't Altenatuurtje 97

oktober972 0 1 4

'tALTENATUURTJE

AltenatuurNatuurbeschermingsverenigingvoor het Land van Heusden en Altena

2

’t Altenatuurtje34e jaargang nr. 1, oktober 2014.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR:voorzitter:J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034secretaris:J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231penningmeester:M. (Margo) van Beem, Hilsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 0416-351772leden:L. (Len) Bruining Van Gendtstraat 14, 4271 AM Dussen. 0416-392373H. (Herman) van Krieken HilIsestraat 35, 4269 VH Babyloniënbroek. 0416-355155J. (Jeanette) Pollema Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. 0416-391654P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341G. (Goof) van Vliet Molenstraat 28 4285 AB Woudrichem 0183-660782

INTERNET: www.altenatuur.nlFacebook: Facebook.com/altenatuurTwitter: @altenatuur

REDACTIE:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341tevens redactie adres

VORMGEVING EN ILLUSTRATIES:J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 0183-302544

CONTACTADRESSEN:Vogelwerkgroep:A. (Arie) van den Herik Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193Beheercommissie Natuurgebieden:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341

LIDMAATSCHAP:jeugdlid €5,-- per jaar, gezinslidmaatschap €20,- per jaar, lid €12,50 per jaar

ING-bank: NL43 INGB 0002 5930 26 ofRabobank Almkerk: NL67 RABO 0301 5243 19 t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG:Foto Maas bij Andel, door Jan van Haaften.Omslagontwerp door Jan van Haaften.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-statusHet dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

3

1Langs sloten en greppels,

waterkanten en moerassen, als het

maar vochtig is. Daar groeit deze

mooie plant. Met rechtopstaande

stengels. Vaak rood aangelopen.

Statig. Eén meter vijftig hoog. Met de

wortelstokken stevig in de grond laat

deze composiet de bloemen bloeien van

juli tot oktober. Roze. Tweeslachtig.

Een lichte zonnige plaats heeft de

voorkeur. De bladeren staan tegenover

elkaar aan de stengel. Kort gesteeld en

grof gezaagd. Drie- of vijfdelig. Ze smaken

bitter, geen dier lust ze! Ze lijken op die

van cannabis. Dat zie je terug in de naam

Eupatorium cannabium of

Koninginnenkruid.

Jan van Haaften

F L O R A

4

Redactioneel

Het persoonlijk beleven van de natuur,daar is deze keer ook weer heel leukover geschreven. O.a. wordt het land-schap vergeleken met de schilderkunstvan Mondriaan, en hoe je je toch kunt'verkijken'.

De vogelwerkgroep was behoorlijkdruk met weidevogelbescherming engierzwaluwen, wat weer goede resul-taten en mooie foto’s heeft opgele-verd. Hun jaarlijkse 'uitje' was inDrenthe om zo ook eens in een watmeer ontspannen sfeer, kennis temaken met andere natuurgebieden.

Samen met de VMB heeft Altenatuurde zienswijze betreffende verbredingA27 ingediend bij het Ministerie vanInfrastructuur en milieu. Het is vangroot belang om natuur en milieuvroegtijdig onder de aandacht te

5

Redactieadres:

Pia StiermanBruigomstraat 12,4251 EP Werkendam.

E-Mail: [email protected]

brengen en we willen graag alsgesprekspartner aan tafel zitten.

Er is inmiddels een werkgroep opge-richt, welke zich gaat bezig houdenmet de vraag hoe het Land vanHeusden en Altena zich voor detoekomst zo duurzaam mogelijk kangaan ontwikkelen. Hebt u ideeën,aarzel niet en meldt u bij een van decontactpersonen. We doen ook eenoproep aan de lezers, om te reagerenop de vraag: “hoe kan de natuur jehelpen” dit wordt ook een nieuwerubriek in het Altenatuurtje.

Aandacht voor de jongere lezertjes,een overzicht van de komende activi-teiten en nog veel meer kunt u vindenin dit nieuwe nummer.

Iedereen bedankt voor het tot standkomen van dit Altenatuurtje nr. 97

Het volgende nummer staat geplandvoor januari 2015, daarom zou ikgraag de kopij voor 1 december a.s.willen ontvangen en wens u namensAltenatuur veel leesplezier toe.

Pia Stierman.

6 Gedachtenvoedsel

54

26

Onze

luchtacrobaten

Reptielen in het Land vanHeusden en Altena

41

38Verbreding A27, energie ennatuurverrijking mogelijk

28

Voor jou!

6

Vogels kijken,

vogels luisteren

7

In dit nummer:

• Flora 1

• Redactioneel 2

• Inhoud 4

• Van de voorzitter 6

• Vogels kijken, vogels luisteren 12

• Duurzaamheid, het zal mijn tijd wel uitduren! 16

• Weidevogelbescherming voorjaar 2014 20

• Hoe de natuur je kan helpen 23

• Onze luchtacrobaten 26

• Voor jou! (jeugdrubriek over paddenstoelen) 28

• De middenpagina's met:

pag. 1,2,3 Programma najaar 2014

pag. 3&4 Werkochtenden beheercommissie

• Vogelwerkgroep bezocht Drentse Aa 33

• Verbreding A27, energie en natuurverrijking mogelijk 38

• Reptielen in het Land van Heusden en Altena 41

• Argusvlinder 48

• Een vrijdag in de tuin 50

• Gedachtenvoedsel 54

• Waarnemingen van april t/m september 2014 57

• Uitbreiding Kringloop Altena 60

• Puzzel 64

97 oktober2014

8

Als je in Amsterdam naar de dierentuin gaat,dan ga je naar Artis. Letterlijk betekent devolledige naam: De natuur is de leermeesteresvan de kunsten. De populaire naam betekentdus slechts ‘van de kunsten’. Zo gaat dat metnamen: de Amsterdamse Zoo had ook gewoon‘Natura’ kunnen heten of ‘Magistra’ maarpopularisering leidt meestal tot verkorting. Zoheet de dierentuin in Rhenen voluit OuwehandsDierenpark (naar de oprichter C.W. Ouwehand)maar schoolreisjes gaan gewoon naar‘Ouwehands’. Meestal hebben we aan 1 woordgenoeg. Niet altijd: zo kwam onze dochterRozanne toen ze in de onderbouw van debasisschool zat, eens thuis met de mededelingdat ze morgen op schoolreis zou gaan naarTweedehands dierenpark.....

Met de naam Natura artis magistra wilden deoprichters van de dierentuin aangeven dat ervoor de kunsten geen mooier voorbeeld is dande schoonheid van de natuur. Jarenlang heeftdit ook zo gewerkt. Schilders en beeldhouwersdeden hun uiterste best om de werkelijkheid zonatuurgetrouw mogelijk weer te geven. Denkaan de portretten van Vermeer en Rembrandten aan de beelden van Bernini. In denegentiende eeuw raakte het streven naarperfectionering van de weergave van deschoonheid van de werkelijkheid wat meer op

Van de voorzitterJaap van Diggelen

‘Natura artis magistra’.Dat is de volledigenaam van de in 1838in Amsterdamgeopende dierentuin.De Amsterdammersvonden deze naamkennelijk veel te langen ze maakten er alsnel kortweg ‘artis’ van.

9

de achtergrond. Indrukken, gevoelens enstemmingen werden bepalend in deschilderkunst, muziek en andere kunstuitingen.Het uitgangspunt om in de kunst op een ofandere wijze de werkelijkheid te verbeeldenging uiteindelijk geheel verloren toen deabstracte kunst werd geboren. Sommigekunstenaars maakten de ontwikkeling van hetverbeelden van de schoonheid van denatuurlijke werkelijkheid in de kunst naar hettotaal abstracte door gedurende hun eigenleven. Dit geldt bijvoorbeeld voor deNederlandse schilder Piet Mondriaan(1872-1944). Mondriaan begon ooit als land-schapsschilder, wellicht ook om den brode, maar“gedurende de Eerste Wereldoorlog begonnende landschappen die hij schilderde, te ontbindenin een reeks mathematische tekens waaruit allediepte was verdwenen” (Zuffi, 2004). Deultieme abstractie bereikte hij in zijnvoorstellingsloze schilderijen met zwarte lijnenen primaire kleurvlakken. Dit werk maakte hemwereldberoemd en bekend bij het grotepubliek.Zelf zegt hij over deze ontwikkeling in 1914:

“Ik construeer op een plat vlak lijnen enkleurcombinaties met 't doel algemeeneschoonheid zoo bewust mogelijk uit te beelden.[...] ik wil de waarheid zoo dicht mogelijkbenaderen en daarom alles abstraheeren tot ikkom tot het fundament [...] der dingen. [...] Ikvermeen dat 't mogelijk is door horizontale enverticale lijnen, geconstrueerd bewust maar nietberekenend [...] zoonodig aangevuld doorandere richtingslijnen of gebogen lijnen,desnoods, te komen is tot een kunstwerk evensterk als waar”.

Piet Mondriaan

10

En in 1916:

In 1940 week Mondriaan uit naar New Yorkwaar hij als 70 jarige nog een come-backmaakte. In zijn laatste schilderijen zijn de zwartelijnen verdwenen en vervangen door reeksenkleine gekleurde vlakjes die zelf als het warede lijnen vormen. Het meest bekende schilderij indeze stijl is tevens het laatste wat hij heeftgemaakt: Victory Boogie Woogie. Dit schilderijmaakte hij tussen 1942 en 1944, hij werkteeraan tot zijn overlijden. In 1997 werd VictoryBoogie Woogie aangekocht door de Neder-landse staat (door een donatie van deNederlandse bank) voor het astronomischebedrag van 82 miljoen gulden en sindsdien ishet te bezichtigen in het Gemeentemuseum DenHaag. De aankoop was aanleiding tot veelrumoer en controverse. Velen vonden het eenabsurde geldverspilling: wat kleurvlakjesgerangschikt in een ruitvorm, dat kan een kindook. Spottend werd gesproken over HetTestbeeld van de koningin (als verpersoonlijkingvan moedertje Staat). Scherp gezien wantinderdaad doet het kunstwerk denken aan hettestbeeld van TV (bestaat dat nog?). Anderendaarentegen noemden het de Nachtwacht vande 20e eeuw.

Waarom ik uitwijd over Mondriaan in hetAltenatuurtje? Omdat ik overal om me heen deabstractie die Mondriaan als meest zuivere kijkop de natuur zag, zie verschijnen in het

"Men moet de natuurlijke verschijningveranderen, om de natuur meer zuiver te doenzien".

11

landschapsbeeld. Uiteraard gaven kaarten enmeer recent luchtfoto's, altijd al een lijnenspelvan percelen ingekaderd in sloten en anderewaterlopen te zien, met daartussen de groeningekleurde vlakken van bos en weide, de wittevlakken (op kaarten dan) van akkers en dezachtroze vlekken van heideterreinen. Kijkbijvoorbeeld maar eens op oude stafkaartenvan voor 1900. Sinds het midden van de vorigeeeuw werden de lijnen rechter (herverkaveling,kanalen, wegen), de vlakken groter eneentoniger (schaalvergroting) en de grilligbegrensde zogeheten ‘woeste gronden’ kleiner.Het adagium van Artis lijkt inmiddels te zijnomgedraaid: niet langer is de natuur deleermeesteres van de kunsten. De kunst vanMondriaan is de leermeesteres van de natuurgeworden. Wij zullen de natuur wel eens leren!Om binnen de perken te blijven en allesbehalve haar gang te gaan. We tellen enmeten om te bepalen hoeveel stuks we van allelevende have tolereren. Meer dan ooit is degeest van Mondriaan vaardig geworden overde groene ruimte, over ons openbaar groen enniet in de laatste plaats over onze tuinen. Aleerder werd in dit blad geschreven over deverschikking van de moderne tuin van steen enbeton, waar plukjes groen een plaatstoegewezen worden in vazen en bakken.

Toppunt van mijn ergernis is een ontwikkelingvan de laatste jaren waarbij de beheerders vanopenbaar groen geholpen worden in hunmaaibeheer. Steeds meer zie ik dat bewoners inhet buitengebied bermen en dijktaluds over veletientallen meters, aansluitend aan hun tuinen,

12

aan een gazonbeheer onderwerpen. Ik kanalleen raden naar de achterliggende motieven:goedbedoelde netheid? Laten zien aan DeGemeente of Het Waterschap hoe het zoubehoren te zijn? Het doet pijn aan m’n ogen envertwijfeld vraag ik me af of we nog wel eensiemand bereiken met onze idealen van bloemenin bermen en behoud van biodiversiteit.

Eén maal in de twee weken of zelfs wekelijksbermen en dijken maaien voert de rechte lijnvan Mondriaan door in alle dimensies: was dezeaanvankelijk beperkt tot het tweedimensionale(vlak) van de aarde, nu is de variatie in hoogteook voorgoed aan banden gelegd. Degazonmaaiers garanderen nu ook de rechte lijnin de derde (ruimtelijke) dimensie. Het kubismedoet haar intrede in het groenbeheer, wat zieter allemaal toch keurig uit! Het zal toch nietgebeuren dat ook maar 1 bloem zijn kop bovenhet maaiveld uitsteekt. Twee jaar geledengebruikte Johan Koekkoek in Altenatuurtje nr 91een prachtig beeld voor hoe het zou moetenzijn: natuur heeft een rafelrand. Waterlopenslingeren, bos gaat via een zoomvegetatie overin grasland, de natuur kent weinig rechte lijnen.De laatste rafelrand, de hoogte verschillen vande individuele planten in een mooiebermvegetatie, wordt met deze gazonterreurde nek omgedraaid.

Waar gaat dit allemaal heen? Voor mijn huisligt het kunstgrasveld van de vv. Almkerk.Uiterst efficiënt, zowel financieel als functioneel.Geheel gevrijwaard van medegebruik doorderden: de Grote lijster trekt er geen piertjesmeer zoals voorheen. De mens zit vreemd in

13

elkaar: we koesteren het leven maar vaak zienwe het als bedreiging. Wat een geruststellingals we deze bedreiging om zeep kunnen helpen:doodspuiten of gewoon door kunst vervangen.Gaan onze bermen en dijktaluds ook ooit nogeens kunstgras worden?

Mondriaan zou zich vandaag voor zijn meestabstracte schilderijen kunnen laten inspirerendoor luchtfotos van de Flevopolders. Kunst vanabstracte schoonheid. Zijn kunst, in lijn, kleur envlak. Enkele jaren terug bezocht ik met mijn toen89-jarige moeder een oom van mij die al in denegentig was. Hij sleet zijn dagen in eenverzorgingstehuis in het Friese Wommels en hetleven had hem niet veel meer te bieden. Mijnmoeder die, hoewel motorisch wat beperkt doorspier- en rugpijnen, een hele reis vanuit hetBrabantse had doorstaan, hield helder enlevendig het gesprek gaande. Nou ja gesprek,het was meer een monoloog doorspekt met eenspervuur van vragen waarvan de antwoordenvoornamelijk door haarzelf werden ingevuld.Op een gegeven moment roemde ze deprachtige bloeiende planten die in devensterbank stonden. "Hwat in moaije plantenhast do der stean"! Waarop oom Andries, wantzo heette hij, zijn stilzwijgen onderbrak en inafschuw uitriep: "allegearre keunst"!

Hoed u voor de natuur van bedrieglijkeschoonheid: allemaal kunst. ❀

14

Na een verrekijker volgde een teles-coop, zodat de voor het blote oogverborgen vogelpracht nog intenserop het netvlies terecht kon komen.Schitterend! Dat een doodgewonewilde eend al zo mooi kan zijn wan-neer je hem van dichtbij kunt bekijken.Bijkomend voordeel van de telescoopis dat een vogel zich door de groteafstand onbespied waant en dus

rustig doorgaat met wat hij aan hetdoen is. Zo is ook het natuurlijkegedrag van de vogels goed tevolgen. De buizerd gaat vrolijk doormet het uit elkaar trekken van eenmuisje, alhoewel hij al snel wordt lastiggevallen door brutale kraaien diegraag een graantje meepikken. Iederdoet waar hij goed in is en niemandstoort zich aan mij.

Sinds een paar jaar kijk ik naar vogels.De hobby ontstond vanuit het vrijwilligerswerk bij deweidevogelbescherming.Met een verrekijker aan de rand van een wei of akkeronbeschaamd gluren naar alles met veren en metname naar de te beschermen weidevogels. Alles voorde goede zaak natuurlijk, maar los van het feit dat jemet een geldig alibi lekker ergens met een verrekijkerrond kan struinen, smaakte het vogels kijken naar meer.

Vogels kijken, vogels luisterenLinda van Zwet

15

Alle voordelen van een fijne kijker tenspijt, blijkt toch nog veel van de vogelsme te ontgaan. Zodra de bomen in hetblad staan, het gras hoog gegroeid isen de rietkragen dicht zijn, ben iknergens met mijn oogversterkers.

Vogelkenmerken die bovendienhelemaal niet met kijker en telescoopte vangen zijn, zijn vogelgeluiden.Door de jaren heen merkte ik datdeze extra dimensie een behoorlijkemeerwaarde heeft voor het kijkennaar vogels. Vogelsmaken bij tijden veelgeluid. Vaak is hetdoel van al hetgezang, gekwetter,gekwaak en gegakhet duidelijk makenvan het hebben vaneen territorium. Maarer zijn ook andereredenen om geluid temaken voor eenvogel. Het alarmerenvan elkaar bijdreigend gevaar isbijvoorbeeld eengoede reden om de snavel open tetrekken. Als weidevogelbeschermersweten wij daar alles van. Er hoeftmaar een roofvogel in de buurt vanlegsels te komen en een kakofonie vanroepende grutto’s barst los. In de tuinhoor ik altijd precies in welke hoekonze kat loopt dankzij de voort-durende alarmroep van het winter-koninkje.

Andere geluiden die uit de snaveltjeskomen zijn contactgeluidjes. Vooralouders met jongen zijn heel gevoeligvoor elkaars stem en geluiden. Dekievit die zijn eigen jongen naargunstige en veilige plekjes loodst, depiepende meesjes in de nestkast diede ouders steeds maar weer op enneer laten vliegen en zelfs onskippenhennetje die haar kuikens vanalles lijkt te vertellen met diversegeluidjes. ‘Toktoktoktok bij hetscharrelen naar iets lekkers in het

gras, een schel‘Skriiieee’ wanneer ereen kat passeert, eenzacht ‘Pppkrrruuu’ bijbewegingen van onsterwijl moeder enkroost zitten te rusten.

Er is dus niet pervogelsoort maar ééngeluid, want eenalarmroep is andersdan eencontactroepje enweer heel anders danterritoriumgezang.

Het herkennen van vogelgeluiden maglastig lijken, in werkelijkheid is het nogveel moeilijker! Veel vogelgeluidenlijken op elkaar en als ik denk eenbepaalde vogelzang in de oren tehebben, dan blijkt het om een heelandere vogel te gaan die de geluidendoodleuk zit te imiteren.Neem bijvoorbeeld de spreeuwen dieieder jaar trouw onder ons dak zittente broeden. Het gerommel bij ons

ik weetnergensvan!

16

slaapkamerraam verraadt hunaanwezigheid en als het drukkegeklets en gekwebbel weer klinkt, danis het duidelijk dat man en vrouwspreeuw terug zijn. Verrassend is hetwanneer er behalve een spreeuw ookeen scholekster vanuit het holletjeonder het dak roept. Als er dan ooknog een wat miezerig klinkendebuizerd op de dakgoot lijkt te zitten,is het ‘s morgens vroeg toch apartwakker worden!

Maar ook de vogel-geluiden die opelkaar lijken zijnverraderlijk. Dit jaarhad ik het idee deschaterende lach vande dodaars redelijkin de oren te hebben.Tijdens de excursievan de weidevogel-groep naar deZouweboezemhoorden we dezeroep heel duidelijk,doch iets minder fel.Gelukkig hadden weBas Verhoeven bij ons, wantvogelkenners om mij heen en ook ikhadden het op een dodaars gehou-den, ware het niet dat Bas uitlegdedat het hier om de roep van hetvrouwtje van de koekoek ging. Jemoet het maar weten. Het aardige isdat ik het geluid nog een paar maalterug heb gehoord, onder andere inde Kornse Boezem. Vanuit de enebomengroep hoorde ik een koekoek

roepen en in een ander bosje koe-koekte een tweede. Het ging er felaan toe, de heren waren duidelijk aanhet strijden, waarbij het "koekoek”zeer frequent klonk en af en toe zelfsoversloeg van heftigheid! Het koe-koeken ging maar door totdat…deroep van ‘de dodaars’, dus vrouwtjekoekoek klonk. Hierop waren beidekoekoekmannen een tijdje sprakeloos,waarna het gekoekoek opnieuwbegon.

Toch zit de moeilijk-heid van het luisterenen kijken naar vogelsvaak in mijzelf en hetenthousiasme om een,liefst bijzondere,waarneming te delenmet anderen in mijnomgeving. Tuur iknaar een wittegestalte in de verte,dan maak ik van eenknobbelzwaan graageen grote zilver-reiger. En op tochtenwaarbij we een

visarend zouden kunnen tegenkomen,projecteer ik deze zonder problemenop een aalscholver die rustig in eendode boom zit. Ik heb zelfs weleensiemand een paaltje of dood stukjehout door de telescoop laten bekijken,omdat ik er een roofvogel in dacht tezien en maar niet kon verzinnen welkehet was.

Maar het bedrog gaat nog verder.

17

Tijdens het inventariseren van deweidevogellegsels dit jaar, stond ik bijeen akkerrand waar het erg druk wasmet vogels: meneer fazant, gelekwikstaarten en nog meer klein spulzag ik gaan. Bovendien hoorde ik hetbekende geluid van kwartels in destrook, het waren verschillendeexemplaren. Ik sloop dichterbij derand en ineens zag ik iets omhoogspringen: de kwartel! En nog een, ennog een paar een eindje verder! Zefladderden allemaalverderop de strookin. Ook mevrouwfazant was verstoordgeraakt door decommotie en vloogeen slootje over.Enthousiast deelde ikmijn waarneminglater met de andereleden van onsweidevogelgroepje,ik had verschillendekwartels op zienvliegen! Fantastisch!Heel flauw vond ikde frons van Hermandan ook, hij had zo zijn twijfels. Aljaren hoort Herman op akkers envelden rond zijn huis kwartels, zehadden zich echter nog nooit latenzien. Ik begon zelf ook te twijfelen,maar ja, ik had de kwartels echtgezien. We spraken erover verder enuiteindelijk kwamen we erachter hoehet zat. Aangezien zowel meneer alsmevrouw fazant zich dicht bij degroep op kwartels gelijkende vogels

bevond, had ik natuurlijk geenkwartels gezien, maar een voltalligefamilie fazant! Dan de geluiden vanverschillende goed verscholen kwartelsin de akkerrand erbij en mijnverwarring was compleet. De geluidenvan kwartels bij het beeld van jongefazanten. Niets is wat het lijkt.

Het blijft een leuke bezigheid, speurennaar vogels. Multimediaal en allezintuigen prikkelend past het ook

prima in deze tijd,waarin de natuur eengrotere rol lijkt tekrijgen en zelfs eenbeetje hip wordt.Websites en -blogs,columns en artikelenin kranten, ze gaanregelmatig over denatuur. De film ‘Denieuwe wildernis’werd enorm goedbezocht. Grotesuccessen en kleinewaarnemingen komenvia Vroege Vogels,Bigbroeders en

Baardmannetjes de huiskamers binnen.Natuurbeleving vanuit de luie stoel.En dan weer gauw naar buiten wat mijbetreft om met eigen ogen en orenwaar te nemen en me af en toe telaten foppen. ❀

18

Duurzaamheid?Johan Koekkoek

Het zal mijn tijd wel duren!

zaamheid - duurzaamheid - duurzaam

heid - duurzaamheid - duurzaamheid

- duurzaam-


- duurzaamheid - duur-zaamheid - duu

rzaamheid -

duurzaamheid - duurzaamheid - duurz

aamheid - duurzaamheid - duurzaamh

eid - duur-


-heid - duurzaamheid - duurzaamheid

- duurzaam-


- duurzaamheid - duurzaamheid - duu

rzaamheid -



eid - duur-



- duurzaam-



rzaamheid -



eid - duur-



- duurzaam-



rzaamheid -



eid - duur-



- duur

Energie

Natuur

Landbouw

Draagkracht

Werken

Een peilingDe Natuur-en Milieuvereniging Hank/Dussen en Altenatuur willen samen dediscussie rond duurzaamheid oppakken om de realisatie van enkele concretedoelen dichterbij te brengen.In de eerste bijeenkomst van de in het leven geroepen werkgroep is een scalavan mogelijkheden de revue gepasseerd.Landbouw met z’n vele streekproducten biedt mogelijkheden om concreet aande slag te gaan. Maar ook het item ‘werken’ willen we beslist niet uit het oogverliezen. Waar we het in dit stadium over eens werden is dat energie toch weleen heel centrale rol vervult in ons dagelijks bestaan. En dat we onze leden toch

wel eens een uitspraak zouden willen ontlokken hoezij tegen ‘windenergie’ aankijken. Het werd inde werkgroep best even fel toen dewindmolens de revue passeerden. Fossielebrandstoffen raken op en vervuilen. Vanonze leden weten we eigenlijk helemaalniet hoe ze hier tegen aan kijken. Van‘windmolens’ weten we dat daar demeningen zeer over verschillen. Webesloten onze leden naar hun mening tevragen. Hoe willen zij de energievoor-ziening in onze regio over vijf jaar ingericht

zien? Met of zonder ‘eigen’ windmolens?

19

De feiten- Totale oppervlakte Altena/Biesbosch inclusief water 20.000 ha.- Akkers 9.000 ha, veeteelt 5.000 ha.- Aantal inwoners 55.000, aantal adressen 25.000.- Elektriciteit: per adres 3.500 kilowattuur (kWh) = 3,5 megaWatt (mW);- Gasverbruik 1.600 kubieke meter, omgezet in kWh = 5.000 kWh = 5 mW.- Totaal energiegebruik per adres 8,5 mW.- Totaal energiegebruik Altena/Biesbosch particulieren: 200.000 mW.- Totaal energiegebruik bedrijven en openbare gebouwen 400.000 mW.- Totaal Altena/Biesbosch: 600.000 mW per jaar.

(Gegevens komen van CBS en Ilent.nl. Berekeningen schattingen voor Altena/Biesbosch heeft de werkgroep zelf gemaakt.)

Rond het jaar 2000 was de opvatting van de gemeenten in Altena/Biesboschdat fossiele energie uit steenkool, gas en olie vervangen moest worden door: 1biomassa, 2 zon en 3 wind.

1. Biomassa.De discussie over de inzet van biomassa heeft in 2014 het stadium bereikt datwe alleen energie uit biomassawillen benutten als dat niet tenkoste gaat van devoedselvoorziening en dat ergeen tropische natuurbossenvoor gerooid mogen worden.Energie uit biomassa is in onsland acceptabel als het eenbijdrage levert aan debevordering van debiodiversiteit. Een schatting isdat er nu 100 adressenverwarmen op hout (bio pellets). Dat is 500 mW. In Altena/Biesbosch zalmaximaal 1.000 ha beschikbaar zijn of komen voor energieoogst. Dit kan24.000 mW op leveren. In het licht van 600.000 mW is dit 4%.

2. ZonHet plaatsen van zonnepanelen (PV) (elektriciteit) is aan de gang. Een schattingis dat er nu 200 adressen PV op hun dak hebben. Dat is 700 mW. Als dat dekomende jaren uitbreidt naar 1.000 woningen is dat 3.500 mW

Aan het werk voor de houtkachel op Fort Giessen

20

Als alle boerderijen, 500 stuks,met een geschikt dak 1.000 m2PV-panelen plaatsen komt er70.000 mW beschikbaar. PV-panelen op bedrijfs- enopenbare gebouwen met eenoppervlakte van 100.000 m2levert nog eens 14.000 mW op.Totaal zou zon dan zorgen voor87.500 mW .In het licht van 600.000 mW isdat 15%.

Het aantal zonnecollectoren (warm water) is waarschijnlijk nog niet hoog inAltena/Biesbosch. Het kan voor verwarming een vervanger van gas zijn.

3. WindDe discussie omtrent windenergie is draaiende. Met name de landelijke Natuuren Milieu organisatie, die ook partner is van het nieuwe landelijkeenergieakkoord, zegt dat ‘wind’ van land noodzakelijk is om aan de gesteldeklimaatdoelen van Nederland/Europa te voldoen. Er zijn dan tweemogelijkheden: 1. Eén van de grote energiemaatschappijen plaatst molens

en steekt winst in de zak van de aandeelhouders.2. Met aandelen van bewoners en ondernemers uit Altena/Biesbosch worden windmolens gefinancierd. We noemendit ‘eigen wind’.

Als wij voor middelhoge windmolens kiezen (ashoogte 70 m, zoals bij Waalwijk)dan leveren deze per stuk in onze regio 5.500 mW. Indien we op of nabij de 3industrieterreinen (Werkendam, Giessen en Veen) er 10 zouden plaatsen danleveren zij 55.000 mW op. In het licht van 600.000 mW is dat 9%.

4. Energiebesparing1. Verbetering van de zogenaamde schil van het huis.2. Installaties en apparaten up to date brengen.3. Bewust energiegedrag.

Deze 3 items staan te boek voor 'beginners' tussen 30 – 40% van het huidigeenergiegebruik. Hier is dus een flinke slag te slaan. Voor Altena/Biesboschweten we niet precies hoeveel mensen al maatregelen hebben getroffen.Daarom is het lastig om aan te geven hoeveel winst er nog te boeken is. Maarhet gaat wel om een hoeveelheid energie die tussen 180.000 en 240 000 mW

Zonnepanelen (elektriciteit) en zonnecollectoren(warm water) op Fort Giessen

21

ligt, als er niemand maatregelen getroffen zou hebben.Dit is in het licht van 600.000 30 – 40%.

Het te kortAls we alle zeilen bijzetten zouden we met de goede wil en met de techniek vannu dus in 2/3 deel van onze energiebehoefte regionaal kunnen voorzien.Voor het overblijvende 1/3 deel zijn we aangewezen op bronnen buiten deregio. We zullen dus misschien ook aandelen moeten verwerven in windmolensop zee.

Tot slotHet snelst te realiseren zijn de PV-panelen op eigen dak. Ook het aantal cv-installaties op biopellets kan vrij snel toenemen. Het proces om op daken vanopenbaren gebouwen PV-panelen te plaatsen is net begonnen. Maar om eensnelle slag te maken lijkt ‘eigen wind’ onvermijdelijk.

De werkgroep wil erg graag weten hoe onze leden denken over de aanpakvan de energievoorziening.We vinden het van belang om te weten welke maatregelen jouw voorkeurhebben.

Meld je keuze aan een van de leden van de werkgroep:➤ Bert van Seters [email protected] 06-20452481➤ Goof van Vliet [email protected] 06-42567844➤ Margo van Beem [email protected] 06-55772591➤ Johan Koekkoek [email protected] 06-47044723 ❀

Maak een keuze en geef dat alsjeblieft door per emailof telefoon voor 15 december 2014 aan één van deleden van de werkgroep.A. Ik maak me geen zorgen, het duurt mijn tijd weluit.

B. Stimuleer alle maatregelen van duurzameenergie (biomassa, zon en 'eigen wind' enbesparingen).

C. Alles mag, als het maar geen windmolens zijn.D. Wel windmolens maar dan ‘eigen wind’.E. Andere mening: ………………

22

Warm en droog voorjaarDoor het warme en droge voorjaar waren de kieviten erdit jaar vroeg bij. Op 13 maart al werd het eerstekievitsnest gevonden, vorig jaar was dat pas op 1 april.Ook het eerste wulpennest werd op 14 april vroeggevonden en een dag later was het prijs met de vondstvan het eerste gruttonest. De boeren gingen al vroeg hunpercelen bewerken en het was hard werken om deboeren voor te blijven. De vondst van het aantal kievits-nesten is dit jaar fors toegenomen. Dat is mede te dan-ken aan de inzet van de loopgroep rondom Genderendie onder leiding van Anja Popelier van het BrabantsLandschap een doorstart heeft gemaakt. Ook de loop-groep Babyloniënbroek heeft meer percelen voor haarrekening genomen omdat de groep uitgebreid is tot achtdames.

Grutto’s, wulpen en tureluursVeel grutto’s en tureluurs zijn dit voorjaar niet totbroeden gekomen, een gegeven dat voor heelNederland geldt. Ook het aantal gevonden legsels vanscholeksters was minder, maar de populatie wulpen inde collectieve weilanden is juist verdubbeld.

Collectief weidevogelbeheerIn 2010 werd er in samenwerking met een aantalboeren voor een periode van zes jaar zogenaamdcollectief weidevogelbeheer afgesloten in de driekerngebieden in het Land van Heusden en Altena. Ditwas het vierde jaar. In alle rust kunnen de weidevogelser hun nest uitbroeden en ook de kuikens vinden in hetgras voldoende bescherming tijdens hun eerste,kwetsbare levensfase omdat de boeren pas op 1 junimet maaien mogen beginnen.

Weidevogelbescherming voorjaar 2014Len Bruining

Dit voorjaar waai-de er een nieuwewind door de wei-devogelgroep diemet 11 nieuwevrijwilligers uitge-breid is tot eengroep van 56dames en heren.De nieuwelingenvolgden allemaalde introductiecur-sus, die als zeerleerzaam ervarenwerd. Na afloopvan het seizoenkeken ze voldaanen tevreden terugop de inspannin-gen die ze gele-verd hadden. Eris een nieuwewereld voor zeopen gegaan.

23

Alarmtellingen kritische soortenAlarmtellingen zijn bedoeld om een inschatting van hetaantal broedgevallen te maken van grutto’s, wulpen entureluurs in de weilanden die onder het collectievebeheer vallen. Onder leiding van Anja Popelier vondener in de maanden mei en juni drie tellingen plaats. In deweilanden vlogen de oudervogels luid alarmerend alsspichten op ons af. Een teken dat ze nog op eierenbroeden of al jongen hebben. Het was zeker in de

derde ronde hard werken omdat het gras er kniehoogbijstond, maar de gezelligheid voerde de boventoon.De komende winter worden de resultaten besproken metveldcoördinator Meeuwis Millenaar.

Akkervogels:De zang van veldleeuweriken, graspiepers en gelekwikstaarten werd de laatste jaren steeds vakergehoord. Mooi is dat er dit voorjaar nu ook veel nestjesvan deze kleine vogeltjes gevonden zijn, vooral in deweilanden die onder het collectief gebied vallen. Er zijnzelfs nestjes gevonden van twee paartjes roodborst-tapuiten en van een patrijzenpaar met maar liefst negeneieren die allemaal uitgekomen zijn.

Soms was een spectaculaire redding nodig!

eerste ei patrijs

24

Sociale MediaDe werkgroep is dit seizoen met een informatieve eneducatieve facebookpagina begonnen die steedsmeer gewaardeerd werd, het bezoekers groeidegestaag. Zoek op Facebook naar: ‘WeidevogelgroepAltena’

ExcursieDe excursie op zaterdag 24 mei door de ZouweBoezem bij Meerkerk was een groot succes. 25 deel-nemers genoten van de schoonheid van het natuur-gebied en wisselden ondertussen hun ervaringen uit.

Boerenerfdag op 23 augustusOok dit jaar stond Altenatuur weer met een stand op deBoerenerfdag die dit jaar in Genderen plaatsvond bijaardbeienkweker De Ruiter. De werkgroep wil de jeugdmeer betrekken bij ons vrijwilligerswerk. Tijdens deBoerenerfdag werd hier volop aandacht aan besteed.

Leuke links:• www.weidevogels.nu• www.brabantslandschap.nl• www.redderijkewiede.nl• www.landschapsbeheer.nl• www.vogelbescherming.nl• www.werkgroepgrauwekiekendief.nl ❀

25

Soms vragen mensen me waarom ik aannatuurbescherming doe. Er zijn zo veel mensendie zich totaal niet voor de natuur en hetmilieu lijken te interesseren dat het wel eensvechten tegen de bierkaai lijkt. Tuinen wordendicht gestraat, bomen gekapt, insecten envogels verjaagd omdat ze overlast geven. Ikdoe het omdat een rijke natuur mij directplezier geeft door haar schoonheid en omdatik het idee heb dat de mens zonder natuurniet kan leven, ze is er een onderdeeltje van.Er is maar één Aarde en die heb je als menste respecteren. Ruimtereizigers als WubboOckels beseften ‘boven’ pas hoe ongelofelijkklein en kwetsbaar ons bolletje eigenlijk is. Denatuur is een groot en ingewikkeld systeem.Natuurbehoud vraagt daarom ook een groot-schalige aanpak. Ik geloof echter ook datvele kleine beetjes één groot resultaat kunnengeven. Www.tuinreservaten.nl is er een mooivoorbeeld van. De Aarde interesseert hettrouwens niks wat wij uitspoken. Als de menser niet meer is zal de natuur weer opbloeienhoe het dan het beste uitkomt. Natuurbehouddoen we dus voor onszelf. De natuur kan jehelpen doordat je er van eet, doordat zijschaduw geeft of warmte, helder drinkwater,plezier, rust, of schoonheid.

Hoe de natuur je kan helpenGoof van Vliet nieuwe

rubriek !!!

26

De natuur verdedigt een handje meeHet eerste verhaal gaat over het nut van denatuur voor de militaire verdediging. Altenatuurzetelt in het Fort Giessen, vandaar. Het fort isonderdeel van de Nieuwe Hollandse waterlinieen daarvan is het water de grote helper tegenvijandelijke aanvallen op Holland. Militairenhebben diep ingegrepen in het landschap voorhet maken van deze Waterlinie. Versterkingenzijn opgeworpen, grachten en watergangenzijn gegraven.Op veel forten kan men zien dat natuurlijkebeplanting de forten moeilijk toegankelijkmaakt. Dit gebeurde niet alleen bij de NieuweHollandse waterlinie maar ook bij de Stellingrond Amsterdam. Meidoornstruiken fungeren alseen natuurlijke prikkeldraadversperring.Wilgen versterken de beschoeiing. Knotwilgenontnemen het zicht op wat er precies bij dewallen gebeurt. Iepen en Populieren ontnemenhet zicht op het achterland en zoudenbovendien de kruitrook uit geschutsplaatsenmaskeren. Weer andere soorten begroeiing

Vandaar een nieuwe rubriek in hetAltenatuurtje: 'Hoe de natuur je kan helpen'.

Het zou leuk zijn als de rubriek gevuldgaat worden door bijdragen van ledenvan Altenatuur, van jou dus. Reacties enbijdragen kunnen naar Goof van Vliet,[email protected].

27

camoufleren de fortgebouwen in het landschap.Op en om het fort stonden ook altijd bomen.Die konden in oorlogstijd gekapt worden om zote voorzien in de behoefte aan - brand - hout.Kippen en vee werden binnengebracht om tevoorzien in vlees. Het regenwater werdopgevangen in een enorme waterkelders onderde fortgebouwen voor goed drinkwater. Er wasgenoeg ruimte om moestuinen aan te leggen.De soldaten konden het zo wel een tijdje vol-houden. In de grotere vestingen als Woudri-chem waren om die reden ook altijd enkeleboerderijen aanwezig voor de voedselvoor-ziening. Zo speelden natuurlijke hulpbronneneen belangrijke rol in de verdedigingsgordelvan Holland. Nu zijn het natuurlijke pareltjes inhet landschap. Als Altenatuur zijn we er trots open zullen we het in de oude traditie ooknatuurlijk rijk proberen te houden. Op het FortGiessen helpen de schapen ons met maaien vande steile wallen. ❀

28

Onze luchtacrobatenRinus Punt

kastjes verwijderen. Maar geweldigals we daar als vogelwerkgroepieder jaar gaan posten en tellen. Zevliegen daar met zo’n snelheid laagtussen de huizen en over de straatmet hun karakteristiek gierendgeluid. Prachtig. En dan de snelheidwaarmee ze hun nest(kast) binnen

vliegen. Het is echt genieten zo’navond.Fijn om zo met elkaar en debewoners bezig te zijn voor devogels die het maar druk hebben om

Dit was echt mijn laatsteGIERZWALUW, hierna heb ik ergeen een meer gezien.Maar het was weer een bewogengierzwaluwjaar. Problemen met dewoningbouwvereniging i.v.m. klachtenvan bewoners die sinds de renovatiehun zwaluwen missen. Gelukkig is ditin goed overleg opgelost. Er hangennu kastjes in Rijswijk en Woudrichemwaar huizen gerenoveerd zijn.Er werd wel gevlogen in Rijswijkrondom de huizen. Er hangtnestmateriaal uit de kastjes. Maar ikdenk dit jaar nog geen zwaluwen. Demussen zijn ook gelukkig met dezekastjes. De woningnood is niet alleenbij de gierzwaluwen.De Van Gendtstraat in Dussen. Zegmaar Len haar project blijft hetsuccesvolst. Jammer dat daar nogsteeds mensen wonen die denestplaatsen dichtmaken en de

De eerste zag ik op 1 mei boven Genderen.De laatste boven Dussen op 14 augustus.We hadden de tuin van Len onder handen genomen en zatenrustig aan een bak koffie. Als vogelaar zie je zulk soort dingen.Len zeg ik (Hanneke was er ook) daar vliegt er nog een. Inplaats er van te genieten was haar eerste reactie, die moet ik opwaarneming zetten. Ik zeg nog tegen haar geniet er nu van. Bijjullie gaat je hand automatisch naar je Samsung Galaxy, Huaweiof simpel gezegd mobieltje om iets door te geven. Eerst genieten.De rest komt later.

29

hun jongen groot te brengen.Ongeveer 3 maanden hebben zehier om het hele gebeuren vanparen/eileg/broeden/jongengrootbrengen en dan gaan ze weer.Dit jaar in de Van Gendtstraat 42nesten gierzwaluwen plus 2huiszwaluwen.Genderen. Het blijft uniek rondom dewoning van Cor Boer in deSusterenhof met 7 bezette kastendeze zwaluwen bezig te zien. In Juliwilde ik ‘s avonds met de fiets naarhet Pompveld gaan waar deplantenwerkgroep van Altenatuur hunplantencursus hadden. Dat leek mewel wat. Een beetje naar de vogelskijken en gelijk wat plantenkennisopdoen. Ik loop met mijn fiets dedam af. Wie komt er aan?Cor Boer. Rinus, ik heb een probleem.Er is een zwaluw uit het kastjegevallen. Daar Cor niet durft teklimmen zit er niets anders op ommee te gaan. De Brabants Landschaptrailer met ladder achter de auto enhet rescueteam gaat op pad. Inverschillende kastjes gekeken naarhet aantal jongen. Overal drie jongegierzwaluwen. Maar gelukkig er waseen kastje met een jong. Daar kandeze bij. Het beestje was wel watkleiner en zag er minder fris uit. Watdenk je, na wat gedronken te hebbenwas ie al weer de kast uit. Bij deburen geprobeerd daar hangen n.m.ook twee kastjes Maar al ons werkmocht niet baten. Het beestje heefthet niet gehaald. Ik dacht dat ie tochhard naar beneden zou vallen. Maar

als je dan ziet hoe mooi hij naarbeneden zeilt en zachtjes op degrond land. Jammer dat het nietlukte. Twee jaar terug ging het welgoed toen ik jongen uit een verstoordnest terugzette in een ander nest.Als je dan weet dat je over eenkolonie spreekt bij minimaal 10 paardan hebben we zo’n kolonie inGenderen. Tien nestkasten bezet met(9 kasten met 3 jongen en 1 met 1(2)jongen.Gezellig als je zo bij Cor achter hethuis met een potje bier zit en degierzwaluwen vliegen af en aan omhun kroost groot te brengen.Bij het oude brandweerhuisje zatener ook weer drie paar onder depannen. Dit is vanuit mijn buitenzitheel goed te volgen.Heb je een gierzwaluw in je handendan zie je pas hoe mooi ze zijn. Eenvan mijn favoriete vogels. Dus mensengeniet er van gedurende die kortetijd dat ze hier zijn. ❀

30

Jan van Haaften

Voor jou!

Wist je dit al?

Hallo jongens en meisjes,Als je in deze tijd in denatuur loopt zie je nietzoveel bloemen meer!De meeste planten zijn aluitgebloeid. Maar pas liepik door het bos en zagwel veel paddenstoelen.Wat zijn dat dan?

Je zult misschien denken dat

paddenstoelen planten zijn

maar dat is niet zo. Ook

horen ze niet in hetdierenrijk

thuis. Het is een aparte groep.

Paddenstoelen horenin het

rijk van de schimmels!

31

Bij mij in de tuin lagen paswat rotte appels. Uit deboom gevallen. Toen ikbeter naar zo’n appel op degrond keek zag ik er veelschimmels op. Dieschimmels hebben geengroene bladeren of wortels,toch kunnen ze leven. Zehebben fijne zwamdradenen daarmee halen zevoedsel uit de vrucht. Dieschimmels zijn erg nuttigwant ze ruimen zo de dodeplanten of de vruchtenervan op maar ook dodedieren.

Wist je dat een bakker ookschimmels gebruikt voorhet maken van brood?Behalve meel en waterdoet hij ook wat gist doorhet deeg. Gist is eenschimmel die het broodlaat rijzen. Als hij het gistzou vergeten, zou hetbrood een platte koekblijven. Ook hier is deschimmel dus erg nuttig!

32

In de bodem levendeschimmels maken veel fijnezwamdraden. Soms makendie draden ook vruchten endie komen dan boven degrond. Wij noemen datpaddenstoelen.

Soms zijn deschimmels ook weleens schadelijk. Dat iszo als ze hun voedselhalen uit levendeplanten. Als er eenberkenzwam kans zietop een levendeberkenstam te gaangroeien gaat de berkbeslist dood.

33

Kampioenen in het verspreiden van sporen zijn debuikzwammen. Ze zijn bolvormig en zitten vol met sporen.

Als je met een spiegeltjeonder de hoed van depaddenstoel kijkt zie jedat ze soms plaatjes ensoms buisjes hebben.Tussen die plaatjes en indie buisjes groeien

sporen. Na een tijdje, alsde sporen rijp zijn, vallenze naar beneden op de

grond.

34

Als ze rijp zijn spuiten desporen eruit en wordenmeegenomen door de wind.Waar ze neerkomenontkiemen ze en vormenweer een nieuwe zwam.

De draden van een zwamgroeien, als spaken in eenwiel, alle kanten op. Zo krijgje een ondergrondse kring.Als dan op een gegevenmoment aan het uiteindepaddenstoelen wordengevormd staan die in eenkring. Wij noemen dat eenheksenkring. Vroeger dachtmen dat heksen in zo’n kringkwamen dansen.

Tot de volgende keer en ... kijk ook nog even op bladzijde 64! ❀

35

PROGRAMMA NAJAAR 2014Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen.Let ook op de website voor eventuele wijzigingen:www.altenatuur.nl.

Noteer de data vast in uw agenda!

Zaterdag 25 oktober:Herfstwandeling over de heideTraditiegetrouw, zou je bijna kunnen zeggen, maken we ook dit jaarweer een uitstapje naar één van de mooie heidegebieden in onzeprovincie. Een wandeling door een bos- en heidegebied waarbij wegaan kijken naar paddestoelen, de laatste nog bloeiende planten enwellicht, bij helder weer, nog late doortrek van roofvogels. Uiteraardkijken we ook uit naar de typische bosvogels die je in onze streek nietgauw treft: zwarte mees, kuifmees en kruisbek. We hopen op een mooienajaarsochtend maar neem, afhankelijk van de weersvooruitzichten,warme kleding en laarzen mee. Vertrek om 8:30 uur vanaf Fort Giessen.We hopen rond 12:30 uur weer terug te zijn.

middenpagina1

36

Donderdag 30 oktober:Lezing over kraanvogelsWaarom maakt het horen en zien van Kraanvogels eengeweldige indruk op mensen?Eén keer Kraanvogels zien en horen en je vergeet ze nooit meer. Erontstaat een verlangen om ze het volgend voor- of najaar weer te zien.Sinds mensenheugenis hebben de mensen wat met Kraanvogels. Overalter wereld waar Kraanvogels voorkomen zijn er legenden, sagen enverhalen over Kraanvogels.Cor Huijgens heeft al vele malen de Kraanvogels opgezocht in detrektijd, vooral in Zweden, Duitsland en Frankrijk. Van het fotomateriaaldat hij op al zijn reizen in vele jaren heeft verzameld, heeft hij eenprachtige kraanvogellezing samengesteld. Een veelzijdige Power Pointpresentatie met door hem zelf gemaakte geluids- en video-opnamen.Naast prachtige natuuropnamen over leefwijze en ecologie van deKraanvogels is er ook aandacht voor de Kraanvogel in decultuur van verschillende landen. Zo komen we via de heraldiekbij Vincent van Gogh en vandaar bij Poetin, Lufthansa en dekoude oorlog. Stierenvechten in Spanje, de vredesmissie van hetJapanse meisje Sadako Sasaki, beschilderde voordeuren en nog veelmeer, het heeft allemaal een relatie met Kraanvogels.Laat u meenemen op reis op de vleugels van de Kraanvogel, eeuwenoudsymbool voor een lang en gelukkig leven.Plaats: Fort Giessen, Aanvang: 20.00 uur.

Zaterdag 1 november:Altenatuur actief op de Landelijke Natuurwerkdag!Ook dit jaar doet Altenatuur weer mee aan de NationaleNatuurwerkdag. We gaan aan de slag in de Struikwaard, hetnatuurontwikkelingsgebied dat we van 1996 tot 2011 als vereniginghebben beheerd. Sindsdien is het beheer in handen van het BrabantsLandschap, maar Altenatuur helpt op deze Natuurwerkdag graag nogeen handje daarin mee. Op de Natuurwerkdag worden houtopstandenopgeruimd om wat meer openheid in het gebied te creëren. We roepenleden en belangstellenden op om mee te doen op deze gezelligewerkdag. Aanmelding graag via www.natuurwerkdag.nl (zoek onder

middenpagina2

37

provincie Noord-Brabant naar de locatie Struikwaard in hetLvHenA) zodat we weten op hoeveel deelnemers we kunnenrekenen. Gereedschap, eten en drinken wordt voor gezorgd.Werkkleding(-handschoenen) en laarzen aanbevolen. Na aan-melding ontvangt u een bevestiging van uw deelname. De natuurwerk-dag vormt de start van het werkseizoen van de Beheercommissie. Wehopen met een grote groep een flinke oppervlakte aan houtopstandenterug te zetten. Doet u ook mee?

Dinsdag 25 november:Lezing over spinnenIn de herfst zie je ze overal in hun bedauwde webben: spinnen! In onsland komen maar liefst 700 soorten spinnen voor. Fascinerend, griezeligvolgens sommigen, vernuftig ook, en vooral: uiterst nuttig in hun rol alspredator van muggen en vliegen. Op deze avond neemt Rien Kerstens,oud-docent biologie uit Erp, ons mee naar de wereld van de spinnen. Hetgaat daarbij om: hun plaats in het dierenrijk, lichaamsbouw, gedrag,voortplanting, gebruik van spinnenwebben. Ook de meer ‘lugubere’aspecten van spinnen komen aan bod. Vooroordelen als ‘spinnen zijn engen giftig, spinnen zijn gevaarlijk en kunnen bijten’, worden door RienKerstens ontzenuwd. Dit en nog veel meer wordt tijdens de dialezingdoor middel van foto’s en deskundig commentaar aan het publiekduidelijk gemaakt, waarna men met heel andere ogen naar spinnen gaatkijken.Voor natuurliefhebbers is deze lezing een ideale gelegenheid om watmeer te weten te komen over de fascinerende en geheimzinnige wereldvan de spin. Plaats: Fort Giessen Aanvang: 20.00 uur.

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIEWINTERSEIZOEN 2014 - 2015

De beheerscommissie van Altenatuur zoekt voor de komende winter-periode weer vrijwilligers die een handje willen helpen bij het onderhoudvan de natuurgebieden. Deze werkochtenden vinden op iedere derdezaterdag van de maand plaats en duren van 8.30 – 12.00 uur.

middenpagina3

38

middenpagina4De volgende Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:

Zaterdag 1 November: NatuurwerkdagPlaats: Struikwaard bij Wilhelminasluis te Andel.Activiteit: opruimen houtopstanden om meer openheid in het terrein

te maken.Zie verder informatie in activiteiten-agenda van de vereniging.

Zaterdag 15 november,Plaats: Struikwaard bij Wilhelminasluis te Andel.Activiteit: Op deze zaterdag hopen we de werkzaamheden waar op

de natuurwerkdag aan begonnen werd, af te ronden.

Zaterdag 20 december,maandag 29 dec. (extra ochtend) enzaterdag 17 januari:Plaats: Wijde AlmActiviteit: onderhoud houtopstanden langs fietspad langs Wijde Alm

(Noordoever).Verzamelen: op parkeerplaats langs Wijde Alm, bereikbaar vanaf de

Poortweg (weg tussen Almkerk en Uitwijk).

Wat we in februari, maart en april gaan doen zullen we in het volgendeAltenatuurtje bekend maken.Materiaal is aanwezig maar heeft u zelf goed gereedschap dan is hetmisschien wel handig om dat mee te brengen. Houdt u er ook rekeningmee dat het weer koud en nat kan zijn en dan zijn laarzen, regenkledingen werkhandschoenen geen overbodige luxe.Hebt u nog vragen over een en ander dan kunt u ons altijd bellen.

Graag tot ziens, met vriendelijke groet,Namens de beheerscommissie:Jaap van Diggelen, (0183-402034)en Pia Stierman, (0183-505341)

39

Op vrijdag 24 april was het zover, de Vogelwerkgroep ging deDrentse Aa bezoeken. Vroeg opgestaan want we verzamelden om8.00 uur bij de Tol in Werkendam om vervolgens apart verder terijden naar Drenthe. Rare jongens en meisjes die Vogelaars. Eigen-wijs en volhardend als ik ben, bleef ik organisator Len Bruining volgentot de eerste bestemming van die dag; de parkeerplaats bijvogelkijkhut Diependal in Midden-Drenthe. Het bijzondere is dat jedeze kijkhut bereikt via een lange ondergrondse tunnel. Je komt zo

ongezien midden in het vogelreservaat met vloeivelden van devoormaligeaardappelmeelfabriekOranje.HansWijknietwasal snelmet zijn verrekijker in gevecht met twee futen die hem fascineerden.Het bleek te gaan om roodhalsfuten waarvan hier enkele paartjesbroeden. Bij de ingang hadden we onze eerste geelgorzen gezien.Ookeen vrouwtje van het nonnetje trok onzebijzondereaandacht.Naenige tijd ging de groep een wandeling maken in de buurt van dekijkhut. Leida en ik hadden nog wat zaken (telefonisch) te regelen envertrokken daarom naar het bezoekerscentrum bij het Hijkerveld.Diependal vormt een onderdeel van het Hijkerveld, één van degrootste heidevelden van Drenthe.We arriveerden op een prachtige

Vogelwerkgroep bezoekt

Drentse AaHerman van Krieken

40

Op vrijdag 24 april was het zover, de Vogelwerkgroep ging deDrentse Aa bezoeken. Vroeg opgestaan want we verzamelden om8.00 uur bij de Tol in Werkendam om vervolgens apart verder terijden naarDrenthe. Rare jongens enmeisjes dieVogelaars. Eigen-wijsen volhardend als ik ben, bleef ik organisator Len Bruining volgen totde eerste bestemming van die dag; de parkeerplaats bij vogelkijkhutDiependal in Midden-Drenthe. Het bijzondere is dat je deze kijkhutbereikt via een lange ondergrondse tunnel. Je komt zo ongezienmidden in het vogelreservaat met vloeivelden van de voormaligeaardappelmeelfabriek Oranje. Hans Wijkniet was al snel met zijnverrekijker in gevecht met twee futen die hem fascineerden. Het bleekte gaan om roodhalsfuten waarvan hier enkele paartjes broeden. Bijde ingang hadden we onze eerste geelgorzen gezien. Ook eenvrouwtje van het nonnetje trok onze bijzondere aandacht. Na enigetijd ging de groep een wandeling maken in de buurt van de kijkhut.Leida en ik hadden nog wat zaken (telefonisch) te regelen en

vertrokken daarom naar het bezoekerscentrum bij het Hijkerveld.Diependal vormt een onderdeel van het Hijkerveld, één van degrootste heidevelden van Drenthe.We arriveerden op een prachtigeplek midden tussen bloemrijke weilanden waar een groot aantalveldleeuweriken in de lucht stond te zingen. Na het nuttigen van bruineboterhamen met kaas liepen we naar de fraaie schaapskooi metinformatieruimte. Helaas voor ons geen bezoekerscentrum waar we

41

konden toiletteren. “Help yourself” met folders en foto’s. Na enigevoorlichting tot ons genomen te hebben liepen we terug toen ik eenroofvogel zag boven een weiland langs de heide. Het bleek te gaanom een rode wouw, te herkennen aan de diep gevorkte staart. Rustigvloog de vogel boven de scheiding van hei en weide zodat ik hemgoed kon bekijken. Op een paaltje voor ons zat een roodborsttapuit.We nuttigde koffie bij een café en regelde onze volgende vakantie

met onze kinderen en kleinzoon in het Lingebos bij Gorinchem opcamping de Lievelinge met o.a. een dubbeldekkerbus, tipi’s en eenyurt om in te verblijven. Voldaan gingen we op weg naar het Nivos(een acroniem voor: Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling enNatuurvriendenwerk) natuurvrienden huis DeHondsrug inNoordlaren.Het Nivon is in 1959 voortgekomen uit het Instituut voor Arbeiders-ontwikkeling (IvAO), 'De Natuurvrienden' en de Arbeidersreis-vereniging. Het Instituut was verantwoordelijk voor de scholing van dearbeiders en de 'gestaalde kaders van het socialisme'. Arbeidersmondig maken was een belangrijk doel. Daar aangekomen melddenwe ons bij de receptie waar een tachtigjarige vrouwelijke vrijwilligerons te woord stond. Naast ons aan de balie stond een grote koelkastmet kasteelbier, Mort Subite, Wieckse Witte enzovoorts. Ik twijfeldegeen moment meer, dit werd een mooi weekend. We zochten eenkamer uit, pakten onze spullen, maakten onze bedden op eninstalleerde ons op het zonnige terras met een biertje. Uitzicht haddenwe op het Noordlaarderbos en een zandpad dat deel uit maakt vanhet Pieterpad. Het Nivon is eigenaar van dit lange afstandwandelpad van Pieterburen naar de St. Pietersberg bij Maastricht.Al snel zagen we enkele citroenvlinders en een oranjetipje vliegen.

42

Na een korte siësta arriveerde de groep en genoten we gezamenlijkvan de uitstekende maaltijd. Tegen de schemering maakte we eenwandeling door het Noordlaarderbos waarbij we aan de rand 13reeën zagen. Ook een vos liet zich bewonderen. Na de wandelinginstalleerden we ons op het terras waar we laat in de avond nog eennachtzwaluw meende te horen. Voldaan werd het uitstekende bedopgezocht om vervolgens de wekker op 6.30 uur te zetten. Devolgende ochtend was nagenoeg de gehele groep van 20 vogelaarspresent. We bezochten het in 2012 gerealiseerde gebiedWolfsbarge bij Kropswolde dat grenst aan het Zuidlaardermeer. Eenwandeling naar de fraai gerestaureerde Amerikaanse windmolendeed de laatste slaap verdwijnen. Op de uitkijktoren zagen we driebruine kiekendievenmajestueus boven het riet vliegen. Tegen negenenvoegden we ons bij de uitslapers om gezamenlijk te gaan eten. Na hetsobere ontbijt ontvingen we Dick Schoppers, een wetlandgids, die onsde rest van de dagging helpen om vogels te spotten.We fietsten naardeOostpolder waar een deel van deweilanden onderwater is gezet.Dick vertelde dat dit jaar een extra groot deel onder water staat. Hetresultaat was overweldigend; ongeveer 180 kemphanen vormde hethoogtepunt samen met een steltkluut en rond de 40 geoorde futen. Demannetjes van de kemphanen hadden zeer verschillende kleuren, vanfel oranje tot zwart en wit. Grutto’s en tureluurs zagen we alsvanzelfsprekend in deze omgeving. Dit gaan we in het land vanHeusden en Altena ook realiseren spookte het door mijn hoofd. Wegenoten halverwege de wandeling van een broodje paling op eenterras aan hetwater bij eenpalingrokerij. Aan het eind vandemiddagmaakte we een wandeling met Dick door het Noordlaarderbos.

43

Kruisbekken en appelvinken zaten in de kruin van sommige bomen, zewaren lastig te zien voor sommige groepsleden. De avond brachtenwe door in restaurant de Drentsche Aa in Schipborg waar we genotenvan een heerlijke maaltijd terwijl de regen gestaag naar benedenkwam. Johan de Bijl verliet ons rond half tien om op huis aan te gaan.De avond werd afgesloten op het terras na een bezoek aan dekoelkast. De volgende ochtend 6.30 uur was de groep gehalveerd,nog maar 11 enthousiastelingen gingen mee op zoek naar de zwartespecht. In het bos tegenover het Nivon-huis luisterde we vooral naarde vogels omdat het zicht beperkt was.Wemeende de zwarte spechtte horen, doch bleven twijfelen. Hoogtepunt was een paartjegoudvinken vlak naast het pad op de terug vlak naast het pad op de

terugweg. Na een wat aangepast ontbijt (hoeveelheid) omdat dieplattelanders uit het land van Heusden en Altena blijkbaar veel eten,verlieten we het Nivon-huis dat ik iedereen kan aanraden. Verwachtniet te veel luxe, wel goede bedden en een atmosfeer die gebaseerdis op vertrouwen en solidariteit. Len en ik rekende af en gaven eenflinke fooi namens een zeer tevreden Vogelwerkgroep. We gingenmet Dick op weg naar Spijkerboor waar ik in het vorige Altenatuurtjeal wat over geschreven heb. We parkeerden de auto’s vlakbij café’t Keerpunt en maakten vervolgens een wandeling langs de Hunze.Dick heeft hier samen met andere natuurliefhebbers een fraainatuurgebied gerealiseerd. Ook is er een meerdaagse wandelroutedoor de Hunzevallei ontwikkeld, bij diverse deelnemende B&Bgelegenheden kan men overnachten. Het loopt van de bronnen bijExloo enSchoonoord tot de uitstroom in het Zuidlaardermeer. PerrydeRonde zag een streekwandelroute met bijbehorende B&B langs endoor de natuurgebieden van het Land van Heusden en Altena al voorzich. In het begin van de route rustten geelgorzen en gele kwikken uit

44

Verbreding A27,

energie en natuurverrijking mogelijk?Goof van Vliet

In het bestuur hebben we afge-sproken om te reageren. De ver-breding van de weg en vooral vande brug grijpt diep in in het land-schap. Wij willen het benutten omde overlast op zo’n natuurlijkemogelijke manier te beperken. Netals bijvoorbeeld bij Oosterhout meteen aarden geluidswal met bomenen struiken in plaats van de saaie

betonnen muren als bij Sliedrecht.Altenatuur en de VMB hebben hetinitiatief genomen voor een reactie.Zie onze website. Vanzelfsprekendhebben we de reactie op het planvoor de uitbreiding van de A27ook gedeeld met het BrabantsLandschap en de BrabantseMilieufederatie.

-Tot en met 30 juli 2014 konden bij het ministerie

van Infrastructuur en Milieu zienswijzen ingediend

worden over de mogelijke verbreding van de A27

tussen Houten en Hooipolder en dus ook in het

Land van Heusden en Altena.

45

De belangrijkste zin uit de oproepvan de Rijksoverheid is:

’Onlangs heeft de minister gekozenvoor het Voorkeursalternatief voorde verbreding van de A27 Houten –Hooipolder. De minister heeft dit inoverleg met de regionale partijengedaan. Dit Voorkeursalternatiefmoet leiden tot betere doorstromingen minder files. In het gekozenVoorkeursalternatief krijgt hetgehele traject tussen Hooipolder enHouten, richting Utrecht, 3rijstroken. Tussen Werkendam enScheiwijk gaat het om reguliererijstroken, op de rest van het trajectkomt een spitsstrook. Richting Bredakomen er tussen Houten enEverdingen en tussen Scheiwijk enWerkendam 4 reguliere rijstroken.De andere trajectdelen krijgen 3rijstroken, waarvan 1 spitsstrook. Erzal onder andere een tweede brugover de Boven-Merwede bijGorinchem worden gerealiseerd.’Het worden hier dus 8 rijbanen inplaats van 4.

Kern van de reactie van denatuur-beschermingsverenigingenAltenatuur en VMB is dat zijbetrokken willen worden bij deverdere uitwerking van de wegen wat er allemaal bij hoort, dus:- Zoveel mogelijk lucht- en licht-verontreiniging en geluids-overlast beperken.- De mogelijkheid voor eenspoorlijn Breda – Utrecht betaal-baar open houden. Vooral voorgoederen maar ook voorpersonen.- De nieuwste technieken gebrui-ken om de weg zo weinig moge-lijk energie te laten gebruiken enhaar en de bermen te gebruikenvoor energieopwekking. Er zijnal veel goede uitvindingengedaan. Onze eigen lokaleenergieleverancier DEcAB denkter graag over mee.Natuur en landschap- De ecologische verbinding tussenBiesbosch en Altena volwaardigtot stand brengen. Vooral rondFort Altena en de Gantel bij Hank.

Oprijlaan Fort Altena Parallelweg A27

46

- Compensatie in natuur elders inhet Land van Heusden en Altenaregelen.Werkgelegenheid- De bevolkingsgroei stagneert ende groeicijfers van de economiezullen meer en meer parallelgaan lopen met die van deecologische draagkracht. Denoodzaak van het verminderenvan CO2-uitstoot is zeer urgenten de € 780.000.000,- samen-levingsgeld zou misschien beterin het isoleren van duizendenbestaande woningen gestokenkunnen worden.

Al veel mensen hebben op Face-book van Altenatuur de zienswijzegezien en meerdere mensenhebben het ‘geliked’. Binnenkortzullen we wel uitgenodigd wordendoor het ministerie om het gesprekaan te gaan.

In het najaar van 2014 willen denatuurbeschermingsverenigingeneen discussie organiseren overeconomie in relatie met debevolkingsgroei en de ecologischedraagkracht van ons landschap.Dat doen we met ondernemers uitde landbouw, de industrie, hetMidden- en Kleinbedrijf en degemeenten, het waterschap en deprovincie. Daar zal de natuurlijke

inpassing van de verbreding vande snelweg ook aan de ordekomen.

Als jij ideeën of opmerkingen hebthoren we het graag. Je kunt dancontact opnemen met bestuurslidGoof van Vliet, [email protected] 06 - 42 5678 44 ❀

47

Reptielen in het Land van Heusden en AltenaJaap van Diggelen

Exact 10 jaar geleden, op 4 september 2004ontdekte ik een schildpad in de gracht van FortGiessen. Ik schreef toen in nummer 67 van hetAltenatuurtje een stukje met als titel Altena’s eerstereptiel? Dat vraagteken is nodig want wie zal ooitweten wat er aan reptieligs in de loop van degeschiedenis in onze streek heeft geleefd. Dewaarnemingshorizon, gedocumenteerde meldingenvan welke diersoort dan ook in onze omgeving, ligtergens rond 1950. Er moet maar toevallig iemandin de eeuwen daarvoor geschreven hebben overslangen, hagedissen of schildpadden in ons gebied,om daar nu nog weet van te hebben. Toch is hetvoorstelbaar dat ooit de Ringslang (nu nog steedsinheems in veengebieden) en de Europesemoerasschildpad (tot in de 19e eeuw inheems) inons gebied hebben geleefd. Voor adders, gladdeslangen of hagedissen lijkt onze streek te vochtig,venig en te weinig zandig.

Het ‘eerste reptiel’ waar ik 10 jaar geleden overschreef was een uitgezet exemplaar van eenondersoort uit de groep van de lettersierschildpad(Trachemys scripta).Er zijn drie ondersoorten die in ons land wordengezien:De roodwangschildpad - Trachemys scripta elegansDe geelwangschildpad - Trachemys scripta troostiiDe geelbuikschildpad - Trachemys scripta scriptaHet zijn uitgesproken water/moerasbeesten dievaak in dode rivierarmen, stadsvijvers of vesting-grachten, stilstaande wateren dus, worden aange-troffen. Meestal zonnend op een stuk drijfhout ofeen tak van een omgevallen boom die vanaf deoever in het water reikt. Het zijn schuwe beesten,

Reptielen in het Land van Heusden en Altena Exact 10 jaar geleden, op 4 september 2004 ontdekte ik een schildpad in de gracht van Fort Giessen. Ik schreef toen in nummer 67 van het Altentuurtje een stukje met als titel Altena’s eerste reptiel? Dat vraagteken is nodig want wie zal ooit weten wat er aan reptieligs in de loop van de geschiedenis in onze streek heeft geleefd. De waarnemingshorizon, gedocumenteerde meldingen van welke diersoort dan ook in onze omgeving, ligt ergens rond 1950. Er moet maar toevallig iemand in de eeuwen daarvoor geschreven hebben over slangen, hagedissen of schildpadden in ons gebied, om daar nu nog weet van te hebben.Toch is het voorstelbaar dat ooit de Ringslang (nu nog steeds inheems in veengebieden) en de Europese moerasschildpad (tot in de 19e eeuw inheems) in ons gebied hebben geleefd. Voor adders, gladde slangen of hagedissen lijkt onze streek te vochtig, venig en te weinig zandig. Het ‘eerste reptiel’ waar ik 10 jaar geleden over schreef was een uitgezet exemplaar van een ondersoort uit de groep van de lettersierschildpad (Trachemys scripta). Er zijn drie ondersoorten die in ons land worden gezien: De roodwangschildpad - Trachemys scripta elegans De geelwangschildpad - Trachemys scripta troostii De geelbuikschildpad - Trachemys scripta scripta Het zijn uitgesproken water/moerasbeesten die vaak in dode rivierarmen, stadsvijvers of vestinggrachten, stilstaande wateren dus, worden aangetroffen. Meestal zonnend op een stuk drijfhout of een tak van een omgevallen boom die vanaf de oever in het water reikt. Het zijn schuwe beesten, meestal floepen ze alweer het water in voordat jij ze hebt ontdekt. Vogelaars, die met hun kijker het wateroppervlak afspeuren naar eenden, stuiten bij toeval op een zonnende schildpad in hun beeldveld. Door hun kijker blijven ze op voldoende afstand om het beest niet te verstoren. Afgelopen zondag, 7 september zag ik in de dode maasarm in de Wijksche Waard opnieuw een exemplaar wegduiken vanaf een drijvende wortelstok van een gele plomp of waterlelie waarop hij zat te zonnen. Ik had te weinig tijd om te bepalen of het om een roodwang, een geelwang of een geelbuik ging. Nieuwsgierig geworden naar het voorkomen van deze enige reptielensoort in het Land van Heusden en Altena, keek ik thuis de waarnemingen door die tot op heden zijn ingevoerd op waarneming.nl. Op onderstaand kaartje is te zien dat er in totaal op 10 plaatsen lettersierschildpadden zijn waargenomen. Kaartje wordt nog nageleverd Rood- en geelwangschildpadden en ook de geelbuikschildpad komen voor in grote delen van de VS en Mexico. Door hun sierlijke uiterlijk zijn ze in veel landen ingevoerd als aquarium- of vijverdier. Veel ouders kopen de lieve kleine roodwangetjes voor hun kinderen. Met het opgroeien van de kinderen groeien ook de schildpadjes van hun aanvankelijke 5 cm naar een decimeter in 5 jaar tijd, dan zijn ze ook ongeveer volwassen. Daarna groeien ze nog door tot wel 30 cm. Dat is ook vaak de grootte van de dieren die in het veld worden aangetroffen. De aanvankelijke lieverdjes veranderen in grotere (bijtgrage?) alleseters, kinderen kijken er niet meer naar om en ouders zien zich gedwongen om het stinkende schildpadverblijf af en toe zelf te verschonen. Er komt een moment dat ze dit helemaal zat zijn. Een schildpad is niet direct het dier om te laten inslapen bij de dierenarts. Fysiek is het ook erg lastig om het beest om te brengen, het is niet bepaald een mug die je plat slaat of een slak die je plet met je schoen. Levend in de container gooien zal zeker voorkomen maar gaat kennelijk velen te ver. Dumpen van het levende dier in een sloot, vijver of gracht is kennelijk voor velen de meest humane (lees minst gewetensbezwarende) oplossing. De waarnemingen op bovenstaand kaartje bevestigen dit: dieren werden gevonden in de Bakkerskil, een vijver in een woonwijk in Werkendam, de nevengeul in

roodwangschildpad

geelwangschildpad

geelbuikschildpad

48

meestal floepen ze alweer het water in voordat jijze hebt ontdekt. Vogelaars, die met hun kijker hetwateroppervlak afspeuren naar eenden, stuiten bijtoeval op een zonnende schildpad in hun beeld-veld. Door hun kijker blijven ze op voldoendeafstand om het beest niet te verstoren.

Afgelopen zondag, 7 september zag ik in de dodemaasarm in de Wijksche Waard opnieuw eenexemplaar wegduiken vanaf een drijvende wortel-stok van een gele plomp of waterlelie waarop hijzat te zonnen. Ik had te weinig tijd om te bepalenof het om een roodwang, een geelwang of eengeelbuik ging. Nieuwsgierig geworden naar hetvoorkomen van deze enige reptielensoort in hetLand van Heusden en Altena, keek ik thuis dewaarnemingen door die tot op heden zijningevoerd op waarneming.nl.

Op onderstaand kaartje is te zien dat er in totaalop 10 plaatsen lettersierschildpadden zijn waar-genomen.


49

Rood- en geelwangschildpadden en ook degeelbuikschildpad komen voor in grote delen vande VS en Mexico. Door hun sierlijke uiterlijk zijn zein veel landen ingevoerd als aquarium- of vijver-dier. Veel ouders kopen de lieve kleine roodwan-getjes voor hun kinderen. Met het opgroeien vande kinderen groeien ook de schildpadjes van hunaanvankelijke 5 cm naar een decimeter in 5 jaartijd, dan zijn ze ook ongeveer volwassen. Daarnagroeien ze nog door tot wel 30 cm. Dat is ook vaakde grootte van de dieren die in het veld wordenaangetroffen. De aanvankelijke lieverdjes veran-deren in grotere (bijtgrage?) alleseters, kinderenkijken er niet meer naar om en ouders zien zichgedwongen om het stinkende schildpadverblijf afen toe zelf te verschonen. Er komt een moment datze dit helemaal zat zijn. Een schildpad is niet directhet dier om te laten inslapen bij de dierenarts.Fysiek is het ook erg lastig om het beest om tebrengen, het is niet bepaald een mug die je platslaat of een slak die je plet met je schoen. Levendin de container gooien zal zeker voorkomen maargaat kennelijk velen te ver. Dumpen van hetlevende dier in een sloot, vijver of gracht iskennelijk voor velen de meest humane (lees minstgewetensbezwarende) oplossing. De waarnemin-gen op het kaartje hiervoor bevestigen dit: dierenwerden gevonden in de Bakkerskil, een vijver ineen woonwijk in Werkendam, de nevengeul in deGroesplaat, de gracht rondom de vesting Woudri-chem, de Fortgracht rond Fort Giessen, de WijdeAlm bij Waardhuizen, een poel bij de Alm inAlmkerk, de Kornsche boezem bij Dussen en in eendode rivierarm in de Wijksche Waard.

Waarom zijn er drie ondersoorten te vinden? Deinvoer van roodwangschildpadden werd in 1997 inons land verboden. Wellicht vanwege de fauna-vervalsing door deze exoot maar ook omdat metdeze beesten Salmonella bacteriën en andere


50

parasieten werden verspreid. De handel schakeldevervolgens probleemloos over op de geelwang- ende geelbuik-ondersoort, die daarom intoenemende mate worden aangetroffen. Een kleineinventarisatie van de waarnemingen uitwaarneming.nl, weergegeven in Tabel 1, toont deverschuiving aan. Het is mij niet duidelijk waaromde import van de andere ondersoorten niet ookverboden wordt. De problemen zullen tochvergelijkbaar zijn?

Tabel 1. Aantallen waarnemingen van de drie onder-soorten van Trachemys scripta in de periode 1980 – hedenen van alle waarnemingen van de soort in brede zin metdaarbij de percentages waarnemingen van ondersoortenop het totaal aantal waarnemingen, alles over 4 perioden.* en ** = Het totaal aantal waarnemingen wijkt af van deoptelling omdat er ook waarnemingen worden ingevoerdzonder vermelding van de ondersoort.

Enkele opvallende zaken in de deze tabel:1. Een enorme toename van aantallenwaarnemingen na 2005.

2. De percentages waarnemingen van deroodwangschildpad nemen af en die vangeelwang- en geelbuik nemen toe.


Ondersoort Voor 2000 2000-2005 2005-2010 2010-heden totaal

Roodwangschildpad T. 40 65 857 1244 2206

scripta elegans 98% 97% 88% 67%

Geelwangschildpad T. 0 1 58 368 427

scripta troostii - 1% 6% 20%

Geelbuikschildpad T. 1 0 55 212 263

scripta scripta 2% - 6% 11%

Trachemys scripta

totaal 41 67 * 970 1860 ** 2938

51

Ad 1. Dit kan worden verklaard doordatwaarneming.nl is gestart in juni 2004. Vanaf datmoment is het aantal waarnemers en daarmee hetaantal waarnemingen geëxplodeerd.Waarnemingen van voor 2004 zijn achteraf inge-voerd op grond van waarnemingendagboeken etc.Ad 2. Het verbod op de invoer van de roodwang-schildpad zou hiervoor heel goed een verklaringkunnen zijn. Sinds 1997 mocht deze niet meerworden ingevoerd. Tien jaren daarna (2007) zijnalle roodwangen minstens 10 jaar oud, een deeldaarvan is nog bij mensen in huis, een deel is

‘uitgezet’. De percentuele afname van deroodwang ten opzichte van de geelwang engeelbuik zal waarschijnlijk veroorzaakt wordendoor de aanwas van laatstgenoemde ondersoorten(die worden nog verkocht en dus ook gedumpt),terwijl er nauwelijks nog roodwangen in het veldbijkomen. De groei van het absolute aantalwaarnemingen van roodwangen van 857 naar1244 (2005-2010 en 2010 – heden) heeftwaarschijnlijk te maken met nog steeds eentoename in waarnemers en waarnemingen. Indezelfde perioden laten geelwang en geelbuikveel sterkere stijgingen in aantallen zien. Dusrelatief neemt hun aandeel toe. Aandachtspunt bijde tabel is dat het aantal waarnemingen niet 1 op1 om te zetten in aantal individuen, meerdere


foto:CorryvanElzelingen

52

waarnemers zien hetzelfde individu. Dit geefthooguit een overschatting voor de roodwangomdat een dier dat al langer in een watervoorkomt, meer kans loopt om opnieuw gemeld teworden.Voorzichtig mag op grond van tabel 1 geconclu-deerd worden dat de roodwang langzaamaanuitsterft in het veld en dat geelwang en geelbuikde boventoon zullen gaan voeren. Klimaat enomstandigheden zijn kennelijk niet zodanig datleeftijden van 20, 30 jaar in ons land haalbaarzijn. Vooral het doorkomen van de winter is eenprobleem.

Tot op heden blijkt dat het in ons land te koud isvoor deze dieren om zich te kunnen voortplanten.Op verschillende plaatsen in Nederland zijn ei-afzettende roodwangschildpadden waargenomenmaar de eieren komen niet uit. Gedurende enkelemaanden moeten de eieren een temperatuur vanminstens 27 graden Celsius hebben en dan komener alleen mannetjes uit, voor vrouwtjes zijn noghogere temperaturen nodig. Aan deze vereistenvoldoet het Nederlandse klimaat niet. SjaakSchreuders, medewerker van hoveniersbedrijfBurghout te Almkerk trof op 20 juli 2013 eeneierleggend vrouwtje aan in de kerstbomenaanplant, vlak bij een poel op het hoveniersbedrijf.


foto:SjaakSchreuders

foto:SjaakSchreuders

53

Het viel hem op dat het dier niet snel maakte dathij weg kwam, zoals gebruikelijk. Bij nader inzienbleek het om een eierleggend vrouwtje te gaan. Intotaal zette het dier 18 eieren af. Een medewerkervan RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onder-zoek Nederland) heeft er een aantal meegenomenom onder gecontroleerde omstandigheden uit tebroeden. Dit is echter niet gelukt. Sjaak vertelde mijdat het dier al enkele jaren in de poel verbleef ener ook in overwinterde. Aanvankelijk was er ookeen tweede exemplaar maar dat was doodgegaan.

Bronnen op internet geven tegenstrijdige informatieover de overleving van lettersierschildpadden in devrije natuur. Vijverhouders beweren dat ze primaeen koude winter doorstaan, wel met bijvoeren invoor en najaar dan waarschijnlijk want dieren-bescherming Haaglanden zegt dat de periode datde dieren niet actief zijn veel te lang duurt in onsland. Heel die periode teren ze op hun reserves, enna 5 tot 8 jaar houden ze dit niet meer vol: zesterven door verzwakking.

Genoeg reden om dit soort prachtige, misschien welschattige beestjes (als ze klein zijn) niet te kopen.Mocht u toch ooit verleid zijn tot het kopen en wilt uer van af, kies dan niet voordumpen in de natuur maar brengde dieren naar de StichtingSchildpaddenopvang Nederland.Droefenis natuurlijk dat zoietsüberhaupt moet bestaan. ❀


54

Vorig jaar heb ik iets geschreven over de argusvlinder die altijd wel in onzetuin is te bewonderen. Ook dit jaar zie ik de vlinder, doch wat minder daneen jaar of 10 geleden. Wel heb ik tijdens de weidevogelbeschermingargusvlinders gezien in de bermen van akkers met brede akkerranden vanMeeuwis Millenaar op de Baan in Dussen. Volgens een artikel in deVolkskrant van 16 mei is 98% van de argusvlinders verdwenen. “Een tekendat er iets helemaal fout zit in ons grasland”, aldus de Volkskrant.Sinds 1992 is de stand volgens de Vlinderstichting met 98 procentgekelderd. Juist omdat de argusvlinder zo’n doorsnee vlinder is, baart zijnverdwijning de organisatie zorgen. Ook in buurlanden is de vlinder aan hetverdwijnen. Als oorzaak denkt de Vlinderstichting aan milieuvervuiling. “Viauitlaatgassen (van het verkeer en de industrie) en de veehouderij (in de vormvan ammoniak uit mest) komt stikstof in de bodem terecht. Dat werkt alskunstmest”, legt Anthonie Stip van de Vlinderstichting uit. “Stikstof zorgt datgras sneller groeit. Was het vroeger in april bijvoorbeeld 20 centimeterlang, nu kan dat gerust 40 centimeter zijn. Op de bodem, waar de rupsleeft, is het daardoor een paar graden koeler. We vermoeden dat derupsen daardoor sterven voordat ze uitgroeien tot vlinder. Het is ookmogelijk dat de argusvlinder in de war raakt van het veranderende klimaat.Een warme nazomer stimuleert de soort om een extra generatie nageslachtvoort te brengen. In plaats van te gaan overwinteren, besluiten de rupsen inseptember om uit te groeien tot vlinder. Als het weer vervolgens omslaat,komen ze in de problemen. Er is weinig voedsel of er zijn geen anderevlinders om mee te paren. Ze komen in een soort val terecht”. Mogelijk spelen

ArgusvlinderHerman van Krieken

55

ook neonicotinoïden een rol, doch daar zijn (nog?) geen aanwijzingen voor.“Net als bij bijen speelt het verdwijnen van bloemen uit het landschapwaarschijnlijk wel een rol. Zeker is dat de afname van algemenevlindersoorten als de dagpauwoog daar verband mee houdt. Zij leven vannectar, maar op Nederlandse weilanden zie je tegenwoordig bijna geenbloemen meer”, aldus Stip. De argusvlinder voelt zich tegenwoordig goedthuis in wegbermen, vertelt hij verder. “Die zijn vaak nog redelijk bloemrijk,worden niet bemest en wel gemaaid”. Slim bermbeheer zou wel eens eenredding kunnen zijn. Maaien is prima maar niet overal tegelijk en niet tevroeg. Vlinders zijn gebaat bij variatie, Altenatuur zou dit nog meer moetenbepleiten bij beheerplannen en overleg met de gemeenten. In onze tuin zatenopvallend grote exemplaren van de argusvlinder, waarschijnlijk bij detweede generatie van dit jaar. Vaak zitten ze op kale droge grond waar hetlekker warm is. Ook op kiezelstenen of houtsnippers zie ik ze graag zonnen.Een alledaagse soort vlinder die weinig kieskeurig is en toch dreigt teverdwijnen. Het is vast geen toeval dat ik wel argusvlinders zie in denabijheid van akkerranden. In de buurt van de akkerranden van MeeuwisMillenaar zie en hoor ik veel meer veldleeuweriken, patrijzen, kwartels,groenlingen en ook argusvlinders. Weidevogels vinden er voedsel enbescherming en zelfs reeën rusten overdag in de hoge begroeiing.Akkerranden hebben een positief effect op de biodiversiteit en met de juistemaatregelen voor het maaien van de bermen kunnen we ‘gewone’ vlindersals de argus redden van de verdwijning. ❀

Bewerking artikel Volkskrant 16 mei 2014.

56

De Poelruit.Ouderdom komt met gebreken.In 1972 hadden wij, 4 broers en onze moeder eenkavel grond gekocht in het uitbreidingsplan vande toenmalige gemeente Almkerk. Wij zoudener 3 huizen op gaan bouwen in een termijn van5 jaar. Daar ik nog studeerde, een bijzondereopleiding (in de vrije tijd) voor de acteMiddelbaar Onderwijs Biologie te Utrecht,had ik maar weinig tijd om mijn broers tehelpen bij de bouw van hun huis. Maar Tijke,mijn vrouw, en ik deden wat we konden. Iktekende voor ‘het groen’ rondom de huizen.Om van het derde naar het vierde studiejaar(1975) te komen moest er een plantentestgemaakt worden van deNederlandse flora. Datlukte mij heel aardig. Ik had er aardigheid in. Omde planten in m’n bovenkamer vastgelegd tekrijgen had ik met een studievriend uit Ulicoten eenwerkafspraak gemaakt: gedurende zes wekeneenmaal per week de planten bij ons langs de Almoefenen en eenmaal langs de Mark aan de Belgischegrens. Op enkele plaatsen langs de Alm vonden wij dePoelruit. Ook op onze nieuwe bouwkavel. Hij bloeide mooi,zijn bladstructuur, ik zou hem, dacht ik, nooit meer vergeten. Engedurendemijn loopbaanals biologie leraar, waar inNederlandik de plant ook tegenkwam, het koste geen enkele moeite om denaam te produceren.

Een vrijdag in de tuinJohan Koekkoek

57

Maar…

Twee weken geleden kreeg ik een groep tuinliefhebbers van 'Groeien Bloei' uit Gorkum langs voor een kleine excursie door mijn tuin.Zoals het met iedereen zal gaanals je iets wil laten zien: je kijkteven of het ‘stof’ eraf is en ofmen niet teveel over de rommelstrobbelt. Bij mijn voorbereiding liep ik door mijn verdieptaangelegde bospaadje langs de Alm waar op tweeplekken de Poelruit al die jaren stand gehouden heeft.Ik kom bij het eerste exemplaar aan: ik verheug mijop zijn kwaliteit, ik wil hem zijn naam geven, maarhet zweet breekt me zowat uit, de naam komt niettevoorschijn. Dat komt wel dacht ik. Ik loop eeneindje verder. Daar staat een heel veldje metjonge exemplaren, ik heb begin juli deuitgebloeide stengels afgemaaid. De jongeplanten zijn inmiddels weer prachtig tevoorschijn gekomen. Ik denk nu zal de naamtoch wel komen? Niet dus. Toch een beetjechagrijnig maak ik m’n tochtje door de tuin af.Een paar dagen later ga ik erweer heen.Maarnog steeds niets. Geen naam. Ik denk: 'ik zoekhem ook niet op in m’n flora'. Twee dagen laterkijk ik uit het badkamerraam richting Alm. Ik ziede planten langs de Alm staan. Ik doe nog eendenkoefening. En warempel daar valt hij op de‘klep’. De Poelruit.

Tijdens het koffiedrinken heb ikm’n verhaal gedaantegen Tijke. Het geeft een vreugdegevoel. Zijhaalde ook een voorbeeld aan waaruit bleek dat zijeen naam niet tevoorschijn kon halen op het gewenstemoment. Toch heb ik voor alle zekerheid een spiekbriefjegemaakt om niet met een mond vol tanden te staan als ik demensen van 'Groei en Bloei' mijn geliefde planten toon. Een

week later. Geen probleem: de namen floepten tevoorschijn. Ikheb geen spiekbriefje gebruikt!

58

ZwanenbloemZo’n tien jaar geleden hebben wij meegedaan aan de ecologischeversterking van de Alm. We hebben een extra sloot laten gravenvoor de scheiding van de eigendomspercelen. Twee jaar latertrof ik in de nieuwe sloot een enkel exemplaar aan van deZwanenbloem. Nog een jaar later was het een flinkexemplaar met meerdere bloeistengels. Ik ben toen zovrij geweest om de pol te splitsen en er één in onzevijver te zetten. Hij deed het eenpaar jaar geweldig.Bij het bezoek van de Muskusratten weer een jaarlater sneuvelden alle bloeistengels. Treurnis. Derattenvanger heeft in het volgende seizoen demuskusratten gevangen. Nu drie jaar later heeftde plant zich vermeerderd tot wel vijf of zesexemplaren, waaronder twee jonge die nublaken van groeilust. Helaas dit jaar nog maaréén bloeistengel. Ik hoop dat de muskusrattenwegblijven, hoewel ik openkeleplaatsenwel inde oever verzakkingen geconstateerd heb.Vraatsporen, bijvoorbeeldaande stengels vande Gele lis, heb ik tot nu toe nog niet gezien.

RansuilVanaf maart/april horen we ’s avonds vrijregelmatig stevig zuchten in de Atlasceder langsde Alm en of in de Treurbeuk langs de Emmik-hovenseweg. Zo’n drieweken geleden, ik lag net opbed, hoorde ik net of er een vreemde hond blafte,zou dat een vos zijn die blaft? Ik het bed uit en heb hetprobleem voorgelegd aan Tijke. Ook zij had de avondervoor dat blaffende geluid gehoord.Nu ja, ’s avonds nog maar eens beter opletten. En jawel. Inhet schemer passeerde het silhouet van een uil vlak langs onsraam. Even later, het was nu nagenoeg donker, zaten er tweejonge ransuiltjes elkaar kopjes te geven opeen tak vandeAtlascederbij de garage. Zij maakten daarbij dat zuchtende geluid. Ik heb ze een

Zwa n e n

59

poosje staan te begluren. Na zo’n minuut of tien vlogen ze weg richtingTreurbeuk. Daar kwameven later een grote uil aan en verdween ookin debeuk. Nauwelijks een kwartier later hoorde ik dat blaffendegeluid. De volgendemorgen zatenwe in de tuin, de zon scheenlekker op het terras. Tijke verwittigde mij op de uil die in debeuk zat te slapen.Wasdat nu een jong ofwas dat nu eenvan de ouders? De volgende dagen herhaalde zich hetritueel van het bedelen van de jonge uilen. Toch nogeens onder de beuk kijken of ik misschien ookbraakballen aantref. En warempel binnen eenweek zijn er 8 stevige braakballen gedeponeerdin het gazon onder de beuk. Ik heb ze opgeraaptener één uitgepluisd.Metals resultaat5 schedelsmet bovenkaak en twee helften van éénonderkaak.Opeen ‘schoon’ gazon lagen er naééndagéénechte grote braakbal en één in stukjes. Ik ga ervanuit dat dit het resultaat is van een nachtjagen. Hoeveel muizen de twee jongen alsvoedsel gekregen hebben die nacht weet ikniet. Hun rustplaats heb ik niet gevonden. Datzuchten en dat blaffen heb ik Rinus Puntvoorgelegd. Hij had soortgelijke bevindingenopgedaan in Genderen bij het water-pompstation.Zowel de vreugde van de herinnering van denaam Poelruit als het vinden van de braakballenwas op een vrijdag. Toen ik op de derde vrijdag vanaugustus besloot er een verhaal van te maken heb ikook nog maar eens goed naar de Zwanenbloemengekeken. Ik moet de vijver nog wat opschonen, er staatveel Kleine watereppe en Waterdrieblad in. Ik zal debloeistengels van de Zwanenbloem bij deze onderhoudsbeurt

ongemoeid laten. Volgend voorjaar begint dan al vroeg hetverwachtingsvol uitzien naar de ‘Kloek met kuikens’ zoals deze

prachtige bloem ook wel wordt genoemd. ❀n b l o em

60

GedachtenvoedselHerman van Krieken

Ook in Babyloniënbroek heb ik een groentetuin met o.a.aardappels, aardbeien, kroten, peultjes, prei, snijbiet,stambonen en rode uien. Toen mijn vader nog leefdebracht ik regelmatig rond 06.00 uur op weg naar mijnwerk een paar kleine krootjes bij mijn ouders diedezelfde dag nog werden gegeten. Die grote rodeknollen uit dewinkel, die vondm’n vader niet te eten. Hoeanders dan het bulk voedsel uit de supermarkt waar deboer vaak maar een schijntje voor ontvangt. Hetgekruide menu van het Food Film Festival las als eenpleidooi tot onmiddellijke herziening van ons voedsel-

-Als kind werkte ik veel in de moestuin van

mijn vader. Spitten in de winter en oogsten

in de rest van het jaar. Wekpotten vol met

appelmoes en bonen in de kelder. Groene

met witte uit de Keulse pot, mijn zusjes

vonden het verschrikkelijk (zout). Verse

groenten van het land, voor ons de

gewoonste zaak van de wereld. Vlak voor

het eten plukten we kilo’s aardbeien voor

ons grote gezin met 9 kinderen, eerlijk en

heerlijk eten.

61

consumptiegedrag. Hoe kan het duurzamer, gezonder eneerlijker? Sinds de naoorlogse welvaartsdecennia heefteen spookdeWest-Europesebevolking in zijn greep.Datspook, terend op inmiddels geglobaliseerde macro-structuren vanongelijkheid, eenvormigheid, verspillingenonbeschaamd winstbejag, werd onlangs benoemd inVPRO Tegenlicht-aflevering ‘Youtopia’. Daarin karak-teriseerdeGeorge Ferguson, eerst gekozen en partijlozeburgemeester van Bristol, de overheersing van desupermarktketens als verderfelijk voor middenstands-diversiteit, een gezond voedingsklimaat en de couleurlocale van een stad.In de hedendaagse verstedelijkte samenleving vervult desupermarkt een sleutelrol. De als volkomen normaalervaren levensmiddelen stortkoker is de achtbaan-snelweg van forse dagelijkse geldstromen: die vanconsument naar aanbieder en die van aanbieder naartussenhandel en producenten. Bovenbazen van hetsuperspook: vastgoedcorporaties, aandeelhouders enbanken. Voedselprijsvechters, te hoge huren, consumen-tengemakzucht, het zijn sloopkogels voor de kleinemiddenstander. Hoe dringend dissidente stemmen engedurfde initiatieven nodig zijn, toont de film Food Chain(VS 2014, Sanjay Rawal), die werd vertoond op hetvierde Food Film Festival in de AmsterdamseWestergasfabriek. In de documentaire zien we hoetienduizenden latino’s die in de VS groente en fruitoogsten, met een hongerloontje worden afgescheept.Tegelijkertijd bedingen de supermarktketens alsgrootafnemers bodemprijzen en harken aldus jaarlijksenorme winsten bijeen. Ondertussen staan de daglonersbloot aan hoge pesticidenconcentraties en kunnen ze deaardbeien en tomaten die ze zelf van de akkers hebbengehaald amper betalen. Is dit de 21ste-eeuwsebeschaving? Langzaam zien we gelukkig bij eengroeiende groep mensen de houding ten opzichte vanvoeding veranderen.In deze fase is de kritischer wordende blik van debiovoorhoede vooral ingegeven door bezorgdheid overvoedselkwaliteit (bestrijdingsmiddel, vleesherkomst,

62

conserveringsmiddelen, verzoeting en verzouting vaneten). Bestuurders dienen een grotere rol te spelen in hetbeschermen van de diversiteit van de onafhankelijkedetailhandel. Kortom, productie en distributie vanvoedingsmiddelen moeten eerlijker en kleinschaliger,waarmogelijk terug naar lokaal en/of regionaal niveau.Onze gemeenten kunnen zich bijvoorbeeld aansluiten bijCittaslow, een internationale keurmerk voor gemeentendie op het gebied van leefomgeving, landschap, streek-producten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuur-historie en behoud van identiteit tot de top willenbehoren. Door een Cittaslow netwerk te creëren, kunnengemeenten samenwerken om de kwaliteit van leven teverbeteren door het authentieke te koesteren en nieuwetechnieken in te zetten die vooruitgang mogelijk maken.We moeten eigenlijk meer denken volgens deuitgangspunten van Slow Food, de eind jaren tachtigontstane omdenkbeweging op voedsel- en smaak-gebied. Als samenleving ontkennen we te veel dewaarde en seizoensgebondenheid van natuurproducten.Iets extra’s betalen voor kwaliteitsvoedsel is niet meerdan billijk. Joel Salatin, in 2011 uitgeroepen tot demeestinnovatieve boer door Times Magazine, bezocht hetFood Film Festival om zijn visie uit te dragen waarin allesmet alles samenhangt.Op Polyfarm in Virginia bewijst hijdat het mogelijk is ook in economisch opzicht te boerenzonder kunstmest en pesticiden; totaallandbouw. Ieder-een in het systeem heeft zijn eigen taak. De taak vanmensen is om natuurlijke processen te stimuleren, niet omtegen te werken. De enige relatie die veel mensentegenwoordig hebben met hun eten is: hoe lang moet hetin de magnetron? Jammer, want koken met échtenatuurproducten kan ambacht, filosofie, schoonheid enkunst tegelijk zijn weet ik uit ervaring van mijn vrouw endochter.Smakelijk eten. ❀

Bewerking artikel VPRO Gids #19 met extra info uit artikel Volkskrant 12

mei 2014.

63

Waarnemingenvan april t/m september 2014Rinus Punt

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

13 april 2 Gaaien Sleeuwijk, Marianne van Pelt18 april Boerenzwaluwen Andel, in de schuur (het klinkt weer

gezellig), Kees en Hanny van Andel21 april 13 Regenwulpen Genderen, Rinus Punt26 april 1 Kleine Karekiet Sleeuwijk, boomgaard Hylke Tromp30 april 4 Holenduiven30 april 2 Zwarte Sterns Almkerk, Sjaak Schreuders1 mei 1 Gierzwaluw (eerste) Genderen, Rinus Punt9 mei 1 Zomertaling Polder Buiten Kievitswaard,

5 Lepelaars Polder Vogelenzang,1 Zwarte Stern Gat van de Kleinen Hil,2 Lepelaars Polder Middelland, Bert van Ree

10 mei 5 Lepelaars Biesbosch, Jeanette Pollema.17 mei 4 jonge steenuilen Genderen, tuin, Rinus Punt

18 mei 2 Zwarte Roodstaarten Nieuwendijk, Corné Pruysen(paartje)

15 Oeverzwaluwen Bouwlocatie Westerhei(Gronddepot)

64

Datum Waarneming Plaats en waarnemer19 mei 1 Zwarte Ooievaar Pompveld, Anton Boers24 mei 1 Kwartel Oude Weide Steeg, Rinus Punt4 juni 2 Patrijzen Struikwaard,

2 Zwarte Sterns Andelse Sluis, fam. Hoevenaren6 juni 5 Roodstaarten Nieuwendijk, Corné Pruysen

(paartje met 3 jongen) Bouwlocatie Westerhei9 juni 4 Patrijzen

(ouder met 3 jongen) Andel, Kees van Andel10 juni 1 Grote Bonte Specht (in tuin)

1 Kleine Bonte SpechtHeggemussen Woudrichem, Truus Roemer

10 juni 7 Ransuilen tuin De Baan Dussen, Machteld(paartje met 5 jongen) de Graaf en Patrick Nieuwerth

14 juni 10 Patrijzen(paartje met 8 jongen) Drongelen (tol) Henk Vos.

14 juni 2 Patrijzen Nieuwe doorn, Almkerk,1 Kuifeend op 9 eieren Peerenboom, Wim Groeneveld

27 juni 1 Dode Wezel Duylweg, Corné Pruijsen

28 juni 1 Boomklever Sleeuwijk, boomgaard Hylke Tromp29 juni 1 Zwartkop Neerandelse weg Andel,

fam. Hoevenaren4 juli 1 Nachtegaal Sleeuwijk, Arie Rietveld8 juli 2 Patrijzen Woudrichemseweg,

Sjaak Schreuders19 juli 1 Kleine Karekiet Sleeuwijk, Hylke Tromp

65

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingente noteren!

Met vriendelijke groet,Rinus PuntHoofdstraat 48,4265 HL GenderenTel. 0416-352301 of 06-48638377e-mail: [email protected]

Datum Waarneming Plaats en waarnemer20 juli 90 Grote Zilverreigers Biesbosch, Jeanette Pollema

- BroedendeOeverzwaluwen Zandhoop bij Biesboschmuseum

27 juli 8 Patrijzen Almkerk, Zandwijk langs de Alm,Wim Groeneveld

28 juli 1 Purperreiger Giessen, (fortgracht), Johan Koekkoek29 juli 10 Ooievaars Eendeveld, Sjaak Schreuders10 aug. 1 Ooievaar Wijk en Aalburg, Klaverplak,

2 Roepende Steenuiltjes Petra Furster15 aug. 3 Patrijzen

(ouder met 2 jongen) Omloop, Sjaak Schreuders2 sept. 9 Patrijzen

(ouder met 8 jongen)2 Boomkruipers (paartje)4 Kleine Bonte spechten Andel, alles rond de boerderij,(ouder met 3 jongen) Kees en Hannie van Andel

3 sept. 25 Ooievaars Bommelerwaard, net buiten onsgebied, Rob Mulder.

6 sept. 12 Patrijzen Dussen, omg. Kasteel, gezien doorArie Boogerts Dussen, gemeld doorGroeneveld Almkerk

7 sept 2 Boomvalken Genderen (brug) en PeerenboomHenk Kraaijkamp en Rinus Punt

7 sept. 1 Zomertortel Woudrichem, in tuin Wouter vanRijsbergen, gemeld doorArie van den Herik

66

Uitbreiding Kringloop AltenaHerman van Krieken (voorzitter Kringloopcentrum Altena)

Kringloopcentrum Altena te Almkerk is begin jarentachtig ontstaan uit de milieucommissie vanAltenatuur onder de bezielende leiding van Trudievan Es uit Waardhuizen en Johan Koekkoek uitAlmkerk. Ruim 30 jaar later op donderdag 21augustus 2014 schreef het Brabants Dagblad (BD)een mooi artikel over de nieuwe kringloop inAlmkerk onder de kop “Recyclen in een prettigdoolhof”. “Je hebt kringloopwinkels in alle soortenen maten, maar meestal zijn ze als volgt samen tevatten. Een loods vol rekken met oude primaherbruikbare spullen, en in sommige gevallenachenebbisj troep. Kringloopcentrum Altena aan deKerkstraat is de vreemde eend in de bijt, en dat iseen compliment”. Het artikel sluit met deconstatering “Waar de Almkerkse kringloop hetverschil maakt is de presentatie.

67

De twee woonhuizen zijn met de koopwaar ingericht als… woon-huizen. Het is zo simpel als wat: spullen voor in huis presenteer je ineen huis. Hier kun je dwalen door een prettig doolhof, vol hoekjes,kamers en spelonken en je koopjes figuurlijk wegsnaaien uit iemandshuiskamer”, aldus de krant. Ook de nieuwbouw krijgt complimenten,“Maar het pièce de résistance is wel het nieuwe aangebouwde stukdat beide woonhuizen en schuur met elkaar verbindt. Vanaf deparkeerplaats stap je in een grote ruimte met veel daglicht binnen,die in niets doet denken aan de volgestouwde fabriekshallen diekringloop veelal kenmerkt. Eigenlijk is de ruimte tussen Kerkstraat 1 en3 overdekt met een grote serre”. Als bestuur zijn we ook heeltevreden over de nieuwe presentatie van de boeken in de oude schuurvan Kerkstraat 3 die we hebben gerestaureerd. Het was een groteaanloop van ruim 5 jaar toen we bestuurlijk de eerste besprekingenvoerde over de aankoop van Kerkstraat 3. Net voor de crisis kochtenwe mondeling het huis en de tuin van de buren omdat het pand vande buren maar één keer te koop komt.

68

Onze huisbank Rabo Bank wilde niet financieren, gelukkigdacht Triodos Bank wel met ons mee. De eerste jaren huurdenwe alleen de tuin om het parkeer probleem op te lossen.Later startten we met de verbouwing en toen ging deaannemer failliet. Ook dat werd opgelost en “het dit jaaraangetreden nieuwe én groene college van Woudrichemvaardigde liefst twee wethouders af, Paula Jorritsma én IzakKoedoot, om het lint door te knippen”, aldus het BrabantsDagblad.De relatie met de gemeente Woudrichem is een stuk betersinds een nieuw college is aangetreden. Aalburg heeft onszelfs het recht gegund om oud textiel in te zamelen en metWerkendam hebben we altijd goede contacten gehad enprettig samengewerkt.De hulporganisatie Gain (Global Aid Network) is eenbetrouwbare partner om de kleding die we niet zelfgebruiken af te zetten. Ook meubels en andere zaken die weniet kunnen verkopen worden afgevoerd naar Gain inSleeuwijk.

69

Een deel wordt door Gain verkocht om de kosten te dekken en een deelgaat naar Oost Europa of naar rampgebieden. Alles wordt gesorteerdin de distributieloods te Sleeuwijk waar ook de voedselbank isgevestigd die momenteel rond de honderd gezinnen helpt. Altenatuur:het kind is volwassen geworden en is uitgegroeid tot een belangrijkespeler in het Land van Heusden en Altena. Als Stichtingsbestuur runnenwe een bedrijf dat voorziet in zinvolle arbeid voor mensen met eengrote afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. We zijn trots op onsnieuwe bedrijf, op onze vaste werknemers in loondienst en devrijwilligers die elke dag weer onder andere omstandigheden moetenfunctioneren door de vele factoren die de dagelijkse gang van zakenop de kringloop beïnvloeden. Ook u bent van harte welkom om alsvrijwilliger een of meer dagdelen te komen helpen in de mooistekringloop van Nederland. ❀

70

P U Z Z E LJan van Haaften

5

12

13

6

I V E N

1

2

3

4/5

6

7

8/9

10 11

12 13

34

8

7

11

10

9

12

D R Ü

71

Kringloopcentrum AltenaKerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

NIEUWE MEUBELEN?GROTE SCHOONMAAK?

OPRUIMEN?VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdagvan 9 tot 12 uur

het Kringloopcentrumvoor het ophalen van al uw

bruikbare spullen!

BANKJE NODIG?OF EEN LEUKE BLOUSE?

OF SERVIESGOED?OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkelop de hoek van deKerkstraat en deWoudrichemseweg

in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPWINKEL

ochtend middag

maandag gesloten 13.00 - 17.00dinsdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00woensdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00donderdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00vrijdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00zaterdag 9.00 -12. 00 12.00 - 16.00

Bruikbare spullen kunt u afgeven tijdens de openingstijden van de winkel.

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen- Educatie & Voorlichting- Recycling

72

Doelstelling van de vereniging:

We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van debiodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg metzoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten enprovincie.

Werkgroepen: Activiteiten:- Beheercommissie - Natuurwandelingen- Fort-educatie - Lezingen- Vogelwerkgroep - Diverse inventarisaties- Milieu en Klimaat - Nachtvlindernacht- Weidevogelbescherming - etc.- DEcAB- Kringloopcentrum Altena

AANMELDINGSKAART

Ja, ik wil ook meehelpen de natuur

in het Land van Heusden en Altena

te beschermen. Noteer mij daarom

als lid / jeugdlid / gezinslid.

Natuurbeschermingsvereniging

ALTENATUUR

p/a. Mw. J. Pollema

Dr. v. Vuurestraat 76

4271 XH Dussen

naam: ______________________

straat: ______________________

postcode: ________ ____

plaats: ______________________

tel: _________________________

e-mail: ______________________

✁

't Altenatuurtje 97

Documents

Transcript of 't Altenatuurtje 97