereendie in de postcoderooswoont, hier bijvoorbeeld

de nummers 2502, 2501, 2521 en 2513, mag zijn ofhaar panelen op dat dak plaatsen.

Omdat DEcAB bij de afronding van de subsidieaanvraagook de boerendaken en daken van gebouwen ingevoegdheeft mogen wij dus in het gehele gebied plannenontwikkelen en dus niet alleen voor ZonWeide Hank!Het wijzigen van het bestemmingsplan voor de ZonWeidevan agrarisch in zonneveld vraagt veel tijd. Nu minstens nogeen jaar. Daarom legt DEcAB nu accenten op kansrijkeinitiatieven elders in het gebied. Op de ledenbijeenkomst inHollywoud eind november 2013, zijn er uit verschillende dorpenaanmeldingen gedaan om te starten met een postcoderoos.Samen met gemeente Aalburg wordt al een plan van aanpakverder uitgewerkt voor de kern Babyloniënbroek. Ook voor dekern Werkendam en de Vesting Woudrichem hebben zich mensengemeld om met de postcoderoos aan de slag te gaan.

Nu de wettelijke regeling een feit is, bemerk ik dat er eenfundamentele tweedeling ontstaat in energieland waarbij de bron vanlevering bepalend is: Centraal dan wel Decentraal.Centraal staat hier voor groot en ondoorzichtig, vooral met het doel definanciële aandeelhouders tevreden te stellen. Terwijl Decentraal staatvoor het zelf betrokken zijn bij het opwekken van energie.

Natuurlijk, centraal kunnen ook best goede initiatieven ontwikkeld worden.Er kunnen centraal dan ook behoorlijk stappen voorwaarts gemaakt wordenals het gaat om verbetering van zogenaamde klimaatmaatregelen. Maar dewereld van de witte boorden en de grote glanzende gebouwen is zo verziekt

36

door de grote graaiers dat een fundamenteleherschikking van de ontwikkelprocessennoodzakelijk is. Deze herschikking bestaat voorde energiemarkt uit het opzetten van lokalecoöperaties waarbij burgers zelf de aandeel-houders zijn. Van belang is dan ook dat zo’ncoöperatie overzichtelijk blijft. Wel moet er gezochtworden naar samenwerking tussen verschillendecoöperaties om uiteindelijk op landelijk niveau despelregels, o.a. belastingen, te regelen.

Oproep

Laat je informeren over de mogelijkheden in onze regio.Het past ons zo zachtjes aan niet meer om af te wachten ofeen ander wel de klimaatmaatregelen treft. Of dat deoverheid wel of niet toestemming geeft voor een initiatief.Gewoon zelf overschakelen op eigen (goedkopere) echtegroene stroom, al of niet individueel dan wel collectief.Klimaatmaatregelen hebben alles te maken met verhoging vanzeespiegels en ontstaan van orkanen. Natuurlijk een bijdrageaan slachtoffers van een orkaan is noodzakelijk. Maarmaatregelen om die klimaatveranderingen te stoppen dan wel teverbeteren is net iets van een hogere orde.

!

37

HuiszwaluwenHerman van Krieken

De huiszwaluw, van oorsprong eenklifbewoner, is nu een uitgesprokengebouwen broeder. Anders dan deboerenzwaluw nestelt hij aan debuitenkant van gebouwen, hoewel ze

in België en Noord-Frankrijk alsrecent fenomeen steeds vaker installen en schuren broeden. Eenander belangrijk ecologisch verschilmet de boerenzwaluw is dat dehuiszwaluwen niet aan vee zijngebonden en hoger in de luchtfoerageren. Ook op de trek en in deoverwinteringsgebieden in Afrika isdit het geval. Voor huiszwaluwen in

de broedtijd is een zekere openheiden de aanwezigheid van open waterbelangrijk. Boven meren, kanalen enrivieren vinden ze, ook bij slechtweer, nog genoeg voedsel. Het isniet toevallig dat in Nederland degrootste kolonies in het IJsselmeer-gebied worden gezien.Huiszwaluwen broeden in Nederlandvooral in agrarisch gebied, in dorpenen aan de rand van steden. In wijkendie in aanbouw zijn aan de rand vaneen polder broeden bijvoorbeeldvaak vele huiszwaluwen. Een goedvoorbeeld is de wijk Postweide inWoudrichem. Nu de wijk bijna is

-Vogelwerkgroepen houden de aantallen huiszwaluwen nauwgezet bij, vaakal decennia lang. Trends tussen regio’s zijn tegenstrijdig, maar landelijkneemt deze Rode Lijst-soort de laatste tien jaar weer toe. Waarom is nietduidelijk; zeker is wel dat het weer tijdens cruciale fases in de jaarcyclus eenrol speelt, in én buiten de broedtijd.

38

voltooid nemen de broedendehuiszwaluwen gestaag af. Elders inEuropa worden kolonies in groteresteden gevonden. In de jaren zeven-tig was dit ook nog in Nederland hetgeval. Afname in Tsjechië en Enge-land is wel in verband gebracht metluchtvervuiling, resulterend in minderinsecten. In Londen, Birmingham enManchester namen de huiszwaluwenweer toe nadat de lucht door milieu-wetgeving schoner was geworden.Essentieel voor de nestbouw is kleiigemodder, die binnen maximaal 500meter rond de kolonie te vinden moet

zijn. In tijden van grote droogtevertraagt de nestbouw omdat demodder dan verhardt. Overigensbouwen de huiszwaluwen alleen bijdroog weer, want dan droogt deaangebrachte specie snel en kunnenze progressie maken bij de nest-bouw.Huiszwaluwen prefereren zelf-gebouwde nesten boven kunstnestendie door beschermers wordenopgehangen. Oude moddernestenworden het eerst bezet.Uit monitoringsdata van Sovon blijkt

dat de trend “matige toename”.Oorzaken moeten vooral gezochtworden in het effect van het weer inen buiten de broedtijd. Vooralneerslag en temperatuur hebben, incombinatie met elkaar, invloed op deoverleving van zowel volwassen alsjonge vogels. Zoveel we weten overhuiszwaluwen in de broedtijd, zoweinig weten we over huiszwaluwenbuiten de broedtijd. Zelfs waarhuiszwaluwen slapen in Afrika is eengroot mysterie. Er wordtgesuggereerd dat huiszwaluwenvoornamelijk in de lucht slapen,hoewel ze tijdens de trek in kleineaantallen slapend aan huizen of inde maïs zijn aangetroffen. Ergens intropisch Afrika, daar moeten zezitten. Waar precies en welketrekwegen ze gebruiken is nietbekend. Voor veel Afrikagangersweten we dat neerslagcijfers sterkcorresponderen met dewinteroverlevingskansen. Uit Engelsen Italiaans onderzoek zijn eraanwijzingen dat ook dewinteroverleving van huiszwaluwenafneemt bij droogte. Natteregebieden herbergen een grotervegetatievolume en meer insecten.

39

Valt er in het voorjaar weinig regendan is de vegetatie slecht ontwikkelden is er weinig voedsel. Dit zouresulteren in een laag broedsucces.Ook kou tijdens de voor- ennajaarstrek, maar ook in debroedtijd, kan desastreuze gevolgenhebben voor huiszwaluwen, zelfs oppopulatieniveau. In de herfst van1974 werden miljoenen huis- enboerenzwaluwen verrast door slechtweer rond de Alpen.Honderdduizenden verzwaktezwaluwen werden daarop metvliegtuigen en vrachtwagensgetransporteerd naar Zuid-Europa. InNederland werkte het koudevoorjaar van 2013 sterk vertragendop de vestiging en start van heteieren leggen van zwaluwen omdater veel te weinig voedsel was. Juliwas echter weer erg warm en toenwas er veel voedsel. Ondanks aldeze gevaren nemen huiszwaluwentoe, ijs en weder ten spijt. Degemeente Werkendam is voornemensom huiszwaluwentillen te plaatsen in

alle dorpen. Natuur en milieuvereniging VMB helpt de gemeente

met het zoeken van de juiste plaats.Een prima plan als het op de juisteplaats wordt uitgevoerd. Er moetkleiige modder en water aanwezigzijn binnen een afstand van 500meter. Het mooiste zou zijn dat er aleen populatie huiszwaluwenaanwezig is. Aan de rand van de

wijk Postweide in Woudrichem is eenzeer geschikte locatie te vinden. Ikstel voor dat Werkendamsamenwerkt met Aalburg enWoudrichem om deze voorzieningvoor de huiszwaluwen in alle dorpenvan het Land van Heusden en Altenate realiseren. Schoolkinderen kunnenmeedoen door plassen in stand tehouden waarmee ze de broedendevogels helpen bij het bouwen van hunnest. De huiszwaluwen zullen hendankbaar zijn en ze kunnen debroedende vogels volgen tijdens delessen natuureducatie.

Bewerking artikel VOGELNIEUWS oktober 2013Vogelbescherming Nederland

40

Op de laatste lezing in 2013 in fortGiessen met het onderwerp Mussenmoest ik verstek laten gaan endaarom even dit stukje. Ik was vanplan om die avond wat te vertellenover de bijzondere mussenkolonie inhet zicht van onze kamer.

-Allang waren mussen ruim vertegenwoordigd in de Laurierstruiken die alsafscheiding dienen tussen de tuin van onze buren en de hieronder beschrevenbebouwing. Zowel in de zomer als in de winter geeft dat veel kijkplezier.Alleen in het voorjaar moeten de knoppen van de bessenstruiken hetontgelden en dat is minder leuk. Als de bessen rijpen gaat er een net over.Op de waslijnen die ik daarvoor gespannen heb zitten soms twaalf mussenop een rij .

Waar ze nestelden wist ik eigenlijk niet.

Sinds een jaar of tien is achter ons huis een luxe pand verschenen met hogeterras muren c.q. arcaden die afgedekt zijn met een lange rij dakpannenonder een hoek van 60 graden. Er is geen goot of andere steun aanwezig.Ze steken vrij ver over.

-Een paar jaar geleden zag ik dat mussen probeerden onder de dakpannente kruipen wat na veel geklauter langs de muur soms lukte. Na een aantaldagen zag ik hooi naar binnen gaan. Ging ik er goed voor zitten dan zag ikveel mislukte pogingen waarbij het hooi weer van de grond moest wordenopgeraapt. De nesten kwamen wel uit.

Nog mussen genoeg!André van Esch

41

-Tot zover eigenlijk niets bijzonders, maar twee seizoenen later vliegen demussen zonder onderbreking rechtstreeks de spleet onder de pannen in. Netzoals zwaluwen dat doen! Onder veel plaatsen in de verschillende rijendakpannen huizen nu tientallen mussen waarvan de jongen al heel vlug dezelfde vaardigheden vertonen als de ouders.

Zwermen mussen vliegen nu in de zomer van struik naar struik en nog steedsbreidt de kolonie zich uit.

Vraag: Kan dit aangepaste gedrag onder evolutie gerangschikt worden?

42

Een zondagmiddagwandelingetje. Opmijn voorstel om een wandeling te makenzijn Tijke en ik mijn nieuwsgierigheidgaan bevredigen ten aanzien van devorderingen van de beheergroep.Na het parkeren van ons voertuig aande Wijde Alm, was het eerste waaroverwij in discussie raakten het ontstaan vaneen klein eilandje achter de mooiverbouwde boerderij van Van Os,(vorige bewoner). Tijke kon het niet latenom mij te prikkelen door te zeggen: “kandat nou zo maar Johan?”. Ik zou dat nuhier niet zo uitdrukkelijk vermelden alsook onze voorzitter een weekje later metdezelfde intonatie niet ook zijnverwondering uitsprak over dezeingreep. Ik vind de ingreep, dat eilandje,

-Op zaterdag 16november is door debeheergroep vanAltenatuur een deel vande bosschage langs hetpad aan de Wijde Almgekapt. Ik kon er niet bijzijn vanwegeverplichtingen op hetkringloopcentrum.

Zondag 17 november 2013Johan Koekkoek

43

best een verbetering. De potentie ommeer natuurkwaliteit te gaan verwachtenbeoordeel ik positief. Tijke sprak haartwijfels uit. Zij vond misschien dat wij, alsAltenatuur, ons daarmee hadden moetenbemoeien. Zij bracht dat niet zo onderwoorden hoor, maar ik proefde toch zoiets van: jullie hadden daar, als bestuurtoch weet van moeten hebben.We zijn inmiddels bij het kapwerk vande zaterdag aangekomen. Een flink stukvan het oostelijk ‘dubbelbosje’ wasgekapt. Het rond hout voor de kachel

was reeds afgevoerd. De takken voor deversnipperaar lagen er nog. Met eentevreden gevoel wandelde ik verder.Een fuut die zijn hals strekt in de WijdeAlm, een fiere herfstleeuwentand die zijnbloemen nog dapper zuidwaarts richt,een randtapijt langs het asfalt vanhondsdraf en ereprijs, zonder bloemetjesweliswaar, maar toch. Kortom eenrijkdom. Een mooi moment om te oogsten.We lopen nog verder. Na de scherpebocht valt ons het verschil tussen het loof

44

van de linde en de eik nogal op. Ik stelvoor om nog wat verder te gaan om hetkleur-verschil nog wat beter te bekijken.In de berm van de bosschage direct nade scherpe bocht, staat de hele berm vol(over een lengte van zeker 25 meter)met de Kluifzwam. Een verrassendgezicht. Dat het de Kluifzwam is kan nietmissen. We hadden op 26 oktober hetsmokkelpad in Strijbeek aan deBelgische grens gelopen. De vondst vandie tocht was de Kluifzwam. Enthousiasthebben we daar met alle excursiedeelnemers vastgesteld dat het toch echteen Kluifzwam is.

Beschrijving:Vruchtlichaam 5-15 cm. Hoed 3-6 cm,golvend zadelvormig, 2- tot 3-lobbig.Bovenzijde vuilwit tot crème-oker.Hoedrand vrij van de steel, onderzijderuw behaard, crème tot geelbruin.Steel hol, gekamerd, in de lengte diepgegroefd en geribd, (vuil)wit tot bleekgrijsbruin, 4-13 cm hoog x 1-5 cmdoorsnede.Giftig.Voorkomen. Op humusrijk zand, klei enleem in bossen en bosranden. Zomer-herfst.Saprofiet.

Bij het nauwkeuriger in ogenschouwnemen van zoveel moois op dezezondagmiddag werden wij ook nogverrast door de aanwezigheid van 5wespenorchissen.Deze planten roepen altijd de discussiemet oud burgemeester Van Oosten vanWerkendam bij mij wakker. Ik weet nog

Kluifzwam

45

goed dat hij deze soort tot het onkruidder orchideeën rekende. Toen ik dezeplanten, zo’n 30 jaar geleden, aan deMeeuwense steeg aantrof vond ik dateen belevenis. Ik vond de uitdrukking:onkruid, van de toenmaligeWerkendamse burgemeesterbadinerend.Twee jaar geleden was ik weer echtverheugd toen de wespenorchis in onzetuin te voorschijn kwam. Helaas is hij ditjaar niet teruggekomen.Tijke en ik zijn het er over eens: devondsten aan de Wijde Alm vormen eenverrijking van onze leefomgeving.

Wespenorchis

46

De route was niet geheel eenvoudig vanwege de uitgebreide werkzaamhedendie momenteel gaande zijn in de Biesbosch om nieuwe natuur en ruimte voor derivieren te creëren. Dit resulteerde in een surrealistische tocht door het nogdonkere landschap, waarbij onze colonne van vogelaars, de hard werkendemannen met fel verlichte tractoren en bulldozers passeerden. Verbaasdeblikken kruisten elkaar.Nadat de auto’s geparkeerd waren, liepen we naar de plek waar we dieochtend zouden verblijven. Onze aanwezigheid werd al direct opgemerkt doorandere vliegende vrienden dan vogels: Behoorlijk wat muggen zwermden blijverrast en belust om ons heen, de nieuw aangelegde plassen en poeltjes doenook insecten duidelijk goed. Het was nog steeds schemerig en ook mistig, deverrekijkers en telescopen gaven maarweinig beeld. Maar de velevogelgeluiden waren duidelijken zo werden de eerstewaarnemingen genoteerdterwijl we naar de silhouettenvan eenden en andere vogelsop het water tuurden.Langzaamaan maakte de dagzijn entree en werd het steedslichter. Tot ons genoegenvonden de meeste muggen hettijd om zich terug te trekken.

Geluid uit de vogelwerkgroepLinda van Zwet

e

Zaterdagochtend 5 oktober 2013 stond voor devogelwerkgroep in het teken van de (trek)vogeltelling. Om 7 uur verzamelden we op deafgesproken plek in Werkendam om gezamenlijknaar de telplaats in polder Malta te vertrekken.

Hoorde je dat?

Mooi hè?

???

47

De vogels waren beter te zien en de lijst werd langer. Het is altijd spectaculairom groepen aalscholvers in de hoogspanningsmasten en bomen te zien zitten,waar deze vogels ook nu de dag begonnen. Een grote zilverreiger kwam rustigvoorbij vliegen en een kleine zilverreiger waagde zich in het water recht voorons op zo’n 15 meter afstand. Blij verrast hoorden we ook de Cettizanger zijnkorte melodietje hard en helder zingen.Het werd almaar lichter en recht boven ons werd zelfs een blauwe plek in delucht zichtbaar. Ondertussen hoorden we in het riet een geluid dat nog hetmeeste weg heeft van een gillend speenvarken: de waterral! Ganzen vlogenover en ook de gaaien hadden het maar druk. En hoe licht en helder het eerderleek te worden, ineens werden we ons ervan bewust dat het zicht weer afnam.Eerst was de ene hoogspanningsmast uit het zicht verdwenen, vervolgensraakten ook de andere masten en de overkant van het water uit beeld. De mistsloot ons helemaal in en het zicht werd ernstig beperkt. We konden niets anders

doen dan luisteren, luisteren naar de fascinerende stiltemet daarin geluiden van vogels, die door de mist nogdichterbij leken te zijn. De lijst werd verder aangevuld.Geleidelijk aan trok de mist weer op en werd het lichter.Nog even zagen we vier grote zilverreigers als spoken inde nevel voorbij zweven, maar de zon werd krachtigeren prikte voorzichtig door de wolken. En de natuur is zowonderlijk want zonder dat we er erg in hadden stondenwe ineens midden in de zon en fladderde

luzernevlindertjes om ons heen. De eenden werden duidelijker zichtbaar en zokonden we behalve de grote hoeveelheid krakeenden ook nog kuifeendjes ensmienten onderscheiden. Een stel futen kreeg door het zonnetje zowaar delentekriebels en trakteerde ons op een korte baltsvoorstelling.Af en toe gingen enkelen van ons ook vanuit devogelkijkhut observeren en tellen. We zagenonder meer drie dodaars en tot ons grotegenoegen kwam er een ijsvogeltje zeer dichtbijop een takje zitten. Prachtig!!Maar de bewolking nam weer toe, terwijl degaaien het nog steeds o zo druk hadden metheen en weer vliegen. We konden nog meersoorten aan de lijst toevoegen, zoals kieviten, een grote bonte specht, eenwatersnip en een bruine kiekendief, totdat het 12 uur werd en de belangrijksteresultaten alvast telefonisch werden opgevraagd.Uiteindelijk hadden we een aardige lijst maar vooral een heel voldaan gevoeldoor een ochtend midden in de mooie natuur van de Biesbosch.

48

2014, het jaar van ....Jan van Haaften

Zoogdiervereniging heeft 2014uitgeroepen tot Jaar van deEekhoorn. Het gaat niet echtslecht met deze soort, maar menwil een beeld krijgen waar inNederland de rode eekhoornprecies voorkomt. Een belang-rijke bedreiging is de versnip-pering van zijn leefgebied.Ook wordt 'onze' gewone ofrode eekhoorn verdrongen doorbuitenlandse soorten zoals degrijze eekhoorn uit Noord-Amerika en de Pallas’ eekhoornuit Azië.

In oktober was ik inLonden en daar zag ik degrijze eekhoorn gewoon ineen klein stadsparkje bijde St. Pauls Cathedral!Ik kon hem bij wijze vanspreken zo aaien!

-Diverse organisaties grijpen het nieuwe jaar aan om een plant of dieronder onze aandacht te brengen. Soms omdat uitsterven dreigt(bewustwording) of om zo zelf meer informatie terug te krijgen vannatuurliefhebbers. Hierna een selectie van wat nu bekend is ....

Gewone-of rode e

ekhoorn

Grijze eekhoorn

49

EIS Kenniscentrum Insecten en andereongewervelden zet zich in voor eentoename van de kennis over en beterebescherming van insecten en andereongewervelden.Men gaat in 2014 extra aandachtbesteden aan een bijzondere spin. Dedriehoeksbaldakijnspin. Deze spin iste herkennen aan zijn karakteristiekebaldakijnweb, vaak te vinden opheidestruiken en lage planten.

Voor het eerst is er in Nederland eenplant van het jaar. Het gaat om deernstig bedreigde zwartblauwerapunzel. Het is een soort die oprelatief lichte plekken aan bosrandenen langs bospaden groeit, vaak samenmet bosanemonen en slankesleutelbloemen. Volgensnatuurorganisatie FLORON, die derapunzel tot jaarsoort doopt, is hetplantje de laatste decennia ernstigachteruit gegaan. Zwartblauwe rapunzel

Driehoeksbaldakijnspin(Linyphia triangularis)

50

De jaarsoort die in 2013 hetnieuws domineerde was devuursalamander. Zo werd deschimmel ontdekt die voor massalesterfte zorgt bij deze kleurigeamfibie. De populatie is in eenpaar jaar tijd met zo’n 96%afgenomen. Ook andereNederlandse salamanders wordenmogelijk bedreigd door deschimmel. Daarom heeft StichtingRAVON 2014 uitgeroepen totJaar van de Salamander.

Het bestuur van Altenatuuren de

redactie van het Altenatuurtjewenst u de rust om een heel jaar lang te

genieten van de natuurin het Land van Heusden en Altena!

2014

-96%

51

De spreeuwenstand gaat vanaf eindjaren zeventig achteruit. Over deperiode 1984-2012 is debroedpopulatie in Nederland zelfs metgemiddeld 4% per jaar afgenomen.Daardoor resteert momenteel minderdan 40% van de populatie van mediojaren tachtig. In de laatste tien jaar isde negatieve trend wat afgezwakt,maar bedraagt nog steeds meer dan2% per jaar.We weten nog steeds maar weinigvan de oorzaak waarom de aantallenzo terug lopen. In 2014 willen wemeer te weten komen over hetbroedsucces en de verspreiding vande spreeuw.

op de voedertafel pindakaas snoepen!

Op 3 januari zag ik bovenOudendijk prachtigespreeuwenwolken met duizendenspreeuwen. Dan denk je; het gaatgoed met de spreeuw! Maarhelaas. Onderstaande tekst staatop de site van VogelbeschermingNederland.

+

52

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer25 aug. 3 Patrijzen

(paar met 1 jong) Neerandelseweg, Wim Smits29 aug. 70 Wulpen Rijswijk/Oudendijk, Wim Smits5 sept. 12 Patrijzen (tuin) Bab. Broek, Bas v. Andel18 sept. 1 Patrijs Uppel, Sjaak Schreuders

18 sept. 2 Patrijzen (paartje) Genderen, (kerkhof) Rinus Punt18 sept. 1 Jonge Zeearend Munnikenland,

roeigroep W.S.V. Woudrichem29 sept. 4 Patrijzen Genderen (haven), Rinus Punt6 okt. 1 Velduil Biesbosch, Gerrit en Adrie Romijn24 okt. 1 Koperwiek (vliegt tegen Dussen, Jeanet Pollema

het raam en overleeft 't)31 okt. 5 jonge Houtduiven Sleeuwijk, Hylke Tromp

(boomgaard)2 nov. 1 Boomkruiper Sleeuwijk, Els Capelle4 nov. 3 Kramsvogels Sleeuwijk, Hylke Tromp

(boomgaard)6 nov. 3 Ransuilen Eethen, Dik Gouda16 nov. 2 Baardmannen Vischplaat, Rinus Punt

Waarnemingenvan augustus t/m decemberRinus Punt

53

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingente noteren!

Met vriendelijke groet,Rinus PuntHoofdstraat 48,4265 HL GenderenTel. 0416-352301E-Mail: mlpunt@hetnet.nl

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

19 nov. 1 Merel met witte pet! Nieuwendijk, Gerard de Graaf

24 nov. 1 Boomklever Sleeuwijk, Hylke Tromp10 Koperwieken

3 dec. 1 IJsvogel Almkerk, Gemaal Duylweg,Jan v. Mersbergen

4 dec. 1 Klapekster (tuin) Eendeveld, fam. Mollenvanger11 dec. 1 Ooievaar Almkerk, Duylweg,

Jan v. Mersbergen15 dec. 32 Groenlingen (akkerrand) Klaverplak, Wijk en Aalburg,

Rinus Punt17 dec. 24 Vinken Klaverplak, Wijk en Aalburg,

4 Fazanten (hennen) Rinus Punt

54

Alles heeft z'n tijdJohan Koekkoek Een beke

nde spreuk uit miss

chien wel het

bekendste boek in

onze westerse cult

uur.

Twee voorvallen die mij prikkelden tot hetformuleren van bovenstaande titel. Het ene deedzich zaterdag 30 november voor en het andereenkele weken eerder. Om bij enkele wekengeleden te beginnen. Altenatuur en deArcheologische vereniging beheren samen fortGiessen. Tweemaal in de week is er een kleinploegje mensen om beheermaatregelen te treffen.En zoals velen al wel weten is het mijn passie omhet fort energieneutraal te krijgen. Al heel watmaatregelen zijn getroffen om de temperatuur inrelatie met de luchtvochtigheid zo aan te passendat wij mensen er een aangenaam verblijf inkunnen hebben. Om dat in getallen uit te drukken:temperatuur 18 – 21°C met een luchtvochtigheidvan 60 – 80%, terwijl onze medegebruikers vangebouw A, de vleermuizen: Water-, Baard-, BredeGrootoor-, Meer- en Dwergvleermuis op debenedenverdieping en in de kelders graag eentemperatuur van zo’n 10 – 12°C hebben met eenluchtvochtigheid die de honderd procent nadert.

55

Zo’n acht jaar geleden hebben we op zowel de beneden- als opde bovenverdieping de nagenoeg gehele verwarmingsinstallatievan de af te breken basisschool De Hoeksteen van Wijk enAalburg geplaatst, exclusief de te machtige verwarmingsketel.Deze laatste hebben we toen vervangen door een eenvoudigehuis-tuin-en-keuken ketel van zo’n 35 kilowatt. In de zomer kunnenwe met deze installatie ook warmte uit onze eigen zonnecollectorenhalen om de basistemperatuur te verhogen naar 16 – 18°C.Afgelopen zomer is dat in ieder geval aardig gelukt, echter alleenvoor de bovenverdieping. Een groot deel van de installatie van debenedenverdieping wilden we daarom definitief af gaan sluiten.Afbreken dus. Dat is voor de amateurs John Kollen enondergetekende toch eenkarwij van formaat.Immers de installatiemoet geheel afgetaptworden, leidingenontkoppelt en hier endaar wordendoorgezaagd. Toen Johnen ik dat bespraken, inhet bijzijn van onzenieuwe vrijwilliger, Hansvan Tilborg, zei deze: ‘ohdát is een aardig klusje’.Tijdens een koffiepauzeis het ijzer gesmeed en hebben we met z’n drieën direct degereedschappen op een rijtje gelegd, de ontbrekendeafsluitdoppen op een winkelbriefje gezet en de plaatsen bepaaldwaar enkele lastige doorvoeren gekoppeld moeten worden.John en ik hadden deze afkoppeling al een hele tijd uitgesteld.Vooral omdat het geknutsel bij die dikke muren als een opgavevan formaat ingeschat werd. Hans bracht uitkomst. Hij monteerde invrij korte tijd de benodigde verbindingen.

Hans van Tilborg bij de CV-aansluitingen

56

Bij het kringloopcentrum in Almkerk overkomt mij op dit moment ietssoortgelijks. De bestuursleden Herman van Krieken en Jan Koekkoek(achterneef) stelden voor dat wij met z’n drieën de aanleg van hetnieuwe terras voor onze rekening als vrijwilligers zouden nemen, maarwillen wel, als het nodig is, een beetje hulp van andere vrijwilligers.Zo in september wordt het duidelijk dat het inmiddels failliet geganeaannemersbedrijf de nieuwe aanbouw niet af zal maken. Enkele lokalezzp-ers zullen nu de bouwklus verder gaan klaren, maar het terras blijftbuiten het werk van de aannemers.Het is nodig dat er een royale trap voor het terras gemaakt wordt omvanaf het parkeerterrein straks in de winkel te komen. Vier meterbetonwand met een hoogte van 1,35 meter wordt met behulp van zo’ngrote atlas kraan, verplaatst. Daartussen moet nu de nieuwe trap komen.Met velen die geacht worden er verstand van te hebben, wordt overleggevoerd. Uiteindelijk wordt besloten dat wij de nieuwe treden van betonzullen maken. Met het oog op onze beperkte middelen moet er eendoordacht plan komen. Per dag één trede. Bestuurslid Jan heeft opinternet nageplozen dat de optrede 15 en de aantrede 40 cm mag zijn.Dan hebben we een luie trap. -Typisch iets voor ons, wordt er gegrapt-.Na negen hele dagen voorzien de acht treden al snel in een behoefte bijde professionele bouwvakkers.

Henk Verschoor toont het resultaat

57

Er doet zich echter voor het geheel afmaken een probleemvoor. De laatste drie treden moeten nog een betonnen zijkantkrijgen.Op een regenachtige dinsdag zoek ik wat betonplex bijelkaar. De aansluiting vraagt een nauwkeurige maat vanuitzagen. Ik draag de betonplex naar de trap. Maar dan.Hoe teken ik dat af. Ik kan me geen mislukking veroorloven,want daar is niet voldoende betonplex voor. Moet ik aan dekant van het zand ook een schot plaatsen? Het wordt meteveel.Een paar dagen laterpraat ik hierover eens metHenk Verschoor, eenvrijwilliger, een goedetimmerman. Hij legde mijwel uit hoe het zou moeten,maar hij kon mij die dagniet helpen.

Twee weken later. Zaterdag 1 december, buurman TonyBurghout heeft met zijn heftruck, 2500 straatstenen boven ophet terras gezet. Jan en ik, met nog wat kringlooppersoneel,overleggen hoe nu verder. Op dat moment komt HenkVerschoor, aanlopen. We staan eigenlijk allemaal met eentoch wat moeilijk gezicht naar het stukje ontbrekendebetonwand te kijken. Ik kijk Henk eens aan. Dan komt hetverlossende woord: ‘Ik zal volgende week eens kijken of ikeen stukje betonplex in trapvorm kan zagen en dan zullen wijmet lijmklemmen dat stuk vastklemmen aan de bestaandwand’.De wand is gestort. Komt tijd komt raad zouden we heden tendage zeggen.

58

2

1

3

4

5

6

7 8

WinterpuzzelEls Capelle

1

2

5

68

3

7

1.pimpelmees;2.pindakaas;3.winterkoning;4.vink;5.voedertafel;6.vetbol;7.koolmees;8.mus

4

59

Kringloopcentrum AltenaKerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

NIEUWE MEUBELEN?GROTE SCHOONMAAK?

OPRUIMEN?VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdagvan 9 tot 12 uur

het Kringloopcentrumvoor het ophalen van al uw

bruikbare spullen!

BANKJE NODIG?OF EEN LEUKE BLOUSE?

OF SERVIESGOED?OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkelop de hoek van deKerkstraat en deWoudrichemseweg

in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPWINKEL

ochtend middag

maandag gesloten 13.00 - 17.00dinsdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00woensdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00donderdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00vrijdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00zaterdag 9.00 -12. 00 12.00 - 16.00

Bruikbare spullen kunt u afgeven tijdens de openingstijden van de winkel.

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen- Educatie & Voorlichting- Recycling

60

Doelstelling van de vereniging:

We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van debiodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg metzoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten enprovincie.

Werkgroepen: Activiteiten:- Beheercommissie - Natuurwandelingen- Fort-educatie - Lezingen- Vogelwerkgroep - Diverse inventarisaties- Milieu en Klimaat - Nachtvlindernacht- Weidevogelbescherming - etc.- DEcAB- Kringloopcentrum Altena

AANMELDINGSKAART

Ja, ik wil ook meehelpen de natuur

in het Land van Heusden en Altena

te beschermen. Noteer mij daarom

als lid / jeugdlid / gezinslid.

Natuurbeschermingsvereniging

ALTENATUUR

p/a. Mw. J. Pollema

Dr. v. Vuurestraat 76

4271 XH Dussen

naam: ______________________

straat: ______________________

postcode: ________ ____

plaats: ______________________

tel: _________________________

e-mail: ______________________

✁