't ALTENATUURTJE

A l t e n a t u u rNatuurbeschermingsverenigingvoor het Land van Heusden en Altena

o k t o b e r2 0 1 5

2

’t Altenatuurtje35e jaargang nr. 1, oktober 2015.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR:voorzitter:J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034secretaris:J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231penningmeester:M. (Margo) van Beem, Hilsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 0416-351772leden:L. (Len) Bruining Van Gendtstraat 14, 4271 AM Dussen. 0416-392373H. (Herman) van Krieken HilIsestraat 35, 4269 VH Babyloniënbroek. 0416-355155J. (Jeanette) Pollema Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. 0416-391654P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341G. (Goof) van Vliet Molenstraat 28 4285 AB Woudrichem 06-28703838

INTERNET: www.altenatuur.nlFacebook: Facebook.com/altenatuurTwitter: @altenatuur

REDACTIE:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341tevens redactie adres

VORMGEVING EN ILLUSTRATIES:J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 06-49904862

CONTACTADRESSEN:Vogelwerkgroep:A. (Arie) van den Herik Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193Beheercommissie Natuurgebieden:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341

LIDMAATSCHAP:jeugdlid €5,-- per jaar, gezinslidmaatschap €20,- per jaar, lid €12,50 per jaar

ING-bank: NL43 INGB 0002 5930 26 ofRabobank Almkerk: NL67 RABO 0301 5243 19 t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG:Omslagontwerp door Jan van Haaften.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-statusHet dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

3

Deze plant is een nachtbloeier. Jammer voor ons! ’sAvonds en ’s morgens zie je even z’n bloemen.Zwavelgeel. Prachtig. Z’n forse verschijning siertEuropa al weer 400 jaar. Want toen geïmporteerduit Virginia VS. Nu niet meer weg te denken uitwegberm, duinen en tuinen.Denachtvlinders zijn erblij mee want tot in november laat hij z’n bloemenzien.Na de bloei verschijnen langwerpige zaaddozen.De zaden erin zijn rijk aan onverzadigde vetzuren.Te gebruiken tegen menige kwaal. De bladeren zijnlangwerpig. Spits uitlopend. Verspreid aan eenstengel, getekendmet kleine rode knobbeltjes. Dat is deOenothera erythrosepala of Grote teunisbloem. ❀

Jan van Haaften

FLORA

4

Redactioneel

Op de vraag hoe moet hetAltenatuurtje 100 eruit gaan zienhebben we een klein comité gevormden een avondje zitten brainstormen.Regelmatige schrijvers van zowel heteerste uur evenals die zich in de loopder tijd hebben aangediend zijnbenaderd om iets op “papier” tezetten. En dan is het leuk om alsredactie de kopij binnen te krijgen ente lezen hoe er wel of soms niet op devragen, die als mogelijke leidraad zijngegeven, is gereageerd.Motivatie om te schrijven is debehoefte van het samen delen metanderen, aandacht vragen voor…. offrustraties van je af schrijven en dan ishet ook zo mooi om te lezen dat menhet schrijven voor het Altenatuurtjesteeds leuker is gaan vinden; aankopij is dan ook geen gebrek!Zo’n 20 jaar ben ik er nu mee bezig,we hebben leuke dingen aan udoorgegeven maar we moesten ook

triest nieuws brengen zoals eerst hetabrupte overlijden van Ard Bout,bestuurslid en later Paul Furster, lidvan de vogelwerkgroep, beidenkwamen om bij een verkeersongeval.Zij maakten ook echt deel uit van dieAltenatuurfamilie, waar Jaap het inzijn artikel over heeft.

Naast de speciale jubileumverhalenzijn er ook weer actuele zaken waarwe uw aandacht voor vragen.We hopen 24 oktober a.s. op veelbezoekers als we het tweede deel vanhet Groene Geheim Giessenpresenteren. Duurzame energie staatcentraal, het programma van die dagvindt u op de middenpagina. Met eennatuurvriendelijker bermbeheer wordthet een feestje voor het Hooibeestje(vlindersoort) in de polder, het zoutoch geweldig zijn als we samen metde gemeenten, de boeren, het

5

Redactieadres:

Pia StiermanBruigomstraat 12,4251 EP Werkendam.

E-mail: fam.stierman@gmail.com

Waterschap en de inzet vanvrijwilligers dit kunnen realiseren. Eeneerste aanzet is gemaakt, meerhierover in Johan’ s artikel. Wat het lidworden van Altenatuur aan leukedingen heeft opgeleverd laat HenkKraaijkamp weten, op de dag dat hij65 werd.

En verder….Hoe het Altenatuurtje erover 100 nummers uit zal zien, geenidee of ik dan als een oud, met eenrollator voortbewegend vrouwtje,voorzien van een Googleglassbrillekeme moet abonneren op het luisterboekvan Altenatuur.’t Zou wel mooi zijnwant dat betekent dat ik dan nog inblakende gezondheid op dezeaardbol rondwandel en al onzeinspanningen niet voor niets zijngeweest!

Ik ben trots op dit bijzondere nummer,de zo trouwe schrijvers en Jan diealles weer zo in elkaar weet te zettendat we een blad hebben dat gezienen gelezen mag worden.Iedereen dan ook dank voor haar ofzijn bijdrage aan het tot stand komenvan dit mooie jubileumnummer!

De kopij voor no 101 zou ik graagvoor 1 dec. a.s. willen ontvangen.

Pia Stierman.

6

4636

deel 2

20Wulpenperikelen

18

Berichten uit de mailbox vanAltenatuur

De dag waarop

ik 65 ben geworden

De honderd met .....

als rode draad

7

In dit nummer:• Flora 3

• Redactioneel 4

• Inhoud 6

• Van het bestuur 8

• De honderd met Johan Koekkoek 10

• Muurrouwzwever 13

• De honderd met André van den Berg 16

• Berichten uit de mailbox van Altenatuur 20

• De honderd met Ernst-Jan van Haaften 22

• Wulpenperikelen 24

• De honderd met Rinus Punt 30

• Voor jou! (jeugdrubriek over de sprinkhaan) 33

• De middenpagina's met:pag. 1&2 Programma najaar 2015pag. 3&4 Werkochtenden beheercommissie winterseizoen 2015 - 2016pag. 4 Actie boekje Fort Giessen

• Leuke actie van de redactie 41• Klimaatverandering, energiebesparing en schone energie 42

• De honderd met Jaap van Diggelen 44

• Bestuur Altenatuur 51

• De dag waarop ik 65 ben geworden 52

• De honderd met Len Bruining 54• Sjoemelstroom 59

• De honderd met Herman van Krieken 61

• Bermbeheer 65

• De honderd met Jan van Haaften 68

• Waarnemingen van april t/m augustus 2015 70

• Quota en toekomst boeren 72

oktober

2015100

8

Van het bestuurMargo van Beem

Alweer anderhalf jaar ben ik bestuurslid van dezemooie vereniging. Voor mijn gevoel groei ik er nupas een beetje in. Inmiddels zijn we in deze settingaardig aan elkaar gewend. We weten wat we aanelkaar hebben, wat iedereen zo’n beetje doet enbezig houdt. Tijdens de bestuursvergaderingen zijnde discussies soms verhit en veel ideeën wordengeboren. Vaak worden ze uitgewerkt en soms gaanze een tijdje de ijskast in. We doen immers wat wekunnen, in onze vrije tijd. Rondom het bestuurhebben we ook verschillende actieve leden die onsondersteunen. Vaak niet zichtbaar, maar wel heelbelangrijk! Het valt mij wel op dat er nauwelijksjongeren actief zijn in onze vereniging. Is er geeninteresse meer voor de natuur of de directeleefomgeving? Hoe kunnen we ze wel interesseren?Of is het zien en genieten van alles om je heen enhet belang van een gezonde leefomgeving toch ietswat je pas op latere leeftijd ontwikkelt?

In deze rubriekschrijft een vande bestuursledeneen stukje overwat hem of haarbezig houdt ofmotiveert.

9

Als penningmeester heb ik de taak de financiën oporde te houden. Dit was niet direct de reden om inhet bestuur van Altenatuur te gaan. De taak wasvacant en ik denk dat ik dat wel kan. Ik probeer datsecuur te doen. Daarbij is het mooi om te zien datleden soms naast de normale contributie nog watextra doneren. Het zijn nooit hele grote bedragen,maar ik weet zeker dat deze leden heel goed doorhebben dat het extra geld dat ze over maken goedbesteed wordt. Misschien is hier ook wel de juisteplek om te vermelden dat Altenatuur een ANBI-status heeft, wat belastingvoordeel voor donateurskan opleveren.

Het geld van de vereniging in de gaten houden iseen belangrijke taak, maar mijn echte passie ligttoch bij de natuur. Ik kijk graag naar alles om mijheen en voel altijd sterk de drang dit met anderente moeten delen.Eigenlijk doe ik dat ook in mijn werk alstuinontwerper. “Wat heb je toch een mooi vak!”zeggen veel mensen tegen mij. En dat klopt! Alsgroenontwerper maak ik de directe leefomgevingvan veel mensen veel prettiger. Inmiddels heb ik ookwel een klantenkring die bewust met duurzaamheiden natuur bezig is. In plaats van de tuin te verstenen,mogen de stenen er juist uit.

Ik maak niet alleen natuurrijke tuinen, ik wil mijnopdrachtgevers ook graag laten zien hoe mooi deprocessen in de tuin zijn. Het is prachtig als alles inde lente weer uitbot, maar het is ook prachtig alshet herfst wordt en de bladeren door de pieren inde bodem getrokken kunnen worden. Elk diertje,elke schimmel, elke bloem heeft in het heleecosysteem wel een plekje of een functie. Als je datkunt waarnemen, is er altijd wel iets te zien om jeheen. Natuur is overal! ❀

10

11

1

11

1

1

1

1

1

JohanKoekkoek

De honderd met .....

Het was zomer 1981, TonKrootjes van sociaal cultureel werkWoudrichem nodigde 5 mensen uitvoor de oprichting van eennatuurclub. In ’t Verlaat in Almkerkwerd een bestuur gevormd. Ik wildealles zijn behalve secretaris. Nafundamentele weigeringen van deanderen zou ik die functie gaanbekleden tot we iemand andersgevonden zouden hebben. Er moestimmers een verenigingsadresopgegeven worden: (voorlopig)Emmikhovenseweg 6A. Dat is tot opheden niet veranderd.Om de doelstelling van de vereni-ging: aandacht voor natuur, milieuen mens inhoud te geven hebben wedirect besloten een cluborgaan meteen logo uit te geven. Mijn werk-gever, het huidige Altena Collegewerd om hand en spandienstengevraagd. Met name het stencilenvan de eerste uitgaven vroeg veelaandacht. De schrijfprikkel werdaangeboord en operationeelgehouden tot op de huidige dag bijeen behoorlijk aantal enthousiastemedeauteurs en mede-vormgevers.

In de beginjaren werd ervlak bij onze school in Sleeuwijk een20 ha grote griend met bulldozers

11

1

1 11

1

11

1

ontdaan van zijn rijke biodiversiteit.Hier werd wat mij betreft de kernvan onze doelstelling met ‘voeten’getreden. Het voelde bevrijdend alsik een stuk in het Altenatuurtje konschrijven over deze wanprestatievan onze gemeentelijke overheid.Immers gemeente Werkendam wildehet vigerende bestemmingsplan metde status natuur voor dat gebiedniet handhaven. Dat deze gebiedenmin of meer vogelvrij waren in dietijd, maakte dat het verwoorden vaneen natuur-zorg opvatting doorvelen als vijandig ervaren werd.Discussie met hen, die zogenaamdeconomisch vooruit wilden, leidde indie tijd nogal eens tot een conflict-houding. Vele jaren heb ik diegrondhouding, in de gesprekkenover de natuur buiten onze vereni-ging, zo gevoeld.

Ook onze visie op milieu inde jaren tachtig van de vorige eeuwen dan met name het wegwerp-gedrag maakte dat schrijven in hetclubblad alleen niet direct totsprekende resultaten leidde. Bij deverhalen over de bedreigingen vanhet milieu door de mens werd echterook de daad bij het woordgevoegd. Het Kringloopcentrum in

Almkerk is daar het meestsprekende voorbeeld van. Metname ook de aandacht voor demensen die aan de rand van heteconomisch gebeuren terechtgekomen zijn, heeft geleid tot deontwikkeling van het huidige - en wemogen misschien wel zeggen - eenvolwassen Kringloopbedrijf aan deKerkstraat.

Begin jaren negentig startde discussie over de ecologischehoofdstructuur. De toon van de stuk-jes die ik schreef voor hetAltenatuurtje veranderde. Er gingeen golf van genoegen door mijheen toen wij een uitnodiging kregenom mee te discussiëren over deinrichting van de Alm. Ook aan debegrenzing van het buitendijksedeel van de Struikwaard bijGiessen / Rijswijk hebben we onssteentje bij kunnen dragen. Hetbesef dat natuur een belangrijke rolspeelt bij het rendabel maken /houden van ons landschap was nietalleen meer de toonzetting vanzogenaamde natuurliefhebbers inde discussie, maar veeleer ook vanbeleidmakers en beleid handhavers.Dat het Pompveld als een Natura2000 gebied een stevige

12

11

1

1

1

1

11

uitbreiding ondergaan heeft, isdaar een concreet voorbeeld van.

Mooi is het als er aandachtis voor waterberging, omplensbuien het hoofd te bieden.Maar toch. Echte zorgen drijvenboven bij de gedachte aanaardbevingen en zeespiegelstijgingmaar vooral ook bij de gedachteaan de grote‘Graasdruk’ en devoortdurendechemicaliseringvan de landbouw.De zwakste scha-kels draaien opvoor het gelagvan het over-moedig consu-meren.Machthebbers, zijdie gaan over hetopenen en sluiten van deportemonnee, kunnen binnen dedemocratie maar moeilijk inbedwang gehouden worden. Decoöperatieve organisatie vanbelangen binnen lokale gemeen-schappen krijgt (voorlopig nog) teweinig support van het goedwil-lende deel van de samenleving.

Als ik dan ook nog even

vooruit mag blikken naar nummer200 dan ervaar ik in een oogwenkde grote stap van de Remmington,met een weigerachtige e-poot, viade commodore met de inkjetprinternaar mijn hedendaagse HP Intelmet de zojuist gedownloadewindows 10 versie.Digitaal verzenden van de kopij

behoort tot degewoonste zaakvan de wereld.Hoe snel kan hetgaan. Over zo’n30 jaar zal dedigitaleuitwisseling vandata tussencoöperatiefgeorganiseerdebelangen-organisaties zoals

natuur-agrarisch-energie - voeding-transport - zijn volwassenheidnaderen. Schriftelijke samenvat-tingen worden dan op aangenaamniveau gepresenteerd. Prikkels voorverbeteringen van natuur enlandschap zullen ook dan nogregelmatig een belangrijk deel vanhet 64 pagina’s tellendeAltenatuurtje beslaan. ❀

Remmington

13

1

MuurrouwzweverJaap van Diggelen

Op zondag zeven juni stond ik in de tuin. Het was prachtigweer en er vloog een donker insect langs me heen waarvan ikin eerste instantie dacht dat het een nachtvlindertje was. Toenhet dier op de muur was geland zag ik dat het een forse vliegwas met zwarte vleugels die als bij een deltavlieger op zijn lijfstonden. Ik stopte hem in een buisje en ging zoeken in mijnTirion insectengids. De soorten die per groep in een algemeneinsectengids worden afgebeeld zijn maar een fractie van degeweldige soortenrijkdom aan insecten in ons land. Volgens deinleiding van de gids “worden alle belangrijke familiesbehandeld, tenzij de insekten te klein zijn”, dat geeft dan weermoed. Mijn insect (moderne spelling) was niet te klein naar mijnmening, nu maar hopen dat hij tot een belangrijke familiebehoorde! Bij de Vliegen en Muggen vond ik onder de familieWolzwevers een plaatje van een soort die het wel eens zoukunnen zijn, met alleen een wetenschappelijke naam: Anthraxanthrax. Met deze naam kon ik verder zoeken op internet endaar wees alles erop dat ik de juiste naam had gevonden.

13

14

Het intikken van het zoekargument Anthrax opinternet leek me niet zonder gevaar: was dat nietook de naam voor miltvuur, de ziekte die doorterroristen in de VS in poedervorm is verspreid viabrieven? Voor je het weet sta je geregistreerd inde database van een Amerikaanse inlichtingen-dienst. Gelukkig bleek op internet dat de voorterreurdoeleinden gebruikte ziekte anders wordtgespeld: Antrax zonder ‘h’, althans in hetNederlands. Anthrax is het Griekse woord voorhoutskool, ons woord anthraciet is ervan afgeleid.Bij miltvuur verwijst het naar de zwarte zweren diedeze ziekte veroorzaakt. Het tautonym (eenwetenschappelijke naam waarbij genusnaam ensoortnaam gelijk zijn) Anthrax anthrax, wil duszoiets zeggen als ‘houtskoolachtig houtskool’.Minder gevaarlijk maar zeker zo mooi bleek deNederlandse naam van mijn vlieg:Muurrouwzwever. Hij zit op de muur, hij is zwart inde rouw en hij vliegt zwevend, kan hettoepasselijker? Deze naam moet van recentedatum zijn want mijn insectengids vermeldt hemniet.De muurrouwzwever parasiteert op solitaire bijen,met name metselbijen, en zo kwam hij in m’n tuinterecht. Ik inspecteerde mijn nietige bijenhotelletjedat ik ooit bij het biodiversiteitspakket van degemeente Woudrichem had ontvangen, enwarempel daar zat er nog een tweede exem-plaar, waarschijnlijk net uit de pop gekropen. Eenveel voorkomende soort in bijenhotels is de Rossemetselbij die een rijtje kamertjes maakt in bijvoor-beeld een bamboestengel. In ieder kamertje legthij een ei met een stuifmeelvoorraad.

foto Naturalis14

15

De kamertjes worden afgesloten met eenkleiwandje (vandaar metselbij). Demuurrouwzwever zit op de loer bij een broedgangwaar de metselbij aan het werk is en stopt zijneitje in een broedkamertje. De larve van demuurrouwzwever wacht tot de metselbij-larve zichmaximaal heeft ontwikkeld en kruipt bij de zichinspinnende bijenlarve in de cocon. De bijenlarvewordt geheel opgegeten en de rouwzweverlarveverpopt zich in het volgend voorjaar, boort zichnaar buiten en vliegt uit. Tegen sluipwespenverweert de metselbij zich heel slim door hetvoorste kamertje in de buis leeg te laten. Een methaar lange legbuis zoekend/borendsluipwespvrouwtje vindt achter het eerstegemetselde ‘muurtje’ dus geen bijenlarve om haareitje in te leggen. De muurrouwzwever pakt hetbeter aan, naar schatting 20-30% van debijenlarven wordt geparasiteerd. Het magduidelijk zijn wie hierdoor echt in de rouw is. ❀

lege cocon15

16

11

1

1

1

1

1

André

van den

Berg

De honderd met .....

Waarom ben je gaan schrijven in hetAltenatuurtje?

Om meer samenhang binnen onzevereniging te krijgen doorinformatie en gedachten uit tewisselen ben ik in het Altenatuurtjegaan schrijven. Daarnaast was hetniet onbelangrijk dat hetAltenatuurtje ook buiten devereniging gelezen werd zodat ikook buiten de vereniging watinvloed kon uitoefenen. Het derdepunt was dat ik soms mijn frustratiesvan me af kon schrijven en wat later,het schrijven steeds leuker begon tevinden.In de jaren tachtig was de aandachtvoor natuur en milieu in onze maat-schappij nog zeer gering. Zo washet in die tijd niet gemakkelijk uit teleggen hoe prachtig de natuur wasen hoe belangrijk een goedleefmilieu voor ons allen is. Je werdmin of meer uitgelachen. Zo herinnerik me bijvoorbeeld de persoonlijkegesprekken met het toenmaligewaterschap en gemeente uit die tijdnog heel goed. Men begreep somsecht niet waar je het over had. Datis nu gelukkig anders geworden.Door niet als lid in het bestuur te

17

1 11

1

11

1

willen toetreden heb ik me buitenAltenatuur, bijvoorbeeld in de pers,altijd vrij kunnen uitlaten zonder datAltenatuur daar direct bij betrokkenraakte of schade ondervond. Datwerkte goed.

Welk stuk deed je het meest? Kwam uitje hart?

Gelukkig heb ik alle Altenatuurtjesnog op volgorde in de kast liggenen kan ze dus raadplegen.Met natuur heb ik meer warmte,euforie en passie. Met milieu voertde verontwaardiging, ongeloof enboosheid vaak de boventoon. Maarhet is voor mij moeilijk te zeggenwat nu het meest uit mijn hart kwam.Gelukkig ben ik gezegend geweestmet een groot aantal bijzondereogenblikken en waarnemingen, daarschreef ik tot mijn verbazing nu ikterug kijk redelijk vaak over. Metname de ontmoetingen met zoog-dieren heb ik met veel passiebeschreven, maar ook de meningenover milieuproblemen heb ik, voorsommigen misschien een beetje tescherp, altijd goed kunnenventileren.Om op de vraag terug te komen

denk ik dat het stukje 'Ecologischbesef ontbreekt' in nummer 81 niethet leukste verhaaltje is maar welde kern van de natuur- en milieuproblemen raakt.

Zijn jouw ideeën over natuur veranderd?

Mijn ideeën over natuur zijn wel watveranderd, naarmate kennis enervaring zijn toegenomen zijn deideeën mee gegroeid.De wereld om ons heen is ook sterkveranderd, men (een flink aantalmensen, misschien niet eens de helft)is zich bewust geworden van denoodzaak het leefmilieu en flora enfauna te verbeteren. Uit internatio-nale conventies is Europese regel-geving voort gekomen zoals: dehabitatrichtlijnen, vogelrichtlijnen(Natura 2000 gebieden),kaderrichtlijn water, Conventie vanBern en het biodiversiteitsverdrag.Deze zijn zoals al is geblekennoodzakelijk en 'een stok achter dedeur'. Het vormt een van de grotesuccessen waar de natuurbewegingvoor heeft gezorgd!Een natuurbescherming die grensoverschrijdend is, is een van degrootste voordelen van één Europa.

18 11

1

1

11

1Waar maak je je zorgen over?

Dat boven genoemde Europesewetgeving onder invloed vanbepaalde landen, waaronderNederland afgezwakt gaat worden,terwijl de eerste verbeteringen aanbijvoorbeeld de Habitats nog nietzijn afgerond (het verbeteren vande zogenaamde Natura 2000-gebieden). Van de 804 Europesenatuurgebieden verkeert 77 % inslechte staat. Met de amfibieën enreptielen gaat het zelfs wereldwijdslecht en ook een derde van deEuropese vogels is nog steedsbedreigd. Er is dus nog veel tedoen, zeker nu we ook metklimaatsverandering te makenhebben en de wereldbevolkingalsmaar toeneemt.Dicht bij huis maak ik me het meestzorgen over het feit dat de natuursteeds verder onder druk komt testaan. Aan de tekentafel ziet deoverheid het boerenland als natuur.De meeste van ons beschouwdenvroeger het agrarische deel vanNederland nog als half natuurlijk.Denk maar aan de bloemrijkehooilanden, meidoornhagen, deweidevogels enzovoort, maar diezijn nu zo goed als verdwenen.In deze tijd is de agrarische sectorvoor de natuur juist een beperkende

factor geworden, een industrie metweiden vol raaigras van een soort.Onze boeren zijn heel begrijpelijkmet hun tijd mee gegaan. Wanneerik soms aan buitenlandse kennissenvraag wat ze dan zo mooi vindenaan Nederland noemen ze diegroene 'biljartlakens' als eerste(!!).Juist uitgesproken dat deel vanNederland dat, ecologisch gezien,

steeds minder waard is. Buiten denatuurbeweging zal ook degemiddelde Nederlander zo den-ken. Vooral als er ook nog een paarkoetjes in de wei staan zien ze dattoch als belangrijke natuur vrees ik.Het is wel mooi voor de mens, maargoede natuur hoeft helemaal nietmooi te zijn.Natuurlijk doet het Land vanHeusden en Altena het niet zo slecht.Door weidevogelbescherming engoede contacten met boeren zijnmooie resultaten behaald.

19

1

11

1 11

1

Hoe zou nummer 200 er uit zien?Het is de vraag of ons 'Altenatuurtje'dan nog op de leestafel ligt.Tegen de tijd dat nummer 200 uitkomt zijn we vermoedelijk helemaalgedigitaliseerd en lezen we alleenvan schermpjes. Dat is jammer wanthet blad ziet er steeds beter uit.Qua inhoud en verwachtingen vanonze natuurbeschermingsverenigingben ik positief.De vereniging is in kwaliteitgegroeid. Met name de vogelwerk-groepen, het Kringloopcentrum en deaanpak van de energieproblemenscoren buitengewoon hoog.Verder lopen er binnen devereniging meer 'steunpilaren' ronddan vroeger.Omdat ik nog steeds actief ben metflora en fauna, ook buiten het Landvan Heusden en Altena, 'vraag ikmezelf soms af waar ze het beterdoen? ….ik zou het niet weten'.Dus ben ik trots op Altenatuur!

Nummer 200 zal ik niet meermeemaken maar ik heb er allevertrouwen in dat onze verenigingnog veel goeds brengt voor denatuur in onze omgeving! ❀

Toch is het net of Nederland steedskleiner wordt doordat de druk die demoderne mens op de natuur legt alsmaar toeneemt. Daarom ben ik bangdat op een paar reservaatjes na,plus de zogenaamde Nationale(recreatie)Parken er op den duursteeds minder natuur over blijft.Wanneer het economisch slechtergaat laat de overheid de natuur als

eerste vallen, zo is vaak gebleken.De meeste natuurbeherende instantieszoals SBB, de Landschappen,Natuurmonumenten e.a. zitten krapbij kas en proberen zoveel mogelijkmensen hun gebied binnen te lokkenom spelletjes te doen, te sporten ensurvival tochten te ervaren. Natuur iseen kwestie van geld en draagvlakgeworden. Een steeds groter wor-dend leger vrijwilligers moeten aller-lei taken overnemen. Het is een hypeaan het worden. Of we hiermee opde goede weg zijn is maar de vraag.

20

Berichten uit de mailboxvan Altenatuur (altenatuur@gmail.com)

Een e-mail van Ab Helderman uit Wijk en Aalburg

Besten,Wij beleefden zo

ndag 23 augustuseen geweldig avo

ntuur.

Mijn vrouw Els stond die zondagmo

rgen in onze tuin -

midden in een woonwijkje in Wijk e

n Aalburg - ineens oog in

oog met een jongreekalf. En pracht

ig jong beestje. Maar

wat doe je dan? Kan dat blijven zitt

en? Waarom midden in

een woonwijkje? Waar is de moeder

? Wij aan het bellen en

uiteindelijk stonder een boswachte

r op de stoep vanhet

Brabants Landschap. Zijn conclusie:

het is een jong vrouwtje

en het zal een week of 4 tot 8 oud

zijn. Misschien is de

moeder in de buurt. Ze heeft het hie

r dan achter gelaten.

Met een fiepfluitprobeerde hij de

moeder te roepenmaar

dat leverde geenreactie op. "Maar

het is bronstijd”, was

zijn toelichting endan gaat moeder

op stap. "Ze zal haar

kalf vanavond wel ophalen”, lichtte

hij verder toe. En,“als ze

morgen niet wegis, dan is moeder

misschien wat overkomen.

Bel dan nog een keer en dan zullen

we zien hoe verder”.

We hebben die dag genoten van h

et jonge dier. Gekeken

en foto’s gemaakt. Vaak lag ze on

der de coniferenin de

schaduw, maar regelmatig liep ze d

e tuin in om te eten van

rozenstruiken en andere planten. Ze

kwam redelijk dichtbij

en was rustig en zeker niet al te sch

uw.

Toen het donker werd lag ze onder

de coniferen en de

volgende ochtendwas het kalf vertr

okken.

Prachtig.

Ik voeg wat foto’sbij.

Met vriendelijke groet,

Ab Helderman20

21

..... Het verhaal heeft nog een staartje.Gisterenmiddag (26 augustus) zat het kalf wederom in detuin. Achternagezeten door kinderen uit de buurt zocht hetbeestje onze tuin weer op. Daar heeft ze de rest van dedag onder wat planten beschut gelegen. Vanmorgen zat zeer nog. We hebben de boswachter weer gebeld en diekwam om het beestje te vangen. Er zal iets met haar moedergebeurd zijn. Ze zal worden uitgezet in Lunetten bij Vught.Dat is een redelijk beschermd afgesloten gebied. Daar moetze het alleen kunnen redden, werd ons verteld.

Met vriendelijke groet,

Ab Helderman21

22

11

1

1

1

1

1

Ernst-Jan

van

Haaften

De honderd met .....

Inmiddels al ruim 16 jaar geleden.Het was 24 augustus 1999 toen ereen Zwarte heidelibel vloog inSleeuwijk. Op diezelfde dag liep ikdaar ook met m’n fototoestel en wistdie onopvallende, kleine zwarte libelvast te leggen. Welke soort het was?Daar had ik geen idee van. Na hetnodige speurwerk kwam ik achter denaam en was mijn interesse gewekt.Ik werd aangespoord om er eenstukje over te schrijven voor hetAltenatuurtje (nr. 53). Al snel zag ikweer andere libellensoorten. Eennieuwe hobby was geboren.

8000 waarnemingen!De jaren erna lukte het om eensteeds meer soorten in onze regio tevinden. Samen met andereAltenatuurders werden meer en meerwaarnemingen verzameld. Hiermeeis de verspreiding van alle soorteninmiddels goed in beeld gebracht.Alleen al van de 41 libellen in deregio zijn er vanaf toen al ruim 8000waarnemingen vastgelegd. Het iserg mooi om daar ontwikkelingen inte zoeken en herkennen. Soortenkunnen komen en gaan. Vroegeglazenmaker en Smaragdlibel zijnzeer sterk toegenomen. Zwervende

23

1 11

1

11

1

pantserjuffer en Beekrombouthebben we al jaren niet meergezien. En de Zwarte heidelibel?Dat bleek achteraf toch eentoevalstreffer. Na die ene in 1999zijn er in de 16 navolgende jarennog slechts 8 van gezien.

Onderzoeksinstituut AltenatuurOok van andere soortgroepenworden door Altenatuur-ledenenorm veel gegevens verzameld.Zeker bij weidevogels, steenuil enkerkuil wordt dit gekoppeld aan debescherming ervan. Dat is natuurlijkhet mooiste: het resultaat van deeigen inzet meten aan de soortenwaar je het voor doet. Bij anderesoorten is dat vaak lastiger. Voordagvlinders, vissen, amfibieën ensprinkhanen is het moeilijk omconcrete maatregelen te nemenwaar je het effect direct van kanmeten. Toch heeft het verzamelenvan gegevens daarbij zin! Weleggen vast welke soorten ervoorkomen en welke niet. We komente weten met welke soorten hetgoed gaat en welke dreigen teverdwijnen. Zo houden we eenvinger aan de pols van de natuur ineigen streek. Voor mij is dit een van

de belangrijkste taken van een lokalenatuurbeschermingsvereniging alsAltenatuur.

Een blik in de toekomst…In het voorjaar van het jaar 2050verschijnt Altenatuurtje 200. Deredactie heeft besloten er een thema-nummer '50 jaar libellenmonitoring inAltena' van te maken. Het bevatdiverse artikelen over de ontwikke-lingen van de libellenfauna in de regio.De soortenlijst is al toegenomen tot 48soorten. Het hoofdartikel beschrijft despectaculaire terugkeer van deGroene glazenmaker, die weer bovende met Krabbenscheer gevuldepoldersloten vliegt! Mooie grafiekenstaan bij een artikel over de toenamevan diverse zuidelijke soorten. Door deklimaatontwikkeling zijn Zuidelijkeheidelibel (verschenen in 2021),Gaffelwaterjuffer (2025) algemeenvoorkomende soorten geworden, maarhet hoogtepunt vormt de vestiging vande Witpuntoeverlibel in 2043.Slechts een kort stukje gaat over eenbijzondere waarneming van de Zwarteheidelibel, die in Altena nog altijd ergweinig wordt gezien, maar uitgere-kend in dát jaar weer voorbij vliegt. ❀

24

Het is zondagavond 14 juni 2015 als de telefoon gaat, het is Len Bruining. Lenvertelt dat de volgende dag veel boeren tegelijkertijd zullen gaan maaien opde percelen waar een uitgesteld maaien pakket op zit, terwijl er nog heel veeljonge vogels zijn vanwege het late broedseizoen. Er zijn dus behoorlijk watvrijwilligers op diverse locaties nodig om te voorkomen dat er jonge vogelsuitgemaaid gaan worden en Len doet haar uiterste best om alles met voldoendemensen rond te krijgen. Aangezien we nog een vakantiedag hebben, besluitenPerry en ik de plannen voor een dagje naar België uit te stellen en mee tehelpen.

Perry en ik mogen tussen de Waterkering en de Heusdense brug aan de slag.Met Anja Popelier op de achtergrond met instructies en als vraagbaak, zorgenwe dat we al bij het perceel zijn voordat de boer gaat maaien. We lopen hetgehele perceel af en merken dat er achterin alarmerende oudervogels zijn.Zoals we eerst begrepen, zal alleen dit gedeelte bij de waterkering gemaaidgaan worden, het gebied is een onoverzichtelijke lappendeken. Maar al snelblijkt dat vrijwel het hele gedeelte tussen kering en brug gemaaid zal gaanworden. Het belooft een lange dag te worden.De boer heeft een stagiair bij zich, een jonge boer uit West-Brabant die hetmaaien voor zijn rekening zal nemen. Ik mag mee op de trekker terwijl Perryalles bekijkt vanaf de dijk. Dankzij de arendsogen van de jonge boer die mooizicht heeft op zijn maaistrook, kan ik voor de maaier 2 heel jonge pullenweghalen. Het is inmiddels 12 uur geweest, wanneer er nog een kwart van hetperceel gemaaid moet worden.

WulpenpullenperikelenLinda van Zwet

25

Perry belt met Anja: “Hoe lang kan je jonge wulpen eigenlijk zonder eten in eenmandje houden?” Aangezien het perceel grenzend aan de vindplaats van dejonge wulpen nog gemaaid moet worden, zal het lang duren voordat dewulpjes teruggezet kunnen worden. Anja geeft aan dat vanwege de duur enwarmte gewaakt moet worden voor uitdroging en er eigenlijk wat water zoumoeten worden gegeven. Daarnaast zou bijvoeren geen verkeerd idee zijn.Maar hoe?We besluiten de wulpjes heel voorzichtig met een pipetje water in de snaveltjeste geven. Vogels hebben verschillende manieren van drinken, maar de meestevogels scheppen wat water in hun ondersnavel, waarna ze het voorzichtigdoorslikken.Nu is het dus zaak om slechts een weinig water op de ondersnavel te latenlopen, zonder dat het de keel al inloopt. Dan het kopje loslaten en het wulpjezelf laten slikken. De wulpjes laten het goed toe en krijgen ieder zo wat waterbinnen.

Als voer besluiten we wat gedroogde meelwormen in de box te strooien endaarnaast nog wat dode vliegen en levende pissebedden. Het is afwachten water van komt.

In de loop van de middag voegt Paul Raams, die oorspronkelijk elders in deuiterwaarden wulpen aan het redden was, zich bij ons. Hij rijdt het laatste stukvan het eerste perceel mee met de boer, terwijl wij ons bekommeren over dekleine wulpjes.De kaarten die Paul bij zich heeft, geven een goed beeld van de percelen. Eensmalle strook het dichtst bij de brug zal pas 1 juli gemaaid gaan worden,krijgen we via Anja te horen. Dat is dus de beste plek om de pullen weer los telaten wat we in overleg met Anja ook besluiten om meteen te gaan doen. Wanthet zal avond zijn eer de boer klaar is met maaien.

26

We gaan de kuikens zo ver mogelijk weg van het maaien bij de brug uitzettenen proberen de ouders mee te lokken, een hele klus, want de afstand dieoverbrugd moet worden is toch zeker tweehonderd meter. Oudervogels enjongen hebben steeds contact met elkaar door naar elkaar te roepen. Het iseen indrukwekkende communicatie. Zodra de jongen de ouders zien vanuit hetmandje met doorzichtig plastic van boven, wordt er geroepen waarna er eenreactie van de ouders volgt en de jongen weer roepen. Maar zien of horen dejongen de ouders niet, dan zijn ze ook vaak stil. We willen geen risico vangestoorde communicatie lopen en nemen de geluiden van de roepende jongenop met Perry’s telefoon. Met opgenomen geluiden van de jengelende pullen ennatuurlijk met het mandje met de twee wulpen zelf die als ze hun ouders zien enhoren ook weer beginnen te roepen, starten we op het punt waar we de pullenhebben gevonden en waar de ouders nog steeds rondvliegen. We laten jongenen oudervogels contact maken en beginnen te lopen door het nog te maaiengras naar de strook vlak bij de brug terwijl de trekker even weg is. Al die tijd

laat Perry het geluid via de telefoon horen, ook als de kleine wulpjes even hunsnavel houden vanwege de spanning of vermoeidheid. Er komt wat op je af alsdonskuikentje!Het lijkt te lukken en inmiddels vliegen er meer alarmerende vogels rondom onsen dus zijn wij in de veronderstelling dat de ouders mee zijn gekomen.Aangekomen in de strook bij de brug laten we nogmaals contact maken. Ik pakhet eerste pulletje uit het mandje en bemerk dat deze een reactie krijgt van eengrote vogel nadat er geroepen is. Dat is voor ons het teken dat het goed is enwe laten beide kuikens vrij in het lange gras.Teruggekomen op de dijk horen wij van Paul dat het toch niet gelukt is, we ziende twee oudervogels weer in het gemaaide deel staan. Wat een schrik enteleurstelling. We troosten ons aan de gedachte dat de pullen nu in ieder gevalweer zelfstandig op zoek kunnen naar eten en hopen dat het toch nog goedkomt. Kijkend naar de lege transportbox valt ineens op dat er geen meelworm

27

meer tussen het stro ligt. Ook geen vlieg of pissebed is meer terug te vinden,terwijl er onmogelijk iets uit het mandje gevallen kan zijn! Gelukkig toch weeriets gunstigs dus!

De stagiair is inmiddels terug om na een tankbeurt en het verwisselen van demessen het maaien te vervolgen. Ik ga weer mee op de trekker en Paul enPerry doen nog verwoede pogingen om de wulpenouders naar de jongen testuren en te lokken, maar tevergeefs. Een allerlaatste poging doen we als dejonge boer om 19.00 uur naar huis is gegaan, ondanks dat nog niet allesgemaaid is. Er is nu geen herrie van de trekker meer, dus we hopen dat we metde geluidsopnames toch nog de vogels zullen kunnen meelokken. Maar het zitniet mee, de vogels zijn vastbesloten op het gemaaide veld te blijven bovendienstaat de wind verkeerd, de geluiden waaien de andere kant op. Uiteindelijkgaan ook wij maar naar huis, waar we via mailcontact over onze belevenissendoor Anja worden gerustgesteld. Het kan zijn dat de ouders later alsnog hun

kuikens terugvinden, maar het kan ook goed zijn dat de kuikens geadopteerdzullen worden door het andere wulpenpaar dat een week eerder in datgrasland was gezien met net zulke jonge kuikens. Daar hopen we dan maar op.Die nacht hoor ik mijn bed nog het doordringende geluid van de roependejonge wulpen door mijn hoofd heen gaan.

De volgende morgen gaat het maaien echter weer verder, in het te maaiengedeelte het dichtst bij de brug lopen de meeste wulpen. Perry hoeft gelukkig ‘smiddags pas te werken en meldt zich bij de boer. Hij rijdt mee op de trekker.Vier bijna vliegvlugge jongen worden dit keer gevangen, maar ook een helejonge pul, die houdt Perry onder zijn jas, er is inmiddels geen box of doos meervoorhanden. Het pulletje slaapt heerlijk rustig in zijn hand terwijl de trekkerverder rijdt.De mannen van de Genderense loopgroep staan inmiddels op de dijk op de

28

uitkijk.Dick, Wim en Frank helpen mee een mogelijke 6e pul te zoeken die voor detrekker het nog te maaien hoge gras ingedoken lijkt te zijn, maar er wordt nietsmeer gevonden. Als het maaien gedaan is, worden alle pullen in het hoge graslosgelaten.

Woensdagavond zie ik, als ik over de Heusdense brug van mijn werk terugkom,dat het gras gerugd is en het hooi al in grote rollen geperst wordt. Tussen deruggen lopen jonge wulpen. Ik spoed mij huiswaarts zodat Perry en ik na hetavondmaal voor de zekerheid nog even bij de brug kunnen gaan kijken. Wetwijfelen wat we moeten doen, de jongen lopen vrolijk tussen de ruggen, maarals er gevaar dreigt wanneer een reiger of roofvogel langskomt, dan duiken zein de hooiruggen. Wat zouden deze jonge wulpen doen bij de dreiging van eentrekker en persmachine?We bellen Rinus Punt voor goede raad en daad. Rinus sluit zich bij ons aan en

samen twijfelen we verder. Ingrijpen of niet? Maar er wordt voor ons besloten.De loonwerker stopt om 22.00 uur met zijn werkzaamheden, de tussen deruggen wandelende jonge wulpen lopen dus geen gevaar meer. De loonwerkervertelt dat hij de volgende dag rond 10.00 uur weer verder gaat met persenvan het hooi.

Donderdagochtend belt Rinus met de mededeling dat de loonwerker al vroegbezig is, Paul, Rinus en wij verzamelen ons donderdagochtend bij de brug om teconstateren dat er een trekker stilstaat in het land zonder iemand in de buurt.Na het bellen van de boer blijkt dat het hooi te nat is geworden door de buivan woensdagnacht, de loonwerker zal later op de dag pas weer verder gaan.

In de loop van de middag staan we daarom wederom bij de brug, de machineis al weer hooirollen aan het maken, maar staat door mechanisch malheur ook

29

diverse keren stil. De wulpen lopen gelukkig op een ander gedeelte tussen dehooiruggen.Weer blijkt dat de bijna vliegvlugge wulpen in de hooiruggen duiken zodra erdreiging is. Het is dus niet denkbeeldig dat als de trekker eraan komt ze ditook zullen doen en dan eindigen ze in een hooibaal.Het is door alle oponthoud afwachten wanneer de machine eindelijk aankomtbij de hooiruggen waar de wulpen rondlopen. Dat geeft ons de tijd om allepullen één voor één weg te vangen als ze zich drukken op een hooirug. Echtmakkelijk blijkt het vangen niet, de wulpen weten zich bijzonder goed tedrukken in de hooiruggen. Toch lukt het ons om 3 pullen te vangen en in eenmandje te bewaren. De vierde duikt uiteindelijk zelfstandig de wei met hethoge gras in.Wij moeten helaas weer aan het werk voor de baas, maar Paul en Rinus zettenaan het eind van de middag de pullen in het hoge gras uit, veilig een eind wegvan de machine die bijna klaar is met persen.

Maandagochtend 29 juni tref ik Paul toevallig in een supermarkt. Hij is gebelddoor Anja met de vraag om de laatste nog staande percelen gras te monitoren.Op 1 juli zullen ook deze percelen gemaaid gaan worden, dus het is handig omte weten wat daar nog zal kunnen zitten. Paul had twee dagen eerder nogstaan kijken vanaf de dijk en op de gemaaide percelen oudervogels gezienmet vier grote jongen. Dat zouden de geredde donspulletjes van 15 juni kunnenzijn geweest, inmiddels twee weken verder! We besluiten om ’s middags metons drieën de laatste graslanden door te lopen. Het gras staat inmiddels totaan mijn oksels. We lopen het land af van de dijk tot aan de Bergse Maas enhoren niets meer en zien geen enkele wulp. De laatste familie is blijkbaar ookvertrokken.De stilte en rust voelen heerlijk! ❀

30

11

1

1

1

1

1

Rinus Punt

De honderd met .....

Op het verzoek van Pia om eenterugblik en een toekomstvisie teschrijven heb ik positiefgereageerd.

Het 100e Altenatuurtje: een mijlpaalom trots op te zijn. Zo heeftiedereen zijn steentje bij gedragenin mijn geval een veertje.

Dan ga je denken wat er allemaalgeweest is in die jaren.Omdat alles ingepakt en opgeruimdis in verband met verbouwingenwordt het voor mij een heel karweivoor die grijze massa in mijnbovenkamer.

Welke verhalen in het Altenatuurtje,zeg maar die ik uit het hartgeschreven heb, hebben op mij demeeste indruk gemaakt.- Triest gebeuren met Paul Furster,mijn uilenmaat.- Zo maar een meerkoet op desnelweg ....- Een verhaal over reigers.- Belevenissen met uilen.

31

1 11

1

11

1

Hoeveel tijd Altenatuur opgesloktheeft is een aardig stukje van mijnvrije tijd; leuk als je terugkijkt waarje aan meegewerkt hebt in al diejaren.Uilen(lessen op school), weidevogels,sterns, oeverzwaluwen, gierzwa-luwen, reparaties fort, knotten enz.Steeds kwam er weer iets nieuws bijzoals schrijven in het Altenatuurtje;hoe begin je zoiets:Je maakt iets mee en dat wil jedelen met anderen; mooie dingenmaar ook trieste.

Het ongeluk van Paul hakte er welin; we hadden samen nog zoveelwillen doen. Alles stond nog in dekinderschoenen: uilenkasten,sternvlotjes. We wilden ook de wittevlek in het Land van Heusden enAltena veranderen.Op een lezing in Geertruidenbergzei de spreker, dat er in het Landvan Heusden en Altena geenbescherming was, gelukkig haddenwe toen al een aardig gebiedbezet, dat heb ik die spreker na de

lezing wel even verteld en als je nuziet wat er allemaal door ons alsnatuurgroep gedaan is.

Terug naar Paul: hij liet een vrouw met2 kinderen achter, die gelukkig nu hundraai goed gevonden hebben; zijnbegrafenis was voor mij en ook voorde rest van de groep zwaar; gelukkigwas er een lichtpuntje: een ijsvogelvloog met ons mee boven de sloot opweg naar het kerkhof; een stukjeverwerking staat in Altenatuurtje nr. 59

..... De woorden die Arie sprak bijhet graf waren woorden waar wijgeen antwoord op krijgen. Wehadden willen vertellen overvisarenden, de kerkuil en deijsvogeltjes, terwijl de dominee delaatste woorden sprak denk jedaaraan. Nooit meer. Je hoort hetroodborstje zingen, de houtduiventrekken weer vanaf de akkers naarhet dorp. Zij komen terug maar wijhebben een maat weggebracht die

niet meer terugkomt.

32

11

1

1

1

1

11

Ook het stukje van de meerkoet opde A15, Altenatuurtje nr. 41, dat iktoen meemaakte met mijn vrouwRiet tijdens één van onzefietstochten.

Of het reigerverhaal in nr. 92, watik met deze vogel allemaalmeemaakte en zag.

Ik vind het leuk om de stukjes teschrijven; het mooie, daar moet eenander maar over oordelen.

Optimistisch? Pessimistisch? Over detoekomst: nr. 200 van Altenatuur.Soms pessimistisch, dat alles maarbetaald en vergoed moet worden;als je iets terug doet voor denatuur, die we al jaren uitgebuiten verziekt hebben, maaroptimistisch, dat het toch een keergaat doordringen, dat als we zodoorgaan er een puinhoop vanmaken; wat minder uitjes in denatuur, maar meer vrijwilligerswerkvoor de natuur, dus nr. 200 (danben ik ook al een oudje als ik het

meemaak) zie ik positief. Misschienhelpt het wel als je net als ik positiefin het leven staat.

Elkaar helpen geeft zo’n goedgevoel zonder altijd die porte-monnee te trekken.Dus mensen probeer je steentje bijte dragen met de gave die je hebt:die hebben we n.l. allemaal!!

Wat mij betreft mag hetAltenatuurtje op papier blijven; nietalles digitaal. ❀

33

1

Jan van Haaften

Voor jou!

Hallo jongens en meisjes,

‘s Zomers ben je vast wel eens door een natuurgebied gelopenmet veel gras. Behalve vogels hoor je dan ook veel anderegeluiden. Want zeker als je jong bent zijn je oren nogsupergoed en hoor je bijna alles. Ook heel hoge geluiden.

Misschien hoorde jetussen het

gras dan wel eens een wekkertje.

Of het geluid van een

locomotief. Je zag dan

waarschijnlijk geen wekker of

locomotief. Nee, datgeluid werd

gemaakt door een sprinkhaan!

Omdat ze zulke apartegeluiden kunnen makenhebben sprinkhanen ook deleukste namen. Wekkertjeen Locomotiefje noemde ikal, maar wat denk je vanSnortikker, Krasser,Spitskopje of Zoemertje.

34

Voor het makenvan de verschillende geluiden gaan zevioolspelen. Als strijkstok gebruiken zehun achterpoot of één van devoorvleugels. Daar zitten kleinerandjes of tandjes aan. Die strijkenze dan langs de vleugels die ookruw zijn en dan komt er eengeluid. Doen ze dat vlug danis het geluid hoger dan datze het langzamer doen.

Hier zie hoe alle 'onderdelen' bij de sprinkhaan heten.

kop

oogantenne

springbeen

voorpoot

vleugel

middelste pootachterpoot

35

Behalve dat sprinkhanen goed zijnin het maken van geluiden zijn hetook goede springers.Net als alle insecten hebben ze 6poten. Twee ervan ‘springen’ er uit!De achterste twee. Daar zittengrote spieren in, die de sprinkhaankunnen lanceren als er gevaardreigt of gewoon als hij weer eeneindje verder wil. Hij kan daarbijook nog z’n vleugels gebruiken.

De vrouwtjes van de sprinkhanen hebben sabels. Je vindt ze aan hetachterlijf. Bij de een zijn ze maar klein bij een andere juist groot. Zoalsbij de Grote sabelsprinkhaan. Met die sabels boren ze een gaatje enleggen dan een aantal eitjes. Dat doen ze met diezelfde sabel oflegboor.Een paar jaar geleden zag ik een vrouwtje eitjes leggen tussen destraatklinkers bij mij in de tuin. Lekker warm voor de eitjes moest zegedacht hebben! Meestal leggen ze hun eitjes in de grond, in planten-stengels of tussen de schors van een boom.

36

Wist je dat….-­‐ sprinkhanen met korte sprieten alleen maar planten eten?-­‐ sprinkhanen met lange sprieten ook dierlijk voedsel eten?-­‐ ze zelf in veel landen door mensen worden gegetenomdat ze zo eiwitrijk zijn?

-­‐ Ze soms met miljoenen tegelijk een hele oogst van eenboer kunnen opeten?

- als het gaat vriezen de sprinkhanen sterven? ❀

Het volgende jaar komen de eitjes dan uit enlopen er nimfen door de natuur. Die lijkenal een beetje op een sprinkhaan maarzijn het nog niet. Ze hebbenbijvoorbeeld nog geen vleugels.Eerst moeten ze nog eenaantal keren vervellenvoordat ze eenvolwassensprinkhaanzijn.

sprinkhaan

einimf

De sprinkhaan kringloop

37

PROGRAMMA NAJAAR 2015Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen.Let ook op de website voor eventuele wijzigingen:www.altenatuur.nl.

Noteer de data vast in uw agenda!

Zaterdag 24 oktober:Groene Geheim van Giessen II: Schone energie.

Aansluitend op de succesvolle GroeneGeheim van Giessendag op 18 aprilover schone Natuur wordt Deel 2 van hetGroene Geheim over energiebesparingen schone energie georganiseerd. Dezeactiviteit vindt plaats van 10 tot 16 uurop 2 locaties: op Fort Giessen en op enrond het gemeentehuis van Woudrichem.Er worden weer veel positieve krachtengemobiliseerd. Goede voorbeeldenworden in het zonnetje gezet en wie debeslissing neemt om te investeren in

verduurzaming kan dat ter plekke doen. Houdt voor de details in degaten: Facebook Groene Geheim, websites Altenatuur en VMB, Twitter,krantenpagina's van de gemeenten Aalburg, Werkendam enWoudrichem.

Dinsdag 27 oktober:Het bodemvoedselweb - alle kleine beestjes helpen.De Verenigde Naties hebben het jaar 2015uitgeroepen tot internationaal jaar van de Bodem.Altenatuur wil hieraan graag aandacht besteden enheeft ‘humist’ Marc Siepman uitgenodigd om hierovereen lezing te houden.Een humist is 'iemand met kennis van hetbodemvoedselweb die met gevoel voor humus er alles aan doet debodem te behouden en te verbeteren (en dus niet ten koste van debodem elders)'. Humisme is leven met inachtneming van alles wat eronder de grond leeft. Tijdens deze lezing leer je daarover. Marc komt uitDeventer en moet die avond met het openbaar vervoer weer terug.Vandaar dat we vroeg beginnen: om 19.00 uur. Plaats: Fort Giessen.

middenpagina1

38

Zaterdag 7 november:Altenatuur actief op de Landelijke Natuurwerkdag!Ook dit jaar doet Altenatuur weer mee aan de NationaleNatuurwerkdag. We gaan aan de slag in de griend op de Noordoevervan de Alm bij Uitwijk. De bermen en houtopstanden langs het fietspadaan de Wijde Alm zijn eigendom van onze vereniging. Op deNatuurwerkdag hopen we de drie-jarige cyclus voor de griend weer afte ronden: de stoven worden afgezaagd en de takken wordenoprgeruimd. We roepen leden en belangstellenden op om mee te doenop deze gezellige werkdag. Aanmelding graag viawww.natuurwerkdag.nl (zoek onder provincie Noord-Brabant naar delocatie Wijde Alm in het LvHenA) zodat we weten op hoeveeldeelnemers we kunnen rekenen. Voor gereedschap, eten en drinkenwordt gezorgd. Werkkleding(-handschoenen) en laarzen aanbevolen.Na aanmelding via de site, ontvangt u een bevestiging van uwdeelname. De natuurwerkdag vormt de start van het werkseizoen van deBeheercommissie. We hopen met een grote groep een flinke oppervlakteaan griend terug te zetten. Doet u ook mee?

Dinsdag 24 november:Lezing over spinnen.Herfst is spinnentijd. Overal zien we webben met grote spinnen daarin enbuiten lopen we op veel plaatsen tegen spindraden aan. Op mistigeochtenden worden honderden kleine webbetjes in heggen en grasveldjesineens zichtbaar door ragfijne dauwdruppeltjes. Altenatuur heeftspinnenkenner Peter van Helsdingen uitgenodigd om over dezefascinerende beestjes te vertellen. Wat zijn hun kenmerken en wat etenze? Hoe vangen ze hun prooien? Welke families en soorten zijn er? VanHelsdingen was gedurende zijn hele professionele leven werkzaam bijMuseum Naturalis met als specialisatie de systematiek van Spinnen.Inmiddels is hij gepensioneerd. Als autoriteit op het gebied van spinnenintroduceert hij u deze avond in hun leefwereld.Aanvang: 20.00 uur. Locatie: Fort Giessen.

middenpagina2

39

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE-- WINTERSEIZOEN 2015 - 2016 --

De beheercommissie van Altenatuur zoekt voor de komendewinterperiode weer vrijwilligers die een handje willen helpen bij hetonderhoud van de natuurgebieden.Deze werkochtenden vinden op iedere derde zaterdag van de maandplaats en duren van 8.30 – 12.00 uur.

Zaterdag 7 November: NatuurwerkdagPlaats: Griend Noordoever Alm bij Uitwijk.Parkeren: parkeerplaats langs de Alm aan de Poortweg (weg tussen

Almkerk en Uitwijk).Activiteit: Griend-onderhoud: opruimen wilgen- en essenhout.Zie verder informatie in activiteiten-agenda van de vereniging.

Zaterdag 21 november en zaterdag 19 december:Plaats: Griend Noordoever Alm bij Uitwijk.Parkeren: parkeerplaats langs de Alm aan de Poortweg (weg tussen

Almkerk en Uitwijk).Activiteit: Griend-onderhoud: opruimen wilgen- en essenhout.Op deze zaterdagen gaan we verder met de werkzaamheden waar opde natuurwerkdag aan begonnen werd.

Maandag 28 dec. (extra ochtend)Plaats: Wijde AlmActiviteit: onderhoud houtopstanden langs fietspad langs Wijde Alm

(Noordoever). Verzamelen op parkeerplaats langs WijdeAlm, bereikbaar vanaf de Poortweg (weg tussen Almkerk enUitwijk).

Zaterdag 16 januari:Plaats: Fort giessen te Giessen.Activiteit: onderhoud houtopstanden.

middenpagina3

De volgende Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:

40

middenpagina4Wat we in februari, maart en april gaan doen zullen we in het

volgende Altenatuurtje bekend maken. Materiaal is aanwezigmaar heeft u zelf goed gereedschap dan is het misschien welhandig om dat mee te brengen. Houdt u er ook rekening meedat het weer koud en nat kan zijn en dan zijn laarzen, regenkleding enwerkhandschoenen geen overbodige luxe. Hebt u nog vragen over eenen ander dan kunt u ons altijd bellen.

Graag tot ziens, met vriendelijke groet,Namens de beheercommissie:Jaap van Diggelen, (0183-402034)en Pia Stierman, (0183-505341)

Actie boekje Fort GiessenOp het eerste Groene Geheim van Giessen, zaterdag 18 april jl. werdeen uniek boekje over Fort Giessen gepresenteerd. Het is getiteld ‘Fortbij Giessen’ en geschreven door Kees van Maastrigt, voorzitter van deArcheologische vereniging. Het verschijnt in de serie ‘HollandseWaterlinie Erfgoed’ waarin eerder boekjes over Fort Altena en Fort

Bakkerskil verschenen. Het boekje beschrijftuitgebreid de historie en de werking vanFort Giessen. Daarnaast wordt eenrondgang langs de gebouwen gemaakt enwordt de huidige educatieve functie van hetfort belicht.Altenatuur wil dit boekje graag cadeaugeven aan haar leden en als welkomst-geschenk aan nieuwe leden. Om portokostente besparen kunnen leden het gratis afhalenop onze lezing-avonden, dat kan dus al op 27oktober of 24 november. Er is per lid 1 boekjebeschikbaar, een extra exemplaar kost 5euro.

41

Leuke actie van de redactie

Puzzel mee en ontvang een VVV-bon van €25,- van de redactie!

Stuur je antwoord voor 1 december 2015 op naar altenatuur@gmail.com.Onder de goede inzenders verloten we de VVV-bon.

Wie jarig is tracteert

1. Naar dit vliegend zoogdier zijn we dit jaar erg op zoek geweest bij Altenatuur.2. Voor welke vogel is de Struikwaard dit jaar extra geschikt gemaakt?3. Dit riviertje stroomt door het Land van Heusden en Altena.4. Welke witte watervogel wordt steeds algemener in Nederland?5. Dit plantje bloeit bijna het gehele jaar.6. Welke vlinder werd het meest geteld tijdens de tuinvlindertelling 2015?7. Welke weidevogel werd veel gezien in de uiterwaarden bij Genderen?

1

2

5

7

6

3

4

42

Wat betekent dat voor het eiland Altena Biesbosch?

Een jaar lang zijn enkele mensen van Altenatuur en de VMB aan de slagonder het motto van ‘Het Groene Geheim van Giessen’ om zowel groen alsschone energie te bevorderen. Dat proberen zij door zoveel mogelijkpositieve krachten te mobiliseren. Met groen is het op 18 april jl. al aardiggelukt. Bijna 1.000 mensen en veel organisaties deden mee op Fort Giessen.Met energiebesparing en het versnellen van de invoering van schone energie(wind en zon) gaat het veel langzamer. Het gaat eigenlijk veel te langzaam.Op zaterdag 24 oktober en op sociale media spannen we ons samen met dedrie gemeenten en de regionale energie coöperatie DEcAB in om meersnelheid te bereiken. In 2007 is de landelijke organisatie Urgenda opgerichtdoor een aantal positieve krachten als transitiehoogleraar Jan Rotmans enMarjan Minnesma. Niet somberen over het klimaat maar op alle mogelijkemanieren zorgen dat we de opwarming van de Aarde tegengaan. Hetonderstaande stukje van de homepage op www.urgenda.nl zegt genoeg:

Klimaatverandering

energiebesparing

en schone energieGoof van Vliet

‘Klimaatverandering is reeds gaande en gaat sneller dan iedereendenkt. We koersen nu af op een temperatuurstijging deze eeuw van 4tot 6 graden Celsius gemiddeld op aarde ten opzichte van 1850. Datlevert een onleefbare aarde op. Meer dan 190 landen hebben,gebaseerd op harde wetenschap, gesteld dat we de aarde niet meerdan twee graden kunnen laten opwarmen, omdat het daarbovencatastrofaal wordt en niet meer in de hand te houden is. Als we dietwee graden grens serieus nemen, zullen we binnen 20 jaar eenradicale omslag moeten maken naar een energievoorziening diedraait op 100% duurzame energie. Dat kunnen we, het is betaalbaaren levert innovaties, banen en een nieuwe vitale economie op.’42

43

Het goede van Urgenda is dat zeook heel praktisch aan de slag isgegaan. Onder andere de inkoopvan zonnepanelen maar ook demedewerking aan bijvoorbeeld heteiland Texel om over 10 jaarvolledig duurzaam te zijn, of demedewerking aan een plan om dehele economie van Frieslandcirculair te maken. Het winnen vanhet geding tegen de Nederlandsestaat om minstens 25% schoneenergie in te voeren is eenbijzonder staaltje van resultaatgericht actievoeren geweest.

Op zaterdag 24oktober kunnen

allerlei goede voorbeelden van scho

ne

energie bezocht worden onder het m

otto

‘Een lichtje opsteken bij de buren

’. Dit

kan bij bedrijven,woningen en

maatschappelijkeinstellingen in Aal

burg,

Werkendam en Woudrichem. Je kun

t je

opgeven via www.altenatuur.nl of v

ia

Facebook GroeneGeheim van Gies

sen.

Houdt voor nieuws de website en

Facebook in de gaten. In het geme

entehuis

van Woudrichemis op 24 oktober

veel

meer praktische informatie te vinden

over

het isoleren van woningen, bespare

n op

energie, investeren in maatregelen.

welkom!

Begin december is de wereldwijdeconferentie in Parijs over hetklimaat. Marjan Minnesma wandeltin november van Utrecht naarParijs.Op dinsdag 3 november kunnenwe meelopen met met haar vanGorinchem via Sleeuwijk enWerkendam naar hetBiesboschmuseum. Ik loop mee,het zou een goed signaal zijn alsook vele anderen uit de streek meezouden wandelen.

wandelje ook mee?

43

44

11

1

1

1

1

1

Jaap

van

Diggelen

De honderd met .....

Waarom ben ik gaanschrijven in het Altenatuurtje? Goedevraag, vergelijkbaar met de vraagwaarom ik eigenlijk lid bengeworden van Altenatuur. Deoprichting van Altenatuur bood mijals 22 jarige student biologie dekans om eindelijk eens met mensendie mijn passie deelden in onzestreek aan de slag te gaan. Groeienin kennis van alles wat in ons mooierivierengebied leeft. De oprichtings-vergadering heb ik beschreven innummer 68 van dit blad, toen we 25jaar bestonden. ‘We’ klinkt eenbeetje zo van één grote familie, endat roept foute associaties op meteen truttige omroeporganisatie.Neemt niet weg dat Altenatuur alvijfendertig jaar een belangrijk deelvan mijn leven is en dat de groepAltenatuurders waarmee ik optrektoch een soort familie is geworden.Het op naam en in kaart brengenvan de soorten organismen om onsheen en het samen genieten endelen van deze kennis is al die tijdeen belangrijke, misschien wel debelangrijkste, drijfveer gebleven.

Vanaf het moment dat ikmijn studie biologie begon,inventariseerde ik vogels en vlinders

45

1 11

1

11

1

in mijn geboortedorp Genderen enik kon niet wachten om een stuk overde vlinders in en rondom het dorp inhet allereerste nummer van dit bladgeplaatst te krijgen. Het begin vanmijn fascinatie voor natuur ligt echterveel verder terug. Bij de namen vankamerplanten en vogels in de tuindie mijn moeder me leerde. Bij alleswat ik aan levende have tegen-kwam als ik met vader (Heit) inboomgaard en moestuin werkte. Enniet in de laatste plaats bij het ein-deloos turen in sloten en het vangenvan kikkervisjes, stekelbaarsjes ensalamanders. Dat dit niet onge-vaarlijk was blijkt uit het feit dat ikals kleuter van de verdrinkingsdoodben gered door mijn oudste zus,nota bene uit de sloot achter ons huisaan de Doeverensestraat.Na een wat onregelmatige startverschijnt het Altenatuurtje al jarenmet een vaste regelmaat van drienummers per jaar, waardoor we nuna ruim 34 jaren nummer honderduitbrengen. In de eerste twintignummers die uitkwamen sloeg ik nogwel eens een nummer over maarvanaf nummer 21 lever ik zeertrouw een stuk ‘van de voorzitter’aan. De inhoud van die stukjes is in

de loop van de jaren veranderd.Van verenigingsnieuws, terugblikkenop lezingen en excursies, oproepenom deel te nemen aan nieuweactiviteiten die werden aange-kondigd, naar stukken waar iksteeds meer eigen ervaringen enbeschouwingen in ventileer. Het kanniet anders dan dat je persoonlijkeontwikkeling in zo’n lange periodetot uitdrukking komt in hetgeen jeschrijft. De vrijheid van schrijven dieik daarbij van de redactie hebgekregen kende geen grenzen, watik zeer waardeer.

Welk stuk mij dan hetmeeste deed, wat kwam uit mijnhart, wil de redactie van ditmijlpaalnummer weten. Het geheelvan 99 nummers overziend zie ikduidelijk een ontwikkeling maar ookeen aantal vaste hoofdlijnen in m’nschrijfsels. Lange tijd bestonden mijnbijdragen naast het bericht van devoorzitter uit verslagen van inven-tarisaties en excursies. Waarnemenen lijstjes bijhouden, onderzoek doenen erover schrijven, daar ligt mijnhart meer dan bij actievoeren enknokken voor natuur en milieu.Gelukkig zijn anderen in het bestuur

46 11

1

1

11

1

beter in dit laatste, zodat beideaspecten tot hun recht komen. Na1995 concentreerde mijninventarisatiewerk zich op ons ‘eigen’natuurgebied, de Struikwaard.Apetrots berichtte ik over de vogels,planten, vlinders en libellen in dezeparel van natuurontwikkeling. Dat ikmij regelmatig serieus zorgenmaakte of we met zo’n kleine clubhet beheer van deze 15 hectarennatuur wel aankonden, bleefverborgen achter mijn enthousiasteverhalen. Vanaf het begin van dezeeeuw probeer ik columns te schrijvenover voorvallen en waarnemingen inhet veld of over soorten metgrappige dubbelnamen zoals Apusapus (Gierzwaluw), Bufo bufo(Gewone pad) of Perdix perdix(Kwartel). Ik krijg steeds meer plezierin het schrijven en als dat weerklankvindt bij de lezers dan zijn ze voormij geslaagd. Wat me opvalt bij hetdoorbladeren van 99 nummers is datik nooit ophoud om over de lente teschrijven, jaar in jaar uit kom ik er opterug. Onbewust komt hierin tot uitingdat ik ontzettend houd van hetvoorjaar. De onderstaande stukjesover voorjaar roerden me bijteruglezen het meest.

.... Voorjaar is als geen ander hetseizoen van de zintuigen. Met onzeogen zien we de voorjaarsbloemen enonze oren kunnen het zingen enroepen van de vogels niet missen.Maar misschien is de neus nog wel hetbelangrijkste. Het voorjaar ruik je opwindstille avonden. Als de aarde op ééndag het gras weer enkele millimetersverder heeft uitgezweten. Al hetademende groen scheidt waarschijnlijkmeer soorten geurstoffen uit dan er inonze twintigste eeuw door chemici zijnbeschreven. Die cocktail van geuren isvoorjaar. Maar ook de grondige geurvan wier dat zich van de bodem van desloot losmaakt en boven komt drijvenals een rafelig stoffige matje. Voorjaar:ieder jaar hetzelfde, toch ieder jaaranders. Misschien herinnert de neusons nog wel het beste aan vorigevoorjaren, soms verder terug dan wezelf weten. Het besef dat het aantalvoorjaren in een leven beperkt is, is zorond m'n dertigste tot mijdoorgedrongen. Ik weet niet of datvroeg of laat is. Het zij zo, als individuzijn we weerloos tegen de tijd. Tochblijft ieder voorjaar prachtig....(April 1995)

47

1

11

1 11

1

Mijn ideeën over natuur zijnveranderd in de zin dat ik beter kanrelativeren. Waar mijn behoudzuchtvroeger krampachtig was kan ik nude betrekkelijkheid en tijdelijkheidvan veel zaken waar we ons drukover maken beter inzien. Als je zelfeen aantal decennia hebt geleefddan dringt het besef door datdecennia ‘jaren’ zijn, maar dan opeen andere schaal. Mochten ons zelfseeuwen om te leven gegeven zijn,ook dan werden ze voor ons als‘jaren’. De natuurbescherming is inhaar korte bestaan (ruim een eeuwnu) zichzelf vaak tegengekomen in

Erg persoonlijk maar opnieuw overvoorjaar:

.... Bijzonder voorjaarOp 17 januari jl overleed mijn vader,86 jaar oud. Hij was een man vanboerenland en tuin, die elk voorjaartot in iedere vezel beleefde. Ditvoorjaar dus niet meer. Hij was lid vanAltenatuur en hield me altijd trouw opde hoogte van zijn jaarlijkse donatie,alsof het mijn persoonlijke inkomenbetrof. Zijn houding naar natuur-bescherming was wat tweeslachtignaar mijn gevoel, hoewel we er gekgenoeg nooit over spraken. Vast staatdat hij hield van de natuur. Hij lastrouw mijn stukjes 'Van de voorzitter'en sprak daarover met waarderingwat bijzonder was voor een vader diezelfs maar de schijn van trots op zijnkinderen wilde vermijden. Ik dank mijnopmerkzame blik en liefde voor denatuur mede aan hem. In de veleuren die ik als kind met hemdoorbracht in de boomgaard en op detuin leerde hij me hoe planten groeienen hoe veelvormig het leven is. Ik benblij dat het opnieuw voorjaar is, ook almaakt Heit het niet meer mee, hetleven gaat door.

Niemand heeft dat zo krachtiggeformuleerd als de Portugese dichterFernando Pessoa:Wanneer de lente komt,En als ik dan al dood ben,Zullen de bloemen net zo bloeienEn de bomen zullen niet mindergroen zijn dan het vorig voorjaar.De werkelijkheid heeft mij nietnodig.

Groeten, geniet van het voorjaar,(afsluiting ‘Van de voorzitter’ April2006).

48 11

1

1

11

1

visies en absolute stellingnames.Natuurbeschermer Sombermanswordt gelukkig regelmatig verrastmet onverwachte lichtpuntjes. Zo wasde Ooievaar in 1973 zo goed alsuitgestorven in ons land terwijl ermomenteel rond de duizend broed-paren zijn. De zure regen bracht onsin een ‘ecologisch Hiroshima’ volgensberichten in de jaren ’80 van devorige eeuw en de Groene specht

zou samen met de naaldbossenverdwijnen. Om redenen dieniemand weet (of was het toch dehonger in de kwijnende sparren-bossen?) is de Groene specht sindsdie tijd opgerukt naar dekleigronden waar hij tot onsgenoegen regelmatig wordt gezienen gehoord (lacht ie ons uit?). Helaasis de grote lijn mondiaal wat minder

rooskleurig: onze soort duwt anderesoorten letterlijk van de aarde af: zesterven uit. Waar in ons land nog weleens soorten van Rode Lijsten afkunnen omdat het ze voor de windgaat (libellen, de ooievaar), lijkt erop wereldschaal geen plaats meer tezijn voor grote katachtigen, mens-apen, neushoorns. De biodiversiteit(een term die ergens in de 99Altenatuurtjes voor het eerst opdook)neemt af, in ons land, in Europa en inde wereld. Laten we onze successenvieren en tegelijkertijd proberen omde negatieve impact die we als mensop de levende natuur hebben totstaan te brengen.Terug naar ons werkgebied. Alsschoolkind zag ik de Krabbescheer,Zwanebloem en de Grote boter-bloem op loopafstand van ons huisverdwijnen toen eindeloos veel slotenwerden gedempt in de ruilver-kaveling. We zijn nu vijftig jaarverder en de aanleg van ecologischeverbindingszones langs de afwate-ringskanalen en kleine natuursnippersin het tekentafellandschap heeft inbeperkte mate de scherpe kantjesvan de ruilverkaveling gladgestreken. Op enkele plaatsengroeien de genoemde soorten nog.

49

1

11

1 11

1

mooie gele Jacobskruiskruid (datmomenteel de redding is voor devlinders in het buitengebied) is deWulp meegekomen uit de duinennaar ons kleigebied (het geeft tedenken wat voor veranderingen onzebodem heeft doorgemaakt dat dezeduinsoorten onze vette klei voordroog zand aanzien....). De vlindersen libellen zijn in beeld gebracht enhet blijkt dat op 1 soort na allevlindersoorten die ik in het eerstenummer van ons blad beschreef, nogsteeds voorkomen, al baren de kleineaantallen zorgen.

Hoe zal Altenatuurtje 200eruit zien? Ik heb me eerder aanspeculaties gewaagd in de toe-spraak die ik hield bij de uitreikingvan ons boekje ‘Natuur tussen Maasen Merwe’:

Doordenkend over wat Thijsse deed,en ikzelf ook een beetje, namelijk het

Door de inzet van Altenatuur zijn ergrienden in cultuur gebleven, is deZevenbansche boezem nu officieelnatuurgebied van het BrabantsLandschap, heeft de Struikwaard zichprachtig ontwikkeld en kun je mooifietsen langs de Wijde Alm. Doorinventarisaties weten we aardig water aan dieren en planten leeft in onsgebied. In 1984 rapporteerde ik inhet Altenatuurtje dat er naar

schatting 30 broedparen van deGrutto in onze streek waren. Deweidevogelwerkgroep die deafgelopen 15 jaren enormeinspanningen leverde kan trots zijnop het feit dat die aantallen Grutto’ser nog steeds zijn. Daarnaast is deTureluur teruggekeerd en hebben wemet de Wulp een geheel nieuweweidevogelsoort gekregen. Met het

.... Ik zei het al, als natuurbeschermersstaan we in een jonge traditie. Onsreferentiekader is

grotendeels ontleend aan enkeleleidende figuren o.a. Jac.P.Thijsse enVictor Westhoff....

50 11

1

1

11

1

proberen te behouden van 'NATUUR’met hoofdletters uit onze jeugd,dringt zich de vraag op: Zou devoorzitter van Altenatuur over 25jaar iemand zijn die geboren is in1980 en die heftig verlangt naar destrakke wijdse akkers, de rechtesloten waar je zonder problemen,zeker in de winter, doorheen konwaden, kortom naar het landschapvan na de ruilverkaveling, van nu?

We zijn nu bijna de 25 jaar verderdie ik aanhaalde in mijn toespraak, umag zelf uw conclusies trekken. Over35 jaar zal biodiversiteitsbehoudnog steeds alle aandacht vragen,afgezien van welke demografischeontwikkelingen dan ook, van hoeveelplatteland er dan nog over is in onzestreek en afgezien van welke anderenieuwe omstandigheden zich danweer zullen voordoen. Het is tehopen dat de Rode lijsten dan korterzijn geworden. Ook dan zullenschrijvers in het Altenatuurtje zichbezig houden met het voorkomen vanorganismen in hun omgeving en hetscheppen van voorwaarden om dezede ruimte te geven. Deels zal het nogom dezelfde soorten gaan, deels ookom soorten waar we ons nu absoluutgeen voorstelling van kunnen maken.Nothing is constant but change. ❀

.... Onzinnige vraag??Alleen als we nu meer inhoud weten tegeven aan onze motivatie totnatuurbehoud dan 'verlangen naar hetlandschap van onze jeugd'.Waarom dan natuurbehoud? Er is eenheel rijtje motieven bekend waarom welandschap, natuur en milieu zoudenmoeten sparen. Natuur en milieuleveren onmisbare grondstoffen, dragenons bestaan, leveren ons informatie enkennis en we genieten van deschoonheid ervan. Normering enwaardering begint en eindigt bij demens: wij voeren de redenen aanwaarom we natuur en milieu zoudenbeschermen, al of niet van uit eenreligieuze achtergrond(rentmeesterschap).

.Al deze motieven zijn even belangrijken hebben uiteindelijk als basis 'Natuur(en milieu)behoud is zelfbehoud'....(November 1992)

51

rij boven: Margo van Beem, Len Bruining, Jeanette Pollema, Herman van Kriekenrij onder: Goof van Vliet, Johan Koekkoek, Pia Stierman, Jaap van Diggelen

Bestuur Altenatuur

52

De dag waarop ik 65 ben gewordenHenk Kraaijkamp

Het is nog vroeg, m'n ene oog schiet open en ik denk:"nu is het zover”. Maar alle bewegingen zijn nog netzo automatisch als ze al jaaaaaren zijn. Voorzichtigstap ik uit bed om de ander niet wakker te maken.Bij het eerste bakkie koffie van die dag beginnen ookspontaan de mijmeringen en herinneringen, en omdathet zo vroeg is laat ik ze maar komen ook.

De jeugd natuurlijk. Dat liep van een leien dakje metwarme ouders, het timmeren van een vogelhokje voortijgervinkjes, en later de postduiven. Het zwerven doorde polders en in de winter door het ijs zakken.

Het beroep van verpleegkundige met z'nonregelmatige werktijden en het gezin laten lange tijdminder plaats voor ontdekkingen op het gebied vannatuur en milieu.In 1985 komen we in het Land van Heusden en Altenawonen en de opvatting om in een mooi bos te willenwonen maakt plaats voor die prachtige vergezichtenen het gevoel hier thuis te zijn.Het boekje 'Tussen Maas en Merwe' uit 1992 zet meop het spoor van Altenatuur en ik besluit een paar jaarlater om lid te worden.Op de eerste lezingavond die ik bezoek word ikwelkom geheten door Jaap.Langzaamaan begint de bewustwording voor natuuren milieu vorm te krijgen, de tuin wordt steeds meerdiervriendelijk ingericht en afvalverwerking krijgtprioriteit.

In 2002 ga ik werken met een wekelijkse regelmatig-heid en dat geeft de tijd voor de vogelwerkgroep. De

53

club is enthousiast en heeft veel activiteiten op hetprogramma staan. Beschermen, monitoren en zelfs eenweekendje uit naar vogelrijke natuurgebieden. De ledengroeien uit tot vrienden met meestal de neuzen naardezelfde kant. De kennis van vogels groeit gestaag ensmaakt jaar na jaar naar meer.

Door de jarenlange onregelmatige diensten is depensioenopbouw ook sneller verlopen en kan ik in 2012stoppen. Na 5 dagen met pensioen start ik bij deKringloop. Daar gebeurt veel, en dat laat een bergindrukken achter. Collega's van verschillende pluimage,waarbij sommigen, zoals Sjoerd, een enorme pluimverdienen voor inzet en levenslust.Een flinke stroom goederen die gebracht wordt en waarweer een plekkie voor wordt gezocht, m.n. in de winkel.Sinds de uitbreiding vorig jaar loopt het als een trein,door de vele mensen die een kijkje komen nemen en diesamen met het personeel een hoop gezelligheidmeebrengen.Het levert ook persoonlijk voordeel op want regelmatigzie ik spulletjes die ik goed kan gebruiken en nog jarenplezier aan kan beleven. T-shirts bijvoorbeeld koop iknooit meer nieuw. Tuin- en ander gereedschap vullengaatjes in de al volle garage, af en toe is er een leukepan die in de familie terecht komt.De Kringloop, opgezet begin jaren 80 door enthousiastevisionairs zoals Johan, is een rechtstreeks resultaat vanhet gedachtengoed van Altenatuur en heeft al lange tijdeen duidelijke functie. Het in de markt houden vangoede bruikbare spulletjes.

Maar goed.

Vandaag ben ik 65 en is het tijd om uit te kijken naareen gezellig feest met de familie. Zouden dekleinkinderen weer iets leuks hebben getekend metpotloden van de Kringloop? Al met al heeft Altenatuurtoch wel een fikse invloed gekregen op m'n denken endoen. Tijd voor nog een lekker bakkie troost.

54

11

1

1

1

1

1

Len

Bruining

De honderd met .....

Begin jaren negentig werd ik lid vanonze vogelwerkgroep. Ineens werdik me bewust van krijsende meeu-wen, biddende torenvalken, omhoogschroevende buizerds, kleurrijkeputtertjes en glanzende groenlingen.Op een dag flitste er een koppelroestbruine vogels met een enormesnavel aan me voorbij. Ik had geenenkel idee om welke soort het ging.Ervaren vogelaars vertelden dat hetgrutto’s waren, weidevogels diealgemeen voorkwamen in onzepolders. De vogels stalen mijn hart,net als buitelende kieviten, jode-lende wulpen en scheldendescholeksters. Toen eind jarennegentig duidelijk werd dat destand van weidevogels in ons landernstig bedreigd werd, besloot ikmijn schouders onder de bescher-ming van deze kwetsbare weide-vogels te zetten, niet wetende water later boven mijn hoofd zouhangen.

In de loop van de tijd zag ik hetlandschap veranderen. Op groenebiljartlakens, eindeloze percelenmaïs, aardappelen en suikerbietenkregen weide- en akkervogels geenkans om hun eieren uit te broeden,

55

1 11

1

11

1

laat staan dat de kuikens hunvleugels uit konden slaan. Enormemachines verschenen die als eenRazende Roel over landbouw-percelen denderden met snelhedenvan soms wel veertig kilometer peruur. Het boerenbedrijf werd steedsmeer vanuit wetenschappelijkeoogpunt benaderd met allerleinationale en Europese regels waarook boeren zich soms geen raadmee weten.Tot twintig jaar geleden leek bijnaniemand zich druk te maken overonze prachtige weide- en akker-vogels. Maar eind jaren negentigluidde men de noodklok toen(agrarische) natuurorganisaties,wetenschappers en ook de politiekzich langzaam bewust werden vande teloorgang van echte natuur inons land. Men zag in dat wat tijdensde ruilverkaveling letterlijk rechtgetrokken was, dertig jaar laterletterlijk en figuurlijk weer omge-bogen moest worden. De hogewaterstanden in de jaren negentigvan de vorige eeuw hebben daarbijeen handje geholpen. Her en derontstonden weer postzegeltjesnatuur.

Vanuit natuurorganisaties werden erspeciale cursussen ontwikkeld voorvrijwillige weidevogelbeschermers diede handen ineen sloegen. Schoor-voetend trokken we de boer op.Gestaag steeg het aantal nesten datwe vonden. Ook de belangstellingonder boeren en loonwerkers die meewilden werken aan weidevogel-bescherming nam toe. Het werd tijd omdie verheugende resultaten in hetAltenatuurtje te publiceren. Dat stemtmij ieder jaar weer gelukkig en hetbleef ook niet onopgemerkt.Beleidsmedewerkers van het BrabantsLandschap en ook de provincialeoverheid volgden de ontwikkelingen inonze streek met grote belangstelling.Er werd een Agrarische NatuurVereniging (ANV) opgericht en erwerd een gebiedscoördinatoraangesteld. Sinds 2010 krijgen boerendie mee willen werken aan het behoudvan onze weide- en akkervogelssubsidies voor collectief uitgesteldmaaibeheer en zaad van graan- enkruidenmengsels voor akkerrandenwaar patrijzen en overwinterendeakkervogels van profiteren.

In het Land van Heusden en Altenazitten we met het aantal gevonden

56

11

1

1

1

1

11

nesten nog ieder jaar in de lift mettelkens weer een toename vanbroedgevallen van kievit,scholekster, grutto, wulp en tureluur.De onderlinge samenwerking, hetgroeiende aantal vrijwilligers, demedewerking van boeren enloonwerkers speelt daarin zekereen rol. Vast staat in ieder gevaldat de weidevogelstand in onzestreek zich stabiliseert.

Maar dat geldt niet voor andereweidevogelgebieden in ons land,waar de aantallen schrikbarendhard achteruit gaan. Vooral op dezandgronden gaat het slecht. Daarmaak ik me grote zorgen over.Wat zou het mooi zijn als er voorweidevogels grote plasdrasgebieden gecreëerd zoudenkunnen worden waar geenbescherming nodig is, waar vogelshun legsels uit kunnen broeden,waar pullen ongestoord vliegvlugkunnen worden.

De gevonden weidevogelnestenschreven we tot voor kort met dehand in kleine papieren zakgidsjes.Sinds vier jaar sturen we dezegegevens met behulp van speciale

GPS-apparatuur rechtstreeks naareen site van LandschapsbeheerNederland.

Ik denk daarom niet dat hetAltenatuurtje nr. 200 nog in eenpapieren versie zal verschijnen. DeNieuwsbrief die sinds kort per mailverstuurd wordt is er een voorbodevan. Het digitale tijdperk is aange-broken, ook voor ons groenglan-zende en vertrouwdeverenigingsblad! ❀

57

1

SjoemelstroomJohan Koekkoek

In een vergadering van DEcAB (Duurzame Energiecoöperatief Altena Biesbosch) hoorde ik voor het eerstde term ‘sjoemelstroom’. Ik ben al lang bezig met schoneenergie maar hier had ik nog nooit van gehoord.Voorzitter Cees de Bas kon het me uitleggen.Sjoemelstroom is stroom waarvan de energieleverancierzegt dat het op een duurzame manier is opgewekt. Inwerkelijkheid hoeft dit niet zo te zijn en meestal is hetniet duurzaam. Vaak is het grijze stroom die onder denaam ‘groen’ mag worden geleverd.

Energieleveranciers kopen zogenaamde Garanties vanOorsprong (ook wel groencertificaten genoemd ofGvO’s). Je houdt het bijna niet voor mogelijk, maar deNoren hebben allemaal stroom van waterkracht-centrales, dus allemaal groene stroom en zij mogenvervolgens hun garantie van oorsprong verkopen tegeneen kleine vergoeding aan Nederlandse energie-bedrijven. Het Nederlandse energiebedrijf beschikt zoover een garantie van oorsprong, die ze ook weer aanjou mogen doorverkopen (Europese, en nationale regel).Dat is dus gesjoemel. Hierna staat een tabel van Eneco.

Als er staat ‘waterkracht’ betekent dit dat het sjoemel-stroom is. Een huishouden betaalt ongeveer een euro perjaar om hun stroom groen te mogen noemen.

58

Hoe komt dit gesjoemel tot stand?

Goedkope nachtstroom uit Nederlandse centrales gaatnaar Noorwegen om daar de waterkrachtstations stil tezetten. De Noren hebben dus gewoon grijze stroom om’s avonds hun lampen te laten branden. Overdaghebben Noren en Nederlanders dan stroom uit dewaterkrachtstations. Dit ‘spel’ zou bijzonder tewaarderen zijn indien dat de ontwikkeling van deduurzame energie hier ter plekke niet zou verstoren.Immers de zogenaamde kostprijs voor stroom wordt zoonder de productiekosten van stroom door zonne-panelen en windmolens gehouden. Aan deze verstoringzou een einde gemaakt moeten worden door massaalover te schakelen op echte groene stroom met garantiedat deze in Nederland ook echt groen opgewekt is.

Ik schrijf bovenstaande vanwege de prikkeling dieuitgaat van een afspraak met de directeur vanOerlemans Plastics te Giessen over duurzame energie.Deze afspraak staat in het kader van het GroeneGeheim Giessen deel 2 'Duurzame Energie'. Wij strevener naar om op de dag van het GGG deel 2, zijnde 24oktober, met zoveel mogelijk geïnteresseerden,argumenten te wisselen om zo snel mogelijk het eilandAltena Biesbosch, het Texel van het Zuiden, zoals Goofvan Vliet het graag noemt, geheel van duurzameenergie te voorzien.Om alle gezinnen van zonnestroom te voorzien moetenwe in Altena/Biesbosch, 133 hectare moderne panelenplaatsen. Willen we ook onze industrie met zonnestroom

deel2 op

24-10-'15

59

voeden dan hebben we daar nog eens het vijfvoudigevoor nodig. Maar stel dat we eerst onze beschikbaregeschikte daken benutten dan hebben we voor develdopstelling zeker nog 100 ha nodig. Elke boer kandan een substantieel deel van z’n bedrijfsinkomstenvanuit zo’n veldopstelling halen.Als we verder gaan denken aan opslag van energiekunnen boeren ook een cruciale rol spelen. Immers bij deproductie van biogas uit mest en biomassa kanwaterstof, dat via elektrolyse gevormd kan worden uitovertollige elektriciteit, aan het biogas toegevoegdworden. Met dit energierijke biogas kan men dan opmomenten dat er geen zon is met een generator stroommaken.We hebben ons dan gegarandeerd vrijgesteld vansjoemelstroom.Willen we daarentegen ook voor de industrie vrij zijnvan sjoemelstroom dan zouden we kunnen gaan denkenaan het plaatsen van een flink aantal windmolens op ofnabij de huidige industrieterreinen. En wat we dan nogtekort komen zal de industrie uit zeewind moeten halen.Je zult dan opmerken dat ons landschap daardoor weleens lelijk verpest zou kunnen worden.Dat kan nog wel eens meevallen door op een slimmemanier bomensingels of bosjes te gebruiken of aan teplanten in de zichtlijnen van de molens of rond dezonnepanelenweides.Stel dat we op de voormalige vuilstortplaats in Den Duyl2 ha panelen zouden plaatsen die alleen te zien zoudenzijn vanaf kasteel Dussen. Verwoest zo’n inpassing hetlandschap? Voor mij is dat zeer acceptabel. We krijgendan wellicht 50 van dit type velden in onze hele regioinclusief de Noordwaard waar ze wellicht drijvendgeplaatst kunnen worden. Net als bij de bloemrijkeakkerranden zouden we omgekeerd ook maïsrandenrond de zonnepanelen kunnen maken.

Hierdoor kunnen we sjoemel- of nepschone stroomvermijden en onze regio economisch toch sterk op dekaart zetten. ❀

60

11

1

1

1

1

1

Herman

van

Krieken

De honderd met .....

Kwaliteit van het LandschapIk ben een politiek dier dat graagzijn mening geeft om mensen scherpen bewust te houden, zaken teveranderen vanuit mijn visie op desamenleving en te werken aan eenwereld waarin iedereen eentoekomst heeft met perspectievenom zijn talenten te ontwikkelen. Hetstoort me enorm dat natuur en milieumeestal ondergeschikt zijn aaneconomische belangen met te vaakprivate rijkdom en publiekearmoede als gevolg. Altenatuurprobeert dit op het gebied vannatuur en milieu soms een beetje bijte sturen zodat we ook in detoekomst kunnen genieten van échterijkdom; een grote biodiversiteit metmooie natuur en een schoon milieu.

In het land van Heusden en Altena ishet goed wonen, doch ook deleefbaarheid van onze woonom-geving staat onder druk. Het betrefteen landelijk probleem dat dewetgever heeft gesignaleerd endaarom zijn maatregelen getroffen.Iedereen die in het buitengebied ietsnieuws gaat bouwen moet alstegenprestatie de kwaliteit van het

61

1 11

1

11

1

landschap verbeteren. Pas als dat isgeregeld mag de ruimtelijkeordening procedure opgestartworden. Momenteel worden bij veelboerderijen grote nieuwe schurenmet lelijke prefab muren gebouwddie dominant in het landschapaanwezig zijn, een enorme verste-ning van het buitengebied. Ik vraagme regelmatig af waar de kwaliteitvan het landschap is verbeterd.Vindt de compensatie plaats op eenandere locatie of wordt hetafgekocht door geld te storten in hetnieuwe fonds 'Kwaliteitsverbeteringvan het Landschap'? Waar en hoeworden de gelden uit dit fondsbesteed? Wie controleert dit enregelt dat het op de juiste wijzewordt uitgevoerd?

Loonbedrijf Kasteel Meeuwen wileen mestverwerker realiseren ophaar terrein in Meeuwen.Het grootste deel van de mest komtuit de omgeving van Veghel, onge-veer 70 kilometer van Meeuwen.Altenatuur is van mening dat demestverwerker op een bedrijven-terrein moet worden gevestigd. Ookde gemeente Boekel, op de rand

van de Peel, is deze meningtoegedaan. De gemeente Aalburgwil meewerken aan de vestiging vande mestverwerker in Meeuwen.Vreemd genoeg staan bijna allepolitieke partijen positief tegenoverde plannen die op andere plaatsenveel weerstand oproepen.Altenatuur zal bezwaar makenomdat een mestverwerker niet thuishoort in de polder dicht bij een dorpen het weinig duurzaam is om metmest 70 kilometer of meer te gaanslepen. In Veghel is ruimte genoeg,nog beter is het om de mest teverwerken op de plek waar hetgeproduceerd wordt; waarschijnlijkin de Peel. Naast natuur en milieuzijn ook de leefbaarheid, devolksgezondheid en verkeers-veiligheid in het geding als inMeeuwen een mestverwerker wordtgerealiseerd .

In 1995 startte in Aalburg het verzettegen de vestiging van een mega-stal voor 15.000 varkens aan deElsdijk tussen Eethen en Genderen. Erwerden ruim 1.000 handtekeningenopgehaald. In 2009 nam het collegevan Aalburg het besluit om de

62 11

1

1

11

1

varkensboer af te kopen voor ruim2,3 miljoen euro. Volksgezondheiden maatschappelijke druk speeldeeen grote rol bij de aankoop. In2014 is hier nog 293.000 euro opafgeboekt door de gemeente.Altenatuur heeft vooral de laatstejaren de kar mee getrokken, deschrijver van dit stuk is bijna 15 jaaractief geweest om de megastal tevoorkomen. De aankoop resulteerdein twee bouwblokken aan de Elsdijkdie de gemeente momenteelverhuurt aan agrariërs. De provinciegaat nu waarschijnlijk akkoord metde bouw van een nieuwe boerderijin het open weidegebied aan deOude Weidesteeg bij Eethen omdatéén van de bouwblokken aan deElsdijk als ruilmiddel wordtingebracht. Helaas wordt deboerderij gebouwd in eenbelangrijk weidevogelgebied.Altenatuur is hierover met boerLankhaar uit Eethen om tafel gaanzitten om de kwaliteitsverbeteringvan het landschap te bespreken. Naeen gesprek op het gemeentehuiswaarbij ook de nieuwe voorzittervan de Agrarische NatuurVereniging (ANV) en de gebieds-

coördinator akker- en weide-vogelbescherming aanwezig waren,en enige keren overleg bij de boerthuis, is begin mei een overeenkomstondertekend die vanaf 2016 voor 6jaar is aangegaan. Lankhaar doetop minimaal 25 hectaren aannestbescherming en 3 hectarenworden pas na 1 juni gemaaid. Opdeze drie hectaren wordt plas dras

beheer uitgevoerd via een pomp opzonne-energie. Uitgangspunt bij ditsoort overleg is voor Altenatuurmeestal compensatie ter grootte vantwee keer het betreffendebouwblok. Zo wordt de bouw vande boerderij mogelijk gemaakt enproberen we de kwaliteit van hetlandschap toch te verbeteren. Deopenheid, het goud van onze streek

63

1

11

1 11

1

deze plannen. Zijn er alternatieven?Hoe kunnen we de kwaliteit van hetlandschap verbeteren? De boer iszeer behulpzaam bij de weide-vogelbescherming, dus zal hijongetwijfeld ook genegen zijn omde kwaliteit van het landschap teborgen en verbeteren. Ook voor degemeente Werkendam geldtdaarbij, dit is de uitzondering die deregel bevestigt; niet bouwen in hetopen buitengebied.

We kunnen het als natuurbescher-mingsvereniging niet verantwoordenom het open buitengebied vol tebouwen met nieuwe boerderijenterwijl er elke dag gemiddeld 4boeren stoppen in ons land. Dehuidige boerderijen worden te vaakgebruikt voor zaken waarvoor zeniet bedoeld zijn waardoor somsoverlast ontstaat voor de omgeving.De enorme verstening van hetbuitengebied met haar monocultuurvan Engels raaigras heeft negatievegevolgen voor de kwaliteit van hetlandschap en dus de leefbaarheidvan de streek. Ook de biodiversiteitneemt steeds verder af. Toerisme enrecreatie komen onder druk te staan

volgens veel gemeentelijke enprovinciale plannen, gaat daarbijhelaas verloren. Wat mij betreftpraten we daarom over eenuitzondering in de gemeenteAalburg die de regel bevestigtomdat de boer klem zit op deplaats waar hij nu zijn bedrijf heeft.In principe wordt er echter nietgebouwd in het open buitengebied.

Via de Agrarische natuur Vereniging(ANV) wordt het volgende overleggeregeld omdat opnieuw eenagrariër voornemens is om eennieuwe boerderij te bouwen middenin het open weidegebied, nu aan deRuttensteeg bij Dussen. In goedoverleg gaan we opnieuw kijkenhoe we ook hier uit kunnen komenals de provincie akkoord gaat met

64

11

1

1

1

1

11

door deze ontwikkelingen.Altenatuur komt op voor hetalgemeen belang van mens, dier,natuur en milieu. We zullen altijdnaar oplossingen zoeken maarsoms kunnen we zaken nietaccepteren omdat de economischevoordelen niet opwegen tegen de

aantasting van leefbaarheid,volksgezondheid, natuur en milieu.Als natuurbeschermingsvereniginggeven we invulling aan onzedoelstellingen en zoeken we naarmogelijke oplossingen in goedoverleg met belanghebbenden, de

verantwoordelijke gemeente en/ofde provincie. Aan de OudeWeidesteeg te Eethen is het geluktom in gezamenlijkheid tot eenoplossing te komen waarbij zoveelmogelijk invulling wordt gegevenaan kwaliteitsverbetering van hetlandschap, precies zoals dewetgever dat heeft bedoeld.

In de toekomst zal ditverenigingsblad waarschijnlijkalleen nog digitaal verschijnen.Het spaart bomen, bespaart gelden veel werk. Mijn generatie zweertnog bij papier, jongeren lezen allesdigitaal. Vorm is erg belangrijk omaandacht te trekken in de huidigevluchtige en snelle communicatiestructuren met haar dominantebeeldcultuur; inhoud verliest steedsmeer terrein. Altenatuur kan nietachterblijven doch ik hoop wel datde inhoud voor ons belangrijk blijft,dat zijn we verplicht aan ons zelfals kritische natuurbeschermers. ❀

65

1

BermbeheerJohan Koekkoek

Het karakter van ons landschap staat heel sterk onder invloed vande mens. In Nederland is volgens mij geen kluit te vinden of er iswel eens een mens overheen gelopen of op z’n minst heeft hij/zijzich met de kluit bemoeid. Mooi vond ik altijd het verhaal van degrote stille heide. Reeds in de steentijd waren deze planten opde zandgronden aanwezig. Heidestruiken zijn licht minnend.Maar in de loop der tijden werden zij verdrongen door demachtige bomen. Er ontstaan bossen. Maar als dieren openplekken maken komt de heide weer tevoorschijn. En als In demiddeleeuwen zich mensen in of in de buurt van die bossenvestigen en er heftig gekapt wordt, komt ook de heide weertevoorschijn. Bewoners ontdekken dan dat het schaap de heideperfect in stand kan houden. Dankzij plaggen en mesten kunnende mensen op dezelfde plek blijven wonen. De basis is gelegdvoor het ontstaan van de mooie stille heide dankzij cultureelgeoormerkte activiteiten.

Toen ik nog een jochie was, net voor de ruilverkaveling, en ik metmijn oom Den Duyl inging, om vee te verscharen of de paardenop te halen, kwam ik in aanraking met kruiden, insecten en vogelsvan het vochtige grasland. Ik weet niet meer of het gevoel dat iktoen had nog goed verwoord wordt met liefde voor de natuur. Ikwas veilig bij mijn oom en vond de omgeving gewoon mooi. In DenDuyl, eenmoerassige polder (de naamDenDuyl is afgeleid vanDulle= Lisdodde), ten zuidoosten van Almkerk, was echter maar een schraleoogst te halen voor een boer met ambitie. Toen dan ook eind vijftigerjaren van de vorige eeuw besloten werd om onze regio te gaanruilverkavelen, was mijn oom daar een voorstander van.Bij die ruilverkaveling werd de waterafvoer van de Alm verlegd naar hetKanaal dwars door het gebied van Hagoort in Meeuwen, naar Altena inSleeuwijk. De min of meer natuurlijke afwatering werd vervangen door eentechnische met een aquaduct over het kanaal voor het almwater en twee grotegemalen.

66

De slingerende grindwegen met hun karakteristieke hooibermen werden vervan-gen door kaarsrechte asfaltwegen met de typische ‘zuinige’, smalle bermen.Duidelijk was dat de boeren de eerste jaren na het afronden van deverkaveling nog brood zagen in de hooiopbrengst van de bermen. Hetschonen van sloten gebeurde voornamelijk handmatig met streelop envlietzeis. Nog enkele winters heb ik de baggerbeugel mogen hanteren. Ikschrijf mogen maar in mijn hart voelde het als moeten. Zwaar lichamelijkwerk. Toen ik zestien was heb ik meerdere keren gefantaseerd dat eentractor dat zware werk maar over moest gaan nemen. En zogeschiedde het. Op mijn zeventiende vond mijn vader dat ik deboerderij van mijn oom maar moest verlaten om de opleiding voorschoolmeester te gaan volgen.We zien dat de grote stille heide door de mechanisering en dechemicalisering van de samenleving zijn charme verliest. Zoverliest ook Den Duyl, dankzij dezelfde argumenten, eenbelangrijk deel van z’n charme.Het onderhoud van de ruilverkavelingswegen verdwijntnagenoeg geheel uit het bedrijfsplan van de boeren.Armlastige gemeentenmoeten het tot hun taak gaan rekenen omde bermen te maaien. Het waterschapwaakt over ,de ‘streelop’en de ‘vlietzeis’, weedeaanpalendegrondeigenaar, gemeentedan wel boer, die niet op tijd het gereedschap hanteert. In demoderne tijd heten die gereedschappen maaibalk enatlaskraan. Waar het maaisel uit de berm en de sloot blijftmaakt de lokale wetgever, de maatschappij, niet uit, als deberm maar glad is. De verarming van de biodiversiteit isevident. De pontificale verruiging slaat onmiddellijk toe als hetmaaien even achterwege blijft.Vanuit Altenatuur is al meerdere malen geprobeerd om het doorons gewenste bermbeheer op de maatschappelijke, politieke,agenda te krijgen. De financiële draagkracht van degemeentekas bepaalde en bepaalt nog steeds de kwaliteit vanhet huidige bermbeheer:-­‐ één keer een strook maaien van een meter in de maand mei.-­‐ Dan met de klepelmaaier de overige anderhalve meter in juniklepelen.

-­‐ Niets opruimen.-­‐ In juli de sloten met waterafvoer status, de zogenaamde A-watergangen,schonen en het ruimsel in de berm deponeren.

-­‐ In augustus / september herhaling van de beheermaatregelen.-­‐ Voor 1 november moeten alle sloten geschoond zijn.

-­‐ Het ruimsel wordt ook in de berm gedeponeerd en geklepeld, tot compost.-­‐ Hier en daar ruimen aanpalende eigenaren het slootruimsel op en verwerken hetop eigen grond.

67

In de beheercommissie is deze gang van zaken het afgelopen jaar meerderekeren besproken. Dit voorjaar heeft een ambtenaar van de gemeente Aalburgons benaderd met de vraag of wij niet een paar bermen van eennieuwbouwwijk in Drongelen wilden gaan beheren. Waarom die vraagkwam laten we even in het midden. Maar hij kwam.

Na bestudering van de topografische kaart zijn we met de gemeenteAalburg overeengekomen dat we hooibeheer wilden uitvoeren op debermen van de Oude Weidesteeg, De Lange Bruggert en deMosterdweg. En zo geschiedde. De eerste hooibeurt is nu eind juliachter de rug. Eind 2015 willen we evalueren om te zien wat deeventuele vergoeding zou kunnen zijn voor onze inspanning. Er zijn35 grote hooibalen in plastic verpakt. De eerste baal is alaangebroken en de paarden van mijn dochter bij ons op stal etenervan. De bijbehorende gemaakte kosten voor het hooien zijnreeds op de rekening van Altenatuur bijgeschreven.

Terwijl de hooiactiviteiten van de beheercommissie in onzevereniging besproken werden, landde er vanuit onze eigenplantenwerkgroepeenmailtje opmijn computer. In demail werdde biodiversiteit van de Weeresteinweg in Werkendamgeprezen en werd de vrees geuit dat de klepelmaaier degenoemde waarde zou bedreigen.In nauw overleg met de verantwoordelijke ambtenaar vangemeente Werkendam is overeengekomen dat we debetreffende berm konden hooien, als wij dat wilden.Om het hooi als veevoer af te kunnen zetten moest echtercontrole op en reiniging van Jacobskruiskruid uitgevoerdworden. Dit is vervolgens gebeurd door de nieuwevrijwilligersgroep van Brabants Landschap.De berm is de eerste week van juli gehooid. Het hooi is, om niet,afgezet als voer voor vleesvee.

En nu verder.

Zou het niet mooi als we het bestaande bermbeheer gaandeweg omzouden kunnen buigen richting “Hooibeestjes bermbeheer”. Ik noemmaar een doelsoort die gebaat is bij verschraling.

De bio-verrijking die dan optreedt zal velen met vreugde vervullen. Hetgoud van de streek zou wel weer eens een glanzend randje kunnen krijgen.❀

68

11

1

1

1

1

1

Jan

van

Haaften

De honderd met .....

Het Altenatuurtje is in 1981ontstaan. Johan Koekkoek was toen,net als nu, secretaris van Altenatuur.Hij zocht een vorm of manier ominformatie naar de leden te sturen.Hoe pak je dat aan? Tegenwoordigzou je zeggen: “Ik maak eenwebsite of open een facebook-pagina”. Inmiddels zijn er die ookmaar toen was dat er allemaal niet.Johan en ik waren collega’s en opeen gegeven moment ontstond hetidee om een blad te maken dat eenaantal keren per jaar zou wordenuitgegeven. Na de eerste 19Altenatuurtjes heeft André van Eschhet zeven jaar van mij overgenomen.Hij maakte er toen 20. Vanafnummer 40 ben ik ze weer gaanmaken.

Persoonlijk vind ik het plezierig omeen verzorgd blad te maken. Eenblad waar je naar pakt. Datbetekent dat het er aantrekkelijkmoet uitzien zowel aan de buiten-kant als van binnen. Eengevarieerde opmaak heeft met veelillustraties en witvlakken waarmogelijk. Maar dat valt niet altijdmee! Soms krijg je van een schrijverzoveel tekst dat het best moeilijk is

69

1 11

1

11

1

om het zo te maken dat een lezer ertoch aan gaat beginnen. Dat is danvoor mij de uitdaging om dat tóchvoor elkaar te krijgen.

Nu gebied de eerlijkheid te zeggendat het maar zelden voorkomt dater genoeg tekst is om er precies eenboekje mee te vullen. Meestal zijn ernet een paar bladzijden over. En diedan leeg laten is natuurlijk geenoptie. Dus dan moet er ad hoc nogeen puzzel of iets anders gemaaktworden. Zo kwam het dat ik van hetbegin af aan ook stukjes schreef ofeen puzzel maakte. De jeugdrubriekis zo ontstaan en kreeg een vasteplaats in het Altenatuurtje. Maar ookschrijf of schreef ik stukjes overplanten, bestrijdingsmiddelen of hetdier van het jaar. Ook dat is leukom te doen en hopelijk ook zinvol.

We proberen een blad te makenmet veel gevarieerde informatie.Stilletjes hoop je dan dat er vooriedereen wat te lezen valt. Metname ook voor de jongeren. En datde liefde en het enthousiasme voorde natuur worden aangewakkerd. Inhet bijzonder voor ons Land vanHeusden en Altena. Dat is wel nodig.

Want in een land waar steeds meermensen wonen komen natuurwaardenen natuurgebieden steeds meer onderdruk te staan. Zo erger ik me vaakaan het gemak waarmee mensen hunafval in de wegbermen gooien. Ikbesef dat dat een regio-overschrijdend probleem is. Maar hetmaakt meteen duidelijk dat hetbelangrijk is dat de landelijkeoverheid goede keuzes maakt. Geenstatiegeld maakt dat alle plasticflesjes en metalen blikjes zomaarworden weggegooid. De wegbermenliggen er vol mee. Of het klepelen vandiezelfde wegbermen. Ze worden veelte rijk aan voedingsstoffen en dediversiteit van de planten holt erachteruit. Hier zijn de regionaleoverheden verantwoordelijk voor.Gemeenten moeten, naar mijn mening,andere keuzes maken. Dit zijn maareen paar voorbeelden van zakenwaar het m.i. mis gaat en waar weaan moeten werken. Altenatuur blijftnog wel even nodig, denk ik, om erdoor overleg met overheden envoorlichting aan burgers, voor meerbewustwording te zorgen.

Op naar Altenatuurtje 200! ❀

70

Waarnemingenvan april t/m augustus 2015

Doorgegeven aan Rinus Punt

71

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingente noteren!

Met vriendelijke groet,Rinus PuntHoofdstraat 48,4265 HL GenderenTel. 0416-352301 of 06-48638377e-mail: mlpunt@hetnet.nl

72

Veel agrariërs in Europa hebben waarschijnlijk een groot feest gevierdomdat het verfoeide melkquotum is verdwenen. Leven de vrijemarkteconomie van vraag en aanbod. Nederlandse boeren speelden alsechte vrije markt ondernemers in op het loslaten van de melkquota. Demelkproductie steeg en de mestproductie ook. Volgens de Rijksdienst voorOndernemend Nederland: tussen 1 juli 2014 en 1 juli 2015 kwamen er111 duizend koeien en kalfjes bij in Nederland. Vooral een imposanteeindsprint sinds 1 april van 60 duizend koeien in vier maanden valt op.De melkproductie steeg in dezelfde periode met een kleine 10 procent.Maar met de melkproductie steeg nog iets; de mestproductie. In de mestzit fosfaat en een teveel is belastend voor het milieu. Het duurde tot 1 julialvorens het ministerie van Economische Zaken met nieuwe regels kwam;een mestquotum. Elke boer krijgt te maken met een maximum aan teproduceren fosfaat en moet meer mestrechten verwerven of bezitten alshij meer koeien wil gaan houden. Het ministerie zegt altijd heldergeweest te zijn over de komst van nieuwe regels als er een mestoverschotdreigde. Een ander vervelend gevolg is de daling van de melkprijs.Nederlanders drinken steeds minder melk en ook de groei in China valttegen. De 'democratische dictator' Poetin laat onze zuivelproducten zelfsvernietigen als ze via een omweg Rusland bereiken. Eind juli betaaldeFriesland Campina nog maar 28 cent voor een liter melk, enige centenonder de kritische kostprijs. Als dit lang duurt dan overleeft slechtstweederde van de melkveehouders die prijsval, aldus de WageningseUniversiteit. Vooral jonge boeren die flink hebben geïnvesteerd komen inde problemen. In Frankrijk en België blokkeerden boze boerende dewegen uit protest tegen de lage prijzen voor melk en varkensvlees. Ikvraag me af wie nu feitelijk wie voor de gek houdt in deze potpourri vanbelangen in de vrije markteconomie?

Quota en toekomst boerenHerman van Krieken

73

Duurzame vormen van landbouw die midden in de maatschappijstaan, dat is de toekomst, vindt de Brabantse Milieufederatie(BMF). Veel agrariërs voelen zich door banken, toeleveranciers enafnemers gedwongen om het huidige beleid van schaalvergrotingdoor te blijven voeren. Daarnaast focussen gemeenten en anderebeleidsbepalers op het behalen van normen en het voorkomen vanknelpunten; dat zet boeren weg als producent in plaats van alsbelangrijke schakel in de maatschappij. De BMF vindt datverduurzaming en vermaatschappelijking meer centraal moetenstaan. Zij wil een volledige transitie naar een nieuw, duurzaamlandbouwsysteem dat midden in de samenleving staat.

De BMF vindt verder dat landbouw zoveel mogelijk in balans moetzijn met de omgeving en zoveel mogelijk gebruik moet maken vannatuurlijke principes, zoals gesloten kringlopen en diversiteit vanplanten en dieren. De BMF pleit daarom voor agro-ecologischelandbouw.

Verantwoord gebruik van bodem, water en energie staat centraalvoor de BMF. Dat betekent bijvoorbeeld: kringlopen sluiten op een zolaag mogelijk niveau door diervoeder zoveel mogelijk uit de directeomgeving te halen, door dierlijke mest in de directe omgeving tegebruiken om gewassen te bemesten en gewasresten in de directeomgeving hergebruiken als veevoer of compost. Dat betekent ook:streven naar een grote diversiteit van gewassen en rassen in plaats(gemengde teelten) en tijd (gewasrotatie). Goede zorg voor debodem (organische stof) en voor het microklimaat (efficiënt gebruikvan zonlicht en water) is essentieel. In een dergelijk systeem is deCO2-uitstoot in balans met CO2-opname.

74

Verstandige visie van de BMF waarin ik me helemaal kan vinden.We moeten stoppen met nadruk te leggen op kwantiteit enomschakelen naar kwaliteit in het licht van duurzaam produceren.Bulk productie is een doodlopende weg die steeds meer weerstandoproept en boeren nog meer afhankelijk maakt van de banken. Alsboer roep je de financiële problemen over jezelf af, zie de lagemelkprijs en het mestquotum. De nadruk moet meer liggen opbiodiversiteit en duurzaamheid. Akker- en weidevogels moeten zichweer thuis voelen op onze akkers en in onze weilanden. Groene enblauwe diensten moeten deel uitmaken van het boeren bestaan enextra geld opleveren. Boeren moeten een eerlijk loon kunnenverdienen waarbij niet alles gericht is op zoveel mogelijk productieen produceren voor de export ten koste van natuur en milieu.Consequentie is wel dat consumenten een eerlijke prijs betalen voorhun voedsel waar boeren goed van kunnen leven. Alleen met agro-ecologische landbouw en bovengenoemde aandachtspunten is erkans op een in meerdere opzichten gezonde en duurzame toekomstvoor onze agrariërs. ❀

Gebruikte en geciteerde bron;Volkskrant artikel over melkquotum 31 juli 2015 en internet site BMF.

75

Kringloopcentrum AltenaKerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

NIEUWE MEUBELEN?GROTE SCHOONMAAK?

OPRUIMEN?VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdagvan 9 tot 12 uur

het Kringloopcentrumvoor het ophalen van al uw

bruikbare spullen!

BANKJE NODIG?OF EEN LEUKE BLOUSE?

OF SERVIESGOED?OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkelop de hoek van deKerkstraat en deWoudrichemseweg

in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM

afgeven bruikbarewinkel goederen

maandag 13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurdinsdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurwoensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurdonderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurvrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uurzaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 16.00 uur

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen- Educatie & Voorlichting- Recycling

76

Doelstelling van de vereniging:

We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van debiodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg metzoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten enprovincie.

Werkgroepen: Activiteiten:- Beheercommissie - Natuurwandelingen- Fort-educatie - Lezingen- Vogelwerkgroep - Diverse inventarisaties- Milieu en Klimaat - Nachtvlindernacht- Weidevogelbescherming - etc.- DEcAB- Kringloopcentrum Altena

AANMELDINGSKAART

Ja, ik wil ook meehelpen de natuur

in het Land van Heusden en Altena

te beschermen. Noteer mij daarom

als lid / jeugdlid / gezinslid.

Natuurbeschermingsvereniging

ALTENATUUR

p/a. Mw. J. Pollema

Dr. v. Vuurestraat 76

4271 XH Dussen

naam: ______________________

straat: ______________________

postcode: ________ ____

plaats: ______________________

tel: _________________________

e-mail: ______________________

✁