91'tA

LTENATUURTJE

Natuurbeschermingsvereniging

ALTENATUUR

’t Altenatuurtje32e jaargang nr. 1, oktober 2012.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

BESTUUR:voorzitter:J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034secretaris:J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231penningmeester:H. (Henk) Kraaij, Uitwijksestraat 4, 4288 JB Uitwijk. 0183-441360leden:H. (Herman) van Krieken HilIsestraat 35, 4269 VH Bab. broek. 0416-355155P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341J. (Jeanette) Pollema Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. 0416-391654L. (Len) Bruining Van Gendtstraat 14, 4271 AM Dussen. 0416-392373R. (Ron) Brouwer Jacoba van Beierenstraat 4, 4285 BP Woudrichem. 06-30376571

INTERNET: www.altenatuur.nl

REDACTIE:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341tevens redactie adres

VORMGEVING EN ILLUSTRATIES:J.A.P. (Jan) van Haaften Eikenlaan 5, 4254 AR Sleeuwijk. 0183-302544

CONTACTADRESSEN:Vogelwerkgroep:A. (Arie) van den Herik Oudendijk 33a, 4285 WH Woudrichem. 0183-304193Beheerscommissie Natuurgebieden:P. (Pia) Stierman Bruigomstraat 12, 4251 EP Werkendam. 0183-505341

LIDMAATSCHAP:jeugdlid 5,-- per jaar, gezinslidmaatschap 20,- per jaar, lid 12,50 per jaar

Girorekening nr. 2593026 ofBankrekening nr. 301524319 Rabobank Almkerk t.n.v. penn. Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie.Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.Ledenadministratie Altenatuur, Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

OMSLAG:Foto verenigingsgebouw ‘Fort Giessen’ door M. Bout.Omslagontwerp door J.A.P. van Haaften.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-statusHet dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

regen

modder

herfst

kastanje

kastanje

kastanje

bladeren

bladeren

kachel

haardvuur

haardvuurwindvlaag

windvlaag

regenpaddenstoel

paddenstoelmodder

suikerbieten

suikerbietenegel oogstenwarme chocolademelkeikels

eikeltjes

paraplu

paraplu

regenpak

regenpakoranje

oranje

wintertarwe

wintertarwe mist

mist bruin

bruin

spreeuwenwolk

2

Redactioneel

Redactieadres:

Pia StiermanBruigomstraat 12,4251 EP Werkendam.

E-Mail: fam.stierman@gmail.com

3

Teruggekomen van onze vakantiecheckte ik onze computer of er alkopij binnen was, 1 september wasde deadline. Deze keer was heteen bui die druppelsgewijs ginggroeien. De ene schrijver heeftvaak al van tevoren de artikelenklaar liggen. Bij de andere zit hetin het hoofd en moet enigszinsonder druk staan en dan rolt heteruit en vraagt dan: “Is er nog tijden heb je nog plaats voor nog eenartikel?” Soms moet er nog evenworden gewacht omdat er nog eenbelangrijke bespreking op de rolstaat wat ook bij de leden bekendmoet worden.

Niet alleen het schrijven vergt tijdmaar er zijn ook nog vaaktussentijds veel activiteiten die deaandacht vragen.

Dit Altenatuurtje is uiteindelijk een“flinke bui” met veel informatiegeworden, een zodanige buiwaarnaar iedereen snakt na eenlange droge periode.

Het komende winterseizoen moeter weer veel gedaan worden.Vindt u het leuk om eens mee tedoen, dan bent u van hartewelkom.

Iedereen bedankt voor haar of zijnbijdrage aan dit Altenatuurtje nr.91.

Het volgende nummer staatgepland voor januari 2013daarom zou ik graag de kopij voor1 december a.s. willen ontvangen.

Pia Stierman.

4

Dagvlinders enlibellen van hetPompveld

12Ernst-Jan van Haaften

Van de voorzitter

6Jaap van Diggelen

Ganzen

49Herman van Krieken

Stand van zakenDuurzame Energie

33Johan Koekkoek

5

In dit nummer ............................ oktober 2012

• Van de voorzitter 6

• Dagvlinders en libellen van het Pompveld 12

• Vervolg nieuwe Natuurwet 16

• Milieu en Natuur of is het Natuur en Milieu 18

• Stabilisatie van weidevogels in het Land van Heusden en Altena 22

• Voor jou! (jeugdrubriek over de Kleine vos) 25

• De middenpagina's met:

→ op pag. 1 en 2 Programma najaar 2012

→ op pag. 3 Akte gewijzigde statuten gepasseerd bij De Rivieren notarissen

Oproep Rabobankleden stemmen op GPS-project weidevogels

Oproep emailadressen door aan de ledenadministratie

→ op pag. 4 Werkochtenden beheercommissie winterseizoen 2012 - 2013

• Stand van Zaken Duurzame Energie 33

• Om over na te denken 36

• Groene Energie 38

• Perdix perdix 40

• Buitenlandse ontmoetingen 44

• Bijen en neonicotoiden 46

• Ganzen 49

• Waarnemingen van april t/m augustus 52

• Natuur heeft een rafelrand 55

91

6

In het kader van de het thema van de Open Monumentendagen van dit jaar,Groen van Toen, hield ik onlangs een lezing waarin de historie van hetlandschap in onze streek centraal stond. De hand van de mens in ons landschapis onmiskenbaar: bijna alles wat voor ogen is in onze omgeving is door menselijkhandelen ontstaan. Het oerlandschap dat tot stand kwam door geologischekrachten (wind, zee, rivier, ijs), werd in de middeleeuwen stapje voor stapjedoor de mens ontgonnen en er ontstond een landschap van kaden en kavels,weteringen en sloten. De greep van de mens op alles werd door de eeuwenheen sterker en resulteerde in de tweede helft van de vorige eeuw in onsgebied in een tekentafellandschap, tot stand gekomen door middel van eenmega-project, de ruilverkaveling. De natuur nog verder bedwongen, hetlandschap in geometrisch lijnen, ontdaan van slingers en bochten, hoogten enlaagten; weg fijnmazig patroon van sloten en greppels. In de pauze van delezing wees Kees Wink mij erop dat voor de mensen in polder Den Duyl deontsluiting van hun omgeving door de ruilverkaveling, bereikbaarheid en drogevoeten in de winter betekenden. Daarnaast gaven ontwatering, kavelvergrotingen concentratie van kavels rond de bedrijven een enorme verbetering voor de

Van de voorzitterJaap van Diggelen

Den Duyl

7

landbouw. Zet de ruilverkaveling dus niet alleen negatief neer, was zijnboodschap. Terecht, want uiteraard heeft ieder nadeel zijn voordeel, maarmisschien ook iedere zegen zijn vloek. De balans zou verder doorgeslagen zijnin de richting van ‘zegen’ als er iets meer rekening was gehouden met hetbestaande landschap: waarom moesten alle kaden sneuvelen, waarom alle ‘oudgroen’ in de landerijen weg en kwam er alleen ‘nieuw groen’ langs de wegen?Ik sloot mijn presentatie af met een plaatje van een rivierrombout die zich opeen zandstrandje uit zijn larvenhuid omhoogwurmt, als de mythische vogel feniks(phoenix) die uit de as verrijst (pag.4). Voor mij symbool voor de manierwaarop ons landschap de afgelopen jaren gelukkig weer meer en meeropgroent door aanleg van ecologische verbindingszones langs de oersaaieafwateringskanalen en door allerlei aanplant in het landbouwgebied. Ruimtevoor natuur! Het hoge waterpeil, de kilometers kade en de talloze knotwilgenkomen nooit terug maar de nieuwe inrichting geeft hoop. Tel uw zegeningen,zeggen we dan. Laten we eens kijken naar twee voorbeelden daarvan die ikonlangs meemaakte.

Excursie WijkerzandDe Agrarische Natuurvereniging (ANV) hield op vrijdag 7 september eenavondexcursie in de uiterwaard bij Wijk en Aalburg, beter bekend als deWijkse Waard of het Wijkerzand. Doel hiervan was stil te staan bij wat er inde afgelopen jaren aan maatregelen is ingezet om natuur en landschap in dezeuiterwaard te verbeteren. Het beheer van bestaande landschapselementen en

Het Wijkerzand

8

wandelpaden in de waard is ondergebracht bij het Groen Blauw stimulerings-kader. De subsidies die via deze regeling worden ontvangen, dragen bij aancontinuïteit van beheer en verbetering van natuurwaarden. Daarnaast is er in2012 een subsidiestroom op gang gekomen in het kader van CollectiefWeidevogelbeheer. Het landgebruik wordt zo aangepast dat weide-vogelsoptimaal kansen krijgen om te broeden en jongen groot te brengen. Het gaathierbij om later maaien, bemesting met ruige stalmest en het plas-dras zetten/houden van de ijsbaan in het gebied. Als het weilandje van de ijsbaan na hetschaatsseizoen in maart niet wordt drooggezet maar een klein laagje waterhoudt, biedt dit enorme voedselmogelijkheden voor steltlopers. Het opvettenvan de vogels die net terug zijn uit hun overwinteringsgebieden is van grootbelang om succesvol te kunnen broeden. Meeuwis Millenaar, Veld-coördinatorGroenBlauw Stimuleringskader en tevens voor Weidevogelbeheer, heeft sterkgeijverd om een zo volledig mogelijk pakket van maatregelen in het gebieddoor te voeren, en gelukkig niet zonder resultaat. Zo broedt in het gebied degrootste populatie tureluurs van Noord-Brabant (dit jaar 15 broed-gevallen) enkomen er grutto, kievit, wulp en scholekster als broedvogel voor. Leden van deweidevogelwerkgroep van Altenatuur doen mee met het vaststellen van debroedgevallen. Daarnaast legt Rinus Punt al vele jaren trouw in het voorjaar zijnbroedvlotjes voor de zwarte stern uit in de dode maasloop in de waard, hetMaske. Jarenlang was dit de enige broedplaats in onze provincie van deStorren (zoals een oude streeknaam voor dit sterntje luidt, op de zandgrondenheet ie Putspreeuw of Venkraai). Helaas kwamen de afgelopen 2 jaren welsterns kijken in het voorjaar maar tot broeden kwamen ze niet. Altenatuurdershouden samen met de beheerders van de waard, de zogeheten schaarmeesters,

de vogelrijkdom van de waardin beeld.Het verhaal van hetWijkerzand is zolangzamerhand bekend: het iseen gemeenschappelijkeweidegrond (een meent) waarde inboorlingen van Wijk(allen die in Wijk zijn geborenen er een schoorsteen rokendehebben, er wonen dus)gezamenlijk eigenaar van zijn.Het gaat hier om circa 500mensen die in principeschaargerechtigd zijn (vee

9

mogen laten grazen in het gebied). De praktijk is dat de inscharing dmv vanpacht is geregeld en dat de belanghebbenden jaarlijks een zakje (traditie)geld ontvangen uit het totale batig saldo. Tot recent was het onmogelijk omvoor deze unieke eigendomssituatie, het gaat hier niet om een vereniging ofstichting maar om een zeer oude rechtsvorm, enig in zijn soort, om hiervoor eensubsidiestroom in het kader van natuurbeheer te verwerven. Het is heel mooi datdit nu gelukt is. Tenslotte moet de schoorsteen van de inboorlingen blijven roken,hoe symbolisch klein de revenuen jaarlijks ook zijn..... Het grote geld ligt immersop de loer, grootschalige recreatie, een golfbaan of iets dergelijks. In hetverleden is er decennia lang klei gewonnen door baksteen-fabriek deRijswaard, gelegen aan de overkant van de Afgedamde Maas in Aalst. Hetnatuurlijk reliëf van de waard is door afgraving van één tot enkele meters kleivernietigd, waardoor bijna alle percelen nu vlak en laag zijn. Een ontwikkelingdie niet te keren was wegens langlopende concessies maar waar we alsAltenatuurbestuur niet bij stonden te juichen. Laten dat nu juist de stukken zijnwaar de tureluur nu broedt! Op een hooggelegen uiterwaard was de kans opdeze weidevogel erg klein geweest. Ieder nadeel heeft...., afijn u begrijpt het.De geschiedenis van de mens met landschap en natuur (b)lijkt een intensievewisselwerking van meer of minder grote toevalligheden. Al onze ingrepen ofmaatregelen zijn bedoeld (nu) of onbedoeld (vroeger), niets meer dan hetscheppen van voorwaarden voor soorten om te leven. Het is mooi dat hethuidige bestuur van het Wijkerzand (de schaarmeesters) gericht kiest voormaatregelen voor natuur en biodiversiteit en het grote geld verre houdt.

Opening bijenhotelIn het vorige nummer van hetAltenatuurtje schreef JohanKoekkoek al over de insectenwandop Fort Giessen. Altenatuur vraagtin het Jaar van de Bij 2012, doormiddel van het bouwen van hetBijenhotel, aan-dacht voor de wildebijen en biedt hierdoor tevensnesthulp aan deze beestjes.Op zaterdag 8 september, Openmonumentendag, is de insecten-wand, ik noem het steeds eenbijenhotel, geopend. Ik hield eenkort praatje ter inleiding waarnade vier bouwers, Johan Koekkoek,

10

Pia Stierman, John Kollen en Cees van Maastricht een ludiekeopeningshandeling verrichtten: zij prikten 4 grote papieren bijen vast in dewand in de grootste openingen die waren uitgespaard. Eigenlijk was de wandal geopend door de wilde bijen zelf door enkele gangetjes te vullen met broeden zorgvuldig weer af te sluiten. De natuur houdt zich nu eenmaal nooit aanonze grenzen, of het nu land-, tijds- of soortgrenzen zijn.Nog even in het kort wat informatie. We kennen maar liefst 355 soorten wildebijen, waarvan veruit de meeste soorten solitair leven. Solitair wil zeggen datvrouwtjes van deze soorten na paring in hun eentje opereren bij het eitjesleggen en zorgen voor voldoende voedsel voor het broedsel. De overigesoorten leven in kleine of grotere aantallen bijeen in boomholtes of kuiltjes in degrond, de zogeheten sociale bijen. Tot deze groep behoren de hommels maarook de honingbij, Apis mellifera, die in kasten of korven wordt gehouden waarinwel 10-duizenden exemplaren kunnen leven.Meer dan de helft van de wilde bijensoorten in Nederland is bedreigd in hunvoortbestaan. Het gaat slecht met veel bijensoorten door gebrek aan voedsel(bloeiende planten, veel soorten halen alleen voedsel, stuifmeel en nectar, op 1

plantensoort), gebrek aannestgelegenheid en gebruikvan pesticiden. Bijen kun jedus helpen door eenbloemrijke omgeving temaken, bijvoorbeeld in je tuinmaar uiteraard ook inbermen en ander openbaargroen. Daarnaast doorterugdringing van het gebruikvan insecticiden: met deplaagdieren worden ooknuttige insecten zoals bijengedood. Johan en Hermanschreven al over de

neonicotinoiden, wondermiddelen die de afgelopen decennia enorm in omzetzijn gestegen omdat ze zeer effectief helpen en in uiterst kleine hoeveelhedenal dodelijk zijn. In Frankrijk hebben imkers het voor elkaar gekregen om dezemiddelen uit te bannen. In ons land loopt de discussie nog. Tenslotte kun jesolitaire bijen helpen door nestgelegenheid te bieden: houtblokken met daaringeboorde gangen, bundels riet- en plantenstengels, gangen in stenen. Dediversiteit van soorten is groot, evenals de wijze waarop ze gebruik maken vannesthulp. Het gaat om soorten/groepen als behangersbijen, metselbijen,

11

klokjesbijen, tronkenbij, wormkruidbij, wolbijen, maskerbijen en koekoeksbijen.Ongeveer 10 - 20 % van de bijensoorten is geholpen met bovengrondsenesthulp zoals een bijenhotel. Veel van de overige soorten nestelen in de grond.Het belang van wilde bijen voor bestuiving van een groot aantal klein- engrootfruitsoorten is duidelijk: zonder bestuiving geen vruchten. Naast dehoningbij spelen ook tientallen andere soorten wilde bijen hierbij een rol. Hetbijenhotel op Fort Giessen is bedoeld om de wilde bijen overlevingskansen tebieden. Opnieuw: voorwaarden scheppen om biodiversiteit te vergroten. Bij deinsectenwand zal ook de rijkdom aan bloeiende planten worden vergroot:voedsel als voorwaarde voor voorkomen.Daarnaast heeft het bijenhotel educatieve waarde. In het voorjaar is het opzonnige dagen één groot gegons van kleine wilde bijtjes voor zo’ninsectenwand. Voor mensen met angst voor bijen wordt de drempel een stuklager, als ze deze nijvere diertjes in en uit hun holletjes in de wand zien vliegenen kruipen. Het hotel op Fort Giessen is gevuld met nestmateriaal met hulp vanzo’n 200 brugklassers van het Altena College, als onderdeel van lesdagenForteducatie in april 2012 (zie foto's middenpagina vorige nummer). Leerlingenhebben hierbijgeleerd hoelevenscyclus enbroedbiologievan dezebeestjes inelkaar zitten enoog gekregenvoor het belangvan bijen innatuur enlandbouw.

Rest nog te noemen dat naast de grote inzet van de eerder genoemde viervrijwilligers van Altenatuur en de Archeologische vereniging en die van veleleerlingen, de wand financieel mogelijk is gemaakt door een gift van deNationale Postcode loterij.

Veel leesplezier met ons altijd weer gevarieerd gevulde blad en graag totziens op één van de geplande activiteiten.Met vriendelijke groet, Jaap van Diggelen

12

InleidingVanaf 2002 heb ik jaarlijks enkelekeren het Pompveld bezocht omdagvlinders en libellen teinventariseren. In de meeste jarenbleef het bij 1 of 2 bezoeken, maarenkele jaren lukte het ook om vakerte gaan kijken. Zeker na eenperiode van 10 jaar is het mogelijkom een goed beeld te schetsen vande dagvlinder- en libellenfauna enin te gaan op enkele opvallendeontwikkelingen.

Wat heeft het Pompveld te biedenaan vlinders en libellen?

De afwisseling van natte graslanden,loofbos en wilgengriend maakt hetPompveld een interessant gebiedvoor insecten. Voor vlinders is hetgunstig dat door het vele bos deopen delen goed beschut liggen ensnel opwarmen. De variatie aanbiotopen zorgt ook voor een goedaanbod van nectar- enwaardplanten. Libellen profiterennatuurlijk ook van de beschutting,maar zijn daarbij vooral ookafhankelijk van de vele sloten; hetleefgebied van de larven. Hoewelminder opvallend is ook daarin veel

De dagvlinders en libellen

van het PompveldErnst-Jan van Haaften

13

variatie: diep of ondiep, smal ofbreed, veel of weinig waterplantenen beschaduwt of in de zon gelegen.

De dagvlindersIn de periode van 2002 tot en met2011 zijn in totaal 20dagvlindersoorten waargenomen.Hieronder bevinden zich in de eersteplaats alle algemene soorten dieook in vrijwel elke tuin wel te vindenzijn zoals klein koolwitje, grootkoolwitje, klein geaderd witje,dagpauwoog, gehakkelde aurelia,kleine vos, atalanta en distelvlinder.Hoewel de indruk bestaat dat hetlandkaartje de laatste jaren watminder wordt gezien, is deze ook delaatste jaren nog steedsaangetroffen in het Pompveld.Van de typische graslandvlinders zijnargusvlinder, icarusblauwtje,zwartsprietdikkopje en oranjezandoogje verspreid door het helegebied te vinden. De kleinevuurvlinder komt duidelijk mindertalrijk voor en beperkt zich vooral totde bermen van de wat drogerepaden en kades. Eenmaal, in 2009,is het vrij zeldzame bruin blauwtjewaargenomen. Ook enkele soortenmet een voorkeur voor bos ofbosranden zijn te vinden. Het bontzandoogje, dat in de hele regiotoeneemt, is in het Pompveld overalwel te vinden. Het boomblauwtjeechter wordt slechts weinig

waargenomen. De citroenvlinder isalleen gezien in de 2003 en 2004.Ging het toen om toevalligezwervers, of is de soort sindsdienverdwenen? Natuurlijk kan het ookzijn dat de soort nog altijd aanwezigis, maar niet is opgemerkt. Wie het

weet mag het zeggen…De meest aansprekende soort vanhet Pompveld is waarschijnlijk tochhet oranjetipje, kenmerkend voornatte graslanden met pinksterbloemen bossen met look-zonder-look. Demeest bijzondere soort is echter hetgroot dikkopje. Tijdens eenAltenatuur-plantenexcursie in 2003vonden de deelnemers enkelevlinders nabij de eendenkooi. In delatere jaren is gebleken dat de soortverspreid door het hele gebied inbehoorlijke aantallen aanwezig is.Dat is maar goed ook, want op geenenkele andere plek in Heusden enAltena is ze verder te vinden!

Groot dikkopje

14

De libellenIn dezelfde periode zijn 26 libellen-soorten waargenomen. Om deze ookallemaal te noemen volgt eerst eenopsomming van de (zeer) algemenesoorten, zoals lantaarntje, azuur-waterjuffer, variabele waterjuffer,watersnuffel, houtpantserjuffer,grote roodoogjuffer, kleineroodoogjuffer, bloedrode heidelibel,steenrode heidelibel, bruinrodeheidelibel, gewone oeverlibel,platbuik, grote keizerlibel, blauweglazenmaker en paardenbijter. Dezesoorten zijn bijna elk jaar gezien, enkunnen ook buiten het Pompveld op

veel plekken worden gevonden. Ookviervlek, vuurjuffer en bruineglazenmaker zijn elders in de regioniet zeldzaam. Bijzonder is echterdat deze in het Pompveld elk jaar inzeer grote aantallen vliegen. Zekerbij de bruine glazenmaker valt datop; tijdens een inventarisatieronde inde zomer van 2011 werden circa200 exemplaren waargenomen,terwijl buiten het gebied zeldenmeer dan enkele dieren tegelijkworden gezien!Een aantal soorten is slechts in één ofenkele jaren gevonden.Verschillende vuurlibellen zijn zowelin 2004 als in 2006 gezien bij detwee poelen aan de westkant vanhet gebied. In 2003 waren tweegewone pantserjuffers eieren aanhet afzetten in eenkrabbenscheersloot, maarwaarnemingen in latere jarenontbreken. In 2005 werden tweeopvallende ‘zwervers’ gezien: eengeelvlekheidelibel en een zwarteheidelibel. Verder is bijzonder dat inmaar liefst drie jaren, 2003, 2006en 2011, een weidebeekjuffer isgezien. Ook dat zullen zonder twijfelzwervers zijn geweest.Belangrijk is natuurlijk vooral hoe hetgaat met de kenmerkende soorten.In het Pompveld komen momenteeldrie soorten voor die echtkenmerkend zijn voor matigvoedselrijke tot voedselrijke (polder)

Bruine glazenmaker

15

wateren. Hierin is een mooieontwikkeling waar te nemen. Deglassnijder is vanaf 2002 vrijweljaarlijks gezien, steeds in flinkeaantallen. In 2006 werdenvervolgens voor het eerst enkelevroege glazenmakers waargenomen.Daarna heeft de soort zich goedgevestigd en in de laatste jaren isdeze door het hele gebied zeeralgemeen geworden. Vanaf 2009 isdit ook te zien bij de smaragdlibel.In 2009 vlogen voor het eerst enkeleexemplaren rond en in 2011 kondenal meer dan 100 exemplarenworden geteld!

Tot besluit

Het Pompveld vormt het leefgebiedvoor een groot aantal dagvlinder-en libellensoorten. Een deel daarvankomt binnen het Land van Heusdenen Altena alleen of bijna alleenbinnen dit gebied voor. Voor veelsoorten geldt dat de waargenomenaantallen zeer groot zijn tenopzichte van de omgeving. Het is debedoeling ook in de aankomendejaren de ontwikkelingen in hetgebied te blijven volgen.

16

Vervolg nieuwe natuurwetHerman van Krieken

De bestaande natuurwetten zijn solide, maarhopeloos gecompliceerd. De nieuwe wet diestaatssecretaris Bleker voorstaat, is simpel enhelder, maar dient vooral economische belangen.Waar we écht behoefte aan hebben is eennatuurbeschermingswet die over natuurbescherminggaat. Op dit moment zijn er drie verschillende‘voorkomens’ van natuurwetten in ons land; dehuidige wetgeving, de wet Natuur die demissionairstaatssecretaris Bleker voor staat en een geheelnieuwe wet die momenteel wordt vorm gegevensdoor Kamerleden en natuurorganisaties.

Na de val van het kabinet-Rutte haaldennatuurorganisaties opgelucht adem. De wet vanBleker is medio augustus wel naar de kamergebracht, doch deze zal er niet doorheen komen.PvdA, GroenLinks en D’66 hadden al vóór de valeen eigen ontwerp voor een nieuwe natuurwetaangekondigd. Ook de grote natuurorganisaties,Vogelbescherming, Waddenvereniging enNatuurmonumenten, hadden hun juristen op z’nproject gezet. Vermoedelijk worden dezeinitiatieven in elkaar geschoven tot de initiatief wetMooi Nederland. Hierbij krijgen de initiatiefnemershulp van de ambtenaren van Bleker. Kamerledendie een initiatiefwet willen formuleren hebbennamelijk recht op hulp van wetgevingsjuristen vanhet ministerie. Vermoedelijk worden de huidigewetgeving, de voorgenomen wet van Bleker en deinitiatiefwet in elkaar geschoven.

mooi

nederla

nd

17

mooinederland

Mooi Nederland zal eenvoudiger en toegankelijker zijn,maar toch erg compleet. Het belangrijkste kenmerk is datde wetgeving uitgaat van een positieve benadering vanbescherming van natuur en niet slechts van minimale

verplichtingen, uitzonderingen en ontheffingen. Daarnaastzal er meer aandacht zijn voor positieve instandhouding,zoals herintroductie en de bescherming van leefgebieden.

Een nieuw idee is het gebruik vanbeschermingsprogramma’s voor bepaalde soorten of

soortgroepen. Hierin komen actieve en passievebescherming bij elkaar. Overigens zal de Wildlijst met MooiNederland waarschijnlijk verdwijnen; het is dan afgelopenmet de plezierjacht. De maatschappelijke haalbaarheid

moet echter nog blijken. Er wachten ons nu tweeconceptwetten met hart voor de natuur die op papier zijn

gezet door een heel klein en select groepje: denatuurjuristen van de natuurorganisaties. Ze worden deelsaangestuurd door partij-ideologen van de drie betrokkenpolitieke partijen. Wetgevingsjuristen van het ministerie van

Economische Zaken, Landbouw en Innovatie helpen denatuurorganisaties. Belangrijk is dat de Ecologische

Hoofdstructuur (EHS) in Mooi Nederland wordt opgenomen.Alle waardevolle natuur gebieden moeten, samen metnieuw te creëren natuur, tot één groot netwerk worden

gesmeed. Dit deltaplan voor de biodiversiteit zal moetenworden afgemaakt in combinatie met Natura 2000. OpEuropees niveau wordt het concept van de EHS namelijk

goed begrepen en hebben bestuurders zich laten inspireren.Dit heeft mede geresulteerd in Natura 2000 om de

Europese biodiversiteit te behouden en versterken. Er istwintig jaar gewerkt en geïnvesteerd in de EHS. Daar isveel mee bereikt. Wellicht dat de afronding langer moetduren, maar het mag niet minder! Een netwerk is tenslotte

een netwerk.

Gebruikte bron: Vogelnieuws augustus 2012

18

’t Was warm.Donderdag 16 augustus.Na de middag zoek ik een plaatsje in de schaduwvan onze geknotte Ginkgo. Een klein briesje maakthet vertoeven in de tuin tot een weldadigebeleving. Na een minuut of tien, met de ogen nogmin of meer in de luik stand, meldt zich hoog in delucht een legerhelikopter uit Gilze-Rijen. Deluikstand van m’n ogen is ten einde. Dan scheert erover onze vijver een libel. De vergelijking dringtzich aan mij op. M’n belangstelling voor dezediergroep was altijd wel latent aanwezig. Welkenaam hoort nu echt bij die helikopter, zo vroeg ikmij al luierend af. Ik zie een gevecht boven devijver. Prachtig om te zien. Toch eens nagaan welkenaam nou bij die helikopter hoort. Naar deboekenkast. De veldgids van Libellen van Frank Bosen Marcel Wasscher wordt meegenomen naar devijver.

Milieu en Natuur of is het Natuur en MilieuJohan Koekkoek

juffer links en echte libel rechts

19

Gewoon voorin beginnen. Toen mij weer eensduidelijk werd dat er twee hoofdgroepen bij dezeinsecten te onderscheiden zijn: Juffers en echtelibellen, kwam de schoonheid van deze diergroepbij mij pas goed in beeld. Juffers steken hunvleugels omhoog als ze neerstrijken, terwijl libellenhun vleugels juist spreiden.Na enig bladeren bleek m’n helikopter een echtelibel te zijn, een Paardenbijter. Wat een prachtigbeest. Wat een wendbaarheid zo boven de vijver.Ze verdedigen hun territorium tegen vijanden ofhun leven ervan afhangt. Er meldt zich even latervlak bij me op een stokje dat rechtop in de tuinstaat een libel met een rode rug. Ik ga speuren inde veldgids. Is het nu een vuurjuffer? Nee, nee,want z’n vleugels staan gespreid. Dus op zoek naareen rode libel. Kom ik bij de heidelibellen. Is dit nueen Bruinrode of een Steenrode heidelibel? Als ikde plaatjes vergelijk: de stand op de top van hetstokje, dan besluit ik dat het voor mij eenSteenrode heidelibel is.Het wordt etenstijd. Ik loop nog even langs devijver. Daar scheert een kleinere libel dan dehelikopter langs mij heen. Hij gaat vlakbij me opeen plant zitten. Ik besluit nu dat dit een Gewoneoeverlibel is. Deze soort heb ik eerder op demiddag ook al gezien. Zij maakten op mij toen eenbehoorlijke indruk omdat zij samen als een hartjerondvlogen. Zij vlogen in paarstand. Grandioos.Wat is het leuk om zelf soorten te onderscheiden.

Bestuursvergadering 23 augustus. Het kletspraatjetussendoor gaat over libellen. Ik breng m’nheidelibel ter tafel. Glunderende gezichten meldendat het best moeilijk is om precies te zeggen welksoort dat nu is. M’n prettige gevoel rond hetherkennen van libellen krijgt diepgang.Dan volgt agendapunt acties.Aan de orde is de activiteit voor a.s. zaterdag: fortGiessen monitoren, zo meldt de voorzitter. Dus

Paardenbijter

20

vooral plantjes kijken. Tien uur beginnen, tot tweeuur. Ik denk bij mezelf: daar ga ik aan meedoen.Immers daar ligt het hart van denatuurbescherming: herkennen van soorten.Praten over natuur, en in het verlengde daarvanover milieu, moet met kennis van zaken gebeuren.En die kennis stoelt op de aan- of afwezigheid vansoorten. Dus als ik over milieu praat, ligt daar altijdals basis de al of niet aanwezige soorten aan tengrondslag. Soms heb ik de soorten paraat, maarheel dikwijls ook niet. Dan moet ik bij m’n collega’ste rade en vraag hen of ze mij hun lijstjes terbeschikking willen stellen.

Zaterdag 25 augustus. Fort Giessen, Monitoren?Ik ben redelijk vroeg uit bed. Ik heb mij deafgelopen weken ook vrij veel bezig gehouden methet aardbolbekleden (straatklinkertjes leggen) inde tuin van m’n dochter, vlak naast ons. De stenenwaren bijna op en ik wilde nog voor tien uur eenvrachtje halen bij het kringloopcentrum, want daarstond nog een partijtje dat ik kon gebruiken. Ik wilnaar buiten gaan, dan meldt mijn schoonzoonSjoerd zich in onze gezamenlijke hal. “Wat gaat Udoen vanmorgen?”. “ Hoe zo?” vraag ik. “Nou, ophet kringloopcentrum meldt zich vandaag, via dereclassering, een voeger, en volgens mij is het eengeschikte vakman om de scheuren van de schuur teherstellen”. “Nou” zeg ik, “m’n plannen zijn eigenlijkheel anders. Maar ik zal om half negen even kijkenwat ik voor je kan doen”. Hij moest zelf een nieuwefiets gaan halen, zo’n hele hoge, in Abcoude. Dathad hij zo geregeld met de fietsenmaker.Half negen. Geen voeger. Ik maak me eigeneigenlijk een beetje kwaad. Maar zeg toch tegende medewerkers van het kringloopcentrum dat zemij maar moeten bellen als de voeger zich meldt.Half tien, ben net begonnen een stukje aardbol bijm’n dochter te bekleden, gaat m’n zaktelefoon: “Hijis er”.

21

Potdikkie, het is al bijna tien uur. Tweestrijd. Raapalle goede moed bij elkaar en ga naar de voeger.“Goedemorgen, ik ben Johan”. “Ik ben Marnix”. Hijvertelt dat hij verdwaald was in Babyloniënbroeken daar de verkeerde kant opgegaan was en inGenderen ontdekte dat dat niet Almkerk was. DeA27 was ter hoogte van Raamsdonksveer afgeslo-ten. Hij moest over de pont bij Drongelen.

“O.K.”. We gaan het werk bekijken. Dan blijkt dathij er veel zin in heeft. Hij laat mij de auto van zijnbaas zien, met allemaal spullen van een voeger. Ikword een beetje enthousiast. Hij doet echtevakpraat. Hij stelt voor dat we in de gevel zo’ndertig ankers in de scheuren moeten aanbrengen.De ankers moeten wel besteld worden in Duitsland.Hij zal dan volgende zaterdag de gleuven slijpenvoor de ankers. Die zaterdag erop zal hij zeplaatsen en de week erop weer voegen. Ik benhelemaal enthousiast. Vandaag zal hij de rommelopruimen om volgende week ook het steiger tekunnen plaatsen. Verder vraag ik hem of hij ookeens kijken wil naar een mankement in de gevellangs de Woudrichemse weg. Zeven stenen moetendaar uitgebikt worden. Even later meldt hij dat hijal vervangende stenen achter de schuur heeft zienliggen. ”Ik heb cement bij me. Zand scharrel ik welop”.” Plaats pionnen, want hier passeren redelijkwat auto’s”, zo adviseer ik hem.

Om een uur of één zit ik een boterham te eten.Breekt het zweet mij uit: ben het monitoren op hetfort geheel vergeten. Ik moet zo dadelijk toch nogeven terug naar Marnix.Ik zal Jaap, onze voorzitter, de motor achter hetmonitoren, een mailtje sturen en hem melden watme vandaag overkomen is.Het milieu had weer voorrang bij mij. Ik zal hemvragen of ik voor mijn milieuverhalen zijn lijstje maggebruiken.

!

zeven ankers plaatsen inde scheuren

22

Dat het beschermen van vogels zin heeft blijkt wel uit het feit dat deweidevogelstand in het Land van Heusden en Altena stabiliseert. In de herfstworden de resultaten in kaart gebracht, maar uit peilingen blijkt dat deaantallen vrijwel gelijk zijn met die van vorig jaar. In het volgende nummerwordt het definitieve schema bekend gemaakt.

Even leek het voorjaar op het zonnige en droge klimaat van vorig jaar, maardat was maar van korte duur. Half april sloeg het weer om en het werd eenkoude, natte boel. De weidevogels hadden er last van en begonnen iets latermet broeden. Voordeel voor de vogels was wel dat de boeren later hunpercelen begonnen te bewerken, zodat de vogels hun legsels in alle rust uitkonden broeden. Waarschijnlijk hebben de jonge pullen de nattigheid en dekou overleefd, want sommige loopgroepen melden opmerkelijk hoge aantallenjong– en halfwassen vogels.

Bijzonder was de vondst van twee tureluurnesten midden in een polder van hetLand van Heusden en Altena. Boer Jan Van Suijlekom verdiende er een pluimmee. Hij ontdekte tijdens het maaien onbekende vogels die hij op Internetopzocht. Toen hij tot de conclusie kwam dat het om tureluurs ging wist hij niethoe snel hij de vogels bij de weidevogelbescherming moest melden.

Stabilisatie van weidevogels

in het Land van Heusden en AltenaLen Bruining

kievitsnest met 5 eieren

23

Opmerkelijk was de vondst van een kievitsnest met vijf eieren en veelscholeksters hadden dit jaar een nest met vier eieren. Op een perceel aan deLangen Bruggert vond een bijzondere reddingsactie plaats met het plaatsenvan wel 50 verjaagstokken aan de rand van een bouwakker waarop subsidiewerd gegeven voor de regeling ‘Uitgesteld Bewerken’ nadat een grutto er wasgaan broeden. Het gevolg was dat wat boeren onkruid noemen uitbundigbegon te groeien, waardoor het als braakland aantrekkelijk werd voor soortenals veldleeuwerik, gele kwikstaart, kneu en graspiepers.

In de percelen van het collectief beheer hebben in het tweede jaar weer volopgrutto’s, wulpen en tureluurs gebroed. De maatregel die zes jaar duurt, lijkt zijnvruchten af te werpen. Daarnaast werden er ook weer opmerkelijk veel nestenin onverwachte hoek gevonden. De vogels zochten precies die percelen op waarin dit natte voorjaar onbedoeld plas en drasplasjes waren ontstaan, waar eengroter voedselaanbod voor de pullen was.

Langzaam maar zeker doet ook GPS zijn intrede bij de bescherming vanweidevogels. Dit voorjaar zijn twee loopgroepen aan de slag gegaan om denesten met behulp van GPS-apparatuur te markeren. Het was even wennen,maar het blijkt inderdaad een zeer handige methode te zijn. Met eenhandpalmcomputer kunnen vrijwilligers de coördinaten van een nest eenvoudiginvoeren en uploaden. De nesten kunnen zo tot op de centimeter nauwkeurigvastgelegd worden en de gegevens worden automatisch opgeslagen op eenlandelijk netwerk. In de toekomst kunnen ook de boer en loonwerker gebruikmaken van het systeem, als zij de gegevens downloaden op het GPS-systeem inde cabine van de trekker. Zij weten dan exact waar de nesten zich bevinden.

24

Oproep om te stemmen voor financiële steun aanschaf GPS-apparatuurBij de Rabobank hebben we als werkgroep een aanvraag ingediend bij hetfonds Coöperatief Dividend voor financiering van apparatuur voor alleloopgroepen. Dit sponsorgeld wordt alleen toegekend als er voldoendestemmen op ons project worden uit gebracht. Breng dus uw stem uit!

Hoe kunt u stemmen? U moet lid zijn van de Rabobank om te mogen stemmen.Ieder rabobanklid mag 1 stem uitbrengen per categorie waarin de projectenworden onderverdeeld. Ons project staat in de categorie Cultuur & Natuur. Ukunt stemmen via de Rabobank Altena website tussen medio oktober en medionovember. Het project heet: GPS apparatuur voor Weidevogelbescherming.Steun het project, breng uw stem uit!

Zo....,dat is pas echt

handig,zo'n GPS!!!

25

Jan van Haaften

Voor jou!Hallo jongens en meisjes,

Aan het begin van deze zomer waren er niet zoveel vlinders tezien. Dat was best jammer want het geeft altijd zo’n lekkerzomers gevoel, al die fladderende vlinders om je heen.Gelukkig kwamen er in de tweede helft van de zomer nog heelwat te voorschijn! Vooral de Kleine vos heb je in augustus veelkunnen zien. Dat was een opsteker! Daarom heb ik deze keerplaats gemaakt voor deze kleine bruine vlinder.

26

De vlinders die je in augustus en

september ziet overleven heel

de winter! Ze kunnen makkelijk

300 dagen oud worden. En dat

is best oud voor een vlinder!

Voor het zover is eten ze zoveel

mogelijk. Met dikke ‘buikjes’

zoeken ze koele plaatsen in

bijvoorbeeld schuurtjes. Ze zijn

erg sterk want ze kunnen goed

tegen de kou. Zelfs als de

temperatuur 20 °C onder nul is

kunnen ze het overleven!Na de winter gaan hetmannetje op zoeknaar een vrouwtje.Als het hem lukt omer een te vindenvolgt hij haar net zolang tot ze gaatzitten. Het parengebeurt op eenveilige plek, ’snachts onder hetblad van eenbrandnetel!

Korte tijd laterlegt het vrouwtjeeitjes tegen deonderkant vaneen jongbrandnetelblad.Dat kunnen ersoms wel 100zijn!

27

Na een dag of 8verschijnen er kleinerupsjes. Samen makenze dan een soortkamertje vanbladeren en leven vanhet blad. Als het bladop is verhuizen zegewoon weer naar eenvolgende plant.

Als er 2 tot 3 weken omzijn komt er een eindeaan het rupsenleven. Hijgaat verpoppen! Hangendaan de onderkant van eenbrandnetelblad krijgt derups een harde buitenkant.Binnenin wordt de rupslangzaam vlinder! Dat duurtongeveer 10 dagen. Dankomt er op een mooie dageen prachtige vlindertevoorschijn.

28

Als je de jonge vlinders wilt helpen kun je thuis vragen of

er veel bloeiende bloemen in de tuin mogen komen. Dat

vinden vlinders fijn want daar zit nectar in. Dat is een

zoet sap en wordt met een lange tong uit de bloem

gezogen;hmmm!

De Kleine voshoudt van:

Zonnehoed,IJzerhard,

Paardenbloem,Leverkruid,Watermunt,Vlinderstruik,Hemelsleutel

en nog veel meer!Succes!

29

middenpagina1PROGRAMMA NAJAAR 2012

• Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen.• Let ook op de website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl.• Noteer de data vast in uw agenda!

Dinsdag 23 oktober:

Weer en Wolken.Het is al meer dan 10 jaar geleden dat Altenatuur een avond over ‘Het Weer’organiseerde. Hoog tijd dus om dit thema weer eens centraal te stellen. Hetbestuur heeft metereoloog Christiaan Diem uit Leerdam uitgenodigd om alleswat u moet weten over Weer en Wolken toe te lichten. Voor de pauze zalChristiaan de basisprincipes van de weerkunde bespreken waarbij hij ookaandacht schenkt aan klimaat en de veranderingen hierin. Na de pauze ligt hetaccent op het waarnemen van weer, met name op het herkennen van wolken enandere weersverschijnselen. Het wordt een avond voor een breed publiek,alleen interesse is belangrijk, voorkennis niet. Een avond die u niet mag missen!Plaats: Fort Giessen. Aanvang: 20.00 uur.

Zaterdag 3 november:

Altenatuur actief op de Landelijke Natuurwerkdag!Ook dit jaar doet Altenatuur weer mee aan deNationale Natuurwerkdag. Dit jaar wordt er gewerktin de griend langs de Wijde Alm, aan de Noord-oever (Uitwijkse kant). De locatie is aangemeld op delandelijke site www.natuurwerkdag.nl (zoek onderprovincie Noord-Brabant de locatie in het LvHenA)waar u zich kunt aanmelden. Aanmelding is belangrijkin verband met planning van materiaal, catering etc.Aanmelden kan ook via E-mail digge082@planet.nlof op tel. nr. 0183-402034. Na aanmelding ontvangt u nader bericht.De natuurwerkdag vormt de start van het werkseizoen van de Beheercommissie.We hopen op deze startdag met een grote groep een flink stuk griend teknotten en het hout op te ruimen. Er wordt gewerkt van 8.30 tot 13.30 uur,koffie en lunch worden verzorgd. Meld u snel aan!

30

Zaterdag 10 November:

Excursie naar natuurgebied De Kwade Hoek bij OuddorpEen herfstwandeling waarop u lekker kunt uitwaaien in dit prachtige duinen-,schorren- en slikkengebied op Goeree-Overflakkee. We maken kennis met deflora van de duinen maar ook met halofyten: planten op de zoute, metzeewater doordrenkte bodems te overleven. De vogelwereld van dit gebied isrijk gevarieerd met zangvogels in de duindoornstruiken, steltlopers op deslikken, roofvogels boven de ruige vlaktes en misschien nog lepelaars in depoeltjes. Een lange wandeling door een schitterende omgeving dus, gaat u mee?Vertrek om 8.00 uur vanaf Fort Giessen (carpooling), terug rond 13.30 uur.Brood, koffie en laarzen meenemen!

Donderdag 29 november:

Herintroductie van de Steur in het Rijnsysteem.Na meer dan 50 jaar afwezigheid zwemmen er weer Atlantische steuren in deNederlandse rivieren. Begin mei 2012 werden 17 steuren uitgezet bijRotterdam en Nijmegen, eind van diezelfde maand volgden nog eens 33steuren.

De terugkeer van deze vis, die nog meer bedreigd is dan de reuzenpanda, isde kroon op het werk aan levende rivieren. Veel leefgebied voor de steur is deafgelopen jaren hersteld, rivierwater is schoner en de visserij duurzamer.Daarom achtten het Wereld Natuur Fonds, stichting ARK Natuurontwikkeling enSportvisserij Nederland de tijd rijp om deze indrukwekkende zoetwatervis,ouder dan de dinosaurus, weer in de Nederlandse rivieren terug te brengen.Het bestuur heeft de projectleider van deze Herintroductie, Bram Houben,uitgenodigd om dit mooie project toe te lichten. De leefwijze van de Steur, hetdoel van de herintroductie en de verwachtingen voor de toekomst komen aande orde. Een bijzonder idee dat de uitgezette steuren na zolang weg te zijngeweest nu weer langs Werkendam, Sleeuwijk en Woudrichem zwemmen.Zouden we ze nog eens te zien krijgen?Plaats: Fort Giessen, aanvang 20.00 uur.

middenpagina2

31

Akte gewijzigde statuten Altenatuur gepasseerdbij De Rivieren notarissen.Op 10 mei jl is de akte met gewijzigde statuten van onze vereniginggepasseerd bij De Rivieren Notarissen te Dussen. Notaris De Kort heeft voor eenaanzienlijk gereduceerd tarief de wijzigingen aangebracht en notarieelvastgelegd. De ANBI status van Altenatuur is nu geheel geformaliseerd. Hetbestuur dankt Notaris De Kort voor zijn medewerking en inzet bij dezestatutenwijziging.

Oproep Rabobankleden om opGPS project Weidevogelbescherming te stemmen.De werkgroep weidevogelbescherming van Altenatuur heeft bij de Rabobankeen aanvraag ingediend bij het fonds Coöperatief Dividend voor financieringvan GPS-apparatuur voor alle loopgroepen. Met behulp van deze apparatuurkunnen nesten op de meter nauwkeurig worden vastgelegd in eenregistratiesysteem, dat later door de boer gebruikt kan worden bij hetbewerken van het land met de tractor. Het systeem geeft een signaal aan detractorbestuurder zodat nesten gespaard kunnen worden.Het sponsorgeld wordt alleen toegekend als het grootste aantal stemmen opons project wordt uitgebracht.Breng dus uw stem uit!Hoe kunt u stemmen? U moet lid zijn van de Rabobank om te mogen stemmen.Ieder rabobanklid mag 1 stem uitbrengen per categorie waarin de projectenworden onderverdeeld. Ons project staat in de categorie Cultuur & Natuur. Ukunt stemmen via de Rabobank Altena website tussen medio oktober en medionovember. Het project heet: GPS apparatuur voor Weidevogelbescherming.Steun het project, breng uw stem uit !

Oproep om e-mail adressen door te geven voor deledenadministratie.In verband met snelle communicatie, bijvoorbeeld bij wijziging/cancelling vaneen lezing of andere activiteit is het prettig om alle leden snel te kunnenbereiken. Ook voor oproepen voor het steunen van acties of hulp bij werk ophet Fort of in natuurgebieden is communicatie via E-mail efficiënt. Hiermeekunnen werk en kosten, verbonden aan het verzenden van een ledenbriefworden bespaard. Het bestuur roept daarom alle leden op om hun E-mail adresdoor te geven. Dit is simpel te doen door een mailtje te sturen aan Len Bruiningop E-mail l.bruining@planet.nl.Alvast bedankt voor uw medewerking.

middenpagina3

32

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE

WINTERSEIZOEN 2012 - 2013

De beheercommissie van Altenatuur zoekt voor de komende winterperiode weervrijwilligers die een handje willen helpen bij het onderhoud van denatuurgebieden. Er wordt gewerkt op zaterdagen tussen 8.30 en 12.00 uur(uitzondering Natuurwerkdag tot 13.30 uur)

• Let op de eventuele nieuwe informatie op www.altenatuur.nl:de data staan vast maar de werklocaties kunnen wijzigen!

De volgende Altenatuur- werkochtenden zijn gepland op:

Zaterdag 3 november Natuurwerkdag +zaterdag 17 november en zaterdag15 decemberPlaats: Griend langs Wijde Alm bij UitwijkActiviteit: Griendonderhoud: Opbossen en opruimen wilgenhout.

Zie ook Natuurwerkdag-informatie op middenpagina.

Zaterdag 29 december + zaterdag 12 januari 2013Plaats: Bellemakers' Griend AlmkerkActiviteit: Onderhoud griend aan de Provinciale Weg Noord te Almkerk.Verzamelen: Bij de Griend, ca. 200m Noordelijk van transportbedrijf

Bűchner.

Materiaal is aanwezig maar heeft u zelf goed gereedschap dan is hetmisschien wel handig om dat mee te brengen. Houdt u er ook rekening mee dathet weer koud en nat kan zijn en dan zijn laarzen, regenkleding en werkhand-schoenen geen overbodige luxe.Hebt u nog vragen over een en ander dan kunt u ons altijd bellen.

Graag tot ziens, met vriendelijke groet,Namens de beheercommissie:Jaap van Diggelen, (0183-402034)en Pia Stierman, (0183-505341)

middenpagina4

33

Deze zomer hebben we flinke vorderingengemaakt met de oprichting van eencoöperatieve vereniging Duurzame Energie.De hoofddoelstelling van Altenatuur is natuurlijkhet versterken van de biodiversiteit van onzeregio. Maar om dat doel te bereiken moeten ervooral stappen op het gebied van het milieugezet worden. Zoals we zo’n 30 jaar geledengestart zijn met het kringloopcentrum in Almkerk,om met name de verspilling van grondstoffen tegente gaan, zo hebben we nu als vereniging de basisgelegd voor de op 21 september 2012 opgerichteDuurzame Energie coöperatie Altena Biesbosch.Afgekort DEcAB. Bij instanties die er over gaan is dienaam vastgelegd.

Stand van zaken Duurzame EnergieJohan Koekkoek

Het doel van de coöperatie is om zoveel mogelijk inwoners vanhet Land van Heusden en Altena te helpen bij de overschakelingop duurzame energie. Dit zijn prachtige woorden maar hoe doeje dat?Ik schrijf nu al bijna twee jaar artikeltjes in het Altenatuurtje om tekomen tot de eerste stappen op het gebied van de toepassing vanDuurzame Energie. Pas toen wij thuis op ons eigen huis PV-panelengeplaatst hadden, zijn er, achteraf gezien, cruciale vorderingengemaakt. Een publicatie in de lokale pers heeft waardevollecontacten opgeleverd, maar ook het deelnemen aan de opzet van deKanskaart Altena heeft behoorlijk bijgedragen aan de tot nu bereikteresultaten. Die resultaten bestaan er vooral uit dat we in de personelebezetting van de werk- en begeleidingsgroep goed geslaagd zijn.Deelnemers aan onze groepen:Cees de Bas Johannes VersluisIenze Koekkoek Kees Timmer Johan koekkoek jr.Bas van Breugel Jan van Andel Dion van de BerselaarJohan Koekkoek sr Hans Stierman Sjaan van de Heuvel

34

Voor de echte kenners van de streek zijn hetallemaal namen uit onze regio, behalve Dion vande Berselaar. Hij is in de werkgroep gekomenvanwege zijn relatie met de Koninklijke NederlandseHeidemaatschappij (KNHM). De KNHM is gevraagdons bij te staan in het opzetten van de organisatievoor het onderdeel burgerparticipatie.Wat gaan nu in één van de eerstkomende vergade-ringen de concept statuten vaststellen.Cees de Bas en Ienze Koekkoek gaven vrijdagmiddag21 september daarover een nadere toelichting in onsclublokaal van het fort te Giessen.Samengevat:De doelstelling: zoveel mogelijk burgers in Altena /Biesbosch concreet helpen bij de omschakeling naarduurzame energie.Voor de verschillende programma’s heeftCees de Bas een titel bedacht die we allemaal als zeer zinvolervaren. Let op de bijzondere schrijfwijze.

1. ZonZelf:Hierbij gaat het om het ontzorgen bij de aanleg vanPV panelen op het eigen dak. Dat ontzorgen houdt in dater op basis van criteria een leverancier en een installateurgecontracteerd wordt. Door met meerdere tegelijk in tekopen blijkt er een prijsvoordeel te halen te zijn. Ook kan inhet pakket nazorg opgenomen worden. Uiteraard dient menvoor het ontzorgen lid te zijn van de coöperatie. Dit pakket is(voorlopig) het meest rendementvol omdat hierbij de productieen de consumptie rechtstreeks via de elektriciteitsmetergesaldeerd wordt.

2. ZonWeide:De realisatie van dit pakket worden eigen PV-panelen geplaatstin de ‘wei’. Als startpunt hebben we met gemeente Werkendamafgesproken dat op het voormalige gronddepot zou kunnen bij deA27 bij Hank. Dit pakket Zonweide wordt met name ontwikkeld voormensen die niet over een eigen dak beschikken, maar toch eigen stroomwillen opwekken. Het rendement van dit pakket kan voorlopignauwelijks concurrerenmet degangbare, opbasis van fossiele brandstofopgewekteelektriciteit. Tochwillenweaandit pakket aandacht bestedenomdat we hierbij de ongelijkheid in de wetgeving willen accentueren.

35

Daarbij komt dat onze organisatie, metvele andere, soortgelijke initiatiefnemers,de discussie over dit onderdeel breedmaatschappelijk willen stimuleren. Immersals het volk eigen stroom wil, ongeacht waardie opgewekt wordt, dan moet dat toch teregelen zijn.

3. ZonGemak:Gemak staat hier voor het gemak van de huurdersvan woningen. Met de woningcorporatie in deregio wordt gewerkt aan een proefproject waarbijhuurders ook van Zonzelf kunnen profiteren. Deverhuurder treft dan maatregelen in de sfeer van hethuurbedrag. Immers de verhuurder zal de panelenplaatsen en de elektriciteitsmeter van de huurderdraait dan terug.

4. ZonWijk:Wijk slaat hierbij op een hele straat die vlak in buurt eenmooie locatie voor PV-panelen heeft, bijv. een grootindustrieel dak. Voor de aansluiting op de eigen metermoet echter een klein stuk kabel door de openbare grondgelegd te worden. Dit mag voorlopig nog niet. Met eenconcrete aanvraag willen we de discussie met denetbeheerder openen.

5. ZonWijs:Wijs wijst hier in de richting van de boer die wijs moet zijn omzijn asbestdak te vervangen voor PV-panelen. Destaatssecretaris van milieu heeft middelen beschikbaar gesteldom het proces om asbestdaken te vervangen door pv-daken testimuleren. Samen met de regionale ZLTO willen we proberen omde beschikbare subsidies op de goede plek te krijgen.r

Op Internet trof ik verder een discussie over het salderen aan bij collectievezelflevering. In groepen, zoals die van ons, bestaat de angst dat de PvdA hetvoorstel om te salderen zal inruilen tegen een paragraaf uit het zorgpakket.De grote energielobby staat al met zo’n soort boodschap bij de VVD op destoep. Misschien is er al een, in onze ogen verkeerde deal gemaakt als ditAltenatuurtje bij U in de bus valt. Maar misschien ook niet.

Komende maanden willen we zoveel mogelijk mensen te interesseren voor hetlidmaatschap van onze DEcAB.

36

Om over na te denken .......Rinus Punt

Thuiskomende, het was al laat, werd ik welkomgeroepen door twee steenuilen. Een links en een rechtsvan de Kelderstraat. Het is toch uniek dat er nu inGenderen van de zeven steenuilenkasten er zes bezetzijn, waarin gebroed is en 19 jonge uilen zijn

uitgevlogen.Ongeveer 25 jaar geleden zaten ze voor het laatst bijmij onder de dakplaten. Nu zijn ze weer terug, en hoe!Voorheen vertelde ik nieuwe mensen die een kastje inde tuin lieten hangen dat het wel mee viel wat vogelsvangen betreft. Maar daar kom ik nu op terug.

Met Punt

als vriend, heb je

geen vijanden

nodig!

Moordenaars zijn het. Zo’n klein uiltje, maar nergensbang voor. Ze hadden bij mij hun broedplek

gevonden in de kerkuilenkast. Verschillende jaren zathier een kerkuil in. Maar deze uil had geen schijn vankans als de kauwen de kast kraakten om te broeden.Maar wat schetst mijn verbazing? De steenuilen warendit seizoen echt de baas in de kast. De kauwen, tweepaartjes, moesten noodgedwongen onder degolfplaten nestelen. Ook de holenduiven kondenna de kauwen geen gebruik maken van de kast.Even terugkomen op de steenuiltjes t.o.v. vogels.In de kast trof ik verschillende keren een

geslagen merel aan. Geen lekker gezicht als jemet je kleinkinderen naar de jonge uiltjes gaatkijken.Jonge spreeuwen zag ik en zelfs de kopvan een kauw. Dit was een luguber gezicht alleenzijn kop. Ook lag er een keer een onbekende jongevogel in de kast, die ze zo uit een nest hadden

geplukt.

37

Gelukkig waren het niet allemaal vogels. Muizen, insecten enpieren zag ik ze regelmatig binnen brengen. Een raargezicht zo’n lange dikke regenworm die onder de uil

bengelde.Na dit allemaal te hebben meegemaakt in mijn kast ga je ertoch over nadenken hoe ver je moet gaan met de uitbreiding(bescherming) van nestkasten in het Land van Heusden enAltena. Je creëert steeds meer plaatsen voor dit gezelligeuiltje, dat toch een flinke moordenaar is. Je hangt kasten opin gebieden die voedseltechnisch waarschijnlijk nog nietgeschikt zijn voor deze uiltjes. Waardoor ze overgaan opdieren die normaal niet zoveel in hun eetpatroon voorkomen.We beschermen het ene dier ten koste van anderen. O.a.slechtvalk en ooievaar krijgen ook dit probleem. Je kunt ze

ook tegoed beschermen.

Het zijn altijd de roofvogels die, watbeschermingsfactor betreft, hoog

aangeschreven staan. Het zijn prachtige vogels.Maar de andere vogels die ze slaan komen

steeds meer onder druk te staan.Het gaat in Genderen heel goed, maar datgeldt ook voor het Land van Heusden en Altena.Van 29 bezette kasten in 2011 naar 39 in2012 met ook nog een zestal vrije

broedgevallen.Wat de kerkuil betreft. Daar maak ik hetzelden mee dat er in de kast of in debraakballen, die we op school uitpluizen,vogelresten zitten. Dit komt omdat ze altijd

jagen als het donker is.Mocht er een strenge winter met veel sneeuwkomen dan praat ik weer anders. Danben je zo de helft van je populatie kwijt.We zullen het in de groep als aandachtspunt

behandelen.

Het was zomaar een gedachtegang, over watje meemaakt als je zo van dichtbij uilen over de

vloer hebt.

Over ons

heeft Punt nog nooit

lelijk gedaan!

38

Groene EnergieHerman van Krieken

Leida en ik hebben aandelen in eenwindmolenpark bij Terneuzen in zee en mogelijkeen windmolen in Delfzijl. De opbrengst van dewindmolen in Delfzijl wordt verrekend met de doorons gebruikte stroom is ons door Greenchoicebeloofd. Waarom geen belang in de windmolenste Waalwijk vraagt u zich af? Via Windunie enGreenchoice zijn deze mogelijkheden onsaangeboden, helaas (nog?) niet in Waalwijk.Natuurlijk hopen we ook te kunnen participeren ineen PV-cellen project in onze regio. Gek genoegverkopen energiebedrijven veel meer groeneenergie dan ze opwekken. Eenmarketingdeskundige kan u uitleggen datenergieleveranciers zich publiekelijk om ijsberen enuw financiën bekommeren om zich te onderscheidenvan hun concurrenten. Energie is een inwisselbaarproduct: alle bedrijven leveren het zelfde voorongeveer dezelfde prijs. Klanten worden geholpenom zich te binden aan de leverancier. De energiemoet natuurlijk wel duurzaam zijn, anders wordt uvoor de gek gehouden. Helaas is dat precies water gebeurd.Uit onderzoek van de Consumentenbond enGreenpeace blijkt dat Nederlandse energie-bedrijven veel minder groen zijn dan ze u doengeloven. Circa 35% van de Nederlandsehuishoudens koopt groene stroom, terwijl van de inNederland opgewekte stroom slechts 9 procentgroen is. Via import van groene stroom uitbijvoorbeeld Noorwegen of compensatie metgroene certificaten wordt getracht het verschil tecompenseren. Nederlandse energiebedrijvenverkopen hun stroom als duurzaam, terwijl de

39

overschakeling naar groene energie geen stapdichterbij komt. Slechts acht Nederlandse bedrijvenproduceren echt groene stroom volgens StichtingOnderzoek Multinationale Ondernemingen(SOMO). Het groenst is Windunie; al hun stroomkomt van Hollandse windmolens. Greenchoice en deNoord-Hollandse Energie Coöperatie zijn ook goedbezig volgens het onderzoek van SOMO.Van de grote bedrijven springt Eneco eruit: alleinvesteringen in opwekking gaat naar windmolens,biomassa en relatief milieuvriendelijkegascentrales. Het Deense Dong energy scoort ookredelijk. Energiedirect.nl koopt zijn elektriciteit vanEssent, dat stroom grotendeels uit kolen haalt.Interessant is de greenwashing van de NederlandseEnergie Maatschappij. De prijsvechter beweert 100procent groene stroom te leveren maar kooptgrijze stroom in en wast deze groen met certificatenvan waterkrachtcentrales uit Noorwegen. Ookenergiereuzen Nuon, Essent en E.ON verkopengroene stroom, maar investeren miljarden inkolencentrales. Kolen zijn ook in de modernecentrales de meest milieuvervuilende energiebron.Elke euro naar kolencentrales blokkeert deovergang naar duurzame energie. U kunt dan inhun webwinkel nog zoveel ledlampen kopen, deenergie die u verbruikt, is en blijft gitzwart. Ik hoopdaarom dat Johan Koekkoek en Altenatuur hunplannen met PV-cellen en een biomassa centrale inonze regio snel kunnen realiseren. Er zal eencoöperatie worden opgericht om deze plannenhandjes en voetjes te geven. De gemeenten enprovincie participeren in deze plannen dus ik hebgoede hoop dat we binnenkort aandelen kunnenkopen van groene energie projecten in onze regio.Landelijk is er 10 miljoen beschikbaar voor pilots.Echte groene energie die dicht bij huis wordtgeproduceerd heeft ten slotte onze voorkeur.

Bewerking artikel Vrij Nederland 32, 11 augustus 2012.

40

Zaterdag 15 september heb ik mee-gedaan aan een inventarisatie vanpatrijzen. Volgend jaar (2013) ishet het jaar van de patrijs (Perdixperdix), en dan zal er uitgebreid inons land gekeken worden naar hetvoorkomen van deze typische vogel-soort van het agrarisch landschap.Precies tot op genoemde datum hadik tijd om een test-inventarisatie uitte voeren. Ik had me samen metenkele vogelwerkgroepledengemeld om mee te doen, maar jeweet hoe dat gaat. Instructies warenaangeleverd door Brabants Land-schap via E-mail, die moest ik door-nemen. Mijn telgebied lag rondAlmkerk en ik moest me aanmeldenop een internet-site, een telgebied-kaart aanmaken en uitprinten. Dathad steeds erg ingewikkeld gelekenmaar toen ik er uiteindelijk de 15e

aan begon, viel het reuze mee.Met het uitgeprinte kaartje op eenklembord, pen in de aanslag enverrekijker om de nek trok ik opdeze heldere dag erop uit. Hettelgebied dat ik had gekozen waseen flink blok akkerland, ten Zuidenvan mijn woonwijk. Ik liep hetbruggetje over de Alm over, eenakker op die al geoogst was. Er had

hier graan gestaan, hoogstwaar-schijnlijk tarwe zo te zien aan dekorrels die hier en daar lagen. Deinstructie schreef voor dat je deakkers echt moest doorkruisen, alleenzoeken vanaf de weg met de kijkerwas niet voldoende. Ik liep hetperceel in lengterichting helemaaldoor, goed om me heen turend naaropvallende veren bolletjes tussen destoppels. Ik kwam uit op een flinkewetering waar een graspad langsliep. Ik volgde dit pad langs dewetering en kon geen patrijzen maarwel een paardenbijter en bruineglazenmaker boven de sloot,noteren. Het mooie weer leverde opde schaarse nog bloeiende plantenlangs het pad nog een kleinkoolwitje en een klein geaderd witjeop en wat verder een kleine vos, eenvlindersoort die zeer algemeen was

klein koolwitje

Perdix perdixJaap van Diggelen

41

deze zomer. Ik volgde het pad langseen aardappelakker. De plantennog grotendeels groen: onmogelijkom hier patrijzen te spotten en hetleek me niet juist om door hetstaande gewas heen te banjeren.Ik liep nu ongeveer 450 meter vande openbare weg en keek naar hetNoorden uit op de nieuwbouwwijkwaar ik woon en in het Zuiden zag ikop ongeveer gelijke afstand dehuizen aan de Midgraaf. Vreemdom vanaf dit punt de mij bekendeomgeving te zien. Al ruim 20 jaarwoon ik in de nieuwbouw vanAlmkerk-West, maar tot nu zag ikhet nooit vanuit dit perspectief. Jegeijkte beeld, besefte ik, is altijdvanaf de infrastructuur, de openbareweg. Deze ervaring, dit perspectiefvanuit het veld, had ik in Almkerknooit eerder, terwijl ik het gevoelnog heel goed ken uit mijn kinder-jaren in Genderen. Het vrije gevoelvan ‘het veld ingaan’, zoals we dattoen noemden, en dan op groteafstand herkenningspunten blijvenzien zodat je altijd de weg terugkon vinden. Het is een soort zwerf-drang, om te gaan waar je wilt,nieuwe dingen te ontdekken en dewereld toch veilig op orde tehouden. De orde en veilige herken-ning van de hoge Italiaanse populierdie als een kerktoren naast mijnouderlijk huis stond.Ik naderde de rand van het aardap-pelperceel en speurde de kale akkerernaast af naar patrijzen. Opnieuwniks of ... toch, iets bruinachtigs op

een verhoginkje. Bij nader inzien eenvrouwtje tapuit, ik wachtte tot hetdiertje opvloog om de herkenningvan de witte stuit als bevestiging tezien. Inderdaad, een doortrekkendetapuit. Weer zo’n deja-vu: in hetvroege voorjaar kwam ik ze vroegertegen als ze doortrokken op wegnaar hun broedgebieden in deduinen. Dit keer dus op doortrekterug naar het Zuiden in denazomer. Lang niet gezien hier inonze streek, prachtig! Terwijl depatrijzen nog even op zich lietenwachten verder toch leuke waarne-mingen: tientallen planten vlooien-kruid verderop weer terug langs deAlm, ongeveer tegenover het nieuwe

bankgebouw, houtpantserjuffers, nogweer een paardenbijter. De grensvan mijn telgebied was hetafwateringskanaal, waarboven nogeen tandem bruine glazenmaker. Hetgebied doorkruist en geen patrijzen.Ik besloot de provinciale weg overte steken en nog een flink bouwlanderbij te nemen. Ik zou en moest tochzeker 1 patrijs kunnen zien? Er wa-

houtpantserjuffer

42

ren er dit jaar tenslotte al tientallengemeld uit onze streek.Opnieuw liep ik een stoppelveld op,dit keer was het al bewerkt, destoppels gevallen tussen de kluitenmaar nog niet onder geploegd. Iktuurde en zocht met de kijker, erbewoog iets bruins.... een haas diewat rondliep, vervolgens secondenlang op de achterpoten stond en ertoen vandoor ging. Ik liep ook ditblok om via de perceelsrand enontdekte tot mijn grote vreugde metde boerderij van Cornelis vanBreugel in zicht, een distelvlinder, ditjaar erg zeldzaam. Verder,wonderlijk in dit onherbergzamelandschap, een kleine vuurvlinder.Beiden trokken in Noordelijkerichting langs een slootje, geholpendoor de wind.’s Avonds noteerde ik op de compu-ter een gehate nul, bij het aantalpatrijzen in mijn 2 telgebieden (ikhad er nog 1 bijgemaakt, Almkerk 2geheten). ‘Wie wat vindt heeft slechtgezocht’ zegt Rutger Kopland, veruitde beste Nederlandse dichter ooit,toepasselijk. ‘Zei’ moet ik zeggenwant hij overleed afgelopenjulimaand.

De patrijs is een bolrondehoendervogel, korte poten, grijzeborst/buik en oranjebruine kop. Opde grijze buik een donkerbruinehoefijzervormige vlek, die bij demannetjes wat groter is dan bij de

vrouwtjes. Een typische soort vanopen terrein (akkers, weiden, braak-liggende grond), die leeft en broedt

op de grond. Vliegt luidruchtig op,slaat heftig met snelle vleugelslagenafgewisseld met korte glijpauzes omeen klein eindje verderop weer telanden. De wetenschappelijke naamvan het dier, Perdix perdix, heeftmogelijk iets te maken met eenGrieks werkwoord, perdesthai, dat‘explosieve geluiden maken’ bete-kent. De fransen noemen hemPerdrix, zetten er dus een r bij, InFriesland is het Patriis en in EngelandPartridge. Streeknamen in ons landzijn o.a. Veldhoen, Veldkiep,Trieshanne/henne.

Het Jaar van de patrijs 2013 isuitgeroepen omdat sinds 1990 depatrijzenstand is afgenomen met

43

80%. In 2013 worden in zoveelmogelijk gebieden in ons land in drieperioden de patrijzen geteld om hethuidige voorkomen van deze soort inons land beter in beeld te krijgen.Onze streek heeft voor Brabantsebegrippen een redelijke patrijzen-stand, reden om ook in ons gebiedexacte tellingen te gaan doen.De gegevens uit waarneming.nlleveren vanaf 1-1-2010 tot17-9-2012 het volgendestippenkaartje op:

De volgende dag had ik toch nogsucces: een patrijs in Den Duyl. Hetdier stak z’n kopje boven het gras uitin een weilandje naast een boerderijlangs de Broekgraaf. Het is de stipongeveer midden op het kaartje,

rechts naast de 3 stippen recht onderAlmkerk. Het is de vraag of al dezestippen individuen zijn of dat zedoor het gebied trekken en datdezelfde exemplaren meerderemalen worden gezien. Ook is het devraag of ze overal zitten of zichconcentreren op specifieke plaatsen.Dat zijn twee van de redenen omvolgend jaar nauwkeurig te gaantellen. Doet u mee? Meldt u aan bijde vogelwerkgroep als teller invaste telgebieden/perioden of voergewoon al uw patrijswaarnemingenin op Waarneming.nl. Achteraf spijthet me dat ik niet ruim voor de 15eben gestart met patrijzen tellen, hetis heel erg leuk om te doen en je zietnog veel meer. Gelukkig heb ik drieherkansingsperiodes in 2013!

44

België is niet echt buitenland.Je weet het. Het komt ieder half jaar terug. Detandarts en mondhygiëniste.Alles was gelukkig oké in mijn laadklep. Dus ikfietste met een ontspannen gevoel langs de dijknaar huis. Via de Kerkstraat zag ik HenkKraaykamp (in ontbloot bovenlijf) snijbonenplukken. Mij kennende moest ik even roepen dat-ie zijn buik in moest houden. Even een praatjemaken want tuinieren is ook mijn hobby. Even laterzag ik zijn dochter die helemaal in de bonen zat.Al pratende met Henk zagen we twee meiden meteen van hun fietsen tobben. Henk riep kunnen wehelpen? Ze dachten dat het wel zou lukken. Tochmaar de fiets naar de schuur gebracht om daar deband op te kunnen pompen. Aan hun taal kon jehoren dat ze hier niet vandaan kwamen. Ze kwamenuit België en strandden in Genderen. Het pompenlukte niet. De binnenband kwam door de buitenbandheen en blies de laatste Belgische lucht eruit.

Wat nu? Eerst alle tassen vande fiets gedaan. Wat een wichtzat erop. Thuis had ik nog eengekregen buitenband hangen.Snel gehaald en wat denk je?Laat ie nog passen. Met Henkals volleerd fietsenmaker washet zo gepiept.

Buitenlandse ontmoetingenRinus Punt

pffffffffffffffffffffffffffff...

45

Het waren aardige dames. Die ook nog, wat zeons vertelden, voor bioloog studeerden. Een van dedames had zelfs nog in het veld les gehad vanonze eigen Ernst-Jan van Haaften.Dit is toch echt een unieke samenloop vanomstandigheden. Twee Genderense vogelaars,twee toekomstige Belgische biologen wijs gemaaktdoor Ernst-Jan ontmoeten elkaar in Genderen.Het is niet zo dat wij ons zo uitsloofden omdat hetjonge dames waren. Voor twee mannelijkepersonen hadden wij het ook gedaan. (Misschienwel wat minder fanatiek.)Ik stond er echt van te kijken toen deze dames onsvertelden dat wij Hollanders veel gastvrijer enbehulpzamer zijn dan Belgen.Het geeft je toch een voldaan gevoel als je zeweer samen weg ziet fietsen bestemmingWoudrichem.Waar ze op een camping zouden overnachten.Vandaar naar de Lek richting Kinderdijk meteindbestemming de Veluwe.Leuk dit meegemaakt te hebben.Wat denk je wat ik meemaakte tijdens eenfietstocht door de Biesbosch?Ik werd ingehaald. Wat denk je? Een keer raden.Door een Belgische wielrenner.Weer die mooie taal. Hij zocht het pontje Steur. Hijklaagde over onze groene routebordjes dezewaren in België veel beter en over onzebehulpzaamheid. Ik moest hem toen toch evenvertellen over onze Belgische dames, dat wijHollanders veel behulpzamer zijn dan Belgen.Woorden van onze twee dames. Voordat hijdoorfietste zei hij nog snel dat ze in België veellekkerder bier hebben en de Hollanders geenfrieten kunnen bakken.Hierop had ik geen weerwoord, zijn snelheid lag tehoog voor mij en wenste hem een fijne fietsdag.Of dat ie pontje Steur had gevonden weet ik niet.De pontbaas had geen wielrenner gezien.

46

Begin april dacht Henk Bleker het verlossende woord te spreken over hetsterven van veel bijenvolken in de winter. Dat bijenvolkeren massaal hetloodje leggen moet ook de staatssecretaris van Landbouw grote zorgenbaren. De bestuiving van voedselgewassen komt namelijk in gevaar. Heefthet iets te maken met een nieuw type landbouwgif, de neonicotinoiden?Bleker gaf een team wetenschappers opdracht de zaak tot de bodem uit tezoeken. Begin april bracht hij de blijde boodschap. Zijn wetenschappelijkeraadslieden hadden alle literatuur uitgeplozen en daarin geen bewijsgevonden voor een verband tussen de massale sterfte en neonicotinoiden.

De inkt van zijn brief was nog niet droog of het wetenschappelijke toptijdschriftScience publiceerde twee studies waaruit blijkt dat de gewraakte pesticidenbijenvolken wel ernstige schade toebrengen. De ene studie volgde met een chiphoningbijen die een realistische dosis kregen van het door multinationalSyngenta ontwikkelde gewasbeschermingsmiddel Cruiser. Ze bleken de weg

naar de korf beduidend moeilijker te kunnen vinden en overleden daardoorvaker. De andere studie diende hommels de stof Imidaclopid toe die Bayer inzijn pesticiden gebruikt. Het aantal nieuwe koninginnen nam af met maar liefstvijfentachtig procent. De eerste auteur van het rapport waar Bleker zijnboodschap op baseert is Tjeerd Blacquière van het Wageningse Plant ResearchInternational (PRI). Onderzoeksbureau Profundo legde voor het programmaZembla bloot dat RPI verscheidene projecten met Syn-genta en Bayer hadgedaan. Ook de tweede auteur, de Gentse professor Guy Smagghe, heeftbanden met Bayer. Zijn groep in Gent werkt samen met het grootste

Bijen en neonicotinoidenHerman van Krieken

47

onderzoekscentrum van Bayer in Belgiedat op dezelfde campus zit. Jeroen vander Sluijs, universitair docent NieuweRisico’s in Utrecht en gasthoogleraar inVersailles, laat zich geen uitspraakontlokken over de wetenschappelijkeintegriteit van Tjeerd Blacquière en zijnco-auteurs. Hij is het echter wel mettoxicoloog Henk Tennekes eens datcruciale studies zijn vergeten of er geenrecht aan doen. Hij schreef dat afgelopennajaar aan Bleker met een cc aan detweede Kamer. De studie bevat schreefhij, “een reeks omissies” en “voldoet niet aan algemene basiseisen van goodscientific practice”. “Mijn belangrijkste punt van kritiek is dat ze de risico’shoofdzakelijk beoordelen door naar acute, dodelijke giftigheid te kijken,” zegtvan der Sluijs. ’Maar iedereen is er eigenlijk wel over eens dat massale acutesterfte vooral optreedt tijdens het in de lente zaaien van maïs door de giftigestofdeeltjes die dan vrijkomen. Vorig jaar april stierven in Slovenië honderdmiljoen bijen aan neonicotinevergiftiging. De hoge wintersterfte is een heelander verhaal. Daar spelen effecten van een langdurige blootstelling aan eendosis die niet meteen dodelijk is maar bijen wel vatbaarder maakt’. De auteurskijken op een compleet achterhaalde manier naar risico’s vindt de Utrechtserisicoweten-schapper. ‘Hoe het wel moet, is eenvoudig: je vergelijkt de laagstedosis in het lab waarbij een schadelijk effect waarneembaar is, met de dosisdie je in het veld aantreft. Als die hoger is, is de stof niet veilig’. Uit degegevens die de auteurs nota bene zelf presenteren blijkt dat in ernstige matehet geval te zijn. In het artikel erkennen ze volmondig dat in ‘velelaboratoriumstudies’ schadelijke effecten op foerageergedrag en de leer- engeheugencapaciteit van de bij zijn aangetoond. Maar ze voegen eraan toe datdie niet zijn teruggevonden in veldstudies, en nemen die als de maat derdingen. De paar veldstudies waar ze vervolgens mee op de proppen komenzijn ‘totaal verkeerd opgezet’, oordeelt Van der Sluijs. Blacquière vindt dekritiek overtrokken en verwijst maar liefst veertien keer naar een omstredenstudie van Cutler en Scott-Dupree. De Canadese onderzoekers ChristopherCutler en Cynthia Scott-Dupree deden in 2007 een veldproef met twee veldenkoolzaad die nog geen driehonderd meter uit elkaar lagen. Bijenvolkenfoerageren gerust drie kilometer ver en ze aten zeer waarschijnlijk van elkaarsveld.‘Bijenvolken worden niet aan één behandeld gewas blootgesteld maar aan

J. van der Sluijs

48

meer dan vijftig gewassen waar het middel in wordt gebruikt, en het hele jaarrond. De stof blijft zeer lang circuleren in het milieu en wordt door alle planten,ook niet behandelde, actief opgenomen. Bijen krijgen het zenuwgif ook binnenvia besmet geraakte wilde planten en het oppervlakte water’, aldus Van derSluijs. Henk Bleker dacht zijn gelijk over de Hedwige polder te halen door zichte beroepen op twee professoren die geen professoren bleken te zijn. Ooksteunde ze Bleker niet in zijn standpunt toen Vrij Nederland er naar vroeg. Nudenkt hij de gemoederen tot bedaren te brengen door te zwaaien met eenomstreden rapport van een commerciële onderzoeker. Waarschijnlijk is de hogesterfte onder bijen een combinatie van factoren waarbij neonicotinevergiftigingweleens de belangrijkste oorzaak kan zijn. Na een studie op Hawaï concluderenAmerikaanse onderzoekers dat de varroamijt de bijen niet alleen verzwaktdoor bloed te drinken maar ook door ze te besmetten met gevaarlijk virussen,aldus Nu.nl van 8 juni.Altenatuur wacht niet tot deze kwestie definitief is beslecht en heeft op het fortin Giessen een bijenmuur gebouwd om de bijen te helpen in hun strijd om teoverleven. Ook wordt het bouwsel gebruikt voor natuurlessen bij forteducatie.Veel kinderen hebben ons al geholpen bij het maken van de wand. Volgendjaar gaan ze ons helpen bij het verder afmaken van de wand die opmonumentendag is getoond aan pers en bezoekers. Hopelijk zien de beslissersin Den Haag snel de ernst van het bijenprobleem en beseffen mensen als HenkBleker dat zij de wetenschap op lange termijn niet kunnen verslaan.

Bewerking artikel Tomas Vanheste Vrij Nederland 7 april 2012.

49

Er moeten meer dan 100.000 ganzen geschoten wordenvolgens de meeste natuurbeschermingsverenigingen omde ganzenoverlast te bestrijden. Zelfs over vergassenwordt weer gesproken. Schiphol heeft toestemminggekregen om ganzen te vergassen. Op 30 mei schreef deVolkskrant: “Dierenactivisten zeggen dat vergassing nietshelpt tegen het terugdringen van de almaar uitdijendeganzenpopulatie. Bij ganzen werkt het zo: massaleafschot of vergassing leidt tot verhevigd paringsgedragbij de overlevenden. ‘Vergasser’ Den Hertog ziet nog eenander probleem: ‘Om ze te kunnen vergassen moet je zewel eerst kunnen vangen. Vandaar dat die ruitijd zobelangrijk is. Alleen: de meeste ganzen waar Schiphol lastvan heeft ruien niet binnen die straal van tien kilometer.Die zitten rustig aan allerlei plassen, verder weg”.Natuurlijk is vliegveiligheid belangrijk, doch het nemenvan de juiste maatregelen die ook succesvol zijn op langetermijn is wat mij betreft een belangrijk aandachtspunt.Zoek naar de oorzaken, alleen dan is een duurzameoplossing mogelijk.Nederland heeft miljoenen gestoken in natuurontwikke-lingsprojecten waardoor steeds meer ganzen inNederland verblijven. In een ganzen paradijs vestigenzich ganzen, daar zal toch zeker niemand zich oververbazen? Natuurbeschermingsverenigingen zijn meeverantwoordelijk voor de in Nederland verblijvendeganzen en worden daarbij gesteund door onzewetgeving. Ganzen dienen daarom beschermd te wordenen landbouwschade moet worden bestreden op de plaatswaar deze wordt aangericht, niet in natuurgebieden. Inhet bestuur van Altenatuur wordt er verschillend gedacht

Ganzen

Herman van Krieken

50

over deze problematiek en ook binnen de Vogelwerk-groep is dit het geval. Ik ben van mening dat verderwetenschappelijk onderzoek nodig is om belangrijkevragen nog beter te kunnen beantwoorden. Zijn erandere methoden om populaties te beperken, zijn erandere methoden om ganzen van kwetsbare akkers tehouden? Onafhankelijk onderzoek op diverse plaatsenkan helderheid verschaffen. Gelukkig is er de laatstejaren veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar inNederland verblijvende ganzen. Bij vrijwel alle in onsland broedende ganzensoorten is de groei er nu vrijweluit. Het meest spectaculair is het bij de Nijlgans: deaantallen beginnen te dalen. Alleen de Canadese ganszal komende jaren nog duidelijk in aantal toenemen,

maar meer dan 150.000 broedende ganzen zal ons landvolgens gedegen wetenschappelijk onderzoek niet gaantellen. Het waarom begint ook duidelijk te worden. Dejongen van in het hoge Noorden broedende ganzenvertonen bij onderzoek geen enkel teken van infectie. Dejongen van brandganzen die in Nederland broeden,blijken allemaal geïnfecteerd te zijn metziekteverwekkers. Onder andere daardoor duurt hetopgroeiproces van jonge brandganzen in ons land drieweken langer dan in het hoge Noorden. Navraag bijkwekers van kolganzen in ons land leert, dat zij de jongeganzen onmiddellijk antibiotica toedienen omdat zeanders volstrekt kansloos zijn. Het einde aan de groei vande aantallen in ons land broedende ganzen komt er aanzonder welke ingreep dan ook. In 2008 zijn 4500grauwe ganzen vergast op Texel. Achteraf kunnen weconstateren dat dit een volstrekt nutteloze ingreep was.

51

Voor verreweg het grootste deel werden jonge ganzenvergast (Schiphol!). Tragisch. Het ganzenprobleem zalzichzelf binnenkort oplossen, geheel onafhankelijk vanzowel natuurbeschermers als beheerders die korte termijnmaatregelen nemen onder druk van de boeren en pilotendie overlast hebben van de ganzen.Mijn vader genoot in de winter bijna dagelijks van deganzen formaties bij zijn woonplaats Hardinxveld-Giessendam. Ook mijn moeder kan intens genieten van deganzen als ze in de morgen uit de Biesbosch over deMerwede komen gevlogen op weg naar de sappigeweilanden in de Alblasserwaard.Na de ganzen volgen de kleine en wilde zwanen wetenwe uit eigen ervaring. Ik vind het spannend en mooi omgrote groepen ganzen te zien, te speuren naar die eneroodhals tussen honderden ganzen van een andere soort.Laten we zorgvuldig omgaan met deze prachtige dierenzoals singer-songwriter Chris Wood citeerde in deprachtige anonieme oude dichtregels van zijn cdTrespasser:

The law will hang the man or womanWho steals the goose from off the commonBut lets the greater thief go looseWho steals the common from the gooseAnon.

Gebruikte bronnen: Argus mei 2012 en Volkskrant 30 mei 2012.

!

52

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

04 apr. 1 Goudhaantje Duylweg, J.v.Mersbergen

14 apr. Eerste Boerenzwaluw (schuur) Andel, Kees & Hanny

18 apr. 2 Gierzwaluwen (eerste) Dussen, Corné Pruijsen

19 apr. 1 Koekoek Struikwaard, Sjaak Schreuders

22 apr. 1 Koekoek

1 Tjiftjaf Stuikwaard, fam. Hoevenaren

22 apr. 1 IJsvogel Dussen, Corné Pruijsen

23 apr. 1 Gaai Klaverplak, Petra Furster.

26 apr. 2 Zwartkoppen (tuin)

1 Tuinfluiter Sleeuwijk, Hylke Tromp.

28 apr. 1 Lepelaar Andel/Veen, fam. Hoevenaren.

09 mei 2 Patrijzen (koppel) Andel, Hoofdgraaf

20 mei 1 Gele Kwik Giessen/Andel

28 mei 2 Patrijzen Neerandelseweg

04 mei 1 Velduil Koppel, Ad en Punt.

08 mei 1 Lepelaar Hakkeveld, Sjaak Schreuders.

Waarnemingen

van april t/m augustusRinus Punt

53

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

12 mei 1 Koekoek

23 mei 1 Grasmus

25 mei 1 Grauwe Vliegenvanger

27mei1 1 Gekraagde Roodstaart Sleeuwijk, (tuin) Hylke Tromp.

17 mei 2 Grote Bonte Spechten (paar) Woudrichem,

met een jong Truus Roemer-Ruys

19 mei 1 Braamsluiper Dussen, Adrie Romijn.

19 mei 1 Zeearend Polder Malta, Cristine Gols.

1 juni 1 Kneu Hank, fam. Hoevenaren

10 juni Vlucht Wulpen Keersluis, Wijk en Aalburg

Groep Grutto's Rotonde Aalburg/Veen

23 juni 1 Grote Bonte Specht Dagelijks in de tuin

06 juni 3 Patrijzen met13jongen Dussen, Duylweg,

1 Wezel Corné Pruijsen

08 juni 1 Jonge Groene Specht (tuin) Sleeuwijk, Hylke Tromp.

08 juni 3 Lepelaars Noordplaat, Sjaak Schreuders

12 juni 1 Patrijs Almkerk (Altenahove)

16 juni 2 Zwarte Sterns Andel (sluis)

1 Grote Bonte Specht (tuin) Wijk en Aalburg

15 juni 2 Jonge Buizerden (bos) Duyl, Jan v. Mersbergen

17 juni 2 Grote Bonte Spechten (paar) Woudrichem,

met 2 jongen in de tuin Truus Roemer-Ruys

27 juni 1 Velduil Babylonienbroek, Len Bruining

54

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingente noteren!

Met vriendelijke groet,Rinus PuntHoofdstraat 48,4265 HL GenderenTel. 0416-352301E-Mail: mlpunt@hetnet.nl

Datum Waarneming Plaats en Waarnemer

01 juli 4 Grote bonte spechten Eikenlaan, Sleeuwijk, Els Capelle

06 juli 6 Ooievaars Dussen, Corné Pruijsen

10 juli 1 Wielewaal Almbos, Constance/Shifra

11 juli 3 Jonge Ransuilen (tuin) Dussen, Lian v. Oers

12 juli 2 Jonge Gr. Spechten (tuin) Sleeuwijk, Hylke Tromp.

29 juli 1 Nachtzwaluw (gewond) Hoekeinde

15 juli 1 Kraanvogel Almkerk, Jan de Graaff

04 aug. 1 Zeearend Biesbosch, Hylke Tromp

22 aug. 2 Bosuilen (boomgaard) Sleeuwijk

25 aug. 2 Zeearenden, Biesbosch.

1 Visarend,

1 IJsvogel,

1 Witgatje,

1 Groenpootruiter,

1 Kleine Zilverreiger.

13 aug. 14 Lepelaars Groesplaat, Hans Wijkniet.

16 aug. 1 Zeearend Biesbosch, Hans Brouwers.

16 aug. 1 Lepelaar Nieuwendijk, Gerrit Kamerman.

19 aug. 24 Ooievaars Wijk en Aalburg,

Henk Biesheuvel.

55

Natuur heeft een rafelrandJohan Koekkoek

‘t Is eind juni.‘k Fiets op m’n gemak door t’ dorp. ‘k Erger me: op twee adressen passeer ikeen spuiter van herbiciden. ‘k Fiets door. ‘k Kan geen praatje maken.Thuis gekomen probeer ik m’n ergernis om te zetten in het leggen van eenstraatje. Maar de volgende ochtend is de ergernis nog niet geheel verdwenen.Ik vind dat ik toch nog wat met die vervelende gevoelens moet doen. Ik googlewat en kom bij onkruidverdelgers uit.

Volgens RIWA wordt de wettelijke norm voor oppervlaktewater, waaruitdrinkwater wordt bereid, jaarlijks overschreden door het gebruik van chemischeonkruidbestrijdingsmiddelen op verhardingen. Sinds de aanscherping van detoelating, waardoor duurzame toepassing verplicht werd, halveerde het aantalnormoverschrijdingen op de innamepunten van de drinkwaterbedrijven: van 34in 2005 naar 17 in 2009. ‘Maar sinds 2010 neemt het aantalnormoverschrijdingen weer toe, tot 25 in 2011. Ook in 2012 zijn eroverschrijdingen van de norm vastgesteld. Dat dit in een milieustudie niet wordtmeegewogen is een ernstige tekortkoming. Wij scharen ons achter de door deTweede Kamer aangenomen motie Grashoff die een verbod op chemischbeheer van de openbare ruimte bepleit’, stelt RIWA in het persbericht.

(WaterForum Online, 22 augustus 2012)

RIWA: Chemische onkruidbestrijding bedreigt drinkwater (RIWA:Vereniging van rivierwaterbedrijven)Chemische onkruidbestrijding op verhardingen zou, volgens een recentestudie, milieuvriendelijker zijn dan niet-chemische technieken. Hetoverschrijden van drinkwaternormen is in de studie van Plant ResearchInternational in samenwerking met IVAM van de Universiteit vanAmsterdam echter niet meegenomen. RIWA waarschuwt deze week ineen persbericht nadrukkelijk dat normoverschrijdingen door chemischeonkruidbestrijding de drinkwatervoorziening bedreigen.

56

Het gevecht tegenonkruidbestrijdingsmiddelen is, binnende gelederen van onze vereniging,op velerlei wijze gevoerd. Eind jarentachtig van de vorige eeuw hebbenwe een posteractie uitgevoerd metposters van de club uit Lekkerkerkover Natuurverrijking . Mede naaraanleiding van die actie hebben wijtoen (1989) een verhaal gemaaktover natuurlijk omgaan met de tuin,een lessenserie die toen gegeven isop de basisscholen. Hans de Peuter

tekende een stripfiguur die hetnatuurlijk tuinieren onder de aandachtwilde brengen.De kern van het verhaal richtte zichop het gebruik van Roundup. Ditmiddel is een systemisch verdelgings-middel. Dat systemisch wil zeggen dathet molecuul dat de schade aanrichtin de plant, door de plant zelfvervoerd wordt naar alle cellen. Enals het zijn verwoestende werkinggedaan heeft, dan komt het in debodem. Het molecuul blijft maar eenkorte tijd bestaan, maar het molecuulzelf of z’n afbraak-producten worden

met het regenwater afgevoerdrichting sloot en vervolgens richtinggrote rivieren. Residuen vanchemischeonkruidbestrijdingsmiddelen wordenbij de analyses van hetoppervlaktewater vaak op één hoopgegooid, omdat het heel moeilijk isprecies de herkomst te achterhalen.Van Roundup, glyfosaat, weet mendat het een substantiële bijdragelevert aan het geheel van deverontreiniging, we spreken hierbij

van normoverschrijding.Drinkwaterbedrijven maken zich danook grote zorgen. Natuurorganisatiespleiten al vele jaren voor het terug-dringen van het gebruik van Roundupop verhardingen. Immers de kans dathet vandaar uitspoelt naar het opper-vlaktewater is heel groot. De lobbyvanuit met name de zijde van defabrikant, Monsanto, is heel stevig.Monsanto heeft weten te bereikendat het wettelijk verbod op toepas-sing van dit vergif door particulierenweer uitgesteld is van 2015 naar2018.Dat er schadelijke werking in denatuur optreedt, is geen item alleenmeer van natuurorganisaties, maarvooral ook van waterschappen enwaterwinbedrijven. De motie

!

Structuurformule glyfosaatin Roundup

57

Grashoff voor het verbod is aange-nomen. Maar uitstel op uitstel baartzorgen en er is dus nog steeds veelwerk aan de winkel als het over detoepassing van dit vergif gaat.Eigenlijk is het best jammer dat we ditsoort belangrijke ecologievraagstuk-ken wettelijk moeten regelen.De noodzaak van de wettelijke maat-regelen is volgens mij gebaseerd opvalse omgangsvormen in onze tuin-/wooncultuur. Toen de gewone man inde vorige eeuw steeds comfortabeler

kon gaan wonen vond hij dat dewoonvorm van welgestelden over-genomen moest worden. Dat wilzeggen de perken moesten strak en“schoon” zijn en de paadjes geveegd.Immers Engelse en of Franse tuinenbeeldden een grote mate vanwelstand uit. Dat er behoorlijk watwerk zat aan het onderhoud van zo’ntuin moest maar voor lief genomenworden. Het in stand houden vandeze cultuurproducten bijwelgestelden leverde wel behoorlijkwat betaald werk op. En dat ismisschien wel positief te noemen,

immers een knecht of een dienstmeidkon het tuin- en het poetswerk doen.Meneer en mevrouw konden dan mettrots uitzien op hun eigen schoongeveegde paadje. Men beleeft datals welstand.Maar aan het eind van de twintigsteeeuw wordt het wonen in een mooihuis met een tuin voor de gewoneman / vrouw ook steeds belangrijker.Voor het onderhoud keken / kijken zijvooral naar hun voormalige heer ofhun mevrouw. Hùn tuinen en hùnpaden liggen er nog steeds gepoetstbij. De paadjes zijn recht, de heggengeschoren, maar vooral: het “onkruid”is gewied. De waardering voor

madelief en paardenbloem,weegbree en prunel is nog steedsnegatief.Het in stand houden van het gewenstecultuurproduct: strakke heggen enpaden, geen onkruid, gaat een steedsgrotere aanslag doen op het te be-steden budget van de welgestelden.Advertenties en tuinadviseurspropageren dat het gemakkelijker envooral dat het goedkoper kan doorMonsanto en Bayer producten tekopen: - Met een paar liter hetgehele jaar tuin en paden schoon-!Ook de gewone man / vrouw krijgt

58

het drukker, het paadje en de hegvragen wel erg veel tijd. En het is vandat rot werk. Monsanto en z’nkornuiten spelen op die zucht naargemak uitbundig in. - U kunt ook zo’nmooi trots tuintje behouden als U metRoundup spuit, slechts een kleinehandeling en een hele tijd geenonkruid-!Waar is er iets fout gegaan bij detrotse heren/ mevrouwen die zichEngelse en Franse tuinen aanmaten?En wat is vervolgens fout gegaan bijde gewone burgers met een mooi huisen een “mooie” tuin? Beide groepenzijn vergeten hun tuin en hun paden inte passen in de ecologie van hunomgeving. Zij vergaten / vergetendat de oorspronkelijke vegetatieingepast moest / moet worden in hùnwoon- en hùn leefsituatie.

Hé natuurbeschermer, als je het danzo goed weet, wat doe je er zelfaan? Nou ik schrijf er toch over. En hetproduceren van een leesbaar stukjevraagt altijd wel enkele uren.Maar is het dat dan!

Nee, oh nee, ook zelf proberen omeen paadje in je tuin te maken meteen rafelrand en een haag die nietmet een lijntje geschoren is maartweemaal op een jaar een knipbeurtkrijgt. Of struiken die op gezettetijden in een vorm gezet worden diepast bij de rafelrand langs de straat.Gazonpaden waar naast gras ookandere bodembedekkers, als prunelen zenegroen of madelief enweegbree naar hartenlust bloempjesproduceren. Gras en bodem-bedekkers vormen een tapijt en alshet enigszins kan voor de blote voet.Gevaar, zo ontdekte ik tijdens eenvan de mooie dagen, komt bij hetwerken in het tuinatelier voortdurenduit onverwachte hoek, een wesp diemeent dat de vijand, met die harigeopperhuid, te dichtbij komt. Zij

offerde mij haar angel met hetbijbehorende gifzakje. Ik heb tweedagen een rode ellenboog gehad. Zevloog nog wel weg, maar collega’sheb ik niet gezien, gelukkig. Ik ben terplekke wel alert op een wespennest,

59

misschien moet ik komende tijd maareen bochtje maken.

Hé natuurbeschermer, ja, je eigenpaadje schoon houden, je eigenrafelranden ‘boetseren’ dat ismisschien al wel een kunst, maar hoebereik je nu dat velen zich aan zo’nrafelrand wagen? Nou, eerst kijken ofer misschien medestanders zijn dieook al zo’n rafelrandtuin bezitten. Alsje hen vraagt hoe zij het tuinierenbeleven, dan dwingen de meesten bijmij respect af, vanwege de passie diezij uitstralen bij de inrichting en hetonderhoud van hùn leefomgeving. Alsik dan door zo’n tuin loop en ik ziedat een Toorts met witte bloempjeszich gevestigd heeft tussen de stenenvan het tuinpad dan valt de bele-vingswaarde voor mij heel hoog uit.

Oefenen baart kunst. Afgelopenvoorjaar heb ik me gemeld bij onskerkbestuur ( Geref. Kerk Almkerk)om te proberen om zonder gebruikvan herbiciden, Roundup, het kerkpadbegaanbaar te houden. Elke eerste

week van de afgelopen maanden hebik even met een gasbrander over hetpad gelopen en de storende planten,die het voor de meeste kerkbezoekershet zo vertrouwde beeld van eenklinkerbestrating verstoren,weggebrand. In oktober hoop ik metde jongeren van de jeugdkerk na tedenken over de oproep van Jezus omhem te volgen, en alles te doen watHij aanbevolen heeft. Eén van Zijnaanbevelingen is dat het drinkwatervan de buren niet vervuild magworden.Als dat dan zo is dan moet je ook opje kerkpad geen Roundup gebruiken.Naast het achterwege blijven van hetgebruik van gif op het kerkpad, vindik dat er ook een rafelrand aan hetkerkpad gemaakt kan worden. Omdit laatste te bereiken ben ik in

overleg met de werkgroep die de tuinbijhoudt, gegaan. Het voorstel is omkleine perken te maken metbodembekkers als Prunel, Zenegroen,Kleine maagdenpalm en Mansoor.Tussen de bodembedekkers planten

!

huidig kerkpadzonder rafelrand

60

we dan, tijdens een officieel moment,met de jongeren, bollen als tulp ennarcis. Op de overgang van tuin naarklinkerpad worden, ook tussen deklinkers, enkele plantjes van Liggendvetmuur en enkele Sedumsoorten

geplant. Volgend voorjaar hopen wedan met de deelnemers aan dejeugdkerk, tijdens een viering, stil testaan bij de resultaten. We oogstendan enkele tulpen en narcissen enzullen die dan uit delen aanbezoekers van de kerk.Als de rafelrand langs het kerkpadslaagt, hoop ik er volgend jaar nogeens over te schrijven.

EU onderzoekt kanker door genmaїsen bestrijdingsmiddel door MaykeCalisBrabants Dagblad 22 september2012.“Zowel Frankrijk als de Europese Unieonderzoekt met spoed of eengenetisch gemodificeerde maїssoortkankerverwekkend is, zoals dezeweek uit Frans onderzoek zou zijngebleken. De Franse hoogleraar

moleculaire biologie Gilles-EricSeralini onderzocht gedurende tweejaar 200 ratten die aten van degenetisch bewerkte maїs en hetbestrijdingsmiddel Roundup. Deratten stierven veel sneller dan

andere ratten, ook ontwikkelden zevaker kanker.”In de met Roundup bespoten maїs,hoopt het gif wel op maar dedodelijke werking blijft achterwege.Resten van Roundup blijven in deplant achter bij het oogsten.“De vergunning voor het op de marktbrengen van deze maїs is gebaseerdop onderzoeken, die maar negentigdagen duurden. Séralini toonde aandat de ratten de kanker pasontwikkelden na negentig dagen”.Het artikel bevat ook info over devisie van hoogleraar milieukundeLucas Reijnders, die nog een aantalreeds eerder uitgevoerdeonderzoeken de revue laat passeren.En waarvan de uitkomsten mij, en metmij vele anderen, nog nooit vrolijkgestemd hebben.

61

Kringloopcentrum AltenaKerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

NIEUWE MEUBELEN?GROTE SCHOONMAAK?

OPRUIMEN?VERHUIZEN?

Bel maandag t/m vrijdagvan 9 tot 12 uur

het Kringloopcentrumvoor het ophalen van al uw

bruikbare spullen!

BANKJE NODIG?OF EEN LEUKE BLOUSE?

OF SERVIESGOED?OF DAT ENE BOEK?

Bezoek de Kringloopwinkelop de hoek van deKerkstraat en deWoudrichemseweg

in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPWINKEL

ochtend middag

maandag gesloten 13.00 - 17.00dinsdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00woensdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00donderdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00vrijdag 9.00 -12. 00 13.00 - 17.00zaterdag 9.00 -12. 00 12.00 - 16.00

Bruikbare spullen kunt u afgeven tijdens de openingstijden van de winkel.

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen- Educatie & Voorlichting- Recycling

62

AANMELDINGSKAART

Ja,ikwilook

meehelpen

denatuur

inhetLand

vanHeusden

enAltena

tebescherm

en.Noteer

mijdaarom

alslid/jeugdlid

/gezinslid.

naam:______________________

voorletters:____________

straat:______________________

postcode:____________

plaats:______________________

tel:_________________________

Natuurbescherm

ingsvereniging

ALTEN

ATUUR

p/a.Mw.J.Pollem

a

Dr.v.V

uurestraat76

4271XHDussen

✁